Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၅. သရဘင္ဂတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
5. Sarabhaṅgattheragāthāvaṇṇanā
သရေ ဟတ္ထေဟီတိအာဒိကာ အာယသ္မတော သရဘင္ဂတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ကုသလံ ဥပစိနိတ္ဝာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ အညတရသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, အနဘိလက္ခိတောတိသ္သ ကုလဝံသာဂတံ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ကာမေ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ သရတိဏာနိ သယမေဝ ဘဉ္ဇိတ္ဝာ ပဏ္ဏသာလံ ကတ္ဝာ ဝသတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သရဘင္ဂောတိသ္သ သမညာ အဟောသိ။ အထ ဘဂဝာ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝောလောကေန္တော တသ္သ အရဟတ္တူပနိသ္သယံ ဒိသ္ဝာ, တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ, ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရသ္သေဝ အရဟတ္တံ ပတ္ဝာ တတ္ထေဝ ဝသတိ။ အထသ္သ တာပသကာလေ ကတာ ပဏ္ဏသာလာ ဇိဏ္ဏာ ပလုဂ္ဂာ အဟောသိ။ တံ ဒိသ္ဝာ မနုသ္သာ ‘‘ကိသ္သ, ဘန္တေ, ဣမံ ကုဋိကံ န ပဋိသင္ခရောထာ’’တိ အာဟံသု။ ထေရော ‘‘ကုဋိကာ ယထာ တာပသကာလေ ကတာ, ဣဒာနိ တထာ ကာတုံ န သက္ကာ’’တိ တံ သဗ္ဗံ ပကာသေန္တော –
Sarehatthehītiādikā āyasmato sarabhaṅgattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahe aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, anabhilakkhitotissa kulavaṃsāgataṃ nāmaṃ ahosi. So vayappatto kāme pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā saratiṇāni sayameva bhañjitvā paṇṇasālaṃ katvā vasati. Tato paṭṭhāya sarabhaṅgotissa samaññā ahosi. Atha bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento tassa arahattūpanissayaṃ disvā, tattha gantvā, dhammaṃ desesi. So paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ patvā tattheva vasati. Athassa tāpasakāle katā paṇṇasālā jiṇṇā paluggā ahosi. Taṃ disvā manussā ‘‘kissa, bhante, imaṃ kuṭikaṃ na paṭisaṅkharothā’’ti āhaṃsu. Thero ‘‘kuṭikā yathā tāpasakāle katā, idāni tathā kātuṃ na sakkā’’ti taṃ sabbaṃ pakāsento –
၄၈၇.
487.
‘‘သရေ ဟတ္ထေဟိ ဘဉ္ဇိတ္ဝာ၊ ကတ္ဝာန ကုဋိမစ္ဆိသံ။
‘‘Sare hatthehi bhañjitvā, katvāna kuṭimacchisaṃ;
တေန မေ သရဘင္ဂောတိ၊ နာမံ သမ္မုတိယာ အဟု။
Tena me sarabhaṅgoti, nāmaṃ sammutiyā ahu.
၄၈၈.
488.
‘‘န မယ္ဟံ ကပ္ပတေ အဇ္ဇ၊ သရေ ဟတ္ထေဟိ ဘဉ္ဇိတုံ။
‘‘Na mayhaṃ kappate ajja, sare hatthehi bhañjituṃ;
သိက္ခာပဒာ နော ပညတ္တာ၊ ဂောတမေန ယသသ္သိနာ’’တိ။ – ဒ္ဝေ ဂာထာ အဘာသိ။
Sikkhāpadā no paññattā, gotamena yasassinā’’ti. – dve gāthā abhāsi;
တတ္ထ သရေ ဟတ္ထေဟိ ဘဉ္ဇိတ္ဝာတိ, ပုဗ္ဗေ တာပသကာလေ သရတိဏာနိ မမ ဟတ္ထေဟိ ဆိန္ဒိတ္ဝာ တိဏကုဋိံ ကတ္ဝာ အစ္ဆိသံ ဝသိံ, နိသီဒိဉ္စေဝ နိပဇ္ဇိဉ္စ။ တေနာတိ ကုဋိကရဏတ္ထံ သရာနံ ဘဉ္ဇနေန။ သမ္မုတိယာတိ အန္ဝတ္ထသမ္မုတိယာ သရဘင္ဂောတိ, နာမံ အဟု အဟောသိ။
Tattha sare hatthehi bhañjitvāti, pubbe tāpasakāle saratiṇāni mama hatthehi chinditvā tiṇakuṭiṃ katvā acchisaṃ vasiṃ, nisīdiñceva nipajjiñca. Tenāti kuṭikaraṇatthaṃ sarānaṃ bhañjanena. Sammutiyāti anvatthasammutiyā sarabhaṅgoti, nāmaṃ ahu ahosi.
