Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਪਾਠ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā |
੧. ਸਰਣਤ੍ਤਯવਣ੍ਣਨਾ
1. Saraṇattayavaṇṇanā
ਬੁਦ੍ਧવਿਭਾવਨਾ
Buddhavibhāvanā
ਇਦਾਨਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਗਮਨਂ, ਗਮਕਞ੍ਚ વਿਭਾવਯੇ’’ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੁਤ੍ਤਰવਿਮੋਕ੍ਖਾਧਿਗਮਪਰਿਭਾવਿਤਂ ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨਮੁਪਾਦਾਯ, ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਤੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਂ વਾ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਮੁਪਾਦਾਯ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਤੋ ਸਤ੍ਤવਿਸੇਸੋ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਯਥਾਹ –
Idāni yaṃ vuttaṃ ‘‘buddhaṃ saraṇagamanaṃ, gamakañca vibhāvaye’’ti, tattha sabbadhammesu appaṭihatañāṇanimittānuttaravimokkhādhigamaparibhāvitaṃ khandhasantānamupādāya, paññattito sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ vā saccābhisambodhimupādāya paññattito sattaviseso buddho. Yathāha –
‘‘ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਯੋ ਸੋ ਭਗવਾ ਸਯਮ੍ਭੂ ਅਨਾਚਰਿਯਕੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਾਮਂ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ, ਬਲੇਸੁ ਚ વਸੀਭਾવ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੨; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਤ੍ਥੁਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੯੭; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੬੧)।
‘‘Buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto, balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.161).
ਅਯਂ ਤਾવ ਅਤ੍ਥਤੋ ਬੁਦ੍ਧવਿਭਾવਨਾ।
Ayaṃ tāva atthato buddhavibhāvanā.
ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਪਨ ‘‘ਬੁਜ੍ਝਿਤਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਬੋਧੇਤਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ –
Byañjanato pana ‘‘bujjhitāti buddho, bodhetāti buddho’’ti evamādinā nayena veditabbo. Vuttañcetaṃ –
‘‘ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ? ਬੁਜ੍ਝਿਤਾ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਬੋਧੇਤਾ ਪਜਾਯਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਬ੍ਬਦਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਨਞ੍ਞਨੇਯ੍ਯਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, વਿਕਸਿਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਖੀਣਾਸવਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਏਕਨ੍ਤવੀਤਰਾਗੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਏਕਨ੍ਤવੀਤਦੋਸੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਏਕਨ੍ਤવੀਤਮੋਹੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਏਕਨ੍ਤਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗਂ ਗਤੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਏਕੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਬੁਦ੍ਧਿવਿਹਤਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧਿਪਟਿਲਾਭਾ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਨੇਤਂ ਨਾਮਂ ਮਾਤਰਾ ਕਤਂ, ਨ ਪਿਤਰਾ ਕਤਂ, ਨ ਭਾਤਰਾ ਕਤਂ, ਨ ਭਗਿਨਿਯਾ ਕਤਂ, ਨ ਮਿਤ੍ਤਾਮਚ੍ਚੇਹਿ ਕਤਂ, ਨ ਞਾਤਿਸਾਲੋਹਿਤੇਹਿ ਕਤਂ, ਨ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਹਿ ਕਤਂ, ਨ ਦੇવਤਾਹਿ ਕਤਂ, વਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿਕਮੇਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਬੋਧਿਯਾ ਮੂਲੇ ਸਹ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭਾ ਸਚ੍ਛਿਕਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਯਦਿਦਂ ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੨; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਤ੍ਥੁਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੯੭; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੬੨)।
‘‘Buddhoti kenaṭṭhena buddho? Bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho, sabbaññutāya buddho, sabbadassāvitāya buddho, anaññaneyyatāya buddho, vikasitāya buddho, khīṇāsavasaṅkhātena buddho, nirupakkilesasaṅkhātena buddho, ekantavītarāgoti buddho, ekantavītadosoti buddho, ekantavītamohoti buddho, ekantanikkilesoti buddho, ekāyanamaggaṃ gatoti buddho, eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti buddho, abuddhivihatattā buddhipaṭilābhā buddho. Buddhoti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ buddho’’ti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.162).
ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾ ਲੋਕੇ ਅવਗਨ੍ਤਾ ਅવਗਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਬੁਜ੍ਝਿਤਾ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਯਥਾ ਪਣ੍ਣਸੋਸਾ વਾਤਾ ਪਣ੍ਣਸੁਸਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਬੋਧੇਤਾ ਪਜਾਯਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਬੁਜ੍ਝਨਸਮਤ੍ਥਾਯ ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਬ੍ਬਦਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਬੋਧਨਸਮਤ੍ਥਾਯ ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਨਞ੍ਞਨੇਯ੍ਯਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਅਞ੍ਞੇਨ ਅਬੋਧਿਤੋ ਸਯਮੇવ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વਿਕਸਿਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਨਾਨਾਗੁਣવਿਕਸਨਤੋ ਪਦੁਮਮਿવ વਿਕਸਨਟ੍ਠੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਖੀਣਾਸવਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਏવਮਾਦੀਹਿ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਕੋਚਕਰਧਮ੍ਮਪਹਾਨਤੋ ਨਿਦ੍ਦਾਕ੍ਖਯવਿਬੁਦ੍ਧੋ ਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਨਿਦ੍ਦਾਕ੍ਖਯવਿਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗਂ ਗਤੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧਿਯਤ੍ਥਾਨਂ ਗਮਨਤ੍ਥਪਰਿਯਾਯਤੋ ਯਥਾ ਮਗ੍ਗਂ ਗਤੋਪਿ ਪੁਰਿਸੋ ਗਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗਂ ਗਤਤ੍ਤਾਪਿ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਕੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਨ ਪਰੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਯਮੇવ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ । ਅਬੁਦ੍ਧਿવਿਹਤਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧਿਪਟਿਲਾਭਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧਿ ਬੁਦ੍ਧਂ ਬੋਧੋਤਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਮੇਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਨੀਲਰਤ੍ਤਗੁਣਯੋਗਤੋ ‘‘ਨੀਲੋ ਪਟੋ, ਰਤ੍ਤੋ ਪਟੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਿਗੁਣਯੋਗਤੋ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਞਾਪੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਨੇਤਂ ਨਾਮਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਅਤ੍ਥਮਨੁਗਤਾ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਬੋਧਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਰੂਪੇਨ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਦਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਾਧਨਸਮਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Ettha ca yathā loke avagantā avagatoti vuccati, evaṃ bujjhitā saccānīti buddho. Yathā paṇṇasosā vātā paṇṇasusāti vuccanti, evaṃ bodhetā pajāyāti buddho. Sabbaññutāya buddhoti sabbadhammabujjhanasamatthāya buddhiyā buddhoti vuttaṃ hoti. Sabbadassāvitāya buddhoti sabbadhammabodhanasamatthāya buddhiyā buddhoti vuttaṃ hoti. Anaññaneyyatāya buddhoti aññena abodhito sayameva buddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Vikasitāya buddhoti nānāguṇavikasanato padumamiva vikasanaṭṭhena buddhoti vuttaṃ hoti. Khīṇāsavasaṅkhātena buddhoti evamādīhi cittasaṅkocakaradhammapahānato niddākkhayavibuddho puriso viya sabbakilesaniddākkhayavibuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Ekāyanamaggaṃ gatoti buddhoti buddhiyatthānaṃ gamanatthapariyāyato yathā maggaṃ gatopi puriso gatoti vuccati, evaṃ ekāyanamaggaṃ gatattāpi buddhoti vuccatīti dassetuṃ vuttaṃ. Eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti buddhoti na parehi buddhattā buddho, kintu sayameva anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti . Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhā buddhoti buddhi buddhaṃ bodhoti pariyāyavacanametaṃ. Tattha yathā nīlarattaguṇayogato ‘‘nīlo paṭo, ratto paṭo’’ti vuccati, evaṃ buddhiguṇayogato buddhoti ñāpetuṃ vuttaṃ hoti. Tato paraṃ buddhoti netaṃ nāmanti evamādi atthamanugatā ayaṃ paññattīti bodhanatthaṃ vuttanti evarūpena nayena sabbesaṃ padānaṃ buddhasaddassa sādhanasamattho attho veditabbo.
ਅਯਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋਪਿ ਬੁਦ੍ਧવਿਭਾવਨਾ।
Ayaṃ byañjanatopi buddhavibhāvanā.
ਸਰਣਗਮਨਗਮਕવਿਭਾવਨਾ
Saraṇagamanagamakavibhāvanā
ਇਦਾਨਿ ਸਰਣਗਮਨਾਦੀਸੁ ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਸਰਣਂ, ਸਰਣਗਤਾਨਂ ਤੇਨੇવ ਸਰਣਗਮਨੇਨ ਭਯਂ ਸਨ੍ਤਾਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਪਰਿਕ੍ਕਿਲੇਸਂ ਹਿਂਸਤਿ વਿਧਮਤਿ ਨੀਹਰਤਿ ਨਿਰੋਧੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਹਿਤੇ ਪવਤ੍ਤਨੇਨ ਅਹਿਤਾ ਚ ਨਿવਤ੍ਤਨੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਭਯਂ ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਭવਕਨ੍ਤਾਰਾ ਉਤ੍ਤਰਣੇਨ ਅਸ੍ਸਾਸਦਾਨੇਨ ਚ ਧਮ੍ਮੋ, ਅਪ੍ਪਕਾਨਮ੍ਪਿ ਕਾਰਾਨਂ વਿਪੁਲਫਲਪਟਿਲਾਭਕਰਣੇਨ ਸਙ੍ਘੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਿਨਾਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਤਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਂ ਸਰਣਂ। ਤਪ੍ਪਸਾਦਤਗ੍ਗਰੁਤਾਹਿ વਿਹਤવਿਦ੍ਧਂਸਿਤਕਿਲੇਸੋ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤੋ ਅਪਰਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋ વਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਸਰਣਗਮਨਂ। ਤਂਸਮਙ੍ਗੀ ਸਤ੍ਤੋ ਤਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨ ‘‘ਏਸ ਮੇ ਸਰਣਂ, ਏਸ ਮੇ ਪਰਾਯਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਉਪੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ । ਉਪੇਨ੍ਤੋ ਚ ‘‘ਏਤੇ ਮਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਨ੍ਤਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮ, ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ, ਉਪਾਸਕੇ ਨੋ ਭਗવਾ ਧਾਰੇਤੂ’’ਤਿ ਤਪੁਸ੍ਸਭਲ੍ਲਿਕਾਦਯੋ વਿਯ ਸਮਾਦਾਨੇਨ વਾ, ‘‘ਸਤ੍ਥਾ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ, ਸਾવਕੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੫੪) ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਾਦਯੋ વਿਯ ਸਿਸ੍ਸਭਾવੂਪਗਮਨੇਨ વਾ, ‘‘ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਯੁ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਏਕਂਸਂ ਉਤ੍ਤਰਾਸਙ੍ਗਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨਞ੍ਜਲਿਂ ਪਣਾਮੇਤ੍વਾ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ ‘ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ। ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸਾ’’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੮੮) ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਯੁਆਦਯੋ વਿਯ ਤਪ੍ਪੋਣਤ੍ਤੇਨ વਾ, ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨੁਯੋਗਿਨੋ વਿਯ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨੇਨ વਾ, ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾ વਿਯ ਸਰਣਗਮਨੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਸਮੁਚ੍ਛੇਦੇਨ વਾਤਿ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਂ વਿਸਯਤੋ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਚ ਉਪੇਤਿ।
Idāni saraṇagamanādīsu hiṃsatīti saraṇaṃ, saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ dukkhaṃ duggatiṃ parikkilesaṃ hiṃsati vidhamati nīharati nirodhetīti attho. Atha vā hite pavattanena ahitā ca nivattanena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsatīti buddho, bhavakantārā uttaraṇena assāsadānena ca dhammo, appakānampi kārānaṃ vipulaphalapaṭilābhakaraṇena saṅgho. Tasmā imināpi pariyāyena taṃ ratanattayaṃ saraṇaṃ. Tappasādataggarutāhi vihataviddhaṃsitakileso tapparāyaṇatākārappavatto aparappaccayo vā cittuppādo saraṇagamanaṃ. Taṃsamaṅgī satto taṃ saraṇaṃ gacchati, vuttappakārena cittuppādena ‘‘esa me saraṇaṃ, esa me parāyaṇa’’nti evametaṃ upetīti attho . Upento ca ‘‘ete mayaṃ, bhante, bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma, dhammañca, upāsake no bhagavā dhāretū’’ti tapussabhallikādayo viya samādānena vā, ‘‘satthā me, bhante, bhagavā, sāvakohamasmī’’ti (saṃ. ni. 2.154) mahākassapādayo viya sissabhāvūpagamanena vā, ‘‘evaṃ vutte brahmāyu brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvā tikkhattuṃ udānaṃ udānesi ‘namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa. Namo tassa…pe… sammāsambuddhassā’’’ti (ma. ni. 2.388) brahmāyuādayo viya tappoṇattena vā, kammaṭṭhānānuyogino viya attasanniyyātanena vā, ariyapuggalā viya saraṇagamanupakkilesasamucchedena vāti anekappakāraṃ visayato kiccato ca upeti.
