Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / మహానిద్దేస-అట్ఠకథా • Mahāniddesa-aṭṭhakathā |
౧౬. సారిపుత్తసుత్తనిద్దేసవణ్ణనా
16. Sāriputtasuttaniddesavaṇṇanā
౧౯౦. సోళసమే న మే దిట్ఠోతి సారిపుత్తసుత్తనిద్దేసో. తత్థ ఇతో పుబ్బేతి ఇతో సఙ్కస్సనగరే ఓతరణతో పుబ్బే. వగ్గువదోతి సున్దరవదో. తుసితా గణిమాగతోతి తుసితకాయా చవిత్వా మాతుకుచ్ఛిం ఆగతత్తా తుసితా ఆగతో. గణాచరియత్తా గణీ . సన్తుట్ఠట్ఠేన వా తుసితసఙ్ఖాతా దేవలోకా గణిం ఆగతో, తుసితానం వా అరహన్తానం గణిం ఆగతోతి.
190. Soḷasame na me diṭṭhoti sāriputtasuttaniddeso. Tattha ito pubbeti ito saṅkassanagare otaraṇato pubbe. Vagguvadoti sundaravado. Tusitā gaṇimāgatoti tusitakāyā cavitvā mātukucchiṃ āgatattā tusitā āgato. Gaṇācariyattā gaṇī. Santuṭṭhaṭṭhena vā tusitasaṅkhātā devalokā gaṇiṃ āgato, tusitānaṃ vā arahantānaṃ gaṇiṃ āgatoti.
ఇమినా చక్ఖునాతి ఇమినా అత్తభావపరియాపన్నేన పకతిమంసచక్ఖునా. ఇమినా అత్తభావేనాతి ఇమినా పచ్ఛిమేన అత్తభావేన. తావతింసభవనేతి తావతింసదేవలోకే. పారిచ్ఛత్తకమూలేతి కోవిళారరుక్ఖస్స హేట్ఠా. పణ్డుకమ్బలసిలాయన్తి రత్తకమ్బలసదిసపాసాణపిట్ఠే. వస్సం వుట్ఠోతి వుట్ఠవస్సో. దేవగణపరివుతోతి దేవసఙ్ఘేన పరివారితో. ఓతిణ్ణోతి అవతిణ్ణో. ఇమం దస్సనం పుబ్బేతి అఞ్ఞత్ర ఇమమ్హా దస్సనా పుబ్బే. న దిట్ఠోతి అఞ్ఞదా న దిట్ఠపుబ్బో.
Iminā cakkhunāti iminā attabhāvapariyāpannena pakatimaṃsacakkhunā. Iminā attabhāvenāti iminā pacchimena attabhāvena. Tāvatiṃsabhavaneti tāvatiṃsadevaloke. Pāricchattakamūleti koviḷārarukkhassa heṭṭhā. Paṇḍukambalasilāyanti rattakambalasadisapāsāṇapiṭṭhe. Vassaṃ vuṭṭhoti vuṭṭhavasso. Devagaṇaparivutoti devasaṅghena parivārito. Otiṇṇoti avatiṇṇo. Imaṃ dassanaṃ pubbeti aññatra imamhā dassanā pubbe. Na diṭṭhoti aññadā na diṭṭhapubbo.
ఖత్తియస్స వాతి ఖత్తియస్స వదన్తస్స న సుతో. బ్రాహ్మణాదీసుపి ఏసేవ నయో.
Khattiyassa vāti khattiyassa vadantassa na suto. Brāhmaṇādīsupi eseva nayo.
మధురవదోతిఆదీసు బ్యఞ్జనసమ్పన్నం మధురం వదతీతి మధురవదో. పేమజనకం పేమారహం వదతీతి పేమనీయవదో. హదయఙ్గమచిత్తే ఠపనయోగ్యం వదతీతి హదయఙ్గమవదో. కరవీకసకుణసద్దో వియ మధురఘోసో అస్సాతి కరవీకరుతమఞ్జుఘోసో. విస్సట్ఠో చాతి అపలిబుద్ధో తత్థ తత్థ అపక్ఖలనో. విఞ్ఞేయ్యో చాతి సువిజానేయ్యో చ. మఞ్జు చాతి మధురో చ. సవనీయో చాతి కణ్ణసుఖో చ. బిన్దు చాతి ఘనో చ. అవిసారీ చాతి న పత్థటో చ. గమ్భీరో చాతి న ఉత్తానో చ. నిన్నాది చాతి ఘోసవన్తో చ. అస్సాతి అస్స సత్థునో. బహిద్ధా పరిసాయాతి పరిసతో బహి. న నిచ్ఛరతీతి న నిక్ఖమతి. కింకారణా? ఏవరూపో మధురసద్దో నిక్కారణా మా వినస్సతూతి. బ్రహ్మస్సరోతి అఞ్ఞే ఛిన్నస్సరాపి భిన్నస్సరాపి కాకస్సరాపి హోన్తి, అయం పన మహాబ్రహ్మునో సరసదిసేన సరేన సమన్నాగతో. మహాబ్రహ్మునో హి పిత్తసేమ్హేహి అపలిబుద్ధత్తా సరో విసుద్ధో హోతి, భగవతాపి కతకమ్మం వత్థుం సోధేతి, వత్థునో సుద్ధత్తా నాభితో పట్ఠాయ సముట్ఠహన్తో సరో విసుద్ధో అట్ఠఙ్గసమన్నాగతావ సముట్ఠాతి. కరవీకో వియ భణతీతి కరవీకభాణీ, మత్తకరవీకరుతమఞ్జుఘోసోతి అత్థో.
Madhuravadotiādīsu byañjanasampannaṃ madhuraṃ vadatīti madhuravado. Pemajanakaṃ pemārahaṃ vadatīti pemanīyavado. Hadayaṅgamacitte ṭhapanayogyaṃ vadatīti hadayaṅgamavado. Karavīkasakuṇasaddo viya madhuraghoso assāti karavīkarutamañjughoso. Vissaṭṭho cāti apalibuddho tattha tattha apakkhalano. Viññeyyo cāti suvijāneyyo ca. Mañju cāti madhuro ca. Savanīyo cāti kaṇṇasukho ca. Bindu cāti ghano ca. Avisārī cāti na patthaṭo ca. Gambhīro cāti na uttāno ca. Ninnādi cāti ghosavanto ca. Assāti assa satthuno. Bahiddhā parisāyāti parisato bahi. Na niccharatīti na nikkhamati. Kiṃkāraṇā? Evarūpo madhurasaddo nikkāraṇā mā vinassatūti. Brahmassaroti aññe chinnassarāpi bhinnassarāpi kākassarāpi honti, ayaṃ pana mahābrahmuno sarasadisena sarena samannāgato. Mahābrahmuno hi pittasemhehi apalibuddhattā saro visuddho hoti, bhagavatāpi katakammaṃ vatthuṃ sodheti, vatthuno suddhattā nābhito paṭṭhāya samuṭṭhahanto saro visuddho aṭṭhaṅgasamannāgatāva samuṭṭhāti. Karavīko viya bhaṇatīti karavīkabhāṇī, mattakaravīkarutamañjughosoti attho.
తారేతీతి అఖేమన్తట్ఠానం అతిక్కామేతి. ఉత్తారేతీతి ఖేమన్తభూమిం ఉపనేన్తో తారేతి. నిత్తారేతీతి అఖేమన్తట్ఠానతో నిక్ఖామేన్తో తారేతి . పతారేతీతి పరిగ్గహేత్వా తారేతి, హత్థేన పరిగ్గహేత్వా వియ తారేతీతి అత్థో. సబ్బమ్పేతం తారణుత్తారణాదిఖేమన్తట్ఠానే ఠపనమేవాతి ఆహ – ‘‘ఖేమన్తభూమిం సమ్పాపేతీ’’తి. సత్తేతి వేనేయ్యసత్తే. మహాగహనతాయ మహానత్థతాయ దున్నిత్తరియతాయ చ జాతియేవ కన్తారో జాతికన్తారో, తం జాతికన్తారం.
Tāretīti akhemantaṭṭhānaṃ atikkāmeti. Uttāretīti khemantabhūmiṃ upanento tāreti. Nittāretīti akhemantaṭṭhānato nikkhāmento tāreti . Patāretīti pariggahetvā tāreti, hatthena pariggahetvā viya tāretīti attho. Sabbampetaṃ tāraṇuttāraṇādikhemantaṭṭhāne ṭhapanamevāti āha – ‘‘khemantabhūmiṃ sampāpetī’’ti. Satteti veneyyasatte. Mahāgahanatāya mahānatthatāya dunnittariyatāya ca jātiyeva kantāro jātikantāro, taṃ jātikantāraṃ.
గణస్స సుస్సూసతీతి గణో అస్స వచనం సుస్సూసతి సుణాతి ఉపలక్ఖేతి. సోతం ఓదహతీతి సోతుకామతాయ సోతం అవదహతి పతిట్ఠాపేతి. అఞ్ఞా చిత్తం ఉపట్ఠపేతీతి ఞాతుకామం చిత్తం పణిదహతి. గణం అకుసలా వుట్ఠాపేత్వాతి జనసమూహం అకోసల్లసమ్భూతా అకుసలా ఉట్ఠాపేత్వా. కుసలే పతిట్ఠాపేతీతి కోసల్లసమ్భూతే కుసలే ఠపేతి. సఙ్ఘీతి రాసివసేన సఙ్ఘో అస్స అత్థీతి సఙ్ఘీ. పరిసవసేన గణో అస్స అత్థీతి గణీ. గణస్స ఆచరియోతి గణాచరియో.
Gaṇassa sussūsatīti gaṇo assa vacanaṃ sussūsati suṇāti upalakkheti. Sotaṃ odahatīti sotukāmatāya sotaṃ avadahati patiṭṭhāpeti. Aññā cittaṃ upaṭṭhapetīti ñātukāmaṃ cittaṃ paṇidahati. Gaṇaṃ akusalā vuṭṭhāpetvāti janasamūhaṃ akosallasambhūtā akusalā uṭṭhāpetvā. Kusale patiṭṭhāpetīti kosallasambhūte kusale ṭhapeti. Saṅghīti rāsivasena saṅgho assa atthīti saṅghī. Parisavasena gaṇo assa atthīti gaṇī. Gaṇassa ācariyoti gaṇācariyo.
౧౯౧. దుతియగాథాయ సదేవకస్స లోకస్స, యథా దిస్సతీతి సదేవకస్స లోకస్స వియ మనుస్సానమ్పి దిస్సతి. యథా వా దిస్సతీతి తచ్ఛతో అవిపరీతతో దిస్సతి. చక్ఖుమాతి ఉత్తమచక్ఖుమా. ఏకోతి పబ్బజ్జాసఙ్ఖాతాదీహి ఏకో. రతిన్తి నేక్ఖమ్మరతిఆదిం.
191. Dutiyagāthāya sadevakassa lokassa, yathā dissatīti sadevakassa lokassa viya manussānampi dissati. Yathā vā dissatīti tacchato aviparītato dissati. Cakkhumāti uttamacakkhumā. Ekoti pabbajjāsaṅkhātādīhi eko. Ratinti nekkhammaratiādiṃ.
పతిరూపకోతి సువణ్ణపతిరూపకో కుణ్డలో. మత్తికాకుణ్డలోవాతి మత్తికాయ కతకుణ్డలో వియ. లోహడ్ఢమాసోవ సువణ్ణఛన్నోతి సువణ్ణేన పటిచ్ఛన్నో లోహమాసకో వియ. పరివారఛన్నాతి పరివారేన ఛాదితా. అన్తో అసుద్ధాతి అబ్భన్తరతో రాగాదీహి అపరిసుద్ధా. బహి సోభమానాతి చీవరాదీహి బాహిరతో సున్దరా.
Patirūpakoti suvaṇṇapatirūpako kuṇḍalo. Mattikākuṇḍalovāti mattikāya katakuṇḍalo viya. Lohaḍḍhamāsova suvaṇṇachannoti suvaṇṇena paṭicchanno lohamāsako viya. Parivārachannāti parivārena chāditā. Anto asuddhāti abbhantarato rāgādīhi aparisuddhā. Bahi sobhamānāti cīvarādīhi bāhirato sundarā.
అకప్పితఇరియాపథా చాతి అసజ్జితఇరియాపథా. పణిధిసమ్పన్నాతి పరిపుణ్ణపత్థనా.
Akappitairiyāpathā cāti asajjitairiyāpathā. Paṇidhisampannāti paripuṇṇapatthanā.
విసుద్ధసద్దోతి పరిసుద్ధకిత్తిసద్దో, యథాభూతథుతిఘోసోతి అత్థో. గతకిత్తిసద్దసిలోకోతి కిత్తిసద్దఞ్చ సిలోకఞ్చ గహేత్వా చరణసీలో. కత్థ విసుద్ధసద్దోతి చే? ‘‘నాగభవనే చ సుపణ్ణభవనే చా’’తిఆదినా నయేన విత్థారేత్వా వుత్తట్ఠానే. తతో చ భియ్యోతి తతో వుత్తప్పకారతో చ వేనేయ్యవసేన అతిరేకతరోపి దిస్సతి.
Visuddhasaddoti parisuddhakittisaddo, yathābhūtathutighosoti attho. Gatakittisaddasilokoti kittisaddañca silokañca gahetvā caraṇasīlo. Kattha visuddhasaddoti ce? ‘‘Nāgabhavane ca supaṇṇabhavanecā’’tiādinā nayena vitthāretvā vuttaṭṭhāne. Tato ca bhiyyoti tato vuttappakārato ca veneyyavasena atirekataropi dissati.
సబ్బం రాగతమన్తి సకలం రాగన్ధకారం. దోసతమాదీసుపి ఏసేవ నయో. అన్ధకరణన్తి పఞ్ఞాలోకనివారణకరణం. అచక్ఖుకరణన్తి పఞ్ఞాచక్ఖునో అకరణం. అఞ్ఞాణకరణన్తి ఞాణేన అజాననకరణం. పఞ్ఞానిరోధికన్తి పఞ్ఞానయననాసకం. విఘాతపక్ఖికన్తి పీళాకోట్ఠాసికం. అనిబ్బానసంవత్తనికన్తి అపచ్చయఅమతనిబ్బానత్థాయ న సంవత్తనికం.
Sabbaṃ rāgatamanti sakalaṃ rāgandhakāraṃ. Dosatamādīsupi eseva nayo. Andhakaraṇanti paññālokanivāraṇakaraṇaṃ. Acakkhukaraṇanti paññācakkhuno akaraṇaṃ. Aññāṇakaraṇanti ñāṇena ajānanakaraṇaṃ. Paññānirodhikanti paññānayananāsakaṃ. Vighātapakkhikanti pīḷākoṭṭhāsikaṃ. Anibbānasaṃvattanikanti apaccayaamatanibbānatthāya na saṃvattanikaṃ.
సబ్బం తం తేన బోధిఞాణేన బుజ్ఝీతి తం సకలం తేన చతుమగ్గఞాణవసేన బుజ్ఝి. పఠమమగ్గవసేన జాని అనుబుజ్ఝి. దుతియమగ్గవసేన పున అఞ్ఞాసి పటివిజ్ఝి. తతియమగ్గవసేన పటివేధం పాపుణి సమ్బుజ్ఝి. చతుత్థమగ్గవసేన నిస్సేసపటివేధేన సమ్మాబుజ్ఝి. అధిగచ్ఛి ఫస్సేసి సచ్ఛాకాసీతి ఏతం తయం ఫలవసేన యోజేతబ్బం. పఠమదుతియవసేన పటిలభి. తతియవసేన ఞాణఫస్సేన ఫుసి. చతుత్థవసేన పచ్చక్ఖం అకాసి. అథ వా ఏకేకఫలస్స తయోపి లబ్భన్తి ఏవ.
Sabbaṃ taṃ tena bodhiñāṇena bujjhīti taṃ sakalaṃ tena catumaggañāṇavasena bujjhi. Paṭhamamaggavasena jāni anubujjhi. Dutiyamaggavasena puna aññāsi paṭivijjhi. Tatiyamaggavasena paṭivedhaṃ pāpuṇi sambujjhi. Catutthamaggavasena nissesapaṭivedhena sammābujjhi. Adhigacchi phassesi sacchākāsīti etaṃ tayaṃ phalavasena yojetabbaṃ. Paṭhamadutiyavasena paṭilabhi. Tatiyavasena ñāṇaphassena phusi. Catutthavasena paccakkhaṃ akāsi. Atha vā ekekaphalassa tayopi labbhanti eva.
నేక్ఖమ్మరతిన్తి పబ్బజ్జాదీని నిస్సాయ ఉప్పన్నరతిం. వివేకరతిన్తి కాయవివేకాదిమ్హి ఉప్పన్నరతిం. ఉపసమరతిన్తి కిలేసవూపసమే రతిం. సమ్బోధిరతిన్తి మగ్గం పచ్చవేక్ఖన్తస్స ఉప్పన్నరతిం.
Nekkhammaratinti pabbajjādīni nissāya uppannaratiṃ. Vivekaratinti kāyavivekādimhi uppannaratiṃ. Upasamaratinti kilesavūpasame ratiṃ. Sambodhiratinti maggaṃ paccavekkhantassa uppannaratiṃ.
౧౯౨. తతియగాథాయ బహూనమిధ బద్ధానన్తి ఇధ బహూనం ఖత్తియాదీనం సిస్సానం. సిస్సా హి ఆచరియపటిబద్ధవుత్తిత్తా ‘‘బద్ధా’’తి వుచ్చన్తి. అత్థి పఞ్హేన ఆగమన్తి అత్థికో పఞ్హేన ఆగతోమ్హి , అత్థికానం వా పఞ్హేన ఆగమనం, పఞ్హేన అత్థి ఆగమనం వాతి.
192. Tatiyagāthāya bahūnamidha baddhānanti idha bahūnaṃ khattiyādīnaṃ sissānaṃ. Sissā hi ācariyapaṭibaddhavuttittā ‘‘baddhā’’ti vuccanti. Atthi pañhena āgamanti atthiko pañhena āgatomhi , atthikānaṃ vā pañhena āgamanaṃ, pañhena atthi āgamanaṃ vāti.
బుద్ధోతి పదస్స అభావేపి తం బుద్ధన్తి పదే యో సో బుద్ధో, తం నిద్దిసితుకామేన ‘‘బుద్ధో’’తి వుత్తం. సయమ్భూతి ఉపదేసం వినా సయమేవ భూతో. అనాచరియకోతి సయమ్భూపదస్స అత్థవివరణం. యో హి ఆచరియం వినా సచ్చాని పటివిజ్ఝతి, సో సయమ్భూ నామ హోతీతి. పుబ్బే అననుస్సుతేసూతిఆది అనాచరియకభావస్స అత్థప్పకాసనం. అననుస్సుతేసూతి ఆచరియతో అననుస్సుతేసు. సామన్తి సయమేవ. అభిసమ్బుజ్ఝీతి భుసం సమ్మా పటివిజ్ఝి. తత్థ చ సబ్బఞ్ఞుతం పాపుణీతి తేసు చ సచ్చేసు సబ్బఞ్ఞుభావం పాపుణి. యథా సచ్చాని పటివిజ్ఝన్తా సబ్బఞ్ఞునో హోన్తి , తథా సచ్చానం పటివిద్ధత్తా ఏవం వుత్తం. ‘‘సబ్బఞ్ఞుతం పత్తో’’తిపి పాఠో. బలేసు చ వసీభావన్తి దససు చ తథాగతబలేసు ఇస్సరభావం పాపుణి. యో సో ఏవం భూతో, సో బుద్ధోతి వుత్తం హోతి. తత్థ సబ్బధమ్మేసు అప్పటిహతఞాణనిమిత్తానుత్తరవిమోక్ఖాధిగమపరిభావితఖన్ధసన్తానం ఉపాదాయ పణ్ణత్తికో, సబ్బఞ్ఞుతపదట్ఠానం వా సచ్చాభిసమ్బోధిముపాదాయ పణ్ణత్తికో సత్తవిసేసో బుద్ధో. ఏత్తావతా అత్థతో బుద్ధవిభావనా కతా హోతి.
Buddhoti padassa abhāvepi taṃ buddhanti pade yo so buddho, taṃ niddisitukāmena ‘‘buddho’’ti vuttaṃ. Sayambhūti upadesaṃ vinā sayameva bhūto. Anācariyakoti sayambhūpadassa atthavivaraṇaṃ. Yo hi ācariyaṃ vinā saccāni paṭivijjhati, so sayambhū nāma hotīti. Pubbe ananussutesūtiādi anācariyakabhāvassa atthappakāsanaṃ. Ananussutesūti ācariyato ananussutesu. Sāmanti sayameva. Abhisambujjhīti bhusaṃ sammā paṭivijjhi. Tattha ca sabbaññutaṃ pāpuṇīti tesu ca saccesu sabbaññubhāvaṃ pāpuṇi. Yathā saccāni paṭivijjhantā sabbaññuno honti , tathā saccānaṃ paṭividdhattā evaṃ vuttaṃ. ‘‘Sabbaññutaṃ patto’’tipi pāṭho. Balesuca vasībhāvanti dasasu ca tathāgatabalesu issarabhāvaṃ pāpuṇi. Yo so evaṃ bhūto, so buddhoti vuttaṃ hoti. Tattha sabbadhammesu appaṭihatañāṇanimittānuttaravimokkhādhigamaparibhāvitakhandhasantānaṃ upādāya paṇṇattiko, sabbaññutapadaṭṭhānaṃ vā saccābhisambodhimupādāya paṇṇattiko sattaviseso buddho. Ettāvatā atthato buddhavibhāvanā katā hoti.
ఇదాని బ్యఞ్జనతో విభావేన్తో ‘‘బుద్ధోతి కేనట్ఠేన బుద్ధో’’తిఆదిమాహ. తత్థ యథా లోకే అవగన్తా ‘‘అవగతో’’తి వుచ్చతి, ఏవం బుజ్ఝితా సచ్చానీతి బుద్ధో. యథా పణ్ణసోసా వాతా ‘‘పణ్ణసుసా’’తి వుచ్చన్తి, ఏవం బోధేతా పజాయాతి బుద్ధో. సబ్బఞ్ఞుతాయ బుద్ధోతి సబ్బధమ్మబుజ్ఝనసమత్థాయ బుద్ధియా బుద్ధోతి వుత్తం హోతి. సబ్బదస్సావితాయ బుద్ధోతి సబ్బధమ్మానం ఞాణచక్ఖునా దిట్ఠత్తా బుద్ధోతి వుత్తం హోతి. అనఞ్ఞనేయ్యతాయ బుద్ధోతి అఞ్ఞేన అబోధనీయతో సయమేవ బుద్ధత్తా బుద్ధోతి వుత్తం హోతి. విసవితాయ బుద్ధోతి నానాగుణవికసనతో పదుమమివ వికసనట్ఠేన బుద్ధోతి వుత్తం హోతి. ఖీణాసవసఙ్ఖాతేన బుద్ధోతిఆదీహి ఛహి పరియాయేహి చిత్తసఙ్కోచకరధమ్మప్పహానేన నిద్దాయ విబుద్ధో పురిసో వియ సబ్బకిలేసనిద్దాయ విబుద్ధత్తా బుద్ధోతి వుత్తం హోతి. సఙ్ఖా సఙ్ఖాతన్తి అత్థతో ఏకత్తా సఙ్ఖాతేనాతి వచనస్స కోట్ఠాసేనాతి అత్థో. తణ్హాలేపదిట్ఠిలేపాభావేన నిరుపలేపసఙ్ఖాతేన సవాసనానం సబ్బకిలేసానం పహీనత్తా ఏకన్తవచనేన విసేసేత్వా వుత్తం. ఏకన్తనిక్కిలేసోతి రాగదోసమోహావసేసేహి సబ్బకిలేసేహి నిక్కిలేసో.
Idāni byañjanato vibhāvento ‘‘buddhoti kenaṭṭhena buddho’’tiādimāha. Tattha yathā loke avagantā ‘‘avagato’’ti vuccati, evaṃ bujjhitā saccānīti buddho. Yathā paṇṇasosā vātā ‘‘paṇṇasusā’’ti vuccanti, evaṃ bodhetā pajāyāti buddho. Sabbaññutāya buddhoti sabbadhammabujjhanasamatthāya buddhiyā buddhoti vuttaṃ hoti. Sabbadassāvitāya buddhoti sabbadhammānaṃ ñāṇacakkhunā diṭṭhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Anaññaneyyatāya buddhoti aññena abodhanīyato sayameva buddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Visavitāya buddhoti nānāguṇavikasanato padumamiva vikasanaṭṭhena buddhoti vuttaṃ hoti. Khīṇāsavasaṅkhātena buddhotiādīhi chahi pariyāyehi cittasaṅkocakaradhammappahānena niddāya vibuddho puriso viya sabbakilesaniddāya vibuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Saṅkhā saṅkhātanti atthato ekattā saṅkhātenāti vacanassa koṭṭhāsenāti attho. Taṇhālepadiṭṭhilepābhāvena nirupalepasaṅkhātena savāsanānaṃ sabbakilesānaṃ pahīnattā ekantavacanena visesetvā vuttaṃ. Ekantanikkilesoti rāgadosamohāvasesehi sabbakilesehi nikkileso.
