Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മഹാനിദ്ദേസ-അട്ഠകഥാ • Mahāniddesa-aṭṭhakathā |
൧൬. സാരിപുത്തസുത്തനിദ്ദേസവണ്ണനാ
16. Sāriputtasuttaniddesavaṇṇanā
൧൯൦. സോളസമേ ന മേ ദിട്ഠോതി സാരിപുത്തസുത്തനിദ്ദേസോ. തത്ഥ ഇതോ പുബ്ബേതി ഇതോ സങ്കസ്സനഗരേ ഓതരണതോ പുബ്ബേ. വഗ്ഗുവദോതി സുന്ദരവദോ. തുസിതാ ഗണിമാഗതോതി തുസിതകായാ ചവിത്വാ മാതുകുച്ഛിം ആഗതത്താ തുസിതാ ആഗതോ. ഗണാചരിയത്താ ഗണീ . സന്തുട്ഠട്ഠേന വാ തുസിതസങ്ഖാതാ ദേവലോകാ ഗണിം ആഗതോ, തുസിതാനം വാ അരഹന്താനം ഗണിം ആഗതോതി.
190. Soḷasame na me diṭṭhoti sāriputtasuttaniddeso. Tattha ito pubbeti ito saṅkassanagare otaraṇato pubbe. Vagguvadoti sundaravado. Tusitā gaṇimāgatoti tusitakāyā cavitvā mātukucchiṃ āgatattā tusitā āgato. Gaṇācariyattā gaṇī. Santuṭṭhaṭṭhena vā tusitasaṅkhātā devalokā gaṇiṃ āgato, tusitānaṃ vā arahantānaṃ gaṇiṃ āgatoti.
ഇമിനാ ചക്ഖുനാതി ഇമിനാ അത്തഭാവപരിയാപന്നേന പകതിമംസചക്ഖുനാ. ഇമിനാ അത്തഭാവേനാതി ഇമിനാ പച്ഛിമേന അത്തഭാവേന. താവതിംസഭവനേതി താവതിംസദേവലോകേ. പാരിച്ഛത്തകമൂലേതി കോവിളാരരുക്ഖസ്സ ഹേട്ഠാ. പണ്ഡുകമ്ബലസിലായന്തി രത്തകമ്ബലസദിസപാസാണപിട്ഠേ. വസ്സം വുട്ഠോതി വുട്ഠവസ്സോ. ദേവഗണപരിവുതോതി ദേവസങ്ഘേന പരിവാരിതോ. ഓതിണ്ണോതി അവതിണ്ണോ. ഇമം ദസ്സനം പുബ്ബേതി അഞ്ഞത്ര ഇമമ്ഹാ ദസ്സനാ പുബ്ബേ. ന ദിട്ഠോതി അഞ്ഞദാ ന ദിട്ഠപുബ്ബോ.
Iminā cakkhunāti iminā attabhāvapariyāpannena pakatimaṃsacakkhunā. Iminā attabhāvenāti iminā pacchimena attabhāvena. Tāvatiṃsabhavaneti tāvatiṃsadevaloke. Pāricchattakamūleti koviḷārarukkhassa heṭṭhā. Paṇḍukambalasilāyanti rattakambalasadisapāsāṇapiṭṭhe. Vassaṃ vuṭṭhoti vuṭṭhavasso. Devagaṇaparivutoti devasaṅghena parivārito. Otiṇṇoti avatiṇṇo. Imaṃ dassanaṃ pubbeti aññatra imamhā dassanā pubbe. Na diṭṭhoti aññadā na diṭṭhapubbo.
ഖത്തിയസ്സ വാതി ഖത്തിയസ്സ വദന്തസ്സ ന സുതോ. ബ്രാഹ്മണാദീസുപി ഏസേവ നയോ.
Khattiyassa vāti khattiyassa vadantassa na suto. Brāhmaṇādīsupi eseva nayo.
മധുരവദോതിആദീസു ബ്യഞ്ജനസമ്പന്നം മധുരം വദതീതി മധുരവദോ. പേമജനകം പേമാരഹം വദതീതി പേമനീയവദോ. ഹദയങ്ഗമചിത്തേ ഠപനയോഗ്യം വദതീതി ഹദയങ്ഗമവദോ. കരവീകസകുണസദ്ദോ വിയ മധുരഘോസോ അസ്സാതി കരവീകരുതമഞ്ജുഘോസോ. വിസ്സട്ഠോ ചാതി അപലിബുദ്ധോ തത്ഥ തത്ഥ അപക്ഖലനോ. വിഞ്ഞേയ്യോ ചാതി സുവിജാനേയ്യോ ച. മഞ്ജു ചാതി മധുരോ ച. സവനീയോ ചാതി കണ്ണസുഖോ ച. ബിന്ദു ചാതി ഘനോ ച. അവിസാരീ ചാതി ന പത്ഥടോ ച. ഗമ്ഭീരോ ചാതി ന ഉത്താനോ ച. നിന്നാദി ചാതി ഘോസവന്തോ ച. അസ്സാതി അസ്സ സത്ഥുനോ. ബഹിദ്ധാ പരിസായാതി പരിസതോ ബഹി. ന നിച്ഛരതീതി ന നിക്ഖമതി. കിംകാരണാ? ഏവരൂപോ മധുരസദ്ദോ നിക്കാരണാ മാ വിനസ്സതൂതി. ബ്രഹ്മസ്സരോതി അഞ്ഞേ ഛിന്നസ്സരാപി ഭിന്നസ്സരാപി കാകസ്സരാപി ഹോന്തി, അയം പന മഹാബ്രഹ്മുനോ സരസദിസേന സരേന സമന്നാഗതോ. മഹാബ്രഹ്മുനോ ഹി പിത്തസേമ്ഹേഹി അപലിബുദ്ധത്താ സരോ വിസുദ്ധോ ഹോതി, ഭഗവതാപി കതകമ്മം വത്ഥും സോധേതി, വത്ഥുനോ സുദ്ധത്താ നാഭിതോ പട്ഠായ സമുട്ഠഹന്തോ സരോ വിസുദ്ധോ അട്ഠങ്ഗസമന്നാഗതാവ സമുട്ഠാതി. കരവീകോ വിയ ഭണതീതി കരവീകഭാണീ, മത്തകരവീകരുതമഞ്ജുഘോസോതി അത്ഥോ.
Madhuravadotiādīsu byañjanasampannaṃ madhuraṃ vadatīti madhuravado. Pemajanakaṃ pemārahaṃ vadatīti pemanīyavado. Hadayaṅgamacitte ṭhapanayogyaṃ vadatīti hadayaṅgamavado. Karavīkasakuṇasaddo viya madhuraghoso assāti karavīkarutamañjughoso. Vissaṭṭho cāti apalibuddho tattha tattha apakkhalano. Viññeyyo cāti suvijāneyyo ca. Mañju cāti madhuro ca. Savanīyo cāti kaṇṇasukho ca. Bindu cāti ghano ca. Avisārī cāti na patthaṭo ca. Gambhīro cāti na uttāno ca. Ninnādi cāti ghosavanto ca. Assāti assa satthuno. Bahiddhā parisāyāti parisato bahi. Na niccharatīti na nikkhamati. Kiṃkāraṇā? Evarūpo madhurasaddo nikkāraṇā mā vinassatūti. Brahmassaroti aññe chinnassarāpi bhinnassarāpi kākassarāpi honti, ayaṃ pana mahābrahmuno sarasadisena sarena samannāgato. Mahābrahmuno hi pittasemhehi apalibuddhattā saro visuddho hoti, bhagavatāpi katakammaṃ vatthuṃ sodheti, vatthuno suddhattā nābhito paṭṭhāya samuṭṭhahanto saro visuddho aṭṭhaṅgasamannāgatāva samuṭṭhāti. Karavīko viya bhaṇatīti karavīkabhāṇī, mattakaravīkarutamañjughosoti attho.
താരേതീതി അഖേമന്തട്ഠാനം അതിക്കാമേതി. ഉത്താരേതീതി ഖേമന്തഭൂമിം ഉപനേന്തോ താരേതി. നിത്താരേതീതി അഖേമന്തട്ഠാനതോ നിക്ഖാമേന്തോ താരേതി . പതാരേതീതി പരിഗ്ഗഹേത്വാ താരേതി, ഹത്ഥേന പരിഗ്ഗഹേത്വാ വിയ താരേതീതി അത്ഥോ. സബ്ബമ്പേതം താരണുത്താരണാദിഖേമന്തട്ഠാനേ ഠപനമേവാതി ആഹ – ‘‘ഖേമന്തഭൂമിം സമ്പാപേതീ’’തി. സത്തേതി വേനേയ്യസത്തേ. മഹാഗഹനതായ മഹാനത്ഥതായ ദുന്നിത്തരിയതായ ച ജാതിയേവ കന്താരോ ജാതികന്താരോ, തം ജാതികന്താരം.
Tāretīti akhemantaṭṭhānaṃ atikkāmeti. Uttāretīti khemantabhūmiṃ upanento tāreti. Nittāretīti akhemantaṭṭhānato nikkhāmento tāreti . Patāretīti pariggahetvā tāreti, hatthena pariggahetvā viya tāretīti attho. Sabbampetaṃ tāraṇuttāraṇādikhemantaṭṭhāne ṭhapanamevāti āha – ‘‘khemantabhūmiṃ sampāpetī’’ti. Satteti veneyyasatte. Mahāgahanatāya mahānatthatāya dunnittariyatāya ca jātiyeva kantāro jātikantāro, taṃ jātikantāraṃ.
ഗണസ്സ സുസ്സൂസതീതി ഗണോ അസ്സ വചനം സുസ്സൂസതി സുണാതി ഉപലക്ഖേതി. സോതം ഓദഹതീതി സോതുകാമതായ സോതം അവദഹതി പതിട്ഠാപേതി. അഞ്ഞാ ചിത്തം ഉപട്ഠപേതീതി ഞാതുകാമം ചിത്തം പണിദഹതി. ഗണം അകുസലാ വുട്ഠാപേത്വാതി ജനസമൂഹം അകോസല്ലസമ്ഭൂതാ അകുസലാ ഉട്ഠാപേത്വാ. കുസലേ പതിട്ഠാപേതീതി കോസല്ലസമ്ഭൂതേ കുസലേ ഠപേതി. സങ്ഘീതി രാസിവസേന സങ്ഘോ അസ്സ അത്ഥീതി സങ്ഘീ. പരിസവസേന ഗണോ അസ്സ അത്ഥീതി ഗണീ. ഗണസ്സ ആചരിയോതി ഗണാചരിയോ.
Gaṇassa sussūsatīti gaṇo assa vacanaṃ sussūsati suṇāti upalakkheti. Sotaṃ odahatīti sotukāmatāya sotaṃ avadahati patiṭṭhāpeti. Aññā cittaṃ upaṭṭhapetīti ñātukāmaṃ cittaṃ paṇidahati. Gaṇaṃ akusalā vuṭṭhāpetvāti janasamūhaṃ akosallasambhūtā akusalā uṭṭhāpetvā. Kusale patiṭṭhāpetīti kosallasambhūte kusale ṭhapeti. Saṅghīti rāsivasena saṅgho assa atthīti saṅghī. Parisavasena gaṇo assa atthīti gaṇī. Gaṇassa ācariyoti gaṇācariyo.
൧൯൧. ദുതിയഗാഥായ സദേവകസ്സ ലോകസ്സ, യഥാ ദിസ്സതീതി സദേവകസ്സ ലോകസ്സ വിയ മനുസ്സാനമ്പി ദിസ്സതി. യഥാ വാ ദിസ്സതീതി തച്ഛതോ അവിപരീതതോ ദിസ്സതി. ചക്ഖുമാതി ഉത്തമചക്ഖുമാ. ഏകോതി പബ്ബജ്ജാസങ്ഖാതാദീഹി ഏകോ. രതിന്തി നേക്ഖമ്മരതിആദിം.
191. Dutiyagāthāya sadevakassa lokassa, yathā dissatīti sadevakassa lokassa viya manussānampi dissati. Yathā vā dissatīti tacchato aviparītato dissati. Cakkhumāti uttamacakkhumā. Ekoti pabbajjāsaṅkhātādīhi eko. Ratinti nekkhammaratiādiṃ.
പതിരൂപകോതി സുവണ്ണപതിരൂപകോ കുണ്ഡലോ. മത്തികാകുണ്ഡലോവാതി മത്തികായ കതകുണ്ഡലോ വിയ. ലോഹഡ്ഢമാസോവ സുവണ്ണഛന്നോതി സുവണ്ണേന പടിച്ഛന്നോ ലോഹമാസകോ വിയ. പരിവാരഛന്നാതി പരിവാരേന ഛാദിതാ. അന്തോ അസുദ്ധാതി അബ്ഭന്തരതോ രാഗാദീഹി അപരിസുദ്ധാ. ബഹി സോഭമാനാതി ചീവരാദീഹി ബാഹിരതോ സുന്ദരാ.
Patirūpakoti suvaṇṇapatirūpako kuṇḍalo. Mattikākuṇḍalovāti mattikāya katakuṇḍalo viya. Lohaḍḍhamāsova suvaṇṇachannoti suvaṇṇena paṭicchanno lohamāsako viya. Parivārachannāti parivārena chāditā. Anto asuddhāti abbhantarato rāgādīhi aparisuddhā. Bahi sobhamānāti cīvarādīhi bāhirato sundarā.
അകപ്പിതഇരിയാപഥാ ചാതി അസജ്ജിതഇരിയാപഥാ. പണിധിസമ്പന്നാതി പരിപുണ്ണപത്ഥനാ.
Akappitairiyāpathā cāti asajjitairiyāpathā. Paṇidhisampannāti paripuṇṇapatthanā.
വിസുദ്ധസദ്ദോതി പരിസുദ്ധകിത്തിസദ്ദോ, യഥാഭൂതഥുതിഘോസോതി അത്ഥോ. ഗതകിത്തിസദ്ദസിലോകോതി കിത്തിസദ്ദഞ്ച സിലോകഞ്ച ഗഹേത്വാ ചരണസീലോ. കത്ഥ വിസുദ്ധസദ്ദോതി ചേ? ‘‘നാഗഭവനേ ച സുപണ്ണഭവനേ ചാ’’തിആദിനാ നയേന വിത്ഥാരേത്വാ വുത്തട്ഠാനേ. തതോ ച ഭിയ്യോതി തതോ വുത്തപ്പകാരതോ ച വേനേയ്യവസേന അതിരേകതരോപി ദിസ്സതി.
Visuddhasaddoti parisuddhakittisaddo, yathābhūtathutighosoti attho. Gatakittisaddasilokoti kittisaddañca silokañca gahetvā caraṇasīlo. Kattha visuddhasaddoti ce? ‘‘Nāgabhavane ca supaṇṇabhavanecā’’tiādinā nayena vitthāretvā vuttaṭṭhāne. Tato ca bhiyyoti tato vuttappakārato ca veneyyavasena atirekataropi dissati.
സബ്ബം രാഗതമന്തി സകലം രാഗന്ധകാരം. ദോസതമാദീസുപി ഏസേവ നയോ. അന്ധകരണന്തി പഞ്ഞാലോകനിവാരണകരണം. അചക്ഖുകരണന്തി പഞ്ഞാചക്ഖുനോ അകരണം. അഞ്ഞാണകരണന്തി ഞാണേന അജാനനകരണം. പഞ്ഞാനിരോധികന്തി പഞ്ഞാനയനനാസകം. വിഘാതപക്ഖികന്തി പീളാകോട്ഠാസികം. അനിബ്ബാനസംവത്തനികന്തി അപച്ചയഅമതനിബ്ബാനത്ഥായ ന സംവത്തനികം.
Sabbaṃ rāgatamanti sakalaṃ rāgandhakāraṃ. Dosatamādīsupi eseva nayo. Andhakaraṇanti paññālokanivāraṇakaraṇaṃ. Acakkhukaraṇanti paññācakkhuno akaraṇaṃ. Aññāṇakaraṇanti ñāṇena ajānanakaraṇaṃ. Paññānirodhikanti paññānayananāsakaṃ. Vighātapakkhikanti pīḷākoṭṭhāsikaṃ. Anibbānasaṃvattanikanti apaccayaamatanibbānatthāya na saṃvattanikaṃ.
സബ്ബം തം തേന ബോധിഞാണേന ബുജ്ഝീതി തം സകലം തേന ചതുമഗ്ഗഞാണവസേന ബുജ്ഝി. പഠമമഗ്ഗവസേന ജാനി അനുബുജ്ഝി. ദുതിയമഗ്ഗവസേന പുന അഞ്ഞാസി പടിവിജ്ഝി. തതിയമഗ്ഗവസേന പടിവേധം പാപുണി സമ്ബുജ്ഝി. ചതുത്ഥമഗ്ഗവസേന നിസ്സേസപടിവേധേന സമ്മാബുജ്ഝി. അധിഗച്ഛി ഫസ്സേസി സച്ഛാകാസീതി ഏതം തയം ഫലവസേന യോജേതബ്ബം. പഠമദുതിയവസേന പടിലഭി. തതിയവസേന ഞാണഫസ്സേന ഫുസി. ചതുത്ഥവസേന പച്ചക്ഖം അകാസി. അഥ വാ ഏകേകഫലസ്സ തയോപി ലബ്ഭന്തി ഏവ.
Sabbaṃ taṃ tena bodhiñāṇena bujjhīti taṃ sakalaṃ tena catumaggañāṇavasena bujjhi. Paṭhamamaggavasena jāni anubujjhi. Dutiyamaggavasena puna aññāsi paṭivijjhi. Tatiyamaggavasena paṭivedhaṃ pāpuṇi sambujjhi. Catutthamaggavasena nissesapaṭivedhena sammābujjhi. Adhigacchi phassesi sacchākāsīti etaṃ tayaṃ phalavasena yojetabbaṃ. Paṭhamadutiyavasena paṭilabhi. Tatiyavasena ñāṇaphassena phusi. Catutthavasena paccakkhaṃ akāsi. Atha vā ekekaphalassa tayopi labbhanti eva.
നേക്ഖമ്മരതിന്തി പബ്ബജ്ജാദീനി നിസ്സായ ഉപ്പന്നരതിം. വിവേകരതിന്തി കായവിവേകാദിമ്ഹി ഉപ്പന്നരതിം. ഉപസമരതിന്തി കിലേസവൂപസമേ രതിം. സമ്ബോധിരതിന്തി മഗ്ഗം പച്ചവേക്ഖന്തസ്സ ഉപ്പന്നരതിം.
Nekkhammaratinti pabbajjādīni nissāya uppannaratiṃ. Vivekaratinti kāyavivekādimhi uppannaratiṃ. Upasamaratinti kilesavūpasame ratiṃ. Sambodhiratinti maggaṃ paccavekkhantassa uppannaratiṃ.
൧൯൨. തതിയഗാഥായ ബഹൂനമിധ ബദ്ധാനന്തി ഇധ ബഹൂനം ഖത്തിയാദീനം സിസ്സാനം. സിസ്സാ ഹി ആചരിയപടിബദ്ധവുത്തിത്താ ‘‘ബദ്ധാ’’തി വുച്ചന്തി. അത്ഥി പഞ്ഹേന ആഗമന്തി അത്ഥികോ പഞ്ഹേന ആഗതോമ്ഹി , അത്ഥികാനം വാ പഞ്ഹേന ആഗമനം, പഞ്ഹേന അത്ഥി ആഗമനം വാതി.
192. Tatiyagāthāya bahūnamidha baddhānanti idha bahūnaṃ khattiyādīnaṃ sissānaṃ. Sissā hi ācariyapaṭibaddhavuttittā ‘‘baddhā’’ti vuccanti. Atthi pañhena āgamanti atthiko pañhena āgatomhi , atthikānaṃ vā pañhena āgamanaṃ, pañhena atthi āgamanaṃ vāti.
ബുദ്ധോതി പദസ്സ അഭാവേപി തം ബുദ്ധന്തി പദേ യോ സോ ബുദ്ധോ, തം നിദ്ദിസിതുകാമേന ‘‘ബുദ്ധോ’’തി വുത്തം. സയമ്ഭൂതി ഉപദേസം വിനാ സയമേവ ഭൂതോ. അനാചരിയകോതി സയമ്ഭൂപദസ്സ അത്ഥവിവരണം. യോ ഹി ആചരിയം വിനാ സച്ചാനി പടിവിജ്ഝതി, സോ സയമ്ഭൂ നാമ ഹോതീതി. പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസൂതിആദി അനാചരിയകഭാവസ്സ അത്ഥപ്പകാസനം. അനനുസ്സുതേസൂതി ആചരിയതോ അനനുസ്സുതേസു. സാമന്തി സയമേവ. അഭിസമ്ബുജ്ഝീതി ഭുസം സമ്മാ പടിവിജ്ഝി. തത്ഥ ച സബ്ബഞ്ഞുതം പാപുണീതി തേസു ച സച്ചേസു സബ്ബഞ്ഞുഭാവം പാപുണി. യഥാ സച്ചാനി പടിവിജ്ഝന്താ സബ്ബഞ്ഞുനോ ഹോന്തി , തഥാ സച്ചാനം പടിവിദ്ധത്താ ഏവം വുത്തം. ‘‘സബ്ബഞ്ഞുതം പത്തോ’’തിപി പാഠോ. ബലേസു ച വസീഭാവന്തി ദസസു ച തഥാഗതബലേസു ഇസ്സരഭാവം പാപുണി. യോ സോ ഏവം ഭൂതോ, സോ ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. തത്ഥ സബ്ബധമ്മേസു അപ്പടിഹതഞാണനിമിത്താനുത്തരവിമോക്ഖാധിഗമപരിഭാവിതഖന്ധസന്താനം ഉപാദായ പണ്ണത്തികോ, സബ്ബഞ്ഞുതപദട്ഠാനം വാ സച്ചാഭിസമ്ബോധിമുപാദായ പണ്ണത്തികോ സത്തവിസേസോ ബുദ്ധോ. ഏത്താവതാ അത്ഥതോ ബുദ്ധവിഭാവനാ കതാ ഹോതി.
Buddhoti padassa abhāvepi taṃ buddhanti pade yo so buddho, taṃ niddisitukāmena ‘‘buddho’’ti vuttaṃ. Sayambhūti upadesaṃ vinā sayameva bhūto. Anācariyakoti sayambhūpadassa atthavivaraṇaṃ. Yo hi ācariyaṃ vinā saccāni paṭivijjhati, so sayambhū nāma hotīti. Pubbe ananussutesūtiādi anācariyakabhāvassa atthappakāsanaṃ. Ananussutesūti ācariyato ananussutesu. Sāmanti sayameva. Abhisambujjhīti bhusaṃ sammā paṭivijjhi. Tattha ca sabbaññutaṃ pāpuṇīti tesu ca saccesu sabbaññubhāvaṃ pāpuṇi. Yathā saccāni paṭivijjhantā sabbaññuno honti , tathā saccānaṃ paṭividdhattā evaṃ vuttaṃ. ‘‘Sabbaññutaṃ patto’’tipi pāṭho. Balesuca vasībhāvanti dasasu ca tathāgatabalesu issarabhāvaṃ pāpuṇi. Yo so evaṃ bhūto, so buddhoti vuttaṃ hoti. Tattha sabbadhammesu appaṭihatañāṇanimittānuttaravimokkhādhigamaparibhāvitakhandhasantānaṃ upādāya paṇṇattiko, sabbaññutapadaṭṭhānaṃ vā saccābhisambodhimupādāya paṇṇattiko sattaviseso buddho. Ettāvatā atthato buddhavibhāvanā katā hoti.
ഇദാനി ബ്യഞ്ജനതോ വിഭാവേന്തോ ‘‘ബുദ്ധോതി കേനട്ഠേന ബുദ്ധോ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ യഥാ ലോകേ അവഗന്താ ‘‘അവഗതോ’’തി വുച്ചതി, ഏവം ബുജ്ഝിതാ സച്ചാനീതി ബുദ്ധോ. യഥാ പണ്ണസോസാ വാതാ ‘‘പണ്ണസുസാ’’തി വുച്ചന്തി, ഏവം ബോധേതാ പജായാതി ബുദ്ധോ. സബ്ബഞ്ഞുതായ ബുദ്ധോതി സബ്ബധമ്മബുജ്ഝനസമത്ഥായ ബുദ്ധിയാ ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. സബ്ബദസ്സാവിതായ ബുദ്ധോതി സബ്ബധമ്മാനം ഞാണചക്ഖുനാ ദിട്ഠത്താ ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. അനഞ്ഞനേയ്യതായ ബുദ്ധോതി അഞ്ഞേന അബോധനീയതോ സയമേവ ബുദ്ധത്താ ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. വിസവിതായ ബുദ്ധോതി നാനാഗുണവികസനതോ പദുമമിവ വികസനട്ഠേന ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. ഖീണാസവസങ്ഖാതേന ബുദ്ധോതിആദീഹി ഛഹി പരിയായേഹി ചിത്തസങ്കോചകരധമ്മപ്പഹാനേന നിദ്ദായ വിബുദ്ധോ പുരിസോ വിയ സബ്ബകിലേസനിദ്ദായ വിബുദ്ധത്താ ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. സങ്ഖാ സങ്ഖാതന്തി അത്ഥതോ ഏകത്താ സങ്ഖാതേനാതി വചനസ്സ കോട്ഠാസേനാതി അത്ഥോ. തണ്ഹാലേപദിട്ഠിലേപാഭാവേന നിരുപലേപസങ്ഖാതേന സവാസനാനം സബ്ബകിലേസാനം പഹീനത്താ ഏകന്തവചനേന വിസേസേത്വാ വുത്തം. ഏകന്തനിക്കിലേസോതി രാഗദോസമോഹാവസേസേഹി സബ്ബകിലേസേഹി നിക്കിലേസോ.
Idāni byañjanato vibhāvento ‘‘buddhoti kenaṭṭhena buddho’’tiādimāha. Tattha yathā loke avagantā ‘‘avagato’’ti vuccati, evaṃ bujjhitā saccānīti buddho. Yathā paṇṇasosā vātā ‘‘paṇṇasusā’’ti vuccanti, evaṃ bodhetā pajāyāti buddho. Sabbaññutāya buddhoti sabbadhammabujjhanasamatthāya buddhiyā buddhoti vuttaṃ hoti. Sabbadassāvitāya buddhoti sabbadhammānaṃ ñāṇacakkhunā diṭṭhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Anaññaneyyatāya buddhoti aññena abodhanīyato sayameva buddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Visavitāya buddhoti nānāguṇavikasanato padumamiva vikasanaṭṭhena buddhoti vuttaṃ hoti. Khīṇāsavasaṅkhātena buddhotiādīhi chahi pariyāyehi cittasaṅkocakaradhammappahānena niddāya vibuddho puriso viya sabbakilesaniddāya vibuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Saṅkhā saṅkhātanti atthato ekattā saṅkhātenāti vacanassa koṭṭhāsenāti attho. Taṇhālepadiṭṭhilepābhāvena nirupalepasaṅkhātena savāsanānaṃ sabbakilesānaṃ pahīnattā ekantavacanena visesetvā vuttaṃ. Ekantanikkilesoti rāgadosamohāvasesehi sabbakilesehi nikkileso.
