Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā

    [൫൨൨] ൨. സരഭങ്ഗജാതകവണ്ണനാ

    [522] 2. Sarabhaṅgajātakavaṇṇanā

    അലങ്കതാ കുണ്ഡലിനോ സുവത്ഥാതി ഇദം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനത്ഥേരസ്സ പരിനിബ്ബാനം ആരബ്ഭ കഥേസി. സാരിപുത്തത്ഥേരോ തഥാഗതം ജേതവനേ വിഹരന്തം അത്തനോ പരിനിബ്ബാനം അനുജാനാപേത്വാ ഗന്ത്വാ നാളകഗാമകേ ജാതോവരകേ പരിനിബ്ബായി. തസ്സ പരിനിബ്ബുതഭാവം സുത്വാ സത്ഥാ രാജഗഹം ഗന്ത്വാ വേളുവനേ വിഹാസി. തദാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനത്ഥേരോ ഇസിഗിലിപസ്സേ കാളസിലായം വിഹരതി. സോ പന ഇദ്ധിബലേന കോടിപ്പത്തഭാവേന ദേവലോകചാരികഞ്ച ഉസ്സദനിരയചാരികഞ്ച ഗച്ഛതി. ദേവലോകേ ബുദ്ധസാവകാനം മഹന്തം ഇസ്സരിയം ദിസ്വാ ഉസ്സദനിരയേസു ച തിത്ഥിയസാവകാനം മഹന്തം ദുക്ഖം ദിസ്വാ മനുസ്സലോകം ആഗന്ത്വാ ‘‘അസുകോ ഉപാസകോ അസുകാ ച ഉപാസികാ അസുകസ്മിം നാമ ദേവലോകേ നിബ്ബത്തിത്വാ മഹാസമ്പത്തിം അനുഭവന്തി, തിത്ഥിയസാവകേസു അസുകോ ച അസുകാ ച നിരയാദീസു അസുകഅപായേ നാമ നിബ്ബത്താ’’തി മനുസ്സാനം കഥേസി. മനുസ്സാ സാസനേ പസീദന്തി, തിത്ഥിയേ പരിവജ്ജേന്തി. ബുദ്ധസാവകാനം സക്കാരോ മഹന്തോ അഹോസി, തിത്ഥിയാനം പരിഹായതി.

    Alaṅkatākuṇḍalino suvatthāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto mahāmoggallānattherassa parinibbānaṃ ārabbha kathesi. Sāriputtatthero tathāgataṃ jetavane viharantaṃ attano parinibbānaṃ anujānāpetvā gantvā nāḷakagāmake jātovarake parinibbāyi. Tassa parinibbutabhāvaṃ sutvā satthā rājagahaṃ gantvā veḷuvane vihāsi. Tadā mahāmoggallānatthero isigilipasse kāḷasilāyaṃ viharati. So pana iddhibalena koṭippattabhāvena devalokacārikañca ussadanirayacārikañca gacchati. Devaloke buddhasāvakānaṃ mahantaṃ issariyaṃ disvā ussadanirayesu ca titthiyasāvakānaṃ mahantaṃ dukkhaṃ disvā manussalokaṃ āgantvā ‘‘asuko upāsako asukā ca upāsikā asukasmiṃ nāma devaloke nibbattitvā mahāsampattiṃ anubhavanti, titthiyasāvakesu asuko ca asukā ca nirayādīsu asukaapāye nāma nibbattā’’ti manussānaṃ kathesi. Manussā sāsane pasīdanti, titthiye parivajjenti. Buddhasāvakānaṃ sakkāro mahanto ahosi, titthiyānaṃ parihāyati.

    തേ ഥേരേ ആഘാതം ബന്ധിത്വാ ‘‘ഇമസ്മിം ജീവന്തേ അമ്ഹാകം ഉപട്ഠാകാ ഭിജ്ജന്തി, സക്കാരോ ച പരിഹായതി, മാരാപേസ്സാമ ന’’ന്തി ഥേരസ്സ മാരണത്ഥം സമണഗുത്തകസ്സ നാമ ചോരസ്സ സഹസ്സം അദംസു. സോ ‘‘ഥേരം മാരേസ്സാമീ’’തി മഹന്തേന പരിവാരേന സദ്ധിം കാളസിലം അഗമാസി. ഥേരോ തം ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാവ ഇദ്ധിയാ ഉപ്പതിത്വാ പക്കാമി. ചോരോ തം ദിവസം ഥേരം അദിസ്വാ നിവത്തിത്വാ പുനദിവസേപീതി ഛ ദിവസേ അഗമാസി. ഥേരോപി തഥേവ ഇദ്ധിയാ പക്കാമി. സത്തമേ പന ദിവസേ ഥേരസ്സ പുബ്ബേ കതം അപരാപരിയവേദനീയകമ്മം ഓകാസം ലഭി. സോ കിര പുബ്ബേ ഭരിയായ വചനം ഗഹേത്വാ മാതാപിതരോ മാരേതുകാമോ യാനകേന അരഞ്ഞം നേത്വാ ചോരാനം ഉട്ഠിതാകാരം കത്വാ മാതാപിതരോ പോഥേസി പഹരി. തേ ചക്ഖുദുബ്ബലതായ രൂപദസ്സനരഹിതാ തം അത്തനോ പുത്തം അസഞ്ജാനന്താ ‘‘ചോരാ ഏവ ഏതേ’’തി സഞ്ഞായ, ‘‘താത, അസുകാ നാമ ചോരാ നോ ഘാതേന്തി, ത്വം പടിക്കമാഹീ’’തി തസ്സേവത്ഥായ പരിദേവിംസു. സോ ചിന്തേസി – ‘‘ഇമേ മയാ പോഥിയമാനാപി മയ്ഹം യേവത്ഥായ പരിദേവന്തി, അയുത്തം കമ്മം കരോമീ’’തി. അഥ നേ അസ്സാസേത്വാ ചോരാനം പലായനാകാരം ദസ്സേത്വാ തേസം ഹത്ഥപാദേ സമ്ബാഹിത്വാ ‘‘അമ്മ , താതാ, മാ ഭായിത്ഥ, ചോരാ പലാതാ’’തി വത്വാ പുന അത്തനോ ഗേഹമേവ ആനേസി. തം കമ്മം ഏത്തകം കാലം ഓകാസം അലഭിത്വാ ഭസ്മപടിച്ഛന്നോ അങ്ഗാരരാസി വിയ ഠത്വാ ഇമം അന്തിമസരീരം ഉപധാവിത്വാ ഗണ്ഹി. യഥാ ഹി പന സുനഖലുദ്ദകേന മിഗം ദിസ്വാ സുനഖോ വിസ്സജ്ജിതോ മിഗം അനുബന്ധിത്വാ യസ്മിം ഠാനേ പാപുണാതി, തസ്മിംയേവ ഗണ്ഹാതി, ഏവം ഇദം കമ്മം യസ്മിം ഠാനേ ഓകാസം ലഭതി, തസ്മിം വിപാകം ദേതി, തേന മുത്തോ നാമ നത്ഥി.

    Te there āghātaṃ bandhitvā ‘‘imasmiṃ jīvante amhākaṃ upaṭṭhākā bhijjanti, sakkāro ca parihāyati, mārāpessāma na’’nti therassa māraṇatthaṃ samaṇaguttakassa nāma corassa sahassaṃ adaṃsu. So ‘‘theraṃ māressāmī’’ti mahantena parivārena saddhiṃ kāḷasilaṃ agamāsi. Thero taṃ āgacchantaṃ disvāva iddhiyā uppatitvā pakkāmi. Coro taṃ divasaṃ theraṃ adisvā nivattitvā punadivasepīti cha divase agamāsi. Theropi tatheva iddhiyā pakkāmi. Sattame pana divase therassa pubbe kataṃ aparāpariyavedanīyakammaṃ okāsaṃ labhi. So kira pubbe bhariyāya vacanaṃ gahetvā mātāpitaro māretukāmo yānakena araññaṃ netvā corānaṃ uṭṭhitākāraṃ katvā mātāpitaro pothesi pahari. Te cakkhudubbalatāya rūpadassanarahitā taṃ attano puttaṃ asañjānantā ‘‘corā eva ete’’ti saññāya, ‘‘tāta, asukā nāma corā no ghātenti, tvaṃ paṭikkamāhī’’ti tassevatthāya parideviṃsu. So cintesi – ‘‘ime mayā pothiyamānāpi mayhaṃ yevatthāya paridevanti, ayuttaṃ kammaṃ karomī’’ti. Atha ne assāsetvā corānaṃ palāyanākāraṃ dassetvā tesaṃ hatthapāde sambāhitvā ‘‘amma , tātā, mā bhāyittha, corā palātā’’ti vatvā puna attano gehameva ānesi. Taṃ kammaṃ ettakaṃ kālaṃ okāsaṃ alabhitvā bhasmapaṭicchanno aṅgārarāsi viya ṭhatvā imaṃ antimasarīraṃ upadhāvitvā gaṇhi. Yathā hi pana sunakhaluddakena migaṃ disvā sunakho vissajjito migaṃ anubandhitvā yasmiṃ ṭhāne pāpuṇāti, tasmiṃyeva gaṇhāti, evaṃ idaṃ kammaṃ yasmiṃ ṭhāne okāsaṃ labhati, tasmiṃ vipākaṃ deti, tena mutto nāma natthi.

    ഥേരോ അത്തനാ കതകമ്മസ്സ ആകഡ്ഢിതഭാവം ഞത്വാ ന അപഗച്ഛി. ഥേരോ തസ്സ നിസ്സന്ദേന ആകാസേ ഉപ്പതിതും നാസക്ഖി. നന്ദോപനന്ദദമനസമത്ഥവേജയന്തകമ്പനസമത്ഥാപിസ്സ ഇദ്ധി കമ്മബലേന ദുബ്ബലതം പത്താ. ചോരോ ഥേരം ഗഹേത്വാ ഥേരസ്സ അട്ഠീനി തണ്ഡുലകണമത്താനി കരോന്തോ ഭിന്ദിത്വാ സഞ്ചുണ്ണേത്വാ പലാലപിട്ഠികകരണം നാമ കത്വാ ‘‘മതോ’’തി സഞ്ഞായ ഏകസ്മിം ഗുമ്ബപിട്ഠേ ഖിപിത്വാ സപരിവാരോ പക്കാമി. ഥേരോ സതിം പടിലഭിത്വാ ‘‘സത്ഥാരം പസ്സിത്വാ പരിനിബ്ബായിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ സരീരം ഝാനവേഠനേന വേഠേത്വാ ഥിരം കത്വാ ആകാസം ഉപ്പതിത്വാ ആകാസേന സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ‘‘ഭന്തേ, ആയുസങ്ഖാരോ മേ ഓസ്സട്ഠോ, പരിനിബ്ബായിസ്സാമീ’’തി ആഹ. ‘‘പരിനിബ്ബായിസ്സസി, മോഗ്ഗല്ലാന’’ആതി. ‘‘ആമ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കത്ഥ ഗന്ത്വാ പരിനിബ്ബായിസ്സസീ’’തി. ‘‘കാളസിലാപട്ടേ, ഭന്തേ’’തി. തേന ഹി, മോഗ്ഗല്ലാന, ധമ്മം മയ്ഹം കഥേത്വാ യാഹി, താദിസസ്സ സാവകസ്സ ഇദാനി ദസ്സനം നത്ഥീതി. സോ ‘‘ഏവം കരിസ്സാമി, ഭന്തേ’’തി സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ താലപ്പമാണം ആകാസേ ഉപ്പതിത്വാ പരിനിബ്ബാനദിവസേ സാരിപുത്തത്ഥേരോ വിയ നാനപ്പകാരാ ഇദ്ധിയോ കത്വാ ധമ്മം കഥേത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ കാളസിലായം അടവിയം പരിനിബ്ബായി.

    Thero attanā katakammassa ākaḍḍhitabhāvaṃ ñatvā na apagacchi. Thero tassa nissandena ākāse uppatituṃ nāsakkhi. Nandopanandadamanasamatthavejayantakampanasamatthāpissa iddhi kammabalena dubbalataṃ pattā. Coro theraṃ gahetvā therassa aṭṭhīni taṇḍulakaṇamattāni karonto bhinditvā sañcuṇṇetvā palālapiṭṭhikakaraṇaṃ nāma katvā ‘‘mato’’ti saññāya ekasmiṃ gumbapiṭṭhe khipitvā saparivāro pakkāmi. Thero satiṃ paṭilabhitvā ‘‘satthāraṃ passitvā parinibbāyissāmī’’ti cintetvā sarīraṃ jhānaveṭhanena veṭhetvā thiraṃ katvā ākāsaṃ uppatitvā ākāsena satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ‘‘bhante, āyusaṅkhāro me ossaṭṭho, parinibbāyissāmī’’ti āha. ‘‘Parinibbāyissasi, moggallāna’’āti. ‘‘Āma, bhante’’ti. ‘‘Kattha gantvā parinibbāyissasī’’ti. ‘‘Kāḷasilāpaṭṭe, bhante’’ti. Tena hi, moggallāna, dhammaṃ mayhaṃ kathetvā yāhi, tādisassa sāvakassa idāni dassanaṃ natthīti. So ‘‘evaṃ karissāmi, bhante’’ti satthāraṃ vanditvā tālappamāṇaṃ ākāse uppatitvā parinibbānadivase sāriputtatthero viya nānappakārā iddhiyo katvā dhammaṃ kathetvā satthāraṃ vanditvā kāḷasilāyaṃ aṭaviyaṃ parinibbāyi.

    തങ്ഖണഞ്ഞേവ ഛ ദേവലോകാ ഏകകോലാഹലാ അഹേസും, ‘‘അമ്ഹാകം കിര ആചരിയോ പരിനിബ്ബുതോ’’തി ദിബ്ബഗന്ധമാലാവാസധൂമചന്ദനചുണ്ണാനി ചേവ നാനാദാരൂനി ച ഗഹേത്വാ ആഗമിംസു, ഏകൂനസതരതനചന്ദനചിതകാ അഹോസി. സത്ഥാ ഥേരസ്സ സന്തികേ ഠത്വാ സരീരനിക്ഖേപം കാരേസി. ആളാഹനസ്സ സമന്തതോ യോജനമത്തേ പദേസേ പുപ്ഫവസ്സം വസ്സി. ദേവാനം അന്തരേ മനുസ്സാ, മനുസ്സാനം അന്തരേ ദേവാ അഹേസും. യഥാക്കമേന ദേവാനം അന്തരേ യക്ഖാ തിട്ഠന്തി, യക്ഖാനം അന്തരേ ഗന്ധബ്ബാ തിട്ഠന്തി, ഗന്ധബ്ബാനം അന്തരേ നാഗാ തിട്ഠന്തി, നാഗാനം അന്തരേ വേനതേയ്യാ തിട്ഠന്തി, വേനതേയ്യാനം അന്തരേ കിന്നരാ തിട്ഠന്തി, കിന്നരാനം അന്തരേ ഛത്താ തിട്ഠന്തി, ഛത്താനം അന്തരേ സുവണ്ണചാമരാ തിട്ഠന്തി, തേസം അന്തരേ ധജാ തിട്ഠന്തി, തേസം അന്തരേ പടാകാ തിട്ഠന്തി. സത്ത ദിവസാനി സാധുകീളം കീളിംസു. സത്ഥാ ഥേരസ്സ ധാതും ഗാഹാപേത്വാ വേളുവനദ്വാരകോട്ഠകേ ചേതിയം കാരാപേസി. തദാ ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, സാരിപുത്തത്ഥേരോ തഥാഗതസ്സ സന്തികേ അപരിനിബ്ബുതത്താ ബുദ്ധാനം സന്തികാ മഹന്തം സമ്മാനം ന ലഭി, മോഗ്ഗല്ലാനത്ഥേരോ പന ബുദ്ധാനം സമീപേ പരിനിബ്ബുതത്താ മഹാസമ്മാനം ലഭീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ മോഗ്ഗല്ലാനോ മമ സന്തികാ സമ്മാനം ലഭതി, പുബ്ബേപി ലഭിയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

    Taṅkhaṇaññeva cha devalokā ekakolāhalā ahesuṃ, ‘‘amhākaṃ kira ācariyo parinibbuto’’ti dibbagandhamālāvāsadhūmacandanacuṇṇāni ceva nānādārūni ca gahetvā āgamiṃsu, ekūnasataratanacandanacitakā ahosi. Satthā therassa santike ṭhatvā sarīranikkhepaṃ kāresi. Āḷāhanassa samantato yojanamatte padese pupphavassaṃ vassi. Devānaṃ antare manussā, manussānaṃ antare devā ahesuṃ. Yathākkamena devānaṃ antare yakkhā tiṭṭhanti, yakkhānaṃ antare gandhabbā tiṭṭhanti, gandhabbānaṃ antare nāgā tiṭṭhanti, nāgānaṃ antare venateyyā tiṭṭhanti, venateyyānaṃ antare kinnarā tiṭṭhanti, kinnarānaṃ antare chattā tiṭṭhanti, chattānaṃ antare suvaṇṇacāmarā tiṭṭhanti, tesaṃ antare dhajā tiṭṭhanti, tesaṃ antare paṭākā tiṭṭhanti. Satta divasāni sādhukīḷaṃ kīḷiṃsu. Satthā therassa dhātuṃ gāhāpetvā veḷuvanadvārakoṭṭhake cetiyaṃ kārāpesi. Tadā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, sāriputtatthero tathāgatassa santike aparinibbutattā buddhānaṃ santikā mahantaṃ sammānaṃ na labhi, moggallānatthero pana buddhānaṃ samīpe parinibbutattā mahāsammānaṃ labhī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva moggallāno mama santikā sammānaṃ labhati, pubbepi labhiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ പുരോഹിതസ്സ ബ്രാഹ്മണിയാ കുച്ഛിമ്ഹി പടിസന്ധിം ഗണ്ഹിത്വാ ദസമാസച്ചയേന പച്ചൂസസമയേ മാതുകുച്ഛിതോ നിക്ഖമി. തസ്മിം ഖണേ ദ്വാദസയോജനികേ ബാരാണസിനഗരേ സബ്ബാവുധാനി പജ്ജലിംസു. പുരോഹിതോ പുത്തസ്സ ജാതക്ഖണേ ബഹി നിക്ഖമിത്വാ ആകാസം ഓലോകേന്തോ നക്ഖത്തയോഗം ദിസ്വാ ‘‘ഇമിനാ നക്ഖത്തേന ജാതത്താ ഏസോ കുമാരോ സകലജമ്ബുദീപേ ധനുഗ്ഗഹാനം അഗ്ഗോ ഭവിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ കാലസ്സേവ രാജകുലം ഗന്ത്വാ രാജാനം സുഖസയിതഭാവം പുച്ഛി. ‘‘കുതോ മേ, ആചരിയ, സുഖം, അജ്ജ സകലനിവേസനേ ആവുധാനി പജ്ജലിതാനീ’’തി വുത്തേ ‘‘മാ ഭായി, ദേവ, ന തുമ്ഹാകം നിവേസനേയേവ, സകലനഗരേപി പജ്ജലിംസുയേവ, അജ്ജ അമ്ഹാകം ഗേഹേ കുമാരസ്സ ജാതത്താ ഏവം അഹോസീ’’തി. ‘‘ആചരിയ, ഏവം ജാതകുമാരസ്സ പന കിം ഭവിസ്സതീ’’തി? ‘‘ന കിഞ്ചി, മഹാരാജ, സോ പന സകലജമ്ബുദീപേ ധനുഗ്ഗഹാനം അഗ്ഗോ ഭവിസ്സതീ’’തി. ‘‘സാധു, ആചരിയ, തേന ഹി നം പടിജഗ്ഗിത്വാ വയപ്പത്തകാലേ അമ്ഹാകം ദസ്സേയ്യാസീ’’തി വത്വാ ഖീരമൂലം താവ സഹസ്സം ദാപേസി. പുരോഹിതോ തം ഗഹേത്വാ നിവേസനം ഗന്ത്വാ ബ്രാഹ്മണിയാ ദത്വാ പുത്തസ്സ നാമഗ്ഗഹണദിവസേ ജാതക്ഖണേ ആവുധാനം പജ്ജലിതത്താ ‘‘ജോതിപാലോ’’തിസ്സ നാമം അകാസി.

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto purohitassa brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhitvā dasamāsaccayena paccūsasamaye mātukucchito nikkhami. Tasmiṃ khaṇe dvādasayojanike bārāṇasinagare sabbāvudhāni pajjaliṃsu. Purohito puttassa jātakkhaṇe bahi nikkhamitvā ākāsaṃ olokento nakkhattayogaṃ disvā ‘‘iminā nakkhattena jātattā eso kumāro sakalajambudīpe dhanuggahānaṃ aggo bhavissatī’’ti ñatvā kālasseva rājakulaṃ gantvā rājānaṃ sukhasayitabhāvaṃ pucchi. ‘‘Kuto me, ācariya, sukhaṃ, ajja sakalanivesane āvudhāni pajjalitānī’’ti vutte ‘‘mā bhāyi, deva, na tumhākaṃ nivesaneyeva, sakalanagarepi pajjaliṃsuyeva, ajja amhākaṃ gehe kumārassa jātattā evaṃ ahosī’’ti. ‘‘Ācariya, evaṃ jātakumārassa pana kiṃ bhavissatī’’ti? ‘‘Na kiñci, mahārāja, so pana sakalajambudīpe dhanuggahānaṃ aggo bhavissatī’’ti. ‘‘Sādhu, ācariya, tena hi naṃ paṭijaggitvā vayappattakāle amhākaṃ dasseyyāsī’’ti vatvā khīramūlaṃ tāva sahassaṃ dāpesi. Purohito taṃ gahetvā nivesanaṃ gantvā brāhmaṇiyā datvā puttassa nāmaggahaṇadivase jātakkhaṇe āvudhānaṃ pajjalitattā ‘‘jotipālo’’tissa nāmaṃ akāsi.