ਅਯਂ ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸ ਗਮਕਸ੍ਸ ਚ વਿਭਾવਨਾ।
Ayaṃ saraṇagamanassa gamakassa ca vibhāvanā.
ਭੇਦਾਭੇਦਫਲਦੀਪਨਾ
Bhedābhedaphaladīpanā
ਇਦਾਨਿ ‘‘ਭੇਦਾਭੇਦਂ ਫਲਞ੍ਚਾਪਿ, ਗਮਨੀਯਞ੍ਚ ਦੀਪਯੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਭੇਦਾਦੀਨਂ ਅਯਂ ਦੀਪਨਾ, ਏવਂ ਸਰਣਗਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਦੁવਿਧੋ ਸਰਣਗਮਨਭੇਦੋ – ਸਾવਜ੍ਜੋ ਚ ਅਨવਜ੍ਜੋ ਚ। ਅਨવਜ੍ਜੋ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾਯ, ਸਾવਜ੍ਜੋ ਅਞ੍ਞਸਤ੍ਥਰਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰવਿਪਰੀਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ। ਸੋ ਦੁવਿਧੋਪਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਮੇવ। ਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਸਂਸਯਮਿਚ੍ਛਾਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਾਦਰਾਦਿਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਤੇਸਂ ਸਰਣਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ। ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾ ਪਨ ਅਭਿਨ੍ਨਸਰਣਾ ਚੇવ ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਸਰਣਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾਹ ‘‘ਅਟ੍ਠਾਨਮੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨવਕਾਸੋ, ਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਞ੍ਞਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਉਦ੍ਦਿਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੬; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੮; વਿਭ॰ ੮੦੯)। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ ਤੁ ਯਾવਦੇવ ਸਰਣਭੇਦਂ ਨ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਤਾવਦੇવ ਅਭਿਨ੍ਨਸਰਣਾ। ਸਾવਜ੍ਜੋવ ਨੇਸਂ ਸਰਣਭੇਦੋ, ਸਂਕਿਲੇਸੋ ਚ ਅਨਿਟ੍ਠਫਲਦੋ ਹੋਤਿ। ਅਨવਜ੍ਜੋ ਅવਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਅਫਲੋ, ਅਭੇਦੋ ਪਨ ਫਲਤੋ ਇਟ੍ਠਮੇવ ਫਲਂ ਦੇਤਿ।
Idāni ‘‘bhedābhedaṃ phalañcāpi, gamanīyañca dīpaye’’ti vuttānaṃ bhedādīnaṃ ayaṃ dīpanā, evaṃ saraṇagatassa puggalassa duvidho saraṇagamanabhedo – sāvajjo ca anavajjo ca. Anavajjo kālakiriyāya, sāvajjo aññasatthari vuttappakārappavattiyā, tasmiñca vuttappakāraviparītappavattiyā. So duvidhopi puthujjanānameva. Buddhaguṇesu aññāṇasaṃsayamicchāñāṇappavattiyā anādarādippavattiyā ca tesaṃ saraṇaṃ saṃkiliṭṭhaṃ hoti. Ariyapuggalā pana abhinnasaraṇā ceva asaṃkiliṭṭhasaraṇā ca honti. Yathāha ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo aññaṃ satthāraṃ uddiseyyā’’ti (a. ni. 1.276; ma. ni. 3.128; vibha. 809). Puthujjanā tu yāvadeva saraṇabhedaṃ na pāpuṇanti, tāvadeva abhinnasaraṇā. Sāvajjova nesaṃ saraṇabhedo, saṃkileso ca aniṭṭhaphalado hoti. Anavajjo avipākattā aphalo, abhedo pana phalato iṭṭhameva phalaṃ deti.
ਯਥਾਹ –
Yathāha –
‘‘ਯੇਕੇਚਿ ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਤਾਸੇ, ਨ ਤੇ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਪਾਯਭੂਮਿਂ।
‘‘Yekeci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
ਪਹਾਯ ਮਾਨੁਸਂ ਦੇਹਂ, ਦੇવਕਾਯਂ ਪਰਿਪੂਰੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੩੨; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੭)।
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);
ਤਤ੍ਰ ਚ ਯੇ ਸਰਣਗਮਨੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਸਮੁਚ੍ਛੇਦੇਨ ਸਰਣਂ ਗਤਾ, ਤੇ ਅਪਾਯਂ ਨ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਇਤਰੇ ਪਨ ਸਰਣਗਮਨੇਨ ਨ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ ਗਾਥਾਯ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Tatra ca ye saraṇagamanupakkilesasamucchedena saraṇaṃ gatā, te apāyaṃ na gamissanti. Itare pana saraṇagamanena na gamissantīti evaṃ gāthāya adhippāyo veditabbo.
ਅਯਂ ਤਾવ ਭੇਦਾਭੇਦਫਲਦੀਪਨਾ।
Ayaṃ tāva bhedābhedaphaladīpanā.