ഏകായനമഗ്ഗം ഗതോതി ബുദ്ധോതി ഗമനത്ഥാനം ധാതൂനം ബുജ്ഝനത്ഥത്താ ബുജ്ഝനത്ഥാപി ധാതുയോ ഗമനത്ഥാ ഹോന്തേവ, തസ്മാ ഏകായനമഗ്ഗം ഗതത്താ ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. ഏകായനമഗ്ഗോ ചേത്ഥ –
Ekāyanamaggaṃ gatoti buddhoti gamanatthānaṃ dhātūnaṃ bujjhanatthattā bujjhanatthāpi dhātuyo gamanatthā honteva, tasmā ekāyanamaggaṃ gatattā buddhoti vuttaṃ hoti. Ekāyanamaggo cettha –
‘‘മഗ്ഗോ പന്ഥോ പഥോ പജ്ജോ, അഞ്ജസം വടുമായനം;
‘‘Maggo pantho patho pajjo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ;
നാവാ ഉത്തരസേതൂ ച, കുല്ലോ ച ഭിസി സങ്കമോ’’തി. (ചൂളനി॰ പാരായനത്ഥുതിഗാഥാനിദ്ദേസ ൧൦൧) –
Nāvā uttarasetū ca, kullo ca bhisi saṅkamo’’ti. (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 101) –
മഗ്ഗസ്സ ബഹൂസു നാമേസു അയനനാമേന വുത്തമഗ്ഗനാമേന വുത്തോ. തസ്മാ ഏകമഗ്ഗഭൂതോ മഗ്ഗോ, ന ദ്വേധാപഥഭൂതോതി അത്ഥോ. അഥ വാ ഏകേന അയിതബ്ബോ മഗ്ഗോതി ഏകായനമഗ്ഗോ. ഏകേനാതി ഗണസങ്ഗണികം പഹായ പവിവിത്തേന. അയിതബ്ബോതി പടിപജ്ജിതബ്ബോ, അയന്തി വാ ഏതേനാതി അയനോ, സംസാരതോ നിബ്ബാനം ഗച്ഛന്തീതി അത്ഥോ. ഏകേസം അയനോതി ഏകായനോ. ഏകേസന്തി സേട്ഠാനം. സബ്ബസത്തസേട്ഠാ ച സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ, തസ്മാ ഏകേസം മഗ്ഗഭൂതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധാനം അയനഭൂതോ മഗ്ഗോതി വുത്തം ഹോതി. അയതീതി വാ അയനോ, ഗച്ഛതി പവത്തതീതി അത്ഥോ. ഏകസ്മിം അയനോ മഗ്ഗോതി ഏകായനമഗ്ഗോ. ഏകസ്മിംയേവ ബുദ്ധസാസനേ പവത്തമാനോ മഗ്ഗോ, ന അഞ്ഞത്ഥാതി വുത്തം ഹോതി. അപി ച ഏകം അയതീതി ഏകായനോ. പുബ്ബഭാഗേ നാനാമുഖഭാവനാനയപ്പവത്തോപി അപരഭാഗേ ഏകം നിബ്ബാനമേവ ഗച്ഛതീതി വുത്തം ഹോതി, തസ്മാ ഏകായനമഗ്ഗോതി ഏകനിബ്ബാനഗമനമഗ്ഗോതി അത്ഥോ.
Maggassa bahūsu nāmesu ayananāmena vuttamagganāmena vutto. Tasmā ekamaggabhūto maggo, na dvedhāpathabhūtoti attho. Atha vā ekena ayitabbo maggoti ekāyanamaggo. Ekenāti gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya pavivittena. Ayitabboti paṭipajjitabbo, ayanti vā etenāti ayano, saṃsārato nibbānaṃ gacchantīti attho. Ekesaṃ ayanoti ekāyano. Ekesanti seṭṭhānaṃ. Sabbasattaseṭṭhā ca sammāsambuddhā, tasmā ekesaṃ maggabhūto sammāsambuddhānaṃ ayanabhūto maggoti vuttaṃ hoti. Ayatīti vā ayano, gacchati pavattatīti attho. Ekasmiṃ ayano maggoti ekāyanamaggo. Ekasmiṃyeva buddhasāsane pavattamāno maggo, na aññatthāti vuttaṃ hoti. Api ca ekaṃ ayatīti ekāyano. Pubbabhāge nānāmukhabhāvanānayappavattopi aparabhāge ekaṃ nibbānameva gacchatīti vuttaṃ hoti, tasmā ekāyanamaggoti ekanibbānagamanamaggoti attho.
ഏകോ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുദ്ധോതി ന പരേഹി ബുദ്ധത്താ ബുദ്ധോ, കിന്തു സയമേവ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുദ്ധത്താ ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. അബുദ്ധിവിഹതത്താ ബുദ്ധിപടിലാഭത്താ ബുദ്ധോതി ബുദ്ധി ബുദ്ധം ബോധോതി പരിയായവചനമേതം. തത്ഥ യഥാ ‘‘നീലരത്തഗുണയോഗാ നീലോ പടോ, രത്തോ പടോ’’തി വുച്ചതി, ഏവം ബുദ്ധഗുണയോഗാ ‘‘ബുദ്ധോ’’തി ഞാപേതും വുത്തം.
Eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti na parehi buddhattā buddho, kintu sayameva anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhattā buddhoti buddhi buddhaṃ bodhoti pariyāyavacanametaṃ. Tattha yathā ‘‘nīlarattaguṇayogā nīlo paṭo, ratto paṭo’’ti vuccati, evaṃ buddhaguṇayogā ‘‘buddho’’ti ñāpetuṃ vuttaṃ.
തതോ പരം ബുദ്ധോതി നേതം നാമന്തിആദി ‘‘അത്ഥമനുഗതാ അയം പഞ്ഞത്തീ’’തി ഞാപനത്ഥം വുത്തം. തത്ഥ മിത്താ സഹായാ. അമച്ചാ ഭച്ചാ. ഞാതീ പിതുപക്ഖികാ. സാലോഹിതാ മാതുപക്ഖികാ. സമണാ പബ്ബജ്ജുപഗതാ. ബ്രാഹ്മണാ ഭോവാദിനോ, സമിതപാപബാഹിതപാപാ വാ. ദേവതാ സക്കാദയോ ബ്രഹ്മാനോ ച. വിമോക്ഖന്തികന്തി വിമോക്ഖോ അരഹത്തമഗ്ഗോ, വിമോക്ഖസ്സ അന്തോ അരഹത്തഫലം, തസ്മിം വിമോക്ഖന്തേ ഭവം വിമോക്ഖന്തികം നാമം. സബ്ബഞ്ഞുഭാവോ ഹി അരഹത്തമഗ്ഗേന സിജ്ഝതി, അരഹത്തഫലോദയേ സിദ്ധം ഹോതി. തസ്മാ സബ്ബഞ്ഞുഭാവോ വിമോക്ഖന്തേ ഭവോ ഹോതി. തം നേമിത്തികമ്പി നാമം വിമോക്ഖന്തേ ഭവം നാമ ഹോതി. തേന വുത്തം – ‘‘വിമോക്ഖന്തികമേതം ബുദ്ധാനം ഭഗവന്താന’’ന്തി. ബോധിയാ മൂലേ സഹ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണസ്സ പടിലാഭാതി മഹാബോധിരുക്ഖമൂലേ യഥാവുത്തക്ഖണേ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണസ്സ പടിലാഭേന സഹ. സച്ഛികാ പഞ്ഞത്തീതി അരഹത്തഫലസച്ഛികിരിയായ സബ്ബധമ്മസച്ഛികിരിയായ വാ ജാതാ പഞ്ഞത്തി. യദിദം ബുദ്ധോതി പഞ്ഞത്തി. അയം ബ്യഞ്ജനതോ ബുദ്ധവിഭാവനാ. ഇതോ പരം വഹസ്സേതം ഭാരന്തി പരിയോസാനം തത്ഥ തത്ഥ വുത്തനയത്താ യഥാപാളിമേവ നിയ്യാതി.
Tato paraṃ buddhoti netaṃ nāmantiādi ‘‘atthamanugatā ayaṃ paññattī’’ti ñāpanatthaṃ vuttaṃ. Tattha mittā sahāyā. Amaccā bhaccā. Ñātī pitupakkhikā. Sālohitā mātupakkhikā. Samaṇā pabbajjupagatā. Brāhmaṇā bhovādino, samitapāpabāhitapāpā vā. Devatā sakkādayo brahmāno ca. Vimokkhantikanti vimokkho arahattamaggo, vimokkhassa anto arahattaphalaṃ, tasmiṃ vimokkhante bhavaṃ vimokkhantikaṃ nāmaṃ. Sabbaññubhāvo hi arahattamaggena sijjhati, arahattaphalodaye siddhaṃ hoti. Tasmā sabbaññubhāvo vimokkhante bhavo hoti. Taṃ nemittikampi nāmaṃ vimokkhante bhavaṃ nāma hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantāna’’nti. Bodhiyā mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhāti mahābodhirukkhamūle yathāvuttakkhaṇe sabbaññutaññāṇassa paṭilābhena saha. Sacchikā paññattīti arahattaphalasacchikiriyāya sabbadhammasacchikiriyāya vā jātā paññatti. Yadidaṃ buddhoti paññatti. Ayaṃ byañjanato buddhavibhāvanā. Ito paraṃ vahassetaṃ bhāranti pariyosānaṃ tattha tattha vuttanayattā yathāpāḷimeva niyyāti.
൧൯൩. ചതുത്ഥഗാഥായ വിജിഗുച്ഛതോതി ജാതിആദീഹി അട്ടീയതോ. രിത്തമാസനന്തി വിവിത്തം മഞ്ചപീഠം. പബ്ബതാനം ഗുഹാസു വാതി പബ്ബതഗുഹാസു വാ രിത്തമാസനം ഭജതോതി സമ്ബന്ധിതബ്ബം.
193. Catutthagāthāya vijigucchatoti jātiādīhi aṭṭīyato. Rittamāsananti vivittaṃ mañcapīṭhaṃ. Pabbatānaṃ guhāsu vāti pabbataguhāsu vā rittamāsanaṃ bhajatoti sambandhitabbaṃ.
ജാതിയാ വിജിഗുച്ഛതോതി ജാതിം വിജിഗുച്ഛതോ. ജരായ. ബ്യാധിനാതിആദീസുപി ഏസേവ നയോ. ഭജതോതി ഏവമാദീസു ഭജതോതി ഭജന്തസ്സ. സേവതോതി സേവന്തസ്സ. നിസേവതോതി സമ്മാ സേവന്തസ്സ . സംസേവതോതി പുനപ്പുനം സേവന്തസ്സ. പടിസേവതോതി ഉപഗന്ത്വാ സേവന്തസ്സ. പബ്ബതപബ്ഭാരാതി പബ്ബതകുച്ഛിയോ.
Jātiyā vijigucchatoti jātiṃ vijigucchato. Jarāya. Byādhinātiādīsupi eseva nayo. Bhajatoti evamādīsu bhajatoti bhajantassa. Sevatoti sevantassa. Nisevatoti sammā sevantassa . Saṃsevatoti punappunaṃ sevantassa. Paṭisevatoti upagantvā sevantassa. Pabbatapabbhārāti pabbatakucchiyo.
൧൯൪. പഞ്ചമഗാഥായ ഉച്ചാവചേസൂതി ഹീനപണീതേസു. സയനേസൂതി വിഹാരാദീസു സേനാസനേസു. കീവന്തോ തത്ഥ ഭേരവാതി കിത്തകാ തത്ഥ ഭയകാരണാ. ‘‘കുവന്തോ’’തിപി പാഠോ, കൂജന്തോതി ചസ്സ അത്ഥോ.
194. Pañcamagāthāya uccāvacesūti hīnapaṇītesu. Sayanesūti vihārādīsu senāsanesu. Kīvanto tattha bheravāti kittakā tattha bhayakāraṇā. ‘‘Kuvanto’’tipi pāṭho, kūjantoti cassa attho.
കുവന്തോതി സദ്ദായന്തോ. കൂജന്തോതി അബ്യത്തസദ്ദം കരോന്തോ. നദന്തോതി ഉക്കുട്ഠിം കരോന്തോ. സദ്ദം കരോന്തോതി വാചം ഭാസന്തോ. കതീതി പുച്ഛാ. കിത്തകാതി പമാണപുച്ഛാ. കീവതകാതി പരിച്ഛേദപുച്ഛാ. കീവബഹുകാതി പമാണപരിച്ഛേദപുച്ഛാ. തേ ഭേരവാതി ഏതേ ഭയജനനുപദ്ദവാ ഭയാരമ്മണാ. കീവബഹുകാതി പുച്ഛിതേ ആരമ്മണേ ദസ്സേതും ‘‘സീഹാ ബ്യഗ്ഘാ ദീപീ’’തിആദീഹി വിസ്സജ്ജേതി.
Kuvantoti saddāyanto. Kūjantoti abyattasaddaṃ karonto. Nadantoti ukkuṭṭhiṃ karonto. Saddaṃ karontoti vācaṃ bhāsanto. Katīti pucchā. Kittakāti pamāṇapucchā. Kīvatakāti paricchedapucchā. Kīvabahukāti pamāṇaparicchedapucchā. Te bheravāti ete bhayajananupaddavā bhayārammaṇā. Kīvabahukāti pucchite ārammaṇe dassetuṃ ‘‘sīhā byagghā dīpī’’tiādīhi vissajjeti.
൧൯൫. ഛട്ഠഗാഥായ കതി പരിസ്സയാതി കിത്തകാ ഉപദ്ദവാ. അഗതം ദിസന്തി നിബ്ബാനം. തഞ്ഹി അഗതപുബ്ബത്താ അഗതം, നിദ്ദിസിതബ്ബതോ ദിസാ ചാതി. തേന വുത്തം – ‘‘അഗതം ദിസ’’ന്തി. അമതം ദിസ’’ന്തിപി പാഠോ. അഭിസമ്ഭവേതി അഭിസമ്ഭവേയ്യ. പന്തമ്ഹീതി പരിയന്തേ.
195. Chaṭṭhagāthāya kati parissayāti kittakā upaddavā. Agataṃ disanti nibbānaṃ. Tañhi agatapubbattā agataṃ, niddisitabbato disā cāti. Tena vuttaṃ – ‘‘agataṃ disa’’nti. Amataṃ disa’’ntipi pāṭho. Abhisambhaveti abhisambhaveyya. Pantamhīti pariyante.
അഗതപുബ്ബാ സാ ദിസാതി യാ ദിസാ സുപിനന്തേനപി ന ഗതപുബ്ബാ. ന സാ ദിസാ ഗതപുബ്ബാതി ഏസാ ദിസാ വുത്തനയേന ന ഗതപുബ്ബാ. ഇമിനാ ദീഘേന അദ്ധുനാതി അനേന ദീഘകാലേന.
Agatapubbā sā disāti yā disā supinantenapi na gatapubbā. Na sā disā gatapubbāti esā disā vuttanayena na gatapubbā. Iminā dīghena addhunāti anena dīghakālena.
സമതിത്തികന്തി അന്തോമുഖവട്ടിലേഖം പാപേത്വാ സമഭരിതം. അനവസേകന്തി അനവസിഞ്ചനകം അപരിസിഞ്ചനകം കത്വാ. തേലപത്തന്തി പക്ഖിത്തതേലം തേലപത്തം. പരിഹരേയ്യാതി ഹരേയ്യ ആദായ ഗച്ഛേയ്യ. ഏവം സചിത്തമനുരക്ഖേതി തം തേലഭരിതം പത്തം വിയ അത്തനോ ചിത്തം കായഗതായ സതിയാ ഗോചരേ ചേവ സമ്പയുത്തസതിയാ ചാതി ഉഭിന്നം അന്തരേ പക്ഖിപിത്വാ യഥാ മുഹുത്തമ്പി ബഹിദ്ധാ ഗോചരേ ന വിക്ഖിപതി, തഥാ പണ്ഡിതോ യോഗാവചരോ രക്ഖേയ്യ ഗോപയേയ്യ. കിംകാരണാ? ഏതസ്സ ഹി –
Samatittikanti antomukhavaṭṭilekhaṃ pāpetvā samabharitaṃ. Anavasekanti anavasiñcanakaṃ aparisiñcanakaṃ katvā. Telapattanti pakkhittatelaṃ telapattaṃ. Parihareyyāti hareyya ādāya gaccheyya. Evaṃ sacittamanurakkheti taṃ telabharitaṃ pattaṃ viya attano cittaṃ kāyagatāya satiyā gocare ceva sampayuttasatiyā cāti ubhinnaṃ antare pakkhipitvā yathā muhuttampi bahiddhā gocare na vikkhipati, tathā paṇḍito yogāvacaro rakkheyya gopayeyya. Kiṃkāraṇā? Etassa hi –
‘‘ദുന്നിഗ്ഗഹസ്സ ലഹുനോ, യത്ഥകാമനിപാതിനോ;
‘‘Dunniggahassa lahuno, yatthakāmanipātino;
ചിത്തസ്സ ദമഥോ സാധു, ചിത്തം ദന്തം സുഖാവഹം’’. (ധ॰ പ॰ ൩൫);
Cittassa damatho sādhu, cittaṃ dantaṃ sukhāvahaṃ’’. (dha. pa. 35);
തസ്മാ –
Tasmā –
‘‘സുദുദ്ദസം സുനിപുണം, യത്ഥകാമനിപാതിനം;
‘‘Sududdasaṃ sunipuṇaṃ, yatthakāmanipātinaṃ;
ചിത്തം രക്ഖേഥ മേധാവീ, ചിത്തം ഗുത്തം സുഖാവഹം’’. (ധ॰ പ॰ ൩൬);
Cittaṃ rakkhetha medhāvī, cittaṃ guttaṃ sukhāvahaṃ’’. (dha. pa. 36);
ഇദഞ്ഹി –
Idañhi –
‘‘ദൂരങ്ഗമം ഏകചരം, അസരീരം ഗുഹാസയം;
‘‘Dūraṅgamaṃ ekacaraṃ, asarīraṃ guhāsayaṃ;
യേ ചിത്തം സംയമേസ്സന്തി, മോക്ഖന്തി മാരബന്ധനാ’’. (ധ॰ പ॰ ൩൭);
Ye cittaṃ saṃyamessanti, mokkhanti mārabandhanā’’. (dha. pa. 37);
ഇതരസ്സ പന –
Itarassa pana –
‘‘അനവട്ഠിതചിത്തസ്സ , സദ്ധമ്മം അവിജാനതോ;
‘‘Anavaṭṭhitacittassa , saddhammaṃ avijānato;
പരിപ്ലവപസാദസ്സ, പഞ്ഞാ ന പരിപൂരതി’’. (ധ॰ പ॰ ൩൮);
Pariplavapasādassa, paññā na paripūrati’’. (dha. pa. 38);
ഥിരകമ്മട്ഠാനസഹായസ്സ പന –
Thirakammaṭṭhānasahāyassa pana –
‘‘അനവസ്സുതചിത്തസ്സ, അനന്വാഹതചേതസോ;
‘‘Anavassutacittassa, ananvāhatacetaso;
പുഞ്ഞപാപപഹീനസ്സ, നത്ഥി ജാഗരതോ ഭയം’’. (ധ॰ പ॰ ൩൯);
Puññapāpapahīnassa, natthi jāgarato bhayaṃ’’. (dha. pa. 39);
തസ്മാ ഏതം –
Tasmā etaṃ –
‘‘ഫന്ദനം ചപലം ചിത്തം, ദൂരക്ഖം ദുന്നിവാരയം;
‘‘Phandanaṃ capalaṃ cittaṃ, dūrakkhaṃ dunnivārayaṃ;
ഉജും കരോതി മേധാവീ, ഉസുകാരോവ തേജനം’’. (ധ॰ പ॰ ൩൩);
Ujuṃ karoti medhāvī, usukārova tejanaṃ’’. (dha. pa. 33);
ഏവം ഉജും കരോന്തോ സചിത്തമനുരക്ഖേ.
Evaṃ ujuṃ karonto sacittamanurakkhe.
പത്ഥയാനോ ദിസം അഗതപുബ്ബന്തി ഇമസ്മിം കായഗതാസതികമ്മട്ഠാനേ കമ്മം ആരഭിത്വാ അനമതഗ്ഗേ സംസാരേ അഗതപുബ്ബം ദിസം പത്ഥേന്തോ വുത്തനയേന സകം ചിത്തം രക്ഖേയ്യാതി അത്ഥോ. കാ പനേസാ ദിസാ നാമ –
Patthayānodisaṃ agatapubbanti imasmiṃ kāyagatāsatikammaṭṭhāne kammaṃ ārabhitvā anamatagge saṃsāre agatapubbaṃ disaṃ patthento vuttanayena sakaṃ cittaṃ rakkheyyāti attho. Kā panesā disā nāma –
‘‘മാതാപിതാ ദിസാ പുബ്ബാ, ആചരിയാ ദക്ഖിണാ ദിസാ;
‘‘Mātāpitā disā pubbā, ācariyā dakkhiṇā disā;
പുത്തദാരാ ദിസാ പച്ഛാ, മിത്താമച്ചാ ച ഉത്തരാ.
Puttadārā disā pacchā, mittāmaccā ca uttarā.
‘‘ദാസകമ്മകരാ ഹേട്ഠാ, ഉദ്ധം സമണബ്രാഹ്മണാ;
‘‘Dāsakammakarā heṭṭhā, uddhaṃ samaṇabrāhmaṇā;
ഏതാ ദിസാ നമസ്സേയ്യ, അലമത്തോ കുലേ ഗിഹീ’’തി. (ദീ॰ നി॰ ൩.൨൭൩) –
Etā disā namasseyya, alamatto kule gihī’’ti. (dī. ni. 3.273) –
ഏത്ഥ താവ മാതാപിതാദയോ ‘‘ദിസാ’’തി വുത്താ.
Ettha tāva mātāpitādayo ‘‘disā’’ti vuttā.
‘‘ദിസാ ചതസ്സോ വിദിസാ ചതസ്സോ, ഉദ്ധം അധോ ദസ ദിസാ ഇമായോ;
‘‘Disā catasso vidisā catasso, uddhaṃ adho dasa disā imāyo;
കതമം ദിസം തിട്ഠതി നാഗരാജാ, യമദ്ദസാ സുപിനേ ഛബ്ബിസാണ’’ന്തി. (ജാ॰ ൧.൧൬.൧൦൪) –
Katamaṃ disaṃ tiṭṭhati nāgarājā, yamaddasā supine chabbisāṇa’’nti. (jā. 1.16.104) –
ഏത്ഥ പുരത്ഥിമാദിഭേദാ ദിസാവ ‘‘ദിസാ’’തി വുത്താ.
Ettha puratthimādibhedā disāva ‘‘disā’’ti vuttā.
‘‘അഗാരിനോ അന്നദപാനവത്ഥദാ, അവ്ഹായികാ തമ്പി ദിസം വദന്തി;
‘‘Agārino annadapānavatthadā, avhāyikā tampi disaṃ vadanti;
ഏസാ ദിസാ പരമാ സേതകേതു, യം പത്വാ ദുക്ഖീ സുഖിനോ ഭവന്തീ’’തി . (ജാ॰ ൧.൬.൯) –
Esā disā paramā setaketu, yaṃ patvā dukkhī sukhino bhavantī’’ti . (jā. 1.6.9) –
ഏത്ഥ നിബ്ബാനം ‘‘ദിസ’’ന്തി വുത്തം. ഇധാപി തദേവ അധിപ്പേതം. തണ്ഹക്ഖയം വിരാഗന്തിആദീഹി ദിസ്സതി അപദിസ്സതി തസ്മാ ‘‘ദിസാ’’തി വുച്ചതി. അനമതഗ്ഗേ പന സംസാരേ കേനചി ബാലപുഥുജ്ജനേന സുപിനേനപി അഗതപുബ്ബതായ ‘‘അഗതപുബ്ബാ ദിസാ നാമാ’’തി വുച്ചതി. തം പത്ഥയന്തേന കായഗതാസതിയാ യോഗോ കരണീയോതി. വജതോതിആദീസു ഏത്ഥ മഗ്ഗുപ്പാദതോ സമീപം വജതോ. ഠിതിക്ഖണേ ഗച്ഛതോ. ഫലോദയതോ അതിക്കമതോ.
Ettha nibbānaṃ ‘‘disa’’nti vuttaṃ. Idhāpi tadeva adhippetaṃ. Taṇhakkhayaṃ virāgantiādīhi dissati apadissati tasmā ‘‘disā’’ti vuccati. Anamatagge pana saṃsāre kenaci bālaputhujjanena supinenapi agatapubbatāya ‘‘agatapubbā disā nāmā’’ti vuccati. Taṃ patthayantena kāyagatāsatiyā yogo karaṇīyoti. Vajatotiādīsu ettha magguppādato samīpaṃ vajato. Ṭhitikkhaṇe gacchato. Phalodayato atikkamato.
അന്തേതി അന്തമ്ഹി ഠിതേ. പന്തേതി വനഗഹനഗമ്ഭീരേ ഠിതേ. പരിയന്തേതി ദൂരഭാവേന പരിയന്തേ ഠിതേ. സേലന്തേതി പബ്ബതാനം അന്തേ. വനന്തേതി വനഘടാനം അന്തേ. നദന്തേതി നദീനം അന്തേ. ഉദകന്തേതി ഉദകാനം പരിയന്തേ. യത്ഥ ന കസീയതി ന വപീയതീതി യസ്മിം കസനഞ്ച വപനഞ്ച ന കരീയതി. ജനന്തം അതിക്കമിത്വാ ഠിതേ. മനുസ്സാനം അനുപചാരേതി കസനവപനവസേന മനുസ്സേഹി അനുപചരിതബ്ബേ സേനാസനേ.
Anteti antamhi ṭhite. Panteti vanagahanagambhīre ṭhite. Pariyanteti dūrabhāvena pariyante ṭhite. Selanteti pabbatānaṃ ante. Vananteti vanaghaṭānaṃ ante. Nadanteti nadīnaṃ ante. Udakanteti udakānaṃ pariyante. Yattha na kasīyati na vapīyatīti yasmiṃ kasanañca vapanañca na karīyati. Janantaṃatikkamitvā ṭhite. Manussānaṃ anupacāreti kasanavapanavasena manussehi anupacaritabbe senāsane.
൧൯൬. സത്തമഗാഥായ ക്യാസ്സ ബ്യപ്പഥയോ അസ്സൂതി കിദിസാനി തസ്സ വചനാനി അസ്സു.
196. Sattamagāthāya kyāssa byappathayo assūti kidisāni tassa vacanāni assu.
മുസാവാദം പഹായാതി ഏത്ഥ മുസാതി വിസംവാദനപുരേക്ഖാരസ്സ അത്ഥഭഞ്ജനകോ വചീപയോഗോ കായപയോഗോ വാ. വിസംവാദനാധിപ്പായേന പനസ്സ പരവിസംവാദകകായവചീപയോഗസമുട്ഠാപികാ ചേതനാ മുസാവാദോ. അപരോ നയോ – മുസാതി അഭൂതം അതച്ഛം വത്ഥു, വാദോതി തസ്സ ഭൂതതോ തച്ഛതോ വിഞ്ഞാപനം. ലക്ഖണതോ പന അതഥം വത്ഥും തഥതോ പരം വിഞ്ഞാപേതുകാമസ്സ തഥാവിഞ്ഞത്തിസമുട്ഠാപികാ ചേതനാ മുസാവാദോ. സോ യമത്ഥം ഭഞ്ജതി, തസ്സ അപ്പതായ അപ്പസാവജ്ജോ, മഹന്തതായ മഹാസാവജ്ജോ. അപി ച ഗഹട്ഠാനം അത്തനോ സന്തകം അദാതുകാമതായ ‘‘നത്ഥീ’’തിആദിനയപ്പവത്തോ അപ്പസാവജ്ജോ, സക്ഖിനാ ഹുത്വാ അത്ഥഭഞ്ജനത്ഥം വുത്തോ മഹാസാവജ്ജോ. പബ്ബജിതാനം അപ്പകമ്പി തേലം വാ സപ്പിം വാ ലഭിത്വാ ഹസാധിപ്പായേന ‘‘അജ്ജ ഗാമേ തേലം നദീ മഞ്ഞേ സന്ദതീ’’തി പൂരണകഥാനയേന പവത്തോ അപ്പസാവജ്ജോ, അദിട്ഠംയേവ പന ദിട്ഠന്തിആദിനാ നയേന വദന്താനം മഹാസാവജ്ജോ.