    സോ മഹന്തേന പരിവാരേന വഡ്ഢമാനോ സോളസവസ്സകാലേ ഉത്തമരൂപധരോ അഹോസി. അഥസ്സ പിതാ സരീരസമ്പത്തിം ഓലോകേത്വാ സഹസ്സം ദത്വാ, ‘‘താത, തക്കസിലം ഗന്ത്വാ ദിസാപാമോക്ഖസ്സ ആചരിയസ്സ സന്തികേ സിപ്പം ഉപ്പണ്ഹാഹീ’’തി ആഹ. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ ആചരിയഭാഗം ഗഹേത്വാ മാതാപിതരോ വന്ദിത്വാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ സഹസ്സം ദത്വാ സിപ്പം പട്ഠപേത്വാ സത്താഹേനേവ നിപ്ഫത്തിം പാപുണി. അഥസ്സ ആചരിയോ തുസ്സിത്വാ അത്തനോ സന്തകം ഖഗ്ഗരതനം സന്ധിയുത്തം മേണ്ഡകസിങ്ഗധനും സന്ധിയുത്തം തൂണീരം അത്തനോ സന്നാഹകഞ്ചുകം ഉണ്ഹീസഞ്ച ദത്വാ ‘‘താത ജോതിപോല, അഹം മഹല്ലകോ, ഇദാനി ത്വം ഇമേ മാണവകേ സിക്ഖാപേഹീ’’തി പഞ്ചസതമാണവകേപി തസ്സേവ നിയ്യാദേസി. ബോധിസത്തോ സബ്ബം ഉപകരണം ഗഹേത്വാ ആചരിയം വന്ദിത്വാ ബാരാണസിമേവ ആഗന്ത്വാ മാതാപിതരോ വന്ദിത്വാ അട്ഠാസി. അഥ നം വന്ദിത്വാ ഠിതം പിതാ അവോച ‘‘ഉഗ്ഗഹിതം തേ, താത, സിപ്പ’’ന്തി. ‘‘ആമ, താതാ’’തി. സോ തസ്സ വചനം സുത്വാ രാജകുലം ഗന്ത്വാ ‘‘പുത്തോ മേ , ദേവ, സിപ്പം സിക്ഖിത്വാ ആഗതോ, കിം കരോതൂ’’തി ആഹ. ‘‘ആചരിയ, അമ്ഹേ ഉപട്ഠഹതൂ’’തി. ‘‘പരിബ്ബയമസ്സ ജാനാഥ, ദേവാ’’തി. ‘‘സോ ദേവസികം സഹസ്സം ലഭതൂ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ ഗേഹം ഗന്ത്വാ കുമാരം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘താത, രാജാനം ഉപട്ഠഹാ’’തി ആഹ. സോ തതോ പട്ഠായ ദേവസികം സഹസ്സം ലഭിത്വാ രാജാനം ഉപട്ഠഹി.

    So mahantena parivārena vaḍḍhamāno soḷasavassakāle uttamarūpadharo ahosi. Athassa pitā sarīrasampattiṃ oloketvā sahassaṃ datvā, ‘‘tāta, takkasilaṃ gantvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippaṃ uppaṇhāhī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ācariyabhāgaṃ gahetvā mātāpitaro vanditvā tattha gantvā sahassaṃ datvā sippaṃ paṭṭhapetvā sattāheneva nipphattiṃ pāpuṇi. Athassa ācariyo tussitvā attano santakaṃ khaggaratanaṃ sandhiyuttaṃ meṇḍakasiṅgadhanuṃ sandhiyuttaṃ tūṇīraṃ attano sannāhakañcukaṃ uṇhīsañca datvā ‘‘tāta jotipola, ahaṃ mahallako, idāni tvaṃ ime māṇavake sikkhāpehī’’ti pañcasatamāṇavakepi tasseva niyyādesi. Bodhisatto sabbaṃ upakaraṇaṃ gahetvā ācariyaṃ vanditvā bārāṇasimeva āgantvā mātāpitaro vanditvā aṭṭhāsi. Atha naṃ vanditvā ṭhitaṃ pitā avoca ‘‘uggahitaṃ te, tāta, sippa’’nti. ‘‘Āma, tātā’’ti. So tassa vacanaṃ sutvā rājakulaṃ gantvā ‘‘putto me , deva, sippaṃ sikkhitvā āgato, kiṃ karotū’’ti āha. ‘‘Ācariya, amhe upaṭṭhahatū’’ti. ‘‘Paribbayamassa jānātha, devā’’ti. ‘‘So devasikaṃ sahassaṃ labhatū’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā gehaṃ gantvā kumāraṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, rājānaṃ upaṭṭhahā’’ti āha. So tato paṭṭhāya devasikaṃ sahassaṃ labhitvā rājānaṃ upaṭṭhahi.

    രാജപാദമൂലികാ ഉജ്ഝായിംസു – ‘‘മയം ജോതിപാലേന കതകമ്മം ന പസ്സാമ, ദേവസികം സഹസ്സം ഗണ്ഹാതി, മയമസ്സ സിപ്പം പസ്സിതുകാമാ’’തി. രാജാ തേസം വചനം സുത്വാ പുരോഹിതസ്സ കഥേസി. പുരോഹിതോ ‘‘സാധു, ദേവാ’’തി പുത്തസ്സാരോചേസി. സോ ‘‘സാധു, താത, ഇതോ സത്തമേ ദിവസേ ദസ്സേസ്സാമി സിപ്പം, അപിച രാജാ അത്തനോ വിജിതേ ധനുഗ്ഗഹേ സന്നിപാതാപേതൂ’’തി ആഹ. പുരോഹിതോ ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ തമത്ഥം ആരോചേസി. രാജാ നഗരേ ഭേരിം ചരാപേത്വാ ധനുഗ്ഗഹേ സന്നിപാതാപേസി. സട്ഠിസഹസ്സാ ധനുഗ്ഗഹാ സന്നിപതിംസു. രാജാ തേസം സന്നിപതിതഭാവം ഞത്വാ ‘‘നഗരവാസിനോ ജോതിപാലസ്സ സിപ്പം പസ്സന്തൂ’’തി നഗരേ ഭേരിം ചരാപേത്വാ രാജങ്ഗണം സജ്ജാപേത്വാ മഹാജനപരിവുതോ പല്ലങ്കവരേ നിസീദിത്വാ ധനുഗ്ഗഹേ പക്കോസാപേത്വാ ‘‘ജോതിപാലോ ആഗച്ഛതൂ’’തി പേസേസി. സോ ആചരിയേന ദിന്നാനി ധനുതൂണീരസന്നാഹകഞ്ചുകഉണ്ഹീസാനി നിവാസനന്തരേ ഠപേത്വാ ഖഗ്ഗം ഗാഹാപേത്വാ പകതിവേസേന രഞ്ഞോ സന്തികം ഗന്ത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി.

    Rājapādamūlikā ujjhāyiṃsu – ‘‘mayaṃ jotipālena katakammaṃ na passāma, devasikaṃ sahassaṃ gaṇhāti, mayamassa sippaṃ passitukāmā’’ti. Rājā tesaṃ vacanaṃ sutvā purohitassa kathesi. Purohito ‘‘sādhu, devā’’ti puttassārocesi. So ‘‘sādhu, tāta, ito sattame divase dassessāmi sippaṃ, apica rājā attano vijite dhanuggahe sannipātāpetū’’ti āha. Purohito gantvā rañño tamatthaṃ ārocesi. Rājā nagare bheriṃ carāpetvā dhanuggahe sannipātāpesi. Saṭṭhisahassā dhanuggahā sannipatiṃsu. Rājā tesaṃ sannipatitabhāvaṃ ñatvā ‘‘nagaravāsino jotipālassa sippaṃ passantū’’ti nagare bheriṃ carāpetvā rājaṅgaṇaṃ sajjāpetvā mahājanaparivuto pallaṅkavare nisīditvā dhanuggahe pakkosāpetvā ‘‘jotipālo āgacchatū’’ti pesesi. So ācariyena dinnāni dhanutūṇīrasannāhakañcukauṇhīsāni nivāsanantare ṭhapetvā khaggaṃ gāhāpetvā pakativesena rañño santikaṃ gantvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.

    ധനുഗ്ഗഹാ ‘‘ജോതിപാലോ കിര ധനുസിപ്പം ദസ്സേതും ആഗതോ, ധനും അഗ്ഗഹേത്വാ പന ആഗതത്താ അമ്ഹാകം ഹത്ഥതോ ധനും ഗഹേതുകാമോ ഭവിസ്സതി , നാസ്സ ദസ്സാമാ’’തി കതികം കരിംസു. രാജാ ജോതിപാലം ആമന്തേത്വാ ‘‘സിപ്പം ദസ്സേഹീ’’തി ആഹ. സോ സാണിം പരിക്ഖിപാപേത്വാ അന്തോസാണിയം ഠിതോ സാടകം അപനേത്വാ സന്നാഹകഞ്ചുകം പവേസേത്വാ ഉണ്ഹീസം സീസേ പടിമുഞ്ചിത്വാ മേണ്ഡകസിങ്ഗധനുമ്ഹി പവാലവണ്ണം ജിയം ആരോപേത്വാ തൂണീരം പിട്ഠേ ബന്ധിത്വാ ഖഗ്ഗം വാമതോ കത്വാ വജിരഗ്ഗം നാരാചം നഖപിട്ഠേന പരിവത്തേത്വാ സാണിം വിവരിത്വാ പഥവിം ഭിന്ദിത്വാ അലങ്കതനാഗകുമാരോ വിയ നിക്ഖമിത്വാ ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ അപചിതിം ദസ്സേത്വാ അട്ഠാസി. തം ദിസ്വാ മഹാജനാ വഗ്ഗന്തി നദന്തി അപ്ഫോടേന്തി സേളേന്തി. രാജാ ‘‘ദസ്സേഹി, ജോതിപാല, സിപ്പ’’ന്തി ആഹ. ദേവ, തുമ്ഹാകം ധനുഗ്ഗഹേസു അക്ഖണവേധിവാലവേധിസരവേധിസദ്ദവേധിനോ ചത്താരോ ധനുഗ്ഗഹേ പക്കോസാപേഹീതി. അഥ രാജാ പക്കോസാപേസി.

    Dhanuggahā ‘‘jotipālo kira dhanusippaṃ dassetuṃ āgato, dhanuṃ aggahetvā pana āgatattā amhākaṃ hatthato dhanuṃ gahetukāmo bhavissati , nāssa dassāmā’’ti katikaṃ kariṃsu. Rājā jotipālaṃ āmantetvā ‘‘sippaṃ dassehī’’ti āha. So sāṇiṃ parikkhipāpetvā antosāṇiyaṃ ṭhito sāṭakaṃ apanetvā sannāhakañcukaṃ pavesetvā uṇhīsaṃ sīse paṭimuñcitvā meṇḍakasiṅgadhanumhi pavālavaṇṇaṃ jiyaṃ āropetvā tūṇīraṃ piṭṭhe bandhitvā khaggaṃ vāmato katvā vajiraggaṃ nārācaṃ nakhapiṭṭhena parivattetvā sāṇiṃ vivaritvā pathaviṃ bhinditvā alaṅkatanāgakumāro viya nikkhamitvā gantvā rañño apacitiṃ dassetvā aṭṭhāsi. Taṃ disvā mahājanā vagganti nadanti apphoṭenti seḷenti. Rājā ‘‘dassehi, jotipāla, sippa’’nti āha. Deva, tumhākaṃ dhanuggahesu akkhaṇavedhivālavedhisaravedhisaddavedhino cattāro dhanuggahe pakkosāpehīti. Atha rājā pakkosāpesi.

    മഹാസത്തോ രാജങ്ഗണേ ചതുരസ്സപരിച്ഛേദബ്ഭന്തരേ മണ്ഡലം കത്വാ ചതൂസു കണ്ണേസു ചത്താരോ ധനുഗ്ഗഹേ ഠപേത്വാ ഏകേകസ്സ തിംസ തിംസ കണ്ഡസഹസ്സാനി ദാപേത്വാ ഏകേകസ്സ സന്തികേ ഏകേകം കണ്ഡദായകം ഠപേത്വാ സയം വജിരഗ്ഗം നാരാചം ഗഹേത്വാ മണ്ഡലമജ്ഝേ ഠത്വാ ‘‘മഹാരാജ, ഇമേ ചത്താരോ ധനുഗ്ഗഹാ ഏകപ്പഹാരേനേവ സരേ ഖിപിത്വാ മം വിജ്ഝന്തു, അഹം ഏതേഹി ഖിത്തകണ്ഡാനി നിവാരേസ്സാമീ’’തി ആഹ. രാജാ ‘‘ഏവം കരോഥാ’’തി ആണാപേസി. ധനുഗ്ഗഹാ ആഹംസു, ‘‘മഹാരാജ, മയം അക്ഖണവേധിവാലവേധിസരവേധിസദ്ദവേധിനോ, ജോതിപാലോ തരുണദാരകോ, ന മയം വിജ്ഝിസ്സാമാ’’തി. മഹാസത്തോ ‘‘സചേ സക്കോഥ, വിജ്ഝഥ മ’’ന്തി ആഹ. തേ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ ഏകപ്പഹാരേനേവ കണ്ഡാനി ഖിപിംസു. മഹാസത്തോ താനി നാരാചേന പഹരിത്വാ യഥാ വാ തഥാ വാ ന പാതേസി, ബോധികോട്ഠകം പന പരിക്ഖിപന്തോ വിയ താലേന താലം, വാലേന വാലം, ദണ്ഡകേന ദണ്ഡകം, വാജേന വാജം അനതിക്കമന്തോ ഖിപിത്വാ സരഗബ്ഭം അകാസി. ധനുഗ്ഗഹാനം കണ്ഡാനി ഖീണാനി. സോ തേസം കണ്ഡഖീണഭാവം ഞത്വാ സരഗബ്ഭം അവിനാസേന്തോവ ഉപ്പതിത്വാ ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ സന്തികേ അട്ഠാസി. മഹാജനോ ഉന്നാദേന്തോ വഗ്ഗന്തോ അപ്ഫോടേന്തോ സേളേന്തോ അച്ഛരം പഹരന്തോ മഹാകോലാഹലം കത്വാ വത്ഥാഭരണാദീനി ഖിപി. ഏവം ഏകരാസിഭൂതം അട്ഠാരസകോടിസങ്ഖ്യം ധനം അഹോസി.

    Mahāsatto rājaṅgaṇe caturassaparicchedabbhantare maṇḍalaṃ katvā catūsu kaṇṇesu cattāro dhanuggahe ṭhapetvā ekekassa tiṃsa tiṃsa kaṇḍasahassāni dāpetvā ekekassa santike ekekaṃ kaṇḍadāyakaṃ ṭhapetvā sayaṃ vajiraggaṃ nārācaṃ gahetvā maṇḍalamajjhe ṭhatvā ‘‘mahārāja, ime cattāro dhanuggahā ekappahāreneva sare khipitvā maṃ vijjhantu, ahaṃ etehi khittakaṇḍāni nivāressāmī’’ti āha. Rājā ‘‘evaṃ karothā’’ti āṇāpesi. Dhanuggahā āhaṃsu, ‘‘mahārāja, mayaṃ akkhaṇavedhivālavedhisaravedhisaddavedhino, jotipālo taruṇadārako, na mayaṃ vijjhissāmā’’ti. Mahāsatto ‘‘sace sakkotha, vijjhatha ma’’nti āha. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ekappahāreneva kaṇḍāni khipiṃsu. Mahāsatto tāni nārācena paharitvā yathā vā tathā vā na pātesi, bodhikoṭṭhakaṃ pana parikkhipanto viya tālena tālaṃ, vālena vālaṃ, daṇḍakena daṇḍakaṃ, vājena vājaṃ anatikkamanto khipitvā saragabbhaṃ akāsi. Dhanuggahānaṃ kaṇḍāni khīṇāni. So tesaṃ kaṇḍakhīṇabhāvaṃ ñatvā saragabbhaṃ avināsentova uppatitvā gantvā rañño santike aṭṭhāsi. Mahājano unnādento vagganto apphoṭento seḷento accharaṃ paharanto mahākolāhalaṃ katvā vatthābharaṇādīni khipi. Evaṃ ekarāsibhūtaṃ aṭṭhārasakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ ahosi.

    അഥ നം രാജാ പുച്ഛി – ‘‘കിം സിപ്പം നാമേതം ജോതിപാലാ’’തി? സരപടിബാഹനം നാമ, ദേവാതി. അഞ്ഞേ ഏതം ജാനന്താ അത്ഥീതി. സകലജമ്ബുദീപേ മം ഠപേത്വാ അഞ്ഞോ നത്ഥി, ദേവാതി. അപരം ദസ്സേഹി, താതാതി. ദേവ, ഏതേ താവ ചതൂസു കണ്ണേസു ഠത്വാ ചത്താരോപി ജനാ മം വിജ്ഝിതും ന സക്ഖിംസു, അഹം പനേതേ ചതൂസു കണ്ണേസു ഠിതേ ഏകേനേവ സരേന വിജ്ഝിസ്സാമീതി. ധനുഗ്ഗഹാ ഠാതും ന ഉസ്സഹിംസു. മഹാസത്തോ ചതൂസു കണ്ണേസു ചതസ്സോ കദലിയോ ഠപാപേത്വാ നാരാചപുങ്ഖേ രത്തസുത്തകം ബന്ധിത്വാ ഏകം കദലിം സന്ധായ ഖിപി. നാരാചോ തം കദലിം വിജ്ഝിത്വാ തതോ ദുതിയം, തതോ തതിയം, തതോ ചതുത്ഥം, തതോ പഠമം വിദ്ധമേവ വിജ്ഝിത്വാ പുന തസ്സ ഹത്ഥേയേവ പതിട്ഠഹി. കദലിയോ സുത്തപരിക്ഖിത്താ അട്ഠംസു. മഹാജനോ ഉന്നാദസഹസ്സാനി പവത്തേസി. രാജാ ‘‘കിം സിപ്പം നാമേതം, താതാ’’തി? ചക്കവിദ്ധം നാമ, ദേവാതി. അപരമ്പി ദസ്സേഹി, താതാതി. മഹാസത്തോ സരലട്ഠിം നാമ, സരരജ്ജും നാമ, സരവേധിം നാമ ദസ്സേസി, സരപാസാദം നാമ, സരസോപാനം നാമ, സരമണ്ഡപം നാമ, സരപാകാരം നാമ, സരപോക്ഖരണിം നാമ അകാസി, സരപദുമം നാമ പുപ്ഫാപേസി, സരവസ്സം നാമ വസ്സാപേസി. ഇതി അഞ്ഞേഹി അസാധാരണാനി ഇമാനി ദ്വാദസ സിപ്പാനി ദസ്സേത്വാ പുന അഞ്ഞേഹി അസാധാരണേയേവ സത്ത മഹാകായേ പദാലേസി, അട്ഠങ്ഗുലബഹലം ഉദുമ്ബരപദരം വിജ്ഝി, ചതുരങ്ഗുലബഹലം അസനപദരം, ദ്വങ്ഗുലബഹലം തമ്ബപട്ടം, ഏകങ്ഗുലബഹലം അയപട്ടം, ഏകാബദ്ധം ഫലകസതം വിനിവിജ്ഝിത്വാ പലാലസകടവാലുകസകടപദരസകടാനം പുരിമഭാഗേന സരം ഖിപിത്വാ പച്ഛാഭാഗേന നിക്ഖമാപേസി, പച്ഛാഭാഗേന സരം ഖിപിത്വാ പുരിമഭാഗേന നിക്ഖമാപേസി, ഉദകേ ചതുഉസഭം, ഥലേ അട്ഠഉസഭട്ഠാനം കണ്ഡം പേസേസി. വാതിങ്ഗണസഞ്ഞായ ഉസഭമത്തകേ വാലം വിജ്ഝി. ബോധിസത്തോ സരേ ഖിപിത്വാ ആകാസേ സരപാസാദാദീനി കത്വാ പുന ഏകേന സരേന തേ സരേ പാതേന്തോ ഭങ്ഗവിഭങ്ഗേ അകാസീതി ‘‘സരഭങ്ഗോ’’തി നാമ പഞ്ഞാതോ. തസ്സ ഏത്തകാനി സിപ്പാനി ദസ്സേന്തസ്സേവ സൂരിയോ അത്ഥങ്ഗതോ.

    Atha naṃ rājā pucchi – ‘‘kiṃ sippaṃ nāmetaṃ jotipālā’’ti? Sarapaṭibāhanaṃ nāma, devāti. Aññe etaṃ jānantā atthīti. Sakalajambudīpe maṃ ṭhapetvā añño natthi, devāti. Aparaṃ dassehi, tātāti. Deva, ete tāva catūsu kaṇṇesu ṭhatvā cattāropi janā maṃ vijjhituṃ na sakkhiṃsu, ahaṃ panete catūsu kaṇṇesu ṭhite ekeneva sarena vijjhissāmīti. Dhanuggahā ṭhātuṃ na ussahiṃsu. Mahāsatto catūsu kaṇṇesu catasso kadaliyo ṭhapāpetvā nārācapuṅkhe rattasuttakaṃ bandhitvā ekaṃ kadaliṃ sandhāya khipi. Nārāco taṃ kadaliṃ vijjhitvā tato dutiyaṃ, tato tatiyaṃ, tato catutthaṃ, tato paṭhamaṃ viddhameva vijjhitvā puna tassa hattheyeva patiṭṭhahi. Kadaliyo suttaparikkhittā aṭṭhaṃsu. Mahājano unnādasahassāni pavattesi. Rājā ‘‘kiṃ sippaṃ nāmetaṃ, tātā’’ti? Cakkaviddhaṃ nāma, devāti. Aparampi dassehi, tātāti. Mahāsatto saralaṭṭhiṃ nāma, sararajjuṃ nāma, saravedhiṃ nāma dassesi, sarapāsādaṃ nāma, sarasopānaṃ nāma, saramaṇḍapaṃ nāma, sarapākāraṃ nāma, sarapokkharaṇiṃ nāma akāsi, sarapadumaṃ nāma pupphāpesi, saravassaṃ nāma vassāpesi. Iti aññehi asādhāraṇāni imāni dvādasa sippāni dassetvā puna aññehi asādhāraṇeyeva satta mahākāye padālesi, aṭṭhaṅgulabahalaṃ udumbarapadaraṃ vijjhi, caturaṅgulabahalaṃ asanapadaraṃ, dvaṅgulabahalaṃ tambapaṭṭaṃ, ekaṅgulabahalaṃ ayapaṭṭaṃ, ekābaddhaṃ phalakasataṃ vinivijjhitvā palālasakaṭavālukasakaṭapadarasakaṭānaṃ purimabhāgena saraṃ khipitvā pacchābhāgena nikkhamāpesi, pacchābhāgena saraṃ khipitvā purimabhāgena nikkhamāpesi, udake catuusabhaṃ, thale aṭṭhausabhaṭṭhānaṃ kaṇḍaṃ pesesi. Vātiṅgaṇasaññāya usabhamattake vālaṃ vijjhi. Bodhisatto sare khipitvā ākāse sarapāsādādīni katvā puna ekena sarena te sare pātento bhaṅgavibhaṅge akāsīti ‘‘sarabhaṅgo’’ti nāma paññāto. Tassa ettakāni sippāni dassentasseva sūriyo atthaṅgato.