ఏకాయనమగ్గం గతోతి బుద్ధోతి గమనత్థానం ధాతూనం బుజ్ఝనత్థత్తా బుజ్ఝనత్థాపి ధాతుయో గమనత్థా హోన్తేవ, తస్మా ఏకాయనమగ్గం గతత్తా బుద్ధోతి వుత్తం హోతి. ఏకాయనమగ్గో చేత్థ –
Ekāyanamaggaṃ gatoti buddhoti gamanatthānaṃ dhātūnaṃ bujjhanatthattā bujjhanatthāpi dhātuyo gamanatthā honteva, tasmā ekāyanamaggaṃ gatattā buddhoti vuttaṃ hoti. Ekāyanamaggo cettha –
‘‘మగ్గో పన్థో పథో పజ్జో, అఞ్జసం వటుమాయనం;
‘‘Maggo pantho patho pajjo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ;
నావా ఉత్తరసేతూ చ, కుల్లో చ భిసి సఙ్కమో’’తి. (చూళని॰ పారాయనత్థుతిగాథానిద్దేస ౧౦౧) –
Nāvā uttarasetū ca, kullo ca bhisi saṅkamo’’ti. (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 101) –
మగ్గస్స బహూసు నామేసు అయననామేన వుత్తమగ్గనామేన వుత్తో. తస్మా ఏకమగ్గభూతో మగ్గో, న ద్వేధాపథభూతోతి అత్థో. అథ వా ఏకేన అయితబ్బో మగ్గోతి ఏకాయనమగ్గో. ఏకేనాతి గణసఙ్గణికం పహాయ పవివిత్తేన. అయితబ్బోతి పటిపజ్జితబ్బో, అయన్తి వా ఏతేనాతి అయనో, సంసారతో నిబ్బానం గచ్ఛన్తీతి అత్థో. ఏకేసం అయనోతి ఏకాయనో. ఏకేసన్తి సేట్ఠానం. సబ్బసత్తసేట్ఠా చ సమ్మాసమ్బుద్ధా, తస్మా ఏకేసం మగ్గభూతో సమ్మాసమ్బుద్ధానం అయనభూతో మగ్గోతి వుత్తం హోతి. అయతీతి వా అయనో, గచ్ఛతి పవత్తతీతి అత్థో. ఏకస్మిం అయనో మగ్గోతి ఏకాయనమగ్గో. ఏకస్మింయేవ బుద్ధసాసనే పవత్తమానో మగ్గో, న అఞ్ఞత్థాతి వుత్తం హోతి. అపి చ ఏకం అయతీతి ఏకాయనో. పుబ్బభాగే నానాముఖభావనానయప్పవత్తోపి అపరభాగే ఏకం నిబ్బానమేవ గచ్ఛతీతి వుత్తం హోతి, తస్మా ఏకాయనమగ్గోతి ఏకనిబ్బానగమనమగ్గోతి అత్థో.
Maggassa bahūsu nāmesu ayananāmena vuttamagganāmena vutto. Tasmā ekamaggabhūto maggo, na dvedhāpathabhūtoti attho. Atha vā ekena ayitabbo maggoti ekāyanamaggo. Ekenāti gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya pavivittena. Ayitabboti paṭipajjitabbo, ayanti vā etenāti ayano, saṃsārato nibbānaṃ gacchantīti attho. Ekesaṃ ayanoti ekāyano. Ekesanti seṭṭhānaṃ. Sabbasattaseṭṭhā ca sammāsambuddhā, tasmā ekesaṃ maggabhūto sammāsambuddhānaṃ ayanabhūto maggoti vuttaṃ hoti. Ayatīti vā ayano, gacchati pavattatīti attho. Ekasmiṃ ayano maggoti ekāyanamaggo. Ekasmiṃyeva buddhasāsane pavattamāno maggo, na aññatthāti vuttaṃ hoti. Api ca ekaṃ ayatīti ekāyano. Pubbabhāge nānāmukhabhāvanānayappavattopi aparabhāge ekaṃ nibbānameva gacchatīti vuttaṃ hoti, tasmā ekāyanamaggoti ekanibbānagamanamaggoti attho.
ఏకో అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధోతి న పరేహి బుద్ధత్తా బుద్ధో, కిన్తు సయమేవ అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధత్తా బుద్ధోతి వుత్తం హోతి. అబుద్ధివిహతత్తా బుద్ధిపటిలాభత్తా బుద్ధోతి బుద్ధి బుద్ధం బోధోతి పరియాయవచనమేతం. తత్థ యథా ‘‘నీలరత్తగుణయోగా నీలో పటో, రత్తో పటో’’తి వుచ్చతి, ఏవం బుద్ధగుణయోగా ‘‘బుద్ధో’’తి ఞాపేతుం వుత్తం.
Eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti na parehi buddhattā buddho, kintu sayameva anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhattā buddhoti buddhi buddhaṃ bodhoti pariyāyavacanametaṃ. Tattha yathā ‘‘nīlarattaguṇayogā nīlo paṭo, ratto paṭo’’ti vuccati, evaṃ buddhaguṇayogā ‘‘buddho’’ti ñāpetuṃ vuttaṃ.
తతో పరం బుద్ధోతి నేతం నామన్తిఆది ‘‘అత్థమనుగతా అయం పఞ్ఞత్తీ’’తి ఞాపనత్థం వుత్తం. తత్థ మిత్తా సహాయా. అమచ్చా భచ్చా. ఞాతీ పితుపక్ఖికా. సాలోహితా మాతుపక్ఖికా. సమణా పబ్బజ్జుపగతా. బ్రాహ్మణా భోవాదినో, సమితపాపబాహితపాపా వా. దేవతా సక్కాదయో బ్రహ్మానో చ. విమోక్ఖన్తికన్తి విమోక్ఖో అరహత్తమగ్గో, విమోక్ఖస్స అన్తో అరహత్తఫలం, తస్మిం విమోక్ఖన్తే భవం విమోక్ఖన్తికం నామం. సబ్బఞ్ఞుభావో హి అరహత్తమగ్గేన సిజ్ఝతి, అరహత్తఫలోదయే సిద్ధం హోతి. తస్మా సబ్బఞ్ఞుభావో విమోక్ఖన్తే భవో హోతి. తం నేమిత్తికమ్పి నామం విమోక్ఖన్తే భవం నామ హోతి. తేన వుత్తం – ‘‘విమోక్ఖన్తికమేతం బుద్ధానం భగవన్తాన’’న్తి. బోధియా మూలే సహ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స పటిలాభాతి మహాబోధిరుక్ఖమూలే యథావుత్తక్ఖణే సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స పటిలాభేన సహ. సచ్ఛికా పఞ్ఞత్తీతి అరహత్తఫలసచ్ఛికిరియాయ సబ్బధమ్మసచ్ఛికిరియాయ వా జాతా పఞ్ఞత్తి. యదిదం బుద్ధోతి పఞ్ఞత్తి. అయం బ్యఞ్జనతో బుద్ధవిభావనా. ఇతో పరం వహస్సేతం భారన్తి పరియోసానం తత్థ తత్థ వుత్తనయత్తా యథాపాళిమేవ నియ్యాతి.
Tato paraṃ buddhoti netaṃ nāmantiādi ‘‘atthamanugatā ayaṃ paññattī’’ti ñāpanatthaṃ vuttaṃ. Tattha mittā sahāyā. Amaccā bhaccā. Ñātī pitupakkhikā. Sālohitā mātupakkhikā. Samaṇā pabbajjupagatā. Brāhmaṇā bhovādino, samitapāpabāhitapāpā vā. Devatā sakkādayo brahmāno ca. Vimokkhantikanti vimokkho arahattamaggo, vimokkhassa anto arahattaphalaṃ, tasmiṃ vimokkhante bhavaṃ vimokkhantikaṃ nāmaṃ. Sabbaññubhāvo hi arahattamaggena sijjhati, arahattaphalodaye siddhaṃ hoti. Tasmā sabbaññubhāvo vimokkhante bhavo hoti. Taṃ nemittikampi nāmaṃ vimokkhante bhavaṃ nāma hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantāna’’nti. Bodhiyā mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhāti mahābodhirukkhamūle yathāvuttakkhaṇe sabbaññutaññāṇassa paṭilābhena saha. Sacchikā paññattīti arahattaphalasacchikiriyāya sabbadhammasacchikiriyāya vā jātā paññatti. Yadidaṃ buddhoti paññatti. Ayaṃ byañjanato buddhavibhāvanā. Ito paraṃ vahassetaṃ bhāranti pariyosānaṃ tattha tattha vuttanayattā yathāpāḷimeva niyyāti.
౧౯౩. చతుత్థగాథాయ విజిగుచ్ఛతోతి జాతిఆదీహి అట్టీయతో. రిత్తమాసనన్తి వివిత్తం మఞ్చపీఠం. పబ్బతానం గుహాసు వాతి పబ్బతగుహాసు వా రిత్తమాసనం భజతోతి సమ్బన్ధితబ్బం.
193. Catutthagāthāya vijigucchatoti jātiādīhi aṭṭīyato. Rittamāsananti vivittaṃ mañcapīṭhaṃ. Pabbatānaṃ guhāsu vāti pabbataguhāsu vā rittamāsanaṃ bhajatoti sambandhitabbaṃ.
జాతియా విజిగుచ్ఛతోతి జాతిం విజిగుచ్ఛతో. జరాయ. బ్యాధినాతిఆదీసుపి ఏసేవ నయో. భజతోతి ఏవమాదీసు భజతోతి భజన్తస్స. సేవతోతి సేవన్తస్స. నిసేవతోతి సమ్మా సేవన్తస్స . సంసేవతోతి పునప్పునం సేవన్తస్స. పటిసేవతోతి ఉపగన్త్వా సేవన్తస్స. పబ్బతపబ్భారాతి పబ్బతకుచ్ఛియో.
Jātiyā vijigucchatoti jātiṃ vijigucchato. Jarāya. Byādhinātiādīsupi eseva nayo. Bhajatoti evamādīsu bhajatoti bhajantassa. Sevatoti sevantassa. Nisevatoti sammā sevantassa . Saṃsevatoti punappunaṃ sevantassa. Paṭisevatoti upagantvā sevantassa. Pabbatapabbhārāti pabbatakucchiyo.
౧౯౪. పఞ్చమగాథాయ ఉచ్చావచేసూతి హీనపణీతేసు. సయనేసూతి విహారాదీసు సేనాసనేసు. కీవన్తో తత్థ భేరవాతి కిత్తకా తత్థ భయకారణా. ‘‘కువన్తో’’తిపి పాఠో, కూజన్తోతి చస్స అత్థో.
194. Pañcamagāthāya uccāvacesūti hīnapaṇītesu. Sayanesūti vihārādīsu senāsanesu. Kīvanto tattha bheravāti kittakā tattha bhayakāraṇā. ‘‘Kuvanto’’tipi pāṭho, kūjantoti cassa attho.
కువన్తోతి సద్దాయన్తో. కూజన్తోతి అబ్యత్తసద్దం కరోన్తో. నదన్తోతి ఉక్కుట్ఠిం కరోన్తో. సద్దం కరోన్తోతి వాచం భాసన్తో. కతీతి పుచ్ఛా. కిత్తకాతి పమాణపుచ్ఛా. కీవతకాతి పరిచ్ఛేదపుచ్ఛా. కీవబహుకాతి పమాణపరిచ్ఛేదపుచ్ఛా. తే భేరవాతి ఏతే భయజననుపద్దవా భయారమ్మణా. కీవబహుకాతి పుచ్ఛితే ఆరమ్మణే దస్సేతుం ‘‘సీహా బ్యగ్ఘా దీపీ’’తిఆదీహి విస్సజ్జేతి.
Kuvantoti saddāyanto. Kūjantoti abyattasaddaṃ karonto. Nadantoti ukkuṭṭhiṃ karonto. Saddaṃ karontoti vācaṃ bhāsanto. Katīti pucchā. Kittakāti pamāṇapucchā. Kīvatakāti paricchedapucchā. Kīvabahukāti pamāṇaparicchedapucchā. Te bheravāti ete bhayajananupaddavā bhayārammaṇā. Kīvabahukāti pucchite ārammaṇe dassetuṃ ‘‘sīhā byagghā dīpī’’tiādīhi vissajjeti.
౧౯౫. ఛట్ఠగాథాయ కతి పరిస్సయాతి కిత్తకా ఉపద్దవా. అగతం దిసన్తి నిబ్బానం. తఞ్హి అగతపుబ్బత్తా అగతం, నిద్దిసితబ్బతో దిసా చాతి. తేన వుత్తం – ‘‘అగతం దిస’’న్తి. అమతం దిస’’న్తిపి పాఠో. అభిసమ్భవేతి అభిసమ్భవేయ్య. పన్తమ్హీతి పరియన్తే.
195. Chaṭṭhagāthāya kati parissayāti kittakā upaddavā. Agataṃ disanti nibbānaṃ. Tañhi agatapubbattā agataṃ, niddisitabbato disā cāti. Tena vuttaṃ – ‘‘agataṃ disa’’nti. Amataṃ disa’’ntipi pāṭho. Abhisambhaveti abhisambhaveyya. Pantamhīti pariyante.
అగతపుబ్బా సా దిసాతి యా దిసా సుపినన్తేనపి న గతపుబ్బా. న సా దిసా గతపుబ్బాతి ఏసా దిసా వుత్తనయేన న గతపుబ్బా. ఇమినా దీఘేన అద్ధునాతి అనేన దీఘకాలేన.
Agatapubbā sā disāti yā disā supinantenapi na gatapubbā. Na sā disā gatapubbāti esā disā vuttanayena na gatapubbā. Iminā dīghena addhunāti anena dīghakālena.
సమతిత్తికన్తి అన్తోముఖవట్టిలేఖం పాపేత్వా సమభరితం. అనవసేకన్తి అనవసిఞ్చనకం అపరిసిఞ్చనకం కత్వా. తేలపత్తన్తి పక్ఖిత్తతేలం తేలపత్తం. పరిహరేయ్యాతి హరేయ్య ఆదాయ గచ్ఛేయ్య. ఏవం సచిత్తమనురక్ఖేతి తం తేలభరితం పత్తం వియ అత్తనో చిత్తం కాయగతాయ సతియా గోచరే చేవ సమ్పయుత్తసతియా చాతి ఉభిన్నం అన్తరే పక్ఖిపిత్వా యథా ముహుత్తమ్పి బహిద్ధా గోచరే న విక్ఖిపతి, తథా పణ్డితో యోగావచరో రక్ఖేయ్య గోపయేయ్య. కింకారణా? ఏతస్స హి –
Samatittikanti antomukhavaṭṭilekhaṃ pāpetvā samabharitaṃ. Anavasekanti anavasiñcanakaṃ aparisiñcanakaṃ katvā. Telapattanti pakkhittatelaṃ telapattaṃ. Parihareyyāti hareyya ādāya gaccheyya. Evaṃ sacittamanurakkheti taṃ telabharitaṃ pattaṃ viya attano cittaṃ kāyagatāya satiyā gocare ceva sampayuttasatiyā cāti ubhinnaṃ antare pakkhipitvā yathā muhuttampi bahiddhā gocare na vikkhipati, tathā paṇḍito yogāvacaro rakkheyya gopayeyya. Kiṃkāraṇā? Etassa hi –
‘‘దున్నిగ్గహస్స లహునో, యత్థకామనిపాతినో;
‘‘Dunniggahassa lahuno, yatthakāmanipātino;
చిత్తస్స దమథో సాధు, చిత్తం దన్తం సుఖావహం’’. (ధ॰ ప॰ ౩౫);
Cittassa damatho sādhu, cittaṃ dantaṃ sukhāvahaṃ’’. (dha. pa. 35);
తస్మా –
Tasmā –
‘‘సుదుద్దసం సునిపుణం, యత్థకామనిపాతినం;
‘‘Sududdasaṃ sunipuṇaṃ, yatthakāmanipātinaṃ;
చిత్తం రక్ఖేథ మేధావీ, చిత్తం గుత్తం సుఖావహం’’. (ధ॰ ప॰ ౩౬);
Cittaṃ rakkhetha medhāvī, cittaṃ guttaṃ sukhāvahaṃ’’. (dha. pa. 36);
ఇదఞ్హి –
Idañhi –
‘‘దూరఙ్గమం ఏకచరం, అసరీరం గుహాసయం;
‘‘Dūraṅgamaṃ ekacaraṃ, asarīraṃ guhāsayaṃ;
యే చిత్తం సంయమేస్సన్తి, మోక్ఖన్తి మారబన్ధనా’’. (ధ॰ ప॰ ౩౭);
Ye cittaṃ saṃyamessanti, mokkhanti mārabandhanā’’. (dha. pa. 37);
ఇతరస్స పన –
Itarassa pana –
‘‘అనవట్ఠితచిత్తస్స , సద్ధమ్మం అవిజానతో;
‘‘Anavaṭṭhitacittassa , saddhammaṃ avijānato;
పరిప్లవపసాదస్స, పఞ్ఞా న పరిపూరతి’’. (ధ॰ ప॰ ౩౮);
Pariplavapasādassa, paññā na paripūrati’’. (dha. pa. 38);
థిరకమ్మట్ఠానసహాయస్స పన –
Thirakammaṭṭhānasahāyassa pana –
‘‘అనవస్సుతచిత్తస్స, అనన్వాహతచేతసో;
‘‘Anavassutacittassa, ananvāhatacetaso;
పుఞ్ఞపాపపహీనస్స, నత్థి జాగరతో భయం’’. (ధ॰ ప॰ ౩౯);
Puññapāpapahīnassa, natthi jāgarato bhayaṃ’’. (dha. pa. 39);
తస్మా ఏతం –
Tasmā etaṃ –
‘‘ఫన్దనం చపలం చిత్తం, దూరక్ఖం దున్నివారయం;
‘‘Phandanaṃ capalaṃ cittaṃ, dūrakkhaṃ dunnivārayaṃ;
ఉజుం కరోతి మేధావీ, ఉసుకారోవ తేజనం’’. (ధ॰ ప॰ ౩౩);
Ujuṃ karoti medhāvī, usukārova tejanaṃ’’. (dha. pa. 33);
ఏవం ఉజుం కరోన్తో సచిత్తమనురక్ఖే.
Evaṃ ujuṃ karonto sacittamanurakkhe.
పత్థయానో దిసం అగతపుబ్బన్తి ఇమస్మిం కాయగతాసతికమ్మట్ఠానే కమ్మం ఆరభిత్వా అనమతగ్గే సంసారే అగతపుబ్బం దిసం పత్థేన్తో వుత్తనయేన సకం చిత్తం రక్ఖేయ్యాతి అత్థో. కా పనేసా దిసా నామ –
Patthayānodisaṃ agatapubbanti imasmiṃ kāyagatāsatikammaṭṭhāne kammaṃ ārabhitvā anamatagge saṃsāre agatapubbaṃ disaṃ patthento vuttanayena sakaṃ cittaṃ rakkheyyāti attho. Kā panesā disā nāma –
‘‘మాతాపితా దిసా పుబ్బా, ఆచరియా దక్ఖిణా దిసా;
‘‘Mātāpitā disā pubbā, ācariyā dakkhiṇā disā;
పుత్తదారా దిసా పచ్ఛా, మిత్తామచ్చా చ ఉత్తరా.
Puttadārā disā pacchā, mittāmaccā ca uttarā.
‘‘దాసకమ్మకరా హేట్ఠా, ఉద్ధం సమణబ్రాహ్మణా;
‘‘Dāsakammakarā heṭṭhā, uddhaṃ samaṇabrāhmaṇā;
ఏతా దిసా నమస్సేయ్య, అలమత్తో కులే గిహీ’’తి. (దీ॰ ని॰ ౩.౨౭౩) –
Etā disā namasseyya, alamatto kule gihī’’ti. (dī. ni. 3.273) –
ఏత్థ తావ మాతాపితాదయో ‘‘దిసా’’తి వుత్తా.
Ettha tāva mātāpitādayo ‘‘disā’’ti vuttā.
‘‘దిసా చతస్సో విదిసా చతస్సో, ఉద్ధం అధో దస దిసా ఇమాయో;
‘‘Disā catasso vidisā catasso, uddhaṃ adho dasa disā imāyo;
కతమం దిసం తిట్ఠతి నాగరాజా, యమద్దసా సుపినే ఛబ్బిసాణ’’న్తి. (జా॰ ౧.౧౬.౧౦౪) –
Katamaṃ disaṃ tiṭṭhati nāgarājā, yamaddasā supine chabbisāṇa’’nti. (jā. 1.16.104) –
ఏత్థ పురత్థిమాదిభేదా దిసావ ‘‘దిసా’’తి వుత్తా.
Ettha puratthimādibhedā disāva ‘‘disā’’ti vuttā.
‘‘అగారినో అన్నదపానవత్థదా, అవ్హాయికా తమ్పి దిసం వదన్తి;
‘‘Agārino annadapānavatthadā, avhāyikā tampi disaṃ vadanti;
ఏసా దిసా పరమా సేతకేతు, యం పత్వా దుక్ఖీ సుఖినో భవన్తీ’’తి . (జా॰ ౧.౬.౯) –
Esā disā paramā setaketu, yaṃ patvā dukkhī sukhino bhavantī’’ti . (jā. 1.6.9) –
ఏత్థ నిబ్బానం ‘‘దిస’’న్తి వుత్తం. ఇధాపి తదేవ అధిప్పేతం. తణ్హక్ఖయం విరాగన్తిఆదీహి దిస్సతి అపదిస్సతి తస్మా ‘‘దిసా’’తి వుచ్చతి. అనమతగ్గే పన సంసారే కేనచి బాలపుథుజ్జనేన సుపినేనపి అగతపుబ్బతాయ ‘‘అగతపుబ్బా దిసా నామా’’తి వుచ్చతి. తం పత్థయన్తేన కాయగతాసతియా యోగో కరణీయోతి. వజతోతిఆదీసు ఏత్థ మగ్గుప్పాదతో సమీపం వజతో. ఠితిక్ఖణే గచ్ఛతో. ఫలోదయతో అతిక్కమతో.
Ettha nibbānaṃ ‘‘disa’’nti vuttaṃ. Idhāpi tadeva adhippetaṃ. Taṇhakkhayaṃ virāgantiādīhi dissati apadissati tasmā ‘‘disā’’ti vuccati. Anamatagge pana saṃsāre kenaci bālaputhujjanena supinenapi agatapubbatāya ‘‘agatapubbā disā nāmā’’ti vuccati. Taṃ patthayantena kāyagatāsatiyā yogo karaṇīyoti. Vajatotiādīsu ettha magguppādato samīpaṃ vajato. Ṭhitikkhaṇe gacchato. Phalodayato atikkamato.
అన్తేతి అన్తమ్హి ఠితే. పన్తేతి వనగహనగమ్భీరే ఠితే. పరియన్తేతి దూరభావేన పరియన్తే ఠితే. సేలన్తేతి పబ్బతానం అన్తే. వనన్తేతి వనఘటానం అన్తే. నదన్తేతి నదీనం అన్తే. ఉదకన్తేతి ఉదకానం పరియన్తే. యత్థ న కసీయతి న వపీయతీతి యస్మిం కసనఞ్చ వపనఞ్చ న కరీయతి. జనన్తం అతిక్కమిత్వా ఠితే. మనుస్సానం అనుపచారేతి కసనవపనవసేన మనుస్సేహి అనుపచరితబ్బే సేనాసనే.
Anteti antamhi ṭhite. Panteti vanagahanagambhīre ṭhite. Pariyanteti dūrabhāvena pariyante ṭhite. Selanteti pabbatānaṃ ante. Vananteti vanaghaṭānaṃ ante. Nadanteti nadīnaṃ ante. Udakanteti udakānaṃ pariyante. Yattha na kasīyati na vapīyatīti yasmiṃ kasanañca vapanañca na karīyati. Janantaṃatikkamitvā ṭhite. Manussānaṃ anupacāreti kasanavapanavasena manussehi anupacaritabbe senāsane.
౧౯౬. సత్తమగాథాయ క్యాస్స బ్యప్పథయో అస్సూతి కిదిసాని తస్స వచనాని అస్సు.
196. Sattamagāthāya kyāssa byappathayo assūti kidisāni tassa vacanāni assu.
ముసావాదం పహాయాతి ఏత్థ ముసాతి విసంవాదనపురేక్ఖారస్స అత్థభఞ్జనకో వచీపయోగో కాయపయోగో వా. విసంవాదనాధిప్పాయేన పనస్స పరవిసంవాదకకాయవచీపయోగసముట్ఠాపికా చేతనా ముసావాదో. అపరో నయో – ముసాతి అభూతం అతచ్ఛం వత్థు, వాదోతి తస్స భూతతో తచ్ఛతో విఞ్ఞాపనం. లక్ఖణతో పన అతథం వత్థుం తథతో పరం విఞ్ఞాపేతుకామస్స తథావిఞ్ఞత్తిసముట్ఠాపికా చేతనా ముసావాదో. సో యమత్థం భఞ్జతి, తస్స అప్పతాయ అప్పసావజ్జో, మహన్తతాయ మహాసావజ్జో. అపి చ గహట్ఠానం అత్తనో సన్తకం అదాతుకామతాయ ‘‘నత్థీ’’తిఆదినయప్పవత్తో అప్పసావజ్జో, సక్ఖినా హుత్వా అత్థభఞ్జనత్థం వుత్తో మహాసావజ్జో. పబ్బజితానం అప్పకమ్పి తేలం వా సప్పిం వా లభిత్వా హసాధిప్పాయేన ‘‘అజ్జ గామే తేలం నదీ మఞ్ఞే సన్దతీ’’తి పూరణకథానయేన పవత్తో అప్పసావజ్జో, అదిట్ఠంయేవ పన దిట్ఠన్తిఆదినా నయేన వదన్తానం మహాసావజ్జో.