Musāvādaṃ pahāyāti ettha musāti visaṃvādanapurekkhārassa atthabhañjanako vacīpayogo kāyapayogo vā. Visaṃvādanādhippāyena panassa paravisaṃvādakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo. Aparo nayo – musāti abhūtaṃ atacchaṃ vatthu, vādoti tassa bhūtato tacchato viññāpanaṃ. Lakkhaṇato pana atathaṃ vatthuṃ tathato paraṃ viññāpetukāmassa tathāviññattisamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo. So yamatthaṃ bhañjati, tassa appatāya appasāvajjo, mahantatāya mahāsāvajjo. Api ca gahaṭṭhānaṃ attano santakaṃ adātukāmatāya ‘‘natthī’’tiādinayappavatto appasāvajjo, sakkhinā hutvā atthabhañjanatthaṃ vutto mahāsāvajjo. Pabbajitānaṃ appakampi telaṃ vā sappiṃ vā labhitvā hasādhippāyena ‘‘ajja gāme telaṃ nadī maññe sandatī’’ti pūraṇakathānayena pavatto appasāvajjo, adiṭṭhaṃyeva pana diṭṭhantiādinā nayena vadantānaṃ mahāsāvajjo.
തസ്സ ചത്താരോ സമ്ഭാരാ ഹോന്തി – അതഥം വത്ഥു വിസംവാദനചിത്തം തജ്ജോ വായാമോ പരസ്സ തദത്ഥവിജാനനന്തി. ഏകോ പയോഗോ സാഹത്ഥികോവ. സോ ച കായേന വാ കായപടിബദ്ധേന വാ വാചായ വാ പരവിസംവാദകകിരിയാകരണേ ദട്ഠബ്ബോ. തായ ചേ കിരിയായ പരോ തമത്ഥം ജാനാതി, അയം കിരിയസമുട്ഠാപികാ ചേതനാക്ഖണേയേവ മുസാവാദകമ്മുനാ ബജ്ഝതി.
Tassa cattāro sambhārā honti – atathaṃ vatthu visaṃvādanacittaṃ tajjo vāyāmo parassa tadatthavijānananti. Eko payogo sāhatthikova. So ca kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā vācāya vā paravisaṃvādakakiriyākaraṇe daṭṭhabbo. Tāya ce kiriyāya paro tamatthaṃ jānāti, ayaṃ kiriyasamuṭṭhāpikā cetanākkhaṇeyeva musāvādakammunā bajjhati.
സച്ചം വദതീതി സച്ചവാദീ. സച്ചേന സച്ചം സന്ദഹതി ഘടേതീതി സച്ചസന്ധോ, ന അന്തരന്തരാ മുസാ വദതീതി അത്ഥോ. യോ ഹി പുരിസോ കദാചി മുസാ വദതി, കദാചി സച്ചം, തസ്സ മുസാവാദേന അന്തരികതായ സച്ചം സച്ചേന ന ഘടിയതി, തസ്മാ ന സോ സച്ചസന്ധോ. അയം പന ന താദിസോ, ജീവിതഹേതുപി മുസാ അവത്വാ സച്ചേന സച്ചം സന്ദഹതിയേവാതി സച്ചസന്ധോ.
Saccaṃ vadatīti saccavādī. Saccena saccaṃ sandahati ghaṭetīti saccasandho, na antarantarā musā vadatīti attho. Yo hi puriso kadāci musā vadati, kadāci saccaṃ, tassa musāvādena antarikatāya saccaṃ saccena na ghaṭiyati, tasmā na so saccasandho. Ayaṃ pana na tādiso, jīvitahetupi musā avatvā saccena saccaṃ sandahatiyevāti saccasandho.
ഥേതോതി ഥിരോ, ഥിരകഥോതി അത്ഥോ. ഏകോ പുഗ്ഗലോ ഹലിദ്ദിരാഗോ വിയ ഥുസരാസിമ്ഹി നിഖാതഖാണു വിയ അസ്സപിട്ഠേ ഠപിതകുമ്ഭണ്ഡമിവ ച ന ഥിരകഥോ ഹോതി. ഏകോ പാസാണലേഖാ വിയ ഇന്ദഖീലോ വിയ ച ഥിരകഥോ ഹോതി, അസിനാ സീസം ഛിന്ദന്തേപി ദ്വേകഥാ ന കഥേതി. അയം വുച്ചതി ഥേതോ.
Thetoti thiro, thirakathoti attho. Eko puggalo haliddirāgo viya thusarāsimhi nikhātakhāṇu viya assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍamiva ca na thirakatho hoti. Eko pāsāṇalekhā viya indakhīlo viya ca thirakatho hoti, asinā sīsaṃ chindantepi dvekathā na katheti. Ayaṃ vuccati theto.
പച്ചയികോതി പത്തിയായിതബ്ബോ, സദ്ധായിതബ്ബകോതി അത്ഥോ. ഏകച്ചോ ഹി പുഗ്ഗലോ ന പച്ചയികോ ഹോതി, ‘‘ഇദം കേന വുത്തം, അസുകേനാ’’തി വുത്തേ ‘‘മാ തസ്സ വചനം സദ്ദഹഥാ’’തി വത്തബ്ബതം ആപജ്ജതി. ഏകോ പച്ചയികോ ഹോതി, ‘‘ഇദം കേന വുത്തം, അസുകേനാ’’തി വുത്തേ ‘‘യദി തേന വുത്തം, ഇദമേവ പമാണം, ഇദാനി ഉപപരിക്ഖിതബ്ബം നത്ഥി, ഏവമേവ ഇദ’’ന്തി വത്തബ്ബതം ആപജ്ജതി, അയം വുച്ചതി പച്ചയികോ. അവിസംവാദകോ ലോകസ്സാതി തായ സച്ചവാദിതായ ലോകം ന വിസംവാദേതീതി അത്ഥോ.
Paccayikoti pattiyāyitabbo, saddhāyitabbakoti attho. Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti, ‘‘idaṃ kena vuttaṃ, asukenā’’ti vutte ‘‘mā tassa vacanaṃ saddahathā’’ti vattabbataṃ āpajjati. Eko paccayiko hoti, ‘‘idaṃ kena vuttaṃ, asukenā’’ti vutte ‘‘yadi tena vuttaṃ, idameva pamāṇaṃ, idāni upaparikkhitabbaṃ natthi, evameva ida’’nti vattabbataṃ āpajjati, ayaṃ vuccati paccayiko. Avisaṃvādako lokassāti tāya saccavāditāya lokaṃ na visaṃvādetīti attho.
പിസുണം വാചം പഹായാതിആദീസു യായ വാചായ യസ്സ തം വാചം ഭാസതി, തസ്സ ഹദയേ അത്തനോ പിയഭാവം പരസ്സ ച സുഞ്ഞഭാവം കരോതി, സാ പിസുണവാചാ. യായ പന അത്താനമ്പി പരമ്പി ഫരുസം കരോതി, യാ വാചാ സയമ്പി ഫരുസാ, നേവ കണ്ണസുഖാ ന ഹദയങ്ഗമാ, അയം ഫരുസവാചാ. യേന സമ്ഫം പലപതി നിരത്ഥകം, സോ സമ്ഫപ്പലാപോ. തേസം മൂലഭൂതാപി ചേതനാ പിസുണവാചാദിനാമമേവ ലഭതി, സാ ഏവ ഇധ അധിപ്പേതാതി.
Pisuṇaṃ vācaṃ pahāyātiādīsu yāya vācāya yassa taṃ vācaṃ bhāsati, tassa hadaye attano piyabhāvaṃ parassa ca suññabhāvaṃ karoti, sā pisuṇavācā. Yāya pana attānampi parampi pharusaṃ karoti, yā vācā sayampi pharusā, neva kaṇṇasukhā na hadayaṅgamā, ayaṃ pharusavācā. Yena samphaṃ palapati niratthakaṃ, so samphappalāpo. Tesaṃ mūlabhūtāpi cetanā pisuṇavācādināmameva labhati, sā eva idha adhippetāti.
തത്ഥ സംകിലിട്ഠചിത്തസ്സ പരേസം വാ ഭേദായ അത്തനോ പിയകമ്യതായ വാ കായവചീപയോഗസമുട്ഠാപികാ ചേതനാ പിസുണവാചാ. സാ യസ്സ ഭേദം കരോതി, തസ്സ അപ്പഗുണതായ അപ്പസാവജ്ജാ, മഹാഗുണതായ മഹാസാവജ്ജാ.
Tattha saṃkiliṭṭhacittassa paresaṃ vā bhedāya attano piyakamyatāya vā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā pisuṇavācā. Sā yassa bhedaṃ karoti, tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā.
തസ്സാ ചത്താരോ സമ്ഭാരാ ഹോന്തി – ഭിന്ദിതബ്ബോ പരോ, ‘‘ഇതി ഇമേ നാനാ ഭവിസ്സന്തി വിനാ ഭവിസ്സന്തീ’’തി ഭേദപുരേക്ഖാരതാ വാ, ‘‘ഇതി അഹം പിയോ ഭവിസ്സാമി വിസ്സാസികോ’’തി പിയകമ്യതാ വാ, തജ്ജോ വായാമോ, തസ്സ തദത്ഥവിജാനനന്തി.
Tassā cattāro sambhārā honti – bhinditabbo paro, ‘‘iti ime nānā bhavissanti vinā bhavissantī’’ti bhedapurekkhāratā vā, ‘‘iti ahaṃ piyo bhavissāmi vissāsiko’’ti piyakamyatā vā, tajjo vāyāmo, tassa tadatthavijānananti.
ഇമേസം ഭേദായാതി യേസം ഇതോതി വുത്താനം സന്തികേ സുതം, തേസം ഭേദായ. ഭിന്നാനം വാ സന്ധാതാതി ദ്വിന്നം മിത്താനം വാ സമാനുപജ്ഝായകാദീനം വാ കേനചിദേവ കാരണേന ഭിന്നാനം ഏകമേകം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം ഈദിസേ കുലേ ജാതാനം ഏവം ബഹുസ്സുതാനം ഇദം ന യുത്ത’’ന്തിആദീനി വത്വാ സന്ധാനം കത്താ. അനുപ്പദാതാതി സന്ധാനാനുപ്പദാതാ, ദ്വേ ജനേ സമഗ്ഗേ ദിസ്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം ഏവരൂപേ കുലേ ജാതാനം ഏവരൂപേഹി ഗുണേഹി സമന്നാഗതാനം അനുച്ഛവികമേത’’ന്തിആദീനി വത്വാ ദള്ഹീകമ്മം കത്താതി അത്ഥോ.
Imesaṃ bhedāyāti yesaṃ itoti vuttānaṃ santike sutaṃ, tesaṃ bhedāya. Bhinnānaṃ vā sandhātāti dvinnaṃ mittānaṃ vā samānupajjhāyakādīnaṃ vā kenacideva kāraṇena bhinnānaṃ ekamekaṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhākaṃ īdise kule jātānaṃ evaṃ bahussutānaṃ idaṃ na yutta’’ntiādīni vatvā sandhānaṃ kattā. Anuppadātāti sandhānānuppadātā, dve jane samagge disvā ‘‘tumhākaṃ evarūpe kule jātānaṃ evarūpehi guṇehi samannāgatānaṃ anucchavikameta’’ntiādīni vatvā daḷhīkammaṃ kattāti attho.
സമഗ്ഗോ ആരാമോ അസ്സാതി സമഗ്ഗാരാമോ, യത്ഥ സമഗ്ഗാ നത്ഥി, തത്ഥ വസിതുമ്പി ന ഇച്ഛതീതി അത്ഥോ. ‘‘സമഗ്ഗരാമോ’’തിപി പാളി, അയമേവത്ഥോ. സമഗ്ഗരതോതി സമഗ്ഗേസു രതോ, തേ പഹായ അഞ്ഞത്ര ഗന്തുമ്പി ന ഇച്ഛതീതി അത്ഥോ. സമഗ്ഗേ ദിസ്വാപി സുത്വാപി നന്ദതീതി സമഗ്ഗനന്ദീ . സമഗ്ഗകരണിം വാചം ഭാസിതാതി യാ വാചാ സത്തേ സമഗ്ഗേയേവ കരോതി, തം സാമഗ്ഗിഗുണപരിദീപകമേവ വാചം ഭാസതി, ന ഇതരന്തി.
Samaggo ārāmo assāti samaggārāmo, yattha samaggā natthi, tattha vasitumpi na icchatīti attho. ‘‘Samaggarāmo’’tipi pāḷi, ayamevattho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pahāya aññatra gantumpi na icchatīti attho. Samagge disvāpi sutvāpi nandatīti samagganandī. Samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitāti yā vācā satte samaggeyeva karoti, taṃ sāmaggiguṇaparidīpakameva vācaṃ bhāsati, na itaranti.
പരസ്സ മമ്മച്ഛേദകകായവചീപയോഗസമുട്ഠാപികാ ഏകന്തഫരുസചേതനാ ഫരുസവാചാ. മമ്മച്ഛേദകോപി പയോഗോ ചിത്തസണ്ഹതായ ഫരുസവാചാ ന ഹോതി. മാതാപിതരോ ഹി കദാചി പുത്തകേ ഏവമ്പി വദന്തി ‘‘ചോരാ വോ ഖണ്ഡാഖണ്ഡികം കരോന്തൂ’’തി, ഉപ്പലപത്തമ്പി ച നേസം ഉപരി പതന്തം ന ഇച്ഛന്തി. ആചരിയുപജ്ഝായാ ച കദാചി നിസ്സിതകേ ഏവം വദന്തി ‘‘കിം ഇമേ അഹിരികാ അനോത്തപ്പിനോ ചരന്തി, നിദ്ധമഥ നേ’’തി. അഥ ച നേസം ആഗമാധിഗമസമ്പത്തിം ഇച്ഛന്തി. യഥാ ച ചിത്തസണ്ഹതായ ഫരുസവാചാ ന ഹോതി, ഏവം വചനസണ്ഹതായ അഫരുസവാചാപി ന ഹോതി. ന ഹി മാരാപേതുകാമസ്സ ‘‘ഇമം സുഖം സയാപേഥാ’’തി വചനം അഫരുസവാചാ ഹോതി, ചിത്തഫരുസതായ പനേസാ ഫരുസവാചാവ, സാ യം സന്ധായ പവത്തിതാ. തസ്സ അപ്പഗുണതായ അപ്പസാവജ്ജാ, മഹാഗുണതായ മഹാസാവജ്ജാ. തസ്സാ തയോ സമ്ഭാരാ – അക്കോസിതബ്ബോ പരോ കുപിതചിത്തം അക്കോസനാതി.
Parassa mammacchedakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā ekantapharusacetanā pharusavācā. Mammacchedakopi payogo cittasaṇhatāya pharusavācā na hoti. Mātāpitaro hi kadāci puttake evampi vadanti ‘‘corā vo khaṇḍākhaṇḍikaṃ karontū’’ti, uppalapattampi ca nesaṃ upari patantaṃ na icchanti. Ācariyupajjhāyā ca kadāci nissitake evaṃ vadanti ‘‘kiṃ ime ahirikā anottappino caranti, niddhamatha ne’’ti. Atha ca nesaṃ āgamādhigamasampattiṃ icchanti. Yathā ca cittasaṇhatāya pharusavācā na hoti, evaṃ vacanasaṇhatāya apharusavācāpi na hoti. Na hi mārāpetukāmassa ‘‘imaṃ sukhaṃ sayāpethā’’ti vacanaṃ apharusavācā hoti, cittapharusatāya panesā pharusavācāva, sā yaṃ sandhāya pavattitā. Tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā. Tassā tayo sambhārā – akkositabbo paro kupitacittaṃ akkosanāti.
നേലാതി ഏലം വുച്ചതി ദോസോ, നാസ്സാ ഏലന്തി നേലാ, നിദ്ദോസാതി അത്ഥോ. ‘‘നേലങ്ഗോ സേതപച്ഛാദോ’’തി (ഉദാ॰ ൬൫; പേടകോ॰ ൨൫) ഏത്ഥ വുത്തനേലം വിയ. കണ്ണസുഖാതി ബ്യഞ്ജനമധുരതായ കണ്ണാനം സുഖാ, സൂചിവിജ്ഝനം വിയ കണ്ണസൂലം ന ജനേതി. അത്ഥമധുരതായ സകലസരീരേ കോപം അജനേത്വാ പേമം ജനേതീതി പേമനിയാ. ഹദയം ഗച്ഛതി അപടിഹഞ്ഞമാനാ സുഖേന ചിത്തം പവിസതീതി ഹദയങ്ഗമാ. ഗുണപരിപുണ്ണതായ പുരേ ഭവാതി പോരീ. പുരേ സംവദ്ധനാരീ വിയ സുകുമാരാതിപി പോരീ. പുരസ്സ ഏസാതിപി പോരീ, നഗരവാസീനം കഥാതി അത്ഥോ. നഗരവാസിനോ ഹി യുത്തകഥാ ഹോന്തി, പിതിമത്തം പിതാതി ഭാതിമത്തം ഭാതാതി വദന്തി. ഏവരൂപീ കഥാ ബഹുനോ ജനസ്സ കന്താ ഹോതീതി ബഹുജനകന്താ. കന്തഭാവേനേവ ബഹുനോ ജനസ്സ മനാപാ ചിത്തവുഡ്ഢികരാതി ബഹുജനമനാപാ.
Nelāti elaṃ vuccati doso, nāssā elanti nelā, niddosāti attho. ‘‘Nelaṅgo setapacchādo’’ti (udā. 65; peṭako. 25) ettha vuttanelaṃ viya. Kaṇṇasukhāti byañjanamadhuratāya kaṇṇānaṃ sukhā, sūcivijjhanaṃ viya kaṇṇasūlaṃ na janeti. Atthamadhuratāya sakalasarīre kopaṃ ajanetvā pemaṃ janetīti pemaniyā. Hadayaṃ gacchati apaṭihaññamānā sukhena cittaṃ pavisatīti hadayaṅgamā. Guṇaparipuṇṇatāya pure bhavāti porī. Pure saṃvaddhanārī viya sukumārātipi porī. Purassa esātipi porī, nagaravāsīnaṃ kathāti attho. Nagaravāsino hi yuttakathā honti, pitimattaṃ pitāti bhātimattaṃ bhātāti vadanti. Evarūpī kathā bahuno janassa kantā hotīti bahujanakantā. Kantabhāveneva bahuno janassa manāpā cittavuḍḍhikarāti bahujanamanāpā.
അനത്ഥവിഞ്ഞാപികാ കായവചീപയോഗസമുട്ഠാപികാ അകുസലചേതനാ സമ്ഫപ്പലാപോ. സോ ആസേവനമന്ദതായ അപ്പസാവജ്ജോ, ആസേവനമഹന്തതായ മഹാസാവജ്ജോ. തസ്സ ദ്വേ സമ്ഭാരാ – ഭാരതയുദ്ധസീതാഹരണാദിനിരത്ഥകകഥാ പുരേക്ഖാരതാ, തഥാരൂപീകഥാകഥനഞ്ച.
Anatthaviññāpikā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā akusalacetanā samphappalāpo. So āsevanamandatāya appasāvajjo, āsevanamahantatāya mahāsāvajjo. Tassa dve sambhārā – bhāratayuddhasītāharaṇādiniratthakakathā purekkhāratā, tathārūpīkathākathanañca.
കാലേന വദതീതി കാലവാദീ, വത്തബ്ബയുത്തകാലം സല്ലക്ഖേത്വാ വദതീതി അത്ഥോ. ഭൂതം തച്ഛം സഭാവമേവ വദതീതി ഭൂതവാദീ. ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികത്ഥസന്നിസ്സിതമേവ കത്വാ വദതീതി അത്ഥവാദീ . നവലോകുത്തരധമ്മസന്നിസ്സിതം കത്വാ വദതീതി ധമ്മവാദീ. സംവരവിനയപഹാനവിനയസന്നിസ്സിതം കത്വാ വദതീതി വിനയവാദീ. നിധാനം വുച്ചതി ഠപനോകാസോ, നിധാനമസ്സാ അത്ഥീതി നിധാനവതീ, ഹദയേ നിധാതബ്ബയുത്തം വാചം ഭാസിതാതി അത്ഥോ. കാലേനാതി ഏവരൂപിം ഭാസമാനോപി ച ‘‘അഹം നിധാനവതിം വാചം ഭാസിസ്സാമീ’’തി ന അകാലേന ഭാസതി, യുത്തകാലം പന അപേക്ഖിത്വാവ ഭാസതീതി അത്ഥോ. സാപദേസന്തി സഉപമം, സകാരണന്തി അത്ഥോ. പരിയന്തവതിന്തി പരിച്ഛേദം ദസ്സേത്വാ യഥാസ്സാ പരിച്ഛേദോ പഞ്ഞായതി, ഏവം ഭാസതീതി അത്ഥോ. അത്ഥസംഹിതന്തി അനേകേഹി നയേഹി വിഭജന്തേന പരിയാദാതും അസക്കുണേയ്യതായ അത്ഥസമ്പന്നം. യം വാ സോ അത്ഥവാദീ അത്ഥം വദതി, തേന അത്ഥേന സഹിതത്താ അത്ഥസംഹിതം വാചം ഭാസതി, ന അഞ്ഞം നിക്ഖിപിത്വാ അഞ്ഞം ഭാസതീതി വുത്തം ഹോതി.
Kālena vadatīti kālavādī, vattabbayuttakālaṃ sallakkhetvā vadatīti attho. Bhūtaṃ tacchaṃ sabhāvameva vadatīti bhūtavādī. Diṭṭhadhammikasamparāyikatthasannissitameva katvā vadatīti atthavādī. Navalokuttaradhammasannissitaṃ katvā vadatīti dhammavādī. Saṃvaravinayapahānavinayasannissitaṃ katvā vadatīti vinayavādī. Nidhānaṃ vuccati ṭhapanokāso, nidhānamassā atthīti nidhānavatī, hadaye nidhātabbayuttaṃ vācaṃ bhāsitāti attho. Kālenāti evarūpiṃ bhāsamānopi ca ‘‘ahaṃ nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsissāmī’’ti na akālena bhāsati, yuttakālaṃ pana apekkhitvāva bhāsatīti attho. Sāpadesanti saupamaṃ, sakāraṇanti attho. Pariyantavatinti paricchedaṃ dassetvā yathāssā paricchedo paññāyati, evaṃ bhāsatīti attho. Atthasaṃhitanti anekehi nayehi vibhajantena pariyādātuṃ asakkuṇeyyatāya atthasampannaṃ. Yaṃ vā so atthavādī atthaṃ vadati, tena atthena sahitattā atthasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsati, na aññaṃ nikkhipitvā aññaṃ bhāsatīti vuttaṃ hoti.
ചതൂഹി വചീസുചരിതേഹീതി ‘‘മുസാവാദം പഹായാ’’തിആദിനാ നയേന വുത്തേഹി ചതൂഹി വാചാഹി യുത്തേഹി സുട്ഠു ചരിതേഹി. സമന്നാഗതോതി അപരിഹീനോ. ചതുദോസാപഗതം വാചം ഭാസതീതി അപ്പിയാദീഹി ചതൂഹി ദോസേഹി അപഗതം പരിഹീനം വാചം ഭാസതി.
Catūhi vacīsucaritehīti ‘‘musāvādaṃ pahāyā’’tiādinā nayena vuttehi catūhi vācāhi yuttehi suṭṭhu caritehi. Samannāgatoti aparihīno. Catudosāpagataṃ vācaṃ bhāsatīti appiyādīhi catūhi dosehi apagataṃ parihīnaṃ vācaṃ bhāsati.
അത്ഥി അഗോചരോതി കിഞ്ചാപി ഥേരോ സമണാചാരം സമണഗോചരം കഥേതുകാമോ ‘‘അത്ഥി അഗോചരോ, അത്ഥി ഗോചരോ’’തി പദം ഉദ്ധരി, യഥാ പന മഗ്ഗകുസലോ പുരിസോ മഗ്ഗം ആചിക്ഖന്തോ ‘‘വാമം മുഞ്ച, ദക്ഖിണം ഗണ്ഹാ’’തി പഠമം മുഞ്ചിതബ്ബം സഭയമഗ്ഗം ഉപ്പഥമഗ്ഗം ആചിക്ഖതി, പച്ഛാ ഗഹേതബ്ബം ഖേമമഗ്ഗം ഉജുമഗ്ഗം, ഏവമേവ മഗ്ഗകുസലപുരിസസദിസോ ധമ്മസേനാപതി പഠമം പഹാതബ്ബം ബുദ്ധപടികുട്ഠം അഗോചരം ആചിക്ഖിത്വാ പച്ഛാ ഗോചരം ആചിക്ഖിതുകാമോ ‘‘കതമോ അഗോചരോ’’തിആദിമാഹ. പുരിസേന ഹി ആചിക്ഖിതമഗ്ഗോ സമ്പജ്ജേയ്യ വാ ന വാ, തഥാഗതേന ആചിക്ഖിതമഗ്ഗോ അപണ്ണകോ ഇന്ദവിസ്സട്ഠം വജിരം വിയ അവിരജ്ഝനകോ നിബ്ബാനനഗരംയേവ സമോസരതി. തേന വുത്തം – ‘‘പുരിസോ മഗ്ഗകുസലോതി ഖോ തിസ്സ തഥാഗതസ്സേതം അധിവചനം അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സാ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൮൪).
Atthi agocaroti kiñcāpi thero samaṇācāraṃ samaṇagocaraṃ kathetukāmo ‘‘atthi agocaro, atthi gocaro’’ti padaṃ uddhari, yathā pana maggakusalo puriso maggaṃ ācikkhanto ‘‘vāmaṃ muñca, dakkhiṇaṃ gaṇhā’’ti paṭhamaṃ muñcitabbaṃ sabhayamaggaṃ uppathamaggaṃ ācikkhati, pacchā gahetabbaṃ khemamaggaṃ ujumaggaṃ, evameva maggakusalapurisasadiso dhammasenāpati paṭhamaṃ pahātabbaṃ buddhapaṭikuṭṭhaṃ agocaraṃ ācikkhitvā pacchā gocaraṃ ācikkhitukāmo ‘‘katamo agocaro’’tiādimāha. Purisena hi ācikkhitamaggo sampajjeyya vā na vā, tathāgatena ācikkhitamaggo apaṇṇako indavissaṭṭhaṃ vajiraṃ viya avirajjhanako nibbānanagaraṃyeva samosarati. Tena vuttaṃ – ‘‘puriso maggakusaloti kho tissa tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti (saṃ. ni. 3.84).
യസ്മാ വാ സസീസം ന്ഹാനേന പഹീനസേദമലജല്ലികസ്സ പുരിസസ്സ മാലാഗന്ധവിലേപനാദിവിഭൂസനവിധാനം വിയ പഹീനപാപധമ്മസ്സ കല്യാണധമ്മസമായോഗോ സമ്പന്നരൂപോ ഹോതി, തസ്മാ സേദമലജല്ലികം വിയ പഹാതബ്ബം പഠമം അഗോചരം ആചിക്ഖിത്വാ പഹീനസേദമലജല്ലികസ്സ മാലാഗന്ധവിലേപനാദിവിഭൂസനവിധാനം വിയ പച്ഛാ ഗോചരം ആചിക്ഖിതുകാമോപി ‘‘കതമോ അഗോചരോ’’തിആദിമാഹ.
Yasmā vā sasīsaṃ nhānena pahīnasedamalajallikassa purisassa mālāgandhavilepanādivibhūsanavidhānaṃ viya pahīnapāpadhammassa kalyāṇadhammasamāyogo sampannarūpo hoti, tasmā sedamalajallikaṃ viya pahātabbaṃ paṭhamaṃ agocaraṃ ācikkhitvā pahīnasedamalajallikassa mālāgandhavilepanādivibhūsanavidhānaṃ viya pacchā gocaraṃ ācikkhitukāmopi ‘‘katamo agocaro’’tiādimāha.