န မယ္ဟံ ကပ္ပတေ အဇ္ဇာတိ အဇ္ဇ ဣဒာနိ ဥပသမ္ပန္နသ္သ မယ္ဟံ သရေ သရတိဏေ ဟတ္ထေဟိ ဘဉ္ဇိတုံ န ကပ္ပတေ န ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? သိက္ခာပဒာ နော ပညတ္တာ, ဂောတမေန ယသသ္သိနာတိ။ တေန ယံ အမ္ဟာကံ သတ္ထာရာ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တံ မယံ ဇီဝိတဟေတုနာပိ နာတိက္ကမာမာတိ ဒသ္သေတိ။
Na mayhaṃ kappate ajjāti ajja idāni upasampannassa mayhaṃ sare saratiṇe hatthehi bhañjituṃ na kappate na vaṭṭati. Kasmā? Sikkhāpadā no paññattā, gotamena yasassināti. Tena yaṃ amhākaṃ satthārā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mayaṃ jīvitahetunāpi nātikkamāmāti dasseti.
ဧဝံ ဧကေန ပကာရေန တိဏကုဋိကာယ အပဋိသင္ခရဏေ ကာရဏံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ အပရေနပိ ပရိယာယေန နံ ဒသ္သေန္တော –
Evaṃ ekena pakārena tiṇakuṭikāya apaṭisaṅkharaṇe kāraṇaṃ dassetvā idāni aparenapi pariyāyena naṃ dassento –
၄၈၉.
489.
‘‘သကလံ သမတ္တံ ရောဂံ၊ သရဘင္ဂော နာဒ္ဒသံ ပုဗ္ဗေ။
‘‘Sakalaṃ samattaṃ rogaṃ, sarabhaṅgo nāddasaṃ pubbe;
သောယံ ရောဂော ဒိဋ္ဌော၊ ဝစနကရေနာတိဒေဝသ္သာ’’တိ။ – ဣမံ ဂာထမာဟ။
Soyaṃ rogo diṭṭho, vacanakarenātidevassā’’ti. – imaṃ gāthamāha;
တတ္ထ သကလန္တိ သဗ္ဗံ။ သမတ္တန္တိ သမ္ပုဏ္ဏံ, သဗ္ဗဘာဂတော အနဝသေသန္တိ အတ္ထော။ ရောဂန္တိ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန ရုဇနဋ္ဌေန ရောဂဘူတံ ဥပာဒာနက္ခန္ဓပဉ္စကံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ နာဒ္ဒသံ ပုဗ္ဗေတိ သတ္ထု ဩဝာဒပဋိလာဘတော ပုဗ္ဗေ န အဒ္ဒက္ခိံ။ သောယံ ရောဂော ဒိဋ္ဌော, ဝစနကရေနာတိဒေဝသ္သာတိ သမ္မုတိဒေဝာ ဥပပတ္တိဒေဝာ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝာတိ သဗ္ဗေပိ ဒေဝေ အတ္တနော သီလာဒိဂုဏေဟိ အတိက္ကမိတ္ဝာ ဌိတတ္တာ အတိဒေဝသ္သ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ဩဝာဒပဋိကရေန သရဘင္ဂေန သော အယံ ခန္ဓပဉ္စကသင္ခာတော ရောဂော ဝိပသ္သနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ပဉ္စက္ခန္ဓတော ဒိဋ္ဌော, ပရိညာတောတိ အတ္ထော။ ဧတေန ဧဝံ အတ္တဘာဝကုဋိကာယမ္ပိ အနပေက္ခော ဗာဟိရံ တိဏကုဋိကံ ကထံ ပဋိသင္ခရိသ္သတီတိ ဒသ္သေတိ။
Tattha sakalanti sabbaṃ. Samattanti sampuṇṇaṃ, sabbabhāgato anavasesanti attho. Roganti dukkhadukkhatādivasena rujanaṭṭhena rogabhūtaṃ upādānakkhandhapañcakaṃ sandhāya vadati. Nāddasaṃ pubbeti satthu ovādapaṭilābhato pubbe na addakkhiṃ. Soyaṃ rogo diṭṭho, vacanakarenātidevassāti sammutidevā upapattidevā visuddhidevāti sabbepi deve attano sīlādiguṇehi atikkamitvā ṭhitattā atidevassa sammāsambuddhassa ovādapaṭikarena sarabhaṅgena so ayaṃ khandhapañcakasaṅkhāto rogo vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya pañcakkhandhato diṭṭho, pariññātoti attho. Etena evaṃ attabhāvakuṭikāyampi anapekkho bāhiraṃ tiṇakuṭikaṃ kathaṃ paṭisaṅkharissatīti dasseti.