Musāvādaṃ pahāyāti ettha musāti visaṃvādanapurekkhārassa atthabhañjanako vacīpayogo kāyapayogo vā. Visaṃvādanādhippāyena panassa paravisaṃvādakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo. Aparo nayo – musāti abhūtaṃ atacchaṃ vatthu, vādoti tassa bhūtato tacchato viññāpanaṃ. Lakkhaṇato pana atathaṃ vatthuṃ tathato paraṃ viññāpetukāmassa tathāviññattisamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo. So yamatthaṃ bhañjati, tassa appatāya appasāvajjo, mahantatāya mahāsāvajjo. Api ca gahaṭṭhānaṃ attano santakaṃ adātukāmatāya ‘‘natthī’’tiādinayappavatto appasāvajjo, sakkhinā hutvā atthabhañjanatthaṃ vutto mahāsāvajjo. Pabbajitānaṃ appakampi telaṃ vā sappiṃ vā labhitvā hasādhippāyena ‘‘ajja gāme telaṃ nadī maññe sandatī’’ti pūraṇakathānayena pavatto appasāvajjo, adiṭṭhaṃyeva pana diṭṭhantiādinā nayena vadantānaṃ mahāsāvajjo.
తస్స చత్తారో సమ్భారా హోన్తి – అతథం వత్థు విసంవాదనచిత్తం తజ్జో వాయామో పరస్స తదత్థవిజాననన్తి. ఏకో పయోగో సాహత్థికోవ. సో చ కాయేన వా కాయపటిబద్ధేన వా వాచాయ వా పరవిసంవాదకకిరియాకరణే దట్ఠబ్బో. తాయ చే కిరియాయ పరో తమత్థం జానాతి, అయం కిరియసముట్ఠాపికా చేతనాక్ఖణేయేవ ముసావాదకమ్మునా బజ్ఝతి.
Tassa cattāro sambhārā honti – atathaṃ vatthu visaṃvādanacittaṃ tajjo vāyāmo parassa tadatthavijānananti. Eko payogo sāhatthikova. So ca kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā vācāya vā paravisaṃvādakakiriyākaraṇe daṭṭhabbo. Tāya ce kiriyāya paro tamatthaṃ jānāti, ayaṃ kiriyasamuṭṭhāpikā cetanākkhaṇeyeva musāvādakammunā bajjhati.
సచ్చం వదతీతి సచ్చవాదీ. సచ్చేన సచ్చం సన్దహతి ఘటేతీతి సచ్చసన్ధో, న అన్తరన్తరా ముసా వదతీతి అత్థో. యో హి పురిసో కదాచి ముసా వదతి, కదాచి సచ్చం, తస్స ముసావాదేన అన్తరికతాయ సచ్చం సచ్చేన న ఘటియతి, తస్మా న సో సచ్చసన్ధో. అయం పన న తాదిసో, జీవితహేతుపి ముసా అవత్వా సచ్చేన సచ్చం సన్దహతియేవాతి సచ్చసన్ధో.
Saccaṃ vadatīti saccavādī. Saccena saccaṃ sandahati ghaṭetīti saccasandho, na antarantarā musā vadatīti attho. Yo hi puriso kadāci musā vadati, kadāci saccaṃ, tassa musāvādena antarikatāya saccaṃ saccena na ghaṭiyati, tasmā na so saccasandho. Ayaṃ pana na tādiso, jīvitahetupi musā avatvā saccena saccaṃ sandahatiyevāti saccasandho.
థేతోతి థిరో, థిరకథోతి అత్థో. ఏకో పుగ్గలో హలిద్దిరాగో వియ థుసరాసిమ్హి నిఖాతఖాణు వియ అస్సపిట్ఠే ఠపితకుమ్భణ్డమివ చ న థిరకథో హోతి. ఏకో పాసాణలేఖా వియ ఇన్దఖీలో వియ చ థిరకథో హోతి, అసినా సీసం ఛిన్దన్తేపి ద్వేకథా న కథేతి. అయం వుచ్చతి థేతో.
Thetoti thiro, thirakathoti attho. Eko puggalo haliddirāgo viya thusarāsimhi nikhātakhāṇu viya assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍamiva ca na thirakatho hoti. Eko pāsāṇalekhā viya indakhīlo viya ca thirakatho hoti, asinā sīsaṃ chindantepi dvekathā na katheti. Ayaṃ vuccati theto.
పచ్చయికోతి పత్తియాయితబ్బో, సద్ధాయితబ్బకోతి అత్థో. ఏకచ్చో హి పుగ్గలో న పచ్చయికో హోతి, ‘‘ఇదం కేన వుత్తం, అసుకేనా’’తి వుత్తే ‘‘మా తస్స వచనం సద్దహథా’’తి వత్తబ్బతం ఆపజ్జతి. ఏకో పచ్చయికో హోతి, ‘‘ఇదం కేన వుత్తం, అసుకేనా’’తి వుత్తే ‘‘యది తేన వుత్తం, ఇదమేవ పమాణం, ఇదాని ఉపపరిక్ఖితబ్బం నత్థి, ఏవమేవ ఇద’’న్తి వత్తబ్బతం ఆపజ్జతి, అయం వుచ్చతి పచ్చయికో. అవిసంవాదకో లోకస్సాతి తాయ సచ్చవాదితాయ లోకం న విసంవాదేతీతి అత్థో.
Paccayikoti pattiyāyitabbo, saddhāyitabbakoti attho. Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti, ‘‘idaṃ kena vuttaṃ, asukenā’’ti vutte ‘‘mā tassa vacanaṃ saddahathā’’ti vattabbataṃ āpajjati. Eko paccayiko hoti, ‘‘idaṃ kena vuttaṃ, asukenā’’ti vutte ‘‘yadi tena vuttaṃ, idameva pamāṇaṃ, idāni upaparikkhitabbaṃ natthi, evameva ida’’nti vattabbataṃ āpajjati, ayaṃ vuccati paccayiko. Avisaṃvādako lokassāti tāya saccavāditāya lokaṃ na visaṃvādetīti attho.
పిసుణం వాచం పహాయాతిఆదీసు యాయ వాచాయ యస్స తం వాచం భాసతి, తస్స హదయే అత్తనో పియభావం పరస్స చ సుఞ్ఞభావం కరోతి, సా పిసుణవాచా. యాయ పన అత్తానమ్పి పరమ్పి ఫరుసం కరోతి, యా వాచా సయమ్పి ఫరుసా, నేవ కణ్ణసుఖా న హదయఙ్గమా, అయం ఫరుసవాచా. యేన సమ్ఫం పలపతి నిరత్థకం, సో సమ్ఫప్పలాపో. తేసం మూలభూతాపి చేతనా పిసుణవాచాదినామమేవ లభతి, సా ఏవ ఇధ అధిప్పేతాతి.
Pisuṇaṃ vācaṃ pahāyātiādīsu yāya vācāya yassa taṃ vācaṃ bhāsati, tassa hadaye attano piyabhāvaṃ parassa ca suññabhāvaṃ karoti, sā pisuṇavācā. Yāya pana attānampi parampi pharusaṃ karoti, yā vācā sayampi pharusā, neva kaṇṇasukhā na hadayaṅgamā, ayaṃ pharusavācā. Yena samphaṃ palapati niratthakaṃ, so samphappalāpo. Tesaṃ mūlabhūtāpi cetanā pisuṇavācādināmameva labhati, sā eva idha adhippetāti.
తత్థ సంకిలిట్ఠచిత్తస్స పరేసం వా భేదాయ అత్తనో పియకమ్యతాయ వా కాయవచీపయోగసముట్ఠాపికా చేతనా పిసుణవాచా. సా యస్స భేదం కరోతి, తస్స అప్పగుణతాయ అప్పసావజ్జా, మహాగుణతాయ మహాసావజ్జా.
Tattha saṃkiliṭṭhacittassa paresaṃ vā bhedāya attano piyakamyatāya vā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā pisuṇavācā. Sā yassa bhedaṃ karoti, tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā.
తస్సా చత్తారో సమ్భారా హోన్తి – భిన్దితబ్బో పరో, ‘‘ఇతి ఇమే నానా భవిస్సన్తి వినా భవిస్సన్తీ’’తి భేదపురేక్ఖారతా వా, ‘‘ఇతి అహం పియో భవిస్సామి విస్సాసికో’’తి పియకమ్యతా వా, తజ్జో వాయామో, తస్స తదత్థవిజాననన్తి.
Tassā cattāro sambhārā honti – bhinditabbo paro, ‘‘iti ime nānā bhavissanti vinā bhavissantī’’ti bhedapurekkhāratā vā, ‘‘iti ahaṃ piyo bhavissāmi vissāsiko’’ti piyakamyatā vā, tajjo vāyāmo, tassa tadatthavijānananti.
ఇమేసం భేదాయాతి యేసం ఇతోతి వుత్తానం సన్తికే సుతం, తేసం భేదాయ. భిన్నానం వా సన్ధాతాతి ద్విన్నం మిత్తానం వా సమానుపజ్ఝాయకాదీనం వా కేనచిదేవ కారణేన భిన్నానం ఏకమేకం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘తుమ్హాకం ఈదిసే కులే జాతానం ఏవం బహుస్సుతానం ఇదం న యుత్త’’న్తిఆదీని వత్వా సన్ధానం కత్తా. అనుప్పదాతాతి సన్ధానానుప్పదాతా, ద్వే జనే సమగ్గే దిస్వా ‘‘తుమ్హాకం ఏవరూపే కులే జాతానం ఏవరూపేహి గుణేహి సమన్నాగతానం అనుచ్ఛవికమేత’’న్తిఆదీని వత్వా దళ్హీకమ్మం కత్తాతి అత్థో.
Imesaṃ bhedāyāti yesaṃ itoti vuttānaṃ santike sutaṃ, tesaṃ bhedāya. Bhinnānaṃ vā sandhātāti dvinnaṃ mittānaṃ vā samānupajjhāyakādīnaṃ vā kenacideva kāraṇena bhinnānaṃ ekamekaṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhākaṃ īdise kule jātānaṃ evaṃ bahussutānaṃ idaṃ na yutta’’ntiādīni vatvā sandhānaṃ kattā. Anuppadātāti sandhānānuppadātā, dve jane samagge disvā ‘‘tumhākaṃ evarūpe kule jātānaṃ evarūpehi guṇehi samannāgatānaṃ anucchavikameta’’ntiādīni vatvā daḷhīkammaṃ kattāti attho.
సమగ్గో ఆరామో అస్సాతి సమగ్గారామో, యత్థ సమగ్గా నత్థి, తత్థ వసితుమ్పి న ఇచ్ఛతీతి అత్థో. ‘‘సమగ్గరామో’’తిపి పాళి, అయమేవత్థో. సమగ్గరతోతి సమగ్గేసు రతో, తే పహాయ అఞ్ఞత్ర గన్తుమ్పి న ఇచ్ఛతీతి అత్థో. సమగ్గే దిస్వాపి సుత్వాపి నన్దతీతి సమగ్గనన్దీ . సమగ్గకరణిం వాచం భాసితాతి యా వాచా సత్తే సమగ్గేయేవ కరోతి, తం సామగ్గిగుణపరిదీపకమేవ వాచం భాసతి, న ఇతరన్తి.
Samaggo ārāmo assāti samaggārāmo, yattha samaggā natthi, tattha vasitumpi na icchatīti attho. ‘‘Samaggarāmo’’tipi pāḷi, ayamevattho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pahāya aññatra gantumpi na icchatīti attho. Samagge disvāpi sutvāpi nandatīti samagganandī. Samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitāti yā vācā satte samaggeyeva karoti, taṃ sāmaggiguṇaparidīpakameva vācaṃ bhāsati, na itaranti.
పరస్స మమ్మచ్ఛేదకకాయవచీపయోగసముట్ఠాపికా ఏకన్తఫరుసచేతనా ఫరుసవాచా. మమ్మచ్ఛేదకోపి పయోగో చిత్తసణ్హతాయ ఫరుసవాచా న హోతి. మాతాపితరో హి కదాచి పుత్తకే ఏవమ్పి వదన్తి ‘‘చోరా వో ఖణ్డాఖణ్డికం కరోన్తూ’’తి, ఉప్పలపత్తమ్పి చ నేసం ఉపరి పతన్తం న ఇచ్ఛన్తి. ఆచరియుపజ్ఝాయా చ కదాచి నిస్సితకే ఏవం వదన్తి ‘‘కిం ఇమే అహిరికా అనోత్తప్పినో చరన్తి, నిద్ధమథ నే’’తి. అథ చ నేసం ఆగమాధిగమసమ్పత్తిం ఇచ్ఛన్తి. యథా చ చిత్తసణ్హతాయ ఫరుసవాచా న హోతి, ఏవం వచనసణ్హతాయ అఫరుసవాచాపి న హోతి. న హి మారాపేతుకామస్స ‘‘ఇమం సుఖం సయాపేథా’’తి వచనం అఫరుసవాచా హోతి, చిత్తఫరుసతాయ పనేసా ఫరుసవాచావ, సా యం సన్ధాయ పవత్తితా. తస్స అప్పగుణతాయ అప్పసావజ్జా, మహాగుణతాయ మహాసావజ్జా. తస్సా తయో సమ్భారా – అక్కోసితబ్బో పరో కుపితచిత్తం అక్కోసనాతి.
Parassa mammacchedakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā ekantapharusacetanā pharusavācā. Mammacchedakopi payogo cittasaṇhatāya pharusavācā na hoti. Mātāpitaro hi kadāci puttake evampi vadanti ‘‘corā vo khaṇḍākhaṇḍikaṃ karontū’’ti, uppalapattampi ca nesaṃ upari patantaṃ na icchanti. Ācariyupajjhāyā ca kadāci nissitake evaṃ vadanti ‘‘kiṃ ime ahirikā anottappino caranti, niddhamatha ne’’ti. Atha ca nesaṃ āgamādhigamasampattiṃ icchanti. Yathā ca cittasaṇhatāya pharusavācā na hoti, evaṃ vacanasaṇhatāya apharusavācāpi na hoti. Na hi mārāpetukāmassa ‘‘imaṃ sukhaṃ sayāpethā’’ti vacanaṃ apharusavācā hoti, cittapharusatāya panesā pharusavācāva, sā yaṃ sandhāya pavattitā. Tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā. Tassā tayo sambhārā – akkositabbo paro kupitacittaṃ akkosanāti.
నేలాతి ఏలం వుచ్చతి దోసో, నాస్సా ఏలన్తి నేలా, నిద్దోసాతి అత్థో. ‘‘నేలఙ్గో సేతపచ్ఛాదో’’తి (ఉదా॰ ౬౫; పేటకో॰ ౨౫) ఏత్థ వుత్తనేలం వియ. కణ్ణసుఖాతి బ్యఞ్జనమధురతాయ కణ్ణానం సుఖా, సూచివిజ్ఝనం వియ కణ్ణసూలం న జనేతి. అత్థమధురతాయ సకలసరీరే కోపం అజనేత్వా పేమం జనేతీతి పేమనియా. హదయం గచ్ఛతి అపటిహఞ్ఞమానా సుఖేన చిత్తం పవిసతీతి హదయఙ్గమా. గుణపరిపుణ్ణతాయ పురే భవాతి పోరీ. పురే సంవద్ధనారీ వియ సుకుమారాతిపి పోరీ. పురస్స ఏసాతిపి పోరీ, నగరవాసీనం కథాతి అత్థో. నగరవాసినో హి యుత్తకథా హోన్తి, పితిమత్తం పితాతి భాతిమత్తం భాతాతి వదన్తి. ఏవరూపీ కథా బహునో జనస్స కన్తా హోతీతి బహుజనకన్తా. కన్తభావేనేవ బహునో జనస్స మనాపా చిత్తవుడ్ఢికరాతి బహుజనమనాపా.
Nelāti elaṃ vuccati doso, nāssā elanti nelā, niddosāti attho. ‘‘Nelaṅgo setapacchādo’’ti (udā. 65; peṭako. 25) ettha vuttanelaṃ viya. Kaṇṇasukhāti byañjanamadhuratāya kaṇṇānaṃ sukhā, sūcivijjhanaṃ viya kaṇṇasūlaṃ na janeti. Atthamadhuratāya sakalasarīre kopaṃ ajanetvā pemaṃ janetīti pemaniyā. Hadayaṃ gacchati apaṭihaññamānā sukhena cittaṃ pavisatīti hadayaṅgamā. Guṇaparipuṇṇatāya pure bhavāti porī. Pure saṃvaddhanārī viya sukumārātipi porī. Purassa esātipi porī, nagaravāsīnaṃ kathāti attho. Nagaravāsino hi yuttakathā honti, pitimattaṃ pitāti bhātimattaṃ bhātāti vadanti. Evarūpī kathā bahuno janassa kantā hotīti bahujanakantā. Kantabhāveneva bahuno janassa manāpā cittavuḍḍhikarāti bahujanamanāpā.
అనత్థవిఞ్ఞాపికా కాయవచీపయోగసముట్ఠాపికా అకుసలచేతనా సమ్ఫప్పలాపో. సో ఆసేవనమన్దతాయ అప్పసావజ్జో, ఆసేవనమహన్తతాయ మహాసావజ్జో. తస్స ద్వే సమ్భారా – భారతయుద్ధసీతాహరణాదినిరత్థకకథా పురేక్ఖారతా, తథారూపీకథాకథనఞ్చ.
Anatthaviññāpikā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā akusalacetanā samphappalāpo. So āsevanamandatāya appasāvajjo, āsevanamahantatāya mahāsāvajjo. Tassa dve sambhārā – bhāratayuddhasītāharaṇādiniratthakakathā purekkhāratā, tathārūpīkathākathanañca.
కాలేన వదతీతి కాలవాదీ, వత్తబ్బయుత్తకాలం సల్లక్ఖేత్వా వదతీతి అత్థో. భూతం తచ్ఛం సభావమేవ వదతీతి భూతవాదీ. దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికత్థసన్నిస్సితమేవ కత్వా వదతీతి అత్థవాదీ . నవలోకుత్తరధమ్మసన్నిస్సితం కత్వా వదతీతి ధమ్మవాదీ. సంవరవినయపహానవినయసన్నిస్సితం కత్వా వదతీతి వినయవాదీ. నిధానం వుచ్చతి ఠపనోకాసో, నిధానమస్సా అత్థీతి నిధానవతీ, హదయే నిధాతబ్బయుత్తం వాచం భాసితాతి అత్థో. కాలేనాతి ఏవరూపిం భాసమానోపి చ ‘‘అహం నిధానవతిం వాచం భాసిస్సామీ’’తి న అకాలేన భాసతి, యుత్తకాలం పన అపేక్ఖిత్వావ భాసతీతి అత్థో. సాపదేసన్తి సఉపమం, సకారణన్తి అత్థో. పరియన్తవతిన్తి పరిచ్ఛేదం దస్సేత్వా యథాస్సా పరిచ్ఛేదో పఞ్ఞాయతి, ఏవం భాసతీతి అత్థో. అత్థసంహితన్తి అనేకేహి నయేహి విభజన్తేన పరియాదాతుం అసక్కుణేయ్యతాయ అత్థసమ్పన్నం. యం వా సో అత్థవాదీ అత్థం వదతి, తేన అత్థేన సహితత్తా అత్థసంహితం వాచం భాసతి, న అఞ్ఞం నిక్ఖిపిత్వా అఞ్ఞం భాసతీతి వుత్తం హోతి.
Kālena vadatīti kālavādī, vattabbayuttakālaṃ sallakkhetvā vadatīti attho. Bhūtaṃ tacchaṃ sabhāvameva vadatīti bhūtavādī. Diṭṭhadhammikasamparāyikatthasannissitameva katvā vadatīti atthavādī. Navalokuttaradhammasannissitaṃ katvā vadatīti dhammavādī. Saṃvaravinayapahānavinayasannissitaṃ katvā vadatīti vinayavādī. Nidhānaṃ vuccati ṭhapanokāso, nidhānamassā atthīti nidhānavatī, hadaye nidhātabbayuttaṃ vācaṃ bhāsitāti attho. Kālenāti evarūpiṃ bhāsamānopi ca ‘‘ahaṃ nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsissāmī’’ti na akālena bhāsati, yuttakālaṃ pana apekkhitvāva bhāsatīti attho. Sāpadesanti saupamaṃ, sakāraṇanti attho. Pariyantavatinti paricchedaṃ dassetvā yathāssā paricchedo paññāyati, evaṃ bhāsatīti attho. Atthasaṃhitanti anekehi nayehi vibhajantena pariyādātuṃ asakkuṇeyyatāya atthasampannaṃ. Yaṃ vā so atthavādī atthaṃ vadati, tena atthena sahitattā atthasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsati, na aññaṃ nikkhipitvā aññaṃ bhāsatīti vuttaṃ hoti.
చతూహి వచీసుచరితేహీతి ‘‘ముసావాదం పహాయా’’తిఆదినా నయేన వుత్తేహి చతూహి వాచాహి యుత్తేహి సుట్ఠు చరితేహి. సమన్నాగతోతి అపరిహీనో. చతుదోసాపగతం వాచం భాసతీతి అప్పియాదీహి చతూహి దోసేహి అపగతం పరిహీనం వాచం భాసతి.
Catūhi vacīsucaritehīti ‘‘musāvādaṃ pahāyā’’tiādinā nayena vuttehi catūhi vācāhi yuttehi suṭṭhu caritehi. Samannāgatoti aparihīno. Catudosāpagataṃ vācaṃ bhāsatīti appiyādīhi catūhi dosehi apagataṃ parihīnaṃ vācaṃ bhāsati.
అత్థి అగోచరోతి కిఞ్చాపి థేరో సమణాచారం సమణగోచరం కథేతుకామో ‘‘అత్థి అగోచరో, అత్థి గోచరో’’తి పదం ఉద్ధరి, యథా పన మగ్గకుసలో పురిసో మగ్గం ఆచిక్ఖన్తో ‘‘వామం ముఞ్చ, దక్ఖిణం గణ్హా’’తి పఠమం ముఞ్చితబ్బం సభయమగ్గం ఉప్పథమగ్గం ఆచిక్ఖతి, పచ్ఛా గహేతబ్బం ఖేమమగ్గం ఉజుమగ్గం, ఏవమేవ మగ్గకుసలపురిససదిసో ధమ్మసేనాపతి పఠమం పహాతబ్బం బుద్ధపటికుట్ఠం అగోచరం ఆచిక్ఖిత్వా పచ్ఛా గోచరం ఆచిక్ఖితుకామో ‘‘కతమో అగోచరో’’తిఆదిమాహ. పురిసేన హి ఆచిక్ఖితమగ్గో సమ్పజ్జేయ్య వా న వా, తథాగతేన ఆచిక్ఖితమగ్గో అపణ్ణకో ఇన్దవిస్సట్ఠం వజిరం వియ అవిరజ్ఝనకో నిబ్బాననగరంయేవ సమోసరతి. తేన వుత్తం – ‘‘పురిసో మగ్గకుసలోతి ఖో తిస్స తథాగతస్సేతం అధివచనం అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్సా’’తి (సం॰ ని॰ ౩.౮౪).
Atthi agocaroti kiñcāpi thero samaṇācāraṃ samaṇagocaraṃ kathetukāmo ‘‘atthi agocaro, atthi gocaro’’ti padaṃ uddhari, yathā pana maggakusalo puriso maggaṃ ācikkhanto ‘‘vāmaṃ muñca, dakkhiṇaṃ gaṇhā’’ti paṭhamaṃ muñcitabbaṃ sabhayamaggaṃ uppathamaggaṃ ācikkhati, pacchā gahetabbaṃ khemamaggaṃ ujumaggaṃ, evameva maggakusalapurisasadiso dhammasenāpati paṭhamaṃ pahātabbaṃ buddhapaṭikuṭṭhaṃ agocaraṃ ācikkhitvā pacchā gocaraṃ ācikkhitukāmo ‘‘katamo agocaro’’tiādimāha. Purisena hi ācikkhitamaggo sampajjeyya vā na vā, tathāgatena ācikkhitamaggo apaṇṇako indavissaṭṭhaṃ vajiraṃ viya avirajjhanako nibbānanagaraṃyeva samosarati. Tena vuttaṃ – ‘‘puriso maggakusaloti kho tissa tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti (saṃ. ni. 3.84).
యస్మా వా ససీసం న్హానేన పహీనసేదమలజల్లికస్స పురిసస్స మాలాగన్ధవిలేపనాదివిభూసనవిధానం వియ పహీనపాపధమ్మస్స కల్యాణధమ్మసమాయోగో సమ్పన్నరూపో హోతి, తస్మా సేదమలజల్లికం వియ పహాతబ్బం పఠమం అగోచరం ఆచిక్ఖిత్వా పహీనసేదమలజల్లికస్స మాలాగన్ధవిలేపనాదివిభూసనవిధానం వియ పచ్ఛా గోచరం ఆచిక్ఖితుకామోపి ‘‘కతమో అగోచరో’’తిఆదిమాహ.
Yasmā vā sasīsaṃ nhānena pahīnasedamalajallikassa purisassa mālāgandhavilepanādivibhūsanavidhānaṃ viya pahīnapāpadhammassa kalyāṇadhammasamāyogo sampannarūpo hoti, tasmā sedamalajallikaṃ viya pahātabbaṃ paṭhamaṃ agocaraṃ ācikkhitvā pahīnasedamalajallikassa mālāgandhavilepanādivibhūsanavidhānaṃ viya pacchā gocaraṃ ācikkhitukāmopi ‘‘katamo agocaro’’tiādimāha.