ਗਮਨੀਯਦੀਪਨਾ
Gamanīyadīpanā
ਗਮਨੀਯਦੀਪਨਾਯਂ ਚੋਦਕੋ ਆਹ – ‘‘ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯੋ ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏਸ ਬੁਦ੍ਧਂ વਾ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਸਰਣਂ વਾ, ਉਭਯਥਾਪਿ ਚ ਏਕਸ੍ਸ વਚਨਂ ਨਿਰਤ੍ਥਕਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਗਮਨਕਿਰਿਯਾਯ ਕਮ੍ਮਦ੍વਯਾਭਾવਤੋ। ਨ ਹੇਤ੍ਥ ‘‘ਅਜਂ ਗਾਮਂ ਨੇਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਦ੍વਿਕਮ੍ਮਕਤ੍ਤਂ ਅਕ੍ਖਰਚਿਨ੍ਤਕਾ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।
Gamanīyadīpanāyaṃ codako āha – ‘‘buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti ettha yo buddhaṃ saraṇaṃ gacchati, esa buddhaṃ vā gaccheyya saraṇaṃ vā, ubhayathāpi ca ekassa vacanaṃ niratthakaṃ. Kasmā? Gamanakiriyāya kammadvayābhāvato. Na hettha ‘‘ajaṃ gāmaṃ netī’’tiādīsu viya dvikammakattaṃ akkharacintakā icchanti.
‘‘ਗਚ੍ਛਤੇવ ਪੁਬ੍ਬਂ ਦਿਸਂ, ਗਚ੍ਛਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਦਿਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੯; ੩.੮੭) વਿਯ ਸਾਤ੍ਥਕਮੇવਾਤਿ ਚੇ? ਨ, ਬੁਦ੍ਧਸਰਣਾਨਂ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਭਾવਸ੍ਸਾਨਧਿਪ੍ਪੇਤਤੋ। ਏਤੇਸਞ੍ਹਿ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਭਾવੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੇ ਪਟਿਹਤਚਿਤ੍ਤੋਪਿ ਬੁਦ੍ਧਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਤੋ ਸਿਯਾ। ਯਞ੍ਹਿ ਤਂ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વਿਸੇਸਿਤਂ ਸਰਣਂ, ਤਮੇવੇਸ ਗਤੋਤਿ। ‘‘ਏਤਂ ਖੋ ਸਰਣਂ ਖੇਮਂ, ਏਤਂ ਸਰਣਮੁਤ੍ਤਮ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੨) વਚਨਤੋ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਚੇ? ਨ, ਤਤ੍ਥੇવ ਤਬ੍ਭਾવਤੋ। ਤਤ੍ਥੇવ ਹਿ ਗਾਥਾਪਦੇ ਏਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦਿਰਤਨਤ੍ਤਯਂ ਸਰਣਗਤਾਨਂ ਭਯਹਰਣਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੇ ਸਰਣਭਾવੇ ਅਬ੍ਯਭਿਚਰਣਤੋ ‘‘ਖੇਮਮੁਤ੍ਤਮਞ੍ਚ ਸਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਭਾવੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਤੁ ਗਮਿਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇ ਸਤਿ ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਅਨਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਅਸਾਧਕਮੇਤਂ। ‘‘ਏਤਂ ਸਰਣਮਾਗਮ੍ਮ, ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਮਿਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਪਿ ਸਰਣਗਮਨਪਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਚੇ? ਨ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਦੋਸਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਹਿ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਭਾવੇ ਸਤਿ ਏਤਂ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਸਰਣਂ ਪਟਿਹਤਚਿਤ੍ਤੋਪਿ ਆਗਮ੍ਮ ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯਾਤਿ ਏવਂ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਦੋਸਪ੍ਪਸਙ੍ਗੋ ਏવ ਸਿਯਾ, ਨ ਚ ਨੋ ਦੋਸੇਨ ਅਤ੍ਥਿ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਅਸਾਧਕਮੇਤਂ। ਯਥਾ ‘‘ਮਮਞ੍ਹਿ, ਆਨਨ੍ਦ, ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਂ ਆਗਮ੍ਮ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ ਜਾਤਿਯਾ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੨੯) ਏਤ੍ਥ ਭਗવਤੋ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਮਾਨਾ ਸਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਂ ਆਗਮ੍ਮ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਏવਮਿਧਾਪਿ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਸਰਣਸ੍ਸਾਨੁਭਾવੇਨ ਮੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ‘‘ਏਤਂ ਸਰਣਮਾਗਮ੍ਮ, ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
‘‘Gacchateva pubbaṃ disaṃ, gacchati pacchimaṃ disa’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.159; 3.87) viya sātthakamevāti ce? Na, buddhasaraṇānaṃ samānādhikaraṇabhāvassānadhippetato. Etesañhi samānādhikaraṇabhāve adhippete paṭihatacittopi buddhaṃ upasaṅkamanto buddhaṃ saraṇaṃ gato siyā. Yañhi taṃ buddhoti visesitaṃ saraṇaṃ, tamevesa gatoti. ‘‘Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, etaṃ saraṇamuttama’’nti (dha. pa. 192) vacanato samānādhikaraṇattamevāti ce? Na, tattheva tabbhāvato. Tattheva hi gāthāpade etaṃ buddhādiratanattayaṃ saraṇagatānaṃ bhayaharaṇattasaṅkhāte saraṇabhāve abyabhicaraṇato ‘‘khemamuttamañca saraṇa’’nti ayaṃ samānādhikaraṇabhāvo adhippeto, aññattha tu gamisambandhe sati saraṇagamanassa appasiddhito anadhippetoti asādhakametaṃ. ‘‘Etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti ettha gamisambandhepi saraṇagamanapasiddhito samānādhikaraṇattamevāti ce? Na pubbe vuttadosappasaṅgato. Tatrāpi hi samānādhikaraṇabhāve sati etaṃ buddhadhammasaṅghasaraṇaṃ paṭihatacittopi āgamma sabbadukkhā pamucceyyāti evaṃ pubbe vuttadosappasaṅgo eva siyā, na ca no dosena atthi atthoti asādhakametaṃ. Yathā ‘‘mamañhi, ānanda, kalyāṇamittaṃ āgamma jātidhammā sattā jātiyā parimuccantī’’ti (saṃ. ni. 1.129) ettha bhagavato kalyāṇamittassa ānubhāvena parimuccamānā sattā ‘‘kalyāṇamittaṃ āgamma parimuccantī’’ti vuttā. Evamidhāpi buddhadhammasaṅghassa saraṇassānubhāvena muccamāno ‘‘etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti vuttoti evamettha adhippāyo veditabbo.