    അഥസ്സ രാജാ സേനാപതിട്ഠാനം പടിജാനിത്വാ ‘‘ജോതിപാല, അജ്ജ വികാലോ, സ്വേ ത്വം സേനാപതിട്ഠാനം സക്കാരം ഗണ്ഹിസ്സസി, കേസമസ്സും കാരേത്വാ ന്ഹത്വാ ഏഹീ’’തി തം ദിവസം പരിബ്ബയത്ഥായ സതസഹസ്സം അദാസി. മഹാസത്തോ ‘‘ഇമിനാ മയ്ഹം അത്ഥോ നത്ഥീ’’തി അട്ഠാരസകോടിസങ്ഖ്യം ധനം സാമികാനഞ്ഞേവ ദത്വാ മഹന്തേന പരിവാരേന ന്ഹായിതും നദിം ഗന്ത്വാ കേസമസ്സും കാരേത്വാ ന്ഹത്വാ സബ്ബാലങ്കാരപ്പടിമണ്ഡിതോ അനോപമായ സിരിയാ നിവേസനം പവിസിത്വാ നാനഗ്ഗരസഭോജനം ഭുഞ്ജിത്വാ സിരിസയനം അഭിരുയ്ഹ നിപന്നോ ദ്വേ യാമേ സയിത്വാ പച്ഛിമയാമേ പബുദ്ധോ ഉട്ഠായ പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ സയനപിട്ഠേ നിസിന്നോവ അത്തനോ സിപ്പസ്സ ആദിമജ്ഝപരിയോസാനം ഓലോകേന്തോ ‘‘മമ സിപ്പസ്സ ആദിതോവ പരമാരണം പഞ്ഞായതി, മജ്ഝേ കിലേസപരിഭോഗോ, പരിയോസാനേ നിരയമ്ഹി പടിസന്ധി, പാണാതിപാതോ കിലേസപരിഭോഗേസു ച അധിമത്തപ്പമാദോ നിരയേ പടിസന്ധിം ദേതി, രഞ്ഞാ മയ്ഹം മഹന്തം സേനാപതിട്ഠാനം ദിന്നം, മഹന്തം മേ ഇസ്സരിയം ഭവിസ്സതി, ഭരിയാ ച പുത്തധീതരോ ച ബഹൂ ഭവിസ്സന്തി. കിലേസവത്ഥു ഖോ പന വേപുല്ലഗതം ദുച്ചജം ഹോതി, ഇദാനേവ നിക്ഖമിത്വാ ഏകകോവ അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിതും യുത്തം മയ്ഹ’’ന്തി മഹാസയനതോ ഉട്ഠായ കഞ്ചി അജാനാപേന്തോ പാസാദാ ഓരുയ്ഹ അഗ്ഗദ്വാരേന നിക്ഖമിത്വാ ഏകകോവ അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ ഗോധാവരിനദീതീരേ തിയോജനികം കപിട്ഠവനം സന്ധായ പായാസി.

    Athassa rājā senāpatiṭṭhānaṃ paṭijānitvā ‘‘jotipāla, ajja vikālo, sve tvaṃ senāpatiṭṭhānaṃ sakkāraṃ gaṇhissasi, kesamassuṃ kāretvā nhatvā ehī’’ti taṃ divasaṃ paribbayatthāya satasahassaṃ adāsi. Mahāsatto ‘‘iminā mayhaṃ attho natthī’’ti aṭṭhārasakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ sāmikānaññeva datvā mahantena parivārena nhāyituṃ nadiṃ gantvā kesamassuṃ kāretvā nhatvā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍito anopamāya siriyā nivesanaṃ pavisitvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā sirisayanaṃ abhiruyha nipanno dve yāme sayitvā pacchimayāme pabuddho uṭṭhāya pallaṅkaṃ ābhujitvā sayanapiṭṭhe nisinnova attano sippassa ādimajjhapariyosānaṃ olokento ‘‘mama sippassa āditova paramāraṇaṃ paññāyati, majjhe kilesaparibhogo, pariyosāne nirayamhi paṭisandhi, pāṇātipāto kilesaparibhogesu ca adhimattappamādo niraye paṭisandhiṃ deti, raññā mayhaṃ mahantaṃ senāpatiṭṭhānaṃ dinnaṃ, mahantaṃ me issariyaṃ bhavissati, bhariyā ca puttadhītaro ca bahū bhavissanti. Kilesavatthu kho pana vepullagataṃ duccajaṃ hoti, idāneva nikkhamitvā ekakova araññaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajituṃ yuttaṃ mayha’’nti mahāsayanato uṭṭhāya kañci ajānāpento pāsādā oruyha aggadvārena nikkhamitvā ekakova araññaṃ pavisitvā godhāvarinadītīre tiyojanikaṃ kapiṭṭhavanaṃ sandhāya pāyāsi.

    തസ്സ നിക്ഖന്തഭാവം ഞത്വാ സക്കോ വിസ്സകമ്മം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘താത, ജാതിപാലോ അഭിനിക്ഖമനം നിക്ഖന്തോ, മഹാസമാഗമോ ഭവിസ്സതി, ഗോധാവരിനദീതീരേ കപിട്ഠവനേ അസ്സമം മാപേത്വാ പബ്ബജിതപരിക്ഖാരേ പടിയാദേഹീ’’തി ആഹ. സോ തഥാ അകാസി. മഹാസത്തോ തം ഠാനം പത്വാ ഏകപദികമഗ്ഗം ദിസ്വാ ‘‘പബ്ബജിതാനം വസനട്ഠാനേന ഭവിതബ്ബ’’ന്തി തേന മഗ്ഗേന തത്ഥ ഗന്ത്വാ കഞ്ചി അപസ്സന്തോ പണ്ണസാലം പവിസിത്വാ പബ്ബജിതപരിക്ഖാരേ ദിസ്വാ ‘‘സക്കോ ദേവരാജാ മമ നിക്ഖന്തഭാവം അഞ്ഞാസി മഞ്ഞേ’’തി ചിന്തേത്വാ സാടകം അപനേത്വാ രത്തവാകചിരം നിവാസേത്വാ ച പാരുപിത്വാ ച അജിനചമ്മം ഏകംസഗതം അകാസി, ജടാമണ്ഡലം ബന്ധിത്വാ ഖാരികാജം അംസേ കത്വാ കത്തരദണ്ഡം ഗഹേത്വാ പണ്ണസാലതോ നിക്ഖമിത്വാ ചങ്കമം ആരുയ്ഹ കതിപയവാരേ അപരാപരം ചങ്കമിത്വാ പബ്ബജ്ജാസിരിയാ വനം ഉപസോഭയമാനോ കസിണപരികമ്മം കത്വാ പബ്ബജിതതോ സത്തമേ ദിവസേ അട്ഠ സമാപത്തിയോ പഞ്ച അഭിഞ്ഞായോ ച നിബ്ബത്തേത്വാ ഉഞ്ഛാചരിയായ വനമൂലഫലാഹാരോ ഏകകോവ വിഹാസി. മാതാപിതരോ മിത്തസുഹജ്ജാദയോ ഞാതിവഗ്ഗാപിസ്സ തം അപസ്സന്താ രോദന്താ പരിദേവന്താ വിചരന്തി.

    Tassa nikkhantabhāvaṃ ñatvā sakko vissakammaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, jātipālo abhinikkhamanaṃ nikkhanto, mahāsamāgamo bhavissati, godhāvarinadītīre kapiṭṭhavane assamaṃ māpetvā pabbajitaparikkhāre paṭiyādehī’’ti āha. So tathā akāsi. Mahāsatto taṃ ṭhānaṃ patvā ekapadikamaggaṃ disvā ‘‘pabbajitānaṃ vasanaṭṭhānena bhavitabba’’nti tena maggena tattha gantvā kañci apassanto paṇṇasālaṃ pavisitvā pabbajitaparikkhāre disvā ‘‘sakko devarājā mama nikkhantabhāvaṃ aññāsi maññe’’ti cintetvā sāṭakaṃ apanetvā rattavākaciraṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca ajinacammaṃ ekaṃsagataṃ akāsi, jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā khārikājaṃ aṃse katvā kattaradaṇḍaṃ gahetvā paṇṇasālato nikkhamitvā caṅkamaṃ āruyha katipayavāre aparāparaṃ caṅkamitvā pabbajjāsiriyā vanaṃ upasobhayamāno kasiṇaparikammaṃ katvā pabbajitato sattame divase aṭṭha samāpattiyo pañca abhiññāyo ca nibbattetvā uñchācariyāya vanamūlaphalāhāro ekakova vihāsi. Mātāpitaro mittasuhajjādayo ñātivaggāpissa taṃ apassantā rodantā paridevantā vicaranti.

    അഥേകോ വനചരകോ അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ കപിട്ഠകഅസ്സമപദേ നിസിന്നം മഹാസത്തം ദിസ്വാ സഞ്ജാനിത്വാ ഗന്ത്വാ തേന സദ്ധിം പടിസന്ഥാരം കത്വാ നഗരം ഗന്ത്വാ തസ്സ മാതാപിതൂനം ആരോചേസി. തേ രഞ്ഞോ ആരോചയിംസു. രാജാ ‘‘ഏഥ നം പസ്സിസ്സാമാ’’തി തസ്സ മാതാപിതരോ ഗഹേത്വാ മഹാജനപരിവുതോ വനചരകേന ദേസിതേന മഗ്ഗേന ഗോധാവരിനദീതീരം പാപുണി. ബോധിസത്തോ നദീതീരം ആഗന്ത്വാ ആകാസേ നിസിന്നോ ധമ്മം ദേസേത്വാ തേ സബ്ബേ അസ്സമപദം പവേസേത്വാ തത്രപി തേസം ആകാസേ നിസിന്നോവ കാമേസു ആദീനവം പകാസേത്വാ ധമ്മം ദേസേസി. രാജാനം ആദിം കത്വാ സബ്ബേവ പബ്ബജിംസു. ബോധിസത്തോ ഇസിഗണപരിവുതോ തത്ഥേവ വസി. അഥസ്സ തത്ഥ വസനഭാവോ സകലജമ്ബുദീപേ പാകടോ അഹോസി. അഞ്ഞേപി രാജാനോ രട്ഠവാസീഹി സദ്ധിം ആഗന്ത്വാ തസ്സ സന്തികേ പബ്ബജിംസു, സമാഗമോ മഹാ അഹോസി. അനുപുബ്ബേന അനേകസതസഹസ്സപരിസാ അഹേസും. യോ കാമവിതക്കം വാ ബ്യാപാദവിതക്കം വാ വിഹിംസാവിതക്കം വാ വിതക്കേതി, മഹാസത്തോ ഗന്ത്വാ തസ്സ പുരതോ ആകാസേ നിസീദിത്വാ ധമ്മം ദേസേതി, കസിണപരികമ്മം ആചിക്ഖതി. തസ്സോവാദേ ഠത്വാ അട്ഠ സമാപത്തിയോ ഉപ്പാദേത്വാ ഝാനനിപ്ഫത്തിം പത്താ സാലിസ്സരോ മേണ്ഡിസ്സരോ പബ്ബതോ കാളദേവിലോ കിസവച്ഛോ അനുസിസ്സോ നാരദോതി സത്ത ജേട്ഠന്തേവാസിനോ അഹേസും. അപരഭാഗേ കപിട്ഠകഅസ്സമോ പരിപൂരി. ഇസിഗണസ്സ വസനോകാസോ നപ്പഹോതി.

    Atheko vanacarako araññaṃ pavisitvā kapiṭṭhakaassamapade nisinnaṃ mahāsattaṃ disvā sañjānitvā gantvā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā nagaraṃ gantvā tassa mātāpitūnaṃ ārocesi. Te rañño ārocayiṃsu. Rājā ‘‘etha naṃ passissāmā’’ti tassa mātāpitaro gahetvā mahājanaparivuto vanacarakena desitena maggena godhāvarinadītīraṃ pāpuṇi. Bodhisatto nadītīraṃ āgantvā ākāse nisinno dhammaṃ desetvā te sabbe assamapadaṃ pavesetvā tatrapi tesaṃ ākāse nisinnova kāmesu ādīnavaṃ pakāsetvā dhammaṃ desesi. Rājānaṃ ādiṃ katvā sabbeva pabbajiṃsu. Bodhisatto isigaṇaparivuto tattheva vasi. Athassa tattha vasanabhāvo sakalajambudīpe pākaṭo ahosi. Aññepi rājāno raṭṭhavāsīhi saddhiṃ āgantvā tassa santike pabbajiṃsu, samāgamo mahā ahosi. Anupubbena anekasatasahassaparisā ahesuṃ. Yo kāmavitakkaṃ vā byāpādavitakkaṃ vā vihiṃsāvitakkaṃ vā vitakketi, mahāsatto gantvā tassa purato ākāse nisīditvā dhammaṃ deseti, kasiṇaparikammaṃ ācikkhati. Tassovāde ṭhatvā aṭṭha samāpattiyo uppādetvā jhānanipphattiṃ pattā sālissaro meṇḍissaro pabbato kāḷadevilo kisavaccho anusisso nāradoti satta jeṭṭhantevāsino ahesuṃ. Aparabhāge kapiṭṭhakaassamo paripūri. Isigaṇassa vasanokāso nappahoti.

    അഥ മഹാസത്തോ സാലിസ്സരം ആമന്തേത്വാ ‘‘സാലിസ്സര, അയം അസ്സമോ ഇസിഗണസ്സ നപ്പഹോതി, ത്വം ഇമം ഇസിഗണം ഗഹേത്വാ മജ്ഝരഞ്ഞോ വിജിതേ കലപ്പചുല്ലകനിഗമം ഉപനിസ്സായ വസാഹീ’’തി ആഹ. സോ ‘‘സാധൂ’’തി തസ്സ വചനം സമ്പടിച്ഛിത്വാ അനേകസഹസ്സം ഇസിഗണം ഗഹേത്വാ ഗന്ത്വാ തത്ഥ വാസം കപ്പേസി. മനുസ്സേസു ആഗന്ത്വാ പബ്ബജന്തേസു പുന അസ്സമോ പരിപൂരി. ബോധിസത്തോ മേണ്ഡിസ്സരം ആമന്തേത്വാ, ‘‘മേണ്ഡിസ്സര, ത്വം ഇമം ഇസിഗണം ആദായ സുരട്ഠജനപദസ്സ സീമന്തരേ സാതോദികാ നാമ നദീ അത്ഥി, തസ്സാ തീരേ വസാഹീ’’തി ഉയ്യോജേസി, പുന കപിട്ഠകഅസ്സമോ പരിപൂരി. ഏതേനുപായേന തതിയവാരേ പബ്ബതം ആമന്തേത്വാ ‘‘പബ്ബത, ത്വം മഹാഅടവിയം അഞ്ജനപബ്ബതോ നാമ അത്ഥി, തം ഉപനിസ്സായ വസാഹീ’’തി പേസേസി. ചതുത്ഥവാരേ കാളദേവിലം ആമന്തേത്വാ ‘‘കാളദേവില, ത്വം ദക്ഖിണപഥേ അവന്തിരട്ഠേ ഘനസേലപബ്ബതോ നാമ അത്ഥി, തം ഉപനിസ്സായ വസാഹീ’’തി പേസേസി. പുന കപിട്ഠകഅസ്സമോ പരിപൂരി, പഞ്ചസു ഠാനേസു അനേകസതസഹസ്സഇസിഗണോ അഹോസി. കിസവച്ഛോ പന മഹാസത്തം ആപുച്ഛിത്വാ ദണ്ഡകിരഞ്ഞോ വിജിതേ കുമ്ഭവതിനഗരം നാമ അത്ഥി, തം ഉപനിസ്സായ ഉയ്യാനേ വിഹാസി. നാരദോ മജ്ഝിമദേസേ അഞ്ജനഗിരിനാമകേ പബ്ബതജാലന്തരേ വിഹാസി. അനുസിസ്സോ പന മഹാസത്തസ്സ സന്തികേവ അഹോസി.

    Atha mahāsatto sālissaraṃ āmantetvā ‘‘sālissara, ayaṃ assamo isigaṇassa nappahoti, tvaṃ imaṃ isigaṇaṃ gahetvā majjharañño vijite kalappacullakanigamaṃ upanissāya vasāhī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā anekasahassaṃ isigaṇaṃ gahetvā gantvā tattha vāsaṃ kappesi. Manussesu āgantvā pabbajantesu puna assamo paripūri. Bodhisatto meṇḍissaraṃ āmantetvā, ‘‘meṇḍissara, tvaṃ imaṃ isigaṇaṃ ādāya suraṭṭhajanapadassa sīmantare sātodikā nāma nadī atthi, tassā tīre vasāhī’’ti uyyojesi, puna kapiṭṭhakaassamo paripūri. Etenupāyena tatiyavāre pabbataṃ āmantetvā ‘‘pabbata, tvaṃ mahāaṭaviyaṃ añjanapabbato nāma atthi, taṃ upanissāya vasāhī’’ti pesesi. Catutthavāre kāḷadevilaṃ āmantetvā ‘‘kāḷadevila, tvaṃ dakkhiṇapathe avantiraṭṭhe ghanaselapabbato nāma atthi, taṃ upanissāya vasāhī’’ti pesesi. Puna kapiṭṭhakaassamo paripūri, pañcasu ṭhānesu anekasatasahassaisigaṇo ahosi. Kisavaccho pana mahāsattaṃ āpucchitvā daṇḍakirañño vijite kumbhavatinagaraṃ nāma atthi, taṃ upanissāya uyyāne vihāsi. Nārado majjhimadese añjanagirināmake pabbatajālantare vihāsi. Anusisso pana mahāsattassa santikeva ahosi.

    തസ്മിം കാലേ ദണ്ഡകിരാജാ ഏകം ലദ്ധസക്കാരം ഗണികം ഠാനാ ചാവേസി. സാ അത്തനോ ധമ്മതായ വിചരന്തീ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ കിസവച്ഛതാപസം ദിസ്വാ ‘‘അയം കാളകണ്ണീ ഭവിസ്സതി, ഇമസ്സ സരീരേ കലിം പവാഹേത്വാ ന്ഹത്വാ ഗമിസ്സാമീ’’തി ദന്തകട്ഠം ഖാദിത്വാ സബ്ബപഠമം തസ്സൂപരി ബഹലഖേളം നിട്ഠുഭന്തീ കിസവച്ഛതാപസസ്സ ജടന്തരേ നിട്ഠുഭിത്വാ ദന്തകട്ഠമ്പിസ്സ സീസേയേവ ഖിപിത്വാ സയം സീസം ന്ഹായിത്വാ ഗതാ. രാജാപി തം സരിത്വാ പുന പാകതികമേവ അകാസി. സാ മോഹമൂള്ഹാ ഹുത്വാ ‘‘കാളകണ്ണിസരീരേ കലിം പവാഹേത്വാ മമ്പി രാജാ പുന ഠാനേ ഠപേതി മയാ യസോ ലദ്ധോ’’തി സഞ്ഞമകാസി. തതോ നചിരസ്സേവ രാജാ പുരോഹിതം ഠാനതോ ചാവേസി. സോ തസ്സാ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘ത്വം കേന കാരണേന പുന ഠാനം ലഭസീ’’തി പുച്ഛി. അഥസ്സ സാ ‘‘രാജുയ്യാനേ കാളകണ്ണിസരീരേ കലിസ്സ പവാഹിതത്താ’’തി ആരോചേസി. പുരോഹിതോ ഗന്ത്വാ തഥേവ തസ്സ സരീരേ കലിം പവാഹേസി, തമ്പി രാജാ പുന ഠാനേ ഠപേസി. അഥസ്സ അപരഭാഗേ പച്ചന്തോ കുപ്പി. സോ സേനങ്ഗപരിവുതോ യുദ്ധായ നിക്ഖമി. അഥ നം മോഹമൂള്ഹോ പുരോഹിതോ, ‘‘മഹാരാജ, കിം തുമ്ഹേ ജയം ഇച്ഛഥ, ഉദാഹു പരാജയ’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ജയ’’ന്തി വുത്തേ – ‘‘തേന ഹി രാജുയ്യാനേ കാളകണ്ണീ വസതി, തസ്സ സരീരേ കലിം പവാഹേത്വാ യാഹീ’’തി ആഹ. സോ തസ്സ കഥം ഗഹേത്വാ ‘‘യേ മയാ സദ്ധിം ആഗച്ഛന്തി, തേ ഉയ്യാനേ കാളകണ്ണിസരീരേ കലിം പവാഹേന്തൂ’’തി വത്വാ ഉയ്യാനം പവിസിത്വാ ദന്തകട്ഠം ഖാദിത്വാ സബ്ബപഠമം സയമേവ തസ്സ ജടന്തരേ ഖേളം നിട്ഠുഭിത്വാ ദന്തകട്ഠഞ്ച ഖിപിത്വാ സീസം ന്ഹായി. ബലകായോപിസ്സ തഥാ അകാസി.

    Tasmiṃ kāle daṇḍakirājā ekaṃ laddhasakkāraṃ gaṇikaṃ ṭhānā cāvesi. Sā attano dhammatāya vicarantī uyyānaṃ gantvā kisavacchatāpasaṃ disvā ‘‘ayaṃ kāḷakaṇṇī bhavissati, imassa sarīre kaliṃ pavāhetvā nhatvā gamissāmī’’ti dantakaṭṭhaṃ khāditvā sabbapaṭhamaṃ tassūpari bahalakheḷaṃ niṭṭhubhantī kisavacchatāpasassa jaṭantare niṭṭhubhitvā dantakaṭṭhampissa sīseyeva khipitvā sayaṃ sīsaṃ nhāyitvā gatā. Rājāpi taṃ saritvā puna pākatikameva akāsi. Sā mohamūḷhā hutvā ‘‘kāḷakaṇṇisarīre kaliṃ pavāhetvā mampi rājā puna ṭhāne ṭhapeti mayā yaso laddho’’ti saññamakāsi. Tato nacirasseva rājā purohitaṃ ṭhānato cāvesi. So tassā santikaṃ gantvā ‘‘tvaṃ kena kāraṇena puna ṭhānaṃ labhasī’’ti pucchi. Athassa sā ‘‘rājuyyāne kāḷakaṇṇisarīre kalissa pavāhitattā’’ti ārocesi. Purohito gantvā tatheva tassa sarīre kaliṃ pavāhesi, tampi rājā puna ṭhāne ṭhapesi. Athassa aparabhāge paccanto kuppi. So senaṅgaparivuto yuddhāya nikkhami. Atha naṃ mohamūḷho purohito, ‘‘mahārāja, kiṃ tumhe jayaṃ icchatha, udāhu parājaya’’nti pucchitvā ‘‘jaya’’nti vutte – ‘‘tena hi rājuyyāne kāḷakaṇṇī vasati, tassa sarīre kaliṃ pavāhetvā yāhī’’ti āha. So tassa kathaṃ gahetvā ‘‘ye mayā saddhiṃ āgacchanti, te uyyāne kāḷakaṇṇisarīre kaliṃ pavāhentū’’ti vatvā uyyānaṃ pavisitvā dantakaṭṭhaṃ khāditvā sabbapaṭhamaṃ sayameva tassa jaṭantare kheḷaṃ niṭṭhubhitvā dantakaṭṭhañca khipitvā sīsaṃ nhāyi. Balakāyopissa tathā akāsi.