తత్థ గోచరోతి పిణ్డపాతాదీనం అత్థాయ ఉపసఙ్కమితుం యుత్తట్ఠానం. అయుత్తట్ఠానం అగోచరో. వేసియా గోచరో అస్సాతి వేసియాగోచరో, మిత్తసన్థవవసేన ఉపసఙ్కమితబ్బట్ఠానన్తి అత్థో. తత్థ వేసియా నామ రూపూపజీవినియో యేన కేనచిదేవ సులభజ్ఝాచారతా మిత్తసన్థవసినేహవసేన ఉపసఙ్కమన్తో వేసియాగోచరో నామ హోతి. తస్మా ఏవం ఉపసఙ్కమితుం న వట్టతి. కింకారణా? ఆరక్ఖవిపత్తితో. ఏవం ఉపసఙ్కమన్తస్స హి చిరరక్ఖితగోపితోపి సమణధమ్మో కతిపాహేనేవ నస్సతి. సచేపి న నస్సతి, గరహం లభతి. దక్ఖిణావసేన పన ఉపసఙ్కమన్తేన సతిం ఉపట్ఠపేత్వా ఉపసఙ్కమితబ్బం.
Tattha gocaroti piṇḍapātādīnaṃ atthāya upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānaṃ. Ayuttaṭṭhānaṃ agocaro. Vesiyā gocaro assāti vesiyāgocaro, mittasanthavavasena upasaṅkamitabbaṭṭhānanti attho. Tattha vesiyā nāma rūpūpajīviniyo yena kenacideva sulabhajjhācāratā mittasanthavasinehavasena upasaṅkamanto vesiyāgocaro nāma hoti. Tasmā evaṃ upasaṅkamituṃ na vaṭṭati. Kiṃkāraṇā? Ārakkhavipattito. Evaṃ upasaṅkamantassa hi cirarakkhitagopitopi samaṇadhammo katipāheneva nassati. Sacepi na nassati, garahaṃ labhati. Dakkhiṇāvasena pana upasaṅkamantena satiṃ upaṭṭhapetvā upasaṅkamitabbaṃ.
విధవా వుచ్చన్తి మతపతికా వా పవుట్ఠపతికా వా. థుల్లకుమారియోతి మహల్లికా అనిబ్బిద్ధకుమారియో. పణ్డకాతి లోకామిసనిస్సితకథాబహులా ఉస్సన్నకిలేసా అవూపసన్తపరిళాహా నపుంసకా. తేసం సబ్బేసమ్పి ఉపసఙ్కమనే ఆదీనవో వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. భిక్ఖునీసుపి ఏసేవ నయో. అపి చ భిక్ఖూ నామ ఉస్సన్నబ్రహ్మచరియా హోన్తి, తథా భిక్ఖునియో. తే అఞ్ఞమఞ్ఞం సన్థవవసేన కతిపాహేనేవ రక్ఖితగోపితసమణధమ్మం నాసేన్తి. గిలానపుచ్ఛకేన పన గన్తుం వట్టతి. భిక్ఖునా పుప్ఫాని లభిత్వా పూజనత్థాయపి ఓవాదదానత్థాయపి గన్తుం వట్టతియేవ.
Vidhavā vuccanti matapatikā vā pavuṭṭhapatikā vā. Thullakumāriyoti mahallikā anibbiddhakumāriyo. Paṇḍakāti lokāmisanissitakathābahulā ussannakilesā avūpasantapariḷāhā napuṃsakā. Tesaṃ sabbesampi upasaṅkamane ādīnavo vuttanayeneva veditabbo. Bhikkhunīsupi eseva nayo. Api ca bhikkhū nāma ussannabrahmacariyā honti, tathā bhikkhuniyo. Te aññamaññaṃ santhavavasena katipāheneva rakkhitagopitasamaṇadhammaṃ nāsenti. Gilānapucchakena pana gantuṃ vaṭṭati. Bhikkhunā pupphāni labhitvā pūjanatthāyapi ovādadānatthāyapi gantuṃ vaṭṭatiyeva.
పానాగారన్తి సురాపానఘరం, తం బ్రహ్మచరియన్తరాయకరేహి సురాసోణ్డేహి అవివిత్తం హోతి. తత్థ తేహి సద్ధిం సహసోణ్డవసేన ఉపసఙ్కమితుం న వట్టతి, బ్రహ్మచరియన్తరాయో హోతి. సంసట్ఠో విహరతి రాజూహీతిఆదీసు రాజానోతి అభిసిత్తా వా హోన్తు అనభిసిత్తా వా, యే రజ్జమనుసాసన్తి. రాజమహామత్తాతి రాజూనం ఇస్సరియసదిసాయ మహతియా ఇస్సరియమత్తాయ సమన్నాగతా. తిత్థియాతి విపరీతదస్సనా బాహిరపరిబ్బాజకా. తిత్థియసావకాతి భత్తివసేన తేసం పచ్చయదాయకా, ఏతేహి సద్ధిం సంసగ్గజాతో హోతీతి అత్థో.
Pānāgāranti surāpānagharaṃ, taṃ brahmacariyantarāyakarehi surāsoṇḍehi avivittaṃ hoti. Tattha tehi saddhiṃ sahasoṇḍavasena upasaṅkamituṃ na vaṭṭati, brahmacariyantarāyo hoti. Saṃsaṭṭho viharati rājūhītiādīsu rājānoti abhisittā vā hontu anabhisittā vā, ye rajjamanusāsanti. Rājamahāmattāti rājūnaṃ issariyasadisāya mahatiyā issariyamattāya samannāgatā. Titthiyāti viparītadassanā bāhiraparibbājakā. Titthiyasāvakāti bhattivasena tesaṃ paccayadāyakā, etehi saddhiṃ saṃsaggajāto hotīti attho.
అననులోమికేన సంసగ్గేనాతి అననులోమికసంసగ్గో నామ తిస్సన్నం సిక్ఖానం అననులోమో పచ్చనీకసంసగ్గో. యేన బ్రహ్మచరియన్తరాయం పఞ్ఞత్తివీతిక్కమం సల్లేఖపరిహానిఞ్చ పాపుణాతి. సేయ్యథిదం? రాజరాజమహామత్తేహి సద్ధిం సహసోకితా సహనన్దితా సమసుఖదుక్ఖతా ఉప్పన్నేసు కిచ్చకరణీయేసు అత్తనా యోగం ఆపజ్జనతా తిత్థియతిత్థియసావకేహి సద్ధిం ఏకచ్ఛన్దరుచిసమాచారతా ఏకచ్ఛన్దరుచిసమాచారభావావహో వా సినేహబహుమానసన్థవో. తత్థ రాజరాజమహామత్తేహి సద్ధిం సంసగ్గో బ్రహ్మచరియన్తరాయకరో, ఇతరేహి తిత్థియసావకేహి తేసం లద్ధిగ్గహణం . తేసం పన వాదం భిన్దిత్వా అత్తనో లద్ధిం గణ్హాపేతుం సమత్థేన ఉపసఙ్కమితుం వట్టతి.
Ananulomikena saṃsaggenāti ananulomikasaṃsaggo nāma tissannaṃ sikkhānaṃ ananulomo paccanīkasaṃsaggo. Yena brahmacariyantarāyaṃ paññattivītikkamaṃ sallekhaparihāniñca pāpuṇāti. Seyyathidaṃ? Rājarājamahāmattehi saddhiṃ sahasokitā sahananditā samasukhadukkhatā uppannesu kiccakaraṇīyesu attanā yogaṃ āpajjanatā titthiyatitthiyasāvakehi saddhiṃ ekacchandarucisamācāratā ekacchandarucisamācārabhāvāvaho vā sinehabahumānasanthavo. Tattha rājarājamahāmattehi saddhiṃ saṃsaggo brahmacariyantarāyakaro, itarehi titthiyasāvakehi tesaṃ laddhiggahaṇaṃ . Tesaṃ pana vādaṃ bhinditvā attano laddhiṃ gaṇhāpetuṃ samatthena upasaṅkamituṃ vaṭṭati.
ఇదాని అపరేనపి పరియాయేన అగోచరం దస్సేతుం ‘‘యాని వా పన తాని కులానీ’’తిఆది ఆరద్ధం. తత్థ అస్సద్ధానీతి బుద్ధాదీసు సద్ధావిరహితాని. తాని ‘‘బుద్ధో సబ్బఞ్ఞూ, ధమ్మో నియ్యానికో, సఙ్ఘో సుప్పటిపన్నో’’తి న సద్దహన్తి. అప్పసన్నానీతి చిత్తం పసన్నం అనావిలం కాతుం న సక్కోన్తి. అక్కోసకపరిభాసకానీతి అక్కోసకాని చేవ పరిభాసకాని చ. ‘‘చోరోసి, బాలోసి, మూళ్హోసి, ఓట్ఠోసి, గోణోసి, గద్రభోసి, ఆపాయికోసి, నేరయికోసి, తిరచ్ఛానగతోసి, నత్థి తుయ్హం సుగతి, దుగ్గతియేవ తుయ్హం పాటికఙ్ఖా’’తి ఏవం దసహి అక్కోసవత్థూహి అక్కోసన్తి. ‘‘హోతు, ఇదాని తం పహరిస్సామ, బన్ధిస్సామ, వధిస్సామా’’తి ఏవం భయదస్సనేన పరిభాసన్తి చాతి అత్థో.
Idāni aparenapi pariyāyena agocaraṃ dassetuṃ ‘‘yāni vā pana tāni kulānī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha assaddhānīti buddhādīsu saddhāvirahitāni. Tāni ‘‘buddho sabbaññū, dhammo niyyāniko, saṅgho suppaṭipanno’’ti na saddahanti. Appasannānīti cittaṃ pasannaṃ anāvilaṃ kātuṃ na sakkonti. Akkosakaparibhāsakānīti akkosakāni ceva paribhāsakāni ca. ‘‘Corosi, bālosi, mūḷhosi, oṭṭhosi, goṇosi, gadrabhosi, āpāyikosi, nerayikosi, tiracchānagatosi, natthi tuyhaṃ sugati, duggatiyeva tuyhaṃ pāṭikaṅkhā’’ti evaṃ dasahi akkosavatthūhi akkosanti. ‘‘Hotu, idāni taṃ paharissāma, bandhissāma, vadhissāmā’’ti evaṃ bhayadassanena paribhāsanti cāti attho.
అనత్థకామానీతి అత్థం న ఇచ్ఛన్తి, అనత్థమేవ ఇచ్ఛన్తి. అహితకామానీతి అహితమేవ ఇచ్ఛన్తి, హితం న ఇచ్ఛన్తి. అఫాసుకామానీతి ఫాసుకం న ఇచ్ఛన్తి, అఫాసుకమేవ ఇచ్ఛన్తి. అయోగక్ఖేమకామానీతి చతూహి యోగేహి ఖేమం నిబ్భయం న ఇచ్ఛన్తి, సభయమేవ ఇచ్ఛన్తి. భిక్ఖూనన్తి ఏత్థ సామణేరాపి సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. భిక్ఖునీనన్తి ఏత్థ సిక్ఖమానాసామణేరియోపి. సబ్బేసమ్పి హి భగవన్తం ఉద్దిస్స పబ్బజితానఞ్చేవ సరణగతానఞ్చ చతున్నమ్పి పరిసానం తాని అనత్థకామానియేవ. తథారూపాని కులానీతి ఏవరూపాని ఖత్తియకులాదీని కులాని. సేవతీతి నిస్సాయ జీవతి. భజతీతి ఉపసఙ్కమతి. పయిరుపాసతీతి పునప్పునం ఉపసఙ్కమతి. అయం వుచ్చతీతి అయం వేసియాదిగోచరస్స వేసియాదికో రాజాదిసంసట్ఠస్స రాజాదికో అస్సద్ధకులాదిసేవకస్స అస్సద్ధకులాదికో చాతి తిప్పకారోపి అయుత్తగోచరో ‘‘అగోచరో’’తి వేదితబ్బో.
Anatthakāmānīti atthaṃ na icchanti, anatthameva icchanti. Ahitakāmānīti ahitameva icchanti, hitaṃ na icchanti. Aphāsukāmānīti phāsukaṃ na icchanti, aphāsukameva icchanti. Ayogakkhemakāmānīti catūhi yogehi khemaṃ nibbhayaṃ na icchanti, sabhayameva icchanti. Bhikkhūnanti ettha sāmaṇerāpi saṅgahaṃ gacchanti. Bhikkhunīnanti ettha sikkhamānāsāmaṇeriyopi. Sabbesampi hi bhagavantaṃ uddissa pabbajitānañceva saraṇagatānañca catunnampi parisānaṃ tāni anatthakāmāniyeva. Tathārūpāni kulānīti evarūpāni khattiyakulādīni kulāni. Sevatīti nissāya jīvati. Bhajatīti upasaṅkamati. Payirupāsatīti punappunaṃ upasaṅkamati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ vesiyādigocarassa vesiyādiko rājādisaṃsaṭṭhassa rājādiko assaddhakulādisevakassa assaddhakulādiko cāti tippakāropi ayuttagocaro ‘‘agocaro’’ti veditabbo.
తస్స ఇమినాపి పరియాయేన అగోచరతా వేదితబ్బా – వేసియాదికో తావ పఞ్చకామగుణనిస్సయతో అగోచరో వేదితబ్బో. యథాహ – ‘‘కో చ, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో అగోచరో పరవిసయో, యదిదం పఞ్చ కామగుణా’’తి . రాజాదికో ఝానానుయోగస్స అనుపనిస్సయతో లాభసక్కారాసనిచక్కనిప్ఫాదనతో దిట్ఠివిపత్తిహేతుతో చ, అస్సద్ధకులాదికో సద్ధాహానిచిత్తపదోసావహనతో అగోచరో.
Tassa imināpi pariyāyena agocaratā veditabbā – vesiyādiko tāva pañcakāmaguṇanissayato agocaro veditabbo. Yathāha – ‘‘ko ca, bhikkhave, bhikkhuno agocaro paravisayo, yadidaṃ pañca kāmaguṇā’’ti . Rājādiko jhānānuyogassa anupanissayato lābhasakkārāsanicakkanipphādanato diṭṭhivipattihetuto ca, assaddhakulādiko saddhāhānicittapadosāvahanato agocaro.
అన్తరఘరప్పవేసాదికో చ చక్ఖునా రూపం దిస్వా నిమిత్తగ్గాహాదికో చ సద్ధాదేయ్యాని భోజనాని భుఞ్జిత్వా విసూకదస్సనానుయోగో చ పఞ్చ కామగుణా చాతి చతుబ్బిధోపి పన కిలేసుప్పత్తివసేన అగోచరోతి వేదితబ్బో.
Antaragharappavesādiko ca cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhādiko ca saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā visūkadassanānuyogo ca pañca kāmaguṇā cāti catubbidhopi pana kilesuppattivasena agocaroti veditabbo.
మా భిక్ఖవే అగోచరే చరథాతి చరితుం అయుత్తట్ఠానే మా చరథ. పరవిసయేతి సత్తువిసయే. అగోచరే భిక్ఖవే చరతన్తి అయుత్తట్ఠానే చరన్తానం. ‘‘చర’’న్తిపి పాఠో. లచ్ఛతీతి లభిస్సతి పస్సిస్సతి. మారోతి దేవపుత్తమారోపి మచ్చుమారోపి. ఓతారన్తి రన్ధం ఛిద్దం వివరం.
Mā bhikkhave agocare carathāti carituṃ ayuttaṭṭhāne mā caratha. Paravisayeti sattuvisaye. Agocare bhikkhave caratanti ayuttaṭṭhāne carantānaṃ. ‘‘Cara’’ntipi pāṭho. Lacchatīti labhissati passissati. Māroti devaputtamāropi maccumāropi. Otāranti randhaṃ chiddaṃ vivaraṃ.
గోచరనిద్దేసే న వేసియాగోచరో హోతీతిఆదీని వుత్తపటిపక్ఖవసేన వేదితబ్బాని. అయం పన విసేసో – చత్తారో సతిపట్ఠానా గోచరోతి చరితుం యుత్తట్ఠానవసేన చతుసతిపట్ఠానా గోచరో. సకేతి అత్తనో సన్తకే. పేత్తికే విసయేతి పితితో ఆగతవిసయే.
Gocaraniddese na vesiyāgocaro hotītiādīni vuttapaṭipakkhavasena veditabbāni. Ayaṃ pana viseso – cattāro satipaṭṭhānā gocaroti carituṃ yuttaṭṭhānavasena catusatipaṭṭhānā gocaro. Saketi attano santake. Pettike visayeti pitito āgatavisaye.
ఆరద్ధవీరియస్సాతి సమ్మాఉపట్ఠితచతుసమ్మప్పధానవీరియవన్తస్స. థామగతస్సాతి బలప్పత్తస్స. దళ్హపరక్కమస్సాతి థిరవీరియస్స. యస్సత్థాయ పేసితోతి యేన అరహత్తత్థాయ అత్తభావో పరిచ్చత్తో. అత్తత్థే చాతి అత్తనో అత్థే అరహత్తఫలే చ. ఞాయే చాతి అరియే అట్ఠఙ్గికే మగ్గే చ. లక్ఖణే చాతి అనిచ్చాదిలక్ఖణపటివేధే చ. కారణే చాతి హేతుమ్హి చ. ఠానాఠానే చాతి ఠానే చ అట్ఠానే చ, కారణాకారణే చాతి అత్థో. ఇదాని విత్థారేత్వా దస్సేతుం ‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా అనిచ్చా’’తిఆదిమాహ.
Āraddhavīriyassāti sammāupaṭṭhitacatusammappadhānavīriyavantassa. Thāmagatassāti balappattassa. Daḷhaparakkamassāti thiravīriyassa. Yassatthāya pesitoti yena arahattatthāya attabhāvo pariccatto. Attatthe cāti attano atthe arahattaphale ca. Ñāye cāti ariye aṭṭhaṅgike magge ca. Lakkhaṇe cāti aniccādilakkhaṇapaṭivedhe ca. Kāraṇe cāti hetumhi ca. Ṭhānāṭhāne cāti ṭhāne ca aṭṭhāne ca, kāraṇākāraṇe cāti attho. Idāni vitthāretvā dassetuṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādimāha.
౧౯౭. అట్ఠమగాథాయ ఏకోది నిపకోతి ఏకగ్గచిత్తో పణ్డితో.
197. Aṭṭhamagāthāya ekodi nipakoti ekaggacitto paṇḍito.
జాతరూపస్స ఓళారికమ్పి మలం ధమతీతి సువణ్ణస్స థూలం జల్లం అగ్గిసంయోగేన నీహరతి. సన్ధమతీతి సమ్మా నీహరతి. నిద్ధమతీతి అపునభవప్పత్తికం కత్వా నీహరతి. ‘‘ఝాపేతీ’’తి కేచి వదన్తి. మజ్ఝిమకమ్పీతి తతో సుఖుమతరమ్పి. సుఖుమకమ్పీతి అతిసుఖుమతరమ్పి. ఏవమేవాతి ఓపమ్మసమ్పటిపాదనం. అత్తనో ఓళారికేపి కిలేసే ధమతీతి కాయదుచ్చరితాదికే థూలకిలేసే వీరియాతపేన నీహరతి. మజ్ఝిమకేపి కిలేసేతి కామవితక్కాదికే ఓళారికసుఖుమానం మజ్ఝిమకేపి. సుఖుమకేపీతి ఞాతివితక్కాదికే అతిసణ్హకేపి కిలేసే. సమ్మాదిట్ఠియా మిచ్ఛాదిట్ఠిం ధమతీతి సహ విపస్సనాయ మగ్గసమ్పయుత్తాయ సమ్మాదిట్ఠియా విపరీతసఙ్ఖాతం మిచ్ఛాదిట్ఠిం నీహరతి. సమ్మాసఙ్కప్పాదీసుపి ఏసేవ నయో.
Jātarūpassa oḷārikampi malaṃ dhamatīti suvaṇṇassa thūlaṃ jallaṃ aggisaṃyogena nīharati. Sandhamatīti sammā nīharati. Niddhamatīti apunabhavappattikaṃ katvā nīharati. ‘‘Jhāpetī’’ti keci vadanti. Majjhimakampīti tato sukhumatarampi. Sukhumakampīti atisukhumatarampi. Evamevāti opammasampaṭipādanaṃ. Attano oḷārikepi kilese dhamatīti kāyaduccaritādike thūlakilese vīriyātapena nīharati. Majjhimakepi kileseti kāmavitakkādike oḷārikasukhumānaṃ majjhimakepi. Sukhumakepīti ñātivitakkādike atisaṇhakepi kilese. Sammādiṭṭhiyā micchādiṭṭhiṃ dhamatīti saha vipassanāya maggasampayuttāya sammādiṭṭhiyā viparītasaṅkhātaṃ micchādiṭṭhiṃ nīharati. Sammāsaṅkappādīsupi eseva nayo.
౧౯౮. ఏవం ఆయస్మతా సారిపుత్తేన తీహి గాథాహి భగవన్తం థోమేత్వా పఞ్చహి గాథాహి పఞ్చసతానం సిస్సానమత్థాయ చ సేనాసనగోచరసీలవతాదీని పుచ్ఛితో తమత్థం పకాసేతుం ‘‘విజిగుచ్ఛమానస్సా’’తిఆదినా నయేన విస్సజ్జనమారద్ధం. తత్థ పఠమగాథాయ తావత్థో – జాతిఆదీహి జిగుచ్ఛమానస్స రిత్తాసనం సయనం సేవతో వే సమ్బోధికామస్స సారిపుత్త భిక్ఖునో యదిదం ఫాసు యో ఫాసువిహారో యథానుధమ్మం యో చ అనుధమ్మో, తం తే పవక్ఖామి యథా పజానం యథా పజానన్తో వదేయ్య, ఏవం వదామీతి. యం ఫాసువిహారన్తి యం సుఖవిహారం. అసప్పాయరూపదస్సనేనాతి ఇత్థిరూపాదిసమణాసప్పాయరూపదస్సనేన. తం బోధిం బుజ్ఝితుకామస్సాతి తం చతుమగ్గఞాణసఙ్ఖాతం బోధిం బుజ్ఝితుం ఇచ్ఛన్తస్స. అనుబుజ్ఝితుకామస్సాతి అనురూపాయ పటిపత్తియా బుజ్ఝితుకామస్స. పటివిజ్ఝితుకామస్సాతి అభిముఖే కత్వా నిబ్బిజ్ఝితుకామస్స. సమ్బుజ్ఝితుకామస్సాతి పహీనకిలేసే అపచ్చాగమనవసేన సమ్మా బుజ్ఝితుం ఇచ్ఛన్తస్స. అధిగన్తుకామస్సాతి పాపుణితుకామస్స. సచ్ఛికాతుకామస్సాతి పటిలాభసచ్ఛికిరియాయ పత్తుకామస్స. అథ వా బుజ్ఝితుకామస్సాతి సోతాపత్తిమగ్గఞాణం ఞాతుకామస్స. అనుబుజ్ఝితుకామస్సాతి సకదాగామిమగ్గఞాణం పున ఞాతుకామస్స. పటివిజ్ఝితుకామస్సాతి అనాగామిమగ్గఞాణం పటివేధవసేన ఞాతుకామస్స. సమ్బుజ్ఝితుకామస్సాతి అరహత్తమగ్గఞాణం సమ్మా ఞాతుకామస్స. అధిగన్తుకామస్సాతి చతుబ్బిధమ్పి అధిగన్తుకామస్స. ఫస్సితుకామస్సాతి ఞాణఫుసనాయ ఫుసితుకామస్స. సచ్ఛికాతుకామస్సాతి పచ్చవేక్ఖణాయ పచ్చక్ఖం కత్తుకామస్స.
198. Evaṃ āyasmatā sāriputtena tīhi gāthāhi bhagavantaṃ thometvā pañcahi gāthāhi pañcasatānaṃ sissānamatthāya ca senāsanagocarasīlavatādīni pucchito tamatthaṃ pakāsetuṃ ‘‘vijigucchamānassā’’tiādinā nayena vissajjanamāraddhaṃ. Tattha paṭhamagāthāya tāvattho – jātiādīhi jigucchamānassa rittāsanaṃ sayanaṃ sevato ve sambodhikāmassa sāriputta bhikkhuno yadidaṃ phāsu yo phāsuvihāro yathānudhammaṃ yo ca anudhammo, taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ yathā pajānanto vadeyya, evaṃ vadāmīti. Yaṃ phāsuvihāranti yaṃ sukhavihāraṃ. Asappāyarūpadassanenāti itthirūpādisamaṇāsappāyarūpadassanena. Taṃ bodhiṃ bujjhitukāmassāti taṃ catumaggañāṇasaṅkhātaṃ bodhiṃ bujjhituṃ icchantassa. Anubujjhitukāmassāti anurūpāya paṭipattiyā bujjhitukāmassa. Paṭivijjhitukāmassāti abhimukhe katvā nibbijjhitukāmassa. Sambujjhitukāmassāti pahīnakilese apaccāgamanavasena sammā bujjhituṃ icchantassa. Adhigantukāmassāti pāpuṇitukāmassa. Sacchikātukāmassāti paṭilābhasacchikiriyāya pattukāmassa. Atha vā bujjhitukāmassāti sotāpattimaggañāṇaṃ ñātukāmassa. Anubujjhitukāmassāti sakadāgāmimaggañāṇaṃ puna ñātukāmassa. Paṭivijjhitukāmassāti anāgāmimaggañāṇaṃ paṭivedhavasena ñātukāmassa. Sambujjhitukāmassāti arahattamaggañāṇaṃ sammā ñātukāmassa. Adhigantukāmassāti catubbidhampi adhigantukāmassa. Phassitukāmassāti ñāṇaphusanāya phusitukāmassa. Sacchikātukāmassāti paccavekkhaṇāya paccakkhaṃ kattukāmassa.