തത്ഥ ഗോചരോതി പിണ്ഡപാതാദീനം അത്ഥായ ഉപസങ്കമിതും യുത്തട്ഠാനം. അയുത്തട്ഠാനം അഗോചരോ. വേസിയാ ഗോചരോ അസ്സാതി വേസിയാഗോചരോ, മിത്തസന്ഥവവസേന ഉപസങ്കമിതബ്ബട്ഠാനന്തി അത്ഥോ. തത്ഥ വേസിയാ നാമ രൂപൂപജീവിനിയോ യേന കേനചിദേവ സുലഭജ്ഝാചാരതാ മിത്തസന്ഥവസിനേഹവസേന ഉപസങ്കമന്തോ വേസിയാഗോചരോ നാമ ഹോതി. തസ്മാ ഏവം ഉപസങ്കമിതും ന വട്ടതി. കിംകാരണാ? ആരക്ഖവിപത്തിതോ. ഏവം ഉപസങ്കമന്തസ്സ ഹി ചിരരക്ഖിതഗോപിതോപി സമണധമ്മോ കതിപാഹേനേവ നസ്സതി. സചേപി ന നസ്സതി, ഗരഹം ലഭതി. ദക്ഖിണാവസേന പന ഉപസങ്കമന്തേന സതിം ഉപട്ഠപേത്വാ ഉപസങ്കമിതബ്ബം.
Tattha gocaroti piṇḍapātādīnaṃ atthāya upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānaṃ. Ayuttaṭṭhānaṃ agocaro. Vesiyā gocaro assāti vesiyāgocaro, mittasanthavavasena upasaṅkamitabbaṭṭhānanti attho. Tattha vesiyā nāma rūpūpajīviniyo yena kenacideva sulabhajjhācāratā mittasanthavasinehavasena upasaṅkamanto vesiyāgocaro nāma hoti. Tasmā evaṃ upasaṅkamituṃ na vaṭṭati. Kiṃkāraṇā? Ārakkhavipattito. Evaṃ upasaṅkamantassa hi cirarakkhitagopitopi samaṇadhammo katipāheneva nassati. Sacepi na nassati, garahaṃ labhati. Dakkhiṇāvasena pana upasaṅkamantena satiṃ upaṭṭhapetvā upasaṅkamitabbaṃ.
വിധവാ വുച്ചന്തി മതപതികാ വാ പവുട്ഠപതികാ വാ. ഥുല്ലകുമാരിയോതി മഹല്ലികാ അനിബ്ബിദ്ധകുമാരിയോ. പണ്ഡകാതി ലോകാമിസനിസ്സിതകഥാബഹുലാ ഉസ്സന്നകിലേസാ അവൂപസന്തപരിളാഹാ നപുംസകാ. തേസം സബ്ബേസമ്പി ഉപസങ്കമനേ ആദീനവോ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ. ഭിക്ഖുനീസുപി ഏസേവ നയോ. അപി ച ഭിക്ഖൂ നാമ ഉസ്സന്നബ്രഹ്മചരിയാ ഹോന്തി, തഥാ ഭിക്ഖുനിയോ. തേ അഞ്ഞമഞ്ഞം സന്ഥവവസേന കതിപാഹേനേവ രക്ഖിതഗോപിതസമണധമ്മം നാസേന്തി. ഗിലാനപുച്ഛകേന പന ഗന്തും വട്ടതി. ഭിക്ഖുനാ പുപ്ഫാനി ലഭിത്വാ പൂജനത്ഥായപി ഓവാദദാനത്ഥായപി ഗന്തും വട്ടതിയേവ.
Vidhavā vuccanti matapatikā vā pavuṭṭhapatikā vā. Thullakumāriyoti mahallikā anibbiddhakumāriyo. Paṇḍakāti lokāmisanissitakathābahulā ussannakilesā avūpasantapariḷāhā napuṃsakā. Tesaṃ sabbesampi upasaṅkamane ādīnavo vuttanayeneva veditabbo. Bhikkhunīsupi eseva nayo. Api ca bhikkhū nāma ussannabrahmacariyā honti, tathā bhikkhuniyo. Te aññamaññaṃ santhavavasena katipāheneva rakkhitagopitasamaṇadhammaṃ nāsenti. Gilānapucchakena pana gantuṃ vaṭṭati. Bhikkhunā pupphāni labhitvā pūjanatthāyapi ovādadānatthāyapi gantuṃ vaṭṭatiyeva.
പാനാഗാരന്തി സുരാപാനഘരം, തം ബ്രഹ്മചരിയന്തരായകരേഹി സുരാസോണ്ഡേഹി അവിവിത്തം ഹോതി. തത്ഥ തേഹി സദ്ധിം സഹസോണ്ഡവസേന ഉപസങ്കമിതും ന വട്ടതി, ബ്രഹ്മചരിയന്തരായോ ഹോതി. സംസട്ഠോ വിഹരതി രാജൂഹീതിആദീസു രാജാനോതി അഭിസിത്താ വാ ഹോന്തു അനഭിസിത്താ വാ, യേ രജ്ജമനുസാസന്തി. രാജമഹാമത്താതി രാജൂനം ഇസ്സരിയസദിസായ മഹതിയാ ഇസ്സരിയമത്തായ സമന്നാഗതാ. തിത്ഥിയാതി വിപരീതദസ്സനാ ബാഹിരപരിബ്ബാജകാ. തിത്ഥിയസാവകാതി ഭത്തിവസേന തേസം പച്ചയദായകാ, ഏതേഹി സദ്ധിം സംസഗ്ഗജാതോ ഹോതീതി അത്ഥോ.
Pānāgāranti surāpānagharaṃ, taṃ brahmacariyantarāyakarehi surāsoṇḍehi avivittaṃ hoti. Tattha tehi saddhiṃ sahasoṇḍavasena upasaṅkamituṃ na vaṭṭati, brahmacariyantarāyo hoti. Saṃsaṭṭho viharati rājūhītiādīsu rājānoti abhisittā vā hontu anabhisittā vā, ye rajjamanusāsanti. Rājamahāmattāti rājūnaṃ issariyasadisāya mahatiyā issariyamattāya samannāgatā. Titthiyāti viparītadassanā bāhiraparibbājakā. Titthiyasāvakāti bhattivasena tesaṃ paccayadāyakā, etehi saddhiṃ saṃsaggajāto hotīti attho.
അനനുലോമികേന സംസഗ്ഗേനാതി അനനുലോമികസംസഗ്ഗോ നാമ തിസ്സന്നം സിക്ഖാനം അനനുലോമോ പച്ചനീകസംസഗ്ഗോ. യേന ബ്രഹ്മചരിയന്തരായം പഞ്ഞത്തിവീതിക്കമം സല്ലേഖപരിഹാനിഞ്ച പാപുണാതി. സേയ്യഥിദം? രാജരാജമഹാമത്തേഹി സദ്ധിം സഹസോകിതാ സഹനന്ദിതാ സമസുഖദുക്ഖതാ ഉപ്പന്നേസു കിച്ചകരണീയേസു അത്തനാ യോഗം ആപജ്ജനതാ തിത്ഥിയതിത്ഥിയസാവകേഹി സദ്ധിം ഏകച്ഛന്ദരുചിസമാചാരതാ ഏകച്ഛന്ദരുചിസമാചാരഭാവാവഹോ വാ സിനേഹബഹുമാനസന്ഥവോ. തത്ഥ രാജരാജമഹാമത്തേഹി സദ്ധിം സംസഗ്ഗോ ബ്രഹ്മചരിയന്തരായകരോ, ഇതരേഹി തിത്ഥിയസാവകേഹി തേസം ലദ്ധിഗ്ഗഹണം . തേസം പന വാദം ഭിന്ദിത്വാ അത്തനോ ലദ്ധിം ഗണ്ഹാപേതും സമത്ഥേന ഉപസങ്കമിതും വട്ടതി.
Ananulomikena saṃsaggenāti ananulomikasaṃsaggo nāma tissannaṃ sikkhānaṃ ananulomo paccanīkasaṃsaggo. Yena brahmacariyantarāyaṃ paññattivītikkamaṃ sallekhaparihāniñca pāpuṇāti. Seyyathidaṃ? Rājarājamahāmattehi saddhiṃ sahasokitā sahananditā samasukhadukkhatā uppannesu kiccakaraṇīyesu attanā yogaṃ āpajjanatā titthiyatitthiyasāvakehi saddhiṃ ekacchandarucisamācāratā ekacchandarucisamācārabhāvāvaho vā sinehabahumānasanthavo. Tattha rājarājamahāmattehi saddhiṃ saṃsaggo brahmacariyantarāyakaro, itarehi titthiyasāvakehi tesaṃ laddhiggahaṇaṃ . Tesaṃ pana vādaṃ bhinditvā attano laddhiṃ gaṇhāpetuṃ samatthena upasaṅkamituṃ vaṭṭati.
ഇദാനി അപരേനപി പരിയായേന അഗോചരം ദസ്സേതും ‘‘യാനി വാ പന താനി കുലാനീ’’തിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ അസ്സദ്ധാനീതി ബുദ്ധാദീസു സദ്ധാവിരഹിതാനി. താനി ‘‘ബുദ്ധോ സബ്ബഞ്ഞൂ, ധമ്മോ നിയ്യാനികോ, സങ്ഘോ സുപ്പടിപന്നോ’’തി ന സദ്ദഹന്തി. അപ്പസന്നാനീതി ചിത്തം പസന്നം അനാവിലം കാതും ന സക്കോന്തി. അക്കോസകപരിഭാസകാനീതി അക്കോസകാനി ചേവ പരിഭാസകാനി ച. ‘‘ചോരോസി, ബാലോസി, മൂള്ഹോസി, ഓട്ഠോസി, ഗോണോസി, ഗദ്രഭോസി, ആപായികോസി, നേരയികോസി, തിരച്ഛാനഗതോസി, നത്ഥി തുയ്ഹം സുഗതി, ദുഗ്ഗതിയേവ തുയ്ഹം പാടികങ്ഖാ’’തി ഏവം ദസഹി അക്കോസവത്ഥൂഹി അക്കോസന്തി. ‘‘ഹോതു, ഇദാനി തം പഹരിസ്സാമ, ബന്ധിസ്സാമ, വധിസ്സാമാ’’തി ഏവം ഭയദസ്സനേന പരിഭാസന്തി ചാതി അത്ഥോ.
Idāni aparenapi pariyāyena agocaraṃ dassetuṃ ‘‘yāni vā pana tāni kulānī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha assaddhānīti buddhādīsu saddhāvirahitāni. Tāni ‘‘buddho sabbaññū, dhammo niyyāniko, saṅgho suppaṭipanno’’ti na saddahanti. Appasannānīti cittaṃ pasannaṃ anāvilaṃ kātuṃ na sakkonti. Akkosakaparibhāsakānīti akkosakāni ceva paribhāsakāni ca. ‘‘Corosi, bālosi, mūḷhosi, oṭṭhosi, goṇosi, gadrabhosi, āpāyikosi, nerayikosi, tiracchānagatosi, natthi tuyhaṃ sugati, duggatiyeva tuyhaṃ pāṭikaṅkhā’’ti evaṃ dasahi akkosavatthūhi akkosanti. ‘‘Hotu, idāni taṃ paharissāma, bandhissāma, vadhissāmā’’ti evaṃ bhayadassanena paribhāsanti cāti attho.
അനത്ഥകാമാനീതി അത്ഥം ന ഇച്ഛന്തി, അനത്ഥമേവ ഇച്ഛന്തി. അഹിതകാമാനീതി അഹിതമേവ ഇച്ഛന്തി, ഹിതം ന ഇച്ഛന്തി. അഫാസുകാമാനീതി ഫാസുകം ന ഇച്ഛന്തി, അഫാസുകമേവ ഇച്ഛന്തി. അയോഗക്ഖേമകാമാനീതി ചതൂഹി യോഗേഹി ഖേമം നിബ്ഭയം ന ഇച്ഛന്തി, സഭയമേവ ഇച്ഛന്തി. ഭിക്ഖൂനന്തി ഏത്ഥ സാമണേരാപി സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തി. ഭിക്ഖുനീനന്തി ഏത്ഥ സിക്ഖമാനാസാമണേരിയോപി. സബ്ബേസമ്പി ഹി ഭഗവന്തം ഉദ്ദിസ്സ പബ്ബജിതാനഞ്ചേവ സരണഗതാനഞ്ച ചതുന്നമ്പി പരിസാനം താനി അനത്ഥകാമാനിയേവ. തഥാരൂപാനി കുലാനീതി ഏവരൂപാനി ഖത്തിയകുലാദീനി കുലാനി. സേവതീതി നിസ്സായ ജീവതി. ഭജതീതി ഉപസങ്കമതി. പയിരുപാസതീതി പുനപ്പുനം ഉപസങ്കമതി. അയം വുച്ചതീതി അയം വേസിയാദിഗോചരസ്സ വേസിയാദികോ രാജാദിസംസട്ഠസ്സ രാജാദികോ അസ്സദ്ധകുലാദിസേവകസ്സ അസ്സദ്ധകുലാദികോ ചാതി തിപ്പകാരോപി അയുത്തഗോചരോ ‘‘അഗോചരോ’’തി വേദിതബ്ബോ.
Anatthakāmānīti atthaṃ na icchanti, anatthameva icchanti. Ahitakāmānīti ahitameva icchanti, hitaṃ na icchanti. Aphāsukāmānīti phāsukaṃ na icchanti, aphāsukameva icchanti. Ayogakkhemakāmānīti catūhi yogehi khemaṃ nibbhayaṃ na icchanti, sabhayameva icchanti. Bhikkhūnanti ettha sāmaṇerāpi saṅgahaṃ gacchanti. Bhikkhunīnanti ettha sikkhamānāsāmaṇeriyopi. Sabbesampi hi bhagavantaṃ uddissa pabbajitānañceva saraṇagatānañca catunnampi parisānaṃ tāni anatthakāmāniyeva. Tathārūpāni kulānīti evarūpāni khattiyakulādīni kulāni. Sevatīti nissāya jīvati. Bhajatīti upasaṅkamati. Payirupāsatīti punappunaṃ upasaṅkamati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ vesiyādigocarassa vesiyādiko rājādisaṃsaṭṭhassa rājādiko assaddhakulādisevakassa assaddhakulādiko cāti tippakāropi ayuttagocaro ‘‘agocaro’’ti veditabbo.
തസ്സ ഇമിനാപി പരിയായേന അഗോചരതാ വേദിതബ്ബാ – വേസിയാദികോ താവ പഞ്ചകാമഗുണനിസ്സയതോ അഗോചരോ വേദിതബ്ബോ. യഥാഹ – ‘‘കോ ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ അഗോചരോ പരവിസയോ, യദിദം പഞ്ച കാമഗുണാ’’തി . രാജാദികോ ഝാനാനുയോഗസ്സ അനുപനിസ്സയതോ ലാഭസക്കാരാസനിചക്കനിപ്ഫാദനതോ ദിട്ഠിവിപത്തിഹേതുതോ ച, അസ്സദ്ധകുലാദികോ സദ്ധാഹാനിചിത്തപദോസാവഹനതോ അഗോചരോ.
Tassa imināpi pariyāyena agocaratā veditabbā – vesiyādiko tāva pañcakāmaguṇanissayato agocaro veditabbo. Yathāha – ‘‘ko ca, bhikkhave, bhikkhuno agocaro paravisayo, yadidaṃ pañca kāmaguṇā’’ti . Rājādiko jhānānuyogassa anupanissayato lābhasakkārāsanicakkanipphādanato diṭṭhivipattihetuto ca, assaddhakulādiko saddhāhānicittapadosāvahanato agocaro.
അന്തരഘരപ്പവേസാദികോ ച ചക്ഖുനാ രൂപം ദിസ്വാ നിമിത്തഗ്ഗാഹാദികോ ച സദ്ധാദേയ്യാനി ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിത്വാ വിസൂകദസ്സനാനുയോഗോ ച പഞ്ച കാമഗുണാ ചാതി ചതുബ്ബിധോപി പന കിലേസുപ്പത്തിവസേന അഗോചരോതി വേദിതബ്ബോ.
Antaragharappavesādiko ca cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhādiko ca saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā visūkadassanānuyogo ca pañca kāmaguṇā cāti catubbidhopi pana kilesuppattivasena agocaroti veditabbo.
മാ ഭിക്ഖവേ അഗോചരേ ചരഥാതി ചരിതും അയുത്തട്ഠാനേ മാ ചരഥ. പരവിസയേതി സത്തുവിസയേ. അഗോചരേ ഭിക്ഖവേ ചരതന്തി അയുത്തട്ഠാനേ ചരന്താനം. ‘‘ചര’’ന്തിപി പാഠോ. ലച്ഛതീതി ലഭിസ്സതി പസ്സിസ്സതി. മാരോതി ദേവപുത്തമാരോപി മച്ചുമാരോപി. ഓതാരന്തി രന്ധം ഛിദ്ദം വിവരം.
Mā bhikkhave agocare carathāti carituṃ ayuttaṭṭhāne mā caratha. Paravisayeti sattuvisaye. Agocare bhikkhave caratanti ayuttaṭṭhāne carantānaṃ. ‘‘Cara’’ntipi pāṭho. Lacchatīti labhissati passissati. Māroti devaputtamāropi maccumāropi. Otāranti randhaṃ chiddaṃ vivaraṃ.
ഗോചരനിദ്ദേസേ ന വേസിയാഗോചരോ ഹോതീതിആദീനി വുത്തപടിപക്ഖവസേന വേദിതബ്ബാനി. അയം പന വിസേസോ – ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ ഗോചരോതി ചരിതും യുത്തട്ഠാനവസേന ചതുസതിപട്ഠാനാ ഗോചരോ. സകേതി അത്തനോ സന്തകേ. പേത്തികേ വിസയേതി പിതിതോ ആഗതവിസയേ.
Gocaraniddese na vesiyāgocaro hotītiādīni vuttapaṭipakkhavasena veditabbāni. Ayaṃ pana viseso – cattāro satipaṭṭhānā gocaroti carituṃ yuttaṭṭhānavasena catusatipaṭṭhānā gocaro. Saketi attano santake. Pettike visayeti pitito āgatavisaye.
ആരദ്ധവീരിയസ്സാതി സമ്മാഉപട്ഠിതചതുസമ്മപ്പധാനവീരിയവന്തസ്സ. ഥാമഗതസ്സാതി ബലപ്പത്തസ്സ. ദള്ഹപരക്കമസ്സാതി ഥിരവീരിയസ്സ. യസ്സത്ഥായ പേസിതോതി യേന അരഹത്തത്ഥായ അത്തഭാവോ പരിച്ചത്തോ. അത്തത്ഥേ ചാതി അത്തനോ അത്ഥേ അരഹത്തഫലേ ച. ഞായേ ചാതി അരിയേ അട്ഠങ്ഗികേ മഗ്ഗേ ച. ലക്ഖണേ ചാതി അനിച്ചാദിലക്ഖണപടിവേധേ ച. കാരണേ ചാതി ഹേതുമ്ഹി ച. ഠാനാഠാനേ ചാതി ഠാനേ ച അട്ഠാനേ ച, കാരണാകാരണേ ചാതി അത്ഥോ. ഇദാനി വിത്ഥാരേത്വാ ദസ്സേതും ‘‘സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ’’തിആദിമാഹ.
Āraddhavīriyassāti sammāupaṭṭhitacatusammappadhānavīriyavantassa. Thāmagatassāti balappattassa. Daḷhaparakkamassāti thiravīriyassa. Yassatthāya pesitoti yena arahattatthāya attabhāvo pariccatto. Attatthe cāti attano atthe arahattaphale ca. Ñāye cāti ariye aṭṭhaṅgike magge ca. Lakkhaṇe cāti aniccādilakkhaṇapaṭivedhe ca. Kāraṇe cāti hetumhi ca. Ṭhānāṭhāne cāti ṭhāne ca aṭṭhāne ca, kāraṇākāraṇe cāti attho. Idāni vitthāretvā dassetuṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādimāha.
൧൯൭. അട്ഠമഗാഥായ ഏകോദി നിപകോതി ഏകഗ്ഗചിത്തോ പണ്ഡിതോ.
197. Aṭṭhamagāthāya ekodi nipakoti ekaggacitto paṇḍito.
ജാതരൂപസ്സ ഓളാരികമ്പി മലം ധമതീതി സുവണ്ണസ്സ ഥൂലം ജല്ലം അഗ്ഗിസംയോഗേന നീഹരതി. സന്ധമതീതി സമ്മാ നീഹരതി. നിദ്ധമതീതി അപുനഭവപ്പത്തികം കത്വാ നീഹരതി. ‘‘ഝാപേതീ’’തി കേചി വദന്തി. മജ്ഝിമകമ്പീതി തതോ സുഖുമതരമ്പി. സുഖുമകമ്പീതി അതിസുഖുമതരമ്പി. ഏവമേവാതി ഓപമ്മസമ്പടിപാദനം. അത്തനോ ഓളാരികേപി കിലേസേ ധമതീതി കായദുച്ചരിതാദികേ ഥൂലകിലേസേ വീരിയാതപേന നീഹരതി. മജ്ഝിമകേപി കിലേസേതി കാമവിതക്കാദികേ ഓളാരികസുഖുമാനം മജ്ഝിമകേപി. സുഖുമകേപീതി ഞാതിവിതക്കാദികേ അതിസണ്ഹകേപി കിലേസേ. സമ്മാദിട്ഠിയാ മിച്ഛാദിട്ഠിം ധമതീതി സഹ വിപസ്സനായ മഗ്ഗസമ്പയുത്തായ സമ്മാദിട്ഠിയാ വിപരീതസങ്ഖാതം മിച്ഛാദിട്ഠിം നീഹരതി. സമ്മാസങ്കപ്പാദീസുപി ഏസേവ നയോ.
Jātarūpassa oḷārikampi malaṃ dhamatīti suvaṇṇassa thūlaṃ jallaṃ aggisaṃyogena nīharati. Sandhamatīti sammā nīharati. Niddhamatīti apunabhavappattikaṃ katvā nīharati. ‘‘Jhāpetī’’ti keci vadanti. Majjhimakampīti tato sukhumatarampi. Sukhumakampīti atisukhumatarampi. Evamevāti opammasampaṭipādanaṃ. Attano oḷārikepi kilese dhamatīti kāyaduccaritādike thūlakilese vīriyātapena nīharati. Majjhimakepi kileseti kāmavitakkādike oḷārikasukhumānaṃ majjhimakepi. Sukhumakepīti ñātivitakkādike atisaṇhakepi kilese. Sammādiṭṭhiyā micchādiṭṭhiṃ dhamatīti saha vipassanāya maggasampayuttāya sammādiṭṭhiyā viparītasaṅkhātaṃ micchādiṭṭhiṃ nīharati. Sammāsaṅkappādīsupi eseva nayo.
൧൯൮. ഏവം ആയസ്മതാ സാരിപുത്തേന തീഹി ഗാഥാഹി ഭഗവന്തം ഥോമേത്വാ പഞ്ചഹി ഗാഥാഹി പഞ്ചസതാനം സിസ്സാനമത്ഥായ ച സേനാസനഗോചരസീലവതാദീനി പുച്ഛിതോ തമത്ഥം പകാസേതും ‘‘വിജിഗുച്ഛമാനസ്സാ’’തിആദിനാ നയേന വിസ്സജ്ജനമാരദ്ധം. തത്ഥ പഠമഗാഥായ താവത്ഥോ – ജാതിആദീഹി ജിഗുച്ഛമാനസ്സ രിത്താസനം സയനം സേവതോ വേ സമ്ബോധികാമസ്സ സാരിപുത്ത ഭിക്ഖുനോ യദിദം ഫാസു യോ ഫാസുവിഹാരോ യഥാനുധമ്മം യോ ച അനുധമ്മോ, തം തേ പവക്ഖാമി യഥാ പജാനം യഥാ പജാനന്തോ വദേയ്യ, ഏവം വദാമീതി. യം ഫാസുവിഹാരന്തി യം സുഖവിഹാരം. അസപ്പായരൂപദസ്സനേനാതി ഇത്ഥിരൂപാദിസമണാസപ്പായരൂപദസ്സനേന. തം ബോധിം ബുജ്ഝിതുകാമസ്സാതി തം ചതുമഗ്ഗഞാണസങ്ഖാതം ബോധിം ബുജ്ഝിതും ഇച്ഛന്തസ്സ. അനുബുജ്ഝിതുകാമസ്സാതി അനുരൂപായ പടിപത്തിയാ ബുജ്ഝിതുകാമസ്സ. പടിവിജ്ഝിതുകാമസ്സാതി അഭിമുഖേ കത്വാ നിബ്ബിജ്ഝിതുകാമസ്സ. സമ്ബുജ്ഝിതുകാമസ്സാതി പഹീനകിലേസേ അപച്ചാഗമനവസേന സമ്മാ ബുജ്ഝിതും ഇച്ഛന്തസ്സ. അധിഗന്തുകാമസ്സാതി പാപുണിതുകാമസ്സ. സച്ഛികാതുകാമസ്സാതി പടിലാഭസച്ഛികിരിയായ പത്തുകാമസ്സ. അഥ വാ ബുജ്ഝിതുകാമസ്സാതി സോതാപത്തിമഗ്ഗഞാണം ഞാതുകാമസ്സ. അനുബുജ്ഝിതുകാമസ്സാതി സകദാഗാമിമഗ്ഗഞാണം പുന ഞാതുകാമസ്സ. പടിവിജ്ഝിതുകാമസ്സാതി അനാഗാമിമഗ്ഗഞാണം പടിവേധവസേന ഞാതുകാമസ്സ. സമ്ബുജ്ഝിതുകാമസ്സാതി അരഹത്തമഗ്ഗഞാണം സമ്മാ ഞാതുകാമസ്സ. അധിഗന്തുകാമസ്സാതി ചതുബ്ബിധമ്പി അധിഗന്തുകാമസ്സ. ഫസ്സിതുകാമസ്സാതി ഞാണഫുസനായ ഫുസിതുകാമസ്സ. സച്ഛികാതുകാമസ്സാതി പച്ചവേക്ഖണായ പച്ചക്ഖം കത്തുകാമസ്സ.
198. Evaṃ āyasmatā sāriputtena tīhi gāthāhi bhagavantaṃ thometvā pañcahi gāthāhi pañcasatānaṃ sissānamatthāya ca senāsanagocarasīlavatādīni pucchito tamatthaṃ pakāsetuṃ ‘‘vijigucchamānassā’’tiādinā nayena vissajjanamāraddhaṃ. Tattha paṭhamagāthāya tāvattho – jātiādīhi jigucchamānassa rittāsanaṃ sayanaṃ sevato ve sambodhikāmassa sāriputta bhikkhuno yadidaṃ phāsu yo phāsuvihāro yathānudhammaṃ yo ca anudhammo, taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ yathā pajānanto vadeyya, evaṃ vadāmīti. Yaṃ phāsuvihāranti yaṃ sukhavihāraṃ. Asappāyarūpadassanenāti itthirūpādisamaṇāsappāyarūpadassanena. Taṃ bodhiṃ bujjhitukāmassāti taṃ catumaggañāṇasaṅkhātaṃ bodhiṃ bujjhituṃ icchantassa. Anubujjhitukāmassāti anurūpāya paṭipattiyā bujjhitukāmassa. Paṭivijjhitukāmassāti abhimukhe katvā nibbijjhitukāmassa. Sambujjhitukāmassāti pahīnakilese apaccāgamanavasena sammā bujjhituṃ icchantassa. Adhigantukāmassāti pāpuṇitukāmassa. Sacchikātukāmassāti paṭilābhasacchikiriyāya pattukāmassa. Atha vā bujjhitukāmassāti sotāpattimaggañāṇaṃ ñātukāmassa. Anubujjhitukāmassāti sakadāgāmimaggañāṇaṃ puna ñātukāmassa. Paṭivijjhitukāmassāti anāgāmimaggañāṇaṃ paṭivedhavasena ñātukāmassa. Sambujjhitukāmassāti arahattamaggañāṇaṃ sammā ñātukāmassa. Adhigantukāmassāti catubbidhampi adhigantukāmassa. Phassitukāmassāti ñāṇaphusanāya phusitukāmassa. Sacchikātukāmassāti paccavekkhaṇāya paccakkhaṃ kattukāmassa.