ਏવਂ ਸਬ੍ਬਥਾਪਿ ਨ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਗਮਨੀਯਤ੍ਤਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਸਰਣਸ੍ਸ, ਨ ਉਭਯੇਸਂ, ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਗਚ੍ਛਾਮੀਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਗਮਕਸ੍ਸ ਗਮਨੀਯਂ, ਤਤੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਏਤ੍ਥ ਯੁਤ੍ਤੀਤਿ। વੁਚ੍ਚਤੇ –
Evaṃ sabbathāpi na buddhassa gamanīyattaṃ yujjati, na saraṇassa, na ubhayesaṃ, icchitabbañca gacchāmīti niddiṭṭhassa gamakassa gamanīyaṃ, tato vattabbā ettha yuttīti. Vuccate –
ਬੁਦ੍ਧੋਯੇવੇਤ੍ਥ ਗਮਨੀਯੋ, ਗਮਨਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਤੁ ਤਂ ਸਰਣવਚਨਂ, ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਗਚ੍ਛਾਮਿ। ਏਸ ਮੇ ਸਰਣਂ, ਏਸ ਮੇ ਪਰਾਯਣਂ, ਅਘਸ੍ਸ, ਤਾਤਾ, ਹਿਤਸ੍ਸ ਚ વਿਧਾਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਏਤਂ ਗਚ੍ਛਾਮਿ ਭਜਾਮਿ ਸੇવਾਮਿ ਪਯਿਰੁਪਾਸਾਮਿ, ਏવਂ વਾ ਜਾਨਾਮਿ ਬੁਜ੍ਝਾਮੀਤਿ। ਯੇਸਞ੍ਹਿ ਧਾਤੂਨਂ ਗਤਿਅਤ੍ਥੋ ਬੁਦ੍ਧਿਪਿ ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੋਤਿ। ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਯੋਗਾ ਅਯੁਤ੍ਤਮਿਤਿ ਚੇ? ਤਂ ਨ। ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ – ਯਦਿ ਚੇਤ੍ਥ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਭવੇਯ੍ਯ, ਤਤੋ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੫੫, ੮੫) વਿਯ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਿਯਾ, ਨ ਚ ਪਯੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਯੁਤ੍ਤਮੇਤਨ੍ਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਨ, ਕਸ੍ਮਾ? ਤਦਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਾ। ‘‘ਯੋ ਚ ਬੁਦ੍ਧਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਸਙ੍ਘਞ੍ਚ ਸਰਣਂ ਗਤੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੦) વਿਯ ਇਧਾਪਿ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਨ ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਾ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਅਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਪੇਤ੍ਥ ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਯ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਚ ਏવਂਜਾਤਿਕੇਸੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਦੋਸੋ ਏવ ਸੋਤਿ। ‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤੀਹਿ ਸਰਣਗਮਨੇਹਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮਹਾવ॰ ੩੪) ਸਰਣਸ੍ਸੇવ ਗਮਨੀਯਤੋ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਗਮਨਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਤੁ ਸਰਣવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਮਿਤਿ ਚੇ। ਤਂ ਨਾਯੁਤ੍ਤਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਤਦਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਾ ਏવ। ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਯਤੋ ਪੁਬ੍ਬਸਦਿਸਮੇવ ਅਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਪਿ ਪਯੁਤ੍ਤੋ વਿਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਤਰਥਾ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਦੋਸਪ੍ਪਸਙ੍ਗੋ ਏવ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠਮੇવ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ।
Buddhoyevettha gamanīyo, gamanākāradassanatthaṃ tu taṃ saraṇavacanaṃ, buddhaṃ saraṇanti gacchāmi. Esa me saraṇaṃ, esa me parāyaṇaṃ, aghassa, tātā, hitassa ca vidhātāti iminā adhippāyena etaṃ gacchāmi bhajāmi sevāmi payirupāsāmi, evaṃ vā jānāmi bujjhāmīti. Yesañhi dhātūnaṃ gatiattho buddhipi tesaṃ atthoti. Iti-saddassa appayogā ayuttamiti ce? Taṃ na. Tattha siyā – yadi cettha evamattho bhaveyya, tato ‘‘aniccaṃ rūpaṃ aniccaṃ rūpanti yathābhūtaṃ pajānātī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 3.55, 85) viya iti-saddo payutto siyā, na ca payutto, tasmā ayuttametanti. Tañca na, kasmā? Tadatthasambhavā. ‘‘Yo ca buddhañca dhammañca saṅghañca saraṇaṃ gato’’ti evamādīsu (dha. pa. 190) viya idhāpi iti-saddassa attho sambhavati, na ca vijjamānatthasambhavā iti-saddā sabbattha payujjanti, appayuttassāpettha payuttassa viya iti-saddassa attho viññātabbo aññesu ca evaṃjātikesu, tasmā adoso eva soti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, tīhi saraṇagamanehi pabbajja’’ntiādīsu (mahāva. 34) saraṇasseva gamanīyato yaṃ vuttaṃ ‘‘gamanākāradassanatthaṃ tu saraṇavacana’’nti, taṃ na yuttamiti ce. Taṃ nāyuttaṃ. Kasmā? Tadatthasambhavā eva. Tatrāpi hi tassa attho sambhavati, yato pubbasadisameva appayuttopi payutto viya veditabbo. Itarathā hi pubbe vuttadosappasaṅgo eva siyā, tasmā yathānusiṭṭhameva gahetabbaṃ.
ਅਯਂ ਗਮਨੀਯਦੀਪਨਾ।
Ayaṃ gamanīyadīpanā.
ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਸਰਣવਿਭਾવਨਾ
Dhammasaṅghasaraṇavibhāvanā
ਇਦਾਨਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਧਮ੍ਮਂ ਸਰਣਮਿਚ੍ਚਾਦਿ, ਦ੍વਯੇਪੇਸ ਨਯੋ ਮਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਚ੍ਚਤੇ – ਯ੍વਾਯਂ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਨਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ‘‘ਧਮ੍ਮਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮਿ, ਸਙ੍ਘਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਪਦਦ੍વਯੇ ਏਸੋવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਹਿ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਾਨਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਚ વਿਭਾવਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਅਸਦਿਸਂ, ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ। ਯਤੋ ਯਦੇવੇਤ੍ਥ ਅਸਦਿਸਂ, ਤਂ વੁਚ੍ਚਤੇ – ਮਗ੍ਗਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਿ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਏਕੇ। ਭਾવਿਤਮਗ੍ਗਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਞ੍ਚ ਅਪਾਯੇਸੁ ਅਪਤਨਭਾવੇਨ ਧਾਰਣਤੋ ਪਰਮਸ੍ਸਾਸવਿਧਾਨਤੋ ਚ ਮਗ੍ਗવਿਰਾਗਾ ਏવ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਖਨ੍ਤਿ, ਅਗ੍ਗਪ੍ਪਸਾਦਸੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇવ ਸਾਧਕਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ‘‘ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ , ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪; ਇਤਿવੁ॰ ੯੦)।
Idāni yaṃ vuttaṃ ‘‘dhammaṃ saraṇamiccādi, dvayepesa nayo mato’’ti ettha vuccate – yvāyaṃ ‘‘buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti ettha atthavaṇṇanānayo vutto, ‘‘dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi, saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti etasmimpi padadvaye esova veditabbo. Tatrāpi hi dhammasaṅghānaṃ atthato byañjanato ca vibhāvanamattameva asadisaṃ, sesaṃ vuttasadisameva. Yato yadevettha asadisaṃ, taṃ vuccate – maggaphalanibbānāni dhammoti eke. Bhāvitamaggānaṃ sacchikatanibbānānañca apāyesu apatanabhāvena dhāraṇato paramassāsavidhānato ca maggavirāgā eva imasmiṃ atthe dhammoti amhākaṃ khanti, aggappasādasuttañceva sādhakaṃ. Vuttañcettha ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā , ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti evamādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).
ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗੀਨਂ ਚਤੁਸਾਮਞ੍ਞਫਲਸਮਧਿવਾਸਿਤਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨਾਨਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਸਮੂਹੋ ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਙ੍ਘਾਤੇਨ ਸਂਹਤਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਘੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ ਭਗવਤਾ –
Catubbidhaariyamaggasamaṅgīnaṃ catusāmaññaphalasamadhivāsitakhandhasantānānañca puggalānaṃ samūho diṭṭhisīlasaṅghātena saṃhatattā saṅgho. Vuttañcetaṃ bhagavatā –
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਆਨਨ੍ਦ, ਯੇ વੋ ਮਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਦੇਸਿਤਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ, ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ ਬਲਾਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ, ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਪਸ੍ਸਸਿ ਨੋ ਤ੍વਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਇਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਦ੍વੇਪਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨਾਨਾવਾਦੇ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੩)।
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ānanda, ye vo mayā dhammā abhiññā desitā, seyyathidaṃ, cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, passasi no tvaṃ, ānanda, imesu dhammesu dvepi bhikkhū nānāvāde’’ti (ma. ni. 3.43).
ਅਯਞ੍ਹਿ ਪਰਮਤ੍ਥਸਙ੍ਘੋ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਗਮਨੀਯੋ। ਸੁਤ੍ਤੇ ਚ ‘‘ਆਹੁਨੇਯ੍ਯੋ ਪਾਹੁਨੇਯ੍ਯੋ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯੋ ਅਞ੍ਜਲਿਕਰਣੀਯੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਲੋਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੯੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪, ੧੮੧) વੁਤ੍ਤੋ। ਏਤਂ ਪਨ ਸਰਣਂ ਗਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇ વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਸਙ੍ਘੇ વਾ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖੇ વਾ ਸਙ੍ਘੇ ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਙ੍ਘੇ વਾ ਚਤੁવਗ੍ਗਾਦਿਭੇਦੇ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੇਪਿ વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਜਿਤੇ વਨ੍ਦਨਾਦਿਕਿਰਿਯਾਯ ਸਰਣਗਮਨਂ ਨੇવ ਭਿਜ੍ਜਤਿ ਨ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਯਮੇਤ੍ਥ વਿਸੇਸੋ। વੁਤ੍ਤਾવਸੇਸਨ੍ਤੁ ਇਮਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਚ ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸ ਭੇਦਾਭੇਦਾਦਿવਿਧਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ ਤਾવ ‘‘ਧਮ੍ਮਂ ਸਰਣਮਿਚ੍ਚਾਦਿ, ਦ੍વਯੇਪੇਸ ਨਯੋ ਮਤੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ વਣ੍ਣਨਾ।
Ayañhi paramatthasaṅgho saraṇanti gamanīyo. Sutte ca ‘‘āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34, 181) vutto. Etaṃ pana saraṇaṃ gatassa aññasmimpi bhikkhusaṅghe vā bhikkhunisaṅghe vā buddhappamukhe vā saṅghe sammutisaṅghe vā catuvaggādibhede ekapuggalepi vā bhagavantaṃ uddissa pabbajite vandanādikiriyāya saraṇagamanaṃ neva bhijjati na saṃkilissati, ayamettha viseso. Vuttāvasesantu imassa dutiyassa ca saraṇagamanassa bhedābhedādividhānaṃ pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ. Ayaṃ tāva ‘‘dhammaṃ saraṇamiccādi, dvayepesa nayo mato’’ti etassa vaṇṇanā.
ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવવਤ੍ਥਾਨਕਾਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
Anupubbavavatthānakāraṇaniddeso
ਇਦਾਨਿ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવવਤ੍ਥਾਨੇ, ਕਾਰਣਞ੍ਚ વਿਨਿਦ੍ਦਿਸੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏਤੇਸੁ ਚ ਤੀਸੁ ਸਰਣવਚਨੇਸੁ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਗ੍ਗੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਪਠਮਂ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਪ੍ਪਭવਤੋ ਤਦੁਪਦੇਸਿਤਤੋ ਚ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਧਮ੍ਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਆਧਾਰਕਤੋ ਤਦਾਸੇવਨਤੋ ਚ ਅਨ੍ਤੇ ਸਙ੍ਘੋ। ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ વਾ ਹਿਤੇ ਨਿਯੋਜਕੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਪਠਮਂ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਪ੍ਪਭવਤੋ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਧਮ੍ਮੋ, ਹਿਤਾਧਿਗਮਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਅਧਿਗਤਹਿਤੋ ਚਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੇ ਸਙ੍ਘੋ ਸਰਣਭਾવੇਨ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਪਕਾਸਿਤੋਤਿ ਏવਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવવਤ੍ਥਾਨੇ ਕਾਰਣਞ੍ਚ વਿਨਿਦ੍ਦਿਸੇ।
Idāni anupubbavavatthāne, kāraṇañca viniddiseti ettha etesu ca tīsu saraṇavacanesu sabbasattānaṃ aggoti katvā paṭhamaṃ buddho, tappabhavato tadupadesitato ca anantaraṃ dhammo, tassa dhammassa ādhārakato tadāsevanato ca ante saṅgho. Sabbasattānaṃ vā hite niyojakoti katvā paṭhamaṃ buddho, tappabhavato sabbasattahitattā anantaraṃ dhammo, hitādhigamāya paṭipanno adhigatahito cāti katvā ante saṅgho saraṇabhāvena vavatthapetvā pakāsitoti evaṃ anupubbavavatthāne kāraṇañca viniddise.