చతున్నం మగ్గానం పుబ్బభాగే విపస్సనాతి చతున్నం అరియమగ్గానం పురిమకోట్ఠాసే ఉప్పన్నఉదయబ్బయాదివిపస్సనాఞాణాని.
Catunnaṃ maggānaṃ pubbabhāge vipassanāti catunnaṃ ariyamaggānaṃ purimakoṭṭhāse uppannaudayabbayādivipassanāñāṇāni.
౧౯౯. దుతియగాథాయ సపరియన్తచారీతి సీలాదీసు చతూసు పరియన్తేసు చరమానో. డంసాధిపాతానన్తి పిఙ్గలమక్ఖికానఞ్చ సేసమక్ఖికానఞ్చ. తే హి తతో తతో అధిపతిత్వా ఖాదన్తి, తస్మా ‘‘అధిపాతా’’తి వుచ్చన్తి. మనుస్సఫస్సానన్తి చోరాదిఫస్సానం.
199. Dutiyagāthāya sapariyantacārīti sīlādīsu catūsu pariyantesu caramāno. Ḍaṃsādhipātānanti piṅgalamakkhikānañca sesamakkhikānañca. Te hi tato tato adhipatitvā khādanti, tasmā ‘‘adhipātā’’ti vuccanti. Manussaphassānanti corādiphassānaṃ.
చత్తారో పరియన్తాతి చత్తారో మరియాదా పరిచ్ఛేదా. అన్తోపూతిభావం పచ్చవేక్ఖమానోతి అబ్భన్తరే కుచ్ఛితభావం సీలవిరహితభావం ఓలోకయమానో. అన్తో సీలసంవరపరియన్తే చరతీతి సీలసంవరపరిచ్ఛేదబ్భన్తరే చరతి విచరతి. మరియాదం న భిన్దతీతి సీలమరియాదం సీలపరిచ్ఛేదం న కోపేతి.
Cattāro pariyantāti cattāro mariyādā paricchedā. Antopūtibhāvaṃ paccavekkhamānoti abbhantare kucchitabhāvaṃ sīlavirahitabhāvaṃ olokayamāno. Anto sīlasaṃvarapariyante caratīti sīlasaṃvaraparicchedabbhantare carati vicarati. Mariyādaṃ na bhindatīti sīlamariyādaṃ sīlaparicchedaṃ na kopeti.
ఆదిత్తపరియాయం పచ్చవేక్ఖమానోతి ఆదిత్తదేసనం (మహావ॰ ౫౪; సం॰ ని॰ ౩.౬౧; ౪.౨౮) ఓలోకేన్తో. అక్ఖబ్భఞ్జనవణపటిచ్ఛాదనపుత్తమంసూపమం పచ్చవేక్ఖమానోతి సాకటికస్స అక్ఖబ్భఞ్జనఉపమఞ్చ, కుట్ఠబ్యాధినో వణానం పటిచ్ఛాదనతేలపిలోతికఉపమఞ్చ, కన్తారపటిపన్నానం జాయమ్పతికానం పుత్తమంసఖాదనఉపమఞ్చ (సం॰ ని॰ ౨.౬౩; మి॰ ప॰ ౬.౧.౨) ఓలోకేన్తో. భద్దేకరత్తవిహారం పచ్చవేక్ఖమానోతి –
Ādittapariyāyaṃ paccavekkhamānoti ādittadesanaṃ (mahāva. 54; saṃ. ni. 3.61; 4.28) olokento. Akkhabbhañjanavaṇapaṭicchādanaputtamaṃsūpamaṃ paccavekkhamānoti sākaṭikassa akkhabbhañjanaupamañca, kuṭṭhabyādhino vaṇānaṃ paṭicchādanatelapilotikaupamañca, kantārapaṭipannānaṃ jāyampatikānaṃ puttamaṃsakhādanaupamañca (saṃ. ni. 2.63; mi. pa. 6.1.2) olokento. Bhaddekarattavihāraṃ paccavekkhamānoti –
‘‘అతీతం నాన్వాగమేయ్య, నప్పటికఙ్ఖే అనాగతం;
‘‘Atītaṃ nānvāgameyya, nappaṭikaṅkhe anāgataṃ;
తం వే ‘భద్దేకరత్తో’తి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి. (మ॰ ని॰ ౩.౨౮౦; నేత్తి॰ ౧౦౩) –
Taṃ ve ‘bhaddekaratto’ti, santo ācikkhate munī’’ti. (ma. ni. 3.280; netti. 103) –
ఏవం వుత్తం భద్దేకరత్తవిహారం ఓలోకేన్తో. తా ఉప్పతిత్వా ఉప్పతిత్వా ఖాదన్తీతి నిప్పతిత్వా నిప్పతిత్వా ఖాదన్తి.
Evaṃ vuttaṃ bhaddekarattavihāraṃ olokento. Tā uppatitvā uppatitvā khādantīti nippatitvā nippatitvā khādanti.
౨౦౦. తతియగాథాయ పరధమ్మికా నామ సత్తసహధమ్మికవజ్జా సబ్బేపి తే బాహిరకా. కుసలానుఏసీతి కుసలధమ్మే అన్వేసమానో.
200. Tatiyagāthāya paradhammikā nāma sattasahadhammikavajjā sabbepi te bāhirakā. Kusalānuesīti kusaladhamme anvesamāno.
సత్త సహధమ్మికే ఠపేత్వాతి భిక్ఖుభిక్ఖునీసిక్ఖమానాసామణేరసామణేరీఉపాసకఉపాసికాయో వజ్జేత్వా. అథాపరానిపి అత్థి అభిసమ్భోతబ్బానీతి అపరానిపి మద్దితబ్బాని అత్థి సంవిజ్జన్తి.
Satta sahadhammike ṭhapetvāti bhikkhubhikkhunīsikkhamānāsāmaṇerasāmaṇerīupāsakaupāsikāyo vajjetvā. Athāparānipiatthi abhisambhotabbānīti aparānipi madditabbāni atthi saṃvijjanti.
౨౦౧. చతుత్థగాథాయ ఆతఙ్కఫస్సేనాతి రోగఫస్సేన. సీతం అథుణ్హన్తి సీతఞ్చ ఉణ్హఞ్చ. సో తేహి ఫుట్ఠో బహుధాతి సో తేహి ఆతఙ్కాదీహి అనేకేహి ఆకారేహి ఫుట్ఠో సమానో. అనోకోతి అభిసఙ్ఖారవిఞ్ఞాణాదీనం అనోకాసభూతో. అబ్భన్తరధాతుపకోపవసేన వాతి సరీరబ్భన్తరే ఆపోధాతుక్ఖోభవసేన వా అఞ్ఞధాతుక్ఖోభవసేన వా. ఉణ్హన్తి సరీరబ్భన్తరే తేజోధాతుక్ఖోభవసేన ఉణ్హం భవతి. అభిసఙ్ఖారసహగతవిఞ్ఞాణస్సాతి కుసలాకుసలచేతనాసమ్పయుత్తచిత్తస్స. ఓకాసం న కరోతీతి అవకాసం పతిట్ఠం న కరోతి. అవత్థితసమాదానోతి ఓతరిత్వా గాహకో.
201. Catutthagāthāya ātaṅkaphassenāti rogaphassena. Sītaṃ athuṇhanti sītañca uṇhañca. So tehi phuṭṭho bahudhāti so tehi ātaṅkādīhi anekehi ākārehi phuṭṭho samāno. Anokoti abhisaṅkhāraviññāṇādīnaṃ anokāsabhūto. Abbhantaradhātupakopavasena vāti sarīrabbhantare āpodhātukkhobhavasena vā aññadhātukkhobhavasena vā. Uṇhanti sarīrabbhantare tejodhātukkhobhavasena uṇhaṃ bhavati. Abhisaṅkhārasahagataviññāṇassāti kusalākusalacetanāsampayuttacittassa. Okāsaṃ na karotīti avakāsaṃ patiṭṭhaṃ na karoti. Avatthitasamādānoti otaritvā gāhako.
౨౦౨. ఏవం ‘‘భిక్ఖునో విజిగుచ్ఛతో’’తిఆదీహి తీహి గాథాహి పుట్ఠమత్థం విస్సజ్జేత్వా ఇదాని ‘‘క్యాస్స బ్యప్పథయో’’తిఆదినా నయేన పుట్ఠం విస్సజ్జేన్తో ‘‘థేయ్యం న కారే’’తిఆదిమాహ. తత్థ ఫస్సేతి ఫుసేయ్య. యదావిలత్తం మనసో విజఞ్ఞాతి యం చిత్తస్స ఆవిలత్తం విజానేయ్య, తం సబ్బం ‘‘కణ్హస్స పక్ఖో’’తి వినోదయేయ్య.
202. Evaṃ ‘‘bhikkhuno vijigucchato’’tiādīhi tīhi gāthāhi puṭṭhamatthaṃ vissajjetvā idāni ‘‘kyāssa byappathayo’’tiādinā nayena puṭṭhaṃ vissajjento ‘‘theyyaṃ na kāre’’tiādimāha. Tattha phasseti phuseyya. Yadāvilattaṃ manaso vijaññāti yaṃ cittassa āvilattaṃ vijāneyya, taṃ sabbaṃ ‘‘kaṇhassa pakkho’’ti vinodayeyya.
అదిన్నాదానం పహాయాతి ఏత్థ అదిన్నస్స ఆదానం అదిన్నాదానం, పరసంహరణం, థేయ్యం చోరికాతి వుత్తం హోతి. తత్థ అదిన్నన్తి పరపరిగ్గహితం, యత్థ పరో యథాకామకారితం ఆపజ్జన్తో అదణ్డారహో అనుపవజ్జో చ హోతి; తస్మిం పరపరిగ్గహితే పరపరిగ్గహితసఞ్ఞినో తదాదాయకఉపక్కమసముట్ఠాపికా థేయ్యచేతనా అదిన్నాదానం. తం హీనే పరస్స సన్తకే అప్పసావజ్జం, పణీతే మహాసావజ్జం. కస్మా? వత్థుపణీతతాయ. వత్థుసమత్తే సతి గుణాధికానం సన్తకే వత్థుస్మిం మహాసావజ్జం, తం తం గుణాధికం ఉపాదాయ తతో తతో హీనగుణస్స సన్తకే వత్థుస్మిం అప్పసావజ్జం.
Adinnādānaṃpahāyāti ettha adinnassa ādānaṃ adinnādānaṃ, parasaṃharaṇaṃ, theyyaṃ corikāti vuttaṃ hoti. Tattha adinnanti parapariggahitaṃ, yattha paro yathākāmakāritaṃ āpajjanto adaṇḍāraho anupavajjo ca hoti; tasmiṃ parapariggahite parapariggahitasaññino tadādāyakaupakkamasamuṭṭhāpikā theyyacetanā adinnādānaṃ. Taṃ hīne parassa santake appasāvajjaṃ, paṇīte mahāsāvajjaṃ. Kasmā? Vatthupaṇītatāya. Vatthusamatte sati guṇādhikānaṃ santake vatthusmiṃ mahāsāvajjaṃ, taṃ taṃ guṇādhikaṃ upādāya tato tato hīnaguṇassa santake vatthusmiṃ appasāvajjaṃ.
తస్స పఞ్చ సమ్భారా హోన్తి – పరపరిగ్గహితం, పరపరిగ్గహితసఞ్ఞితా, థేయ్యచిత్తం, ఉపక్కమో, తేన హరణన్తి. పహాయాతి ఇమం అదిన్నాదానచేతనాసఙ్ఖాతం దుస్సీల్యం పజహిత్వా. పటివిరతోతి పహీనకాలతో పట్ఠాయ తతో దుస్సీల్యతో ఓరతో విరతోవ. దిన్నమేవ ఆదియతీతి దిన్నాదాయీ. చిత్తేనపి దిన్నమేవ పటికఙ్ఖతీతి దిన్నపాటికఙ్ఖీ. థేనేతీతి థేనో, న థేనేన అథేనేన. అథేనత్తాయేవ సుచిభూతేన. అత్తనాతి అత్తభావేన, అథేనం సుచిభూతం అత్తభావం కత్వా విహరతీతి వుత్తం హోతి. ఇతో పరం వుత్తనయమేవ.
Tassa pañca sambhārā honti – parapariggahitaṃ, parapariggahitasaññitā, theyyacittaṃ, upakkamo, tena haraṇanti. Pahāyāti imaṃ adinnādānacetanāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ pajahitvā. Paṭiviratoti pahīnakālato paṭṭhāya tato dussīlyato orato viratova. Dinnameva ādiyatīti dinnādāyī. Cittenapi dinnameva paṭikaṅkhatīti dinnapāṭikaṅkhī. Thenetīti theno, na thenena athenena. Athenattāyeva sucibhūtena. Attanāti attabhāvena, athenaṃ sucibhūtaṃ attabhāvaṃ katvā viharatīti vuttaṃ hoti. Ito paraṃ vuttanayameva.
మేత్తాయనవసేన మేత్తి. మేత్తాకారో మేత్తాయనా. మేత్తాయ అయితస్స మేత్తాసమఙ్గినో చిత్తస్స భావో మేత్తాయితత్తం. అనుదయతీతి అనుదయా, రక్ఖతీతి అత్థో. అనుదయాకారో అనుదయనా. అనుదయితస్స భావో అనుదయితత్తం. హితస్స ఏసనవసేన హితేసితా. అనుకమ్పనవసేన అనుకమ్పా. సబ్బేహిపి ఇమేహి పదేహి ఉపచారప్పనాప్పత్తావ మేత్తా వుత్తా. విపులేనాతి ఏత్థ ఫరణవసేన విపులతా దట్ఠబ్బా. భూమివసేన పన తం మహగ్గతం. పగుణవసేన అప్పమాణం. సత్తారమ్మణవసేన చ అప్పమాణం. బ్యాపాదపచ్చత్థికప్పహానేన అవేరం. దోమనస్సప్పహానతో అబ్యాపజ్జం, నిద్దుక్ఖన్తి వుత్తం హోతి.
Mettāyanavasena metti. Mettākāro mettāyanā. Mettāya ayitassa mettāsamaṅgino cittassa bhāvo mettāyitattaṃ. Anudayatīti anudayā, rakkhatīti attho. Anudayākāro anudayanā. Anudayitassa bhāvo anudayitattaṃ. Hitassa esanavasena hitesitā. Anukampanavasena anukampā. Sabbehipi imehi padehi upacārappanāppattāva mettā vuttā. Vipulenāti ettha pharaṇavasena vipulatā daṭṭhabbā. Bhūmivasena pana taṃ mahaggataṃ. Paguṇavasena appamāṇaṃ. Sattārammaṇavasena ca appamāṇaṃ. Byāpādapaccatthikappahānena averaṃ. Domanassappahānato abyāpajjaṃ, niddukkhanti vuttaṃ hoti.
ఆవిలన్తి అప్పసన్నం. లుళితన్తి కలలం. ఏరితన్తి అసన్నిట్ఠానం. ఘట్టితన్తి ఆరమ్మణేన ఘట్టనమాపాదితం. చలితన్తి కమ్పమానం. భన్తన్తి విబ్భన్తం. అవూపసన్తన్తి అనిబ్బుతం.
Āvilanti appasannaṃ. Luḷitanti kalalaṃ. Eritanti asanniṭṭhānaṃ. Ghaṭṭitanti ārammaṇena ghaṭṭanamāpāditaṃ. Calitanti kampamānaṃ. Bhantanti vibbhantaṃ. Avūpasantanti anibbutaṃ.
యో సో మారోతి ఏవమాదీసు మహాజనం అనత్థే నియోజేత్వా మారేతీతి మారో. కణ్హకమ్మత్తా కణ్హో. కామావచరిస్సరత్తా అధిపతి. మరణం పాపనతో అన్తగూ. ముఞ్చితుం అప్పదానట్ఠేన నముచి. మారస్స బళిసన్తి మారబళిసం. వట్టసన్నిస్సితట్ఠేన మారస్స ఆమిసన్తి మారామిసం. వసవత్తనట్ఠేన మారస్స విసయోతి మారవిసయో. గోచరట్ఠేన మారస్స నివాసోతి మారనివాసో . కామచారం చరట్ఠేన మారస్స గోచరోతి మారగోచరో. దుప్పముఞ్చనట్ఠేన మారస్స బన్ధనన్తి మారబన్ధనం. దుక్ఖుద్దయోతి దుక్ఖబన్ధనో.
Yoso māroti evamādīsu mahājanaṃ anatthe niyojetvā māretīti māro. Kaṇhakammattā kaṇho. Kāmāvacarissarattā adhipati. Maraṇaṃ pāpanato antagū. Muñcituṃ appadānaṭṭhena namuci. Mārassa baḷisanti mārabaḷisaṃ. Vaṭṭasannissitaṭṭhena mārassa āmisanti mārāmisaṃ. Vasavattanaṭṭhena mārassa visayoti māravisayo. Gocaraṭṭhena mārassa nivāsoti māranivāso. Kāmacāraṃ caraṭṭhena mārassa gocaroti māragocaro. Duppamuñcanaṭṭhena mārassa bandhananti mārabandhanaṃ. Dukkhuddayoti dukkhabandhano.
౨౦౩. మూలమ్పి తేసం పలిఖఞ్ఞ తిట్ఠేతి తేసం కోధాతిమానానం యం అవిజ్జాదికం మూలం, తమ్పి పలిఖణిత్వా తిట్ఠేయ్య. అద్ధా భవన్తో అభిసమ్భవేయ్యాతి ఏతం పియాపియం అభిభవన్తో ఏకంసేనేవ అభిభవేయ్య, న తత్థ సిథిలం పరక్కమేయ్యాతి అధిప్పాయో.
203.Mūlampi tesaṃ palikhañña tiṭṭheti tesaṃ kodhātimānānaṃ yaṃ avijjādikaṃ mūlaṃ, tampi palikhaṇitvā tiṭṭheyya. Addhā bhavanto abhisambhaveyyāti etaṃ piyāpiyaṃ abhibhavanto ekaṃseneva abhibhaveyya, na tattha sithilaṃ parakkameyyāti adhippāyo.
అవిజ్జా మూలన్తిఆదయో అవిజ్జా కోధస్స ఉపనిస్సయసహజాతాదివసేన మూలం హోతి. అనుపాయమనసికారో చ అస్మిమానో చ ఇమే ద్వే ఉపనిస్సయవసేనేవ. అహిరికఅనోత్తప్పఉద్ధచ్చా ఇమే తయో ఉపనిస్సయసహజాతాదివసేన మూలాని హోన్తి, తథా అతిమానస్సాపి.
Avijjā mūlantiādayo avijjā kodhassa upanissayasahajātādivasena mūlaṃ hoti. Anupāyamanasikāro ca asmimāno ca ime dve upanissayavaseneva. Ahirikaanottappauddhaccā ime tayo upanissayasahajātādivasena mūlāni honti, tathā atimānassāpi.
౨౦౪. పఞ్ఞం పురక్ఖత్వాతి పఞ్ఞం పుబ్బఙ్గమం కత్వా. కల్యాణపీతీతి కల్యాణపీతియా సమన్నాగతో. చతురో సహేథ పరిదేవధమ్మేతి అనన్తరగాథాయ వుచ్చమానే పరిదేవనీయధమ్మే సహేయ్య.
204.Paññaṃ purakkhatvāti paññaṃ pubbaṅgamaṃ katvā. Kalyāṇapītīti kalyāṇapītiyā samannāgato. Caturo sahetha paridevadhammeti anantaragāthāya vuccamāne paridevanīyadhamme saheyya.
విచయబహులోతి పరివీమంసనబహులో. పవిచయబహులోతి విసేసేన వీమంసనబహులో. పేక్ఖాయనబహులోతి ఇక్ఖణబహులో. సమేక్ఖాయనబహులోతి ఏసనబహులో. విభూతవిహారీతి పాకటం కత్వా ఞాతవిహారీ.
Vicayabahuloti parivīmaṃsanabahulo. Pavicayabahuloti visesena vīmaṃsanabahulo. Pekkhāyanabahuloti ikkhaṇabahulo. Samekkhāyanabahuloti esanabahulo. Vibhūtavihārīti pākaṭaṃ katvā ñātavihārī.
అభిక్కన్తే పటిక్కన్తేతి ఏత్థ తావ అభిక్కన్తం వుచ్చతి గమనం. పటిక్కన్తం నివత్తనం. తదుభయమ్పి చతూసు ఇరియాపథేసు లబ్భతి. గమనే తావ పురతో కాయం అభిహరన్తో అభిక్కమతి నామ. పటినివత్తేన్తో పటిక్కమతి నామ. ఠానేపి ఠితకోవ కాయం పురతో ఓనమేన్తో అభిక్కమతి నామ. పచ్ఛతో అపనామేన్తో పటిక్కమతి నామ. నిసజ్జాయపి నిసిన్నకోవ ఆసనస్స పురిమఅఙ్గాభిముఖో సంసరన్తో అభిక్కమతి నామ. పచ్ఛిమఅఙ్గప్పదేసం పచ్ఛా సంసరన్తో పటిక్కమతి నామ. నిపజ్జాయపి ఏసేవ నయో.
Abhikkante paṭikkanteti ettha tāva abhikkantaṃ vuccati gamanaṃ. Paṭikkantaṃ nivattanaṃ. Tadubhayampi catūsu iriyāpathesu labbhati. Gamane tāva purato kāyaṃ abhiharanto abhikkamati nāma. Paṭinivattento paṭikkamati nāma. Ṭhānepi ṭhitakova kāyaṃ purato onamento abhikkamati nāma. Pacchato apanāmento paṭikkamati nāma. Nisajjāyapi nisinnakova āsanassa purimaaṅgābhimukho saṃsaranto abhikkamati nāma. Pacchimaaṅgappadesaṃ pacchā saṃsaranto paṭikkamati nāma. Nipajjāyapi eseva nayo.
సమ్పజానకారీ హోతీతి సమ్పజఞ్ఞేన సబ్బకిచ్చకారీ, సమ్పజఞ్ఞమేవ వా కారీ హోతి. సో హి అభిక్కన్తాదీసు సమ్పజఞ్ఞం కరోతేవ, న కత్థచి సమ్పజఞ్ఞవిరహితో హోతి. ఆలోకితే విలోకితేతి ఏత్థ పన ఆలోకితం నామ పురతో పేక్ఖనం. విలోకితం నామ అనుదిసాపేక్ఖనం. అఞ్ఞానిపి హేట్ఠా ఉపరి పచ్ఛతో పేక్ఖనవసేన ఓలోకితఉల్లోకితఅపలోకితాని నామ హోన్తి. తాని ఇధ న గహితాని. సారుప్పవసేన పన ఇమానేవ ద్వే గహితాని, ఇమినా వా ముఖేన సబ్బాని గహితానేవాతి.
Sampajānakārīhotīti sampajaññena sabbakiccakārī, sampajaññameva vā kārī hoti. So hi abhikkantādīsu sampajaññaṃ karoteva, na katthaci sampajaññavirahito hoti. Ālokite vilokiteti ettha pana ālokitaṃ nāma purato pekkhanaṃ. Vilokitaṃ nāma anudisāpekkhanaṃ. Aññānipi heṭṭhā upari pacchato pekkhanavasena olokitaullokitaapalokitāni nāma honti. Tāni idha na gahitāni. Sāruppavasena pana imāneva dve gahitāni, iminā vā mukhena sabbāni gahitānevāti.
సమిఞ్జితే పసారితేతి పబ్బానం సమిఞ్జనపసారణే. సఙ్ఘాటిపత్తచీవరధారణేతి ఏత్థ సఙ్ఘాటిచీవరానం నివాసనపారుపనవసేన , పత్తస్స భిక్ఖాపటిగ్గహణాదివసేన పరిభోగో ధారణం నామ. అసితాదీసు అసితేతి పిణ్డపాతభోజనే. పీతేతి యాగుఆదిపానే. ఖాయితేతి పిట్ఠఖజ్జకాదిఖాదనే. సాయితేతి మధుఫాణితాదిసాయనే. ఉచ్చారపస్సావకమ్మేతి ఉచ్చారస్స చ పస్సావస్స చ కరణే. గతాదీసు గతేతి గమనే. ఠితేతి ఠానే. నిసిన్నేతి నిసజ్జాయ.
Samiñjite pasāriteti pabbānaṃ samiñjanapasāraṇe. Saṅghāṭipattacīvaradhāraṇeti ettha saṅghāṭicīvarānaṃ nivāsanapārupanavasena , pattassa bhikkhāpaṭiggahaṇādivasena paribhogo dhāraṇaṃ nāma. Asitādīsu asiteti piṇḍapātabhojane. Pīteti yāguādipāne. Khāyiteti piṭṭhakhajjakādikhādane. Sāyiteti madhuphāṇitādisāyane. Uccārapassāvakammeti uccārassa ca passāvassa ca karaṇe. Gatādīsu gateti gamane. Ṭhiteti ṭhāne. Nisinneti nisajjāya.
