Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-మూలటీకా • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
౬. సఙ్ఖారయమకం
6. Saṅkhārayamakaṃ
౧. పణ్ణత్తివారవణ్ణనా
1. Paṇṇattivāravaṇṇanā
౧. ఖన్ధాదయో వియ పుబ్బే అవిభత్తా కాయసఙ్ఖారాదయోతి తేసం అవిఞ్ఞాతత్తా ‘‘అస్సాసపస్సాసా కాయసఙ్ఖారో’’తిఆదినా (సం॰ ని॰ ౪.౩౪౮) తయో సఙ్ఖారే విభజతి. కాయస్స సఙ్ఖారోతి పఠమే అత్థే సామిఅత్థే ఏవ సామివచనం, దుతియే అత్థే కత్తుఅత్థే. వచియా సఙ్ఖారోతి కమ్మత్థే సామివచనం. చిత్తస్స సఙ్ఖారోతి చ కత్తుఅత్థేయేవ. సో పన కరణవచనస్స అత్థోతి కత్వా ‘‘కరణత్థే సామివచనం కత్వా’’తి వుత్తం.
1. Khandhādayo viya pubbe avibhattā kāyasaṅkhārādayoti tesaṃ aviññātattā ‘‘assāsapassāsā kāyasaṅkhāro’’tiādinā (saṃ. ni. 4.348) tayo saṅkhāre vibhajati. Kāyassa saṅkhāroti paṭhame atthe sāmiatthe eva sāmivacanaṃ, dutiye atthe kattuatthe. Vaciyā saṅkhāroti kammatthe sāmivacanaṃ. Cittassa saṅkhāroti ca kattuattheyeva. So pana karaṇavacanassa atthoti katvā ‘‘karaṇatthe sāmivacanaṃ katvā’’ti vuttaṃ.
౨-౭. సుద్ధికఏకేకపదవసేన అత్థాభావతోతి పదసోధనతంమూలకచక్కవారేహి యోపి అత్థో దస్సితో ద్వీహి పదేహి లబ్భమానో ఏకో అస్సాసపస్సాసాదికో, తస్స సుద్ధికేహి కాయాదిపదేహి సుద్ధికేన చ సఙ్ఖారపదేన అవచనీయత్తా యథా రూపపదస్స ఖన్ధేకదేసో ఖన్ధపదస్స ఖన్ధసముదాయో పదసోధనే దస్సితో యథాధిప్పేతో అత్థో అత్థి, ఏవం ఏకేకపదస్స యథాధిప్పేతత్థాభావతోతి అధిప్పాయో. కాయో కాయసఙ్ఖారోతిఆది పన వత్తబ్బం సియాతి యది విసుం అదీపేత్వా సముదితో కాయసఙ్ఖారసద్దో ఏకత్థ దీపేతి, కాయసఙ్ఖారసద్దో కాయసఙ్ఖారత్థే వత్తమానో ఖన్ధసద్దో వియ రూపసద్దేన కాయసద్దేన విసేసితబ్బోతి అధిప్పాయేన వదతి. సుద్ధసఙ్ఖారవారో హేసాతి ఏతేన ఇమస్స వారస్స పదసోధనేన దస్సితానం యథాధిప్పేతానమేవ గహణతో తేసఞ్చ కాయాదిపదేహి అగ్గహితత్తా ‘‘కాయో కాయసఙ్ఖారో’’తిఆదివచనస్స అయుత్తిం దస్సేతి. ఇధ పన సఙ్ఖారయమకే కాయాదిపదానం సఙ్ఖారపదస్స చ అసమానాధికరణత్తా ‘‘కాయో సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారా కాయో’’తిఆదిమ్హి వుచ్చమానే అధిప్పేతత్థపరిచ్చాగో అనధిప్పేతత్థపరిగ్గహో చ కతో సియాతి సుద్ధసఙ్ఖారతంమూలచక్కవారా న వుత్తా. పదసోధనవారతంమూలచక్కవారేహి పన అసమానాధికరణేహి కాయాదిపదేహి సఙ్ఖారసద్దస్స విసేసనీయతాయ దస్సితాయ సంసయో హోతి ‘‘యో అత్థన్తరప్పవత్తినా కాయసద్దేన విసేసితో కాయసఙ్ఖారో, ఏసో అత్థన్తరప్పవత్తీహి వచీచిత్తేహి విసేసితో ఉదాహు అఞ్ఞో’’తి. ఏవం సేసేసుపి. ఏత్థ తేసం అఞ్ఞత్థ దస్సనత్థం ‘‘కాయసఙ్ఖారో వచీసఙ్ఖారో’’తిఆదినా అనులోమపటిలోమవసేన ఛ యమకాని వుత్తానీతి దట్ఠబ్బం. అట్ఠకథాయం పన సుద్ధసఙ్ఖారవారట్ఠానే వుత్తత్తా అయం నయో సుద్ధసఙ్ఖారవారోతి వుత్తో.