    തസ്മിം പക്കന്തേ സേനാപതി ഗന്ത്വാ താപസം ദിസ്വാ ദന്തകട്ഠാദീനി നീഹരിത്വാ സാധുകം ന്ഹാപേത്വാ ‘‘ഭന്തേ, രഞ്ഞോ കിം ഭവിസ്സതീ’’തി പുച്ഛി. ആവുസാ മയ്ഹം മനോപദോസോ നത്ഥി, ദേവതാ പന കുപിതാ ഇതോ സത്തമേ ദിവസേ സകലരട്ഠം അരട്ഠം കരിസ്സന്തി, ത്വം പുത്തദാരം ഗഹേത്വാ സീഘം പലായിത്വാ അഞ്ഞത്ഥ യാഹീതി. സോ ഭീതതസിതോ ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ ആരോചേസി, രാജാ തസ്സ വചനം ന ഗണ്ഹി. സോ നിവത്തിത്വാ അത്തനോ ഗേഹം ഗന്ത്വാ പുത്തദാരം ആദായ പലായിത്വാ അഞ്ഞം രട്ഠം അഗമാസി. സരഭങ്ഗസത്ഥാ തം കാരണം ഞത്വാ ദ്വേ തരുണതാപസേ പേസേത്വാ ‘‘കിസവച്ഛം മഞ്ചസിവികായ ആനേഥാ’’തി ആകാസേന ആണാപേസി. രാജാ യുജ്ഝിത്വാ ചോരേ ഗഹേത്വാ നഗരമേവ പച്ചാഗമി. തസ്മിം ആഗതേ ദേവതാ പഠമം ദേവം വസ്സാപേസും, വസ്സോഘേന സബ്ബകുണപേസു അവഹടേസു സുദ്ധവാലുകവസ്സം വസ്സി, സുദ്ധവാലുകമത്ഥകേ ദിബ്ബപുപ്ഫവസ്സം വസ്സി, ദിബ്ബപുപ്ഫമത്ഥകേ മാസകവസ്സം, മാസകമത്ഥകേ കഹാപണവസ്സം, കഹാപണമത്ഥകേ ദിബ്ബാഭരണവസ്സം വസ്സി, മനുസ്സാ സോമനസ്സപ്പത്താ ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണാഭരണാനി ഗണ്ഹിതും ആരഭിംസു. അഥ നേസം സരീരേ സമ്പജ്ജലിതം നാനപ്പകാരം ആവുധവസ്സം വസ്സി, മനുസ്സാ ഖണ്ഡാഖണ്ഡികം ഛിജ്ജിംസു. അഥ നേസം ഉപരി മഹന്തമഹന്താ വീതച്ചിതങ്ഗാരാ പതിംസു , തേസം ഉപരി മഹന്തമഹന്താനി പജ്ജലിതപബ്ബതകൂടാനി പതിംസു, തേസം ഉപരി സട്ഠിഹത്ഥട്ഠാനം പൂരയന്തം സുഖുമവാലുകവസ്സം വസ്സി. ഏവം സട്ഠിയോജനട്ഠാനം അരട്ഠം അഹോസി, തസ്സ ഏവം അരട്ഠഭാവോ സകലജമ്ബുദീപേ പഞ്ഞായി.

    Tasmiṃ pakkante senāpati gantvā tāpasaṃ disvā dantakaṭṭhādīni nīharitvā sādhukaṃ nhāpetvā ‘‘bhante, rañño kiṃ bhavissatī’’ti pucchi. Āvusā mayhaṃ manopadoso natthi, devatā pana kupitā ito sattame divase sakalaraṭṭhaṃ araṭṭhaṃ karissanti, tvaṃ puttadāraṃ gahetvā sīghaṃ palāyitvā aññattha yāhīti. So bhītatasito gantvā rañño ārocesi, rājā tassa vacanaṃ na gaṇhi. So nivattitvā attano gehaṃ gantvā puttadāraṃ ādāya palāyitvā aññaṃ raṭṭhaṃ agamāsi. Sarabhaṅgasatthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā dve taruṇatāpase pesetvā ‘‘kisavacchaṃ mañcasivikāya ānethā’’ti ākāsena āṇāpesi. Rājā yujjhitvā core gahetvā nagarameva paccāgami. Tasmiṃ āgate devatā paṭhamaṃ devaṃ vassāpesuṃ, vassoghena sabbakuṇapesu avahaṭesu suddhavālukavassaṃ vassi, suddhavālukamatthake dibbapupphavassaṃ vassi, dibbapupphamatthake māsakavassaṃ, māsakamatthake kahāpaṇavassaṃ, kahāpaṇamatthake dibbābharaṇavassaṃ vassi, manussā somanassappattā hiraññasuvaṇṇābharaṇāni gaṇhituṃ ārabhiṃsu. Atha nesaṃ sarīre sampajjalitaṃ nānappakāraṃ āvudhavassaṃ vassi, manussā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chijjiṃsu. Atha nesaṃ upari mahantamahantā vītaccitaṅgārā patiṃsu , tesaṃ upari mahantamahantāni pajjalitapabbatakūṭāni patiṃsu, tesaṃ upari saṭṭhihatthaṭṭhānaṃ pūrayantaṃ sukhumavālukavassaṃ vassi. Evaṃ saṭṭhiyojanaṭṭhānaṃ araṭṭhaṃ ahosi, tassa evaṃ araṭṭhabhāvo sakalajambudīpe paññāyi.

    അഥ തസ്സ രട്ഠസ്സ അനന്തരരട്ഠാധിപതിനോ കാലിങ്ഗോ, അട്ഠകോ, ഭീമരഥോതി തയോ രാജാനോ ചിന്തയിംസു – ‘‘പുബ്ബേ ബാരാണസിയം കലാബുകാസികരാജാ ഖന്തിവാദിതാപസേ അപരജ്ഝിത്വാ പഥവിം പവിട്ഠോതി സൂയതി, തഥാ ‘‘നാളികേരരാജാ താപസേ സുനഖേഹി ഖാദാപേത്വാ, സഹസ്സബാഹു അജ്ജുനോ ച അങ്ഗീരസേ അപരജ്ഝിത്വാ, ഇദാനി ദണ്ഡകിരാജാ കിസവച്ഛേ അപരജ്ഝിത്വാ സഹ രട്ഠേന വിനാസം പത്തോ’’തി സൂയതി. ഇമേസം പന ചതുന്നം രാജൂനം നിബ്ബത്തട്ഠാനം മയം ന ജാനാമ, തം നോ ഠപേത്വാ സരഭങ്ഗസത്ഥാരം അഞ്ഞോ കഥേതും സമത്ഥോ നാമ നത്ഥി, തം ഉപസങ്കമിത്വാ ഇമേ പഞ്ഹേ പുച്ഛിസ്സാമാ’’തി . തേ തയോപി മഹന്തേന പരിവാരേന പഞ്ഹപുച്ഛനത്ഥായ നിക്ഖമിംസു. തേ പന ‘‘അസുകോപി നിക്ഖന്തോ’’തി ന ജാനന്തി, ഏകേകോ ‘‘അഹമേവ ഗച്ഛാമീ’’തി മഞ്ഞതി, തേസം ഗോധാവരിനദിതോ അവിദൂരേ സമാഗമോ അഹോസി. തേ രഥേഹി ഓതരിത്വാ തയോപി ഏകമേവ രഥം അഭിരുയ്ഹ ഗോധാവരിനദീതീരം സമ്പാപുണിംസു.

    Atha tassa raṭṭhassa anantararaṭṭhādhipatino kāliṅgo, aṭṭhako, bhīmarathoti tayo rājāno cintayiṃsu – ‘‘pubbe bārāṇasiyaṃ kalābukāsikarājā khantivāditāpase aparajjhitvā pathaviṃ paviṭṭhoti sūyati, tathā ‘‘nāḷikerarājā tāpase sunakhehi khādāpetvā, sahassabāhu ajjuno ca aṅgīrase aparajjhitvā, idāni daṇḍakirājā kisavacche aparajjhitvā saha raṭṭhena vināsaṃ patto’’ti sūyati. Imesaṃ pana catunnaṃ rājūnaṃ nibbattaṭṭhānaṃ mayaṃ na jānāma, taṃ no ṭhapetvā sarabhaṅgasatthāraṃ añño kathetuṃ samattho nāma natthi, taṃ upasaṅkamitvā ime pañhe pucchissāmā’’ti . Te tayopi mahantena parivārena pañhapucchanatthāya nikkhamiṃsu. Te pana ‘‘asukopi nikkhanto’’ti na jānanti, ekeko ‘‘ahameva gacchāmī’’ti maññati, tesaṃ godhāvarinadito avidūre samāgamo ahosi. Te rathehi otaritvā tayopi ekameva rathaṃ abhiruyha godhāvarinadītīraṃ sampāpuṇiṃsu.

    തസ്മിം ഖണേ സക്കോ പണ്ഡുകമ്ബലസിലാസനേ നിസിന്നോ സത്ത പഞ്ഹേ ചിന്തേത്വാ ‘‘ഇമേ പഞ്ഹേ ഠപേത്വാ സരഭങ്ഗസത്ഥാരം അഞ്ഞോ സദേവകേ ലോകേ കഥേതും സമത്ഥോ നാമ നത്ഥി, തം ഇമേ പഞ്ഹേ പുച്ഛിസ്സാമി, ഇമേപി തയോ രാജാനോ സരഭങ്ഗസത്ഥാരം പഞ്ഹം പുച്ഛിതും ഗോധാവരിനദീതീരം പത്താ, ഏതേസം പഞ്ഹേപി അഹമേവ പുച്ഛിസ്സാമീ’’തി ദ്വീസു ദേവലോകേസു ദേവതാഹി പരിവുതോ ദേവലോകതോ ഓതരി. തം ദിവസമേവ കിസവച്ഛോ കാലമകാസി. തസ്സ സരീരകിച്ചം കാരേതും ചതൂസു ഠാനേസു അനേകസഹസ്സാ ഇസയോ തത്ഥേവ ഗന്ത്വാ പഞ്ചസു ഠാനേസു മണ്ഡപഞ്ച കാരേത്വാ അനേകസഹസ്സാ ഇസിഗണാ കിസവച്ഛസ്സ താപസസ്സ ചന്ദനചിതകം കത്വാ സരീരം ഝാപേസും. ആളാഹനസ്സ സമന്താ അഡ്ഢയോജനമത്തേ ഠാനേ ദിബ്ബകുസുമവസ്സം വസ്സി. മഹാസത്തോ തസ്സ സരീരനിക്ഖേപം കാരാപേത്വാ അസ്സമം പവിസിത്വാ തേഹി ഇസിഗണേഹി പരിവുതോ നിസീദി. തേസമ്പി രാജൂനം നദീതീരം ആഗതകാലേ മഹാസേനാവാഹനതൂരിയസദ്ദോ അഹോസി. മഹാസത്തോ തം സുത്വാ അനുസിസ്സം താപസം ആമന്തേത്വാ ‘‘താത, ത്വം ഗന്ത്വാ താവ ജാനാഹി, കിം സദ്ദോ നാമേസോ’’തി ആഹ. സോ പാനീയഘടം ആദായ തത്ഥ ഗന്ത്വാ തേ രാജാനോ ദിസ്വാ പുച്ഛനവസേന പഠമം ഗാഥമാഹ –

    Tasmiṃ khaṇe sakko paṇḍukambalasilāsane nisinno satta pañhe cintetvā ‘‘ime pañhe ṭhapetvā sarabhaṅgasatthāraṃ añño sadevake loke kathetuṃ samattho nāma natthi, taṃ ime pañhe pucchissāmi, imepi tayo rājāno sarabhaṅgasatthāraṃ pañhaṃ pucchituṃ godhāvarinadītīraṃ pattā, etesaṃ pañhepi ahameva pucchissāmī’’ti dvīsu devalokesu devatāhi parivuto devalokato otari. Taṃ divasameva kisavaccho kālamakāsi. Tassa sarīrakiccaṃ kāretuṃ catūsu ṭhānesu anekasahassā isayo tattheva gantvā pañcasu ṭhānesu maṇḍapañca kāretvā anekasahassā isigaṇā kisavacchassa tāpasassa candanacitakaṃ katvā sarīraṃ jhāpesuṃ. Āḷāhanassa samantā aḍḍhayojanamatte ṭhāne dibbakusumavassaṃ vassi. Mahāsatto tassa sarīranikkhepaṃ kārāpetvā assamaṃ pavisitvā tehi isigaṇehi parivuto nisīdi. Tesampi rājūnaṃ nadītīraṃ āgatakāle mahāsenāvāhanatūriyasaddo ahosi. Mahāsatto taṃ sutvā anusissaṃ tāpasaṃ āmantetvā ‘‘tāta, tvaṃ gantvā tāva jānāhi, kiṃ saddo nāmeso’’ti āha. So pānīyaghaṭaṃ ādāya tattha gantvā te rājāno disvā pucchanavasena paṭhamaṃ gāthamāha –

    ൫൦.

    50.

    ‘‘അലങ്കതാ കുണ്ഡലിനോ സുവത്ഥാ, വേളുരിയമുത്താഥരുഖഗ്ഗബന്ധാ;

    ‘‘Alaṅkatā kuṇḍalino suvatthā, veḷuriyamuttātharukhaggabandhā;

    രഥേസഭാ തിട്ഠഥ കേ നു തുമ്ഹേ, കഥം വോ ജാനന്തി മനുസ്സലോകേ’’തി.

    Rathesabhā tiṭṭhatha ke nu tumhe, kathaṃ vo jānanti manussaloke’’ti.

    തത്ഥ വേളുരിയമുത്താഥരുഖഗ്ഗബന്ധാതി വേളുരിയമണീഹി ചേവ മുത്താലമ്ബകേഹി ച അലങ്കതഥരൂഹി ഖഗ്ഗരതനേഹി സമന്നാഗതാ. തിട്ഠഥാതി ഏകസ്മിം രഥേ തിട്ഠഥ. കേ നൂതി കേ നാമ തുമ്ഹേ, കഥം വോ സഞ്ജാനന്തീതി?

    Tattha veḷuriyamuttātharukhaggabandhāti veḷuriyamaṇīhi ceva muttālambakehi ca alaṅkatatharūhi khaggaratanehi samannāgatā. Tiṭṭhathāti ekasmiṃ rathe tiṭṭhatha. Ke nūti ke nāma tumhe, kathaṃ vo sañjānantīti?

    തേ തസ്സ വചനം സുത്വാ രഥാ ഓതരിത്വാ വന്ദിത്വാ അട്ഠംസു. തേസു അട്ഠകരാജാ തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

    Te tassa vacanaṃ sutvā rathā otaritvā vanditvā aṭṭhaṃsu. Tesu aṭṭhakarājā tena saddhiṃ sallapanto dutiyaṃ gāthamāha –

    ൫൧.

    51.

    ‘‘അഹമട്ഠകോ ഭീമരഥോ പനായം, കാലിങ്ഗരാജാ പന ഉഗ്ഗതോയം;

    ‘‘Ahamaṭṭhako bhīmaratho panāyaṃ, kāliṅgarājā pana uggatoyaṃ;

    സുസഞ്ഞതാനം ഇസീനം ദസ്സനായ, ഇധാഗതാ പുച്ഛിതായേമ്ഹ പഞ്ഹേ’’തി.

    Susaññatānaṃ isīnaṃ dassanāya, idhāgatā pucchitāyemha pañhe’’ti.

    തത്ഥ ഉഗ്ഗതോതി ചന്ദോ വിയ സൂരിയോ വിയ ച പാകടോ പഞ്ഞാതോ. സുസഞ്ഞതാനം ഇസീനന്തി, ഭന്തേ, ന മയം വനകീളാദീനം അത്ഥായ ആഗതാ, അഥ ഖോ കായാദീഹി സുസഞ്ഞതാനം സീലസമ്പന്നാനം ഇസീനം ദസ്സനത്ഥായ ഇധാഗതാ. പുച്ഛിതായേമ്ഹ പഞ്ഹേതി സരഭങ്ഗസത്ഥാരം പഞ്ഹേ പുച്ഛിതും ഏമ്ഹ, ആഗതാമ്ഹാതി അത്ഥോ. യ-കാരോ ബ്യഞ്ജനസന്ധികരോതി വേദിതബ്ബോ.

    Tattha uggatoti cando viya sūriyo viya ca pākaṭo paññāto. Susaññatānaṃ isīnanti, bhante, na mayaṃ vanakīḷādīnaṃ atthāya āgatā, atha kho kāyādīhi susaññatānaṃ sīlasampannānaṃ isīnaṃ dassanatthāya idhāgatā. Pucchitāyemha pañheti sarabhaṅgasatthāraṃ pañhe pucchituṃ emha, āgatāmhāti attho. Ya-kāro byañjanasandhikaroti veditabbo.

    അഥ നേ താപസോ ‘‘സാധു മഹാരാജാ, ആഗന്തബ്ബട്ഠാനഞ്ഞേവ ആഗതാത്ഥ, തേന ഹി ന്ഹത്വാ വിസ്സമിത്വാ അസ്സമപദം പവിസിത്വാ ഇസിഗണം വന്ദിത്വാ സരഭങ്ഗസത്ഥാരമേവ പഞ്ഹം പുച്ഛഥാ’’തി തേഹി സദ്ധിം പടിസന്ഥാരം കത്വാ പാനീയഘടം ഉക്ഖിപിത്വാ ഉദകഥേവേ പുഞ്ഛന്തോ ആകാസം ഓലോകേന്തോ സക്കം ദേവരാജാനം ദേവഗണപരിവുതം ഏരാവണക്ഖന്ധവരഗതം ഓതരന്തം ദിസ്വാ തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

    Atha ne tāpaso ‘‘sādhu mahārājā, āgantabbaṭṭhānaññeva āgatāttha, tena hi nhatvā vissamitvā assamapadaṃ pavisitvā isigaṇaṃ vanditvā sarabhaṅgasatthārameva pañhaṃ pucchathā’’ti tehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā pānīyaghaṭaṃ ukkhipitvā udakatheve puñchanto ākāsaṃ olokento sakkaṃ devarājānaṃ devagaṇaparivutaṃ erāvaṇakkhandhavaragataṃ otarantaṃ disvā tena saddhiṃ sallapanto tatiyaṃ gāthamāha –

    ൫൨.

    52.

    ‘‘വേഹായസം തിട്ഠസി അന്തലിക്ഖേ, പഥദ്ധുനോ പന്നരസേവ ചന്ദോ;

    ‘‘Vehāyasaṃ tiṭṭhasi antalikkhe, pathaddhuno pannaraseva cando;

    പുച്ഛാമി തം യക്ഖ മഹാനുഭാവ, കതം തം ജാനന്തി മനുസ്സലോകേ’’തി.

    Pucchāmi taṃ yakkha mahānubhāva, kataṃ taṃ jānanti manussaloke’’ti.

    തത്ഥ വേഹായസന്തി അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ അന്തലിക്ഖേ ആകാസേ തിട്ഠസി. പഥദ്ധുനോതി പഥദ്ധഗതോ, അദ്ധപഥേ ഗഗനമജ്ഝേ ഠിതോതി അത്ഥോ.

    Tattha vehāyasanti abbhuggantvā antalikkhe ākāse tiṭṭhasi. Pathaddhunoti pathaddhagato, addhapathe gaganamajjhe ṭhitoti attho.

    തം സുത്വാ സക്കോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

    Taṃ sutvā sakko catutthaṃ gāthamāha –

    ൫൩.

    53.

    ‘‘യമാഹു ദേവേസു ‘സുജമ്പതീ’തി, ‘മഘവാ’തി തം ആഹു മനുസ്സലോകേ;

    ‘‘Yamāhu devesu ‘sujampatī’ti, ‘maghavā’ti taṃ āhu manussaloke;

    സ ദേവരാജാ ഇദമജ്ജ പത്തോ, സുസഞ്ഞതാനം ഇസീനം ദസ്സനായാ’’തി.

    Sa devarājā idamajja patto, susaññatānaṃ isīnaṃ dassanāyā’’ti.

    തത്ഥ സ ദേവരാജാതി സോ അഹം സക്കോ ദേവരാജാ. ഇദമജ്ജ പത്തോതി ഇദം ഠാനം അജ്ജ ആഗതോ. ദസ്സനായാതി ദസ്സനത്ഥായ വന്ദനത്ഥായ സരഭങ്ഗസത്ഥാരഞ്ച പഞ്ഹം പുച്ഛനത്ഥായാതി ആഹ.

    Tattha sa devarājāti so ahaṃ sakko devarājā. Idamajja pattoti idaṃ ṭhānaṃ ajja āgato. Dassanāyāti dassanatthāya vandanatthāya sarabhaṅgasatthārañca pañhaṃ pucchanatthāyāti āha.

    അഥ നം അനുസിസ്സോ ‘‘സാധു, മഹാരാജ, തുമ്ഹേ പച്ഛാ ആഗച്ഛഥാ’’തി വത്വാ പാനീയഘടം ആദായ അസ്സമപദം പവിസിത്വാ പാനീയഘടം പടിസാമേത്വാ തിണ്ണം രാജൂനം ദേവരാജസ്സ ച പഞ്ഹപുച്ഛനത്ഥായ ആഗതഭാവം മഹാസത്തസ്സ ആരോചേസി. സോ ഇസിഗണപരിവുതോ മഹാവിസാലമാളകേ നിസീദി. തയോ രാജാനോ ആഗന്ത്വാ ഇസിഗണം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. സക്കോപി ഓതരിത്വാ ഇസിഗണം ഉപസങ്കമിത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗയ്ഹ ഠിതോ ഇസിഗണം വണ്ണേത്വാ വന്ദമാനോ പഞ്ചമം ഗാഥമാഹ –

    Atha naṃ anusisso ‘‘sādhu, mahārāja, tumhe pacchā āgacchathā’’ti vatvā pānīyaghaṭaṃ ādāya assamapadaṃ pavisitvā pānīyaghaṭaṃ paṭisāmetvā tiṇṇaṃ rājūnaṃ devarājassa ca pañhapucchanatthāya āgatabhāvaṃ mahāsattassa ārocesi. So isigaṇaparivuto mahāvisālamāḷake nisīdi. Tayo rājāno āgantvā isigaṇaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Sakkopi otaritvā isigaṇaṃ upasaṅkamitvā añjaliṃ paggayha ṭhito isigaṇaṃ vaṇṇetvā vandamāno pañcamaṃ gāthamāha –

    ൫൪.

    54.

    ‘‘ദൂരേ സുതാ നോ ഇസയോ സമാഗതാ, മഹിദ്ധികാ ഇദ്ധിഗുണൂപപന്നാ;

    ‘‘Dūre sutā no isayo samāgatā, mahiddhikā iddhiguṇūpapannā;

    വന്ദാമി തേ അയിരേ പസന്നചിത്തോ, യേ ജീവലോകേത്ഥ മനുസ്സസേട്ഠാ’’തി.

