| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
४. सारिपुत्तसुत्तवण्णना
4. Sāriputtasuttavaṇṇanā
२४. चतुत्थे परिमुखं सतिं उपट्ठपेत्वाति आरम्मणाभिमुखं सतिं ठपयित्वा मुखसमीपे कत्वा। तथा हि विभङ्गे वुत्तं –
24. Catutthe parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvāti ārammaṇābhimukhaṃ satiṃ ṭhapayitvā mukhasamīpe katvā. Tathā hi vibhaṅge vuttaṃ –
‘‘अयं सति उपट्ठिता होति सुपट्ठिता नासिकग्गे वा मुखनिमित्ते वा, तेन वुच्चति परिमुखं सतिं उपट्ठपेत्वा’’ति (विभ॰ ५३७)।
‘‘Ayaṃ sati upaṭṭhitā hoti supaṭṭhitā nāsikagge vā mukhanimitte vā, tena vuccati parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti (vibha. 537).
अथ वा ‘‘परीति परिग्गहट्ठो, मुखन्ति निय्यानट्ठो, सतीति उपट्ठानट्ठो, तेन वुच्चति ‘परिमुखं सति’’’न्ति। एवं पटिसम्भिदायं (पटि॰ म॰ १.१६४) वुत्तनयेनपेत्थ अत्थो वेदितब्बो। तत्रायं सङ्खेपत्थो – परिग्गहितनिय्यानसतिं कत्वाति। निय्यानन्ति च सतिया ओगाहितब्बं आरम्मणं दट्ठब्बं। एत्थ च पुरिमो पच्छिमो च अत्थो सब्बसङ्गाहकवसेन, इतरो समापत्तिया पुब्बभागसमन्नाहारवसेन दट्ठब्बो। सतीति वा सतिसीसेन झानं वुत्तं ‘‘ये कायगतासतिं परिभुञ्जन्ती’’तिआदीसु (अ॰ नि॰ १.६००) विय। कतमं पन तं झानन्ति? रूपावचरचतुत्थज्झानं पादकं कत्वा समापन्नं अरहत्तफलज्झानं। कथं पनेतं जानितब्बन्ति? आनेञ्जसमाधियोगेन थेरस्स सविसेसं निच्चलभावं केनचि अकम्पनीयतञ्च पब्बतोपमाय पकासेन्तो भगवा इमं उदानं अभासीति गाथाय एव अयमत्थो विञ्ञायति। न चायं निसज्जा थेरस्स सच्चप्पटिवेधाय, अथ खो दिट्ठधम्मसुखविहाराय। पुब्बेयेव हि सूकरखतलेणे (म॰ नि॰ २.२०१) अत्तनो भागिनेय्यस्स दीघनखपरिब्बाजकस्स भगवति धम्मं देसेन्ते अयं महाथेरो सच्चप्पटिवेधकिच्चं मत्थकं पापेसीति।
Atha vā ‘‘parīti pariggahaṭṭho, mukhanti niyyānaṭṭho, satīti upaṭṭhānaṭṭho, tena vuccati ‘parimukhaṃ sati’’’nti. Evaṃ paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 1.164) vuttanayenapettha attho veditabbo. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – pariggahitaniyyānasatiṃ katvāti. Niyyānanti ca satiyā ogāhitabbaṃ ārammaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Ettha ca purimo pacchimo ca attho sabbasaṅgāhakavasena, itaro samāpattiyā pubbabhāgasamannāhāravasena daṭṭhabbo. Satīti vā satisīsena jhānaṃ vuttaṃ ‘‘ye kāyagatāsatiṃ paribhuñjantī’’tiādīsu (a. ni. 1.600) viya. Katamaṃ pana taṃ jhānanti? Rūpāvacaracatutthajjhānaṃ pādakaṃ katvā samāpannaṃ arahattaphalajjhānaṃ. Kathaṃ panetaṃ jānitabbanti? Āneñjasamādhiyogena therassa savisesaṃ niccalabhāvaṃ kenaci akampanīyatañca pabbatopamāya pakāsento bhagavā imaṃ udānaṃ abhāsīti gāthāya eva ayamattho viññāyati. Na cāyaṃ nisajjā therassa saccappaṭivedhāya, atha kho diṭṭhadhammasukhavihārāya. Pubbeyeva hi sūkarakhataleṇe (ma. ni. 2.201) attano bhāgineyyassa dīghanakhaparibbājakassa bhagavati dhammaṃ desente ayaṃ mahāthero saccappaṭivedhakiccaṃ matthakaṃ pāpesīti.
एतमत्थन्ति एतं थेरस्स आनेञ्जसमाधियोगेन तादिभावप्पत्तिया च केनचि अकम्पनीयतासङ्खातं अत्थं सब्बाकारतो विदित्वा तदत्थविभावनं इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthanti etaṃ therassa āneñjasamādhiyogena tādibhāvappattiyā ca kenaci akampanīyatāsaṅkhātaṃ atthaṃ sabbākārato viditvā tadatthavibhāvanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ यथापि पब्बतो सेलोति यथा सिलामयो एकग्घनसिलापब्बतो, न पंसुपब्बतो न मिस्सकपब्बतोति अत्थो। अचलो सुप्पतिट्ठितोति सुप्पतिट्ठितमूलो पकतिवातेहि अचलो अकम्पनीयो होति। एवं मोहक्खया भिक्खु, पब्बतोव न वेधतीति मोहस्स अनवसेसप्पहाना मोहमूलकत्ता च सब्बाकुसलानं पहीनसब्बाकुसलो भिक्खु, यथा सो पब्बतो पकतिवातेहि, एवं लोकधम्मेहि न वेधति न कम्पति। मोहक्खयोति वा यस्मा निब्बानं अरहत्तञ्च वुच्चति, तस्मा मोहक्खयस्स हेतु निब्बानस्स अरहत्तस्स वा अधिगतत्ता चतूसु अरियसच्चेसु सुप्पतिट्ठितो असमापन्नकालेपि यथावुत्तपब्बतो विय न केनचि वेधति, पगेव समापन्नकालेति अधिप्पायो।
Tattha yathāpi pabbato seloti yathā silāmayo ekagghanasilāpabbato, na paṃsupabbato na missakapabbatoti attho. Acalo suppatiṭṭhitoti suppatiṭṭhitamūlo pakativātehi acalo akampanīyo hoti. Evaṃ mohakkhayā bhikkhu, pabbatova na vedhatīti mohassa anavasesappahānā mohamūlakattā ca sabbākusalānaṃ pahīnasabbākusalo bhikkhu, yathā so pabbato pakativātehi, evaṃ lokadhammehi na vedhati na kampati. Mohakkhayoti vā yasmā nibbānaṃ arahattañca vuccati, tasmā mohakkhayassa hetu nibbānassa arahattassa vā adhigatattā catūsu ariyasaccesu suppatiṭṭhito asamāpannakālepi yathāvuttapabbato viya na kenaci vedhati, pageva samāpannakāleti adhippāyo.
चतुत्थसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Catutthasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ४. सारिपुत्तसुत्तं • 4. Sāriputtasuttaṃ