2-7. Suddhikaekekapadavasena atthābhāvatoti padasodhanataṃmūlakacakkavārehi yopi attho dassito dvīhi padehi labbhamāno eko assāsapassāsādiko, tassa suddhikehi kāyādipadehi suddhikena ca saṅkhārapadena avacanīyattā yathā rūpapadassa khandhekadeso khandhapadassa khandhasamudāyo padasodhane dassito yathādhippeto attho atthi, evaṃ ekekapadassa yathādhippetatthābhāvatoti adhippāyo. Kāyo kāyasaṅkhārotiādi pana vattabbaṃ siyāti yadi visuṃ adīpetvā samudito kāyasaṅkhārasaddo ekattha dīpeti, kāyasaṅkhārasaddo kāyasaṅkhāratthe vattamāno khandhasaddo viya rūpasaddena kāyasaddena visesitabboti adhippāyena vadati. Suddhasaṅkhāravāro hesāti etena imassa vārassa padasodhanena dassitānaṃ yathādhippetānameva gahaṇato tesañca kāyādipadehi aggahitattā ‘‘kāyo kāyasaṅkhāro’’tiādivacanassa ayuttiṃ dasseti. Idha pana saṅkhārayamake kāyādipadānaṃ saṅkhārapadassa ca asamānādhikaraṇattā ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’tiādimhi vuccamāne adhippetatthapariccāgo anadhippetatthapariggaho ca kato siyāti suddhasaṅkhārataṃmūlacakkavārā na vuttā. Padasodhanavārataṃmūlacakkavārehi pana asamānādhikaraṇehi kāyādipadehi saṅkhārasaddassa visesanīyatāya dassitāya saṃsayo hoti ‘‘yo atthantarappavattinā kāyasaddena visesito kāyasaṅkhāro, eso atthantarappavattīhi vacīcittehi visesito udāhu añño’’ti. Evaṃ sesesupi. Ettha tesaṃ aññattha dassanatthaṃ ‘‘kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro’’tiādinā anulomapaṭilomavasena cha yamakāni vuttānīti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana suddhasaṅkhāravāraṭṭhāne vuttattā ayaṃ nayo suddhasaṅkhāravāroti vutto.
పణ్ణత్తివారవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paṇṇattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.
౨. పవత్తివారవణ్ణనా
2. Pavattivāravaṇṇanā
౧౯. పవత్తివారే సఙ్ఖారానం పుగ్గలానఞ్చ ఓకాసత్తా ఝానం భూమి చ విసుం ఓకాసభావేన గహితాతి పుగ్గలవారే చ ఓకాసవసేన పుగ్గలగ్గహణేన తేసం ద్విన్నం ఓకాసానం వసేన గహణం హోతి, తస్మా ‘‘వినా వితక్కవిచారేహి అస్సాసపస్సాసానం ఉప్పాదక్ఖణే’’తి దుతియతతియజ్ఝానోకాసవసేన గహితా పుగ్గలా విసేసేత్వా దస్సితాతి దట్ఠబ్బా . పున పఠమజ్ఝానం సమాపన్నానన్తి ఝానోకాసవసేన పుగ్గలం దస్సేతి, కామావచరానన్తి భూమోకాసవసేన. ద్విప్పకారానమ్పి పన తేసం విసేసనత్థమాహ ‘‘అస్సాసపస్సాసానం ఉప్పాదక్ఖణే’’తి. తేన రూపారూపావచరేసు పఠమజ్ఝానసమాపన్నకే కామావచరే గబ్భగతాదికే చ నివత్తేతి. కామావచరానమ్పి హి గబ్భగతాదీనం వినా అస్సాసపస్సాసేహి వితక్కవిచారానం ఉప్పత్తి అత్థి. అట్ఠకథాయం పన ఏకన్తికత్తా రూపారూపావచరా నిదస్సితా. వినా అస్సాసపస్సాసేహి వితక్కవిచారానం ఉప్పాదక్ఖణేతి ఏతేన పన దస్సితా పుగ్గలా పఠమజ్ఝానోకాసా కామావచరాదిఓకాసా చ అస్సాసపస్సాసవిరహవిసిట్ఠా దట్ఠబ్బా. ఇమినా నయేన సబ్బత్థ పుగ్గలవిభాగో వేదితబ్బో.