    Vandāmi te ayire pasannacitto, ye jīvalokettha manussaseṭṭhā’’ti.

    തത്ഥ ദൂരേ സുതാ നോതി, ഭന്തേ, അമ്ഹേഹി തുമ്ഹേ ദൂരേ ദേവലോകേ ഠിതേഹിയേവ സുതാതി മമായന്തോ ഏവമാഹ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഇമേ ഇധ സമാഗതാ അമ്ഹാകം ഇസയോ ദൂരേ സുതാ യാവ ബ്രഹ്മലോകാ വിസ്സുതാ പാകടാതി. മഹിദ്ധികാതി മഹാനുഭാവാ. ഇദ്ധിഗുണൂപപന്നാതി പഞ്ചവിധേന ഇദ്ധിഗുണേന സമന്നാഗതാ. അയിരേതി, അയ്യേ. യേതി യേ തുമ്ഹേ ഇമസ്മിം ജീവലോകേ മനുസ്സേസു സേട്ഠാതി.

    Tattha dūre sutā noti, bhante, amhehi tumhe dūre devaloke ṭhitehiyeva sutāti mamāyanto evamāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – ime idha samāgatā amhākaṃ isayo dūre sutā yāva brahmalokā vissutā pākaṭāti. Mahiddhikāti mahānubhāvā. Iddhiguṇūpapannāti pañcavidhena iddhiguṇena samannāgatā. Ayireti, ayye. Yeti ye tumhe imasmiṃ jīvaloke manussesu seṭṭhāti.

    ഏവം ഇസിഗണം വണ്ണേത്വാ സക്കോ ഛ നിസജ്ജദോസേ പരിഹരന്തോ ഏകമന്തം നിസീദി. അഥ നം ഇസീനം അധോവാതേ നിസിന്നം ദിസ്വാ അനുസിസ്സോ ഛട്ഠം ഗാഥമാഹ –

    Evaṃ isigaṇaṃ vaṇṇetvā sakko cha nisajjadose pariharanto ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ isīnaṃ adhovāte nisinnaṃ disvā anusisso chaṭṭhaṃ gāthamāha –

    ൫൫.

    55.

    ‘‘ഗന്ധോ ഇസീനം ചിരദിക്ഖിതാനം, കായാ ചുതോ ഗച്ഛതി മാലുതേന;

    ‘‘Gandho isīnaṃ ciradikkhitānaṃ, kāyā cuto gacchati mālutena;

    ഇതോ പടിക്കമ്മ സഹസ്സനേത്ത, ഗന്ധോ ഇസീനം അസുചി ദേവരാജാ’’തി.

    Ito paṭikkamma sahassanetta, gandho isīnaṃ asuci devarājā’’ti.

    തത്ഥ ചിരദിക്ഖിതാനന്തി ചിരപബ്ബജിതാനം. പടിക്കമ്മാതി പടിക്കമ അപേഹി. സഹസ്സനേത്താതി ആലപനമേതം. സക്കോ ഹി അമച്ചസഹസ്സേഹി ചിന്തിതം അത്ഥം ഏകകോവ പസ്സതി, തസ്മാ ‘‘സഹസ്സനേത്തോ’’തി വുച്ചതി . അഥ വാ സഹസ്സനേത്താനം പന ദേവാനം ദസ്സനൂപചാരാതിക്കമനസമത്ഥോതി സഹസ്സനേത്താ . അസുചീതി സേദമലാദീഹി പരിഭാവിതത്താ ദുഗ്ഗന്ധോ, തുമ്ഹേ ച സുചികാമാ, തേന വോ ഏസ ഗന്ധോ ബാധതീതി.

    Tattha ciradikkhitānanti cirapabbajitānaṃ. Paṭikkammāti paṭikkama apehi. Sahassanettāti ālapanametaṃ. Sakko hi amaccasahassehi cintitaṃ atthaṃ ekakova passati, tasmā ‘‘sahassanetto’’ti vuccati . Atha vā sahassanettānaṃ pana devānaṃ dassanūpacārātikkamanasamatthoti sahassanettā . Asucīti sedamalādīhi paribhāvitattā duggandho, tumhe ca sucikāmā, tena vo esa gandho bādhatīti.

    തം സുത്വാ സക്കോ ഇതരം ഗാഥമാഹ –

    Taṃ sutvā sakko itaraṃ gāthamāha –

    ൫൬.

    56.

    ‘‘ഗന്ധോ ഇസീനം ചിരദിക്ഖിതാനം, കായാ ചുതോ ഗച്ഛതു മാലുതേന;

    ‘‘Gandho isīnaṃ ciradikkhitānaṃ, kāyā cuto gacchatu mālutena;

    വിചിത്തപുപ്ഫം സുരഭിംവ മാലം, ഗന്ധഞ്ച ഏതം പാടികങ്ഖാമ ഭന്തേ;

    Vicittapupphaṃ surabhiṃva mālaṃ, gandhañca etaṃ pāṭikaṅkhāma bhante;

    ന ഹേത്ഥ ദേവാ പടിക്കൂലസഞ്ഞിനോ’’തി.

    Na hettha devā paṭikkūlasaññino’’ti.

    തത്ഥ ഗച്ഛതൂതി യഥാസുഖം പവത്തതു, നാസപുടം നോ പഹരതൂതി അത്ഥോ. പാടികങ്ഖാമാതി ഇച്ഛാമ പത്ഥേമ. ഏത്ഥാതി ഏതസ്മിം ഗന്ധേ ദേവാ ജിഗുച്ഛസഞ്ഞിനോ ന ഹോന്തി. ദുസ്സീലേയേവ ഹി ദേവാ ജിഗുച്ഛന്തി, ന സീലവന്തേതി.

    Tattha gacchatūti yathāsukhaṃ pavattatu, nāsapuṭaṃ no paharatūti attho. Pāṭikaṅkhāmāti icchāma patthema. Etthāti etasmiṃ gandhe devā jigucchasaññino na honti. Dussīleyeva hi devā jigucchanti, na sīlavanteti.

    ഏവഞ്ച പന വത്വാ ‘‘ഭന്തേ, അനുസിസ്സ അഹം മഹന്തേന ഉസ്സാഹേന പഞ്ഹം പുച്ഛിതും ആഗതോ, ഓകാസം മേ കരോഹീ’’തി ആഹ. സോ തസ്സ വചനം സുത്വാ ഉട്ഠായാസനാ ഇസിഗണം ഓകാസം കരോന്തോ ഗാഥാദ്വയമാഹ –

    Evañca pana vatvā ‘‘bhante, anusissa ahaṃ mahantena ussāhena pañhaṃ pucchituṃ āgato, okāsaṃ me karohī’’ti āha. So tassa vacanaṃ sutvā uṭṭhāyāsanā isigaṇaṃ okāsaṃ karonto gāthādvayamāha –

    ൫൭.

    57.

    ‘‘പുരിന്ദദോ ഭൂതപതീ യസസ്സീ, ദേവാനമിന്ദോ സക്കോ മഘവാ സുജമ്പതി;

    ‘‘Purindado bhūtapatī yasassī, devānamindo sakko maghavā sujampati;

    സ ദേവരാജാ അസുരഗണപ്പമദ്ദനോ, ഓകാസമാകങ്ഖതി പഞ്ഹ പുച്ഛിതും.

    Sa devarājā asuragaṇappamaddano, okāsamākaṅkhati pañha pucchituṃ.

    ൫൮.

    58.

    ‘‘കോ നേവിമേസം ഇധ പണ്ഡിതാനം, പഞ്ഹേ പുട്ഠോ നിപുണേ ബ്യാകരിസ്സതി;

    ‘‘Ko nevimesaṃ idha paṇḍitānaṃ, pañhe puṭṭho nipuṇe byākarissati;

    തിണഞ്ച രഞ്ഞം മനുജാധിപാനം, ദേവാനമിന്ദസ്സ ച വാസവസ്സാ’’തി.

    Tiṇañca raññaṃ manujādhipānaṃ, devānamindassa ca vāsavassā’’ti.

    തത്ഥ ‘‘പുരിന്ദദോ’’തിആദീനി സക്കസ്സേവ ഗുണനാമാനി. സോ ഹി പുരേ ദാനം ദിന്നത്താ പുരിന്ദദോ, ഭൂതേസു ജേട്ഠകത്താ ഭൂതപതി, പരിവാരസമ്പദായ യസസ്സീ, പരമിസ്സരതായ ദേവാനമിന്ദോ, സത്തന്നം വത്തപദാനം സുട്ഠു കതത്താ സക്കോ, പുരിമജാതിവസേന മഘവാ, സുജായ അസുരകഞ്ഞായ പതിഭാവേന സുജമ്പതി, ദേവാനം രഞ്ജനതായ ദേവരാജാ. കോ നേവാതി കോ നു ഏവ. നിപുണേതി സണ്ഹസുഖുമേ പഞ്ഹേ. രഞ്ഞന്തി രാജൂനം. ഇമേസം ചതുന്നം രാജൂനം മനം ഗഹേത്വാ കോ ഇമേസം പണ്ഡിതാനം ഇസീനം പഞ്ഹേ കഥേസ്സതി, പഞ്ഹം നേസം കഥേതും സമത്ഥം ജാനാഥാതി വദതി.

    Tattha ‘‘purindado’’tiādīni sakkasseva guṇanāmāni. So hi pure dānaṃ dinnattā purindado, bhūtesu jeṭṭhakattā bhūtapati, parivārasampadāya yasassī, paramissaratāya devānamindo, sattannaṃ vattapadānaṃ suṭṭhu katattā sakko, purimajātivasena maghavā, sujāya asurakaññāya patibhāvena sujampati, devānaṃ rañjanatāya devarājā. Ko nevāti ko nu eva. Nipuṇeti saṇhasukhume pañhe. Raññanti rājūnaṃ. Imesaṃ catunnaṃ rājūnaṃ manaṃ gahetvā ko imesaṃ paṇḍitānaṃ isīnaṃ pañhe kathessati, pañhaṃ nesaṃ kathetuṃ samatthaṃ jānāthāti vadati.

    തം സുത്വാ ഇസിഗണോ, ‘‘മാരിസ, അനുസിസ്സ ത്വം പഥവിയം ഠത്വാ പഥവിം അപസ്സന്തോ വിയ കഥേസി, ഠപേത്വാ സരഭങ്ഗസത്ഥാരം കോ അഞ്ഞോ ഏതേസം പഞ്ഹം കഥേതും സമത്ഥോ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –

    Taṃ sutvā isigaṇo, ‘‘mārisa, anusissa tvaṃ pathaviyaṃ ṭhatvā pathaviṃ apassanto viya kathesi, ṭhapetvā sarabhaṅgasatthāraṃ ko añño etesaṃ pañhaṃ kathetuṃ samattho’’ti vatvā gāthamāha –

    ൫൯.

    59.

    ‘‘അയം ഇസി സരഭങ്ഗോ തപസ്സീ, യതോ ജാതോ വിരതോ മേഥുനസ്മാ;

    ‘‘Ayaṃ isi sarabhaṅgo tapassī, yato jāto virato methunasmā;

    ആചേരപുത്തോ സുവിനീതരൂപോ, സോ നേസം പഞ്ഹാനി വിയാകരിസ്സതീ’’തി.

    Āceraputto suvinītarūpo, so nesaṃ pañhāni viyākarissatī’’ti.

    തത്ഥ സരഭങ്ഗോതി സരേ ഖിപിത്വാ ആകാസേ സരപാസാദാദീനി കത്വാ പുന ഏകേന സരേന തേ സരേ പാതേന്തോ ഭങ്ഗവിഭങ്ഗേ അകാസീതി സരഭങ്ഗോ. മേഥുനസ്മാതി മേഥുനധമ്മതോ. സോ കിര മേഥുനം അസേവിത്വാ പബ്ബജിതോ. ആചേരപുത്തോതി രഞ്ഞോ ആചരിയസ്സ പുരോഹിതസ്സ പുത്തോ.

    Tattha sarabhaṅgoti sare khipitvā ākāse sarapāsādādīni katvā puna ekena sarena te sare pātento bhaṅgavibhaṅge akāsīti sarabhaṅgo. Methunasmāti methunadhammato. So kira methunaṃ asevitvā pabbajito. Āceraputtoti rañño ācariyassa purohitassa putto.

    ഏവഞ്ച പന വത്വാ ഇസിഗണോ അനുസിസ്സം ആഹ – ‘‘മാരിസ, ത്വമേവ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ഇസിഗണസ്സ വചനേന സക്കേന പുച്ഛിതപഞ്ഹകഥനായ ഓകാസം കാരേഹീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ഓകാസം കാരേന്തോ അനന്തരം ഗാഥമാഹ –

    Evañca pana vatvā isigaṇo anusissaṃ āha – ‘‘mārisa, tvameva satthāraṃ vanditvā isigaṇassa vacanena sakkena pucchitapañhakathanāya okāsaṃ kārehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā satthāraṃ vanditvā okāsaṃ kārento anantaraṃ gāthamāha –

    ൬൦.

    60.

    ‘‘കോണ്ഡഞ്ഞ പഞ്ഹാനി വിയാകരോഹി, യാചന്തി തം ഇസയോ സാധുരൂപാ;

    ‘‘Koṇḍañña pañhāni viyākarohi, yācanti taṃ isayo sādhurūpā;

    കോണ്ഡഞ്ഞ ഏസോ മനുജേസു ധമ്മോ, യം വുദ്ധമാഗച്ഛതി ഏസ ഭാരോ’’തി.

    Koṇḍañña eso manujesu dhammo, yaṃ vuddhamāgacchati esa bhāro’’ti.

    തത്ഥ കോണ്ഡഞ്ഞാതി തം ഗോത്തേനാലപതി. ധമ്മോതി സഭാവോ. യം വുദ്ധന്തി യം പഞ്ഞായ വുദ്ധം പുരിസം ഏസ പഞ്ഹാനം വിസ്സജ്ജനഭാരോ നാമ ആഗച്ഛതി, ഏസോ മനുജേസു സഭാവോ, തസ്മാ ചന്ദിമസൂരിയസഹസ്സം ഉട്ഠാപേന്തോ വിയ പാകടം കത്വാ ദേവരഞ്ഞോ പഞ്ഹേ കഥേഹീതി.

    Tattha koṇḍaññāti taṃ gottenālapati. Dhammoti sabhāvo. Yaṃ vuddhanti yaṃ paññāya vuddhaṃ purisaṃ esa pañhānaṃ vissajjanabhāro nāma āgacchati, eso manujesu sabhāvo, tasmā candimasūriyasahassaṃ uṭṭhāpento viya pākaṭaṃ katvā devarañño pañhe kathehīti.

    തതോ മഹാപുരിസോ ഓകാസം കരോന്തോ അനന്തരം ഗാഥമാഹ –

    Tato mahāpuriso okāsaṃ karonto anantaraṃ gāthamāha –

    ൬൧.

    61.

    ‘‘കതാവകാസാ പുച്ഛന്തു ഭോന്തോ, യം കിഞ്ചി പഞ്ഹം മനസാഭിപത്ഥിതം;

    ‘‘Katāvakāsā pucchantu bhonto, yaṃ kiñci pañhaṃ manasābhipatthitaṃ;

    അഹഞ്ഹി തം തം വോ വിയാകരിസ്സം, ഞത്വാ സയം ലോകമിമം പരഞ്ചാ’’തി.

    Ahañhi taṃ taṃ vo viyākarissaṃ, ñatvā sayaṃ lokamimaṃ parañcā’’ti.

    തത്ഥ യം കിഞ്ചീതി ന കേവലം തുമ്ഹാകംയേവ, അഥ ഖോ സദേവകസ്സപി ലോകസ്സ യം മനസാഭിപത്ഥിതം, തം മം ഭവന്തോ പുച്ഛന്തു. അഹഞ്ഹി വോ ഇധലോകനിസ്സിതം വാ പരലോകനിസ്സിതം വാ സബ്ബം പഞ്ഹം ഇമഞ്ച പരഞ്ച ലോകം സയം പഞ്ഞായ സച്ഛികത്വാ കഥേസ്സാമീതി സബ്ബഞ്ഞുപവാരണം സമ്പവാരേസി.

    Tattha yaṃ kiñcīti na kevalaṃ tumhākaṃyeva, atha kho sadevakassapi lokassa yaṃ manasābhipatthitaṃ, taṃ maṃ bhavanto pucchantu. Ahañhi vo idhalokanissitaṃ vā paralokanissitaṃ vā sabbaṃ pañhaṃ imañca parañca lokaṃ sayaṃ paññāya sacchikatvā kathessāmīti sabbaññupavāraṇaṃ sampavāresi.

    ഏവം തേന ഓകാസേ കതേ സക്കോ അത്തനാ അഭിസങ്ഖതം പഞ്ഹം പുച്ഛി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –

    Evaṃ tena okāse kate sakko attanā abhisaṅkhataṃ pañhaṃ pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ൬൨.

    62.

    ‘‘തതോ ച മഘവാ സക്കോ, അത്ഥദസ്സീ പുരിന്ദദോ;

    ‘‘Tato ca maghavā sakko, atthadassī purindado;

    അപുച്ഛി പഠമം പഞ്ഹം, യഞ്ചാസി അഭിപത്ഥിതം.

    Apucchi paṭhamaṃ pañhaṃ, yañcāsi abhipatthitaṃ.

    ൬൩.

    63.

    ‘‘കിം സൂ വധിത്വാ ന കദാചി സോചതി, കിസ്സപ്പഹാനം ഇസയോ വണ്ണയന്തി;

    ‘‘Kiṃ sū vadhitvā na kadāci socati, kissappahānaṃ isayo vaṇṇayanti;

    കസ്സീധ വുത്തം ഫരുസം ഖമേഥ, അക്ഖാഹി മേ കോണ്ഡഞ്ഞ ഏതമത്ഥ’’ന്തി.

    Kassīdha vuttaṃ pharusaṃ khametha, akkhāhi me koṇḍañña etamattha’’nti.

    തത്ഥ യഞ്ചാസീതി യം തസ്സ മനസാ അഭിപത്ഥിതം ആസി, തം പുച്ഛീതി അത്ഥോ. ഏതന്തി ഏതം മയാ പുച്ഛിതമത്ഥം അക്ഖാഹി മേതി ഏകഗാഥായ തയോ പഞ്ഹേ പുച്ഛി.

    Tattha yañcāsīti yaṃ tassa manasā abhipatthitaṃ āsi, taṃ pucchīti attho. Etanti etaṃ mayā pucchitamatthaṃ akkhāhi meti ekagāthāya tayo pañhe pucchi.

    തതോ പരം ബ്യാകരോന്തോ ആഹ –

    Tato paraṃ byākaronto āha –

    ൬൪.

    64.

    ‘‘കോധം വധിത്വാ ന കദാചി സോചതി, മക്ഖപ്പഹാനം ഇസയോ വണ്ണയന്തി;

    ‘‘Kodhaṃ vadhitvā na kadāci socati, makkhappahānaṃ isayo vaṇṇayanti;

    സബ്ബേസം വുത്തം ഫരുസം ഖമേഥ, ഏതം ഖന്തിം ഉത്തമമാഹു സന്തോ’’തി.

    Sabbesaṃ vuttaṃ pharusaṃ khametha, etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’’ti.

    തത്ഥ കോധം വധിത്വാതി കോധം മാരേത്വാ ഛഡ്ഡേത്വാ. സോചന്തോ ഹി പടിഘചിത്തേനേവ സോചതി, കോധാഭാവാ കുതോ സോകോ. തേന വുത്തം ‘‘ന കദാചി സോചതീ’’തി. മക്ഖപ്പഹാനന്തി പരേഹി അത്തനോ കതഗുണമക്ഖനലക്ഖണസ്സ അകതഞ്ഞുഭാവസങ്ഖാതസ്സ മക്ഖസ്സ പഹാനം ഇസയോ വണ്ണയന്തി. സബ്ബേസന്തി ഹീനമജ്ഝിമുക്കട്ഠാനം സബ്ബേസമ്പി ഫരുസം വചനം ഖമേഥ. സന്തോതി പോരാണകാ പണ്ഡിതാ ഏവം കഥേന്തി.

    Tattha kodhaṃ vadhitvāti kodhaṃ māretvā chaḍḍetvā. Socanto hi paṭighacitteneva socati, kodhābhāvā kuto soko. Tena vuttaṃ ‘‘na kadāci socatī’’ti. Makkhappahānanti parehi attano kataguṇamakkhanalakkhaṇassa akataññubhāvasaṅkhātassa makkhassa pahānaṃ isayo vaṇṇayanti. Sabbesanti hīnamajjhimukkaṭṭhānaṃ sabbesampi pharusaṃ vacanaṃ khametha. Santoti porāṇakā paṇḍitā evaṃ kathenti.

    സക്കോ ആഹ –

    Sakko āha –

    ൬൫.

    65.

    ‘‘സക്കാ ഉഭിന്നം വചനം തിതിക്ഖിതും, സദിസസ്സ വാ സേട്ഠതരസ്സ വാപി;

    ‘‘Sakkā ubhinnaṃ vacanaṃ titikkhituṃ, sadisassa vā seṭṭhatarassa vāpi;

    കഥം നു ഹീനസ്സ വചോ ഖമേഥ, അക്ഖാഹി മേ കോണ്ഡഞ്ഞ ഏതമത്ഥ’’ന്തി.

    Kathaṃ nu hīnassa vaco khametha, akkhāhi me koṇḍañña etamattha’’nti.

    സരഭങ്ഗോ ആഹ –

    Sarabhaṅgo āha –

    ൬൬.

    66.

    ‘‘ഭയാ ഹി സേട്ഠസ്സ വചോ ഖമേഥ, സാരമ്ഭഹേതൂ പന സാദിസസ്സ;

    ‘‘Bhayā hi seṭṭhassa vaco khametha, sārambhahetū pana sādisassa;

    യോ ചീധ ഹീനസ്സ വചോ ഖമേഥ, ഏതം ഖന്തിം ഉത്തമമാഹു സന്തോ’’തി. –

    Yo cīdha hīnassa vaco khametha, etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’’ti. –

    ഏവമാദീനം ഗാഥാനം വചനപ്പടിവചനവസേന സമ്ബന്ധോ വേദിതബ്ബോ.

    Evamādīnaṃ gāthānaṃ vacanappaṭivacanavasena sambandho veditabbo.

