Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੬. ਸਪ੍ਪਦਾਸਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
6. Sappadāsattheragāthāvaṇṇanā
ਪਣ੍ਣવੀਸਤੀਤਿਆਦਿਕਾ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਪ੍ਪਦਾਸਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਕੁਸਲਂ ਉਪਚਿਨਿਤ੍વਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਕਪਿਲવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਸੁਦ੍ਧੋਦਨਮਹਾਰਾਜਸ੍ਸ ਪੁਰੋਹਿਤਪੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਪ੍ਪਦਾਸੋਤਿ ਨਾਮਂ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥੁ ਞਾਤਿਸਮਾਗਮੇ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸਾਭਿਭવੇਨ ਚੇਤੋਸਮਾਧਿਂ ਅਲਭਨ੍ਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਚਰਿਤ੍વਾ ਸਂવੇਗਜਾਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਸਤ੍ਥਂ ਆਹਰਨ੍ਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤੋ –
Paṇṇavīsatītiādikā āyasmato sappadāsattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ suddhodanamahārājassa purohitaputto hutvā nibbatti, tassa sappadāsoti nāmaṃ ahosi. So vayappatto satthu ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā kilesābhibhavena cetosamādhiṃ alabhanto brahmacariyaṃ caritvā saṃvegajāto pacchā satthaṃ āharanto yoniso manasikāraṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇitvā aññaṃ byākaronto –
੪੦੫.
405.
‘‘ਪਣ੍ਣવੀਸਤਿ વਸ੍ਸਾਨਿ, ਯਤੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਅਹਂ।
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, yato pabbajito ahaṃ;
ਅਚ੍ਛਰਾਸਙ੍ਘਾਤਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ, ਚੇਤੋਸਨ੍ਤਿਮਨਜ੍ਝਗਂ॥
Accharāsaṅghātamattampi, cetosantimanajjhagaṃ.
੪੦੬.
406.
‘‘ਅਲਦ੍ਧਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਕਗ੍ਗਂ, ਕਾਮਰਾਗੇਨ ਅਟ੍ਟਿਤੋ।
‘‘Aladdhā cittassekaggaṃ, kāmarāgena aṭṭito;
ਬਾਹਾ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ ਕਨ੍ਦਨ੍ਤੋ, વਿਹਾਰਾ ਉਪਨਿਕ੍ਖਮਿਂ॥
Bāhā paggayha kandanto, vihārā upanikkhamiṃ.
੪੦੭.
407.
‘‘ਸਤ੍ਥਂ વਾ ਆਹਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ ਜੀવਿਤੇਨ ਮੇ।
‘‘Satthaṃ vā āharissāmi, ko attho jīvitena me;
ਕਥਞ੍ਹਿ ਸਿਕ੍ਖਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ, ਕਾਲਂ ਕੁਬ੍ਬੇਥ ਮਾਦਿਸੋ॥
Kathañhi sikkhaṃ paccakkhaṃ, kālaṃ kubbetha mādiso.
੪੦੮.
408.
‘‘ਤਦਾਹਂ ਖੁਰਮਾਦਾਯ, ਮਞ੍ਚਕਮ੍ਹਿ ਉਪਾવਿਸਿਂ।
‘‘Tadāhaṃ khuramādāya, mañcakamhi upāvisiṃ;
ਪਰਿਨੀਤੋ ਖੁਰੋ ਆਸਿ, ਧਮਨਿਂ ਛੇਤ੍ਤੁਮਤ੍ਤਨੋ॥
Parinīto khuro āsi, dhamaniṃ chettumattano.
੪੦੯.
409.
‘‘ਤਤੋ ਮੇ ਮਨਸੀਕਾਰੋ, ਯੋਨਿਸੋ ਉਦਪਜ੍ਜਥ।
‘‘Tato me manasīkāro, yoniso udapajjatha;
ਆਦੀਨવੋ ਪਾਤੁਰਹੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ ਸਮਤਿਟ੍ਠਥ॥
Ādīnavo pāturahu, nibbidā samatiṭṭhatha.
੪੧੦.
410.
‘‘ਤਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਚ੍ਚਿ ਮੇ, ਪਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸੁਧਮ੍ਮਤਂ।
‘‘Tato cittaṃ vimucci me, passa dhammasudhammataṃ;
ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਾ, ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥ –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ।
Imā gāthā abhāsi.