ਉਪਮਾਪਕਾਸਨਾ
Upamāpakāsanā
ਇਦਾਨਿ ਯਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਰਣਤ੍ਤਯਮੇਤਞ੍ਚ, ਉਪਮਾਹਿ ਪਕਾਸਯੇ’’ਤਿ , ਤਮ੍ਪਿ વੁਚ੍ਚਤੇ – ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਚਨ੍ਦਕਿਰਣਨਿਕਰੋ વਿਯ ਤੇਨ ਦੇਸਿਤੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦਕਿਰਣਸਮੁਪ੍ਪਾਦਿਤਪੀਣਿਤੋ ਲੋਕੋ વਿਯ ਸਙ੍ਘੋ। ਬਾਲਸੂਰਿਯੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਸ ਰਸ੍ਮਿਜਾਲਮਿવ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਤੇਨ વਿਹਤਨ੍ਧਕਾਰੋ ਲੋਕੋ વਿਯ ਸਙ੍ਘੋ। વਨਦਾਹਕਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, વਨਦਹਨਗ੍ਗਿ વਿਯ ਕਿਲੇਸવਨਦਹਨੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਦਡ੍ਢવਨਤ੍ਤਾ ਖੇਤ੍ਤਭੂਤੋ વਿਯ ਭੂਮਿਭਾਗੋ ਦਡ੍ਢਕਿਲੇਸਤ੍ਤਾ ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖੇਤ੍ਤਭੂਤੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਮਹਾਮੇਘੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਲਿਲવੁਟ੍ਠਿ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, વੁਟ੍ਠਿਨਿਪਾਤੂਪਸਮਿਤਰੇਣੁ વਿਯ ਜਨਪਦੋ ਉਪਸਮਿਤਕਿਲੇਸਰੇਣੁ ਸਙ੍ਘੋ। ਸੁਸਾਰਥਿ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਸ੍ਸਾਜਾਨੀਯવਿਨਯੂਪਾਯੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਸੁવਿਨੀਤਸ੍ਸਾਜਾਨੀਯਸਮੂਹੋ વਿਯ ਸਙ੍ਘੋ। ਸਬ੍ਬਦਿਟ੍ਠਿਸਲ੍ਲੁਦ੍ਧਰਣਤੋ ਸਲ੍ਲਕਤ੍ਤੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਲ੍ਲੁਦ੍ਧਰਣੂਪਾਯੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਸਮੁਦ੍ਧਟਸਲ੍ਲੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਮੁਦ੍ਧਟਦਿਟ੍ਠਿਸਲ੍ਲੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਮੋਹਪਟਲਸਮੁਪ੍ਪਾਟਨਤੋ વਾ ਸਾਲਾਕਿਯੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਪਟਲਸਮੁਪ੍ਪਾਟਨੁਪਾਯੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਸਮੁਪ੍ਪਾਟਿਤਪਟਲੋ વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਲੋਚਨੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਮੁਪ੍ਪਾਟਿਤਮੋਹਪਟਲੋ વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਞਾਣਲੋਚਨੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਸਾਨੁਸਯਕਿਲੇਸਬ੍ਯਾਧਿਹਰਣਸਮਤ੍ਥਤਾਯ વਾ ਕੁਸਲੋ વੇਜ੍ਜੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਮ੍ਮਾ ਪਯੁਤ੍ਤਭੇਸਜ੍ਜਮਿવ ਧਮ੍ਮੋ, ਭੇਸਜ੍ਜਪਯੋਗੇਨ ਸਮੁਪਸਨ੍ਤਬ੍ਯਾਧਿ વਿਯ ਜਨਸਮੁਦਾਯੋ ਸਮੁਪਸਨ੍ਤਕਿਲੇਸਬ੍ਯਾਧਾਨੁਸਯੋ ਸਙ੍ਘੋ।
Idāni yampi vuttaṃ ‘‘saraṇattayametañca, upamāhi pakāsaye’’ti , tampi vuccate – ettha pana puṇṇacando viya buddho, candakiraṇanikaro viya tena desito dhammo, puṇṇacandakiraṇasamuppāditapīṇito loko viya saṅgho. Bālasūriyo viya buddho, tassa rasmijālamiva vuttappakāro dhammo, tena vihatandhakāro loko viya saṅgho. Vanadāhakapuriso viya buddho, vanadahanaggi viya kilesavanadahano dhammo, daḍḍhavanattā khettabhūto viya bhūmibhāgo daḍḍhakilesattā puññakkhettabhūto saṅgho. Mahāmegho viya buddho, salilavuṭṭhi viya dhammo, vuṭṭhinipātūpasamitareṇu viya janapado upasamitakilesareṇu saṅgho. Susārathi viya buddho, assājānīyavinayūpāyo viya dhammo, suvinītassājānīyasamūho viya saṅgho. Sabbadiṭṭhisalluddharaṇato sallakatto viya buddho, salluddharaṇūpāyo viya dhammo, samuddhaṭasallo viya jano samuddhaṭadiṭṭhisallo saṅgho. Mohapaṭalasamuppāṭanato vā sālākiyo viya buddho, paṭalasamuppāṭanupāyo viya dhammo, samuppāṭitapaṭalo vippasannalocano viya jano samuppāṭitamohapaṭalo vippasannañāṇalocano saṅgho. Sānusayakilesabyādhiharaṇasamatthatāya vā kusalo vejjo viya buddho, sammā payuttabhesajjamiva dhammo, bhesajjapayogena samupasantabyādhi viya janasamudāyo samupasantakilesabyādhānusayo saṅgho.