    തത്ഥ അക്ഖാഹി മേതി, ഭന്തേ കോണ്ഡഞ്ഞ, തുമ്ഹേഹി ദ്വേ പഞ്ഹാ സുകഥിതാ, ഏകോ മേ ചിത്തം ന ഗണ്ഹാതി, കഥം സക്കാ അത്തനോ ഹീനതരസ്സ വചനം അധിവാസേതും, തം മമ അക്ഖാഹീതി പുച്ഛന്തോ ഏവമാഹ. ഏതം ഖന്തിന്തി യദേതം ജാതിഗോത്താദിഹീനസ്സ വചനം ഖമനം, ഏതം ഖന്തിം ഉത്തമന്തി പോരാണകപണ്ഡിതാ വദന്തി. യം പനേതം ജാതിആദീഹി സേട്ഠസ്സ ഭയേന, സദിസസ്സ കരണുത്തരിയലക്ഖണേ സാരമ്ഭേ ആദീനവദസ്സനേന ഖമനം, നേസാ അധിവാസനഖന്തി നാമാതി അത്ഥോ.

    Tattha akkhāhi meti, bhante koṇḍañña, tumhehi dve pañhā sukathitā, eko me cittaṃ na gaṇhāti, kathaṃ sakkā attano hīnatarassa vacanaṃ adhivāsetuṃ, taṃ mama akkhāhīti pucchanto evamāha. Etaṃ khantinti yadetaṃ jātigottādihīnassa vacanaṃ khamanaṃ, etaṃ khantiṃ uttamanti porāṇakapaṇḍitā vadanti. Yaṃ panetaṃ jātiādīhi seṭṭhassa bhayena, sadisassa karaṇuttariyalakkhaṇe sārambhe ādīnavadassanena khamanaṃ, nesā adhivāsanakhanti nāmāti attho.

    ഏവം വുത്തേ സക്കോ മഹാസത്തം ആഹ – ‘‘ഭന്തേ, പഠമം തുമ്ഹേ ‘സബ്ബേസം വുത്തം ഫരുസം ഖമേഥ, ഏതം ഖന്തിം ഉത്തമമാഹു സന്തോ’തി വത്വാ ഇദാനി ‘യോ ചീധ ഹീനസ്സ വചോ ഖമേഥ, ഏതം ഖന്തിം ഉത്തമമാഹു സന്തോ’തി വദഥ, ന വോ പുരിമേന പച്ഛിമം സമേതീ’’തി. അഥ നം മഹാസത്തോ, ‘‘സക്ക, പച്ഛിമം മയാ ‘അയം ഹീനോ’തി ഞത്വാ ഫരുസവചനം അധിവാസേന്തസ്സ വസേന വുത്തം, യസ്മാ പന ന സക്കാ രൂപദസ്സനമത്തേന സത്താനം സേട്ഠാദിഭാവോ ഞാതും, തസ്മാ പുരിമം വുത്ത’’ന്തി വത്വാ സത്താനം അഞ്ഞത്ര സംവാസാ രൂപദസ്സനമത്തേന സേട്ഠാദിഭാവസ്സ ദുവിഞ്ഞേയ്യതം പകാസേന്തോ ഗാഥമാഹ –

    Evaṃ vutte sakko mahāsattaṃ āha – ‘‘bhante, paṭhamaṃ tumhe ‘sabbesaṃ vuttaṃ pharusaṃ khametha, etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’ti vatvā idāni ‘yo cīdha hīnassa vaco khametha, etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’ti vadatha, na vo purimena pacchimaṃ sametī’’ti. Atha naṃ mahāsatto, ‘‘sakka, pacchimaṃ mayā ‘ayaṃ hīno’ti ñatvā pharusavacanaṃ adhivāsentassa vasena vuttaṃ, yasmā pana na sakkā rūpadassanamattena sattānaṃ seṭṭhādibhāvo ñātuṃ, tasmā purimaṃ vutta’’nti vatvā sattānaṃ aññatra saṃvāsā rūpadassanamattena seṭṭhādibhāvassa duviññeyyataṃ pakāsento gāthamāha –

    ൬൭.

    67.

    ‘‘കഥം വിജഞ്ഞാ ചതുപത്ഥരൂപം, സേട്ഠം സരിക്ഖം അഥവാപി ഹീനം;

    ‘‘Kathaṃ vijaññā catupattharūpaṃ, seṭṭhaṃ sarikkhaṃ athavāpi hīnaṃ;

    വിരൂപരൂപേന ചരന്തി സന്തോ, തസ്മാ ഹി സബ്ബേസം വചോ ഖമേഥാ’’തി.

    Virūparūpena caranti santo, tasmā hi sabbesaṃ vaco khamethā’’ti.

    തത്ഥ ചതുപത്ഥരൂപന്തി ചതൂഹി ഇരിയാപഥേഹി പടിച്ഛന്നസഭാവം. വിരൂപരൂപേനാതി വിരൂപാനം ലാമകപുഗ്ഗലാനം രൂപേന ഉത്തമഗുണാ സന്തോപി വിചരന്തി. ഇമസ്മിം പനത്ഥേ മജ്ഝന്തികത്ഥേരസ്സ വത്ഥു കഥേതബ്ബം.

    Tattha catupattharūpanti catūhi iriyāpathehi paṭicchannasabhāvaṃ. Virūparūpenāti virūpānaṃ lāmakapuggalānaṃ rūpena uttamaguṇā santopi vicaranti. Imasmiṃ panatthe majjhantikattherassa vatthu kathetabbaṃ.

    തം സുത്വാ സക്കോ നിക്കങ്ഖോ ഹുത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, ഏതായ നോ ഖന്തിയാ ആനിസംസം കഥേഹീ’’തി യാചി. അഥസ്സ മഹാസത്തോ ഗാഥമാഹ –

    Taṃ sutvā sakko nikkaṅkho hutvā, ‘‘bhante, etāya no khantiyā ānisaṃsaṃ kathehī’’ti yāci. Athassa mahāsatto gāthamāha –

    ൬൮.

    68.

    ‘‘ന ഹേതമത്ഥം മഹതീപി സേനാ, സരാജികാ യുജ്ഝമാനാ ലഭേഥ;

    ‘‘Na hetamatthaṃ mahatīpi senā, sarājikā yujjhamānā labhetha;

    യം ഖന്തിമാ സപ്പുരിസോ ലഭേഥ, ഖന്തീബലസ്സൂപസമന്തി വേരാ’’തി.

    Yaṃ khantimā sappuriso labhetha, khantībalassūpasamanti verā’’ti.

    തത്ഥ ഏതമത്ഥന്തി ഏതം വേരവൂപസമനിപ്പടിഘസഭാവസങ്ഖാതം അത്ഥം.

    Tattha etamatthanti etaṃ veravūpasamanippaṭighasabhāvasaṅkhātaṃ atthaṃ.

    ഏവം മഹാസത്തേന ഖന്തിഗുണേ കഥിതേ തേ രാജാനോ ചിന്തയിംസു – ‘‘സക്കോ അത്തനോവ പഞ്ഹേ പുച്ഛതി, അമ്ഹാകം പുച്ഛനോകാസം ന ദസ്സതീ’’തി. അഥ നേസം അജ്ഝാസയം വിദിത്വാ സക്കോ അത്തനാ അഭിസങ്ഖതേ ചത്താരോ പഞ്ഹേ ഠപേത്വാവ തേസം കങ്ഖം പുച്ഛന്തോ ഗാഥമാഹ –

    Evaṃ mahāsattena khantiguṇe kathite te rājāno cintayiṃsu – ‘‘sakko attanova pañhe pucchati, amhākaṃ pucchanokāsaṃ na dassatī’’ti. Atha nesaṃ ajjhāsayaṃ viditvā sakko attanā abhisaṅkhate cattāro pañhe ṭhapetvāva tesaṃ kaṅkhaṃ pucchanto gāthamāha –

    ൬൯.

    69.

    ‘‘സുഭാസിതം തേ അനുമോദിയാന, അഞ്ഞം തം പുച്ഛാമി തദിങ്ഘ ബ്രൂഹി;

    ‘‘Subhāsitaṃ te anumodiyāna, aññaṃ taṃ pucchāmi tadiṅgha brūhi;

    യഥാ അഹും ദണ്ഡകീ നാളികേരോ, അഥജ്ജുനോ കലാബു ചാപി രാജാ;

    Yathā ahuṃ daṇḍakī nāḷikero, athajjuno kalābu cāpi rājā;

    തേസം ഗതിം ബ്രൂഹി സുപാപകമ്മിനം, കത്ഥൂപപന്നാ ഇസീനം വിഹേഠകാ’’തി.

    Tesaṃ gatiṃ brūhi supāpakamminaṃ, katthūpapannā isīnaṃ viheṭhakā’’ti.

    തത്ഥ അനുമോദിയാനാതി ഇദം മയാ പുട്ഠാനം തിണ്ണം പഞ്ഹാനം വിസ്സജ്ജനസങ്ഖാതം തവ സുഭാസിതം അനുമോദിത്വാ. യഥാ അഹുന്തി യഥാ ചത്താരോ ജനാ അഹേസും. കലാബു ചാതി കലാബുരാജാ ച. അഥജ്ജുനോതി അഥ അജ്ജുനരാജാ.

    Tattha anumodiyānāti idaṃ mayā puṭṭhānaṃ tiṇṇaṃ pañhānaṃ vissajjanasaṅkhātaṃ tava subhāsitaṃ anumoditvā. Yathā ahunti yathā cattāro janā ahesuṃ. Kalābu cāti kalāburājā ca. Athajjunoti atha ajjunarājā.

    അഥസ്സ വിസ്സജ്ജേന്തോ മഹാസത്തോ പഞ്ച ഗാഥായോ അഭാസി –

    Athassa vissajjento mahāsatto pañca gāthāyo abhāsi –

    ൭൦.

    70.

    ‘‘കിസഞ്ഹി വച്ഛം അവകിരിയ ദണ്ഡകീ, ഉച്ഛിന്നമൂലോ സജനോ സരട്ഠോ;

    ‘‘Kisañhi vacchaṃ avakiriya daṇḍakī, ucchinnamūlo sajano saraṭṭho;

    കുക്കുളനാമേ നിരയമ്ഹി പച്ചതി, തസ്സ ഫുലിങ്ഗാനി പതന്തി കായേ.

    Kukkuḷanāme nirayamhi paccati, tassa phuliṅgāni patanti kāye.

    ൭൧.

    71.

    ‘‘യോ സഞ്ഞതേ പബ്ബജിതേ അഹേഠയി, ധമ്മം ഭണന്തേ സമണേ അദൂസകേ;

    ‘‘Yo saññate pabbajite aheṭhayi, dhammaṃ bhaṇante samaṇe adūsake;

    തം നാളികേരം സുനഖാ പരത്ഥ, സങ്ഗമ്മ ഖാദന്തി വിഫന്ദമാനം.

    Taṃ nāḷikeraṃ sunakhā parattha, saṅgamma khādanti viphandamānaṃ.

    ൭൨.

    72.

    ‘‘അഥജ്ജുനോ നിരയേ സത്തിസൂലേ, അവംസിരോ പതിതോ ഉദ്ധംപാദോ;

    ‘‘Athajjuno niraye sattisūle, avaṃsiro patito uddhaṃpādo;

    അങ്ഗീരസം ഗോതമം ഹേഠയിത്വാ, ഖന്തിം തപസ്സിം ചിരബ്രഹ്മചാരിം.

    Aṅgīrasaṃ gotamaṃ heṭhayitvā, khantiṃ tapassiṃ cirabrahmacāriṃ.

    ൭൩.

    73.

    ‘‘യോ ഖണ്ഡസോ പബ്ബജിതം അഛേദയി, ഖന്തിം വദന്തം സമണം അദൂസകം;

    ‘‘Yo khaṇḍaso pabbajitaṃ achedayi, khantiṃ vadantaṃ samaṇaṃ adūsakaṃ;

    കലാബുവീചിം ഉപപജ്ജ പച്ചതി, മഹാപതാപം കടുകം ഭയാനകം.

    Kalābuvīciṃ upapajja paccati, mahāpatāpaṃ kaṭukaṃ bhayānakaṃ.

    ൭൪.

    74.

    ‘‘ഏതാനി സുത്വാ നിരയാനി പണ്ഡിതോ, അഞ്ഞാനി പാപിട്ഠതരാനി ചേത്ഥ;

    ‘‘Etāni sutvā nirayāni paṇḍito, aññāni pāpiṭṭhatarāni cettha;

    ധമ്മം ചരേ സമണബ്രാഹ്മണേസു, ഏവംകരോ സഗ്ഗമുപേതി ഠാന’’ന്തി.

    Dhammaṃ care samaṇabrāhmaṇesu, evaṃkaro saggamupeti ṭhāna’’nti.

    തത്ഥ കിസന്തി അപ്പമംസലോഹിതത്താ കിസസരീരം. അവകിരിയാതി അവകിരിത്വാ നിട്ഠുഭനദന്തകട്ഠപാതനേന തസ്സ സരീരേ കലിം പവാഹേത്വാ. ഉച്ഛിന്നമൂലോതി ഉച്ഛിന്നമൂലോ ഹുത്വാ. സജനോതി സപരിസോ. കുക്കുളനാമേ നിരയമ്ഹീതി യോജനസതപ്പമാണേ കപ്പസണ്ഠിതേ ഉണ്ഹഛാരികനിരയേ. ഫുലിങ്ഗാനീതി വീതച്ചിതങ്ഗാരാ. തസ്സ കിര തത്ഥ ഉണ്ഹകുക്കുളേ നിമുഗ്ഗസ്സ നവഹി വണമുഖേഹി ഉണ്ഹാ ഛാരികാ പവിസന്തി, സീസേ മഹന്തമഹന്താ അങ്ഗാരാ പതന്തി. തേസം പന പതനകാലേ സകലസരീരം ദീപരുക്ഖോ വിയ ജലതി, ബലവവേദനാ വത്തന്തി. സോ അധിവാസേതും അസക്കോന്തോ മഹാവിരവം രവതി. സരഭങ്ഗസത്ഥാ പഥവിം ഭിന്ദിത്വാ തം തത്ഥ തഥാപച്ചമാനം ദസ്സേസി, മഹാജനോ ഭയസന്താസമാപജ്ജി. തസ്സ അതിവിയ ഭീതഭാവം ഞത്വാ മഹാസത്തോ തം നിരയം അന്തരധാപേസി.

    Tattha kisanti appamaṃsalohitattā kisasarīraṃ. Avakiriyāti avakiritvā niṭṭhubhanadantakaṭṭhapātanena tassa sarīre kaliṃ pavāhetvā. Ucchinnamūloti ucchinnamūlo hutvā. Sajanoti sapariso. Kukkuḷanāme nirayamhīti yojanasatappamāṇe kappasaṇṭhite uṇhachārikaniraye. Phuliṅgānīti vītaccitaṅgārā. Tassa kira tattha uṇhakukkuḷe nimuggassa navahi vaṇamukhehi uṇhā chārikā pavisanti, sīse mahantamahantā aṅgārā patanti. Tesaṃ pana patanakāle sakalasarīraṃ dīparukkho viya jalati, balavavedanā vattanti. So adhivāsetuṃ asakkonto mahāviravaṃ ravati. Sarabhaṅgasatthā pathaviṃ bhinditvā taṃ tattha tathāpaccamānaṃ dassesi, mahājano bhayasantāsamāpajji. Tassa ativiya bhītabhāvaṃ ñatvā mahāsatto taṃ nirayaṃ antaradhāpesi.

    ധമ്മം ഭണന്തേതി ദസകുസലകമ്മപഥധമ്മം ഭാസന്തേ. സമണേതി സമിതപാപേ. അദൂസകേതി നിരപരാധേ. നാളികേരന്തി ഏവംനാമകം രാജാനം. പരത്ഥാതി പരലോകേ നിരയേ നിബ്ബത്തം. സങ്ഗമ്മാതി ഇതോ ചിതോ ച സമാഗന്ത്വാ ഛിന്ദിത്വാ മഹന്തമഹന്താ സുനഖാ ഖാദന്തി. തസ്മിം കിര കലിങ്ഗരട്ഠേ ദന്തപുരനഗരേ നാളികേരേ നാമ രഞ്ഞേ രജ്ജം കാരയമാനേ ഏകോ മഹാതാപസോ പഞ്ചസതതാപസപരിവുതോ ഹിമവന്താ ആഗമ്മ രാജുയ്യാനേ വാസം കപ്പേത്വാ മഹാജനസ്സ ധമ്മം ദേസേസി. ‘‘ധമ്മികതാപസോ ഉയ്യാനേ വസതീ’’തി രഞ്ഞോപി ആരോചയിംസു. രാജാ പന അധമ്മികോ അധമ്മേന രജ്ജം കാരേസി. സോ അമച്ചേസു താപസം പസംസന്തേസു ‘‘അഹമ്പി ധമ്മം സുണിസ്സാമീ’’തി ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ താപസം വന്ദിത്വാ നിസീദി. താപസോ രഞ്ഞാ സദ്ധിം പടിസന്ഥാരം കരോന്തോ ‘‘കിം, മഹാരാജ, ധമ്മേന രജ്ജം കാരേസി, ജനം ന പീളേസീ’’തി ആഹ. സോ തസ്സ കുജ്ഝിത്വാ ‘‘അയം കൂടജടിലോ ഏത്തകം കാലം നാഗരാനം സന്തികേ മമഞ്ഞേവ അഗുണം കഥേസി മഞ്ഞേ, ഹോതു ജാനിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘സ്വേ അമ്ഹാകം ഘരദ്വാരം ആഗച്ഛേയ്യാഥാ’’തി നിമന്തേത്വാ പുനദിവസേ പുരാണഗൂഥസ്സ ചാടിയോ പരിപൂരാപേത്വാ താപസേസു ആഗതേസു തേസം ഭിക്ഖാഭാജനാനി ഗൂഥസ്സ പൂരാപേത്വാ ദ്വാരം പിദഹാപേത്വാ മുസലാനി ച ലോഹദണ്ഡേ ച ഗാഹാപേത്വാ ഇസീനം സീസാനി ഭിന്ദാപേത്വാ ജടാസു ഗാഹാപേത്വാ കഡ്ഢാപേത്വാ സുനഖേഹി ഖാദാപേത്വാ തത്ഥേവ ഭിന്നം പഥവിം പവിസിത്വാ സുനഖമഹാനിരയേ നിബ്ബത്തതി, തത്രസ്സ തിഗാവുതപ്പമാണസരീരം അഹോസി. അഥ നം മഹന്തമഹന്താ മഹാഹത്ഥിപ്പമാണാ പഞ്ചവണ്ണാ സുനഖാ അനുബന്ധിത്വാ ഡംസിത്വാ നവയോജനായ ജലിതഅയപഥവിയാ പാതേത്വാ മുഖപൂരം ലുഞ്ചന്താ വിപ്ഫന്ദമാനം ഖാദിംസു. മഹാസത്തോ പഥവിം ദ്വിധാ ഭിന്ദിത്വാ തം നിരയം ദസ്സേത്വാ മഹാജനസ്സ ഭീതഭാവം ഞത്വാ അന്തരധാപേസി.

    Dhammaṃ bhaṇanteti dasakusalakammapathadhammaṃ bhāsante. Samaṇeti samitapāpe. Adūsaketi niraparādhe. Nāḷikeranti evaṃnāmakaṃ rājānaṃ. Paratthāti paraloke niraye nibbattaṃ. Saṅgammāti ito cito ca samāgantvā chinditvā mahantamahantā sunakhā khādanti. Tasmiṃ kira kaliṅgaraṭṭhe dantapuranagare nāḷikere nāma raññe rajjaṃ kārayamāne eko mahātāpaso pañcasatatāpasaparivuto himavantā āgamma rājuyyāne vāsaṃ kappetvā mahājanassa dhammaṃ desesi. ‘‘Dhammikatāpaso uyyāne vasatī’’ti raññopi ārocayiṃsu. Rājā pana adhammiko adhammena rajjaṃ kāresi. So amaccesu tāpasaṃ pasaṃsantesu ‘‘ahampi dhammaṃ suṇissāmī’’ti uyyānaṃ gantvā tāpasaṃ vanditvā nisīdi. Tāpaso raññā saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto ‘‘kiṃ, mahārāja, dhammena rajjaṃ kāresi, janaṃ na pīḷesī’’ti āha. So tassa kujjhitvā ‘‘ayaṃ kūṭajaṭilo ettakaṃ kālaṃ nāgarānaṃ santike mamaññeva aguṇaṃ kathesi maññe, hotu jānissāmī’’ti cintetvā ‘‘sve amhākaṃ gharadvāraṃ āgaccheyyāthā’’ti nimantetvā punadivase purāṇagūthassa cāṭiyo paripūrāpetvā tāpasesu āgatesu tesaṃ bhikkhābhājanāni gūthassa pūrāpetvā dvāraṃ pidahāpetvā musalāni ca lohadaṇḍe ca gāhāpetvā isīnaṃ sīsāni bhindāpetvā jaṭāsu gāhāpetvā kaḍḍhāpetvā sunakhehi khādāpetvā tattheva bhinnaṃ pathaviṃ pavisitvā sunakhamahāniraye nibbattati, tatrassa tigāvutappamāṇasarīraṃ ahosi. Atha naṃ mahantamahantā mahāhatthippamāṇā pañcavaṇṇā sunakhā anubandhitvā ḍaṃsitvā navayojanāya jalitaayapathaviyā pātetvā mukhapūraṃ luñcantā vipphandamānaṃ khādiṃsu. Mahāsatto pathaviṃ dvidhā bhinditvā taṃ nirayaṃ dassetvā mahājanassa bhītabhāvaṃ ñatvā antaradhāpesi.

    അഥജ്ജുനോതി സഹസ്സബാഹുരാജാ. അങ്ഗീരസന്തി അങ്ഗേഹി രംസീനം നിച്ഛരണതോ ഏവംലദ്ധനാമം. ഹേഠയിത്വാതി വിഹേഠേത്വാ വിസപീതകണ്ഡേന വിജ്ഝിത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപേത്വാ. സോ കിര അജ്ജുനോ നാമ രാജാ മഹിസകരട്ഠേ കേതകരാജധാനിയം രജ്ജം കാരേന്തോ മിഗവം ഗന്ത്വാ മിഗേ വധിത്വാ അങ്ഗാരപക്കമംസം ഖാദന്തോ വിചരി. അഥേകദിവസം മിഗാനം ആഗമനട്ഠാനേ കോട്ഠകം കത്വാ മിഗേ ഓലോകയമാനോ അട്ഠാസി. തദാ സോ താപസോ തസ്സ രഞ്ഞോ അവിദൂരേ ഏകം കാരരുക്ഖം അഭിരുഹിത്വാ ഫലാനി ഓചിനന്തോ ഓചിനിതഫലസാഖം മുഞ്ചി. തസ്സാ വിസ്സട്ഠായ സദ്ദേന തംഠാനം പത്താ മിഗാ പലായിംസു. രാജാ കുജ്ഝിത്വാ താപസം വിസമിസ്സിതേന സല്ലേന വിജ്ഝി. സോ പരിഗലിത്വാ പതന്തോ മത്ഥകേന ഖദിരഖാണുകം ആസാദേത്വാ സൂലഗ്ഗേയേവ കാലമകാസി. രാജാ തങ്ഖണേയേവ ദ്വിധാ ഭിന്നം പഥവിം പവിസിത്വാ സത്തിസൂലനിരയേ നിബ്ബത്തി, തിഗാവുതപ്പമാണം സരീരം അഹോസി. തത്ര തം നിരയപാലാ ജലിതേഹി ആവുധേഹി കോട്ടേത്വാ ജലിതം അയപബ്ബതം ആരോപേന്തി. പബ്ബതമത്ഥകേ ഠിതകാലേ വാതോ പഹരതി, സോ വാതപ്പഹാരേന പരിഗലിത്വാ പതതി. തസ്മിം ഖണേ ഹേട്ഠാ നവയോജനായ ജലിതഅയപഥവിയാ മഹാതാലക്ഖന്ധപ്പമാണം ജലിതം അയസൂലം ഉട്ഠഹതി. സോ സൂലഗ്ഗമത്ഥകേയേവ ആസാദേത്വാ സൂലാവുതോ തിട്ഠതി. തസ്മിം ഖണേ പഥവീ ജലതി, സൂലം ജലതി, തസ്സ സരീരം ജലതി. സോ തത്ഥ മഹാരവം രവന്തോ പച്ചതി. മഹാസത്തോ പഥവിം ദ്വിധാ കത്വാ തം നിരയം ദസ്സേത്വാ മഹാജനസ്സ ഭീതഭാവം ഞത്വാ അന്തരധാപേസി.