ചതുന്നം മഗ്ഗാനം പുബ്ബഭാഗേ വിപസ്സനാതി ചതുന്നം അരിയമഗ്ഗാനം പുരിമകോട്ഠാസേ ഉപ്പന്നഉദയബ്ബയാദിവിപസ്സനാഞാണാനി.
Catunnaṃ maggānaṃ pubbabhāge vipassanāti catunnaṃ ariyamaggānaṃ purimakoṭṭhāse uppannaudayabbayādivipassanāñāṇāni.
൧൯൯. ദുതിയഗാഥായ സപരിയന്തചാരീതി സീലാദീസു ചതൂസു പരിയന്തേസു ചരമാനോ. ഡംസാധിപാതാനന്തി പിങ്ഗലമക്ഖികാനഞ്ച സേസമക്ഖികാനഞ്ച. തേ ഹി തതോ തതോ അധിപതിത്വാ ഖാദന്തി, തസ്മാ ‘‘അധിപാതാ’’തി വുച്ചന്തി. മനുസ്സഫസ്സാനന്തി ചോരാദിഫസ്സാനം.
199. Dutiyagāthāya sapariyantacārīti sīlādīsu catūsu pariyantesu caramāno. Ḍaṃsādhipātānanti piṅgalamakkhikānañca sesamakkhikānañca. Te hi tato tato adhipatitvā khādanti, tasmā ‘‘adhipātā’’ti vuccanti. Manussaphassānanti corādiphassānaṃ.
ചത്താരോ പരിയന്താതി ചത്താരോ മരിയാദാ പരിച്ഛേദാ. അന്തോപൂതിഭാവം പച്ചവേക്ഖമാനോതി അബ്ഭന്തരേ കുച്ഛിതഭാവം സീലവിരഹിതഭാവം ഓലോകയമാനോ. അന്തോ സീലസംവരപരിയന്തേ ചരതീതി സീലസംവരപരിച്ഛേദബ്ഭന്തരേ ചരതി വിചരതി. മരിയാദം ന ഭിന്ദതീതി സീലമരിയാദം സീലപരിച്ഛേദം ന കോപേതി.
Cattāro pariyantāti cattāro mariyādā paricchedā. Antopūtibhāvaṃ paccavekkhamānoti abbhantare kucchitabhāvaṃ sīlavirahitabhāvaṃ olokayamāno. Anto sīlasaṃvarapariyante caratīti sīlasaṃvaraparicchedabbhantare carati vicarati. Mariyādaṃ na bhindatīti sīlamariyādaṃ sīlaparicchedaṃ na kopeti.
ആദിത്തപരിയായം പച്ചവേക്ഖമാനോതി ആദിത്തദേസനം (മഹാവ॰ ൫൪; സം॰ നി॰ ൩.൬൧; ൪.൨൮) ഓലോകേന്തോ. അക്ഖബ്ഭഞ്ജനവണപടിച്ഛാദനപുത്തമംസൂപമം പച്ചവേക്ഖമാനോതി സാകടികസ്സ അക്ഖബ്ഭഞ്ജനഉപമഞ്ച, കുട്ഠബ്യാധിനോ വണാനം പടിച്ഛാദനതേലപിലോതികഉപമഞ്ച, കന്താരപടിപന്നാനം ജായമ്പതികാനം പുത്തമംസഖാദനഉപമഞ്ച (സം॰ നി॰ ൨.൬൩; മി॰ പ॰ ൬.൧.൨) ഓലോകേന്തോ. ഭദ്ദേകരത്തവിഹാരം പച്ചവേക്ഖമാനോതി –
Ādittapariyāyaṃ paccavekkhamānoti ādittadesanaṃ (mahāva. 54; saṃ. ni. 3.61; 4.28) olokento. Akkhabbhañjanavaṇapaṭicchādanaputtamaṃsūpamaṃ paccavekkhamānoti sākaṭikassa akkhabbhañjanaupamañca, kuṭṭhabyādhino vaṇānaṃ paṭicchādanatelapilotikaupamañca, kantārapaṭipannānaṃ jāyampatikānaṃ puttamaṃsakhādanaupamañca (saṃ. ni. 2.63; mi. pa. 6.1.2) olokento. Bhaddekarattavihāraṃ paccavekkhamānoti –
‘‘അതീതം നാന്വാഗമേയ്യ, നപ്പടികങ്ഖേ അനാഗതം;
‘‘Atītaṃ nānvāgameyya, nappaṭikaṅkhe anāgataṃ;
തം വേ ‘ഭദ്ദേകരത്തോ’തി, സന്തോ ആചിക്ഖതേ മുനീ’’തി. (മ॰ നി॰ ൩.൨൮൦; നേത്തി॰ ൧൦൩) –
Taṃ ve ‘bhaddekaratto’ti, santo ācikkhate munī’’ti. (ma. ni. 3.280; netti. 103) –
ഏവം വുത്തം ഭദ്ദേകരത്തവിഹാരം ഓലോകേന്തോ. താ ഉപ്പതിത്വാ ഉപ്പതിത്വാ ഖാദന്തീതി നിപ്പതിത്വാ നിപ്പതിത്വാ ഖാദന്തി.
Evaṃ vuttaṃ bhaddekarattavihāraṃ olokento. Tā uppatitvā uppatitvā khādantīti nippatitvā nippatitvā khādanti.
൨൦൦. തതിയഗാഥായ പരധമ്മികാ നാമ സത്തസഹധമ്മികവജ്ജാ സബ്ബേപി തേ ബാഹിരകാ. കുസലാനുഏസീതി കുസലധമ്മേ അന്വേസമാനോ.
200. Tatiyagāthāya paradhammikā nāma sattasahadhammikavajjā sabbepi te bāhirakā. Kusalānuesīti kusaladhamme anvesamāno.
സത്ത സഹധമ്മികേ ഠപേത്വാതി ഭിക്ഖുഭിക്ഖുനീസിക്ഖമാനാസാമണേരസാമണേരീഉപാസകഉപാസികായോ വജ്ജേത്വാ. അഥാപരാനിപി അത്ഥി അഭിസമ്ഭോതബ്ബാനീതി അപരാനിപി മദ്ദിതബ്ബാനി അത്ഥി സംവിജ്ജന്തി.
Satta sahadhammike ṭhapetvāti bhikkhubhikkhunīsikkhamānāsāmaṇerasāmaṇerīupāsakaupāsikāyo vajjetvā. Athāparānipiatthi abhisambhotabbānīti aparānipi madditabbāni atthi saṃvijjanti.
൨൦൧. ചതുത്ഥഗാഥായ ആതങ്കഫസ്സേനാതി രോഗഫസ്സേന. സീതം അഥുണ്ഹന്തി സീതഞ്ച ഉണ്ഹഞ്ച. സോ തേഹി ഫുട്ഠോ ബഹുധാതി സോ തേഹി ആതങ്കാദീഹി അനേകേഹി ആകാരേഹി ഫുട്ഠോ സമാനോ. അനോകോതി അഭിസങ്ഖാരവിഞ്ഞാണാദീനം അനോകാസഭൂതോ. അബ്ഭന്തരധാതുപകോപവസേന വാതി സരീരബ്ഭന്തരേ ആപോധാതുക്ഖോഭവസേന വാ അഞ്ഞധാതുക്ഖോഭവസേന വാ. ഉണ്ഹന്തി സരീരബ്ഭന്തരേ തേജോധാതുക്ഖോഭവസേന ഉണ്ഹം ഭവതി. അഭിസങ്ഖാരസഹഗതവിഞ്ഞാണസ്സാതി കുസലാകുസലചേതനാസമ്പയുത്തചിത്തസ്സ. ഓകാസം ന കരോതീതി അവകാസം പതിട്ഠം ന കരോതി. അവത്ഥിതസമാദാനോതി ഓതരിത്വാ ഗാഹകോ.
201. Catutthagāthāya ātaṅkaphassenāti rogaphassena. Sītaṃ athuṇhanti sītañca uṇhañca. So tehi phuṭṭho bahudhāti so tehi ātaṅkādīhi anekehi ākārehi phuṭṭho samāno. Anokoti abhisaṅkhāraviññāṇādīnaṃ anokāsabhūto. Abbhantaradhātupakopavasena vāti sarīrabbhantare āpodhātukkhobhavasena vā aññadhātukkhobhavasena vā. Uṇhanti sarīrabbhantare tejodhātukkhobhavasena uṇhaṃ bhavati. Abhisaṅkhārasahagataviññāṇassāti kusalākusalacetanāsampayuttacittassa. Okāsaṃ na karotīti avakāsaṃ patiṭṭhaṃ na karoti. Avatthitasamādānoti otaritvā gāhako.
൨൦൨. ഏവം ‘‘ഭിക്ഖുനോ വിജിഗുച്ഛതോ’’തിആദീഹി തീഹി ഗാഥാഹി പുട്ഠമത്ഥം വിസ്സജ്ജേത്വാ ഇദാനി ‘‘ക്യാസ്സ ബ്യപ്പഥയോ’’തിആദിനാ നയേന പുട്ഠം വിസ്സജ്ജേന്തോ ‘‘ഥേയ്യം ന കാരേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഫസ്സേതി ഫുസേയ്യ. യദാവിലത്തം മനസോ വിജഞ്ഞാതി യം ചിത്തസ്സ ആവിലത്തം വിജാനേയ്യ, തം സബ്ബം ‘‘കണ്ഹസ്സ പക്ഖോ’’തി വിനോദയേയ്യ.
202. Evaṃ ‘‘bhikkhuno vijigucchato’’tiādīhi tīhi gāthāhi puṭṭhamatthaṃ vissajjetvā idāni ‘‘kyāssa byappathayo’’tiādinā nayena puṭṭhaṃ vissajjento ‘‘theyyaṃ na kāre’’tiādimāha. Tattha phasseti phuseyya. Yadāvilattaṃ manaso vijaññāti yaṃ cittassa āvilattaṃ vijāneyya, taṃ sabbaṃ ‘‘kaṇhassa pakkho’’ti vinodayeyya.
അദിന്നാദാനം പഹായാതി ഏത്ഥ അദിന്നസ്സ ആദാനം അദിന്നാദാനം, പരസംഹരണം, ഥേയ്യം ചോരികാതി വുത്തം ഹോതി. തത്ഥ അദിന്നന്തി പരപരിഗ്ഗഹിതം, യത്ഥ പരോ യഥാകാമകാരിതം ആപജ്ജന്തോ അദണ്ഡാരഹോ അനുപവജ്ജോ ച ഹോതി; തസ്മിം പരപരിഗ്ഗഹിതേ പരപരിഗ്ഗഹിതസഞ്ഞിനോ തദാദായകഉപക്കമസമുട്ഠാപികാ ഥേയ്യചേതനാ അദിന്നാദാനം. തം ഹീനേ പരസ്സ സന്തകേ അപ്പസാവജ്ജം, പണീതേ മഹാസാവജ്ജം. കസ്മാ? വത്ഥുപണീതതായ. വത്ഥുസമത്തേ സതി ഗുണാധികാനം സന്തകേ വത്ഥുസ്മിം മഹാസാവജ്ജം, തം തം ഗുണാധികം ഉപാദായ തതോ തതോ ഹീനഗുണസ്സ സന്തകേ വത്ഥുസ്മിം അപ്പസാവജ്ജം.
Adinnādānaṃpahāyāti ettha adinnassa ādānaṃ adinnādānaṃ, parasaṃharaṇaṃ, theyyaṃ corikāti vuttaṃ hoti. Tattha adinnanti parapariggahitaṃ, yattha paro yathākāmakāritaṃ āpajjanto adaṇḍāraho anupavajjo ca hoti; tasmiṃ parapariggahite parapariggahitasaññino tadādāyakaupakkamasamuṭṭhāpikā theyyacetanā adinnādānaṃ. Taṃ hīne parassa santake appasāvajjaṃ, paṇīte mahāsāvajjaṃ. Kasmā? Vatthupaṇītatāya. Vatthusamatte sati guṇādhikānaṃ santake vatthusmiṃ mahāsāvajjaṃ, taṃ taṃ guṇādhikaṃ upādāya tato tato hīnaguṇassa santake vatthusmiṃ appasāvajjaṃ.
തസ്സ പഞ്ച സമ്ഭാരാ ഹോന്തി – പരപരിഗ്ഗഹിതം, പരപരിഗ്ഗഹിതസഞ്ഞിതാ, ഥേയ്യചിത്തം, ഉപക്കമോ, തേന ഹരണന്തി. പഹായാതി ഇമം അദിന്നാദാനചേതനാസങ്ഖാതം ദുസ്സീല്യം പജഹിത്വാ. പടിവിരതോതി പഹീനകാലതോ പട്ഠായ തതോ ദുസ്സീല്യതോ ഓരതോ വിരതോവ. ദിന്നമേവ ആദിയതീതി ദിന്നാദായീ. ചിത്തേനപി ദിന്നമേവ പടികങ്ഖതീതി ദിന്നപാടികങ്ഖീ. ഥേനേതീതി ഥേനോ, ന ഥേനേന അഥേനേന. അഥേനത്തായേവ സുചിഭൂതേന. അത്തനാതി അത്തഭാവേന, അഥേനം സുചിഭൂതം അത്തഭാവം കത്വാ വിഹരതീതി വുത്തം ഹോതി. ഇതോ പരം വുത്തനയമേവ.
Tassa pañca sambhārā honti – parapariggahitaṃ, parapariggahitasaññitā, theyyacittaṃ, upakkamo, tena haraṇanti. Pahāyāti imaṃ adinnādānacetanāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ pajahitvā. Paṭiviratoti pahīnakālato paṭṭhāya tato dussīlyato orato viratova. Dinnameva ādiyatīti dinnādāyī. Cittenapi dinnameva paṭikaṅkhatīti dinnapāṭikaṅkhī. Thenetīti theno, na thenena athenena. Athenattāyeva sucibhūtena. Attanāti attabhāvena, athenaṃ sucibhūtaṃ attabhāvaṃ katvā viharatīti vuttaṃ hoti. Ito paraṃ vuttanayameva.
മേത്തായനവസേന മേത്തി. മേത്താകാരോ മേത്തായനാ. മേത്തായ അയിതസ്സ മേത്താസമങ്ഗിനോ ചിത്തസ്സ ഭാവോ മേത്തായിതത്തം. അനുദയതീതി അനുദയാ, രക്ഖതീതി അത്ഥോ. അനുദയാകാരോ അനുദയനാ. അനുദയിതസ്സ ഭാവോ അനുദയിതത്തം. ഹിതസ്സ ഏസനവസേന ഹിതേസിതാ. അനുകമ്പനവസേന അനുകമ്പാ. സബ്ബേഹിപി ഇമേഹി പദേഹി ഉപചാരപ്പനാപ്പത്താവ മേത്താ വുത്താ. വിപുലേനാതി ഏത്ഥ ഫരണവസേന വിപുലതാ ദട്ഠബ്ബാ. ഭൂമിവസേന പന തം മഹഗ്ഗതം. പഗുണവസേന അപ്പമാണം. സത്താരമ്മണവസേന ച അപ്പമാണം. ബ്യാപാദപച്ചത്ഥികപ്പഹാനേന അവേരം. ദോമനസ്സപ്പഹാനതോ അബ്യാപജ്ജം, നിദ്ദുക്ഖന്തി വുത്തം ഹോതി.
Mettāyanavasena metti. Mettākāro mettāyanā. Mettāya ayitassa mettāsamaṅgino cittassa bhāvo mettāyitattaṃ. Anudayatīti anudayā, rakkhatīti attho. Anudayākāro anudayanā. Anudayitassa bhāvo anudayitattaṃ. Hitassa esanavasena hitesitā. Anukampanavasena anukampā. Sabbehipi imehi padehi upacārappanāppattāva mettā vuttā. Vipulenāti ettha pharaṇavasena vipulatā daṭṭhabbā. Bhūmivasena pana taṃ mahaggataṃ. Paguṇavasena appamāṇaṃ. Sattārammaṇavasena ca appamāṇaṃ. Byāpādapaccatthikappahānena averaṃ. Domanassappahānato abyāpajjaṃ, niddukkhanti vuttaṃ hoti.
ആവിലന്തി അപ്പസന്നം. ലുളിതന്തി കലലം. ഏരിതന്തി അസന്നിട്ഠാനം. ഘട്ടിതന്തി ആരമ്മണേന ഘട്ടനമാപാദിതം. ചലിതന്തി കമ്പമാനം. ഭന്തന്തി വിബ്ഭന്തം. അവൂപസന്തന്തി അനിബ്ബുതം.
Āvilanti appasannaṃ. Luḷitanti kalalaṃ. Eritanti asanniṭṭhānaṃ. Ghaṭṭitanti ārammaṇena ghaṭṭanamāpāditaṃ. Calitanti kampamānaṃ. Bhantanti vibbhantaṃ. Avūpasantanti anibbutaṃ.
യോ സോ മാരോതി ഏവമാദീസു മഹാജനം അനത്ഥേ നിയോജേത്വാ മാരേതീതി മാരോ. കണ്ഹകമ്മത്താ കണ്ഹോ. കാമാവചരിസ്സരത്താ അധിപതി. മരണം പാപനതോ അന്തഗൂ. മുഞ്ചിതും അപ്പദാനട്ഠേന നമുചി. മാരസ്സ ബളിസന്തി മാരബളിസം. വട്ടസന്നിസ്സിതട്ഠേന മാരസ്സ ആമിസന്തി മാരാമിസം. വസവത്തനട്ഠേന മാരസ്സ വിസയോതി മാരവിസയോ. ഗോചരട്ഠേന മാരസ്സ നിവാസോതി മാരനിവാസോ . കാമചാരം ചരട്ഠേന മാരസ്സ ഗോചരോതി മാരഗോചരോ. ദുപ്പമുഞ്ചനട്ഠേന മാരസ്സ ബന്ധനന്തി മാരബന്ധനം. ദുക്ഖുദ്ദയോതി ദുക്ഖബന്ധനോ.
Yoso māroti evamādīsu mahājanaṃ anatthe niyojetvā māretīti māro. Kaṇhakammattā kaṇho. Kāmāvacarissarattā adhipati. Maraṇaṃ pāpanato antagū. Muñcituṃ appadānaṭṭhena namuci. Mārassa baḷisanti mārabaḷisaṃ. Vaṭṭasannissitaṭṭhena mārassa āmisanti mārāmisaṃ. Vasavattanaṭṭhena mārassa visayoti māravisayo. Gocaraṭṭhena mārassa nivāsoti māranivāso. Kāmacāraṃ caraṭṭhena mārassa gocaroti māragocaro. Duppamuñcanaṭṭhena mārassa bandhananti mārabandhanaṃ. Dukkhuddayoti dukkhabandhano.
൨൦൩. മൂലമ്പി തേസം പലിഖഞ്ഞ തിട്ഠേതി തേസം കോധാതിമാനാനം യം അവിജ്ജാദികം മൂലം, തമ്പി പലിഖണിത്വാ തിട്ഠേയ്യ. അദ്ധാ ഭവന്തോ അഭിസമ്ഭവേയ്യാതി ഏതം പിയാപിയം അഭിഭവന്തോ ഏകംസേനേവ അഭിഭവേയ്യ, ന തത്ഥ സിഥിലം പരക്കമേയ്യാതി അധിപ്പായോ.
203.Mūlampi tesaṃ palikhañña tiṭṭheti tesaṃ kodhātimānānaṃ yaṃ avijjādikaṃ mūlaṃ, tampi palikhaṇitvā tiṭṭheyya. Addhā bhavanto abhisambhaveyyāti etaṃ piyāpiyaṃ abhibhavanto ekaṃseneva abhibhaveyya, na tattha sithilaṃ parakkameyyāti adhippāyo.
അവിജ്ജാ മൂലന്തിആദയോ അവിജ്ജാ കോധസ്സ ഉപനിസ്സയസഹജാതാദിവസേന മൂലം ഹോതി. അനുപായമനസികാരോ ച അസ്മിമാനോ ച ഇമേ ദ്വേ ഉപനിസ്സയവസേനേവ. അഹിരികഅനോത്തപ്പഉദ്ധച്ചാ ഇമേ തയോ ഉപനിസ്സയസഹജാതാദിവസേന മൂലാനി ഹോന്തി, തഥാ അതിമാനസ്സാപി.
Avijjā mūlantiādayo avijjā kodhassa upanissayasahajātādivasena mūlaṃ hoti. Anupāyamanasikāro ca asmimāno ca ime dve upanissayavaseneva. Ahirikaanottappauddhaccā ime tayo upanissayasahajātādivasena mūlāni honti, tathā atimānassāpi.
൨൦൪. പഞ്ഞം പുരക്ഖത്വാതി പഞ്ഞം പുബ്ബങ്ഗമം കത്വാ. കല്യാണപീതീതി കല്യാണപീതിയാ സമന്നാഗതോ. ചതുരോ സഹേഥ പരിദേവധമ്മേതി അനന്തരഗാഥായ വുച്ചമാനേ പരിദേവനീയധമ്മേ സഹേയ്യ.
204.Paññaṃ purakkhatvāti paññaṃ pubbaṅgamaṃ katvā. Kalyāṇapītīti kalyāṇapītiyā samannāgato. Caturo sahetha paridevadhammeti anantaragāthāya vuccamāne paridevanīyadhamme saheyya.
വിചയബഹുലോതി പരിവീമംസനബഹുലോ. പവിചയബഹുലോതി വിസേസേന വീമംസനബഹുലോ. പേക്ഖായനബഹുലോതി ഇക്ഖണബഹുലോ. സമേക്ഖായനബഹുലോതി ഏസനബഹുലോ. വിഭൂതവിഹാരീതി പാകടം കത്വാ ഞാതവിഹാരീ.
Vicayabahuloti parivīmaṃsanabahulo. Pavicayabahuloti visesena vīmaṃsanabahulo. Pekkhāyanabahuloti ikkhaṇabahulo. Samekkhāyanabahuloti esanabahulo. Vibhūtavihārīti pākaṭaṃ katvā ñātavihārī.
അഭിക്കന്തേ പടിക്കന്തേതി ഏത്ഥ താവ അഭിക്കന്തം വുച്ചതി ഗമനം. പടിക്കന്തം നിവത്തനം. തദുഭയമ്പി ചതൂസു ഇരിയാപഥേസു ലബ്ഭതി. ഗമനേ താവ പുരതോ കായം അഭിഹരന്തോ അഭിക്കമതി നാമ. പടിനിവത്തേന്തോ പടിക്കമതി നാമ. ഠാനേപി ഠിതകോവ കായം പുരതോ ഓനമേന്തോ അഭിക്കമതി നാമ. പച്ഛതോ അപനാമേന്തോ പടിക്കമതി നാമ. നിസജ്ജായപി നിസിന്നകോവ ആസനസ്സ പുരിമഅങ്ഗാഭിമുഖോ സംസരന്തോ അഭിക്കമതി നാമ. പച്ഛിമഅങ്ഗപ്പദേസം പച്ഛാ സംസരന്തോ പടിക്കമതി നാമ. നിപജ്ജായപി ഏസേവ നയോ.
Abhikkante paṭikkanteti ettha tāva abhikkantaṃ vuccati gamanaṃ. Paṭikkantaṃ nivattanaṃ. Tadubhayampi catūsu iriyāpathesu labbhati. Gamane tāva purato kāyaṃ abhiharanto abhikkamati nāma. Paṭinivattento paṭikkamati nāma. Ṭhānepi ṭhitakova kāyaṃ purato onamento abhikkamati nāma. Pacchato apanāmento paṭikkamati nāma. Nisajjāyapi nisinnakova āsanassa purimaaṅgābhimukho saṃsaranto abhikkamati nāma. Pacchimaaṅgappadesaṃ pacchā saṃsaranto paṭikkamati nāma. Nipajjāyapi eseva nayo.
സമ്പജാനകാരീ ഹോതീതി സമ്പജഞ്ഞേന സബ്ബകിച്ചകാരീ, സമ്പജഞ്ഞമേവ വാ കാരീ ഹോതി. സോ ഹി അഭിക്കന്താദീസു സമ്പജഞ്ഞം കരോതേവ, ന കത്ഥചി സമ്പജഞ്ഞവിരഹിതോ ഹോതി. ആലോകിതേ വിലോകിതേതി ഏത്ഥ പന ആലോകിതം നാമ പുരതോ പേക്ഖനം. വിലോകിതം നാമ അനുദിസാപേക്ഖനം. അഞ്ഞാനിപി ഹേട്ഠാ ഉപരി പച്ഛതോ പേക്ഖനവസേന ഓലോകിതഉല്ലോകിതഅപലോകിതാനി നാമ ഹോന്തി. താനി ഇധ ന ഗഹിതാനി. സാരുപ്പവസേന പന ഇമാനേവ ദ്വേ ഗഹിതാനി, ഇമിനാ വാ മുഖേന സബ്ബാനി ഗഹിതാനേവാതി.
Sampajānakārīhotīti sampajaññena sabbakiccakārī, sampajaññameva vā kārī hoti. So hi abhikkantādīsu sampajaññaṃ karoteva, na katthaci sampajaññavirahito hoti. Ālokite vilokiteti ettha pana ālokitaṃ nāma purato pekkhanaṃ. Vilokitaṃ nāma anudisāpekkhanaṃ. Aññānipi heṭṭhā upari pacchato pekkhanavasena olokitaullokitaapalokitāni nāma honti. Tāni idha na gahitāni. Sāruppavasena pana imāneva dve gahitāni, iminā vā mukhena sabbāni gahitānevāti.
സമിഞ്ജിതേ പസാരിതേതി പബ്ബാനം സമിഞ്ജനപസാരണേ. സങ്ഘാടിപത്തചീവരധാരണേതി ഏത്ഥ സങ്ഘാടിചീവരാനം നിവാസനപാരുപനവസേന , പത്തസ്സ ഭിക്ഖാപടിഗ്ഗഹണാദിവസേന പരിഭോഗോ ധാരണം നാമ. അസിതാദീസു അസിതേതി പിണ്ഡപാതഭോജനേ. പീതേതി യാഗുആദിപാനേ. ഖായിതേതി പിട്ഠഖജ്ജകാദിഖാദനേ. സായിതേതി മധുഫാണിതാദിസായനേ. ഉച്ചാരപസ്സാവകമ്മേതി ഉച്ചാരസ്സ ച പസ്സാവസ്സ ച കരണേ. ഗതാദീസു ഗതേതി ഗമനേ. ഠിതേതി ഠാനേ. നിസിന്നേതി നിസജ്ജായ.
Samiñjite pasāriteti pabbānaṃ samiñjanapasāraṇe. Saṅghāṭipattacīvaradhāraṇeti ettha saṅghāṭicīvarānaṃ nivāsanapārupanavasena , pattassa bhikkhāpaṭiggahaṇādivasena paribhogo dhāraṇaṃ nāma. Asitādīsu asiteti piṇḍapātabhojane. Pīteti yāguādipāne. Khāyiteti piṭṭhakhajjakādikhādane. Sāyiteti madhuphāṇitādisāyane. Uccārapassāvakammeti uccārassa ca passāvassa ca karaṇe. Gatādīsu gateti gamane. Ṭhiteti ṭhāne. Nisinneti nisajjāya.