ਤਤ੍ਥ ਪਣ੍ਣવੀਸਤਿવਸ੍ਸਾਨਿ, ਯਤੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਅਹਨ੍ਤਿ ਯਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਹਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਤਾਨਿਮਾਨਿ ਪਣ੍ਣવੀਸਤਿવਸ੍ਸਾਨਿ। ਅਚ੍ਛਰਾਸਙ੍ਘਾਤਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ, ਚੇਤੋਸਨ੍ਤਿਮਨਜ੍ਝਗਨ੍ਤਿ ਸੋਹਂ ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਚਰਨ੍ਤੋ ਅਚ੍ਛਰਾਸਙ੍ਘਾਤਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਙ੍ਗੁਲਿਫੋਟਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਖਣਂ ਚੇਤੋਸਨ੍ਤਿਂ ਚੇਤਸੋ ਸਮਾਧਾਨਂ ਨ ਲਭਿਂ।
Tattha paṇṇavīsativassāni, yato pabbajito ahanti yato paṭṭhāya ahaṃ pabbajito tānimāni paṇṇavīsativassāni. Accharāsaṅghātamattampi, cetosantimanajjhaganti sohaṃ ettakaṃ kālaṃ brahmacariyaṃ caranto accharāsaṅghātamattampi aṅguliphoṭanamattampi khaṇaṃ cetosantiṃ cetaso samādhānaṃ na labhiṃ.
ਏવਂ ਪਨ ਅਲਦ੍ਧਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਕਗ੍ਗਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਮਾਹ ‘‘ਕਾਮਰਾਗੇਨ ਅਟ੍ਟਿਤੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਟਿਤੋਤਿ ਪੀਲ਼ਿਤੋ, ਅਭਿਭੂਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬਾਹਾ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ ਕਨ੍ਦਨ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਇਦਮਿਧ ਅਤਿવਿਯ ਅਯੁਤ੍ਤਂ વਤ੍ਤਤਿ, ਯਦਾਹਂ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕੇ ਸਾਸਨੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਕਿਲੇਸਪਙ੍ਕਤੋ ਉਦ੍ਧਰਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮੀ’’ਤਿ ਉਦ੍ਧਂਮੁਖੋ ਬਾਹਾ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ ਕਨ੍ਦਮਾਨੋ। વਿਹਾਰਾ ਉਪਨਿਕ੍ਖਮਿਨ੍ਤਿ વਸਨਕવਿਹਾਰਤੋ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ।
Evaṃ pana aladdhā cittassekaggataṃ, tattha kāraṇamāha ‘‘kāmarāgena aṭṭito’’ti. Tattha aṭṭitoti pīḷito, abhibhūtoti attho. Bāhā paggayha kandantoti ‘‘idamidha ativiya ayuttaṃ vattati, yadāhaṃ niyyānike sāsane pabbajitvā attānaṃ kilesapaṅkato uddharituṃ na sakkomī’’ti uddhaṃmukho bāhā paggayha kandamāno. Vihārā upanikkhaminti vasanakavihārato bahi nikkhanto.
ਯੇਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਤ੍ਥਂ વਾ ਆਹਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਥਂ વਾ ਆਹਰਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਕਪ੍ਪਨਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ‘‘ਰੁਕ੍ਖਾ વਾ ਪਪਤਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਉਬ੍ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ વਾ ਮਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਕੇ ਮਰਣਪ੍ਪਕਾਰੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਂ। ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਾਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨ੍ਤੋ। ‘‘ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਲ਼ਿ, ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਲਨ੍ਤਿ ਮਰਣਂ। ਕਥਞ੍ਹਿ ਨਾਮ ਮਾਦਿਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨੇਨ ਕਾਲਂ ਕਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਿਕ੍ਖਾਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਞ੍ਹਿ ਅਰਿਯਸ੍ਸ વਿਨਯੇ ਮਰਣਂ ਨਾਮ। ਯਥਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਮਰਣਞ੍ਹੇਤਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੋ ਸਿਕ੍ਖਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਹੀਨਾਯਾવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੩)। ‘‘ਸਿਕ੍ਖਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਪਨ ਪਾਠੇ ਕਥਞ੍ਹਿ ਨਾਮ ਮਾਦਿਸੋ ਸਿਕ੍ਖਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਕਾਲਂ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਸਿਕ੍ਖਾਸਮਙ੍ਗੀ ਏવ ਪਨ ਹੁਤ੍વਾ ਕਾਲਂ ਕਰੇਯ੍ਯ? ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਥਂ વਾ ਆਹਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ ਜੀવਿਤੇਨ ਮੇਤਿ ਯੋਜਨਾ।
Yenādhippāyena nikkhanto, taṃ dassetuṃ ‘‘satthaṃ vā āharissāmī’’tiādi vuttaṃ. Tattha satthaṃ vā āharissāmīti vā-saddo vikappanattho. Tena ‘‘rukkhā vā papatissāmi, ubbandhitvā vā marissāmī’’tiādike maraṇappakāre saṅgaṇhāti. Sikkhanti adhisīlasikkhaṃ. Paccakkhanti paccācikkhanto pariccajanto. ‘‘Paccakkhā’’tipi pāḷi, paccakkhāyāti attho. Kālanti maraṇaṃ. Kathañhi nāma mādiso sikkhāpaccakkhānena kālaṃ kareyyāti attho. Sikkhāpaccakkhānañhi ariyassa vinaye maraṇaṃ nāma. Yathāha bhagavā – ‘‘maraṇañhetaṃ , bhikkhave, yo sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattatī’’ti (ma. ni. 3.63). ‘‘Sikkhaṃ paccakkhā’’ti pana pāṭhe kathañhi nāma mādiso sikkhaṃ paccakkhāya kālaṃ kareyya, sikkhāsamaṅgī eva pana hutvā kālaṃ kareyya? Tasmā satthaṃ vā āharissāmi, ko attho jīvitena meti yojanā.