    Athajjunoti sahassabāhurājā. Aṅgīrasanti aṅgehi raṃsīnaṃ niccharaṇato evaṃladdhanāmaṃ. Heṭhayitvāti viheṭhetvā visapītakaṇḍena vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā. So kira ajjuno nāma rājā mahisakaraṭṭhe ketakarājadhāniyaṃ rajjaṃ kārento migavaṃ gantvā mige vadhitvā aṅgārapakkamaṃsaṃ khādanto vicari. Athekadivasaṃ migānaṃ āgamanaṭṭhāne koṭṭhakaṃ katvā mige olokayamāno aṭṭhāsi. Tadā so tāpaso tassa rañño avidūre ekaṃ kārarukkhaṃ abhiruhitvā phalāni ocinanto ocinitaphalasākhaṃ muñci. Tassā vissaṭṭhāya saddena taṃṭhānaṃ pattā migā palāyiṃsu. Rājā kujjhitvā tāpasaṃ visamissitena sallena vijjhi. So parigalitvā patanto matthakena khadirakhāṇukaṃ āsādetvā sūlaggeyeva kālamakāsi. Rājā taṅkhaṇeyeva dvidhā bhinnaṃ pathaviṃ pavisitvā sattisūlaniraye nibbatti, tigāvutappamāṇaṃ sarīraṃ ahosi. Tatra taṃ nirayapālā jalitehi āvudhehi koṭṭetvā jalitaṃ ayapabbataṃ āropenti. Pabbatamatthake ṭhitakāle vāto paharati, so vātappahārena parigalitvā patati. Tasmiṃ khaṇe heṭṭhā navayojanāya jalitaayapathaviyā mahātālakkhandhappamāṇaṃ jalitaṃ ayasūlaṃ uṭṭhahati. So sūlaggamatthakeyeva āsādetvā sūlāvuto tiṭṭhati. Tasmiṃ khaṇe pathavī jalati, sūlaṃ jalati, tassa sarīraṃ jalati. So tattha mahāravaṃ ravanto paccati. Mahāsatto pathaviṃ dvidhā katvā taṃ nirayaṃ dassetvā mahājanassa bhītabhāvaṃ ñatvā antaradhāpesi.

    ഖണ്ഡസോതി ചത്താരോ ഹത്ഥപാദേ കണ്ണനാസഞ്ച ഖണ്ഡാഖണ്ഡം കത്വാ. അദൂസകന്തി നിരപരാധം. തഥാ ഛേദാപേത്വാ ദ്വീഹി കസാഹി പഹാരസഹസ്സേഹി താളാപേത്വാ ജടാസു ഗഹേത്വാ ആകഡ്ഢാപേത്വാ പടികുജ്ജം നിപജ്ജാപേത്വാ പിട്ഠിയം പണ്ഹിയാ പഹരിത്വാ മഹാദുക്ഖസമപ്പിതം അകാസി. കലാബുവീചിന്തി കലാബു അവീചിം. കടുകന്തി തിഖിണവേദനം, ഏവരൂപം നിരയം ഉപപജ്ജിത്വാ ഛന്നം ജാലാനം അന്തരേ പച്ചതി. വിത്ഥാരതോ പന കലാബുരഞ്ഞോ വത്ഥു ഖന്തിവാദിജാതകേ (ജാ॰ ൧.൪.൪൯-൫൨) കഥിതമേവ. അഞ്ഞാനി പാപിട്ഠതരാനി ചേത്ഥാതി ഏതേഹി നിരയേഹി പാപിട്ഠതരാനി ച അഞ്ഞാനി നിരയാനി സുത്വാ. ധമ്മം ചരേതി, സക്ക ദേവരാജ, പണ്ഡിതോ കുലപുത്തോ ന കേവലം ഏതേയേവ ചത്താരോ നിരയാ, ഏതേയേവ ച രാജാനോ നേരയികാ, അഥ ഖോ അഞ്ഞേപി നിരയാ, അഞ്ഞേപി ച രാജാനോ നിരയേസു ഉപ്പന്നാതി വിദിത്വാ ചതുപച്ചയദാനധമ്മികാരക്ഖാവരണസംവിധാനസങ്ഖാതം സമണബ്രാഹ്മണേസു ധമ്മം ചരേയ്യാതി.

    Khaṇḍasoti cattāro hatthapāde kaṇṇanāsañca khaṇḍākhaṇḍaṃ katvā. Adūsakanti niraparādhaṃ. Tathā chedāpetvā dvīhi kasāhi pahārasahassehi tāḷāpetvā jaṭāsu gahetvā ākaḍḍhāpetvā paṭikujjaṃ nipajjāpetvā piṭṭhiyaṃ paṇhiyā paharitvā mahādukkhasamappitaṃ akāsi. Kalābuvīcinti kalābu avīciṃ. Kaṭukanti tikhiṇavedanaṃ, evarūpaṃ nirayaṃ upapajjitvā channaṃ jālānaṃ antare paccati. Vitthārato pana kalāburañño vatthu khantivādijātake (jā. 1.4.49-52) kathitameva. Aññāni pāpiṭṭhatarāni cetthāti etehi nirayehi pāpiṭṭhatarāni ca aññāni nirayāni sutvā. Dhammaṃ careti, sakka devarāja, paṇḍito kulaputto na kevalaṃ eteyeva cattāro nirayā, eteyeva ca rājāno nerayikā, atha kho aññepi nirayā, aññepi ca rājāno nirayesu uppannāti viditvā catupaccayadānadhammikārakkhāvaraṇasaṃvidhānasaṅkhātaṃ samaṇabrāhmaṇesu dhammaṃ careyyāti.

    ഏവം മഹാസത്തേന ചതുന്നം രാജൂനം നിബ്ബത്തട്ഠാനേ ദസ്സിതേ തയോ രാജാനോ നിക്കങ്ഖാ അഹേസും. തതോ സക്കോ അവസേസേ ചത്താരോ പഞ്ഹേ പുച്ഛന്തോ ഗാഥമാഹ –

    Evaṃ mahāsattena catunnaṃ rājūnaṃ nibbattaṭṭhāne dassite tayo rājāno nikkaṅkhā ahesuṃ. Tato sakko avasese cattāro pañhe pucchanto gāthamāha –

    ൭൫.

    75.

    ‘‘സുഭാസിതം തേ അനുമോദിയാന, അഞ്ഞം തം പുച്ഛാമി തദിങ്ഘ ബ്രൂഹി;

    ‘‘Subhāsitaṃ te anumodiyāna, aññaṃ taṃ pucchāmi tadiṅgha brūhi;

    കഥംവിധം സീലവന്തം വദന്തി, കഥംവിധം പഞ്ഞവന്തം വദന്തി;

    Kathaṃvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti, kathaṃvidhaṃ paññavantaṃ vadanti;

    കഥംവിധം സപ്പുരിസം വദന്തി, കഥംവിധം നോ സിരി നോ ജഹാതീ’’തി.

    Kathaṃvidhaṃ sappurisaṃ vadanti, kathaṃvidhaṃ no siri no jahātī’’ti.

    തത്ഥ കഥംവിധം നോ സിരി നോ ജഹാതീതി കഥംവിധം നു പുരിസം പടിലദ്ധസിരീ ന ജഹാതീതി.

    Tattha kathaṃvidhaṃ no siri no jahātīti kathaṃvidhaṃ nu purisaṃ paṭiladdhasirī na jahātīti.

    അഥസ്സ വിസ്സജ്ജേന്തോ മഹാസത്തോ ചതസ്സോ ഗാഥായോ അഭാസി –

    Athassa vissajjento mahāsatto catasso gāthāyo abhāsi –

    ൭൬.

    76.

    ‘‘കായേന വാചായ ച യോധ സഞ്ഞതോ, മനസാ ച കിഞ്ചി ന കരോതി പാപം;

    ‘‘Kāyena vācāya ca yodha saññato, manasā ca kiñci na karoti pāpaṃ;

    ന അത്തഹേതൂ അലികം ഭണേതി, തഥാവിധം സീലവന്തം വദന്തി.

    Na attahetū alikaṃ bhaṇeti, tathāvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti.

    ൭൭.

    77.

    ‘‘ഗമ്ഭീരപഞ്ഹം മനസാഭിചിന്തയം, നാച്ചാഹിതം കമ്മ കരോതി ലുദ്ദം;

    ‘‘Gambhīrapañhaṃ manasābhicintayaṃ, nāccāhitaṃ kamma karoti luddaṃ;

    കാലാഗതം അത്ഥപദം ന രിഞ്ചതി, തഥാവിധം പഞ്ഞവന്തം വദന്തി.

    Kālāgataṃ atthapadaṃ na riñcati, tathāvidhaṃ paññavantaṃ vadanti.

    ൭൮.

    78.

    ‘‘യോ വേ കതഞ്ഞൂ കതവേദി ധീരോ, കല്യാണമിത്തോ ദള്ഹഭത്തി ച ഹോതി;

    ‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro, kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hoti;

    ദുഖിതസ്സ സക്കച്ച കരോതി കിച്ചം, തഥാവിധം സപ്പുരിസം വദന്തി.

    Dukhitassa sakkacca karoti kiccaṃ, tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadanti.

    ൭൯.

    79.

    ‘‘ഏതേഹി സബ്ബേഹി ഗുണേഹുപേതോ, സദ്ധോ മുദൂ സംവിഭാഗീ വദഞ്ഞൂ;

    ‘‘Etehi sabbehi guṇehupeto, saddho mudū saṃvibhāgī vadaññū;

    സങ്ഗാഹകം സഖിലം സണ്ഹവാചം, തഥാവിധം നോ സിരി നോ ജഹാതീ’’തി.

    Saṅgāhakaṃ sakhilaṃ saṇhavācaṃ, tathāvidhaṃ no siri no jahātī’’ti.

    തത്ഥ ‘‘കായേനാ’’തിആദീനി പദാനി തിവിധസുചരിതദ്വാരവസേന വുത്താനി. ന അത്തഹേതൂതി ദേസനാസീസമേവേതം, അത്തഹേതു വാ പരഹേതു വാ യസഹേതു വാ ധനഹേതു വാ ലാഭഹേതു വാ ആമിസകിഞ്ചിക്ഖഹേതു വാ അലികം ന കഥേതീതി അത്ഥോ. കാമഞ്ചേസ അത്ഥോ ‘‘വാചായ സഞ്ഞതോ’’തി ഇമിനാവ സിദ്ധോ, മുസാവാദിനോ പന അകത്തബ്ബം പാപം നാമ നത്ഥീതി ഗരുഭാവദീപനത്ഥം പുന ഏവമാഹാതി വേദിതബ്ബോ. തം പുഗ്ഗലം സീലവന്തം വദന്തി.

    Tattha ‘‘kāyenā’’tiādīni padāni tividhasucaritadvāravasena vuttāni. Na attahetūti desanāsīsamevetaṃ, attahetu vā parahetu vā yasahetu vā dhanahetu vā lābhahetu vā āmisakiñcikkhahetu vā alikaṃ na kathetīti attho. Kāmañcesa attho ‘‘vācāya saññato’’ti imināva siddho, musāvādino pana akattabbaṃ pāpaṃ nāma natthīti garubhāvadīpanatthaṃ puna evamāhāti veditabbo. Taṃ puggalaṃ sīlavantaṃ vadanti.

    ഗമ്ഭീരപഞ്ഹന്തി അത്ഥതോ ച പാളിതോ ച ഗമ്ഭീരം ഗുള്ഹം പടിച്ഛന്നം സത്തുഭസ്തജാതക- (ജാ॰ ൧.൭.൪൬ ആദയോ) സമ്ഭവജാതക- (ജാ॰ ൧.൧൬.൧൩൮ ആദയോ) മഹാഉമങ്ഗജാതകേസു (ജാ॰ ൨.൨൨.൫൯൦ ആദയോ) ആഗതസദിസം പഞ്ഹം. മനസാഭിചിന്തയന്തി മനസാ അഭിചിന്തേന്തോ അത്ഥം പടിവിജ്ഝിത്വാ ചന്ദസഹസ്സം സൂരിയസഹസ്സം ഉട്ഠാപേന്തോ വിയ പാകടം കത്വാ യോ കഥേതും സക്കോതീതി അത്ഥോ. നാച്ചാഹിതന്തി ന അതിഅഹിതം, ഹിതാതിക്കന്തം ലുദ്ദം ഫരുസം സാഹസികകമ്മഞ്ച യോ ന കരോതീതി അത്ഥോ. ഇമസ്സ പനത്ഥസ്സ ആവിഭാവത്ഥം –

    Gambhīrapañhanti atthato ca pāḷito ca gambhīraṃ guḷhaṃ paṭicchannaṃ sattubhastajātaka- (jā. 1.7.46 ādayo) sambhavajātaka- (jā. 1.16.138 ādayo) mahāumaṅgajātakesu (jā. 2.22.590 ādayo) āgatasadisaṃ pañhaṃ. Manasābhicintayanti manasā abhicintento atthaṃ paṭivijjhitvā candasahassaṃ sūriyasahassaṃ uṭṭhāpento viya pākaṭaṃ katvā yo kathetuṃ sakkotīti attho. Nāccāhitanti na atiahitaṃ, hitātikkantaṃ luddaṃ pharusaṃ sāhasikakammañca yo na karotīti attho. Imassa panatthassa āvibhāvatthaṃ –

    ‘‘ന പണ്ഡിതാ അത്തസുഖസ്സ ഹേതു, പാപാനി കമ്മാനി സമാചരന്തി;

    ‘‘Na paṇḍitā attasukhassa hetu, pāpāni kammāni samācaranti;

    ദുക്ഖേന ഫുട്ഠാ പിളിതാപി സന്താ, ഛന്ദാ ദോസാ ച ന ജഹന്തി ധമ്മ’’ന്തി. –

    Dukkhena phuṭṭhā piḷitāpi santā, chandā dosā ca na jahanti dhamma’’nti. –

    ഭൂരിപഞ്ഹോ കഥേതബ്ബോ.

    Bhūripañho kathetabbo.

    കാലാഗതന്തി ഏത്ഥ ദാനം ദാതബ്ബകാലേ, സീലം രക്ഖണകാലേ, ഉപോസഥം ഉപവാസകാലേ, സരണേസു പതിട്ഠാനകാലേ, പബ്ബജിതകാലേ, സമണധമ്മകരണകാലേ, വിപസ്സനാചാരസ്മിം യുഞ്ജനകാലേ ചാതി ഇമാനി ദാനാദീനി സമ്പാദേന്തോ കാലാഗതം അത്ഥപദം ന രിഞ്ചതി ന ഹാപേതി ന ഗളാപേതി നാമ. തഥാവിധന്തി സക്ക സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധാ ച പച്ചേകബുദ്ധാ ച ബോധിസത്താ ച പഞ്ഞവന്തം കഥേന്താ ഏവരൂപം പുഗ്ഗലം കഥേന്തി.

    Kālāgatanti ettha dānaṃ dātabbakāle, sīlaṃ rakkhaṇakāle, uposathaṃ upavāsakāle, saraṇesu patiṭṭhānakāle, pabbajitakāle, samaṇadhammakaraṇakāle, vipassanācārasmiṃ yuñjanakāle cāti imāni dānādīni sampādento kālāgataṃ atthapadaṃ na riñcati na hāpeti na gaḷāpeti nāma. Tathāvidhanti sakka sabbaññubuddhā ca paccekabuddhā ca bodhisattā ca paññavantaṃ kathentā evarūpaṃ puggalaṃ kathenti.

    ‘‘യോ വേ’’തി ഗാഥായ പരേന അത്തനോ കതഗുണം ജാനാതീതി കതഞ്ഞൂ. ഏവം ഞത്വാ പന യേനസ്സ ഗുണോ കതോ, തസ്സ ഗുണം പടികരോന്തോ കതവേദീ നാമ. ദുഖിതസ്സാതി അത്തനോ സഹായസ്സ ദുക്ഖപ്പത്തസ്സ ദുക്ഖം അത്തനി ആരോപേത്വാ യോ തസ്സ ഉപ്പന്നകിച്ചം സഹത്ഥേന സക്കച്ചം കരോതി, ബുദ്ധാദയോ ഏവരൂപം സപ്പുരിസം നാമ കഥേന്തി. അപിച സപ്പുരിസാ നാമ കതഞ്ഞൂ കതവേദിനോ ഹോന്തീതി സതപത്തജാതക- (ജാ॰ ൧.൩.൮൫-൮൭) ചൂളഹംസജാതക- (ജാ॰ ൧.൧൫.൧൩൩ ആദയോ) മഹാഹംസജാതകാദീനി (ജാ॰ ൨.൨൧.൮൯ ആദയോ) കഥേതബ്ബാനി. ഏതേഹി സബ്ബേഹീതി സക്ക യോ ഏതേഹി ഹേട്ഠാ വുത്തേഹി സീലാദീഹി സബ്ബേഹിപി ഗുണേഹി ഉപേതോ. സദ്ധോതി ഓകപ്പനസദ്ധായ സമന്നാഗതോ. മുദൂതി പിയഭാണീ. സംവിഭാഗീതി സീലസംവിഭാഗദാനസംവിഭാഗാഭിരതത്താ സംവിഭാഗീ. യാചകാനം വചനം ഞത്വാ ദാനവസേന വദഞ്ഞൂ. ചതൂഹി സങ്ഗഹവത്ഥൂഹി തേസം തേസം സങ്ഗണ്ഹനതോ സങ്ഗാഹകം, മധുരവചനതായ സഖിലം, മട്ഠവചനതായ സണ്ഹവാചം തഥാവിധം നു പുഗ്ഗലം അധിഗതയസസോഭഗ്ഗസങ്ഖാതാ സിരീ നോ ജഹാതി, നാസ്സ സിരീ വിനസ്സതീതി.

    ‘‘Yo ve’’ti gāthāya parena attano kataguṇaṃ jānātīti kataññū. Evaṃ ñatvā pana yenassa guṇo kato, tassa guṇaṃ paṭikaronto katavedī nāma. Dukhitassāti attano sahāyassa dukkhappattassa dukkhaṃ attani āropetvā yo tassa uppannakiccaṃ sahatthena sakkaccaṃ karoti, buddhādayo evarūpaṃ sappurisaṃ nāma kathenti. Apica sappurisā nāma kataññū katavedino hontīti satapattajātaka- (jā. 1.3.85-87) cūḷahaṃsajātaka- (jā. 1.15.133 ādayo) mahāhaṃsajātakādīni (jā. 2.21.89 ādayo) kathetabbāni. Etehi sabbehīti sakka yo etehi heṭṭhā vuttehi sīlādīhi sabbehipi guṇehi upeto. Saddhoti okappanasaddhāya samannāgato. Mudūti piyabhāṇī. Saṃvibhāgīti sīlasaṃvibhāgadānasaṃvibhāgābhiratattā saṃvibhāgī. Yācakānaṃ vacanaṃ ñatvā dānavasena vadaññū. Catūhi saṅgahavatthūhi tesaṃ tesaṃ saṅgaṇhanato saṅgāhakaṃ, madhuravacanatāya sakhilaṃ, maṭṭhavacanatāya saṇhavācaṃ tathāvidhaṃ nu puggalaṃ adhigatayasasobhaggasaṅkhātā sirī no jahāti, nāssa sirī vinassatīti.

    ഏവം മഹാസത്തോ ഗഗനതലേ പുണ്ണചന്ദം ഉട്ഠാപേന്തോ വിയ ചത്താരോ പഞ്ഹേ വിസ്സജ്ജേസി. തതോ പരം സേസപഞ്ഹാനം പുച്ഛാ ച വിസ്സജ്ജനഞ്ച ഹോതി –

    Evaṃ mahāsatto gaganatale puṇṇacandaṃ uṭṭhāpento viya cattāro pañhe vissajjesi. Tato paraṃ sesapañhānaṃ pucchā ca vissajjanañca hoti –

    ൮൦.

    80.

    ‘‘സുഭാസിതം തേ അനുമോദിയാന, അഞ്ഞം തം പുച്ഛാമി തദിങ്ഘ ബ്രൂഹി;

    ‘‘Subhāsitaṃ te anumodiyāna, aññaṃ taṃ pucchāmi tadiṅgha brūhi;

    സീലം സിരിഞ്ചാപി സതഞ്ച ധമ്മം, പഞ്ഞഞ്ച കം സേട്ഠതരം വദന്തി.

    Sīlaṃ siriñcāpi satañca dhammaṃ, paññañca kaṃ seṭṭhataraṃ vadanti.

    ൮൧.

    81.

    ‘‘പഞ്ഞാ ഹി സേട്ഠാ കുസലാ വദന്തി, നക്ഖത്തരാജാരിവ താരകാനം;

    ‘‘Paññā hi seṭṭhā kusalā vadanti, nakkhattarājāriva tārakānaṃ;

    സീലം സിരീ ചാപി സതഞ്ച ധമ്മോ, അന്വായികാ പഞ്ഞവതോ ഭവന്തി.

    Sīlaṃ sirī cāpi satañca dhammo, anvāyikā paññavato bhavanti.

    ൮൨.

    82.