ဣဒာနိ ယံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇန္တေန မယာ အယံ အတ္တဘာဝရောဂော ယာထာဝတော ဒိဋ္ဌော, သ္ဝာယံ မဂ္ဂော သဗ္ဗဗုဒ္ဓသာဓာရဏော။ ယေန နေသံ ဩဝာဒဓမ္မောပိ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏသဒိသော ယတ္ထာဟံ ပတိဋ္ဌာယ ဒုက္ခက္ခယံ ပတ္တောတိ ဧဝံ အတ္တနော အရဟတ္တပဋိပတ္တိံ ဗ္ယာကရောန္တော –
Idāni yaṃ maggaṃ paṭipajjantena mayā ayaṃ attabhāvarogo yāthāvato diṭṭho, svāyaṃ maggo sabbabuddhasādhāraṇo. Yena nesaṃ ovādadhammopi majjhe bhinnasuvaṇṇasadiso yatthāhaṃ patiṭṭhāya dukkhakkhayaṃ pattoti evaṃ attano arahattapaṭipattiṃ byākaronto –
၄၉၀.
490.
‘‘ယေနေဝ မဂ္ဂေန ဂတော ဝိပသ္သီ၊ ယေနေဝ မဂ္ဂေန သိခီ စ ဝေသ္သဘူ။
‘‘Yeneva maggena gato vipassī, yeneva maggena sikhī ca vessabhū;
ကကုသန္ဓကောဏာဂမနော စ ကသ္သပော၊ တေနဉ္ဇသေန အဂမာသိ ဂောတမော။
Kakusandhakoṇāgamano ca kassapo, tenañjasena agamāsi gotamo.
၄၉၁.
491.
‘‘ဝီတတဏ္ဟာ အနာဒာနာ၊ သတ္တ ဗုဒ္ဓာ ခယောဂဓာ။
‘‘Vītataṇhā anādānā, satta buddhā khayogadhā;
ယေဟာယံ ဒေသိတော ဓမ္မော၊ ဓမ္မဘူတေဟိ တာဒိဘိ။
Yehāyaṃ desito dhammo, dhammabhūtehi tādibhi.
၄၉၂.
492.
‘‘စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ အနုကမ္ပာယ ပာဏိနံ။
‘‘Cattāri ariyasaccāni, anukampāya pāṇinaṃ;
ဒုက္ခံ သမုဒယော မဂ္ဂော၊ နိရောဓော ဒုက္ခသင္ခယော။
Dukkhaṃ samudayo maggo, nirodho dukkhasaṅkhayo.
၄၉၃.
493.