ਤਦਾਹਨ੍ਤਿ ਯਦਾ ਕਿਲੇਸਾਭਿਭવੇਨ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਜੀવਿਤੇ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਤਦਾ। ਖੁਰਨ੍ਤਿ ਨਿਸਿਤਖੁਰਂ, ਖੁਰਸਦਿਸਂ વਾ ਸਤ੍ਥਕਂ। ਮਞ੍ਚਕਮ੍ਹਿ ਉਪਾવਿਸਿਨ੍ਤਿ ਪਰੇਸਂ ਨਿવਾਰਣਭਯੇਨ ਓવਰਕਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਮਞ੍ਚਕੇ ਨਿਸੀਦਿਂ। ਪਰਿਨੀਤੋਤਿ ਉਪਨੀਤੋ, ਗਲੇ ਠਪਿਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਧਮਨਿਨ੍ਤਿ ‘‘ਕਣ੍ਠੇ ਧਮਨਿਂ, ਕਣ੍ਠਧਮਨਿਂ ਗਲવਲਯ’’ਨ੍ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਛੇਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ ਛਿਨ੍ਦਿਤੁਂ।
Tadāhanti yadā kilesābhibhavena samaṇadhammaṃ kātuṃ asamatthatāya jīvite nibbindanto tadā. Khuranti nisitakhuraṃ, khurasadisaṃ vā satthakaṃ. Mañcakamhi upāvisinti paresaṃ nivāraṇabhayena ovarakaṃ pavisitvā mañcake nisīdiṃ. Parinītoti upanīto, gale ṭhapitoti adhippāyo. Dhamaninti ‘‘kaṇṭhe dhamaniṃ, kaṇṭhadhamaniṃ galavalaya’’ntipi vadanti. Chettunti chindituṃ.
ਤਤੋ ਮੇ ਮਨਸੀਕਾਰੋ, ਯੋਨਿਸੋ ਉਦਪਜ੍ਜਥਾਤਿ ‘‘ਯਦਾਹਂ ਮਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਕਣ੍ਠੇ ਧਮਨਿਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਖੁਰਂ ਉਪਨੇਸਿਂ, ਤਤੋ ਪਰਂ ‘‘ਅਰੋਗਂ ਨੁ ਖੋ ਮੇ ਸੀਲ’’ਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਣ੍ਡਂ ਅਚ੍ਛਿਦ੍ਦਂ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਸੀਲਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ, ਪੀਤਿਮਨਸ੍ਸ ਕਾਯੋ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਿ, ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯਸ੍ਸ ਨਿਰਾਮਿਸਂ ਸੁਖਂ ਅਨੁਭવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮਾਹਿਤਤਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਅਥ વਾ ਤਤੋਤਿ ਕਣ੍ਠੇ ਖੁਰਸ੍ਸ ਉਪਨਯਤੋ વਣੇ ਜਾਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ વੇਦਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ વਸੇਨ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਤੋ ਪਰਂ ਮਗ੍ਗਫਲਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਆਦੀਨવੋ ਪਾਤੁਰਹੂ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ।
Tato me manasīkāro, yoniso udapajjathāti ‘‘yadāhaṃ marissāmī’’ti kaṇṭhe dhamaniṃ chindituṃ khuraṃ upanesiṃ, tato paraṃ ‘‘arogaṃ nu kho me sīla’’nti paccavekkhantassa akkhaṇḍaṃ acchiddaṃ suparisuddhaṃ sīlaṃ disvā pīti uppajji, pītimanassa kāyo passambhi, passaddhakāyassa nirāmisaṃ sukhaṃ anubhavantassa cittassa samāhitatāya vipassanāvasena yoniso manasikāro uppajji. Atha vā tatoti kaṇṭhe khurassa upanayato vaṇe jāte uppannaṃ vedanaṃ vikkhambhento vipassanāya vasena yonisomanasikāro uppajji. Idāni tato paraṃ maggaphalapaccavekkhaṇañāṇaṃ uppannabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ādīnavo pāturahū’’tiādi vuttaṃ. Taṃ heṭṭhā vuttatthameva.
ਸਪ੍ਪਦਾਸਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Sappadāsattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੬. ਸਪ੍ਪਦਾਸਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 6. Sappadāsattheragāthā