ਅਥ વਾ ਸੁਦੇਸਕੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸੁਮਗ੍ਗੋ વਿਯ ਖੇਮਨ੍ਤਭੂਮਿ વਿਯ ਚ ਧਮ੍ਮੋ, ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਖੇਮਨ੍ਤਭੂਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વਿਯ ਸਙ੍ਘੋ। ਸੁਨਾવਿਕੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਨਾવਾ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਪਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਹਿਮવਾ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਪ੍ਪਭવੋਸਧਮਿવ ਧਮ੍ਮੋ, ਓਸਧੂਪਭੋਗੇਨ ਨਿਰਾਮਯੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਧਨਦੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਧਨਂ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਯਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਲਦ੍ਧਧਨੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਮ੍ਮਾਲਦ੍ਧਅਰਿਯਧਨੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਨਿਧਿਦਸ੍ਸਨਕੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਨਿਧਿ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਨਿਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਙ੍ਘੋ।
Atha vā sudesako viya buddho, sumaggo viya khemantabhūmi viya ca dhammo, maggappaṭipanno khemantabhūmippatto viya saṅgho. Sunāviko viya buddho, nāvā viya dhammo, pārappatto sampattiko viya jano saṅgho. Himavā viya buddho, tappabhavosadhamiva dhammo, osadhūpabhogena nirāmayo viya jano saṅgho. Dhanado viya buddho, dhanaṃ viya dhammo, yathādhippāyaṃ laddhadhano viya jano sammāladdhaariyadhano saṅgho. Nidhidassanako viya buddho, nidhi viya dhammo, nidhippatto viya jano saṅgho.
ਅਪਿਚ ਅਭਯਦੋ વਿਯ વੀਰਪੁਰਿਸੋ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਭਯਮਿવ ਧਮ੍ਮੋ, ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾਭਯੋ વਿਯ ਜਨੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਬ੍ਬਭਯੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਅਸ੍ਸਾਸਕੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਸ੍ਸਾਸੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਅਸ੍ਸਤ੍ਥਜਨੋ વਿਯ ਸਙ੍ਘੋ। ਸੁਮਿਤ੍ਤੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਹਿਤੂਪਦੇਸੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਹਿਤੂਪਯੋਗੇਨ ਪਤ੍ਤਸਦਤ੍ਥੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਧਨਾਕਰੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਧਨਸਾਰੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਧਨਸਾਰੂਪਭੋਗੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਰਾਜਕੁਮਾਰਨ੍ਹਾਪਕੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸੀਸਨ੍ਹਾਨਸਲਿਲਂ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਸੁਨ੍ਹਾਤਰਾਜਕੁਮਾਰવਗ੍ਗੋ વਿਯ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸਲਿਲਸੁਨ੍ਹਾਤੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਅਲਙ੍ਕਾਰਕਾਰਕੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਲਙ੍ਕਾਰੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਅਲਙ੍ਕਤਰਾਜਪੁਤ੍ਤਗਣੋ વਿਯ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਾਲਙ੍ਕਤੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਚਨ੍ਦਨਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਪ੍ਪਭવਗਨ੍ਧੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਚਨ੍ਦਨੁਪਭੋਗੇਨ ਸਨ੍ਤਪਰਿਲ਼ਾਹੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੂਪਭੋਗੇਨ ਸਨ੍ਤਪਰਿਲ਼ਾਹੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਦਾਯਜ੍ਜਸਮ੍ਪਦਾਨਕੋ વਿਯ ਪਿਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਦਾਯਜ੍ਜਂ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਦਾਯਜ੍ਜਹਰੋ ਪੁਤ੍ਤવਗ੍ਗੋ વਿਯ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਦਾਯਜ੍ਜਹਰੋ ਸਙ੍ਘੋ। વਿਕਸਿਤਪਦੁਮਂ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਪ੍ਪਭવਮਧੁ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਤਦੁਪਭੋਗੀਭਮਰਗਣੋ વਿਯ ਸਙ੍ਘੋ। ਏવਂ ਸਰਣਤ੍ਤਯਮੇਤਞ੍ਚ, ਉਪਮਾਹਿ ਪਕਾਸਯੇ।
Apica abhayado viya vīrapuriso buddho, abhayamiva dhammo, sampattābhayo viya jano accantasabbabhayo saṅgho. Assāsako viya buddho, assāso viya dhammo, assatthajano viya saṅgho. Sumitto viya buddho, hitūpadeso viya dhammo, hitūpayogena pattasadattho viya jano saṅgho. Dhanākaro viya buddho, dhanasāro viya dhammo, dhanasārūpabhogo viya jano saṅgho. Rājakumāranhāpako viya buddho, sīsanhānasalilaṃ viya dhammo, sunhātarājakumāravaggo viya saddhammasalilasunhāto saṅgho. Alaṅkārakārako viya buddho, alaṅkāro viya dhammo, alaṅkatarājaputtagaṇo viya saddhammālaṅkato saṅgho. Candanarukkho viya buddho, tappabhavagandho viya dhammo, candanupabhogena santapariḷāho viya jano saddhammūpabhogena santapariḷāho saṅgho. Dāyajjasampadānako viya pitā buddho, dāyajjaṃ viya dhammo, dāyajjaharo puttavaggo viya saddhammadāyajjaharo saṅgho. Vikasitapadumaṃ viya buddho, tappabhavamadhu viya dhammo, tadupabhogībhamaragaṇo viya saṅgho. Evaṃ saraṇattayametañca, upamāhi pakāsaye.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਯਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘ਕੇਨ ਕਤ੍ਥ ਕਦਾ ਕਸ੍ਮਾ, ਭਾਸਿਤਂ ਸਰਣਤ੍ਤਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਹਿ ਚਤੂਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਯ ਮਾਤਿਕਾ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ।
Ettāvatā ca yā pubbe ‘‘kena kattha kadā kasmā, bhāsitaṃ saraṇattaya’’ntiādīhi catūhi gāthāhi atthavaṇṇanāya mātikā nikkhittā, sā atthato pakāsitā hotīti.
ਪਰਮਤ੍ਥਜੋਤਿਕਾਯ ਖੁਦ੍ਦਕਪਾਠ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya
ਸਰਣਤ੍ਤਯવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Saraṇattayavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਖੁਦ੍ਦਕਪਾਠਪਾਲ਼ਿ • Khuddakapāṭhapāḷi / ੧. ਸਰਣਤ੍ਤਯਂ • 1. Saraṇattayaṃ