‘‘ယသ္မိံ နိဝတ္တတေ ဒုက္ခံ၊ သံသာရသ္မိံ အနန္တကံ။
‘‘Yasmiṃ nivattate dukkhaṃ, saṃsārasmiṃ anantakaṃ;
ဘေဒာ ဣမသ္သ ကာယသ္သ၊ ဇီဝိတသ္သ စ သင္ခယာ။
Bhedā imassa kāyassa, jīvitassa ca saṅkhayā;
အညော ပုနဗ္ဘဝော နတ္ထိ၊ သုဝိမုတ္တောမ္ဟိ သဗ္ဗဓီ’’တိ။ –
Añño punabbhavo natthi, suvimuttomhi sabbadhī’’ti. –
ဣမာ ဂာထာ အဘာသိ –
Imā gāthā abhāsi –
တတ္ထ ယေနေဝ မဂ္ဂေနာတိ ယေနေဝ သပုဗ္ဗဘာဂေန အရိယေန အဋ္ဌင္ဂိကေန မဂ္ဂေန။ ဂတောတိ ပဋိပန္နော နိဗ္ဗာနံ အဓိဂတော။ ဝိပသ္သီတိ ဝိပသ္သီ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော။ ကကုသန္ဓာတိ အဝိဘတ္တိကော နိဒ္ဒေသော။ ‘‘ကကုသန္ဓကောဏာဂမနာ’’တိပိ ပာဌော။ တေနဉ္ဇသေနာတိ တေနေဝ အဉ္ဇသေန အရိယမဂ္ဂေန။
Tattha yeneva maggenāti yeneva sapubbabhāgena ariyena aṭṭhaṅgikena maggena. Gatoti paṭipanno nibbānaṃ adhigato. Vipassīti vipassī sammāsambuddho. Kakusandhāti avibhattiko niddeso. ‘‘Kakusandhakoṇāgamanā’’tipi pāṭho. Tenañjasenāti teneva añjasena ariyamaggena.
အနာဒာနာတိ အနုပာဒာနာ အပ္ပဋိသန္ဓိကာ ဝာ။ ခယောဂဓာတိ နိဗ္ဗာနောဂဓာ နိဗ္ဗာနပတိဋ္ဌာ။ ယေဟာယံ ဒေသိတော ဓမ္မောတိ ယေဟိ သတ္တဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ အယံ သာသနဓမ္မော ဒေသိတော ပဝေဒိတော။ ဓမ္မဘူတေဟီတိ ဓမ္မကာယတာယ ဓမ္မသဘာဝေဟိ, နဝလောကုတ္တရဓမ္မတော ဝာ ဘူတေဟိ ဇာတေဟိ, ဓမ္မံ ဝာ ပတ္တေဟိ။ တာဒိဘီတိ, ဣဋ္ဌာဒီသု တာဒိဘာဝပ္ပတ္တေဟိ။
Anādānāti anupādānā appaṭisandhikā vā. Khayogadhāti nibbānogadhā nibbānapatiṭṭhā. Yehāyaṃ desito dhammoti yehi sattahi sammāsambuddhehi ayaṃ sāsanadhammo desito pavedito. Dhammabhūtehīti dhammakāyatāya dhammasabhāvehi, navalokuttaradhammato vā bhūtehi jātehi, dhammaṃ vā pattehi. Tādibhīti, iṭṭhādīsu tādibhāvappattehi.
‘‘စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနီ’’တိအာဒိနာ တေဟိ ဒေသိတံ ဓမ္မံ ဒသ္သေတိ။ တတ္ထ စတ္တာရီတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒော။ အရိယသစ္စာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မဒသ္သနံ။ ဝစနတ္ထတော ပန အရိယာနိ စ အဝိတထဋ္ဌေန သစ္စာနိ စာတိ အရိယသစ္စာနိ, အရိယသ္သ ဝာ ဘဂဝတော သစ္စာနိ တေန ဒေသိတတ္တာ, အရိယဘာဝကရာနိ ဝာ သစ္စာနီတိ အရိယသစ္စာနိ။ ကုစ္ဆိတဘာဝတော တုစ္ဆဘာဝတော စ ဒုက္ခံ, ဥပာဒာနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ တံ ဒုက္ခံ သမုဒေတိ ဧတသ္မာတိ သမုဒယော, တဏ္ဟာ။ ကိလေသေ မာရေန္တော ဂစ္ဆတိ, နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတီတိ ဝာ မဂ္ဂော, သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ ဓမ္မာ။ သံသာရစာရကသင္ခာတော နတ္ထိ ဧတ္ထ ရောဓော, ဧတသ္မိံ ဝာ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလသ္သ ရောဓာဘာဝော ဟောတိ, နိရုဇ္ဈတိ ဒုက္ခမေတ္ထာတိ ဝာ နိရောဓော, နိဗ္ဗာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခသင္ခယော’’တိ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘Cattāriariyasaccānī’’tiādinā tehi desitaṃ dhammaṃ dasseti. Tattha cattārīti gaṇanaparicchedo. Ariyasaccānīti paricchinnadhammadassanaṃ. Vacanatthato pana ariyāni ca avitathaṭṭhena saccāni cāti ariyasaccāni, ariyassa vā bhagavato saccāni tena desitattā, ariyabhāvakarāni vā saccānīti ariyasaccāni. Kucchitabhāvato tucchabhāvato ca dukkhaṃ, upādānakkhandhapañcakaṃ. Taṃ dukkhaṃ samudeti etasmāti samudayo, taṇhā. Kilese mārento gacchati, nibbānatthikehi maggīyatīti vā maggo, sammādiṭṭhiādayo aṭṭha dhammā. Saṃsāracārakasaṅkhāto natthi ettha rodho, etasmiṃ vā adhigate puggalassa rodhābhāvo hoti, nirujjhati dukkhametthāti vā nirodho, nibbānaṃ. Tenāha ‘‘dukkhasaṅkhayo’’ti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge vuttanayeneva veditabbo.
ယသ္မိန္တိ ယသ္မိံ နိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ အဓိဂတေ။ နိဝတ္တတေတိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ သတိ အနန္တကံ အပရိယန္တံ ဣမသ္မိံ သံသာရေ ဇာတိအာဒိဒုက္ခံ န ပဝတ္တတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ, သော နိရောဓောတိ အယံ ဓမ္မဘူတေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ဒေသိတော ဓမ္မောတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဘေဒာ’’တိအာဒိနာ ‘‘ရောဂော ဒိဋ္ဌော’’တိ ဒုက္ခပရိညာယ သူစိတံ အတ္တနော အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ သရူပတော ဒသ္သေတိ။ ‘‘ယသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တတေ ဒုက္ခ’’န္တိ ပန ပာဌေ သကလဂာထာယ တတ္ထာယံ ယောဇနာ – ယသ္မိံ ခန္ဓာဒိပဋိပာဋိသညိတေ သံသာရေ ဣဒံ အနန္တကံ ဇာတိအာဒိဒုက္ခံ နိဗ္ဗတ္တံ, သော ဣတော ဒုက္ခပ္ပတ္တိတော အညော ပုနပ္ပုနံ ဘဝနဘာဝတော ပုနဗ္ဘဝော။ ဣမသ္သ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယသ္သ သင္ခယာ ကာယသင္ခာတသ္သ ခန္ဓပဉ္စကသ္သ ဘေဒာ ဝိနာသာ ဥဒ္ဓံ နတ္ထိ, တသ္မာ သဗ္ဗဓိ သဗ္ဗေဟိ ကိလေသေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဘဝေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တော ဝိသံယုတ္တော အမ္ဟီတိ။
Yasminti yasmiṃ nirodhe nibbāne adhigate. Nivattateti ariyamaggabhāvanāya sati anantakaṃ apariyantaṃ imasmiṃ saṃsāre jātiādidukkhaṃ na pavattati ucchijjati, so nirodhoti ayaṃ dhammabhūtehi sammāsambuddhehi desito dhammoti yojanā. ‘‘Bhedā’’tiādinā ‘‘rogo diṭṭho’’ti dukkhapariññāya sūcitaṃ attano arahattappattiṃ sarūpato dasseti. ‘‘Yasmiṃ nibbattate dukkha’’nti pana pāṭhe sakalagāthāya tatthāyaṃ yojanā – yasmiṃ khandhādipaṭipāṭisaññite saṃsāre idaṃ anantakaṃ jātiādidukkhaṃ nibbattaṃ, so ito dukkhappattito añño punappunaṃ bhavanabhāvato punabbhavo. Imassa jīvitindriyassa saṅkhayā kāyasaṅkhātassa khandhapañcakassa bhedā vināsā uddhaṃ natthi, tasmā sabbadhi sabbehi kilesehi sabbehi bhavehi suṭṭhu vimutto visaṃyutto amhīti.
သရဘင္ဂတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Sarabhaṅgattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
သတ္တကနိပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Sattakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၅. သရဘင္ဂတ္ထေရဂာထာ • 5. Sarabhaṅgattheragāthā