సుత్తేతి సయనే. జాగరితేతి జాగరణే. భాసితేతి కథనే. తత్థ ఉపాదారూపస్స సద్దాయతనస్స అప్పవత్తే సతి భాసితా నామ న హోతి, తస్మిం పవత్తన్తే హోతీతి పరిగ్గాహకో భిక్ఖు భాసితే సమ్పజానకారీ నామ హోతి. విముత్తాయతనసీసేన ధమ్మం దేసేన్తోపి బాత్తింసతిరచ్ఛానకథం పహాయ దసకథావత్థునిస్సితం కథం కథేన్తోపి భాసితే సమ్పజానకారీ నామ. తుణ్హీభావేతి అకథనే. తత్థ ఉపాదారూపస్స సద్దాయతనస్స పవత్తియం తుణ్హీభావో నామ నత్థి, అప్పవత్తియం హోతీతి పరిగ్గాహకో భిక్ఖు తుణ్హీభావే సమ్పజానకారీ నామ హోతి. అట్ఠతింసఆరమ్మణేసు చిత్తరుచియం కమ్మట్ఠానం గహేత్వా నిసిన్నోపి దుతియజ్ఝానం సమాపన్నోపి తుణ్హీభావే సమ్పజానకారీ నామ. ఏత్థ చ ఏకో ఇరియాపథో ద్వీసు ఠానేసు ఆగతో. సో హేట్ఠా అభిక్కన్తే పటిక్కన్తేతి ఏత్థ భిక్ఖాచారగామం గచ్ఛతో ఆగచ్ఛతో చ అద్ధానగమనవసేన కథితో. గతే ఠితేతి ఏత్థ విహారే చుణ్ణికపాదుద్ధారవసేన కథితోతి వేదితబ్బో. బుద్ధానుస్సతివసేనాతిఆదయో హేట్ఠా తత్థ తత్థ పకాసితా ఏవ.
Sutteti sayane. Jāgariteti jāgaraṇe. Bhāsiteti kathane. Tattha upādārūpassa saddāyatanassa appavatte sati bhāsitā nāma na hoti, tasmiṃ pavattante hotīti pariggāhako bhikkhu bhāsite sampajānakārī nāma hoti. Vimuttāyatanasīsena dhammaṃ desentopi bāttiṃsatiracchānakathaṃ pahāya dasakathāvatthunissitaṃ kathaṃ kathentopi bhāsite sampajānakārī nāma. Tuṇhībhāveti akathane. Tattha upādārūpassa saddāyatanassa pavattiyaṃ tuṇhībhāvo nāma natthi, appavattiyaṃ hotīti pariggāhako bhikkhu tuṇhībhāve sampajānakārī nāma hoti. Aṭṭhatiṃsaārammaṇesu cittaruciyaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā nisinnopi dutiyajjhānaṃ samāpannopi tuṇhībhāve sampajānakārī nāma. Ettha ca eko iriyāpatho dvīsu ṭhānesu āgato. So heṭṭhā abhikkante paṭikkanteti ettha bhikkhācāragāmaṃ gacchato āgacchato ca addhānagamanavasena kathito. Gate ṭhiteti ettha vihāre cuṇṇikapāduddhāravasena kathitoti veditabbo. Buddhānussativasenātiādayo heṭṭhā tattha tattha pakāsitā eva.
అరతీతి రతిపటిక్ఖేపో. అరతితాతి అరమనాకారో. అనభిరతీతి అనభిరతభావో. అనభిరమనాతి అనభిరమనాకారో. ఉక్కణ్ఠితాతి ఉక్కణ్ఠనాకారో. పరితస్సితాతి ఉక్కణ్ఠనవసేనేవ పరితస్సనా.
Aratīti ratipaṭikkhepo. Aratitāti aramanākāro. Anabhiratīti anabhiratabhāvo. Anabhiramanāti anabhiramanākāro. Ukkaṇṭhitāti ukkaṇṭhanākāro. Paritassitāti ukkaṇṭhanavaseneva paritassanā.
౨౦౫. కిం సూ అసిస్సన్తి కిం భుఞ్జిస్సామి. కువ వా అసిస్సన్తి కుహిం వా అసిస్సామి. దుక్ఖం వత సేత్థ కువజ్జ సేస్సన్తి ఇమం రత్తిం దుక్ఖం సయిం, అజ్జ ఆగమనరత్తిం కత్థ సయిస్సం. ఏతే వితక్కేతి ఏతే పిణ్డపాతనిస్సితే ద్వే, సేనాసననిస్సితే ద్వేతి చత్తారో వితక్కే. అనికేతచారీతి అపలిబోధచారీ నిత్తణ్హచారీ.
205.Kiṃ sū asissanti kiṃ bhuñjissāmi. Kuva vā asissanti kuhiṃ vā asissāmi. Dukkhaṃ vata settha kuvajja sessanti imaṃ rattiṃ dukkhaṃ sayiṃ, ajja āgamanarattiṃ kattha sayissaṃ. Ete vitakketi ete piṇḍapātanissite dve, senāsananissite dveti cattāro vitakke. Aniketacārīti apalibodhacārī nittaṇhacārī.
ఫలకే వాతి వఙ్కాదిఫలకపీఠే చ. ఆగామిరత్తిన్తి ఆగమనిరత్తియం. ఆదేవనేయ్యేతి విసేసేన దేవనియ్యే. పరిదేవనేయ్యేతి సమన్తతో దేవనియ్యే.
Phalakevāti vaṅkādiphalakapīṭhe ca. Āgāmirattinti āgamanirattiyaṃ. Ādevaneyyeti visesena devaniyye. Paridevaneyyeti samantato devaniyye.
౨౦౬. కాలేతి పిణ్డపాతకాలే పిణ్డపాతసఙ్ఖాతం అన్నం వా, చీవరకాలే చీవరసఙ్ఖాతం వసనం వా లద్ధా ధమ్మేన సమేనాతి అధిప్పాయో. మత్తం స జఞ్ఞాతి పరిగ్గహే చ పరిభోగే చ సో పమాణం జానేయ్య. ఇధాతి సాసనే, నిపాతమత్తమేవ వా ఏతం. తోసనత్థన్తి సన్తోసత్థం, ఏతదత్థం మత్తం జానేయ్యాతి వుత్తం హోతి. సో తేసు గుత్తోతి సో భిక్ఖు తేసు పచ్చయేసు గుత్తో. యతచారీతి సఞ్ఞతవిహారో, రక్ఖితఇరియాపథో రక్ఖితకాయవచీమనోద్వారో చాతి వుత్తం హోతి. ‘‘యతిచారీ’’తిపి పాఠో, ఏసోయేవత్థో. రుసితోతి రోసితో. ఘట్టితోతి వుత్తం హోతి.
206.Kāleti piṇḍapātakāle piṇḍapātasaṅkhātaṃ annaṃ vā, cīvarakāle cīvarasaṅkhātaṃ vasanaṃ vā laddhā dhammena samenāti adhippāyo. Mattaṃ sa jaññāti pariggahe ca paribhoge ca so pamāṇaṃ jāneyya. Idhāti sāsane, nipātamattameva vā etaṃ. Tosanatthanti santosatthaṃ, etadatthaṃ mattaṃ jāneyyāti vuttaṃ hoti. So tesu guttoti so bhikkhu tesu paccayesu gutto. Yatacārīti saññatavihāro, rakkhitairiyāpatho rakkhitakāyavacīmanodvāro cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Yaticārī’’tipi pāṭho, esoyevattho. Rusitoti rosito. Ghaṭṭitoti vuttaṃ hoti.
ద్వీహి కారణేహి మత్తం జానేయ్యాతి ద్వీహి భాగేహి పమాణం జానేయ్య. పటిగ్గహణతో వాతి పరేహి దియ్యమానగ్గహణకాలతో వా. పరిభోగతో వాతి పరిభుఞ్జనకాలతో వా. థోకేపి దియ్యమానేతి అప్పకేపి దియ్యమానే. కులానుదయాయాతి కులానం అనుదయతాయ. కులానురక్ఖాయాతి కులానం అనురక్ఖణత్థాయ. పటిగ్గణ్హాతీతి థోకమ్పి గణ్హాతి. బహుకేపి దియ్యమానేతి అనప్పకేపి దియ్యమానే. కాయపరిహారికం చీవరం పటిగ్గణ్హాతీతి ఏత్థ కాయం పరిహరతి పోసేతీతి కాయపరిహారికం. కుచ్ఛిపరిహారికన్తి కుచ్ఛిం పరిహరతి పోసేతీతి కుచ్ఛిపరిహారికం. ఇతరీతరపచ్చయసన్తోసేన సమన్నాగతస్స భిక్ఖునో అట్ఠ పరిక్ఖారా వట్టన్తి తీణి చీవరాని పత్తో దన్తకట్ఠచ్ఛేదనవాసి ఏకా సూచి కాయబన్ధనం పరిస్సావనన్తి. వుత్తమ్పి చేతం –
Dvīhi kāraṇehi mattaṃ jāneyyāti dvīhi bhāgehi pamāṇaṃ jāneyya. Paṭiggahaṇato vāti parehi diyyamānaggahaṇakālato vā. Paribhogato vāti paribhuñjanakālato vā. Thokepi diyyamāneti appakepi diyyamāne. Kulānudayāyāti kulānaṃ anudayatāya. Kulānurakkhāyāti kulānaṃ anurakkhaṇatthāya. Paṭiggaṇhātīti thokampi gaṇhāti. Bahukepi diyyamāneti anappakepi diyyamāne. Kāyaparihārikaṃ cīvaraṃ paṭiggaṇhātīti ettha kāyaṃ pariharati posetīti kāyaparihārikaṃ. Kucchiparihārikanti kucchiṃ pariharati posetīti kucchiparihārikaṃ. Itarītarapaccayasantosena samannāgatassa bhikkhuno aṭṭha parikkhārā vaṭṭanti tīṇi cīvarāni patto dantakaṭṭhacchedanavāsi ekā sūci kāyabandhanaṃ parissāvananti. Vuttampi cetaṃ –
‘‘తిచీవరఞ్చ పత్తో చ, వాసి సూచి చ బన్ధనం;
‘‘Ticīvarañca patto ca, vāsi sūci ca bandhanaṃ;
పరిస్సావనేన అట్ఠేతే, యుత్తయోగస్స భిక్ఖునో’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౧౫; మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౯౪; ౨.౩౪౯; అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౪.౧౯౮);
Parissāvanena aṭṭhete, yuttayogassa bhikkhuno’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.215; ma. ni. aṭṭha. 1.294; 2.349; a. ni. aṭṭha. 2.4.198);
తే సబ్బే కాయపరిహారికాపి హోన్తి కుచ్ఛిపరిహారికాపి. కథం? తిచీవరం తావ నివాసేత్వా చ పారుపిత్వా చ విచరణకాలే కాయం పరిహరతి పోసేతీతి కాయపరిహారికం హోతి. చీవరకణ్ణేన ఉదకం పరిస్సావేత్వా పివనకాలే ఖాదితబ్బఫలాఫలగ్గహణకాలే చ కుచ్ఛిం పరిహరతి పోసేతీతి కుచ్ఛిపరిహారికం హోతి.
Te sabbe kāyaparihārikāpi honti kucchiparihārikāpi. Kathaṃ? Ticīvaraṃ tāva nivāsetvā ca pārupitvā ca vicaraṇakāle kāyaṃ pariharati posetīti kāyaparihārikaṃ hoti. Cīvarakaṇṇena udakaṃ parissāvetvā pivanakāle khāditabbaphalāphalaggahaṇakāle ca kucchiṃ pariharati posetīti kucchiparihārikaṃ hoti.
పత్తోపి తేన ఉదకం ఉద్ధరిత్వా న్హానకాలే కుటిపరిభణ్డకరణకాలే చ కాయపరిహారికో హోతి . ఆహారం గహేత్వా భుఞ్జనకాలే కుచ్ఛిపరిహారికో. వాసిపి తాయ దన్తకట్ఠచ్ఛేదనకాలే మఞ్చపీఠానం అఙ్గపాదచీవరకుటిదణ్డకసజ్జనకాలే చ కాయపరిహారికా హోతి. ఉచ్ఛుచ్ఛేదననాళికేరాదితచ్ఛనకాలే కుచ్ఛిపరిహారికా. సూచి చీవరసిబ్బనకాలే కాయపరిహారికా హోతి. పూవం వా ఫలం వా విజ్ఝిత్వా ఖాదనకాలే కుచ్ఛిపరిహారికా. కాయబన్ధనం బన్ధిత్వా విచరణకాలే కాయపరిహారికం. ఉచ్ఛుఆదీని బన్ధిత్వా గహణకాలే కుచ్ఛిపరిహారికం. పరిస్సావనం తేన ఉదకం పరిస్సావేత్వా న్హానకాలే సేనాసనపరిభణ్డకరణకాలే చ కాయపరిహారికం, పానీయపాణకపరిస్సావనకాలే తేనేవ తిలతణ్డులపుథుకాదీని గహేత్వా ఖాదనకాలే చ కుచ్ఛిపరిహారికం.
Pattopi tena udakaṃ uddharitvā nhānakāle kuṭiparibhaṇḍakaraṇakāle ca kāyaparihāriko hoti . Āhāraṃ gahetvā bhuñjanakāle kucchiparihāriko. Vāsipi tāya dantakaṭṭhacchedanakāle mañcapīṭhānaṃ aṅgapādacīvarakuṭidaṇḍakasajjanakāle ca kāyaparihārikā hoti. Ucchucchedananāḷikerāditacchanakāle kucchiparihārikā. Sūci cīvarasibbanakāle kāyaparihārikā hoti. Pūvaṃ vā phalaṃ vā vijjhitvā khādanakāle kucchiparihārikā. Kāyabandhanaṃ bandhitvā vicaraṇakāle kāyaparihārikaṃ. Ucchuādīni bandhitvā gahaṇakāle kucchiparihārikaṃ. Parissāvanaṃ tena udakaṃ parissāvetvā nhānakāle senāsanaparibhaṇḍakaraṇakāle ca kāyaparihārikaṃ, pānīyapāṇakaparissāvanakāle teneva tilataṇḍulaputhukādīni gahetvā khādanakāle ca kucchiparihārikaṃ.
పటిసఙ్ఖాయోనిసోతి ఉపాయేన పథేన పటిసఙ్ఖాయ ఞత్వా, పచ్చవేక్ఖిత్వాతి అత్థో. ఏత్థ చ ‘‘సీతస్స పటిఘాతాయా’’తిఆదినా నయేన వుత్తపచ్చవేక్ఖణమేవ యోనిసో పటిసఙ్ఖాతి వేదితబ్బం. తత్థ చీవరన్తి అన్తరవాసకాదీసు యంకిఞ్చి. పటిసేవతీతి పరిభుఞ్జతి నివాసేతి వా పారుపతి వా. యావదేవాతి పయోజనావధిపరిచ్ఛేదనియమవచనం. ఏత్తకమేవ హి యోగినో చీవరపటిసేవనే పయోజనం, యదిదం సీతస్స పటిఘాతాయాతిఆది, న ఇతో భియ్యో. సీతస్సాతి అజ్ఝత్తధాతుక్ఖోభవసేన వా బహిద్ధా ఉతుపరిణామనవసేన వా ఉప్పన్నస్స యస్స కస్సచి సీతస్స.
Paṭisaṅkhāyonisoti upāyena pathena paṭisaṅkhāya ñatvā, paccavekkhitvāti attho. Ettha ca ‘‘sītassa paṭighātāyā’’tiādinā nayena vuttapaccavekkhaṇameva yoniso paṭisaṅkhāti veditabbaṃ. Tattha cīvaranti antaravāsakādīsu yaṃkiñci. Paṭisevatīti paribhuñjati nivāseti vā pārupati vā. Yāvadevāti payojanāvadhiparicchedaniyamavacanaṃ. Ettakameva hi yogino cīvarapaṭisevane payojanaṃ, yadidaṃ sītassa paṭighātāyātiādi, na ito bhiyyo. Sītassāti ajjhattadhātukkhobhavasena vā bahiddhā utupariṇāmanavasena vā uppannassa yassa kassaci sītassa.
పటిఘాతాయాతి పటిహననత్థం. యథా సరీరే ఆబాధం న ఉప్పాదేతి, ఏవం తస్స వినోదనత్థం. సీతబ్భాహతే హి సరీరే విక్ఖిత్తచిత్తో యోనిసో పదహితుం న సక్కోతి. తస్మా సీతస్స పటిఘాతాయ చీవరం సేవితబ్బన్తి భగవా అనుఞ్ఞాసి. ఏస నయో సబ్బత్థ. కేవలఞ్హేత్థ ఉణ్హస్సాతి అగ్గిసన్తాపస్స, తస్స వనదాహాదీసు సమ్భవో వేదితబ్బో. డంసమకసవాతాతపసరీసపసమ్ఫస్సానన్తి ఏత్థ పన డంసాతి డంసనమక్ఖికా. ‘‘అన్ధమక్ఖికా’’తిపి వుచ్చన్తి. మకసాతి మకసా ఏవ. వాతాతి సరజఅరజాదిభేదా . ఆతపోతి సూరియాతపో. సరీసపాతి యే కేచి సరన్తా గచ్ఛన్తి దీఘజాతికా సప్పాదయో, తేసం దట్ఠసమ్ఫస్సో చ ఫుట్ఠసమ్ఫస్సో చాతి దువిధో సమ్ఫస్సో; సోపి చీవరం పారుపిత్వా నిసిన్నం న బాధతి. తస్మా తాదిసేసు ఠానేసు తేసం పటిఘాతత్థాయ పటిసేవతి. యావదేవాతి పున ఏతస్స వచనం నియతపయోజనావధిపరిచ్ఛేదదస్సనత్థం. హిరికోపీనపటిచ్ఛాదనత్థన్తి నియతపయోజనం, ఇతరాని కదాచి హోన్తి. తత్థ హిరికోపీనన్తి తం తం సమ్బాధట్ఠానం. యస్మిం యస్మిఞ్హి అఙ్గే వివరియమానే హిరీ కుప్పతి వినస్సతి, తం తం హిరిం కోపనతో హిరికోపీనన్తి వుచ్చతి. తస్స చ హిరికోపీనస్స పటిచ్ఛాదనత్థన్తి హిరికోపీనపటిచ్ఛాదనత్థం. ‘‘హిరికోపీనం పటిచ్ఛాదనత్థ’’న్తిపి పాఠో.
Paṭighātāyāti paṭihananatthaṃ. Yathā sarīre ābādhaṃ na uppādeti, evaṃ tassa vinodanatthaṃ. Sītabbhāhate hi sarīre vikkhittacitto yoniso padahituṃ na sakkoti. Tasmā sītassa paṭighātāya cīvaraṃ sevitabbanti bhagavā anuññāsi. Esa nayo sabbattha. Kevalañhettha uṇhassāti aggisantāpassa, tassa vanadāhādīsu sambhavo veditabbo. Ḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassānanti ettha pana ḍaṃsāti ḍaṃsanamakkhikā. ‘‘Andhamakkhikā’’tipi vuccanti. Makasāti makasā eva. Vātāti sarajaarajādibhedā . Ātapoti sūriyātapo. Sarīsapāti ye keci sarantā gacchanti dīghajātikā sappādayo, tesaṃ daṭṭhasamphasso ca phuṭṭhasamphasso cāti duvidho samphasso; sopi cīvaraṃ pārupitvā nisinnaṃ na bādhati. Tasmā tādisesu ṭhānesu tesaṃ paṭighātatthāya paṭisevati. Yāvadevāti puna etassa vacanaṃ niyatapayojanāvadhiparicchedadassanatthaṃ. Hirikopīnapaṭicchādanatthanti niyatapayojanaṃ, itarāni kadāci honti. Tattha hirikopīnanti taṃ taṃ sambādhaṭṭhānaṃ. Yasmiṃ yasmiñhi aṅge vivariyamāne hirī kuppati vinassati, taṃ taṃ hiriṃ kopanato hirikopīnanti vuccati. Tassa ca hirikopīnassa paṭicchādanatthanti hirikopīnapaṭicchādanatthaṃ. ‘‘Hirikopīnaṃ paṭicchādanattha’’ntipi pāṭho.
పిణ్డపాతన్తి యంకిఞ్చి ఆహారం. యో హి కోచి ఆహారో భిక్ఖునో పిణ్డోల్యేన పత్తే పతితత్తా ‘‘పిణ్డపాతో’’తి వుచ్చతి. పిణ్డానం వా పాతో పిణ్డపాతో, తత్థ తత్థ లద్ధానం భిక్ఖానం సన్నిపాతో, సమూహోతి వుత్తం హోతి. సేసం హేట్ఠా వుత్తనయమేవ.
Piṇḍapātanti yaṃkiñci āhāraṃ. Yo hi koci āhāro bhikkhuno piṇḍolyena patte patitattā ‘‘piṇḍapāto’’ti vuccati. Piṇḍānaṃ vā pāto piṇḍapāto, tattha tattha laddhānaṃ bhikkhānaṃ sannipāto, samūhoti vuttaṃ hoti. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
సేనాసనన్తి సయనఞ్చ ఆసనఞ్చ. యత్థ యత్థ హి సేతి విహారే వా అడ్ఢయోగాదిమ్హి వా, తం సేనం. యత్థ యత్థ ఆసతి నిసీదతి, తం ఆసనం, తం ఏకతో కత్వా ‘‘సేనాసన’’న్తి వుచ్చతి. ఉతుపరిస్సయవినోదనపటిసల్లానారామత్థన్తి పరిసహనట్ఠేన ఉతుయేవ ఉతుపరిస్సయో. ఉతుపరిస్సయస్స వినోదనత్థఞ్చ పటిసల్లానారామత్థఞ్చ. యో సరీరాబాధచిత్తవిక్ఖేపకరో అసప్పాయో ఉతు సేనాసనపటిసేవనేన వినోదేతబ్బో హోతి, తస్స వినోదనత్థం ఏకీభావసుఖత్థఞ్చాతి వుత్తం హోతి. కామఞ్చ సీతపటిఘాతాదినావ ఉతుపరిస్సయవినోదనం వుత్తమేవ. యథా పన చీవరపటిసేవనే ‘‘హిరికోపీనపటిచ్ఛాదనం నియతపయోజనం, ఇతరాని కదాచి కదాచి భవన్తీ’’తి వుత్తం, ఏవమిధాపి నియతఉతుపరిస్సయవినోదనం సన్ధాయ ఇదం వుత్తన్తి వేదితబ్బం. అథ వా అయం వుత్తప్పకారో ఉతు ఉతుయేవ. పరిస్సయో పన దువిధో పాకటపరిస్సయో చ పటిచ్ఛన్నపరిస్సయో చ. తత్థ పాకటపరిస్సయో సీహబ్యగ్ఘాదయో, పటిచ్ఛన్నపరిస్సయో రాగదోసాదయో. తే యత్థ అపరిగుత్తియా చ అసప్పాయరూపదస్సనాదినా చ ఆబాధం న కరోన్తి, తం సేనాసనం ఏవం జానిత్వా పచ్చవేక్ఖిత్వా పటిసేవన్తో భిక్ఖు పటిసఙ్ఖా యోనిసో సేనాసనం ఉతుపరిస్సయవినోదనత్థం పటిసేవతీతి వేదితబ్బో.
Senāsananti sayanañca āsanañca. Yattha yattha hi seti vihāre vā aḍḍhayogādimhi vā, taṃ senaṃ. Yattha yattha āsati nisīdati, taṃ āsanaṃ, taṃ ekato katvā ‘‘senāsana’’nti vuccati. Utuparissayavinodanapaṭisallānārāmatthanti parisahanaṭṭhena utuyeva utuparissayo. Utuparissayassa vinodanatthañca paṭisallānārāmatthañca. Yo sarīrābādhacittavikkhepakaro asappāyo utu senāsanapaṭisevanena vinodetabbo hoti, tassa vinodanatthaṃ ekībhāvasukhatthañcāti vuttaṃ hoti. Kāmañca sītapaṭighātādināva utuparissayavinodanaṃ vuttameva. Yathā pana cīvarapaṭisevane ‘‘hirikopīnapaṭicchādanaṃ niyatapayojanaṃ, itarāni kadāci kadāci bhavantī’’ti vuttaṃ, evamidhāpi niyatautuparissayavinodanaṃ sandhāya idaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atha vā ayaṃ vuttappakāro utu utuyeva. Parissayo pana duvidho pākaṭaparissayo ca paṭicchannaparissayo ca. Tattha pākaṭaparissayo sīhabyagghādayo, paṭicchannaparissayo rāgadosādayo. Te yattha apariguttiyā ca asappāyarūpadassanādinā ca ābādhaṃ na karonti, taṃ senāsanaṃ evaṃ jānitvā paccavekkhitvā paṭisevanto bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso senāsanaṃ utuparissayavinodanatthaṃ paṭisevatīti veditabbo.
గిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారన్తి ఏత్థ రోగస్స పటిఅయనట్ఠేన పచ్చయో, పచ్చనీకగమనట్ఠేనాతి అత్థో. యస్స కస్సచి సప్పాయస్సేతం అధివచనం. భిసక్కస్స కమ్మం తేన అనుఞ్ఞాతత్తాతి భేసజ్జం. గిలానపచ్చయోవ భేసజ్జం గిలానపచ్చయభేసజ్జం, యం కిఞ్చి గిలానస్స సప్పాయం భిసక్కకమ్మం తేలమధుఫాణితాదీతి వుత్తం హోతి. పరిక్ఖారోతి పన ‘‘సత్తహి నగరపరిక్ఖారేహి సుపరిక్ఖత్తం హోతీ’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౭.౬౭) పరివారో వుచ్చతి. ‘‘రథో సీలపరిక్ఖారో, ఝానక్ఖో చక్కవీరియో’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౫.౪) అలఙ్కారో. ‘‘యే చ ఖో ఇమే పబ్బజితేన జీవితపరిక్ఖారా సముదానేతబ్బా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౧౯౧-౧౯౨) సమ్భారో. ఇధ పన సమ్భారోపి పరివారోపి వట్టతి. తఞ్చ గిలానపచ్చయభేసజ్జం జీవితస్స పరివారోపి హోతి, జీవితనాసకాబాధుప్పత్తియా అన్తరం అదత్వా రక్ఖణతో సమ్భారోపి. యథాచిరం పవత్తతి, ఏవమస్స కారణభావతో; తస్మా ‘‘పరిక్ఖారో’’తి వుచ్చతి. ఏవం గిలానపచ్చయభేసజ్జఞ్చ తం పరిక్ఖారో చాతి గిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారో, తం గిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారం. గిలానస్స యం కిఞ్చి సప్పాయం భిసక్కానుఞ్ఞాతం తేలమధుఫాణితాదిజీవితపరిక్ఖారన్తి వుత్తం హోతి.
Gilānapaccayabhesajjaparikkhāranti ettha rogassa paṭiayanaṭṭhena paccayo, paccanīkagamanaṭṭhenāti attho. Yassa kassaci sappāyassetaṃ adhivacanaṃ. Bhisakkassa kammaṃ tena anuññātattāti bhesajjaṃ. Gilānapaccayova bhesajjaṃ gilānapaccayabhesajjaṃ, yaṃ kiñci gilānassa sappāyaṃ bhisakkakammaṃ telamadhuphāṇitādīti vuttaṃ hoti. Parikkhāroti pana ‘‘sattahi nagaraparikkhārehi suparikkhattaṃ hotī’’tiādīsu (a. ni. 7.67) parivāro vuccati. ‘‘Ratho sīlaparikkhāro, jhānakkho cakkavīriyo’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.4) alaṅkāro. ‘‘Ye ca kho ime pabbajitena jīvitaparikkhārā samudānetabbā’’tiādīsu (ma. ni. 1.191-192) sambhāro. Idha pana sambhāropi parivāropi vaṭṭati. Tañca gilānapaccayabhesajjaṃ jīvitassa parivāropi hoti, jīvitanāsakābādhuppattiyā antaraṃ adatvā rakkhaṇato sambhāropi. Yathāciraṃ pavattati, evamassa kāraṇabhāvato; tasmā ‘‘parikkhāro’’ti vuccati. Evaṃ gilānapaccayabhesajjañca taṃ parikkhāro cāti gilānapaccayabhesajjaparikkhāro, taṃ gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ. Gilānassa yaṃ kiñci sappāyaṃ bhisakkānuññātaṃ telamadhuphāṇitādijīvitaparikkhāranti vuttaṃ hoti.
ఉప్పన్నానన్తి జాతానం భూతానం నిబ్బత్తానం. వేయ్యాబాధికానన్తి ఏత్థ బ్యాబాధోతి ధాతుక్ఖోభో తంసముట్ఠానా చ కుట్ఠగణ్డపీళకాదయో, బ్యాబాధతో ఉప్పన్నత్తా వేయ్యాబాధికా. వేదనానన్తి దుక్ఖవేదనా, అకుసలవిపాకవేదనా, తాసం వేయ్యాబాధికానం వేదనానం. అబ్యాబజ్ఝపరమతాయాతి నిద్దుక్ఖపరమతాయ. యావ తం దుక్ఖం సబ్బం పహీనం హోతి, తావాతి అత్థో.
Uppannānanti jātānaṃ bhūtānaṃ nibbattānaṃ. Veyyābādhikānanti ettha byābādhoti dhātukkhobho taṃsamuṭṭhānā ca kuṭṭhagaṇḍapīḷakādayo, byābādhato uppannattā veyyābādhikā. Vedanānanti dukkhavedanā, akusalavipākavedanā, tāsaṃ veyyābādhikānaṃ vedanānaṃ. Abyābajjhaparamatāyāti niddukkhaparamatāya. Yāva taṃ dukkhaṃ sabbaṃ pahīnaṃ hoti, tāvāti attho.
సన్తుట్ఠో హోతీతి పచ్చయసన్తోసేన సన్తుట్ఠో హోతి. ఇతరీతరేన చీవరేనాతి థూలసుఖుమలూఖపణీతథిరజిణ్ణానం యేన కేనచి. అథ ఖో యథాలద్ధాదీనం ఇతరీతరేన యేన కేనచి సన్తుట్ఠో హోతీతి అత్థో. చీవరస్మిఞ్హి తయో సన్తోసా యథాలాభసన్తోసో యథాబలసన్తోసో యథాసారుప్పసన్తోసోతి. పిణ్డపాతాదీసుపి ఏసేవ నయో.
Santuṭṭho hotīti paccayasantosena santuṭṭho hoti. Itarītarena cīvarenāti thūlasukhumalūkhapaṇītathirajiṇṇānaṃ yena kenaci. Atha kho yathāladdhādīnaṃ itarītarena yena kenaci santuṭṭho hotīti attho. Cīvarasmiñhi tayo santosā yathālābhasantoso yathābalasantoso yathāsāruppasantosoti. Piṇḍapātādīsupi eseva nayo.
వణ్ణవాదీతి ఏకో సన్తుట్ఠో హోతి, సన్తోసస్స వణ్ణం న కథేతి, ఏకో న సన్తుట్ఠో హోతి, సన్తోసస్స వణ్ణం కథేతి, ఏకో నేవ సన్తుట్ఠో హోతి, న సన్తోసస్స వణ్ణం కథేతి, ఏకో సన్తుట్ఠో చ హోతి, సన్తోసస్స వణ్ణం కథేతి, తం దస్సేతుం ‘‘ఇతరీతరచీవరసన్తుట్ఠియా చ వణ్ణవాదీ’’తి వుత్తం. అనేసనన్తి దూతేయ్యపహీనగమనానుయోగప్పభేదం నానప్పకారం అనేసనం. అప్పతిరూపన్తి అయుత్తం. అలద్ధా చాతి అలభిత్వా. యథా ఏకచ్చో ‘‘కథం ను ఖో చీవరం లభిస్సామీ’’తి పుఞ్ఞవన్తేహి భిక్ఖూహి సద్ధిం ఏకతో హుత్వా కోహఞ్ఞం కరోన్తో ఉత్తస్సతి పరితస్సతి, సన్తుట్ఠో భిక్ఖు ఏవం అలద్ధా చ చీవరం న పరితస్సతి. లద్ధా చాతి ధమ్మేన సమేన లభిత్వా. అగధితోతి విగతలోభవన్తో. అముచ్ఛితోతి అధిమత్తతణ్హాయ ముచ్ఛం అనాపన్నో. అనజ్ఝాపన్నోతి తణ్హాయ అనోత్థటో అపరియోనద్ధో. ఆదీనవదస్సావీతి అనేసనాపత్తియఞ్చ గధితపరిభోగే చ ఆదీనవం పస్సమానో. నిస్సరణపఞ్ఞోతి ‘‘యావదేవ సీతస్స పటిఘాతాయా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౨౩) వుత్తం నిస్సరణం ఏవ పజానన్తో. ఇతరీతరచీవరసన్తుట్ఠియాతి యేన కేనచి చీవరేన సన్తుట్ఠియా. నేవత్తానుక్కంసేతీతి ‘‘అహం పంసుకూలికో, మయా ఉపసమ్పదమాళేయేవ పంసుకూలికఙ్గం గహితం, కో మయా సదిసో అత్థీ’’తి అత్తుక్కంసనం న కరోతి. న పరం వమ్భేతీతి ‘‘ఇమే పనఞ్ఞే భిక్ఖూ న పంసుకూలికా’’తి వా ‘‘పంసుకూలికమత్తమ్పి ఏతేసం నత్థీ’’తి వా ఏవం పరం న వమ్భేతి.
Vaṇṇavādīti eko santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ na katheti, eko na santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ katheti, eko neva santuṭṭho hoti, na santosassa vaṇṇaṃ katheti, eko santuṭṭho ca hoti, santosassa vaṇṇaṃ katheti, taṃ dassetuṃ ‘‘itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī’’ti vuttaṃ. Anesananti dūteyyapahīnagamanānuyogappabhedaṃ nānappakāraṃ anesanaṃ. Appatirūpanti ayuttaṃ. Aladdhā cāti alabhitvā. Yathā ekacco ‘‘kathaṃ nu kho cīvaraṃ labhissāmī’’ti puññavantehi bhikkhūhi saddhiṃ ekato hutvā kohaññaṃ karonto uttassati paritassati, santuṭṭho bhikkhu evaṃ aladdhā ca cīvaraṃ na paritassati. Laddhā cāti dhammena samena labhitvā. Agadhitoti vigatalobhavanto. Amucchitoti adhimattataṇhāya mucchaṃ anāpanno. Anajjhāpannoti taṇhāya anotthaṭo apariyonaddho. Ādīnavadassāvīti anesanāpattiyañca gadhitaparibhoge ca ādīnavaṃ passamāno. Nissaraṇapaññoti ‘‘yāvadeva sītassa paṭighātāyā’’ti (ma. ni. 1.23) vuttaṃ nissaraṇaṃ eva pajānanto. Itarītaracīvarasantuṭṭhiyāti yena kenaci cīvarena santuṭṭhiyā. Nevattānukkaṃsetīti ‘‘ahaṃ paṃsukūliko, mayā upasampadamāḷeyeva paṃsukūlikaṅgaṃ gahitaṃ, ko mayā sadiso atthī’’ti attukkaṃsanaṃ na karoti. Na paraṃ vambhetīti ‘‘ime panaññe bhikkhū na paṃsukūlikā’’ti vā ‘‘paṃsukūlikamattampi etesaṃ natthī’’ti vā evaṃ paraṃ na vambheti.
యో హి తత్థ దక్ఖోతి యో తస్మిం చీవరసన్తోసే వణ్ణవాదీ, తాసు వా దక్ఖో ఛేకో బ్యత్తో. అనలసోతి సాతచ్చకిరియాయ ఆలసియవిరహితో. సమ్పజానో పటిస్సతోతి సమ్పజానపఞ్ఞాయ చేవ సతియా చ యుత్తో. పోరాణేతి న అధునుప్పత్తికే. అగ్గఞ్ఞేతి ‘‘అగ్గో’’తి జానితబ్బే. అరియవంసే ఠితోతి అరియానం వంసే పతిట్ఠితో. అరియవంసోతి చ యథా హి ఖత్తియవంసో బ్రాహ్మణవంసో వేస్సవంసో సుద్దవంసో సమణవంసో కులవంసో రాజవంసో, ఏవం అయమ్పి అట్ఠమో అరియవంసో అరియతన్తి అరియపవేణీ నామ హోతి. సో ఖో పనాయం అరియవంసో ఇమేసం వంసానం మూలగన్ధాదీనం కాళానుసారిగన్ధాదయో వియ అగ్గమక్ఖాయతి. కే పన తే అరియా యేసం ఏసో వంసోతి? అరియా వుచ్చన్తి బుద్ధా చ పచ్చేకబుద్ధా చ తథాగతసావకా చ, ఏతేసం అరియానం వంసోతి అరియవంసో. ఇతో పుబ్బే హి సతసహస్సకప్పాదికానం చతున్నం అసఙ్ఖ్యేయ్యానం మత్థకే తణ్హఙ్కరో మేఙ్కేరో సరణఙ్కరో దీపఙ్కరోతి చత్తారో బుద్ధా ఉప్పన్నా, తే అరియా, తేసం అరియానం వంసోతి అరియవంసో. తేసం బుద్ధానం పరినిబ్బానతో అపరభాగే ఏకం అసఙ్ఖ్యేయ్యం అతిక్కమిత్వా కోణ్డఞ్ఞో నామ బుద్ధో ఉప్పన్నో…పే॰… ఇమస్మిం కప్పే కకుసన్ధో కోణాగమనో కస్సపో అమ్హాకం భగవా గోతమోతి చత్తారో బుద్ధా ఉప్పన్నా, తేసం అరియానం వంసోతి అరియవంసో. అపి చ అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నానం సబ్బబుద్ధపచ్చేకబుద్ధసావకానం అరియానం వంసోతి అరియవంసో, తస్మిం అరియవంసే పతిట్ఠితో.
Yohi tattha dakkhoti yo tasmiṃ cīvarasantose vaṇṇavādī, tāsu vā dakkho cheko byatto. Analasoti sātaccakiriyāya ālasiyavirahito. Sampajāno paṭissatoti sampajānapaññāya ceva satiyā ca yutto. Porāṇeti na adhunuppattike. Aggaññeti ‘‘aggo’’ti jānitabbe. Ariyavaṃse ṭhitoti ariyānaṃ vaṃse patiṭṭhito. Ariyavaṃsoti ca yathā hi khattiyavaṃso brāhmaṇavaṃso vessavaṃso suddavaṃso samaṇavaṃso kulavaṃso rājavaṃso, evaṃ ayampi aṭṭhamo ariyavaṃso ariyatanti ariyapaveṇī nāma hoti. So kho panāyaṃ ariyavaṃso imesaṃ vaṃsānaṃ mūlagandhādīnaṃ kāḷānusārigandhādayo viya aggamakkhāyati. Ke pana te ariyā yesaṃ eso vaṃsoti? Ariyā vuccanti buddhā ca paccekabuddhā ca tathāgatasāvakā ca, etesaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso. Ito pubbe hi satasahassakappādikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake taṇhaṅkaro meṅkero saraṇaṅkaro dīpaṅkaroti cattāro buddhā uppannā, te ariyā, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso. Tesaṃ buddhānaṃ parinibbānato aparabhāge ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā koṇḍañño nāma buddho uppanno…pe… imasmiṃ kappe kakusandho koṇāgamano kassapo amhākaṃ bhagavā gotamoti cattāro buddhā uppannā, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso. Api ca atītānāgatapaccuppannānaṃ sabbabuddhapaccekabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso, tasmiṃ ariyavaṃse patiṭṭhito.
ఇతరీతరేన పిణ్డపాతేనాతి యేన కేనచి పిణ్డపాతేన. సేనాసనాదీసుపి ఏసేవ నయో. ఆయతనేసూతి చక్ఖాదీసు ఆయతనేసు.
Itarītarena piṇḍapātenāti yena kenaci piṇḍapātena. Senāsanādīsupi eseva nayo. Āyatanesūti cakkhādīsu āyatanesu.
యతోతి సఞ్ఞతో. యత్తోతి యత్తవా. పటియత్తోతి అతివియ యత్తవా. గుత్తోతి రక్ఖితో. గోపితోతి మఞ్జూసాయ వియ పట్ఠపితో. రక్ఖితోతి పటిసామితో. సంవుతోతి ద్వారసంవరణేన పిహితో. ఖుంసితోతి గరహితో. వమ్భితోతి అపసాదితో. ఘట్టితోతి ఘట్టనమాపాదితో. గరహితోతి అవమఞ్ఞితో. ఉపవదితోతి అక్కోసితో.
Yatoti saññato. Yattoti yattavā. Paṭiyattoti ativiya yattavā. Guttoti rakkhito. Gopitoti mañjūsāya viya paṭṭhapito. Rakkhitoti paṭisāmito. Saṃvutoti dvārasaṃvaraṇena pihito. Khuṃsitoti garahito. Vambhitoti apasādito. Ghaṭṭitoti ghaṭṭanamāpādito. Garahitoti avamaññito. Upavaditoti akkosito.
ఫరుసేనాతి మమ్మచ్ఛేదనవచనేన. కక్ఖళేనాతి దారుణేన. నప్పటివజ్జాతి పటిప్ఫరిత్వా న కథేయ్య.
Pharusenāti mammacchedanavacanena. Kakkhaḷenāti dāruṇena. Nappaṭivajjāti paṭippharitvā na katheyya.
౨౦౭. ఝానానుయుత్తోతి అనుప్పన్నుప్పాదనేన ఉప్పన్నసేవనేన చ ఝానేన అనుయుత్తో. ఉపేక్ఖమారబ్భ సమాహితత్తోతి చతుత్థజ్ఝానుపేక్ఖం ఉప్పాదేత్వా సమాహితచిత్తో. తక్కాసయం కుక్కుచ్చఞ్చుపచ్ఛిన్దేతి కామవితక్కాదివితక్కఞ్చ కామసఞ్ఞాదికం వితక్కస్స ఆసయఞ్చ హత్థకుక్కుచ్చాదికుక్కుచ్చఞ్చ ఉపచ్ఛిన్దేయ్య.
207.Jhānānuyuttoti anuppannuppādanena uppannasevanena ca jhānena anuyutto. Upekkhamārabbha samāhitattoti catutthajjhānupekkhaṃ uppādetvā samāhitacitto. Takkāsayaṃ kukkuccañcupacchindeti kāmavitakkādivitakkañca kāmasaññādikaṃ vitakkassa āsayañca hatthakukkuccādikukkuccañca upacchindeyya.
అనుప్పన్నస్స వా పఠమస్స ఝానస్స ఉప్పాదాయాతి తస్మిం అత్తభావే అనుప్పన్నస్స వా ఉప్పజ్జిత్వా పరిహీనస్స వా పఠమజ్ఝానస్స ఉప్పాదనత్థం అత్తనో సన్తానే పటిలాభత్థం. ఉప్పన్నం వా పఠమం ఝానం ఆసేవతీతిఆదీసు ఏత్థ ఆదరేన సేవతి పగుణం కరోతి భావేతి వడ్ఢేతి బహులీకరోతి పునప్పునం కరోతి.
Anuppannassavā paṭhamassa jhānassa uppādāyāti tasmiṃ attabhāve anuppannassa vā uppajjitvā parihīnassa vā paṭhamajjhānassa uppādanatthaṃ attano santāne paṭilābhatthaṃ. Uppannaṃ vā paṭhamaṃ jhānaṃ āsevatītiādīsu ettha ādarena sevati paguṇaṃ karoti bhāveti vaḍḍheti bahulīkaroti punappunaṃ karoti.
ఉపేక్ఖాతి చతుత్థజ్ఝానే ఉప్పన్నా తత్రమజ్ఝత్తుపేక్ఖా. ఉపేక్ఖాతి సభావపదం. ఉపేక్ఖనాతి ఉపపత్తితో ఇక్ఖనాకారో. అజ్ఝుపేక్ఖనాతి అధికా హుత్వా ఇక్ఖనా. చిత్తసమతాతి చిత్తస్స సమతా చిత్తస్స ఊనాతిరిత్తతం వజ్జేత్వా సమభావో. చిత్తప్పస్సద్ధతాతి చిత్తస్స అప్పగబ్భతా, అథద్ధభావోతి అత్థో. మజ్ఝత్తతా చిత్తస్సాతి న సత్తస్స న పోసస్స, చిత్తస్స మజ్ఝత్తభావోతి అత్థో. చతుత్థే ఝానే ఉపేక్ఖం ఆరబ్భాతి చతుత్థస్మిం ఝానస్మిం ఉప్పన్నం తత్రమజ్ఝత్తుపేక్ఖం పటిచ్చ. ఏకగ్గచిత్తోతి ఏకారమ్మణే పవత్తచిత్తో. అవిక్ఖిత్తచిత్తోతి ఉద్ధచ్చవిరహితో న విక్ఖిత్తచిత్తో.
Upekkhāti catutthajjhāne uppannā tatramajjhattupekkhā. Upekkhāti sabhāvapadaṃ. Upekkhanāti upapattito ikkhanākāro. Ajjhupekkhanāti adhikā hutvā ikkhanā. Cittasamatāti cittassa samatā cittassa ūnātirittataṃ vajjetvā samabhāvo. Cittappassaddhatāti cittassa appagabbhatā, athaddhabhāvoti attho. Majjhattatā cittassāti na sattassa na posassa, cittassa majjhattabhāvoti attho. Catutthe jhāne upekkhaṃ ārabbhāti catutthasmiṃ jhānasmiṃ uppannaṃ tatramajjhattupekkhaṃ paṭicca. Ekaggacittoti ekārammaṇe pavattacitto. Avikkhittacittoti uddhaccavirahito na vikkhittacitto.
నవ వితక్కా వుత్తనయా ఏవ. కామవితక్కానం కామసఞ్ఞాసయోతి కామవితక్కం వితక్కేన్తస్స ఉప్పన్నా కామసఞ్ఞా తేసం వితక్కానం ఆసయో వసనోకాసోతి కామసఞ్ఞాసయో. బ్యాపాదవితక్కాదీసుపి ఏసేవ నయో.
Nava vitakkā vuttanayā eva. Kāmavitakkānaṃ kāmasaññāsayoti kāmavitakkaṃ vitakkentassa uppannā kāmasaññā tesaṃ vitakkānaṃ āsayo vasanokāsoti kāmasaññāsayo. Byāpādavitakkādīsupi eseva nayo.
౨౦౮. చుదితో వచీభి సతిమాభినన్దేతి ఉపజ్ఝాయాదీహి వాచాహి చోదితో సమానో సతిమా హుత్వా తం చోదనం అభినన్దేయ్య. వాచం పముఞ్చే కుసలన్తి ఞాణసముట్ఠితం వాచం పముఞ్చేయ్య. నాతివేలన్తి అతివేలం పన వాచం కాలవేలఞ్చ సీలవేలఞ్చ అతిక్కన్తం నప్పముఞ్చేయ్య. జనవాదధమ్మాయాతి జనపరివాదకథాయ. న చేతయేయ్యాతి చేతనం న ఉప్పాదేయ్య.
208.Cudito vacībhi satimābhinandeti upajjhāyādīhi vācāhi codito samāno satimā hutvā taṃ codanaṃ abhinandeyya. Vācaṃ pamuñce kusalanti ñāṇasamuṭṭhitaṃ vācaṃ pamuñceyya. Nātivelanti ativelaṃ pana vācaṃ kālavelañca sīlavelañca atikkantaṃ nappamuñceyya. Janavādadhammāyāti janaparivādakathāya. Na cetayeyyāti cetanaṃ na uppādeyya.
ఇదం తే అప్పత్తన్తి ఇదం తవ న పత్తం. అసారుప్పన్తి తవ పయోగం అసారుప్పం. అసీలట్ఠన్తి తవ పయోగం న సీలే పతిట్ఠన్తి అసీలట్ఠం, సీలే ఠితస్స పయోగం న హోతీతి వుత్తం హోతి. కేచి ‘‘అసిలిట్ఠ’’న్తి పఠన్తి, అమట్ఠవచనన్తి అత్థం వణ్ణయన్తి.
Idaṃ te appattanti idaṃ tava na pattaṃ. Asāruppanti tava payogaṃ asāruppaṃ. Asīlaṭṭhanti tava payogaṃ na sīle patiṭṭhanti asīlaṭṭhaṃ, sīle ṭhitassa payogaṃ na hotīti vuttaṃ hoti. Keci ‘‘asiliṭṭha’’nti paṭhanti, amaṭṭhavacananti atthaṃ vaṇṇayanti.
నిధీనన్తి తత్థ తత్థ నిదహిత్వా ఠపితానం హిరఞ్ఞసువణ్ణాదిపూరానం నిధికుమ్భీనం. పవత్తారన్తి కిచ్ఛజీవికే దుగ్గతమనుస్సే అనుకమ్పం కత్వా ‘‘ఏహి సుఖేన తే జీవనుపాయం దస్సేస్సామీ’’తి నిధిట్ఠానం నేత్వా హత్థం పసారేత్వా ‘‘ఇమం గహేత్వా సుఖం జీవా’’తి ఆచిక్ఖితారం వియ. వజ్జదస్సినన్తి ద్వే వజ్జదస్సినో ‘‘ఇమినా నం అసారుప్పేన వా ఖలితేన వా సఙ్ఘమజ్ఝే నిగ్గణ్హిస్సామీ’’తి రన్ధగవేసకో చ అఞ్ఞాతం ఞాపనత్థాయ ఞాతం అనుగ్గణ్హత్థాయ సీలాదినా చస్స వుద్ధికామతాయ తం తం వజ్జం ఓలోకనేన ఉల్లపనసభావసణ్ఠితో చ. అయం ఇధ అధిప్పేతో. యథా హి దుగ్గతమనుస్సో ‘‘ఇమం గణ్హాహీ’’తి తజ్జేత్వా పోట్ఠేత్వాపి నిధిం దస్సేన్తే కోపం న కరోతి, పముదితోవ హోతి, ఏవమేవ ఏవరూపే పుగ్గలే అసారుప్పం వా ఖలితం వా దిస్వా ఆచిక్ఖన్తే కోపో న కాతబ్బో, తుట్ఠేనేవ భవితబ్బం. ‘‘భన్తే మహన్తం వో కతం కమ్మం, మయ్హం ఆచరియుపజ్ఝాయట్ఠానే ఠత్వా ఓవదన్తేహి పునపి మం వదేయ్యాథా’’తి పవారేతబ్బమేవ. నిగ్గయ్హవాదిన్తి ఏకచ్చో హి సద్ధివిహారికాదీనం అసారుప్పం వా ఖలితం వా దిస్వా ‘‘అయం మే ముఖోదకదానాదీహి సక్కచ్చం ఉపట్ఠహతి, సచే నం వక్ఖామి, న మం ఉపట్ఠహిస్సతి, ఏవం మమ పరిహాని భవిస్సతీ’’తి వత్తుం అవిసహన్తో న నిగ్గయ్హవాదీ నామ హోతి, సో ఇమస్మిం సాసనే కచవరం ఆకిరతి. యో పన తథారూపం వజ్జం దిస్వా వజ్జానురూపం తజ్జేత్వా పణామేన్తో దణ్డకమ్మం కరోన్తో విహారా నీహరన్తో సిక్ఖాపేతి, అయం నిగ్గయ్హవాదీ నామ సేయ్యథాపి సమ్మాసమ్బుద్ధో. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘నిగ్గయ్హ నిగ్గయ్హాహం, ఆనన్ద, వక్ఖామి, పవయ్హ పవయ్హాహం, ఆనన్ద, వక్ఖామి, యో సారో సో ఠస్సతీ’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౧౯౬). మేధావిన్తి ధమ్మోజపఞ్ఞాయ సమన్నాగతం. తాదిసన్తి ఏవరూపం పణ్డితం భజేయ్య పయిరుపాసేయ్య. తాదిసఞ్హి ఆచరియం భజమానస్స అన్తేవాసికస్స సేయ్యోవ హోతి, న పాపియో, వుడ్ఢియేవ హోతి, నో పరిహానీతి.