    ‘‘സുഭാസിതം തേ അനുമോദിയാന, അഞ്ഞം തം പുച്ഛാമി തദിങ്ഘ ബ്രൂഹി;

    ‘‘Subhāsitaṃ te anumodiyāna, aññaṃ taṃ pucchāmi tadiṅgha brūhi;

    കഥംകരോ കിന്തികരോ കിമാചരം, കിം സേവമാനോ ലഭതീധ പഞ്ഞം;

    Kathaṃkaro kintikaro kimācaraṃ, kiṃ sevamāno labhatīdha paññaṃ;

    പഞ്ഞായ ദാനിപ്പടിപദം വദേഹി, കഥംകരോ പഞ്ഞവാ ഹോതി മച്ചോ.

    Paññāya dānippaṭipadaṃ vadehi, kathaṃkaro paññavā hoti macco.

    ൮൩.

    83.

    ‘‘സേവേഥ വുദ്ധേ നിപുണേ ബഹുസ്സുതേ, ഉഗ്ഗാഹകോ ച പരിപുച്ഛകോ സിയാ;

    ‘‘Sevetha vuddhe nipuṇe bahussute, uggāhako ca paripucchako siyā;

    സുണേയ്യ സക്കച്ച സുഭാസിതാനി, ഏവംകരോ പഞ്ഞവാ ഹോതി മച്ചോ.

    Suṇeyya sakkacca subhāsitāni, evaṃkaro paññavā hoti macco.

    ൮൪.

    84.

    ‘‘സ പഞ്ഞവാ കാമഗുണേ അവേക്ഖതി, അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ രോഗതോ ച;

    ‘‘Sa paññavā kāmaguṇe avekkhati, aniccato dukkhato rogato ca;

    ഏവം വിപസ്സീ പജഹാതി ഛന്ദം, ദുക്ഖേസു കാമേസു മഹബ്ഭയേസു.

    Evaṃ vipassī pajahāti chandaṃ, dukkhesu kāmesu mahabbhayesu.

    ൮൫.

    85.

    ‘‘സ വീതരാഗോ പവിനേയ്യ ദോസം, മേത്തം ചിത്തം ഭാവയേ അപ്പമാണം;

    ‘‘Sa vītarāgo pavineyya dosaṃ, mettaṃ cittaṃ bhāvaye appamāṇaṃ;

    സബ്ബേസു ഭൂതേസു നിധായ ദണ്ഡം, അനിന്ദിതോ ബ്രഹ്മമുപേതി ഠാന’’ന്തി.

    Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ, anindito brahmamupeti ṭhāna’’nti.

    തത്ഥ സീലന്തി ആചാരസീലം. സിരിന്തി ഇസ്സരിയസിരിം. സതഞ്ച ധമ്മന്തി സപ്പുരിസധമ്മം. പഞ്ഞന്തി സുപഞ്ഞം. ഏവം ഇമേസം ചതുന്നം ധമ്മാനം കതരം ധമ്മം സേട്ഠതരം വദന്തീതി പുച്ഛതി. പഞ്ഞാ ഹീതി, സക്ക, ഏതേസു ചതൂസു ധമ്മേസു യാ ഏസാ പഞ്ഞാ നാമ, സാവ സേട്ഠാ, ഇതി ബുദ്ധാദയോ കുസലാ വദന്തി. യഥാ ഹി താരകഗണാ ചന്ദം പരിവാരേന്തി, ചന്ദോവ തേസം ഉത്തമോ. ഏവം സീലഞ്ച സിരീ ചാപി സതഞ്ച ധമ്മോതി ഏതേ തയോപി അന്വായികാ പഞ്ഞവതോ ഭവന്തി പഞ്ഞവന്തമേവ അനുഗച്ഛന്തി, പഞ്ഞായ ഏവ പരിവാരാ ഹോന്തീതി അത്ഥോ.

    Tattha sīlanti ācārasīlaṃ. Sirinti issariyasiriṃ. Satañca dhammanti sappurisadhammaṃ. Paññanti supaññaṃ. Evaṃ imesaṃ catunnaṃ dhammānaṃ kataraṃ dhammaṃ seṭṭhataraṃ vadantīti pucchati. Paññā hīti, sakka, etesu catūsu dhammesu yā esā paññā nāma, sāva seṭṭhā, iti buddhādayo kusalā vadanti. Yathā hi tārakagaṇā candaṃ parivārenti, candova tesaṃ uttamo. Evaṃ sīlañca sirī cāpi satañca dhammoti ete tayopi anvāyikā paññavato bhavanti paññavantameva anugacchanti, paññāya eva parivārā hontīti attho.

    ‘‘കഥംകരോ’’തിആദീനി അഞ്ഞമഞ്ഞവേവചനാനേവ. കഥംകരോതി കിം നാമ കമ്മം കരോന്തോ കിം ആചരന്തോ കിം സേവമാനോ ഭജമാനോ പയിരുപാസമാനോ ഇധലോകേ പഞ്ഞം ലഭതി, പഞ്ഞായമേവ പടിപദം വദേഹി, ജാനിതുകാമോമ്ഹി, കഥംകരോ മച്ചോ പഞ്ഞവാ നാമ ഹോതീതി പുച്ഛതി. വുദ്ധേതി പഞ്ഞാവുദ്ധിപ്പത്തേ പണ്ഡിതേ. നിപുണേതി സുഖുമകാരണജാനനസമത്ഥേ. ഏവംകരോതി യോ പുഗ്ഗലോ ഏവം വുത്തപ്പകാരേ പുഗ്ഗലേ സേവതി ഭജതി പയിരുപാസതി, പാളിം ഉഗ്ഗണ്ഹാതി, പുനപ്പുനം അത്ഥം പുച്ഛതി, പാസാണേ ലേഖം ഖണന്തോ വിയ കഞ്ചനനാളിയാ സീഹവസം സമ്പടിച്ഛന്തോ വിയ ഓഹിതസോതോ സക്കച്ചം സുഭാസിതാനി സുണാതി, അയം ഏവംകരോ മച്ചോ പഞ്ഞവാ ഹോതീതി.

    ‘‘Kathaṃkaro’’tiādīni aññamaññavevacanāneva. Kathaṃkaroti kiṃ nāma kammaṃ karonto kiṃ ācaranto kiṃ sevamāno bhajamāno payirupāsamāno idhaloke paññaṃ labhati, paññāyameva paṭipadaṃ vadehi, jānitukāmomhi, kathaṃkaro macco paññavā nāma hotīti pucchati. Vuddheti paññāvuddhippatte paṇḍite. Nipuṇeti sukhumakāraṇajānanasamatthe. Evaṃkaroti yo puggalo evaṃ vuttappakāre puggale sevati bhajati payirupāsati, pāḷiṃ uggaṇhāti, punappunaṃ atthaṃ pucchati, pāsāṇe lekhaṃ khaṇanto viya kañcananāḷiyā sīhavasaṃ sampaṭicchanto viya ohitasoto sakkaccaṃ subhāsitāni suṇāti, ayaṃ evaṃkaro macco paññavā hotīti.

    ഏവം മഹാസത്തോ പാചീനലോകധാതുതോ സൂരിയം ഉട്ഠാപേന്തോ വിയ പഞ്ഞായ പടിപദം കഥേത്വാ ഇദാനി തസ്സാ പഞ്ഞായ ഗുണം കഥേന്തോ ‘‘സ പഞ്ഞവാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ കാമഗുണേതി കാമകോട്ഠാസേ ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന അനിച്ചതോ, ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികാനം ദുക്ഖാനം വത്ഥുഭാവേന ദുക്ഖതോ, അട്ഠനവുതിയാ രോഗമുഖാനം കാമേ നിസ്സായ ഉപ്പത്തിസമ്ഭവേന രോഗതോ ച അവേക്ഖതി ഓലോകേതി, സോ ഏവം വിപസ്സീ ഏതേഹി കാരണേഹി കാമാനം അനിച്ചാദിതം പസ്സന്തോ ‘‘കാമേ നിസ്സായ ഉപ്പജ്ജനകദുക്ഖാനം അന്തോ നത്ഥി, കാമാനം പഹാനമേവ സുഖ’’ന്തി വിദിത്വാ ദുക്ഖേസു കാമേസു മഹബ്ഭയേസു ഛന്ദം പജഹാതി. സ വീതരാഗോതി, ‘‘സക്ക, സോ പുഗ്ഗലോ ഏവം വീതരാഗോ നവാഘാതവത്ഥുവസേന ഉപ്പജ്ജനകസഭാവദോസം വിനേത്വാ മേത്തചിത്തം ഭാവേയ്യ, അപ്പമാണസത്താരമ്മണത്താ അപ്പമാണം തം ഭാവേത്വാ അപരിഹീനജ്ഝാനോ അഗരഹിതോ ബ്രഹ്മലോകേ ഉപ്പജ്ജതീ’’തി.

    Evaṃ mahāsatto pācīnalokadhātuto sūriyaṃ uṭṭhāpento viya paññāya paṭipadaṃ kathetvā idāni tassā paññāya guṇaṃ kathento ‘‘sa paññavā’’tiādimāha. Tattha kāmaguṇeti kāmakoṭṭhāse hutvā abhāvaṭṭhena aniccato, diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhato, aṭṭhanavutiyā rogamukhānaṃ kāme nissāya uppattisambhavena rogato ca avekkhati oloketi, so evaṃ vipassī etehi kāraṇehi kāmānaṃ aniccāditaṃ passanto ‘‘kāme nissāya uppajjanakadukkhānaṃ anto natthi, kāmānaṃ pahānameva sukha’’nti viditvā dukkhesu kāmesu mahabbhayesu chandaṃ pajahāti. Sa vītarāgoti, ‘‘sakka, so puggalo evaṃ vītarāgo navāghātavatthuvasena uppajjanakasabhāvadosaṃ vinetvā mettacittaṃ bhāveyya, appamāṇasattārammaṇattā appamāṇaṃ taṃ bhāvetvā aparihīnajjhāno agarahito brahmaloke uppajjatī’’ti.

    ഏവം മഹാസത്തേ കാമാനം ദോസം കഥേന്തേയേവ തേസം തിണ്ണമ്പി രാജൂനം സബലകായാനം തദങ്ഗപ്പഹാനേന പഞ്ചകാമഗുണരാഗോ പഹീനോ. തം ഞത്വാ മഹാസത്തോ തേസം പഹംസനവസേന ഗാഥമാഹ –

    Evaṃ mahāsatte kāmānaṃ dosaṃ kathenteyeva tesaṃ tiṇṇampi rājūnaṃ sabalakāyānaṃ tadaṅgappahānena pañcakāmaguṇarāgo pahīno. Taṃ ñatvā mahāsatto tesaṃ pahaṃsanavasena gāthamāha –

    ൮൬.

    86.

    ‘‘മഹത്ഥിയം ആഗമനം അഹോസി, തവമട്ഠകാ ഭീമരഥസ്സ ചാപി;

    ‘‘Mahatthiyaṃ āgamanaṃ ahosi, tavamaṭṭhakā bhīmarathassa cāpi;

    കാലിങ്ഗരാജസ്സ ച ഉഗ്ഗതസ്സ, സബ്ബേസ വോ കാമരാഗോ പഹീനോ’’തി.

    Kāliṅgarājassa ca uggatassa, sabbesa vo kāmarāgo pahīno’’ti.

    തത്ഥ മഹത്ഥിയന്തി മഹത്ഥം മഹാവിപ്ഫാരം മഹാജുതികം. തവമട്ഠകാതി തവ അട്ഠകാ. പഹീനോതി തദങ്ഗപ്പഹാനേന പഹീനോ.

    Tattha mahatthiyanti mahatthaṃ mahāvipphāraṃ mahājutikaṃ. Tavamaṭṭhakāti tava aṭṭhakā. Pahīnoti tadaṅgappahānena pahīno.

    തം സുത്വാ രാജാനോ മഹാസത്തസ്സ ഥുതിം കരോന്താ ഗാഥമാഹംസു –

    Taṃ sutvā rājāno mahāsattassa thutiṃ karontā gāthamāhaṃsu –

    ൮൭.

    87.

    ‘‘ഏവമേതം പരചിത്തവേദി, സബ്ബേസ നോ കാമരാഗോ പഹീനോ;

    ‘‘Evametaṃ paracittavedi, sabbesa no kāmarāgo pahīno;

    കരോഹി ഓകാസമനുഗ്ഗഹായ, യഥാ ഗതിം തേ അഭിസമ്ഭവേമാ’’തി.

    Karohi okāsamanuggahāya, yathā gatiṃ te abhisambhavemā’’ti.

    തത്ഥ അനുഗ്ഗഹായാതി പബ്ബജ്ജത്ഥായ ഓകാസം നോ കരോഹി. യഥാ മയം പബ്ബജിത്വാ തവ ഗതിം നിപ്ഫത്തിം അഭിസമ്ഭവേമ പാപുണേയ്യാമ, തയാ പടിവിദ്ധഗുണം പടിവിജ്ഝേയ്യാമാതി വദിംസു.

    Tattha anuggahāyāti pabbajjatthāya okāsaṃ no karohi. Yathā mayaṃ pabbajitvā tava gatiṃ nipphattiṃ abhisambhavema pāpuṇeyyāma, tayā paṭividdhaguṇaṃ paṭivijjheyyāmāti vadiṃsu.

    അഥ നേസം ഓകാസം കരോന്തോ മഹാസത്തോ ഇതരം ഗാഥമാഹ –

    Atha nesaṃ okāsaṃ karonto mahāsatto itaraṃ gāthamāha –

    ൮൮.

    88.

    ‘‘കരോമി ഓകാസമനുഗ്ഗഹായ, തഥാ ഹി വോ കാമരാഗോ പഹീനോ;

    ‘‘Karomi okāsamanuggahāya, tathā hi vo kāmarāgo pahīno;

    ഫരാഥ കായം വിപുലായ പീതിയാ, യഥാ ഗതിം മേ അഭിസമ്ഭവേഥാ’’തി.

    Pharātha kāyaṃ vipulāya pītiyā, yathā gatiṃ me abhisambhavethā’’ti.

    തത്ഥ ഫരാഥ കായന്തി ഝാനപീതിയാ വിപുലായ കായം ഫരഥാതി.

    Tattha pharātha kāyanti jhānapītiyā vipulāya kāyaṃ pharathāti.

    തം സുത്വാ തേ സമ്പടിച്ഛന്താ ഗാഥമാഹംസു –

    Taṃ sutvā te sampaṭicchantā gāthamāhaṃsu –

    ൮൯.

    89.

    ‘‘സബ്ബം കരിസ്സാമ തവാനുസാസനിം, യം യം തുവം വക്ഖസി ഭൂരിപഞ്ഞ;

    ‘‘Sabbaṃ karissāma tavānusāsaniṃ, yaṃ yaṃ tuvaṃ vakkhasi bhūripañña;

    ഫരാമ കായം വിപുലായ പീതിയാ, യഥാ ഗതിം തേ അഭിസമ്ഭവേമാ’’തി.

    Pharāma kāyaṃ vipulāya pītiyā, yathā gatiṃ te abhisambhavemā’’ti.

    അഥ നേസം സബലകായാനം മഹാസത്തോ പബ്ബജ്ജം ദാപേത്വാ ഇസിഗണം ഉയ്യോജേന്തോ ഗാഥമാഹ –

    Atha nesaṃ sabalakāyānaṃ mahāsatto pabbajjaṃ dāpetvā isigaṇaṃ uyyojento gāthamāha –

    ൯൦.

    90.

    ‘‘കതായ വച്ഛസ്സ കിസസ്സ പൂജാ, ഗച്ഛന്തു ഭോന്തോ ഇസയോ സാധുരൂപാ;

    ‘‘Katāya vacchassa kisassa pūjā, gacchantu bhonto isayo sādhurūpā;

    ഝാനേ രതാ ഹോഥ സദാ സമാഹിതാ, ഏസാ രതീ പബ്ബജിതസ്സ സേട്ഠാ’’തി.

    Jhāne ratā hotha sadā samāhitā, esā ratī pabbajitassa seṭṭhā’’ti.

    തത്ഥ ഗച്ഛന്തൂതി അത്തനോ അത്തനോ വസനട്ഠാനാനി ഗച്ഛന്തു.

    Tattha gacchantūti attano attano vasanaṭṭhānāni gacchantu.

    ഇസയോ തസ്സ സരഭങ്ഗസത്ഥുനോ വചനം സിരസാ സമ്പടിച്ഛിത്വാ വന്ദിത്വാ ആകാസം ഉപ്പതിത്വാ സകാനി വസനട്ഠാനാനി ഗമിംസു. സക്കോപി ഉട്ഠായാസനാ മഹാസത്തസ്സ ഥുതിം കത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗയ്ഹ സൂരിയം നമസ്സന്തോ വിയ മഹാസത്തം നമസ്സമാനോ സപരിസോ പക്കാമി. ഏതമത്ഥം വിദിത്വാ സത്ഥാ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസി –

    Isayo tassa sarabhaṅgasatthuno vacanaṃ sirasā sampaṭicchitvā vanditvā ākāsaṃ uppatitvā sakāni vasanaṭṭhānāni gamiṃsu. Sakkopi uṭṭhāyāsanā mahāsattassa thutiṃ katvā añjaliṃ paggayha sūriyaṃ namassanto viya mahāsattaṃ namassamāno sapariso pakkāmi. Etamatthaṃ viditvā satthā imā gāthāyo abhāsi –

    ൯൧.

    91.

    ‘‘സുത്വാന ഗാഥാ പരമത്ഥസംഹിതാ, സുഭാസിതാ ഇസിനാ പണ്ഡിതേന;

    ‘‘Sutvāna gāthā paramatthasaṃhitā, subhāsitā isinā paṇḍitena;

    തേ വേദജാതാ അനുമോദമാനാ, പക്കാമു ദേവാ ദേവപുരം യസസ്സിനോ.

    Te vedajātā anumodamānā, pakkāmu devā devapuraṃ yasassino.

    ൯൨.

    92.

    ‘‘ഗാഥാ ഇമാ അത്ഥവതീ സുബ്യഞ്ജനാ, സുഭാസിതാ ഇസിനാ പണ്ഡിതേന;

    ‘‘Gāthā imā atthavatī subyañjanā, subhāsitā isinā paṇḍitena;

    യോ കോചിമാ അട്ഠികത്വാ സുണേയ്യ, ലഭേഥ പുബ്ബാപരിയം വിസേസം;

    Yo kocimā aṭṭhikatvā suṇeyya, labhetha pubbāpariyaṃ visesaṃ;

    ലദ്ധാന പുബ്ബാപരിയം വിസേസം, അദസ്സനം മച്ചുരാജസ്സ ഗച്ഛേ’’തി.

    Laddhāna pubbāpariyaṃ visesaṃ, adassanaṃ maccurājassa gacche’’ti.

    തത്ഥ പരമത്ഥസംഹിതാതി അനിച്ചാദിദീപനേന നിബ്ബാനനിസ്സിതാ. ഗാഥാ ഇമാതി ഇദം സത്ഥാ സരഭങ്ഗസത്ഥുനോ നിബ്ബാനദായകം സുഭാസിതം വണ്ണേന്തോ ആഹ. തത്ഥ അത്ഥവതീതി നിബ്ബാനദായകട്ഠേന പരമത്ഥനിസ്സിതാ. സുബ്യഞ്ജനാതി പരിസുദ്ധബ്യഞ്ജനാ. സുഭാസിതാതി സുകഥിതാ. അട്ഠികത്വാതി അത്തനോ അത്ഥികഭാവം കത്വാ അത്ഥികോ ഹുത്വാ സക്കച്ചം സുണേയ്യ. പുബ്ബാപരിയന്തി പഠമജ്ഝാനം പുബ്ബവിസേസോ, ദുതിയജ്ഝാനം അപരവിസേസോ. ദുതിയജ്ഝാനം പുബ്ബവിസേസോ, തതിയജ്ഝാനം അപരവിസേസോതി ഏവം അട്ഠസമാപത്തിചതുമഗ്ഗവസേന പുബ്ബാപരഭാവേന ഠിതം വിസേസം. അദസ്സനന്തി പരിയോസാനേ അപരവിസേസം അരഹത്തം ലഭിത്വാ നിബ്ബാനം പാപുണേയ്യ. നിബ്ബാനപ്പത്തോ ഹി പുഗ്ഗലോ മച്ചുരാജസ്സ അദസ്സനം ഗതോ നാമ ഹോതീതി.

    Tattha paramatthasaṃhitāti aniccādidīpanena nibbānanissitā. Gāthā imāti idaṃ satthā sarabhaṅgasatthuno nibbānadāyakaṃ subhāsitaṃ vaṇṇento āha. Tattha atthavatīti nibbānadāyakaṭṭhena paramatthanissitā. Subyañjanāti parisuddhabyañjanā. Subhāsitāti sukathitā. Aṭṭhikatvāti attano atthikabhāvaṃ katvā atthiko hutvā sakkaccaṃ suṇeyya. Pubbāpariyanti paṭhamajjhānaṃ pubbaviseso, dutiyajjhānaṃ aparaviseso. Dutiyajjhānaṃ pubbaviseso, tatiyajjhānaṃ aparavisesoti evaṃ aṭṭhasamāpatticatumaggavasena pubbāparabhāvena ṭhitaṃ visesaṃ. Adassananti pariyosāne aparavisesaṃ arahattaṃ labhitvā nibbānaṃ pāpuṇeyya. Nibbānappatto hi puggalo maccurājassa adassanaṃ gato nāma hotīti.

    ഏവം സത്ഥാ അരഹത്തേന ദേസനായ കൂടം ഗണ്ഹിത്വാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപി മോഗ്ഗല്ലാനസ്സ ആളാഹനേ പുപ്ഫവസ്സം വസ്സീ’’തി വത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേന്തോ ആഹ –

    Evaṃ satthā arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi moggallānassa āḷāhane pupphavassaṃ vassī’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānento āha –

    ൯൩.

    93.

    ‘‘സാലിസ്സരോ സാരിപുത്തോ, മേണ്ഡിസ്സരോ ച കസ്സപോ;

    ‘‘Sālissaro sāriputto, meṇḍissaro ca kassapo;

    പബ്ബതോ അനുരുദ്ധോ ച, കച്ചായനോ ച ദേവലോ;

    Pabbato anuruddho ca, kaccāyano ca devalo;

    ൯൪.

    94.

    ‘‘അനുസിസ്സോ ച ആനന്ദോ, കിസവച്ഛോ ച കോലിതോ;

    ‘‘Anusisso ca ānando, kisavaccho ca kolito;

    നാരദോ ഉദായിത്ഥേരോ, പരിസാ ബുദ്ധപരിസാ;

    Nārado udāyitthero, parisā buddhaparisā;

    സരഭങ്ഗോ ലോകനാഥോ, ഏവം ധാരേഥ ജാതക’’ന്തി.

    Sarabhaṅgo lokanātho, evaṃ dhāretha jātaka’’nti.

    സരഭങ്ഗജാതകവണ്ണനാ ദുതിയാ.

    Sarabhaṅgajātakavaṇṇanā dutiyā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൫൨൨. സരഭങ്ഗജാതകം • 522. Sarabhaṅgajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact