Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ਸਰਣਗਮਨਕਥਾ
Saraṇagamanakathā
ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸ વਿਸਯਪ੍ਪਭੇਦਫਲਸਂਕਿਲੇਸਭੇਦਾਨਂ વਿਯ ਕਤ੍ਤੁ ਚ વਿਭਾવਨਾ ਤਤ੍ਥ ਕੋਸਲ੍ਲਾਯ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਸਰਣਗਮਨੇਸੁ ਕੋਸਲ੍ਲਤ੍ਥਂ ਸਰਣਂ…ਪੇ॰… વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਤੇਨ વਿਨਾ ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸੇવ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਪਦਤ੍ਥਤੋ ਤਾવ ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਸਰਣਂ। ਹਿਂਸਤ੍ਥਸ੍ਸ ਹਿ ਸਰਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਸੇਨੇਤਂ ਪਦਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਰਣਗਤਾਨਂ ਤੇਨੇવ ਸਰਣਗਮਨੇਨ વਟ੍ਟਭਯਂ ਚਿਤ੍ਤੁਤ੍ਰਾਸਂ ਕਾਯਿਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਹਨਤਿ, વਿਨਾਸੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰਤਨਤ੍ਤਯਸ੍ਸੇવੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ । ਅਥ વਾ ਹਿਤੇ ਪવਤ੍ਤਨੇਨ ‘‘ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸੀਲਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਹਰਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੪) ਅਤ੍ਥੇ ਨਿਯੋਜਨੇਨ ਅਹਿਤਾ ਚ ਨਿવਤ੍ਤਨੇਨ ‘‘ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਸ੍ਸ ਖੋ ਪਨ ਪਾਪਕੋ વਿਪਾਕੋ, ਪਾਪਕਂ ਅਭਿਸਮ੍ਪਰਾਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸਨਾਦਿਮੁਖੇਨ ਅਨਤ੍ਥਤੋ ਨਿવਤ੍ਤਨੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਭਯਂ ਹਿਂਸਤਿ, ਹਿਤਾਹਿਤੇਸੁ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਕਂ ਬ੍ਯਸਨਂ ਅਪવਤ੍ਤਿਕਰਣੇਨ વਿਨਾਸੇਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਭવਕਨ੍ਤਾਰਉਤ੍ਤਰਣੇਨ ਮਗ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਭਯਂ ਹਿਂਸਤਿ, ਇਤਰੋ ਅਸ੍ਸਾਸਦਾਨੇਨ। ਅਪ੍ਪਕਾਨਮ੍ਪਿ ਦਾਨવਸੇਨ ਪੂਜਾવਸੇਨ ਚ ਉਪਨੀਤਾਨਂ ਸਕ੍ਕਾਰਾਨਂ વਿਪੁਲਫਲਪਟਿਲਾਭਕਰਣੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਭਯਂ ਹਿਂਸਤਿ ਸਙ੍ਘੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਭਾવਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਿਨਾਪਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯੇਨ ਰਤਨਤ੍ਤਯਂ ਸਰਣਂ। ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ, ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਸਙ੍ਘੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਰਤਨਤ੍ਤਯਪਸਆਦਤਗ੍ਗਰੁਕਤਾਹਿ વਿਧੁਤਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਮ੍ਮੋਹਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾਦਿਤਾਯ વਿਹਤਕਿਲੇਸੋ ਤਦੇવ ਰਤਨਤ੍ਤਯਂ ਸਰਣਂ ਪਰਾਯਣਂ ਗਤਿ ਤਾਣਂ ਲੇਣਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਸਰਣਗਮਨਂ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਗਚ੍ਛਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਤ੍ਤੋ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਗਚ੍ਛਤਿ, વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨ ‘‘ਏਤਾਨਿ ਮੇ ਤੀਣਿ ਰਤਨਾਨਿ ਸਰਣਂ, ਏਤਾਨਿ ਪਰਾਯਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਉਪੇਤਿ ਭਜਤਿ ਸੇવਤਿ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤਿ, ਏવਂ વਾ ਜਾਨਾਤਿ, ਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਤਾવ ਸਰਣਂ, ਸਰਣਗਮਨਂ, ਯੋ ਚ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਇਦਂ ਤਯਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Saraṇagamanassa visayappabhedaphalasaṃkilesabhedānaṃ viya kattu ca vibhāvanā tattha kosallāya hotīti ‘‘saraṇagamanesu kosallatthaṃ saraṇaṃ…pe… veditabbo’’ti vuttaṃ tena vinā saraṇagamanasseva asambhavato. Tattha saraṇanti padatthato tāva hiṃsatīti saraṇaṃ. Hiṃsatthassa hi sarasaddassa vasenetaṃ padaṃ daṭṭhabbaṃ, tasmā saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena vaṭṭabhayaṃ cittutrāsaṃ kāyikaṃ dukkhaṃ duggatipariyāpannaṃ sabbampi dukkhaṃ hanati, vināsetīti attho. Ratanattayassevetaṃ adhivacanaṃ . Atha vā hite pavattanena ‘‘sampannasīlā, bhikkhave, viharathā’’tiādinā (ma. ni. 1.64) atthe niyojanena ahitā ca nivattanena ‘‘pāṇātipātassa kho pana pāpako vipāko, pāpakaṃ abhisamparāya’’ntiādinā ādīnavadassanādimukhena anatthato nivattanena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsati, hitāhitesu appavattipavattihetukaṃ byasanaṃ apavattikaraṇena vināseti buddho. Bhavakantārauttaraṇena maggasaṅkhāto dhammo sattānaṃ bhayaṃ hiṃsati, itaro assāsadānena. Appakānampi dānavasena pūjāvasena ca upanītānaṃ sakkārānaṃ vipulaphalapaṭilābhakaraṇena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsati saṅgho anuttaradakkhiṇeyyabhāvato, tasmā imināpi vibhajitvā vuttapariyāyena ratanattayaṃ saraṇaṃ. ‘‘Sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti evaṃ pavattaratanattayapasaādataggarukatāhi vidhutadiṭṭhivicikicchāsammohaassaddhiyāditāya vihatakileso tadeva ratanattayaṃ saraṇaṃ parāyaṇaṃ gati tāṇaṃ leṇanti evaṃ pavattiyā tapparāyaṇatākārappavatto cittuppādo saraṇagamanaṃ saraṇanti gacchati etenāti katvā. Tena yathāvuttacittuppādena samannāgato satto saraṇanti gacchati, vuttappakārena cittuppādena ‘‘etāni me tīṇi ratanāni saraṇaṃ, etāni parāyaṇa’’nti evaṃ upeti bhajati sevati payirupāsati, evaṃ vā jānāti, bujjhatīti attho. Evaṃ tāva saraṇaṃ, saraṇagamanaṃ, yo ca saraṇaṃ gacchati, idaṃ tayaṃ veditabbaṃ.
ਸਰਣਗਮਨਪ੍ਪਭੇਦੇ ਪਨ ਦੁવਿਧਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਲੋਕਿਯਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਦਿਟ੍ਠਸਚ੍ਚਾਨਂ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਰਣਗਮਨੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਸਮੁਚ੍ਛੇਦਨੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੁਤ੍વਾ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਕਲੇਪਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ ਇਜ੍ਝਤਿ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਚਤੁਸਚ੍ਚਾਧਿਗਮੋ ਏવ ਹਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਰਣਗਮਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ, ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮੋ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਯਮਾਨੋਯੇવ ਸਰਣਗਮਨਤ੍ਥਂ ਸਾਧੇਤਿ, ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ ਪਨ ਸਾવਕਗੋਚਰਭੂਤਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ, ਤਥਾ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਗੁਣਾ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਕਲੇਪਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ ਇਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ । ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਞ੍ਚ ਸਹੇવ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਨ ਲੋਕਿਯਂ વਿਯ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਸਮ੍ਮੋਹਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਪਨ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਨ ਸਰਣਗਮਨਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਪਨ ਅਧਿਗਤਮੇવ ਹੋਤਿ ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਤੇવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਲੋਕਿਯવਿਜ੍ਜਾਦਯੋ વਿਯਾ’’ਤਿ, ਤੇਸਂ ਲੋਕਿਯਮੇવ ਸਰਣਗਮਨਂ ਸਿਯਾ, ਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ। ਤਞ੍ਚ ਅਯੁਤ੍ਤਂ ਦੁવਿਧਸ੍ਸਪਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਲੋਕਿਯਂ ਪਨ ਸਰਣਗਮਨਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਸਰਣਗਮਨੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਬੁਦ੍ਧਾਦਿਗੁਣਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੁਤ੍વਾ ਇਜ੍ਝਤਿ। ਤਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਦ੍ਧਾਪਟਿਲਾਭੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਦ੍ਧਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਦਸਸੁ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿਜੁਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਸਦ੍ਧਾਪਟਿਲਾਭੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਮਾਤਾਦੀਹਿ ਉਸ੍ਸਾਹਿਤਦਾਰਕਾਦੀਨਂ વਿਯ ਞਾਣવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਰਣਗਮਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸੁਬੁਦ੍ਧਤਂ ਧਮ੍ਮਸੁਧਮ੍ਮਤਂ ਸਙ੍ਘਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਲੋਕਿਯਾવਬੋਧવਸੇਨੇવ ਸਮ੍ਮਾ ਞਾਯੇਨ ਦਸ੍ਸਨਤੋ।
Saraṇagamanappabhede pana duvidhaṃ saraṇagamanaṃ lokuttaraṃ lokiyañca. Tattha lokuttaraṃ diṭṭhasaccānaṃ maggakkhaṇe saraṇagamanupakkilesasamucchedanena ārammaṇato nibbānārammaṇaṃ hutvā kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Atthato catusaccādhigamo eva hi lokuttarasaraṇagamanaṃ. Tattha hi nibbānadhammo sacchikiriyābhisamayavasena, maggadhammo bhāvanābhisamayavasena paṭivijjhiyamānoyeva saraṇagamanatthaṃ sādheti, buddhaguṇā pana sāvakagocarabhūtā pariññābhisamayavasena, tathā ariyasaṅghaguṇā. Tena vuttaṃ ‘‘kiccato sakalepi ratanattaye ijjhatī’’ti . Ijjhantañca saheva ijjhati, na lokiyaṃ viya paṭipāṭiyā asammohapaṭivedhena paṭividdhattā. Ye pana vadanti ‘‘na saraṇagamanaṃ nibbānārammaṇaṃ hutvā pavattati, maggassa adhigatattā pana adhigatameva hoti ekaccānaṃ tevijjādīnaṃ lokiyavijjādayo viyā’’ti, tesaṃ lokiyameva saraṇagamanaṃ siyā, na lokuttaraṃ. Tañca ayuttaṃ duvidhassapi icchitabbattā. Lokiyaṃ pana saraṇagamanaṃ puthujjanānaṃ saraṇagamanupakkilesavikkhambhanena ārammaṇato buddhādiguṇārammaṇaṃ hutvā ijjhati. Taṃ atthato buddhādīsu vatthūsu ‘‘sammāsambuddho bhagavā’’tiādinā saddhāpaṭilābho yathāvuttasaddhāpubbaṅgamā ca sammādiṭṭhi, dasasu puññakiriyavatthūsu diṭṭhijukammanti vuccati. Ettha ca ‘‘saddhāpaṭilābho’’ti iminā mātādīhi ussāhitadārakādīnaṃ viya ñāṇavippayuttasaraṇagamanaṃ dassitanti veditabbaṃ. ‘‘Sammādiṭṭhī’’ti iminā pana ñāṇasampayuttaṃ saraṇagamanaṃ dassitaṃ buddhasubuddhataṃ dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattiñca lokiyāvabodhavaseneva sammā ñāyena dassanato.
ਤਯਿਦਂ ਲੋਕਿਯਸਰਣਗਮਨਂ ਚਤੁਧਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨੇਨ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾਯ ਸਿਸ੍ਸਭਾવੂਪਗਮਨੇਨ ਪਣਿਪਾਤੇਨਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਂ ਨਾਮ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਅਹਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਮਿ, ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ, ਸਙ੍ਘਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂਯੇવ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਨਿਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨਂ। ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾ ਨਾਮ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਅਹਂ ਬੁਦ੍ਧਪਰਾਯਣੋ ਧਮ੍ਮਪਰਾਯਣੋ ਸਙ੍ਘਪਰਾਯਣੋਤਿ ਮਂ ਧਾਰੇਥਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਭਾવੋ। ਸਿਸ੍ਸਭਾવੂਪਗਮਨਂ ਨਾਮ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ‘ਅਹਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕੋ, ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ, ਸਙ੍ਘਸ੍ਸਾ’ਤਿ ਮਂ ਧਾਰੇਥਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਿਸ੍ਸਭਾવੂਪਗਮੋ। ਪਣਿਪਾਤੋ ਨਾਮ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ‘ਅਹਂ ਅਭਿવਾਦਨਂ ਪਚ੍ਚੁਟ੍ਠਾਨਂ ਅਞ੍ਜਲਿਕਮ੍ਮਂ ਸਾਮੀਚਿਕਮ੍ਮਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂਯੇવ ਤਿਣ੍ਣਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਕਰੋਮੀ’ਤਿ ਮਂ ਧਾਰੇਥਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ ਪਰਮਨਿਪਚ੍ਚਕਾਰੋ। ਇਮੇਸਞ੍ਹਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਆਕਾਰਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਮ੍ਪਿ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਗਹਿਤਂਯੇવ ਹੋਤਿ ਸਰਣਗਮਨਂ।
Tayidaṃ lokiyasaraṇagamanaṃ catudhā pavattati attasanniyyātanena tapparāyaṇatāya sissabhāvūpagamanena paṇipātenāti. Tattha attasanniyyātanaṃ nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ attānaṃ buddhassa niyyātemi, dhammassa, saṅghassā’’ti evaṃ buddhādīnaṃyeva saṃsāradukkhanittharaṇatthaṃ attano attabhāvassa pariccajanaṃ. Tapparāyaṇatā nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ buddhaparāyaṇo dhammaparāyaṇo saṅghaparāyaṇoti maṃ dhārethā’’ti evaṃ tapparāyaṇabhāvo. Sissabhāvūpagamanaṃ nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ‘ahaṃ buddhassa antevāsiko, dhammassa, saṅghassā’ti maṃ dhārethā’’ti evaṃ sissabhāvūpagamo. Paṇipāto nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ‘ahaṃ abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ añjalikammaṃ sāmīcikammaṃ buddhādīnaṃyeva tiṇṇaṃ vatthūnaṃ karomī’ti maṃ dhārethā’’ti evaṃ buddhādīsu paramanipaccakāro. Imesañhi catunnaṃ ākārānaṃ aññatarampi karontena gahitaṃyeva hoti saraṇagamanaṃ.
ਅਪਿਚ ‘‘ਭਗવਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਾਮਿ, ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਾਮਿ, ਜੀવਿਤਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਾਮਿ, ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤੋਯੇવ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ, ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਂਯੇવ ਮੇ ਜੀવਿਤਂ, ਜੀવਿਤਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮਿ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਮੇ ਸਰਣਂ ਲੇਣਂ ਤਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਸਤ੍ਥਾਰਞ੍ਚ વਤਾਹਂ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਭਗવਨ੍ਤਮੇવ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਸੁਗਤਞ੍ਚ વਤਾਹਂ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਭਗવਨ੍ਤਮੇવ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਞ੍ਚ વਤਾਹਂ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਭਗવਨ੍ਤਮੇવ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੫੪) ਏવਂ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਸਰਣਗਮਨਂ વਿਯ ਸਿਸ੍ਸਭਾવੂਪਗਮਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Apica ‘‘bhagavato attānaṃ pariccajāmi, dhammassa saṅghassa attānaṃ pariccajāmi, jīvitaṃ pariccajāmi, pariccattoyeva me attā, pariccattaṃyeva me jīvitaṃ, jīvitapariyantikaṃ buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi, buddho me saraṇaṃ leṇaṃ tāṇa’’nti evampi attasanniyyātanaṃ veditabbaṃ. ‘‘Satthārañca vatāhaṃ passāmi, bhagavantameva passāmi, sugatañca vatāhaṃ passāmi, bhagavantameva passāmi, sammāsambuddhañca vatāhaṃ passāmi, bhagavantameva passāmī’’ti (saṃ. ni. 2.154) evaṃ mahākassapattherassa saraṇagamanaṃ viya sissabhāvūpagamanaṃ daṭṭhabbaṃ.
‘‘ਸੋ ਅਹਂ વਿਚਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਗਾਮਾ ਗਾਮਂ ਪੁਰਾ ਪੁਰਂ।
‘‘So ahaṃ vicarissāmi, gāmā gāmaṃ purā puraṃ;
ਨਮਸ੍ਸਮਾਨੋ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ, ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ ਸੁਧਮ੍ਮਤਂ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੬; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੯੪)।
Namassamāno sambuddhaṃ, dhammassa ca sudhammataṃ. (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 194);
‘‘ਤੇ ਮਯਂ વਿਚਰਿਸ੍ਸਾਮ, ਗਾਮਾ ਗਾਮਂ ਨਗਾ ਨਗਂ…ਪੇ॰… ਸੁਧਮ੍ਮਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੮੨) –
‘‘Te mayaṃ vicarissāma, gāmā gāmaṃ nagā nagaṃ…pe… sudhammata’’nti. (su. ni. 182) –
ਏવਮ੍ਪਿ ਆਲ਼વਕਸਾਤਾਗਿਰਹੇਮવਤਾਦੀਨਂ ਸਰਣਗਮਨਂ વਿਯ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਨਨੁ ਚੇਤੇ ਆਲ਼વਕਾਦਯੋ ਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਆਗਤਸਰਣਗਮਨਾ, ਕਥਂ ਤੇਸਂ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾਸਰਣਗਮਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਮਗ੍ਗੇਨਾਗਤਸਰਣਗਮਨੇਹਿਪਿ ‘‘ਸੋਹਂ વਿਚਰਿਸ੍ਸਾਮਿ ਗਾਮਾ ਗਾਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੬; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੯੪) ਤੇਹਿ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾਕਾਰਸ੍ਸ ਪવੇਦਿਤਤ੍ਤਾ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ ਖੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਯੁ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਏਕਂਸਂ ਉਤ੍ਤਰਾਸਙ੍ਗਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਭਗવਤੋ ਪਾਦੇਸੁ ਸਿਰਸਾ ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਭਗવਤੋ ਪਾਦਾਨਿ ਮੁਖੇਨ ਚ ਪਰਿਚੁਮ੍ਬਤਿ, ਪਾਣੀਹਿ ਚ ਪਰਿਸਮ੍ਬਾਹਤਿ, ਨਾਮਞ੍ਚ ਸਾવੇਤਿ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਯੁ ਅਹਂ, ਭੋ ਗੋਤਮ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਯੁ ਅਹਂ, ਭੋ ਗੋਤਮ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੯੪) ਏવਮ੍ਪਿ ਪਣਿਪਾਤੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Evampi āḷavakasātāgirahemavatādīnaṃ saraṇagamanaṃ viya tapparāyaṇatā veditabbā. Nanu cete āḷavakādayo maggeneva āgatasaraṇagamanā, kathaṃ tesaṃ tapparāyaṇatāsaraṇagamanaṃ vuttanti? Maggenāgatasaraṇagamanehipi ‘‘sohaṃ vicarissāmi gāmā gāma’’ntiādinā (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 194) tehi tapparāyaṇatākārassa paveditattā tathā vuttaṃ. Atha kho brahmāyu brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā bhagavato pādesu sirasā nipatitvā bhagavato pādāni mukhena ca paricumbati, pāṇīhi ca parisambāhati, nāmañca sāveti ‘‘brahmāyu ahaṃ, bho gotama, brāhmaṇo, brahmāyu ahaṃ, bho gotama, brāhmaṇo’’ti (ma. ni. 2.394) evampi paṇipāto daṭṭhabbo.
ਸੋ ਪਨੇਸ ਞਾਤਿਭਯਾਚਰਿਯਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਤਾવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਤਾਹੇਤੁਕੇਨ ਪਣਿਪਾਤੇਨ ਸਰਣਗਮਨਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਇਤਰੇਹਿ ਞਾਤਿਭਯਾਦਿવਸਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਹਿ ਤੀਹਿ ਪਣਿਪਾਤੇਹਿ। ਸੇਟ੍ਠવਸੇਨੇવ ਹਿ ਸਰਣਂ ਗਯ੍ਹਤਿ, ਸੇਟ੍ਠવਸੇਨ ਭਿਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੋ ਸਾਕਿਯੋ વਾ ਕੋਲਿਯੋ વਾ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਞਾਤਕੋ’’ਤਿ વਨ੍ਦਤਿ, ਅਗ੍ਗਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ ਸਰਣਂ। ਯੋ વਾ ‘‘ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਰਾਜਪੂਜਿਤੋ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਅવਨ੍ਦਿਯਮਾਨੋ ਅਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਭਯੇਨ વਨ੍ਦਤਿ, ਅਗ੍ਗਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ ਸਰਣਂ। ਯੋਪਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਕਾਲੇ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਕਿਞ੍ਚਿ ਉਗ੍ਗਹਿਤਂ ਸਰਮਾਨੋ ਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇ વਾ –
So panesa ñātibhayācariyadakkhiṇeyyatāvasena catubbidho hoti. Tattha dakkhiṇeyyatāhetukena paṇipātena saraṇagamanaṃ hoti, na itarehi ñātibhayādivasappavattehi tīhi paṇipātehi. Seṭṭhavaseneva hi saraṇaṃ gayhati, seṭṭhavasena bhijjati, tasmā yo sākiyo vā koliyo vā ‘‘buddho amhākaṃ ñātako’’ti vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo vā ‘‘samaṇo gotamo rājapūjito mahānubhāvo avandiyamāno anatthampi kareyyā’’ti bhayena vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yopi bodhisattakāle bhagavato santike kiñci uggahitaṃ saramāno buddhakāle vā –
‘‘ਏਕੇਨ ਭੋਗਂ ਭੁਞ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਦ੍વੀਹਿ ਕਮ੍ਮਂ ਪਯੋਜਯੇ।
‘‘Ekena bhogaṃ bhuñjeyya, dvīhi kammaṃ payojaye;
ਚਤੁਤ੍ਥਞ੍ਚ ਨਿਧਾਪੇਯ੍ਯ, ਆਪਦਾਸੁ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੬੫) –
Catutthañca nidhāpeyya, āpadāsu bhavissatī’’ti. (dī. ni. 3.265) –
ਏવਰੂਪਿਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਂ ਅਨੁਸਾਸਨਿਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਆਚਰਿਯੋ ਮੇ’’ਤਿ વਨ੍ਦਤਿ, ਅਗ੍ਗਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ ਸਰਣਂ, ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਂ ਪਨ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਂ વਾ ਅਨੁਸਾਸਨਿਂ ਪਚ੍ਚਾਸੀਸਨ੍ਤੋ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਪਣਿਪਾਤਮੇવ ਕਰੋਤਿ। ਯੋ ਪਨ ‘‘ਅਯਂ ਲੋਕੇ ਅਗ੍ਗਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ વਨ੍ਦਤਿ, ਤੇਨੇવ ਗਹਿਤਂ ਹੋਤਿ ਸਰਣਂ।
Evarūpiṃ diṭṭhadhammikaṃ anusāsaniṃ uggahetvā ‘‘ācariyo me’’ti vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ, samparāyikaṃ pana niyyānikaṃ vā anusāsaniṃ paccāsīsanto dakkhiṇeyyapaṇipātameva karoti. Yo pana ‘‘ayaṃ loke aggadakkhiṇeyyo’’ti vandati, teneva gahitaṃ hoti saraṇaṃ.
ਏવਂ ਗਹਿਤਸਰਣਸ੍ਸ ਚ ਉਪਾਸਕਸ੍ਸ વਾ ਉਪਾਸਿਕਾਯ વਾ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯੇਸੁ ਪਬ੍ਬਜਿਤਮ੍ਪਿ ਞਾਤਿਂ ‘‘ਞਾਤਕੋ ਮੇ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ વਨ੍ਦਤੋਪਿ ਸਰਣਗਮਨਂ ਨ ਭਿਜ੍ਜਤਿ, ਪਗੇવ ਅਪਬ੍ਬਜਿਤਂ। ਤਥਾ ਰਾਜਾਨਂ ਭਯવਸੇਨ વਨ੍ਦਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਰਟ੍ਠਪੂਜਿਤਤ੍ਤਾ ਅવਨ੍ਦਿਯਮਾਨੋ ਅਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਕਰੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਤਥਾ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਿਪ੍ਪਸਿਕ੍ਖਾਪਕਂ ਤਿਤ੍ਥਿਯਮ੍ਪਿ ‘‘ਆਚਰਿਯੋ ਮੇ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ વਨ੍ਦਤੋਪਿ ਨ ਭਿਜ੍ਜਤਿ। ਏવਂ ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸ ਪਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Evaṃ gahitasaraṇassa ca upāsakassa vā upāsikāya vā aññatitthiyesu pabbajitampi ñātiṃ ‘‘ñātako me aya’’nti vandatopi saraṇagamanaṃ na bhijjati, pageva apabbajitaṃ. Tathā rājānaṃ bhayavasena vandato. So hi raṭṭhapūjitattā avandiyamāno anatthampi kareyyāti. Tathā yaṃ kiñci sippasikkhāpakaṃ titthiyampi ‘‘ācariyo me aya’’nti vandatopi na bhijjati. Evaṃ saraṇagamanassa pabhedo veditabbo.
ਸਰਣਗਮਨਕਥਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Saraṇagamanakathā niṭṭhitā.