Nidhīnanti tattha tattha nidahitvā ṭhapitānaṃ hiraññasuvaṇṇādipūrānaṃ nidhikumbhīnaṃ. Pavattāranti kicchajīvike duggatamanusse anukampaṃ katvā ‘‘ehi sukhena te jīvanupāyaṃ dassessāmī’’ti nidhiṭṭhānaṃ netvā hatthaṃ pasāretvā ‘‘imaṃ gahetvā sukhaṃ jīvā’’ti ācikkhitāraṃ viya. Vajjadassinanti dve vajjadassino ‘‘iminā naṃ asāruppena vā khalitena vā saṅghamajjhe niggaṇhissāmī’’ti randhagavesako ca aññātaṃ ñāpanatthāya ñātaṃ anuggaṇhatthāya sīlādinā cassa vuddhikāmatāya taṃ taṃ vajjaṃ olokanena ullapanasabhāvasaṇṭhito ca. Ayaṃ idha adhippeto. Yathā hi duggatamanusso ‘‘imaṃ gaṇhāhī’’ti tajjetvā poṭṭhetvāpi nidhiṃ dassente kopaṃ na karoti, pamuditova hoti, evameva evarūpe puggale asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ācikkhante kopo na kātabbo, tuṭṭheneva bhavitabbaṃ. ‘‘Bhante mahantaṃ vo kataṃ kammaṃ, mayhaṃ ācariyupajjhāyaṭṭhāne ṭhatvā ovadantehi punapi maṃ vadeyyāthā’’ti pavāretabbameva. Niggayhavādinti ekacco hi saddhivihārikādīnaṃ asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ‘‘ayaṃ me mukhodakadānādīhi sakkaccaṃ upaṭṭhahati, sace naṃ vakkhāmi, na maṃ upaṭṭhahissati, evaṃ mama parihāni bhavissatī’’ti vattuṃ avisahanto na niggayhavādī nāma hoti, so imasmiṃ sāsane kacavaraṃ ākirati. Yo pana tathārūpaṃ vajjaṃ disvā vajjānurūpaṃ tajjetvā paṇāmento daṇḍakammaṃ karonto vihārā nīharanto sikkhāpeti, ayaṃ niggayhavādī nāma seyyathāpi sammāsambuddho. Vuttañhetaṃ – ‘‘niggayha niggayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, pavayha pavayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, yo sāro so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196). Medhāvinti dhammojapaññāya samannāgataṃ. Tādisanti evarūpaṃ paṇḍitaṃ bhajeyya payirupāseyya. Tādisañhi ācariyaṃ bhajamānassa antevāsikassa seyyova hoti, na pāpiyo, vuḍḍhiyeva hoti, no parihānīti.
ఓవదేయ్యాతి ఉప్పన్నే వత్థుస్మిం వదన్తో ఓవదతి నామ, అనుప్పన్నే ‘‘అయసోపి తే సియా’’తిఆదివసేన అనాగతం దస్సేన్తో అనుసాసతి నామ. సమ్ముఖా వదన్తోపి ఓవదతి నామ, పరమ్ముఖా దూతం వా సాసనం వా పేసేన్తో అనుసాసతి నామ. సకిం వదన్తోపి ఓవదతి నామ, పునప్పునం వదన్తో అనుసాసతి నామ. ఓవదన్తో ఏవ వా అనుసాసతి నామాతి ఏవం ఓవదేయ్య అనుసాసేయ్య. అసబ్భాతి అకుసలధమ్మా నివారేయ్య, కుసలధమ్మే పతిట్ఠపేయ్యాతి అత్థో. సతఞ్హి సో పియో హోతీతి సో ఏవరూపో పుగ్గలో బుద్ధాదీనం సప్పురిసానం పియో హోతి. యే పన అదిట్ఠధమ్మా అవితిణ్ణపరలోకా ఆమిసచక్ఖుకా జీవికత్థాయ పబ్బజితా, తేసం అసతం సో ఓవాదకో అనుసాసకో ‘‘న త్వం అమ్హాకం ఉపజ్ఝాయో, న ఆచరియో, కస్మా అమ్హాకం ఓవదసీ’’తి ఏవం ముఖసత్తీహి విజ్ఝన్తానం అప్పియో హోతీతి.
Ovadeyyāti uppanne vatthusmiṃ vadanto ovadati nāma, anuppanne ‘‘ayasopi te siyā’’tiādivasena anāgataṃ dassento anusāsati nāma. Sammukhā vadantopi ovadati nāma, parammukhā dūtaṃ vā sāsanaṃ vā pesento anusāsati nāma. Sakiṃ vadantopi ovadati nāma, punappunaṃ vadanto anusāsati nāma. Ovadanto eva vā anusāsati nāmāti evaṃ ovadeyya anusāseyya. Asabbhāti akusaladhammā nivāreyya, kusaladhamme patiṭṭhapeyyāti attho. Satañhi so piyo hotīti so evarūpo puggalo buddhādīnaṃ sappurisānaṃ piyo hoti. Ye pana adiṭṭhadhammā avitiṇṇaparalokā āmisacakkhukā jīvikatthāya pabbajitā, tesaṃ asataṃ so ovādako anusāsako ‘‘na tvaṃ amhākaṃ upajjhāyo, na ācariyo, kasmā amhākaṃ ovadasī’’ti evaṃ mukhasattīhi vijjhantānaṃ appiyo hotīti.
ఏకకమ్మన్తి అపలోకనకమ్మాదికం ఏకకమ్మం. ఏకుద్దేసోతి నిదానుద్దేసాదికో ఏకుద్దేసో. సమసిక్ఖతాతి సమానసిక్ఖతా. ఆహతచిత్తతన్తి కోధేన పహతచిత్తభావం. ఖిలజాతతన్తి థద్ధభావం. పఞ్చపి చేతోఖిలేతి బుద్ధధమ్మసఙ్ఘసిక్ఖాసబ్రహ్మచారీసు పఞ్చసుపి చిత్తస్స థద్ధభావే.
Ekakammanti apalokanakammādikaṃ ekakammaṃ. Ekuddesoti nidānuddesādiko ekuddeso. Samasikkhatāti samānasikkhatā. Āhatacittatanti kodhena pahatacittabhāvaṃ. Khilajātatanti thaddhabhāvaṃ. Pañcapi cetokhileti buddhadhammasaṅghasikkhāsabrahmacārīsu pañcasupi cittassa thaddhabhāve.
ఞాణసముట్ఠితం వాచన్తి ఞాణసమ్పయుత్తచిత్తేన ఉప్పాదితం వాక్యం. ముఞ్చేయ్యాతి విస్సజ్జేయ్య. అత్థూపసంహితన్తి అత్థసహితం కారణసహితం. ధమ్మూపసంహితన్తి ధమ్మేన యుత్తం. కాలాతిక్కన్తం వాచం న భాసేయ్యాతి కాలాతీతం వాచం న కథేయ్య తస్స కాలస్స అతిక్కన్తత్తా. వేలాతిక్కన్తన్తి మరియాదాతీతం వచనం న భణేయ్య వచనమరియాదస్స అతిక్కన్తత్తా. ఉభయవసేన కాలవేలా.
Ñāṇasamuṭṭhitaṃ vācanti ñāṇasampayuttacittena uppāditaṃ vākyaṃ. Muñceyyāti vissajjeyya. Atthūpasaṃhitanti atthasahitaṃ kāraṇasahitaṃ. Dhammūpasaṃhitanti dhammena yuttaṃ. Kālātikkantaṃ vācaṃ na bhāseyyāti kālātītaṃ vācaṃ na katheyya tassa kālassa atikkantattā. Velātikkantanti mariyādātītaṃ vacanaṃ na bhaṇeyya vacanamariyādassa atikkantattā. Ubhayavasena kālavelā.
యో వే కాలే అసమ్పత్తేతి అత్తనో వచనకాలే అసమ్పత్తే. అతివేలన్తి వేలాతిక్కన్తం కత్వా అతిరేకప్పమాణం భాసతి. నిహతో సేతీతి నిగ్ఘాతితో సయతి. కోకిలాయేవ అత్రజోతి కాకియా పటిజగ్గితో కోకిలాయ అబ్భన్తరే జాతో కోకిలపోతకో వియ.
Yo ve kāle asampatteti attano vacanakāle asampatte. Ativelanti velātikkantaṃ katvā atirekappamāṇaṃ bhāsati. Nihato setīti nigghātito sayati. Kokilāyeva atrajoti kākiyā paṭijaggito kokilāya abbhantare jāto kokilapotako viya.
౨౦౯. అథాపరన్తి అథ ఇదాని ఇతో పరమ్పి. పఞ్చ రజానీతి రూపరాగాదీని పఞ్చ రజాని. యేసం సతీమా వినయాయ సిక్ఖేతి యేసం ఉపట్ఠితస్సతి హుత్వావ వినయనత్థం తిస్సో సిక్ఖా సిక్ఖేయ్య. ఏవం సిక్ఖన్తో హి రూపేసు…పే॰… ఫస్సేసు సహేథ రాగం, న అఞ్ఞేతి.
209.Athāparanti atha idāni ito parampi. Pañca rajānīti rūparāgādīni pañca rajāni. Yesaṃ satīmā vinayāya sikkheti yesaṃ upaṭṭhitassati hutvāva vinayanatthaṃ tisso sikkhā sikkheyya. Evaṃ sikkhanto hi rūpesu…pe… phassesu sahetha rāgaṃ, na aññeti.
రూపరజోతి రూపారమ్మణం పటిచ్చ ఉప్పన్నో రాగాదిరజో. సద్దరజాదీసుపి ఏసేవ నయో.
Rūparajoti rūpārammaṇaṃ paṭicca uppanno rāgādirajo. Saddarajādīsupi eseva nayo.
౨౧౦. తతో సో తేసం వినయాయ సిక్ఖన్తో అనుక్కమేన – ఏతేసు ధమ్మేసూతి గాథా. తత్థ ఏతేసూతి రూపాదీసు. కాలేన సో సమ్మా ధమ్మం పరివీమంసమానోతి సో భిక్ఖు య్వాయం ‘‘ఉద్ధతే చిత్తే సమథస్స కాలో’’తిఆదినా (సం॰ ని॰ ౫.౨౩౪) నయేన కాలో వుత్తో, తేన కాలేన సబ్బం సఙ్ఖతధమ్మం అనిచ్చాదినయేన పరివీమంసమానో. ఏకోదిభూతో విహనే తమం సోతి సో ఏకగ్గచిత్తో సబ్బం మోహాదితమం విహనేయ్య, నత్థి ఏత్థ సంసయో.
210. Tato so tesaṃ vinayāya sikkhanto anukkamena – etesu dhammesūti gāthā. Tattha etesūti rūpādīsu. Kālena so sammā dhammaṃ parivīmaṃsamānoti so bhikkhu yvāyaṃ ‘‘uddhate citte samathassa kālo’’tiādinā (saṃ. ni. 5.234) nayena kālo vutto, tena kālena sabbaṃ saṅkhatadhammaṃ aniccādinayena parivīmaṃsamāno. Ekodibhūto vihane tamaṃ soti so ekaggacitto sabbaṃ mohāditamaṃ vihaneyya, natthi ettha saṃsayo.
ఉద్ధతే చిత్తేతి వీరియిన్ద్రియవసేన చిత్తే అవూపసన్తే. బలవవీరియఞ్హి మన్దసమాధిం వీరియస్స ఉద్ధచ్చపక్ఖత్తా ఉద్ధచ్చం అభిభవతి. ఏవం ఉద్ధతే చిత్తే. సమథస్స కాలోతి సమాధిస్స భావనాయ కాలో. సమాహితే చిత్తేతి ఉపచారప్పనాహి చిత్తే సమాహితే. బలవసమాధి హి మన్దవీరియం సమాధిస్స కోసజ్జపక్ఖత్తా కోసజ్జం అభిభవతి. సమాధి వీరియేన సఞ్ఞోజితో కోసజ్జే పతితుం న లభతి. వీరియం సమాధినా సఞ్ఞోజితం ఉద్ధచ్చే పతితుం న లభతి . తస్మా తదుభయం సమం కాతబ్బం. ఉభయసమతాయ హి అప్పనా హోతి. విపస్సనాయ కాలోతి ఏవం సమాహితే అనిచ్చాదివసేన వివిధాయ పస్సనాయ కాలో, సమాధికమ్మికస్స బలవతీపి సద్ధా వట్టతి. ఏవం సద్దహన్తో ఓకప్పేన్తో అప్పనం పాపుణాతి. సమాధిపఞ్ఞాసు పన సమాధికమ్మికస్స బలవతీ ఏకగ్గతా వట్టతి. ఏవఞ్హి సో అప్పనం పాపుణాతి. విపస్సనాకమ్మికస్స పన పఞ్ఞా బలవతీ వట్టతి. ఏవఞ్హి సో లక్ఖణప్పటివేధం పాపుణాతి. ఉభిన్నం పన సమత్తేపి అప్పనా హోతి ఏవ.
Uddhate citteti vīriyindriyavasena citte avūpasante. Balavavīriyañhi mandasamādhiṃ vīriyassa uddhaccapakkhattā uddhaccaṃ abhibhavati. Evaṃ uddhate citte. Samathassa kāloti samādhissa bhāvanāya kālo. Samāhite citteti upacārappanāhi citte samāhite. Balavasamādhi hi mandavīriyaṃ samādhissa kosajjapakkhattā kosajjaṃ abhibhavati. Samādhi vīriyena saññojito kosajje patituṃ na labhati. Vīriyaṃ samādhinā saññojitaṃ uddhacce patituṃ na labhati . Tasmā tadubhayaṃ samaṃ kātabbaṃ. Ubhayasamatāya hi appanā hoti. Vipassanāya kāloti evaṃ samāhite aniccādivasena vividhāya passanāya kālo, samādhikammikassa balavatīpi saddhā vaṭṭati. Evaṃ saddahanto okappento appanaṃ pāpuṇāti. Samādhipaññāsu pana samādhikammikassa balavatī ekaggatā vaṭṭati. Evañhi so appanaṃ pāpuṇāti. Vipassanākammikassa pana paññā balavatī vaṭṭati. Evañhi so lakkhaṇappaṭivedhaṃ pāpuṇāti. Ubhinnaṃ pana samattepi appanā hoti eva.
కాలే పగ్గణ్హతి చిత్తన్తి యస్మిం సమయే అతిసిథిలవీరియతాదీహి లీనం చిత్తం హోతి, తస్మిం సమయే ధమ్మవిచయవీరియపీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గసముట్ఠాపనేన తం చిత్తం పగ్గణ్హాతి. నిగ్గణ్హతీతి యస్మిం సమయే అచ్చారద్ధవీరియతాదీహి ఉద్ధతం చిత్తం హోతి, తస్మిం సమయే పస్సద్ధిసమాధిఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గసముట్ఠాపనేన తం చిత్తం నిగ్గణ్హాతి. సమ్పహంసతి కాలేనాతి యస్మిం సమయే చిత్తం పఞ్ఞాపయోగమన్దతాయ వా ఉపసమసుఖానం విగమేన వా నిరస్సాదం హోతి , తస్మిం సమయే అట్ఠసంవేగవత్థుపచ్చవేక్ఖణేన సంవేజేతి. అట్ఠ సంవేగవత్థూని నామ – జాతిజరాబ్యాధిమరణాని చత్తారి, అపాయదుక్ఖం పఞ్చమం, అతీతే వట్టమూలకం దుక్ఖం అనాగతే వట్టమూలకం దుక్ఖం, పచ్చుప్పన్నే ఆహారపరియేట్ఠిమూలకం దుక్ఖన్తి. రతనత్తయగుణానుస్సరణేనాస్స పసాదం జనేతి. అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్పహంసతి కాలేనా’’తి. కాలే చిత్తం సమాదహేతి యస్మిం సమయే సద్ధాపఞ్ఞానం సమాధివీరియానఞ్చ సమభావో, తస్మిం కాలే చిత్తం సమాదహేయ్య.
Kāle paggaṇhati cittanti yasmiṃ samaye atisithilavīriyatādīhi līnaṃ cittaṃ hoti, tasmiṃ samaye dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena taṃ cittaṃ paggaṇhāti. Niggaṇhatīti yasmiṃ samaye accāraddhavīriyatādīhi uddhataṃ cittaṃ hoti, tasmiṃ samaye passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena taṃ cittaṃ niggaṇhāti. Sampahaṃsati kālenāti yasmiṃ samaye cittaṃ paññāpayogamandatāya vā upasamasukhānaṃ vigamena vā nirassādaṃ hoti , tasmiṃ samaye aṭṭhasaṃvegavatthupaccavekkhaṇena saṃvejeti. Aṭṭha saṃvegavatthūni nāma – jātijarābyādhimaraṇāni cattāri, apāyadukkhaṃ pañcamaṃ, atīte vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ anāgate vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, paccuppanne āhārapariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhanti. Ratanattayaguṇānussaraṇenāssa pasādaṃ janeti. Ayaṃ vuccati ‘‘sampahaṃsati kālenā’’ti. Kāle cittaṃ samādaheti yasmiṃ samaye saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samabhāvo, tasmiṃ kāle cittaṃ samādaheyya.
అజ్ఝుపేక్ఖతి కాలేనాతి యస్మిం సమయే సమ్మా పటిపత్తిం ఆగమ్మ అలీనం అనుద్ధతం అనిరస్సాదం ఆరమ్మణే సమప్పవత్తం సమథవీథిపటిపన్నం చిత్తం హోతి, తదాస్స పగ్గహనిగ్గహసమ్పహంసనేసు న బ్యాపారం ఆపజ్జతి సారథి వియ సమప్పవత్తేసు అస్సేసు. అయం వుచ్చతి ‘‘అజ్ఝుపేక్ఖతి కాలేనా’’తి. సో యోగీ కాలకోవిదోతి ఏసో వుత్తప్పకారో కమ్మట్ఠానయోగే నియుత్తో పగ్గహనిగ్గహసమ్పహంసనసమాదహనఅజ్ఝుపేక్ఖనకాలేసు ఛేకో బ్యత్తో. కిమ్హి కాలమ్హీతిఆదినా పగ్గహాదికాలం పుచ్ఛతి.
Ajjhupekkhati kālenāti yasmiṃ samaye sammā paṭipattiṃ āgamma alīnaṃ anuddhataṃ anirassādaṃ ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthipaṭipannaṃ cittaṃ hoti, tadāssa paggahaniggahasampahaṃsanesu na byāpāraṃ āpajjati sārathi viya samappavattesu assesu. Ayaṃ vuccati ‘‘ajjhupekkhati kālenā’’ti. So yogī kālakovidoti eso vuttappakāro kammaṭṭhānayoge niyutto paggahaniggahasampahaṃsanasamādahanaajjhupekkhanakālesu cheko byatto. Kimhi kālamhītiādinā paggahādikālaṃ pucchati.
ఇదాని పగ్గహాదికాలం విస్సజ్జేన్తో ‘‘లీనే చిత్తమ్హీ’’తిఆదిమాహ. అతిసిథిలవీరియతాదీహి చిత్తే లీనభావం గతే ధమ్మవిచయవీరియపీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గసముట్ఠాపనేన పగ్గహో. ఉద్ధతస్మిం వినిగ్గహోతి అచ్చారద్ధవీరియతాదీహి ఉద్ధతే చిత్తే పస్సద్ధిసమాధిఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గసముట్ఠాపనేన నిగ్గహో. నిరస్సాదగతం చిత్తం, సమ్పహంసేయ్య తావదేతి పఞ్ఞాపయోగమన్దతాయ వా ఉపసమసుఖానం విగమేన వా అస్సాదవిరహితం గతం అట్ఠసంవేగవత్థుపచ్చవేక్ఖణేన వా రతనత్తయగుణానుస్సరణేన వా తస్మిం ఖణే చిత్తం సమ్పహంసేయ్య.
Idāni paggahādikālaṃ vissajjento ‘‘līne cittamhī’’tiādimāha. Atisithilavīriyatādīhi citte līnabhāvaṃ gate dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena paggaho. Uddhatasmiṃ viniggahoti accāraddhavīriyatādīhi uddhate citte passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena niggaho. Nirassādagataṃ cittaṃ, sampahaṃseyya tāvadeti paññāpayogamandatāya vā upasamasukhānaṃ vigamena vā assādavirahitaṃ gataṃ aṭṭhasaṃvegavatthupaccavekkhaṇena vā ratanattayaguṇānussaraṇena vā tasmiṃ khaṇe cittaṃ sampahaṃseyya.
సమ్పహట్ఠం యదా చిత్తన్తి యస్మిం కాలే వుత్తనయేనేవ సమ్పహంసితం చిత్తం హోతి. అలీనం భవతి నుద్ధతన్తి వీరియసమాధీహి సఞ్ఞోజితత్తా లీనుద్ధచ్చవిరహితఞ్చ హోతి. సమథనిమిత్తస్సాతి సమథో చ నిమిత్తఞ్చ సమథనిమిత్తం, తస్స సమథనిమిత్తస్స. సో కాలోతి యో సో లీనుద్ధచ్చవిరహితకాలో వుత్తో, సో కాలో. అజ్ఝత్తం రమయే మనోతి ఝానసమ్పయుత్తం చిత్తం కసిణాదిగోచరజ్ఝత్తే తోసేయ్య అభిరమాపేయ్య.
Sampahaṭṭhaṃ yadā cittanti yasmiṃ kāle vuttanayeneva sampahaṃsitaṃ cittaṃ hoti. Alīnaṃ bhavati nuddhatanti vīriyasamādhīhi saññojitattā līnuddhaccavirahitañca hoti. Samathanimittassāti samatho ca nimittañca samathanimittaṃ, tassa samathanimittassa. So kāloti yo so līnuddhaccavirahitakālo vutto, so kālo. Ajjhattaṃ ramaye manoti jhānasampayuttaṃ cittaṃ kasiṇādigocarajjhatte toseyya abhiramāpeyya.
ఏతేన మేవుపాయేనాతి ఏతేన వుత్తఉపాయేన ఏవ. మ-కారో పదసన్ధివసేన వుత్తో. అజ్ఝుపేక్ఖేయ్య తావదేతి యదా ఉపచారప్పనాహి తం చిత్తం సమాహితం, తదా ‘‘సమాహితం చిత్త’’న్తి జానిత్వా పగ్గహనిగ్గహసమ్పహంసనేసు బ్యాపారం అకత్వా తస్మిం ఖణే అజ్ఝుపేక్ఖనమేవ కరేయ్య.
Etenamevupāyenāti etena vuttaupāyena eva. Ma-kāro padasandhivasena vutto. Ajjhupekkheyya tāvadeti yadā upacārappanāhi taṃ cittaṃ samāhitaṃ, tadā ‘‘samāhitaṃ citta’’nti jānitvā paggahaniggahasampahaṃsanesu byāpāraṃ akatvā tasmiṃ khaṇe ajjhupekkhanameva kareyya.
ఇదాని ‘‘కిమ్హి కాలమ్హి పగ్గాహో’’తి పుట్ఠగాథం నిగమేన్తో ‘‘ఏవం కాలవిదూ ధీరో’’తిఆదిమాహ. కాలేన కాలం చిత్తస్స, నిమిత్తముపలక్ఖయేతి కాలానుకాలం సమాధిసమ్పయుత్తచిత్తస్స ఆరమ్మణం సల్లక్ఖేయ్య, ఉపపరిక్ఖేయ్యాతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ పాకటమేవ. ఏవం అరహత్తనికూటేన దేసనం నిట్ఠాపేసీతి.
Idāni ‘‘kimhi kālamhi paggāho’’ti puṭṭhagāthaṃ nigamento ‘‘evaṃ kālavidū dhīro’’tiādimāha. Kālena kālaṃ cittassa, nimittamupalakkhayeti kālānukālaṃ samādhisampayuttacittassa ārammaṇaṃ sallakkheyya, upaparikkheyyāti attho. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva. Evaṃ arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesīti.
సద్ధమ్మప్పజ్జోతికాయ మహానిద్దేసట్ఠకథాయ
Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya
సారిపుత్తసుత్తనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sāriputtasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
అట్ఠకవగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Aṭṭhakavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
సద్ధమ్మప్పజ్జోతికా నామ మహానిద్దేస-అట్ఠకథా నిట్ఠితా.
Saddhammappajjotikā nāma mahāniddesa-aṭṭhakathā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / మహానిద్దేసపాళి • Mahāniddesapāḷi / ౧౬. సారిపుత్తసుత్తనిద్దేసో • 16. Sāriputtasuttaniddeso