സുത്തേതി സയനേ. ജാഗരിതേതി ജാഗരണേ. ഭാസിതേതി കഥനേ. തത്ഥ ഉപാദാരൂപസ്സ സദ്ദായതനസ്സ അപ്പവത്തേ സതി ഭാസിതാ നാമ ന ഹോതി, തസ്മിം പവത്തന്തേ ഹോതീതി പരിഗ്ഗാഹകോ ഭിക്ഖു ഭാസിതേ സമ്പജാനകാരീ നാമ ഹോതി. വിമുത്തായതനസീസേന ധമ്മം ദേസേന്തോപി ബാത്തിംസതിരച്ഛാനകഥം പഹായ ദസകഥാവത്ഥുനിസ്സിതം കഥം കഥേന്തോപി ഭാസിതേ സമ്പജാനകാരീ നാമ. തുണ്ഹീഭാവേതി അകഥനേ. തത്ഥ ഉപാദാരൂപസ്സ സദ്ദായതനസ്സ പവത്തിയം തുണ്ഹീഭാവോ നാമ നത്ഥി, അപ്പവത്തിയം ഹോതീതി പരിഗ്ഗാഹകോ ഭിക്ഖു തുണ്ഹീഭാവേ സമ്പജാനകാരീ നാമ ഹോതി. അട്ഠതിംസആരമ്മണേസു ചിത്തരുചിയം കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ നിസിന്നോപി ദുതിയജ്ഝാനം സമാപന്നോപി തുണ്ഹീഭാവേ സമ്പജാനകാരീ നാമ. ഏത്ഥ ച ഏകോ ഇരിയാപഥോ ദ്വീസു ഠാനേസു ആഗതോ. സോ ഹേട്ഠാ അഭിക്കന്തേ പടിക്കന്തേതി ഏത്ഥ ഭിക്ഖാചാരഗാമം ഗച്ഛതോ ആഗച്ഛതോ ച അദ്ധാനഗമനവസേന കഥിതോ. ഗതേ ഠിതേതി ഏത്ഥ വിഹാരേ ചുണ്ണികപാദുദ്ധാരവസേന കഥിതോതി വേദിതബ്ബോ. ബുദ്ധാനുസ്സതിവസേനാതിആദയോ ഹേട്ഠാ തത്ഥ തത്ഥ പകാസിതാ ഏവ.
Sutteti sayane. Jāgariteti jāgaraṇe. Bhāsiteti kathane. Tattha upādārūpassa saddāyatanassa appavatte sati bhāsitā nāma na hoti, tasmiṃ pavattante hotīti pariggāhako bhikkhu bhāsite sampajānakārī nāma hoti. Vimuttāyatanasīsena dhammaṃ desentopi bāttiṃsatiracchānakathaṃ pahāya dasakathāvatthunissitaṃ kathaṃ kathentopi bhāsite sampajānakārī nāma. Tuṇhībhāveti akathane. Tattha upādārūpassa saddāyatanassa pavattiyaṃ tuṇhībhāvo nāma natthi, appavattiyaṃ hotīti pariggāhako bhikkhu tuṇhībhāve sampajānakārī nāma hoti. Aṭṭhatiṃsaārammaṇesu cittaruciyaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā nisinnopi dutiyajjhānaṃ samāpannopi tuṇhībhāve sampajānakārī nāma. Ettha ca eko iriyāpatho dvīsu ṭhānesu āgato. So heṭṭhā abhikkante paṭikkanteti ettha bhikkhācāragāmaṃ gacchato āgacchato ca addhānagamanavasena kathito. Gate ṭhiteti ettha vihāre cuṇṇikapāduddhāravasena kathitoti veditabbo. Buddhānussativasenātiādayo heṭṭhā tattha tattha pakāsitā eva.
അരതീതി രതിപടിക്ഖേപോ. അരതിതാതി അരമനാകാരോ. അനഭിരതീതി അനഭിരതഭാവോ. അനഭിരമനാതി അനഭിരമനാകാരോ. ഉക്കണ്ഠിതാതി ഉക്കണ്ഠനാകാരോ. പരിതസ്സിതാതി ഉക്കണ്ഠനവസേനേവ പരിതസ്സനാ.
Aratīti ratipaṭikkhepo. Aratitāti aramanākāro. Anabhiratīti anabhiratabhāvo. Anabhiramanāti anabhiramanākāro. Ukkaṇṭhitāti ukkaṇṭhanākāro. Paritassitāti ukkaṇṭhanavaseneva paritassanā.
൨൦൫. കിം സൂ അസിസ്സന്തി കിം ഭുഞ്ജിസ്സാമി. കുവ വാ അസിസ്സന്തി കുഹിം വാ അസിസ്സാമി. ദുക്ഖം വത സേത്ഥ കുവജ്ജ സേസ്സന്തി ഇമം രത്തിം ദുക്ഖം സയിം, അജ്ജ ആഗമനരത്തിം കത്ഥ സയിസ്സം. ഏതേ വിതക്കേതി ഏതേ പിണ്ഡപാതനിസ്സിതേ ദ്വേ, സേനാസനനിസ്സിതേ ദ്വേതി ചത്താരോ വിതക്കേ. അനികേതചാരീതി അപലിബോധചാരീ നിത്തണ്ഹചാരീ.
205.Kiṃ sū asissanti kiṃ bhuñjissāmi. Kuva vā asissanti kuhiṃ vā asissāmi. Dukkhaṃ vata settha kuvajja sessanti imaṃ rattiṃ dukkhaṃ sayiṃ, ajja āgamanarattiṃ kattha sayissaṃ. Ete vitakketi ete piṇḍapātanissite dve, senāsananissite dveti cattāro vitakke. Aniketacārīti apalibodhacārī nittaṇhacārī.
ഫലകേ വാതി വങ്കാദിഫലകപീഠേ ച. ആഗാമിരത്തിന്തി ആഗമനിരത്തിയം. ആദേവനേയ്യേതി വിസേസേന ദേവനിയ്യേ. പരിദേവനേയ്യേതി സമന്തതോ ദേവനിയ്യേ.
Phalakevāti vaṅkādiphalakapīṭhe ca. Āgāmirattinti āgamanirattiyaṃ. Ādevaneyyeti visesena devaniyye. Paridevaneyyeti samantato devaniyye.
൨൦൬. കാലേതി പിണ്ഡപാതകാലേ പിണ്ഡപാതസങ്ഖാതം അന്നം വാ, ചീവരകാലേ ചീവരസങ്ഖാതം വസനം വാ ലദ്ധാ ധമ്മേന സമേനാതി അധിപ്പായോ. മത്തം സ ജഞ്ഞാതി പരിഗ്ഗഹേ ച പരിഭോഗേ ച സോ പമാണം ജാനേയ്യ. ഇധാതി സാസനേ, നിപാതമത്തമേവ വാ ഏതം. തോസനത്ഥന്തി സന്തോസത്ഥം, ഏതദത്ഥം മത്തം ജാനേയ്യാതി വുത്തം ഹോതി. സോ തേസു ഗുത്തോതി സോ ഭിക്ഖു തേസു പച്ചയേസു ഗുത്തോ. യതചാരീതി സഞ്ഞതവിഹാരോ, രക്ഖിതഇരിയാപഥോ രക്ഖിതകായവചീമനോദ്വാരോ ചാതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘യതിചാരീ’’തിപി പാഠോ, ഏസോയേവത്ഥോ. രുസിതോതി രോസിതോ. ഘട്ടിതോതി വുത്തം ഹോതി.
206.Kāleti piṇḍapātakāle piṇḍapātasaṅkhātaṃ annaṃ vā, cīvarakāle cīvarasaṅkhātaṃ vasanaṃ vā laddhā dhammena samenāti adhippāyo. Mattaṃ sa jaññāti pariggahe ca paribhoge ca so pamāṇaṃ jāneyya. Idhāti sāsane, nipātamattameva vā etaṃ. Tosanatthanti santosatthaṃ, etadatthaṃ mattaṃ jāneyyāti vuttaṃ hoti. So tesu guttoti so bhikkhu tesu paccayesu gutto. Yatacārīti saññatavihāro, rakkhitairiyāpatho rakkhitakāyavacīmanodvāro cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Yaticārī’’tipi pāṭho, esoyevattho. Rusitoti rosito. Ghaṭṭitoti vuttaṃ hoti.
ദ്വീഹി കാരണേഹി മത്തം ജാനേയ്യാതി ദ്വീഹി ഭാഗേഹി പമാണം ജാനേയ്യ. പടിഗ്ഗഹണതോ വാതി പരേഹി ദിയ്യമാനഗ്ഗഹണകാലതോ വാ. പരിഭോഗതോ വാതി പരിഭുഞ്ജനകാലതോ വാ. ഥോകേപി ദിയ്യമാനേതി അപ്പകേപി ദിയ്യമാനേ. കുലാനുദയായാതി കുലാനം അനുദയതായ. കുലാനുരക്ഖായാതി കുലാനം അനുരക്ഖണത്ഥായ. പടിഗ്ഗണ്ഹാതീതി ഥോകമ്പി ഗണ്ഹാതി. ബഹുകേപി ദിയ്യമാനേതി അനപ്പകേപി ദിയ്യമാനേ. കായപരിഹാരികം ചീവരം പടിഗ്ഗണ്ഹാതീതി ഏത്ഥ കായം പരിഹരതി പോസേതീതി കായപരിഹാരികം. കുച്ഛിപരിഹാരികന്തി കുച്ഛിം പരിഹരതി പോസേതീതി കുച്ഛിപരിഹാരികം. ഇതരീതരപച്ചയസന്തോസേന സമന്നാഗതസ്സ ഭിക്ഖുനോ അട്ഠ പരിക്ഖാരാ വട്ടന്തി തീണി ചീവരാനി പത്തോ ദന്തകട്ഠച്ഛേദനവാസി ഏകാ സൂചി കായബന്ധനം പരിസ്സാവനന്തി. വുത്തമ്പി ചേതം –
Dvīhi kāraṇehi mattaṃ jāneyyāti dvīhi bhāgehi pamāṇaṃ jāneyya. Paṭiggahaṇato vāti parehi diyyamānaggahaṇakālato vā. Paribhogato vāti paribhuñjanakālato vā. Thokepi diyyamāneti appakepi diyyamāne. Kulānudayāyāti kulānaṃ anudayatāya. Kulānurakkhāyāti kulānaṃ anurakkhaṇatthāya. Paṭiggaṇhātīti thokampi gaṇhāti. Bahukepi diyyamāneti anappakepi diyyamāne. Kāyaparihārikaṃ cīvaraṃ paṭiggaṇhātīti ettha kāyaṃ pariharati posetīti kāyaparihārikaṃ. Kucchiparihārikanti kucchiṃ pariharati posetīti kucchiparihārikaṃ. Itarītarapaccayasantosena samannāgatassa bhikkhuno aṭṭha parikkhārā vaṭṭanti tīṇi cīvarāni patto dantakaṭṭhacchedanavāsi ekā sūci kāyabandhanaṃ parissāvananti. Vuttampi cetaṃ –
‘‘തിചീവരഞ്ച പത്തോ ച, വാസി സൂചി ച ബന്ധനം;
‘‘Ticīvarañca patto ca, vāsi sūci ca bandhanaṃ;
പരിസ്സാവനേന അട്ഠേതേ, യുത്തയോഗസ്സ ഭിക്ഖുനോ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൧൫; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൯൪; ൨.൩൪൯; അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൪.൧൯൮);
Parissāvanena aṭṭhete, yuttayogassa bhikkhuno’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.215; ma. ni. aṭṭha. 1.294; 2.349; a. ni. aṭṭha. 2.4.198);
തേ സബ്ബേ കായപരിഹാരികാപി ഹോന്തി കുച്ഛിപരിഹാരികാപി. കഥം? തിചീവരം താവ നിവാസേത്വാ ച പാരുപിത്വാ ച വിചരണകാലേ കായം പരിഹരതി പോസേതീതി കായപരിഹാരികം ഹോതി. ചീവരകണ്ണേന ഉദകം പരിസ്സാവേത്വാ പിവനകാലേ ഖാദിതബ്ബഫലാഫലഗ്ഗഹണകാലേ ച കുച്ഛിം പരിഹരതി പോസേതീതി കുച്ഛിപരിഹാരികം ഹോതി.
Te sabbe kāyaparihārikāpi honti kucchiparihārikāpi. Kathaṃ? Ticīvaraṃ tāva nivāsetvā ca pārupitvā ca vicaraṇakāle kāyaṃ pariharati posetīti kāyaparihārikaṃ hoti. Cīvarakaṇṇena udakaṃ parissāvetvā pivanakāle khāditabbaphalāphalaggahaṇakāle ca kucchiṃ pariharati posetīti kucchiparihārikaṃ hoti.
പത്തോപി തേന ഉദകം ഉദ്ധരിത്വാ ന്ഹാനകാലേ കുടിപരിഭണ്ഡകരണകാലേ ച കായപരിഹാരികോ ഹോതി . ആഹാരം ഗഹേത്വാ ഭുഞ്ജനകാലേ കുച്ഛിപരിഹാരികോ. വാസിപി തായ ദന്തകട്ഠച്ഛേദനകാലേ മഞ്ചപീഠാനം അങ്ഗപാദചീവരകുടിദണ്ഡകസജ്ജനകാലേ ച കായപരിഹാരികാ ഹോതി. ഉച്ഛുച്ഛേദനനാളികേരാദിതച്ഛനകാലേ കുച്ഛിപരിഹാരികാ. സൂചി ചീവരസിബ്ബനകാലേ കായപരിഹാരികാ ഹോതി. പൂവം വാ ഫലം വാ വിജ്ഝിത്വാ ഖാദനകാലേ കുച്ഛിപരിഹാരികാ. കായബന്ധനം ബന്ധിത്വാ വിചരണകാലേ കായപരിഹാരികം. ഉച്ഛുആദീനി ബന്ധിത്വാ ഗഹണകാലേ കുച്ഛിപരിഹാരികം. പരിസ്സാവനം തേന ഉദകം പരിസ്സാവേത്വാ ന്ഹാനകാലേ സേനാസനപരിഭണ്ഡകരണകാലേ ച കായപരിഹാരികം, പാനീയപാണകപരിസ്സാവനകാലേ തേനേവ തിലതണ്ഡുലപുഥുകാദീനി ഗഹേത്വാ ഖാദനകാലേ ച കുച്ഛിപരിഹാരികം.
Pattopi tena udakaṃ uddharitvā nhānakāle kuṭiparibhaṇḍakaraṇakāle ca kāyaparihāriko hoti . Āhāraṃ gahetvā bhuñjanakāle kucchiparihāriko. Vāsipi tāya dantakaṭṭhacchedanakāle mañcapīṭhānaṃ aṅgapādacīvarakuṭidaṇḍakasajjanakāle ca kāyaparihārikā hoti. Ucchucchedananāḷikerāditacchanakāle kucchiparihārikā. Sūci cīvarasibbanakāle kāyaparihārikā hoti. Pūvaṃ vā phalaṃ vā vijjhitvā khādanakāle kucchiparihārikā. Kāyabandhanaṃ bandhitvā vicaraṇakāle kāyaparihārikaṃ. Ucchuādīni bandhitvā gahaṇakāle kucchiparihārikaṃ. Parissāvanaṃ tena udakaṃ parissāvetvā nhānakāle senāsanaparibhaṇḍakaraṇakāle ca kāyaparihārikaṃ, pānīyapāṇakaparissāvanakāle teneva tilataṇḍulaputhukādīni gahetvā khādanakāle ca kucchiparihārikaṃ.
പടിസങ്ഖായോനിസോതി ഉപായേന പഥേന പടിസങ്ഖായ ഞത്വാ, പച്ചവേക്ഖിത്വാതി അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച ‘‘സീതസ്സ പടിഘാതായാ’’തിആദിനാ നയേന വുത്തപച്ചവേക്ഖണമേവ യോനിസോ പടിസങ്ഖാതി വേദിതബ്ബം. തത്ഥ ചീവരന്തി അന്തരവാസകാദീസു യംകിഞ്ചി. പടിസേവതീതി പരിഭുഞ്ജതി നിവാസേതി വാ പാരുപതി വാ. യാവദേവാതി പയോജനാവധിപരിച്ഛേദനിയമവചനം. ഏത്തകമേവ ഹി യോഗിനോ ചീവരപടിസേവനേ പയോജനം, യദിദം സീതസ്സ പടിഘാതായാതിആദി, ന ഇതോ ഭിയ്യോ. സീതസ്സാതി അജ്ഝത്തധാതുക്ഖോഭവസേന വാ ബഹിദ്ധാ ഉതുപരിണാമനവസേന വാ ഉപ്പന്നസ്സ യസ്സ കസ്സചി സീതസ്സ.
Paṭisaṅkhāyonisoti upāyena pathena paṭisaṅkhāya ñatvā, paccavekkhitvāti attho. Ettha ca ‘‘sītassa paṭighātāyā’’tiādinā nayena vuttapaccavekkhaṇameva yoniso paṭisaṅkhāti veditabbaṃ. Tattha cīvaranti antaravāsakādīsu yaṃkiñci. Paṭisevatīti paribhuñjati nivāseti vā pārupati vā. Yāvadevāti payojanāvadhiparicchedaniyamavacanaṃ. Ettakameva hi yogino cīvarapaṭisevane payojanaṃ, yadidaṃ sītassa paṭighātāyātiādi, na ito bhiyyo. Sītassāti ajjhattadhātukkhobhavasena vā bahiddhā utupariṇāmanavasena vā uppannassa yassa kassaci sītassa.
പടിഘാതായാതി പടിഹനനത്ഥം. യഥാ സരീരേ ആബാധം ന ഉപ്പാദേതി, ഏവം തസ്സ വിനോദനത്ഥം. സീതബ്ഭാഹതേ ഹി സരീരേ വിക്ഖിത്തചിത്തോ യോനിസോ പദഹിതും ന സക്കോതി. തസ്മാ സീതസ്സ പടിഘാതായ ചീവരം സേവിതബ്ബന്തി ഭഗവാ അനുഞ്ഞാസി. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ. കേവലഞ്ഹേത്ഥ ഉണ്ഹസ്സാതി അഗ്ഗിസന്താപസ്സ, തസ്സ വനദാഹാദീസു സമ്ഭവോ വേദിതബ്ബോ. ഡംസമകസവാതാതപസരീസപസമ്ഫസ്സാനന്തി ഏത്ഥ പന ഡംസാതി ഡംസനമക്ഖികാ. ‘‘അന്ധമക്ഖികാ’’തിപി വുച്ചന്തി. മകസാതി മകസാ ഏവ. വാതാതി സരജഅരജാദിഭേദാ . ആതപോതി സൂരിയാതപോ. സരീസപാതി യേ കേചി സരന്താ ഗച്ഛന്തി ദീഘജാതികാ സപ്പാദയോ, തേസം ദട്ഠസമ്ഫസ്സോ ച ഫുട്ഠസമ്ഫസ്സോ ചാതി ദുവിധോ സമ്ഫസ്സോ; സോപി ചീവരം പാരുപിത്വാ നിസിന്നം ന ബാധതി. തസ്മാ താദിസേസു ഠാനേസു തേസം പടിഘാതത്ഥായ പടിസേവതി. യാവദേവാതി പുന ഏതസ്സ വചനം നിയതപയോജനാവധിപരിച്ഛേദദസ്സനത്ഥം. ഹിരികോപീനപടിച്ഛാദനത്ഥന്തി നിയതപയോജനം, ഇതരാനി കദാചി ഹോന്തി. തത്ഥ ഹിരികോപീനന്തി തം തം സമ്ബാധട്ഠാനം. യസ്മിം യസ്മിഞ്ഹി അങ്ഗേ വിവരിയമാനേ ഹിരീ കുപ്പതി വിനസ്സതി, തം തം ഹിരിം കോപനതോ ഹിരികോപീനന്തി വുച്ചതി. തസ്സ ച ഹിരികോപീനസ്സ പടിച്ഛാദനത്ഥന്തി ഹിരികോപീനപടിച്ഛാദനത്ഥം. ‘‘ഹിരികോപീനം പടിച്ഛാദനത്ഥ’’ന്തിപി പാഠോ.
Paṭighātāyāti paṭihananatthaṃ. Yathā sarīre ābādhaṃ na uppādeti, evaṃ tassa vinodanatthaṃ. Sītabbhāhate hi sarīre vikkhittacitto yoniso padahituṃ na sakkoti. Tasmā sītassa paṭighātāya cīvaraṃ sevitabbanti bhagavā anuññāsi. Esa nayo sabbattha. Kevalañhettha uṇhassāti aggisantāpassa, tassa vanadāhādīsu sambhavo veditabbo. Ḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassānanti ettha pana ḍaṃsāti ḍaṃsanamakkhikā. ‘‘Andhamakkhikā’’tipi vuccanti. Makasāti makasā eva. Vātāti sarajaarajādibhedā . Ātapoti sūriyātapo. Sarīsapāti ye keci sarantā gacchanti dīghajātikā sappādayo, tesaṃ daṭṭhasamphasso ca phuṭṭhasamphasso cāti duvidho samphasso; sopi cīvaraṃ pārupitvā nisinnaṃ na bādhati. Tasmā tādisesu ṭhānesu tesaṃ paṭighātatthāya paṭisevati. Yāvadevāti puna etassa vacanaṃ niyatapayojanāvadhiparicchedadassanatthaṃ. Hirikopīnapaṭicchādanatthanti niyatapayojanaṃ, itarāni kadāci honti. Tattha hirikopīnanti taṃ taṃ sambādhaṭṭhānaṃ. Yasmiṃ yasmiñhi aṅge vivariyamāne hirī kuppati vinassati, taṃ taṃ hiriṃ kopanato hirikopīnanti vuccati. Tassa ca hirikopīnassa paṭicchādanatthanti hirikopīnapaṭicchādanatthaṃ. ‘‘Hirikopīnaṃ paṭicchādanattha’’ntipi pāṭho.
പിണ്ഡപാതന്തി യംകിഞ്ചി ആഹാരം. യോ ഹി കോചി ആഹാരോ ഭിക്ഖുനോ പിണ്ഡോല്യേന പത്തേ പതിതത്താ ‘‘പിണ്ഡപാതോ’’തി വുച്ചതി. പിണ്ഡാനം വാ പാതോ പിണ്ഡപാതോ, തത്ഥ തത്ഥ ലദ്ധാനം ഭിക്ഖാനം സന്നിപാതോ, സമൂഹോതി വുത്തം ഹോതി. സേസം ഹേട്ഠാ വുത്തനയമേവ.
Piṇḍapātanti yaṃkiñci āhāraṃ. Yo hi koci āhāro bhikkhuno piṇḍolyena patte patitattā ‘‘piṇḍapāto’’ti vuccati. Piṇḍānaṃ vā pāto piṇḍapāto, tattha tattha laddhānaṃ bhikkhānaṃ sannipāto, samūhoti vuttaṃ hoti. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
സേനാസനന്തി സയനഞ്ച ആസനഞ്ച. യത്ഥ യത്ഥ ഹി സേതി വിഹാരേ വാ അഡ്ഢയോഗാദിമ്ഹി വാ, തം സേനം. യത്ഥ യത്ഥ ആസതി നിസീദതി, തം ആസനം, തം ഏകതോ കത്വാ ‘‘സേനാസന’’ന്തി വുച്ചതി. ഉതുപരിസ്സയവിനോദനപടിസല്ലാനാരാമത്ഥന്തി പരിസഹനട്ഠേന ഉതുയേവ ഉതുപരിസ്സയോ. ഉതുപരിസ്സയസ്സ വിനോദനത്ഥഞ്ച പടിസല്ലാനാരാമത്ഥഞ്ച. യോ സരീരാബാധചിത്തവിക്ഖേപകരോ അസപ്പായോ ഉതു സേനാസനപടിസേവനേന വിനോദേതബ്ബോ ഹോതി, തസ്സ വിനോദനത്ഥം ഏകീഭാവസുഖത്ഥഞ്ചാതി വുത്തം ഹോതി. കാമഞ്ച സീതപടിഘാതാദിനാവ ഉതുപരിസ്സയവിനോദനം വുത്തമേവ. യഥാ പന ചീവരപടിസേവനേ ‘‘ഹിരികോപീനപടിച്ഛാദനം നിയതപയോജനം, ഇതരാനി കദാചി കദാചി ഭവന്തീ’’തി വുത്തം, ഏവമിധാപി നിയതഉതുപരിസ്സയവിനോദനം സന്ധായ ഇദം വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. അഥ വാ അയം വുത്തപ്പകാരോ ഉതു ഉതുയേവ. പരിസ്സയോ പന ദുവിധോ പാകടപരിസ്സയോ ച പടിച്ഛന്നപരിസ്സയോ ച. തത്ഥ പാകടപരിസ്സയോ സീഹബ്യഗ്ഘാദയോ, പടിച്ഛന്നപരിസ്സയോ രാഗദോസാദയോ. തേ യത്ഥ അപരിഗുത്തിയാ ച അസപ്പായരൂപദസ്സനാദിനാ ച ആബാധം ന കരോന്തി, തം സേനാസനം ഏവം ജാനിത്വാ പച്ചവേക്ഖിത്വാ പടിസേവന്തോ ഭിക്ഖു പടിസങ്ഖാ യോനിസോ സേനാസനം ഉതുപരിസ്സയവിനോദനത്ഥം പടിസേവതീതി വേദിതബ്ബോ.
Senāsananti sayanañca āsanañca. Yattha yattha hi seti vihāre vā aḍḍhayogādimhi vā, taṃ senaṃ. Yattha yattha āsati nisīdati, taṃ āsanaṃ, taṃ ekato katvā ‘‘senāsana’’nti vuccati. Utuparissayavinodanapaṭisallānārāmatthanti parisahanaṭṭhena utuyeva utuparissayo. Utuparissayassa vinodanatthañca paṭisallānārāmatthañca. Yo sarīrābādhacittavikkhepakaro asappāyo utu senāsanapaṭisevanena vinodetabbo hoti, tassa vinodanatthaṃ ekībhāvasukhatthañcāti vuttaṃ hoti. Kāmañca sītapaṭighātādināva utuparissayavinodanaṃ vuttameva. Yathā pana cīvarapaṭisevane ‘‘hirikopīnapaṭicchādanaṃ niyatapayojanaṃ, itarāni kadāci kadāci bhavantī’’ti vuttaṃ, evamidhāpi niyatautuparissayavinodanaṃ sandhāya idaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atha vā ayaṃ vuttappakāro utu utuyeva. Parissayo pana duvidho pākaṭaparissayo ca paṭicchannaparissayo ca. Tattha pākaṭaparissayo sīhabyagghādayo, paṭicchannaparissayo rāgadosādayo. Te yattha apariguttiyā ca asappāyarūpadassanādinā ca ābādhaṃ na karonti, taṃ senāsanaṃ evaṃ jānitvā paccavekkhitvā paṭisevanto bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso senāsanaṃ utuparissayavinodanatthaṃ paṭisevatīti veditabbo.
ഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരന്തി ഏത്ഥ രോഗസ്സ പടിഅയനട്ഠേന പച്ചയോ, പച്ചനീകഗമനട്ഠേനാതി അത്ഥോ. യസ്സ കസ്സചി സപ്പായസ്സേതം അധിവചനം. ഭിസക്കസ്സ കമ്മം തേന അനുഞ്ഞാതത്താതി ഭേസജ്ജം. ഗിലാനപച്ചയോവ ഭേസജ്ജം ഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജം, യം കിഞ്ചി ഗിലാനസ്സ സപ്പായം ഭിസക്കകമ്മം തേലമധുഫാണിതാദീതി വുത്തം ഹോതി. പരിക്ഖാരോതി പന ‘‘സത്തഹി നഗരപരിക്ഖാരേഹി സുപരിക്ഖത്തം ഹോതീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൭.൬൭) പരിവാരോ വുച്ചതി. ‘‘രഥോ സീലപരിക്ഖാരോ, ഝാനക്ഖോ ചക്കവീരിയോ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൫.൪) അലങ്കാരോ. ‘‘യേ ച ഖോ ഇമേ പബ്ബജിതേന ജീവിതപരിക്ഖാരാ സമുദാനേതബ്ബാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൧൯൧-൧൯൨) സമ്ഭാരോ. ഇധ പന സമ്ഭാരോപി പരിവാരോപി വട്ടതി. തഞ്ച ഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജം ജീവിതസ്സ പരിവാരോപി ഹോതി, ജീവിതനാസകാബാധുപ്പത്തിയാ അന്തരം അദത്വാ രക്ഖണതോ സമ്ഭാരോപി. യഥാചിരം പവത്തതി, ഏവമസ്സ കാരണഭാവതോ; തസ്മാ ‘‘പരിക്ഖാരോ’’തി വുച്ചതി. ഏവം ഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജഞ്ച തം പരിക്ഖാരോ ചാതി ഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരോ, തം ഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരം. ഗിലാനസ്സ യം കിഞ്ചി സപ്പായം ഭിസക്കാനുഞ്ഞാതം തേലമധുഫാണിതാദിജീവിതപരിക്ഖാരന്തി വുത്തം ഹോതി.
Gilānapaccayabhesajjaparikkhāranti ettha rogassa paṭiayanaṭṭhena paccayo, paccanīkagamanaṭṭhenāti attho. Yassa kassaci sappāyassetaṃ adhivacanaṃ. Bhisakkassa kammaṃ tena anuññātattāti bhesajjaṃ. Gilānapaccayova bhesajjaṃ gilānapaccayabhesajjaṃ, yaṃ kiñci gilānassa sappāyaṃ bhisakkakammaṃ telamadhuphāṇitādīti vuttaṃ hoti. Parikkhāroti pana ‘‘sattahi nagaraparikkhārehi suparikkhattaṃ hotī’’tiādīsu (a. ni. 7.67) parivāro vuccati. ‘‘Ratho sīlaparikkhāro, jhānakkho cakkavīriyo’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.4) alaṅkāro. ‘‘Ye ca kho ime pabbajitena jīvitaparikkhārā samudānetabbā’’tiādīsu (ma. ni. 1.191-192) sambhāro. Idha pana sambhāropi parivāropi vaṭṭati. Tañca gilānapaccayabhesajjaṃ jīvitassa parivāropi hoti, jīvitanāsakābādhuppattiyā antaraṃ adatvā rakkhaṇato sambhāropi. Yathāciraṃ pavattati, evamassa kāraṇabhāvato; tasmā ‘‘parikkhāro’’ti vuccati. Evaṃ gilānapaccayabhesajjañca taṃ parikkhāro cāti gilānapaccayabhesajjaparikkhāro, taṃ gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ. Gilānassa yaṃ kiñci sappāyaṃ bhisakkānuññātaṃ telamadhuphāṇitādijīvitaparikkhāranti vuttaṃ hoti.
ഉപ്പന്നാനന്തി ജാതാനം ഭൂതാനം നിബ്ബത്താനം. വേയ്യാബാധികാനന്തി ഏത്ഥ ബ്യാബാധോതി ധാതുക്ഖോഭോ തംസമുട്ഠാനാ ച കുട്ഠഗണ്ഡപീളകാദയോ, ബ്യാബാധതോ ഉപ്പന്നത്താ വേയ്യാബാധികാ. വേദനാനന്തി ദുക്ഖവേദനാ, അകുസലവിപാകവേദനാ, താസം വേയ്യാബാധികാനം വേദനാനം. അബ്യാബജ്ഝപരമതായാതി നിദ്ദുക്ഖപരമതായ. യാവ തം ദുക്ഖം സബ്ബം പഹീനം ഹോതി, താവാതി അത്ഥോ.
Uppannānanti jātānaṃ bhūtānaṃ nibbattānaṃ. Veyyābādhikānanti ettha byābādhoti dhātukkhobho taṃsamuṭṭhānā ca kuṭṭhagaṇḍapīḷakādayo, byābādhato uppannattā veyyābādhikā. Vedanānanti dukkhavedanā, akusalavipākavedanā, tāsaṃ veyyābādhikānaṃ vedanānaṃ. Abyābajjhaparamatāyāti niddukkhaparamatāya. Yāva taṃ dukkhaṃ sabbaṃ pahīnaṃ hoti, tāvāti attho.
സന്തുട്ഠോ ഹോതീതി പച്ചയസന്തോസേന സന്തുട്ഠോ ഹോതി. ഇതരീതരേന ചീവരേനാതി ഥൂലസുഖുമലൂഖപണീതഥിരജിണ്ണാനം യേന കേനചി. അഥ ഖോ യഥാലദ്ധാദീനം ഇതരീതരേന യേന കേനചി സന്തുട്ഠോ ഹോതീതി അത്ഥോ. ചീവരസ്മിഞ്ഹി തയോ സന്തോസാ യഥാലാഭസന്തോസോ യഥാബലസന്തോസോ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോതി. പിണ്ഡപാതാദീസുപി ഏസേവ നയോ.
Santuṭṭho hotīti paccayasantosena santuṭṭho hoti. Itarītarena cīvarenāti thūlasukhumalūkhapaṇītathirajiṇṇānaṃ yena kenaci. Atha kho yathāladdhādīnaṃ itarītarena yena kenaci santuṭṭho hotīti attho. Cīvarasmiñhi tayo santosā yathālābhasantoso yathābalasantoso yathāsāruppasantosoti. Piṇḍapātādīsupi eseva nayo.
വണ്ണവാദീതി ഏകോ സന്തുട്ഠോ ഹോതി, സന്തോസസ്സ വണ്ണം ന കഥേതി, ഏകോ ന സന്തുട്ഠോ ഹോതി, സന്തോസസ്സ വണ്ണം കഥേതി, ഏകോ നേവ സന്തുട്ഠോ ഹോതി, ന സന്തോസസ്സ വണ്ണം കഥേതി, ഏകോ സന്തുട്ഠോ ച ഹോതി, സന്തോസസ്സ വണ്ണം കഥേതി, തം ദസ്സേതും ‘‘ഇതരീതരചീവരസന്തുട്ഠിയാ ച വണ്ണവാദീ’’തി വുത്തം. അനേസനന്തി ദൂതേയ്യപഹീനഗമനാനുയോഗപ്പഭേദം നാനപ്പകാരം അനേസനം. അപ്പതിരൂപന്തി അയുത്തം. അലദ്ധാ ചാതി അലഭിത്വാ. യഥാ ഏകച്ചോ ‘‘കഥം നു ഖോ ചീവരം ലഭിസ്സാമീ’’തി പുഞ്ഞവന്തേഹി ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം ഏകതോ ഹുത്വാ കോഹഞ്ഞം കരോന്തോ ഉത്തസ്സതി പരിതസ്സതി, സന്തുട്ഠോ ഭിക്ഖു ഏവം അലദ്ധാ ച ചീവരം ന പരിതസ്സതി. ലദ്ധാ ചാതി ധമ്മേന സമേന ലഭിത്വാ. അഗധിതോതി വിഗതലോഭവന്തോ. അമുച്ഛിതോതി അധിമത്തതണ്ഹായ മുച്ഛം അനാപന്നോ. അനജ്ഝാപന്നോതി തണ്ഹായ അനോത്ഥടോ അപരിയോനദ്ധോ. ആദീനവദസ്സാവീതി അനേസനാപത്തിയഞ്ച ഗധിതപരിഭോഗേ ച ആദീനവം പസ്സമാനോ. നിസ്സരണപഞ്ഞോതി ‘‘യാവദേവ സീതസ്സ പടിഘാതായാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൩) വുത്തം നിസ്സരണം ഏവ പജാനന്തോ. ഇതരീതരചീവരസന്തുട്ഠിയാതി യേന കേനചി ചീവരേന സന്തുട്ഠിയാ. നേവത്താനുക്കംസേതീതി ‘‘അഹം പംസുകൂലികോ, മയാ ഉപസമ്പദമാളേയേവ പംസുകൂലികങ്ഗം ഗഹിതം, കോ മയാ സദിസോ അത്ഥീ’’തി അത്തുക്കംസനം ന കരോതി. ന പരം വമ്ഭേതീതി ‘‘ഇമേ പനഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ ന പംസുകൂലികാ’’തി വാ ‘‘പംസുകൂലികമത്തമ്പി ഏതേസം നത്ഥീ’’തി വാ ഏവം പരം ന വമ്ഭേതി.
Vaṇṇavādīti eko santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ na katheti, eko na santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ katheti, eko neva santuṭṭho hoti, na santosassa vaṇṇaṃ katheti, eko santuṭṭho ca hoti, santosassa vaṇṇaṃ katheti, taṃ dassetuṃ ‘‘itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī’’ti vuttaṃ. Anesananti dūteyyapahīnagamanānuyogappabhedaṃ nānappakāraṃ anesanaṃ. Appatirūpanti ayuttaṃ. Aladdhā cāti alabhitvā. Yathā ekacco ‘‘kathaṃ nu kho cīvaraṃ labhissāmī’’ti puññavantehi bhikkhūhi saddhiṃ ekato hutvā kohaññaṃ karonto uttassati paritassati, santuṭṭho bhikkhu evaṃ aladdhā ca cīvaraṃ na paritassati. Laddhā cāti dhammena samena labhitvā. Agadhitoti vigatalobhavanto. Amucchitoti adhimattataṇhāya mucchaṃ anāpanno. Anajjhāpannoti taṇhāya anotthaṭo apariyonaddho. Ādīnavadassāvīti anesanāpattiyañca gadhitaparibhoge ca ādīnavaṃ passamāno. Nissaraṇapaññoti ‘‘yāvadeva sītassa paṭighātāyā’’ti (ma. ni. 1.23) vuttaṃ nissaraṇaṃ eva pajānanto. Itarītaracīvarasantuṭṭhiyāti yena kenaci cīvarena santuṭṭhiyā. Nevattānukkaṃsetīti ‘‘ahaṃ paṃsukūliko, mayā upasampadamāḷeyeva paṃsukūlikaṅgaṃ gahitaṃ, ko mayā sadiso atthī’’ti attukkaṃsanaṃ na karoti. Na paraṃ vambhetīti ‘‘ime panaññe bhikkhū na paṃsukūlikā’’ti vā ‘‘paṃsukūlikamattampi etesaṃ natthī’’ti vā evaṃ paraṃ na vambheti.
യോ ഹി തത്ഥ ദക്ഖോതി യോ തസ്മിം ചീവരസന്തോസേ വണ്ണവാദീ, താസു വാ ദക്ഖോ ഛേകോ ബ്യത്തോ. അനലസോതി സാതച്ചകിരിയായ ആലസിയവിരഹിതോ. സമ്പജാനോ പടിസ്സതോതി സമ്പജാനപഞ്ഞായ ചേവ സതിയാ ച യുത്തോ. പോരാണേതി ന അധുനുപ്പത്തികേ. അഗ്ഗഞ്ഞേതി ‘‘അഗ്ഗോ’’തി ജാനിതബ്ബേ. അരിയവംസേ ഠിതോതി അരിയാനം വംസേ പതിട്ഠിതോ. അരിയവംസോതി ച യഥാ ഹി ഖത്തിയവംസോ ബ്രാഹ്മണവംസോ വേസ്സവംസോ സുദ്ദവംസോ സമണവംസോ കുലവംസോ രാജവംസോ, ഏവം അയമ്പി അട്ഠമോ അരിയവംസോ അരിയതന്തി അരിയപവേണീ നാമ ഹോതി. സോ ഖോ പനായം അരിയവംസോ ഇമേസം വംസാനം മൂലഗന്ധാദീനം കാളാനുസാരിഗന്ധാദയോ വിയ അഗ്ഗമക്ഖായതി. കേ പന തേ അരിയാ യേസം ഏസോ വംസോതി? അരിയാ വുച്ചന്തി ബുദ്ധാ ച പച്ചേകബുദ്ധാ ച തഥാഗതസാവകാ ച, ഏതേസം അരിയാനം വംസോതി അരിയവംസോ. ഇതോ പുബ്ബേ ഹി സതസഹസ്സകപ്പാദികാനം ചതുന്നം അസങ്ഖ്യേയ്യാനം മത്ഥകേ തണ്ഹങ്കരോ മേങ്കേരോ സരണങ്കരോ ദീപങ്കരോതി ചത്താരോ ബുദ്ധാ ഉപ്പന്നാ, തേ അരിയാ, തേസം അരിയാനം വംസോതി അരിയവംസോ. തേസം ബുദ്ധാനം പരിനിബ്ബാനതോ അപരഭാഗേ ഏകം അസങ്ഖ്യേയ്യം അതിക്കമിത്വാ കോണ്ഡഞ്ഞോ നാമ ബുദ്ധോ ഉപ്പന്നോ…പേ॰… ഇമസ്മിം കപ്പേ കകുസന്ധോ കോണാഗമനോ കസ്സപോ അമ്ഹാകം ഭഗവാ ഗോതമോതി ചത്താരോ ബുദ്ധാ ഉപ്പന്നാ, തേസം അരിയാനം വംസോതി അരിയവംസോ. അപി ച അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നാനം സബ്ബബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധസാവകാനം അരിയാനം വംസോതി അരിയവംസോ, തസ്മിം അരിയവംസേ പതിട്ഠിതോ.
Yohi tattha dakkhoti yo tasmiṃ cīvarasantose vaṇṇavādī, tāsu vā dakkho cheko byatto. Analasoti sātaccakiriyāya ālasiyavirahito. Sampajāno paṭissatoti sampajānapaññāya ceva satiyā ca yutto. Porāṇeti na adhunuppattike. Aggaññeti ‘‘aggo’’ti jānitabbe. Ariyavaṃse ṭhitoti ariyānaṃ vaṃse patiṭṭhito. Ariyavaṃsoti ca yathā hi khattiyavaṃso brāhmaṇavaṃso vessavaṃso suddavaṃso samaṇavaṃso kulavaṃso rājavaṃso, evaṃ ayampi aṭṭhamo ariyavaṃso ariyatanti ariyapaveṇī nāma hoti. So kho panāyaṃ ariyavaṃso imesaṃ vaṃsānaṃ mūlagandhādīnaṃ kāḷānusārigandhādayo viya aggamakkhāyati. Ke pana te ariyā yesaṃ eso vaṃsoti? Ariyā vuccanti buddhā ca paccekabuddhā ca tathāgatasāvakā ca, etesaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso. Ito pubbe hi satasahassakappādikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake taṇhaṅkaro meṅkero saraṇaṅkaro dīpaṅkaroti cattāro buddhā uppannā, te ariyā, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso. Tesaṃ buddhānaṃ parinibbānato aparabhāge ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā koṇḍañño nāma buddho uppanno…pe… imasmiṃ kappe kakusandho koṇāgamano kassapo amhākaṃ bhagavā gotamoti cattāro buddhā uppannā, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso. Api ca atītānāgatapaccuppannānaṃ sabbabuddhapaccekabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso, tasmiṃ ariyavaṃse patiṭṭhito.
ഇതരീതരേന പിണ്ഡപാതേനാതി യേന കേനചി പിണ്ഡപാതേന. സേനാസനാദീസുപി ഏസേവ നയോ. ആയതനേസൂതി ചക്ഖാദീസു ആയതനേസു.
Itarītarena piṇḍapātenāti yena kenaci piṇḍapātena. Senāsanādīsupi eseva nayo. Āyatanesūti cakkhādīsu āyatanesu.
യതോതി സഞ്ഞതോ. യത്തോതി യത്തവാ. പടിയത്തോതി അതിവിയ യത്തവാ. ഗുത്തോതി രക്ഖിതോ. ഗോപിതോതി മഞ്ജൂസായ വിയ പട്ഠപിതോ. രക്ഖിതോതി പടിസാമിതോ. സംവുതോതി ദ്വാരസംവരണേന പിഹിതോ. ഖുംസിതോതി ഗരഹിതോ. വമ്ഭിതോതി അപസാദിതോ. ഘട്ടിതോതി ഘട്ടനമാപാദിതോ. ഗരഹിതോതി അവമഞ്ഞിതോ. ഉപവദിതോതി അക്കോസിതോ.
Yatoti saññato. Yattoti yattavā. Paṭiyattoti ativiya yattavā. Guttoti rakkhito. Gopitoti mañjūsāya viya paṭṭhapito. Rakkhitoti paṭisāmito. Saṃvutoti dvārasaṃvaraṇena pihito. Khuṃsitoti garahito. Vambhitoti apasādito. Ghaṭṭitoti ghaṭṭanamāpādito. Garahitoti avamaññito. Upavaditoti akkosito.
ഫരുസേനാതി മമ്മച്ഛേദനവചനേന. കക്ഖളേനാതി ദാരുണേന. നപ്പടിവജ്ജാതി പടിപ്ഫരിത്വാ ന കഥേയ്യ.
Pharusenāti mammacchedanavacanena. Kakkhaḷenāti dāruṇena. Nappaṭivajjāti paṭippharitvā na katheyya.
൨൦൭. ഝാനാനുയുത്തോതി അനുപ്പന്നുപ്പാദനേന ഉപ്പന്നസേവനേന ച ഝാനേന അനുയുത്തോ. ഉപേക്ഖമാരബ്ഭ സമാഹിതത്തോതി ചതുത്ഥജ്ഝാനുപേക്ഖം ഉപ്പാദേത്വാ സമാഹിതചിത്തോ. തക്കാസയം കുക്കുച്ചഞ്ചുപച്ഛിന്ദേതി കാമവിതക്കാദിവിതക്കഞ്ച കാമസഞ്ഞാദികം വിതക്കസ്സ ആസയഞ്ച ഹത്ഥകുക്കുച്ചാദികുക്കുച്ചഞ്ച ഉപച്ഛിന്ദേയ്യ.
207.Jhānānuyuttoti anuppannuppādanena uppannasevanena ca jhānena anuyutto. Upekkhamārabbha samāhitattoti catutthajjhānupekkhaṃ uppādetvā samāhitacitto. Takkāsayaṃ kukkuccañcupacchindeti kāmavitakkādivitakkañca kāmasaññādikaṃ vitakkassa āsayañca hatthakukkuccādikukkuccañca upacchindeyya.
അനുപ്പന്നസ്സ വാ പഠമസ്സ ഝാനസ്സ ഉപ്പാദായാതി തസ്മിം അത്തഭാവേ അനുപ്പന്നസ്സ വാ ഉപ്പജ്ജിത്വാ പരിഹീനസ്സ വാ പഠമജ്ഝാനസ്സ ഉപ്പാദനത്ഥം അത്തനോ സന്താനേ പടിലാഭത്ഥം. ഉപ്പന്നം വാ പഠമം ഝാനം ആസേവതീതിആദീസു ഏത്ഥ ആദരേന സേവതി പഗുണം കരോതി ഭാവേതി വഡ്ഢേതി ബഹുലീകരോതി പുനപ്പുനം കരോതി.
Anuppannassavā paṭhamassa jhānassa uppādāyāti tasmiṃ attabhāve anuppannassa vā uppajjitvā parihīnassa vā paṭhamajjhānassa uppādanatthaṃ attano santāne paṭilābhatthaṃ. Uppannaṃ vā paṭhamaṃ jhānaṃ āsevatītiādīsu ettha ādarena sevati paguṇaṃ karoti bhāveti vaḍḍheti bahulīkaroti punappunaṃ karoti.
ഉപേക്ഖാതി ചതുത്ഥജ്ഝാനേ ഉപ്പന്നാ തത്രമജ്ഝത്തുപേക്ഖാ. ഉപേക്ഖാതി സഭാവപദം. ഉപേക്ഖനാതി ഉപപത്തിതോ ഇക്ഖനാകാരോ. അജ്ഝുപേക്ഖനാതി അധികാ ഹുത്വാ ഇക്ഖനാ. ചിത്തസമതാതി ചിത്തസ്സ സമതാ ചിത്തസ്സ ഊനാതിരിത്തതം വജ്ജേത്വാ സമഭാവോ. ചിത്തപ്പസ്സദ്ധതാതി ചിത്തസ്സ അപ്പഗബ്ഭതാ, അഥദ്ധഭാവോതി അത്ഥോ. മജ്ഝത്തതാ ചിത്തസ്സാതി ന സത്തസ്സ ന പോസസ്സ, ചിത്തസ്സ മജ്ഝത്തഭാവോതി അത്ഥോ. ചതുത്ഥേ ഝാനേ ഉപേക്ഖം ആരബ്ഭാതി ചതുത്ഥസ്മിം ഝാനസ്മിം ഉപ്പന്നം തത്രമജ്ഝത്തുപേക്ഖം പടിച്ച. ഏകഗ്ഗചിത്തോതി ഏകാരമ്മണേ പവത്തചിത്തോ. അവിക്ഖിത്തചിത്തോതി ഉദ്ധച്ചവിരഹിതോ ന വിക്ഖിത്തചിത്തോ.
Upekkhāti catutthajjhāne uppannā tatramajjhattupekkhā. Upekkhāti sabhāvapadaṃ. Upekkhanāti upapattito ikkhanākāro. Ajjhupekkhanāti adhikā hutvā ikkhanā. Cittasamatāti cittassa samatā cittassa ūnātirittataṃ vajjetvā samabhāvo. Cittappassaddhatāti cittassa appagabbhatā, athaddhabhāvoti attho. Majjhattatā cittassāti na sattassa na posassa, cittassa majjhattabhāvoti attho. Catutthe jhāne upekkhaṃ ārabbhāti catutthasmiṃ jhānasmiṃ uppannaṃ tatramajjhattupekkhaṃ paṭicca. Ekaggacittoti ekārammaṇe pavattacitto. Avikkhittacittoti uddhaccavirahito na vikkhittacitto.
നവ വിതക്കാ വുത്തനയാ ഏവ. കാമവിതക്കാനം കാമസഞ്ഞാസയോതി കാമവിതക്കം വിതക്കേന്തസ്സ ഉപ്പന്നാ കാമസഞ്ഞാ തേസം വിതക്കാനം ആസയോ വസനോകാസോതി കാമസഞ്ഞാസയോ. ബ്യാപാദവിതക്കാദീസുപി ഏസേവ നയോ.
Nava vitakkā vuttanayā eva. Kāmavitakkānaṃ kāmasaññāsayoti kāmavitakkaṃ vitakkentassa uppannā kāmasaññā tesaṃ vitakkānaṃ āsayo vasanokāsoti kāmasaññāsayo. Byāpādavitakkādīsupi eseva nayo.
൨൦൮. ചുദിതോ വചീഭി സതിമാഭിനന്ദേതി ഉപജ്ഝായാദീഹി വാചാഹി ചോദിതോ സമാനോ സതിമാ ഹുത്വാ തം ചോദനം അഭിനന്ദേയ്യ. വാചം പമുഞ്ചേ കുസലന്തി ഞാണസമുട്ഠിതം വാചം പമുഞ്ചേയ്യ. നാതിവേലന്തി അതിവേലം പന വാചം കാലവേലഞ്ച സീലവേലഞ്ച അതിക്കന്തം നപ്പമുഞ്ചേയ്യ. ജനവാദധമ്മായാതി ജനപരിവാദകഥായ. ന ചേതയേയ്യാതി ചേതനം ന ഉപ്പാദേയ്യ.
208.Cudito vacībhi satimābhinandeti upajjhāyādīhi vācāhi codito samāno satimā hutvā taṃ codanaṃ abhinandeyya. Vācaṃ pamuñce kusalanti ñāṇasamuṭṭhitaṃ vācaṃ pamuñceyya. Nātivelanti ativelaṃ pana vācaṃ kālavelañca sīlavelañca atikkantaṃ nappamuñceyya. Janavādadhammāyāti janaparivādakathāya. Na cetayeyyāti cetanaṃ na uppādeyya.
ഇദം തേ അപ്പത്തന്തി ഇദം തവ ന പത്തം. അസാരുപ്പന്തി തവ പയോഗം അസാരുപ്പം. അസീലട്ഠന്തി തവ പയോഗം ന സീലേ പതിട്ഠന്തി അസീലട്ഠം, സീലേ ഠിതസ്സ പയോഗം ന ഹോതീതി വുത്തം ഹോതി. കേചി ‘‘അസിലിട്ഠ’’ന്തി പഠന്തി, അമട്ഠവചനന്തി അത്ഥം വണ്ണയന്തി.
Idaṃ te appattanti idaṃ tava na pattaṃ. Asāruppanti tava payogaṃ asāruppaṃ. Asīlaṭṭhanti tava payogaṃ na sīle patiṭṭhanti asīlaṭṭhaṃ, sīle ṭhitassa payogaṃ na hotīti vuttaṃ hoti. Keci ‘‘asiliṭṭha’’nti paṭhanti, amaṭṭhavacananti atthaṃ vaṇṇayanti.
നിധീനന്തി തത്ഥ തത്ഥ നിദഹിത്വാ ഠപിതാനം ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണാദിപൂരാനം നിധികുമ്ഭീനം. പവത്താരന്തി കിച്ഛജീവികേ ദുഗ്ഗതമനുസ്സേ അനുകമ്പം കത്വാ ‘‘ഏഹി സുഖേന തേ ജീവനുപായം ദസ്സേസ്സാമീ’’തി നിധിട്ഠാനം നേത്വാ ഹത്ഥം പസാരേത്വാ ‘‘ഇമം ഗഹേത്വാ സുഖം ജീവാ’’തി ആചിക്ഖിതാരം വിയ. വജ്ജദസ്സിനന്തി ദ്വേ വജ്ജദസ്സിനോ ‘‘ഇമിനാ നം അസാരുപ്പേന വാ ഖലിതേന വാ സങ്ഘമജ്ഝേ നിഗ്ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി രന്ധഗവേസകോ ച അഞ്ഞാതം ഞാപനത്ഥായ ഞാതം അനുഗ്ഗണ്ഹത്ഥായ സീലാദിനാ ചസ്സ വുദ്ധികാമതായ തം തം വജ്ജം ഓലോകനേന ഉല്ലപനസഭാവസണ്ഠിതോ ച. അയം ഇധ അധിപ്പേതോ. യഥാ ഹി ദുഗ്ഗതമനുസ്സോ ‘‘ഇമം ഗണ്ഹാഹീ’’തി തജ്ജേത്വാ പോട്ഠേത്വാപി നിധിം ദസ്സേന്തേ കോപം ന കരോതി, പമുദിതോവ ഹോതി, ഏവമേവ ഏവരൂപേ പുഗ്ഗലേ അസാരുപ്പം വാ ഖലിതം വാ ദിസ്വാ ആചിക്ഖന്തേ കോപോ ന കാതബ്ബോ, തുട്ഠേനേവ ഭവിതബ്ബം. ‘‘ഭന്തേ മഹന്തം വോ കതം കമ്മം, മയ്ഹം ആചരിയുപജ്ഝായട്ഠാനേ ഠത്വാ ഓവദന്തേഹി പുനപി മം വദേയ്യാഥാ’’തി പവാരേതബ്ബമേവ. നിഗ്ഗയ്ഹവാദിന്തി ഏകച്ചോ ഹി സദ്ധിവിഹാരികാദീനം അസാരുപ്പം വാ ഖലിതം വാ ദിസ്വാ ‘‘അയം മേ മുഖോദകദാനാദീഹി സക്കച്ചം ഉപട്ഠഹതി, സചേ നം വക്ഖാമി, ന മം ഉപട്ഠഹിസ്സതി, ഏവം മമ പരിഹാനി ഭവിസ്സതീ’’തി വത്തും അവിസഹന്തോ ന നിഗ്ഗയ്ഹവാദീ നാമ ഹോതി, സോ ഇമസ്മിം സാസനേ കചവരം ആകിരതി. യോ പന തഥാരൂപം വജ്ജം ദിസ്വാ വജ്ജാനുരൂപം തജ്ജേത്വാ പണാമേന്തോ ദണ്ഡകമ്മം കരോന്തോ വിഹാരാ നീഹരന്തോ സിക്ഖാപേതി, അയം നിഗ്ഗയ്ഹവാദീ നാമ സേയ്യഥാപി സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘നിഗ്ഗയ്ഹ നിഗ്ഗയ്ഹാഹം, ആനന്ദ, വക്ഖാമി, പവയ്ഹ പവയ്ഹാഹം, ആനന്ദ, വക്ഖാമി, യോ സാരോ സോ ഠസ്സതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൧൯൬). മേധാവിന്തി ധമ്മോജപഞ്ഞായ സമന്നാഗതം. താദിസന്തി ഏവരൂപം പണ്ഡിതം ഭജേയ്യ പയിരുപാസേയ്യ. താദിസഞ്ഹി ആചരിയം ഭജമാനസ്സ അന്തേവാസികസ്സ സേയ്യോവ ഹോതി, ന പാപിയോ, വുഡ്ഢിയേവ ഹോതി, നോ പരിഹാനീതി.
Nidhīnanti tattha tattha nidahitvā ṭhapitānaṃ hiraññasuvaṇṇādipūrānaṃ nidhikumbhīnaṃ. Pavattāranti kicchajīvike duggatamanusse anukampaṃ katvā ‘‘ehi sukhena te jīvanupāyaṃ dassessāmī’’ti nidhiṭṭhānaṃ netvā hatthaṃ pasāretvā ‘‘imaṃ gahetvā sukhaṃ jīvā’’ti ācikkhitāraṃ viya. Vajjadassinanti dve vajjadassino ‘‘iminā naṃ asāruppena vā khalitena vā saṅghamajjhe niggaṇhissāmī’’ti randhagavesako ca aññātaṃ ñāpanatthāya ñātaṃ anuggaṇhatthāya sīlādinā cassa vuddhikāmatāya taṃ taṃ vajjaṃ olokanena ullapanasabhāvasaṇṭhito ca. Ayaṃ idha adhippeto. Yathā hi duggatamanusso ‘‘imaṃ gaṇhāhī’’ti tajjetvā poṭṭhetvāpi nidhiṃ dassente kopaṃ na karoti, pamuditova hoti, evameva evarūpe puggale asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ācikkhante kopo na kātabbo, tuṭṭheneva bhavitabbaṃ. ‘‘Bhante mahantaṃ vo kataṃ kammaṃ, mayhaṃ ācariyupajjhāyaṭṭhāne ṭhatvā ovadantehi punapi maṃ vadeyyāthā’’ti pavāretabbameva. Niggayhavādinti ekacco hi saddhivihārikādīnaṃ asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ‘‘ayaṃ me mukhodakadānādīhi sakkaccaṃ upaṭṭhahati, sace naṃ vakkhāmi, na maṃ upaṭṭhahissati, evaṃ mama parihāni bhavissatī’’ti vattuṃ avisahanto na niggayhavādī nāma hoti, so imasmiṃ sāsane kacavaraṃ ākirati. Yo pana tathārūpaṃ vajjaṃ disvā vajjānurūpaṃ tajjetvā paṇāmento daṇḍakammaṃ karonto vihārā nīharanto sikkhāpeti, ayaṃ niggayhavādī nāma seyyathāpi sammāsambuddho. Vuttañhetaṃ – ‘‘niggayha niggayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, pavayha pavayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, yo sāro so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196). Medhāvinti dhammojapaññāya samannāgataṃ. Tādisanti evarūpaṃ paṇḍitaṃ bhajeyya payirupāseyya. Tādisañhi ācariyaṃ bhajamānassa antevāsikassa seyyova hoti, na pāpiyo, vuḍḍhiyeva hoti, no parihānīti.
ഓവദേയ്യാതി ഉപ്പന്നേ വത്ഥുസ്മിം വദന്തോ ഓവദതി നാമ, അനുപ്പന്നേ ‘‘അയസോപി തേ സിയാ’’തിആദിവസേന അനാഗതം ദസ്സേന്തോ അനുസാസതി നാമ. സമ്മുഖാ വദന്തോപി ഓവദതി നാമ, പരമ്മുഖാ ദൂതം വാ സാസനം വാ പേസേന്തോ അനുസാസതി നാമ. സകിം വദന്തോപി ഓവദതി നാമ, പുനപ്പുനം വദന്തോ അനുസാസതി നാമ. ഓവദന്തോ ഏവ വാ അനുസാസതി നാമാതി ഏവം ഓവദേയ്യ അനുസാസേയ്യ. അസബ്ഭാതി അകുസലധമ്മാ നിവാരേയ്യ, കുസലധമ്മേ പതിട്ഠപേയ്യാതി അത്ഥോ. സതഞ്ഹി സോ പിയോ ഹോതീതി സോ ഏവരൂപോ പുഗ്ഗലോ ബുദ്ധാദീനം സപ്പുരിസാനം പിയോ ഹോതി. യേ പന അദിട്ഠധമ്മാ അവിതിണ്ണപരലോകാ ആമിസചക്ഖുകാ ജീവികത്ഥായ പബ്ബജിതാ, തേസം അസതം സോ ഓവാദകോ അനുസാസകോ ‘‘ന ത്വം അമ്ഹാകം ഉപജ്ഝായോ, ന ആചരിയോ, കസ്മാ അമ്ഹാകം ഓവദസീ’’തി ഏവം മുഖസത്തീഹി വിജ്ഝന്താനം അപ്പിയോ ഹോതീതി.
Ovadeyyāti uppanne vatthusmiṃ vadanto ovadati nāma, anuppanne ‘‘ayasopi te siyā’’tiādivasena anāgataṃ dassento anusāsati nāma. Sammukhā vadantopi ovadati nāma, parammukhā dūtaṃ vā sāsanaṃ vā pesento anusāsati nāma. Sakiṃ vadantopi ovadati nāma, punappunaṃ vadanto anusāsati nāma. Ovadanto eva vā anusāsati nāmāti evaṃ ovadeyya anusāseyya. Asabbhāti akusaladhammā nivāreyya, kusaladhamme patiṭṭhapeyyāti attho. Satañhi so piyo hotīti so evarūpo puggalo buddhādīnaṃ sappurisānaṃ piyo hoti. Ye pana adiṭṭhadhammā avitiṇṇaparalokā āmisacakkhukā jīvikatthāya pabbajitā, tesaṃ asataṃ so ovādako anusāsako ‘‘na tvaṃ amhākaṃ upajjhāyo, na ācariyo, kasmā amhākaṃ ovadasī’’ti evaṃ mukhasattīhi vijjhantānaṃ appiyo hotīti.
ഏകകമ്മന്തി അപലോകനകമ്മാദികം ഏകകമ്മം. ഏകുദ്ദേസോതി നിദാനുദ്ദേസാദികോ ഏകുദ്ദേസോ. സമസിക്ഖതാതി സമാനസിക്ഖതാ. ആഹതചിത്തതന്തി കോധേന പഹതചിത്തഭാവം. ഖിലജാതതന്തി ഥദ്ധഭാവം. പഞ്ചപി ചേതോഖിലേതി ബുദ്ധധമ്മസങ്ഘസിക്ഖാസബ്രഹ്മചാരീസു പഞ്ചസുപി ചിത്തസ്സ ഥദ്ധഭാവേ.
Ekakammanti apalokanakammādikaṃ ekakammaṃ. Ekuddesoti nidānuddesādiko ekuddeso. Samasikkhatāti samānasikkhatā. Āhatacittatanti kodhena pahatacittabhāvaṃ. Khilajātatanti thaddhabhāvaṃ. Pañcapi cetokhileti buddhadhammasaṅghasikkhāsabrahmacārīsu pañcasupi cittassa thaddhabhāve.
ഞാണസമുട്ഠിതം വാചന്തി ഞാണസമ്പയുത്തചിത്തേന ഉപ്പാദിതം വാക്യം. മുഞ്ചേയ്യാതി വിസ്സജ്ജേയ്യ. അത്ഥൂപസംഹിതന്തി അത്ഥസഹിതം കാരണസഹിതം. ധമ്മൂപസംഹിതന്തി ധമ്മേന യുത്തം. കാലാതിക്കന്തം വാചം ന ഭാസേയ്യാതി കാലാതീതം വാചം ന കഥേയ്യ തസ്സ കാലസ്സ അതിക്കന്തത്താ. വേലാതിക്കന്തന്തി മരിയാദാതീതം വചനം ന ഭണേയ്യ വചനമരിയാദസ്സ അതിക്കന്തത്താ. ഉഭയവസേന കാലവേലാ.
Ñāṇasamuṭṭhitaṃ vācanti ñāṇasampayuttacittena uppāditaṃ vākyaṃ. Muñceyyāti vissajjeyya. Atthūpasaṃhitanti atthasahitaṃ kāraṇasahitaṃ. Dhammūpasaṃhitanti dhammena yuttaṃ. Kālātikkantaṃ vācaṃ na bhāseyyāti kālātītaṃ vācaṃ na katheyya tassa kālassa atikkantattā. Velātikkantanti mariyādātītaṃ vacanaṃ na bhaṇeyya vacanamariyādassa atikkantattā. Ubhayavasena kālavelā.
യോ വേ കാലേ അസമ്പത്തേതി അത്തനോ വചനകാലേ അസമ്പത്തേ. അതിവേലന്തി വേലാതിക്കന്തം കത്വാ അതിരേകപ്പമാണം ഭാസതി. നിഹതോ സേതീതി നിഗ്ഘാതിതോ സയതി. കോകിലായേവ അത്രജോതി കാകിയാ പടിജഗ്ഗിതോ കോകിലായ അബ്ഭന്തരേ ജാതോ കോകിലപോതകോ വിയ.
Yo ve kāle asampatteti attano vacanakāle asampatte. Ativelanti velātikkantaṃ katvā atirekappamāṇaṃ bhāsati. Nihato setīti nigghātito sayati. Kokilāyeva atrajoti kākiyā paṭijaggito kokilāya abbhantare jāto kokilapotako viya.
൨൦൯. അഥാപരന്തി അഥ ഇദാനി ഇതോ പരമ്പി. പഞ്ച രജാനീതി രൂപരാഗാദീനി പഞ്ച രജാനി. യേസം സതീമാ വിനയായ സിക്ഖേതി യേസം ഉപട്ഠിതസ്സതി ഹുത്വാവ വിനയനത്ഥം തിസ്സോ സിക്ഖാ സിക്ഖേയ്യ. ഏവം സിക്ഖന്തോ ഹി രൂപേസു…പേ॰… ഫസ്സേസു സഹേഥ രാഗം, ന അഞ്ഞേതി.
209.Athāparanti atha idāni ito parampi. Pañca rajānīti rūparāgādīni pañca rajāni. Yesaṃ satīmā vinayāya sikkheti yesaṃ upaṭṭhitassati hutvāva vinayanatthaṃ tisso sikkhā sikkheyya. Evaṃ sikkhanto hi rūpesu…pe… phassesu sahetha rāgaṃ, na aññeti.
രൂപരജോതി രൂപാരമ്മണം പടിച്ച ഉപ്പന്നോ രാഗാദിരജോ. സദ്ദരജാദീസുപി ഏസേവ നയോ.
Rūparajoti rūpārammaṇaṃ paṭicca uppanno rāgādirajo. Saddarajādīsupi eseva nayo.
൨൧൦. തതോ സോ തേസം വിനയായ സിക്ഖന്തോ അനുക്കമേന – ഏതേസു ധമ്മേസൂതി ഗാഥാ. തത്ഥ ഏതേസൂതി രൂപാദീസു. കാലേന സോ സമ്മാ ധമ്മം പരിവീമംസമാനോതി സോ ഭിക്ഖു യ്വായം ‘‘ഉദ്ധതേ ചിത്തേ സമഥസ്സ കാലോ’’തിആദിനാ (സം॰ നി॰ ൫.൨൩൪) നയേന കാലോ വുത്തോ, തേന കാലേന സബ്ബം സങ്ഖതധമ്മം അനിച്ചാദിനയേന പരിവീമംസമാനോ. ഏകോദിഭൂതോ വിഹനേ തമം സോതി സോ ഏകഗ്ഗചിത്തോ സബ്ബം മോഹാദിതമം വിഹനേയ്യ, നത്ഥി ഏത്ഥ സംസയോ.
210. Tato so tesaṃ vinayāya sikkhanto anukkamena – etesu dhammesūti gāthā. Tattha etesūti rūpādīsu. Kālena so sammā dhammaṃ parivīmaṃsamānoti so bhikkhu yvāyaṃ ‘‘uddhate citte samathassa kālo’’tiādinā (saṃ. ni. 5.234) nayena kālo vutto, tena kālena sabbaṃ saṅkhatadhammaṃ aniccādinayena parivīmaṃsamāno. Ekodibhūto vihane tamaṃ soti so ekaggacitto sabbaṃ mohāditamaṃ vihaneyya, natthi ettha saṃsayo.
ഉദ്ധതേ ചിത്തേതി വീരിയിന്ദ്രിയവസേന ചിത്തേ അവൂപസന്തേ. ബലവവീരിയഞ്ഹി മന്ദസമാധിം വീരിയസ്സ ഉദ്ധച്ചപക്ഖത്താ ഉദ്ധച്ചം അഭിഭവതി. ഏവം ഉദ്ധതേ ചിത്തേ. സമഥസ്സ കാലോതി സമാധിസ്സ ഭാവനായ കാലോ. സമാഹിതേ ചിത്തേതി ഉപചാരപ്പനാഹി ചിത്തേ സമാഹിതേ. ബലവസമാധി ഹി മന്ദവീരിയം സമാധിസ്സ കോസജ്ജപക്ഖത്താ കോസജ്ജം അഭിഭവതി. സമാധി വീരിയേന സഞ്ഞോജിതോ കോസജ്ജേ പതിതും ന ലഭതി. വീരിയം സമാധിനാ സഞ്ഞോജിതം ഉദ്ധച്ചേ പതിതും ന ലഭതി . തസ്മാ തദുഭയം സമം കാതബ്ബം. ഉഭയസമതായ ഹി അപ്പനാ ഹോതി. വിപസ്സനായ കാലോതി ഏവം സമാഹിതേ അനിച്ചാദിവസേന വിവിധായ പസ്സനായ കാലോ, സമാധികമ്മികസ്സ ബലവതീപി സദ്ധാ വട്ടതി. ഏവം സദ്ദഹന്തോ ഓകപ്പേന്തോ അപ്പനം പാപുണാതി. സമാധിപഞ്ഞാസു പന സമാധികമ്മികസ്സ ബലവതീ ഏകഗ്ഗതാ വട്ടതി. ഏവഞ്ഹി സോ അപ്പനം പാപുണാതി. വിപസ്സനാകമ്മികസ്സ പന പഞ്ഞാ ബലവതീ വട്ടതി. ഏവഞ്ഹി സോ ലക്ഖണപ്പടിവേധം പാപുണാതി. ഉഭിന്നം പന സമത്തേപി അപ്പനാ ഹോതി ഏവ.
Uddhate citteti vīriyindriyavasena citte avūpasante. Balavavīriyañhi mandasamādhiṃ vīriyassa uddhaccapakkhattā uddhaccaṃ abhibhavati. Evaṃ uddhate citte. Samathassa kāloti samādhissa bhāvanāya kālo. Samāhite citteti upacārappanāhi citte samāhite. Balavasamādhi hi mandavīriyaṃ samādhissa kosajjapakkhattā kosajjaṃ abhibhavati. Samādhi vīriyena saññojito kosajje patituṃ na labhati. Vīriyaṃ samādhinā saññojitaṃ uddhacce patituṃ na labhati . Tasmā tadubhayaṃ samaṃ kātabbaṃ. Ubhayasamatāya hi appanā hoti. Vipassanāya kāloti evaṃ samāhite aniccādivasena vividhāya passanāya kālo, samādhikammikassa balavatīpi saddhā vaṭṭati. Evaṃ saddahanto okappento appanaṃ pāpuṇāti. Samādhipaññāsu pana samādhikammikassa balavatī ekaggatā vaṭṭati. Evañhi so appanaṃ pāpuṇāti. Vipassanākammikassa pana paññā balavatī vaṭṭati. Evañhi so lakkhaṇappaṭivedhaṃ pāpuṇāti. Ubhinnaṃ pana samattepi appanā hoti eva.
കാലേ പഗ്ഗണ്ഹതി ചിത്തന്തി യസ്മിം സമയേ അതിസിഥിലവീരിയതാദീഹി ലീനം ചിത്തം ഹോതി, തസ്മിം സമയേ ധമ്മവിചയവീരിയപീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസമുട്ഠാപനേന തം ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി. നിഗ്ഗണ്ഹതീതി യസ്മിം സമയേ അച്ചാരദ്ധവീരിയതാദീഹി ഉദ്ധതം ചിത്തം ഹോതി, തസ്മിം സമയേ പസ്സദ്ധിസമാധിഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസമുട്ഠാപനേന തം ചിത്തം നിഗ്ഗണ്ഹാതി. സമ്പഹംസതി കാലേനാതി യസ്മിം സമയേ ചിത്തം പഞ്ഞാപയോഗമന്ദതായ വാ ഉപസമസുഖാനം വിഗമേന വാ നിരസ്സാദം ഹോതി , തസ്മിം സമയേ അട്ഠസംവേഗവത്ഥുപച്ചവേക്ഖണേന സംവേജേതി. അട്ഠ സംവേഗവത്ഥൂനി നാമ – ജാതിജരാബ്യാധിമരണാനി ചത്താരി, അപായദുക്ഖം പഞ്ചമം, അതീതേ വട്ടമൂലകം ദുക്ഖം അനാഗതേ വട്ടമൂലകം ദുക്ഖം, പച്ചുപ്പന്നേ ആഹാരപരിയേട്ഠിമൂലകം ദുക്ഖന്തി. രതനത്തയഗുണാനുസ്സരണേനാസ്സ പസാദം ജനേതി. അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്പഹംസതി കാലേനാ’’തി. കാലേ ചിത്തം സമാദഹേതി യസ്മിം സമയേ സദ്ധാപഞ്ഞാനം സമാധിവീരിയാനഞ്ച സമഭാവോ, തസ്മിം കാലേ ചിത്തം സമാദഹേയ്യ.
Kāle paggaṇhati cittanti yasmiṃ samaye atisithilavīriyatādīhi līnaṃ cittaṃ hoti, tasmiṃ samaye dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena taṃ cittaṃ paggaṇhāti. Niggaṇhatīti yasmiṃ samaye accāraddhavīriyatādīhi uddhataṃ cittaṃ hoti, tasmiṃ samaye passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena taṃ cittaṃ niggaṇhāti. Sampahaṃsati kālenāti yasmiṃ samaye cittaṃ paññāpayogamandatāya vā upasamasukhānaṃ vigamena vā nirassādaṃ hoti , tasmiṃ samaye aṭṭhasaṃvegavatthupaccavekkhaṇena saṃvejeti. Aṭṭha saṃvegavatthūni nāma – jātijarābyādhimaraṇāni cattāri, apāyadukkhaṃ pañcamaṃ, atīte vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ anāgate vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, paccuppanne āhārapariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhanti. Ratanattayaguṇānussaraṇenāssa pasādaṃ janeti. Ayaṃ vuccati ‘‘sampahaṃsati kālenā’’ti. Kāle cittaṃ samādaheti yasmiṃ samaye saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samabhāvo, tasmiṃ kāle cittaṃ samādaheyya.
അജ്ഝുപേക്ഖതി കാലേനാതി യസ്മിം സമയേ സമ്മാ പടിപത്തിം ആഗമ്മ അലീനം അനുദ്ധതം അനിരസ്സാദം ആരമ്മണേ സമപ്പവത്തം സമഥവീഥിപടിപന്നം ചിത്തം ഹോതി, തദാസ്സ പഗ്ഗഹനിഗ്ഗഹസമ്പഹംസനേസു ന ബ്യാപാരം ആപജ്ജതി സാരഥി വിയ സമപ്പവത്തേസു അസ്സേസു. അയം വുച്ചതി ‘‘അജ്ഝുപേക്ഖതി കാലേനാ’’തി. സോ യോഗീ കാലകോവിദോതി ഏസോ വുത്തപ്പകാരോ കമ്മട്ഠാനയോഗേ നിയുത്തോ പഗ്ഗഹനിഗ്ഗഹസമ്പഹംസനസമാദഹനഅജ്ഝുപേക്ഖനകാലേസു ഛേകോ ബ്യത്തോ. കിമ്ഹി കാലമ്ഹീതിആദിനാ പഗ്ഗഹാദികാലം പുച്ഛതി.
Ajjhupekkhati kālenāti yasmiṃ samaye sammā paṭipattiṃ āgamma alīnaṃ anuddhataṃ anirassādaṃ ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthipaṭipannaṃ cittaṃ hoti, tadāssa paggahaniggahasampahaṃsanesu na byāpāraṃ āpajjati sārathi viya samappavattesu assesu. Ayaṃ vuccati ‘‘ajjhupekkhati kālenā’’ti. So yogī kālakovidoti eso vuttappakāro kammaṭṭhānayoge niyutto paggahaniggahasampahaṃsanasamādahanaajjhupekkhanakālesu cheko byatto. Kimhi kālamhītiādinā paggahādikālaṃ pucchati.
ഇദാനി പഗ്ഗഹാദികാലം വിസ്സജ്ജേന്തോ ‘‘ലീനേ ചിത്തമ്ഹീ’’തിആദിമാഹ. അതിസിഥിലവീരിയതാദീഹി ചിത്തേ ലീനഭാവം ഗതേ ധമ്മവിചയവീരിയപീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസമുട്ഠാപനേന പഗ്ഗഹോ. ഉദ്ധതസ്മിം വിനിഗ്ഗഹോതി അച്ചാരദ്ധവീരിയതാദീഹി ഉദ്ധതേ ചിത്തേ പസ്സദ്ധിസമാധിഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസമുട്ഠാപനേന നിഗ്ഗഹോ. നിരസ്സാദഗതം ചിത്തം, സമ്പഹംസേയ്യ താവദേതി പഞ്ഞാപയോഗമന്ദതായ വാ ഉപസമസുഖാനം വിഗമേന വാ അസ്സാദവിരഹിതം ഗതം അട്ഠസംവേഗവത്ഥുപച്ചവേക്ഖണേന വാ രതനത്തയഗുണാനുസ്സരണേന വാ തസ്മിം ഖണേ ചിത്തം സമ്പഹംസേയ്യ.
Idāni paggahādikālaṃ vissajjento ‘‘līne cittamhī’’tiādimāha. Atisithilavīriyatādīhi citte līnabhāvaṃ gate dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena paggaho. Uddhatasmiṃ viniggahoti accāraddhavīriyatādīhi uddhate citte passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena niggaho. Nirassādagataṃ cittaṃ, sampahaṃseyya tāvadeti paññāpayogamandatāya vā upasamasukhānaṃ vigamena vā assādavirahitaṃ gataṃ aṭṭhasaṃvegavatthupaccavekkhaṇena vā ratanattayaguṇānussaraṇena vā tasmiṃ khaṇe cittaṃ sampahaṃseyya.
സമ്പഹട്ഠം യദാ ചിത്തന്തി യസ്മിം കാലേ വുത്തനയേനേവ സമ്പഹംസിതം ചിത്തം ഹോതി. അലീനം ഭവതി നുദ്ധതന്തി വീരിയസമാധീഹി സഞ്ഞോജിതത്താ ലീനുദ്ധച്ചവിരഹിതഞ്ച ഹോതി. സമഥനിമിത്തസ്സാതി സമഥോ ച നിമിത്തഞ്ച സമഥനിമിത്തം, തസ്സ സമഥനിമിത്തസ്സ. സോ കാലോതി യോ സോ ലീനുദ്ധച്ചവിരഹിതകാലോ വുത്തോ, സോ കാലോ. അജ്ഝത്തം രമയേ മനോതി ഝാനസമ്പയുത്തം ചിത്തം കസിണാദിഗോചരജ്ഝത്തേ തോസേയ്യ അഭിരമാപേയ്യ.
Sampahaṭṭhaṃ yadā cittanti yasmiṃ kāle vuttanayeneva sampahaṃsitaṃ cittaṃ hoti. Alīnaṃ bhavati nuddhatanti vīriyasamādhīhi saññojitattā līnuddhaccavirahitañca hoti. Samathanimittassāti samatho ca nimittañca samathanimittaṃ, tassa samathanimittassa. So kāloti yo so līnuddhaccavirahitakālo vutto, so kālo. Ajjhattaṃ ramaye manoti jhānasampayuttaṃ cittaṃ kasiṇādigocarajjhatte toseyya abhiramāpeyya.
ഏതേന മേവുപായേനാതി ഏതേന വുത്തഉപായേന ഏവ. മ-കാരോ പദസന്ധിവസേന വുത്തോ. അജ്ഝുപേക്ഖേയ്യ താവദേതി യദാ ഉപചാരപ്പനാഹി തം ചിത്തം സമാഹിതം, തദാ ‘‘സമാഹിതം ചിത്ത’’ന്തി ജാനിത്വാ പഗ്ഗഹനിഗ്ഗഹസമ്പഹംസനേസു ബ്യാപാരം അകത്വാ തസ്മിം ഖണേ അജ്ഝുപേക്ഖനമേവ കരേയ്യ.
Etenamevupāyenāti etena vuttaupāyena eva. Ma-kāro padasandhivasena vutto. Ajjhupekkheyya tāvadeti yadā upacārappanāhi taṃ cittaṃ samāhitaṃ, tadā ‘‘samāhitaṃ citta’’nti jānitvā paggahaniggahasampahaṃsanesu byāpāraṃ akatvā tasmiṃ khaṇe ajjhupekkhanameva kareyya.
ഇദാനി ‘‘കിമ്ഹി കാലമ്ഹി പഗ്ഗാഹോ’’തി പുട്ഠഗാഥം നിഗമേന്തോ ‘‘ഏവം കാലവിദൂ ധീരോ’’തിആദിമാഹ. കാലേന കാലം ചിത്തസ്സ, നിമിത്തമുപലക്ഖയേതി കാലാനുകാലം സമാധിസമ്പയുത്തചിത്തസ്സ ആരമ്മണം സല്ലക്ഖേയ്യ, ഉപപരിക്ഖേയ്യാതി അത്ഥോ. സേസം സബ്ബത്ഥ പാകടമേവ. ഏവം അരഹത്തനികൂടേന ദേസനം നിട്ഠാപേസീതി.
Idāni ‘‘kimhi kālamhi paggāho’’ti puṭṭhagāthaṃ nigamento ‘‘evaṃ kālavidū dhīro’’tiādimāha. Kālena kālaṃ cittassa, nimittamupalakkhayeti kālānukālaṃ samādhisampayuttacittassa ārammaṇaṃ sallakkheyya, upaparikkheyyāti attho. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva. Evaṃ arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesīti.
സദ്ധമ്മപ്പജ്ജോതികായ മഹാനിദ്ദേസട്ഠകഥായ
Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya
സാരിപുത്തസുത്തനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sāriputtasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
അട്ഠകവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Aṭṭhakavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
സദ്ധമ്മപ്പജ്ജോതികാ നാമ മഹാനിദ്ദേസ-അട്ഠകഥാ നിട്ഠിതാ.
Saddhammappajjotikā nāma mahāniddesa-aṭṭhakathā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / മഹാനിദ്ദേസപാളി • Mahāniddesapāḷi / ൧൬. സാരിപുത്തസുത്തനിദ്ദേസോ • 16. Sāriputtasuttaniddeso