19. Pavattivāre saṅkhārānaṃ puggalānañca okāsattā jhānaṃ bhūmi ca visuṃ okāsabhāvena gahitāti puggalavāre ca okāsavasena puggalaggahaṇena tesaṃ dvinnaṃ okāsānaṃ vasena gahaṇaṃ hoti, tasmā ‘‘vinā vitakkavicārehi assāsapassāsānaṃ uppādakkhaṇe’’ti dutiyatatiyajjhānokāsavasena gahitā puggalā visesetvā dassitāti daṭṭhabbā . Puna paṭhamajjhānaṃ samāpannānanti jhānokāsavasena puggalaṃ dasseti, kāmāvacarānanti bhūmokāsavasena. Dvippakārānampi pana tesaṃ visesanatthamāha ‘‘assāsapassāsānaṃ uppādakkhaṇe’’ti. Tena rūpārūpāvacaresu paṭhamajjhānasamāpannake kāmāvacare gabbhagatādike ca nivatteti. Kāmāvacarānampi hi gabbhagatādīnaṃ vinā assāsapassāsehi vitakkavicārānaṃ uppatti atthi. Aṭṭhakathāyaṃ pana ekantikattā rūpārūpāvacarā nidassitā. Vinā assāsapassāsehi vitakkavicārānaṃ uppādakkhaṇeti etena pana dassitā puggalā paṭhamajjhānokāsā kāmāvacarādiokāsā ca assāsapassāsavirahavisiṭṭhā daṭṭhabbā. Iminā nayena sabbattha puggalavibhāgo veditabbo.
౨౧. ‘‘పఠమజ్ఝానే కామావచరేతి కామావచరభూమియం ఉప్పన్నే పఠమజ్ఝానే’’తి అట్ఠకథాయం వుత్తం , ఏతస్మిం పన అత్థే సతి ‘‘చతుత్థజ్ఝానే రూపావచరే అరూపావచరే తత్థ చిత్తసఙ్ఖారో ఉప్పజ్జతి, నో చ తత్థ కాయసఙ్ఖారో ఉప్పజ్జతీ’’తి ఏత్థాపి రూపారూపావచరభూమీసు ఉప్పన్నే చతుత్థజ్ఝానేతి అత్థో భవేయ్య, సో చ అనిట్ఠో భూమీనం ఓకాసభావస్సేవ అగ్గహితతాపత్తితో, సబ్బచతుత్థజ్ఝానస్స ఓకాసవసేన అగ్గహితతాపత్తితో చ, తస్మా ఝానభూమోకాసానం సఙ్కరం అకత్వా విసుం ఏవ ఓకాసభావో యోజేతబ్బో. పఠమజ్ఝానోకాసేపి హి కాయసఙ్ఖారో చ ఉప్పజ్జతి వచీసఙ్ఖారో చ ఉప్పజ్జతి కామావచరోకాసే చ. యదిపి న సబ్బమ్హి పఠమజ్ఝానే సబ్బమ్హి చ కామావచరే ద్వయం ఉప్పజ్జతి, తత్థ పన తంద్వయుప్పత్తి అత్థీతి కత్వా ఏవం వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. విసుం ఓకాసత్తా చ ‘‘అఙ్గమత్తవసేన చేత్థా’’తిఆదివచనం న వత్తబ్బం హోతీతి. ఇమమ్హి చ యమకే అవితక్కవిచారమత్తం దుతియజ్ఝానం విచారవసేన పఠమజ్ఝానే సఙ్గహం గచ్ఛతీతి దట్ఠబ్బం. ముద్ధభూతం దుతియజ్ఝానం గహేత్వా ఇతరం అసఙ్గహితన్తి వా. యస్సయత్థకే ‘‘నిరోధసమాపన్నాన’’న్తి న లబ్భతి. న హి తే అసఞ్ఞసత్తా వియ ఓకాసే హోన్తీతి.
21. ‘‘Paṭhamajjhāne kāmāvacareti kāmāvacarabhūmiyaṃ uppanne paṭhamajjhāne’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ , etasmiṃ pana atthe sati ‘‘catutthajjhāne rūpāvacare arūpāvacare tattha cittasaṅkhāro uppajjati, no ca tattha kāyasaṅkhāro uppajjatī’’ti etthāpi rūpārūpāvacarabhūmīsu uppanne catutthajjhāneti attho bhaveyya, so ca aniṭṭho bhūmīnaṃ okāsabhāvasseva aggahitatāpattito, sabbacatutthajjhānassa okāsavasena aggahitatāpattito ca, tasmā jhānabhūmokāsānaṃ saṅkaraṃ akatvā visuṃ eva okāsabhāvo yojetabbo. Paṭhamajjhānokāsepi hi kāyasaṅkhāro ca uppajjati vacīsaṅkhāro ca uppajjati kāmāvacarokāse ca. Yadipi na sabbamhi paṭhamajjhāne sabbamhi ca kāmāvacare dvayaṃ uppajjati, tattha pana taṃdvayuppatti atthīti katvā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Visuṃ okāsattā ca ‘‘aṅgamattavasena cetthā’’tiādivacanaṃ na vattabbaṃ hotīti. Imamhi ca yamake avitakkavicāramattaṃ dutiyajjhānaṃ vicāravasena paṭhamajjhāne saṅgahaṃ gacchatīti daṭṭhabbaṃ. Muddhabhūtaṃ dutiyajjhānaṃ gahetvā itaraṃ asaṅgahitanti vā. Yassayatthake ‘‘nirodhasamāpannāna’’nti na labbhati. Na hi te asaññasattā viya okāse hontīti.
౩౭. సుద్ధావాసానం దుతియే చిత్తే వత్తమానేతి తేసం పఠమతో అవితక్కఅవిచారతో దుతియే సవితక్కసవిచారేపి భవనికన్తిఆవజ్జనే వత్తమానే ఉభయం నుప్పజ్జిత్థాతి దస్సేన్తేన తతో పురిమచిత్తక్ఖణేసుపి నుప్పజ్జిత్థాతి దస్సితమేవ హోతి. యథా పన చిత్తసఙ్ఖారస్స ఆదిదస్సనత్థం ‘‘సుద్ధావాసం ఉపపజ్జన్తాన’’న్తి వుత్తం, ఏవం వచీసఙ్ఖారస్స ఆదిదస్సనత్థం ‘‘దుతియే చిత్తే వత్తమానే’’తి వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం.
37. Suddhāvāsānaṃ dutiye citte vattamāneti tesaṃ paṭhamato avitakkaavicārato dutiye savitakkasavicārepi bhavanikantiāvajjane vattamāne ubhayaṃ nuppajjitthāti dassentena tato purimacittakkhaṇesupi nuppajjitthāti dassitameva hoti. Yathā pana cittasaṅkhārassa ādidassanatthaṃ ‘‘suddhāvāsaṃ upapajjantāna’’nti vuttaṃ, evaṃ vacīsaṅkhārassa ādidassanatthaṃ ‘‘dutiye citte vattamāne’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.
పవత్తివారవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pavattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.
సఙ్ఖారయమకవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Saṅkhārayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / యమకపాళి • Yamakapāḷi / ౬. సఙ్ఖారయమకం • 6. Saṅkhārayamakaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / పఞ్చపకరణ-అట్ఠకథా • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ౬. సఙ్ఖారయమకం • 6. Saṅkhārayamakaṃ
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ౬. సఙ్ఖారయమకం • 6. Saṅkhārayamakaṃ