Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਉਦਾਨ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Udāna-aṭṭhakathā |
੧੦. ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਉਪਸਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
10. Sāriputtaupasamasuttavaṇṇanā
੪੦. ਦਸਮੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਸਮਨ੍ਤਿ ਸਾવਕਪਾਰਮੀਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਹੇਤੁਭੂਤਂ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨવਸੇਸਕਿਲੇਸવੂਪਸਮਂ।
40. Dasame attano upasamanti sāvakapāramīmatthakappattiyā hetubhūtaṃ aggamaggena attano anavasesakilesavūpasamaṃ.
ਆਯਸ੍ਮਾ ਹਿ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਅਨੁਪਸਨ੍ਤਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸਜਨਿਤਸਨ੍ਤਾਪਦਰਥਪਰਿਲ਼ਾਹਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚੇવ ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਜਾਤਿਜਰਾਬ੍ਯਾਧਿਮਰਣਸੋਕਪਰਿਦੇવਾਦਿਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਦਿਸ੍વਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤੇਪਿ ਨੇਸਂ વਟ੍ਟਮੂਲਕਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਤੁਲੇਤ੍વਾ ਕਰੁਣਾਯਮਾਨੋ ਅਤ੍ਤਨਾਪਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਕਾਲੇ ਅਨੁਭੂਤਂ ਕਿਲੇਸਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਾ ਅਨਪ੍ਪਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਈਦਿਸਸ੍ਸ ਨਾਮ ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭੂਤਾ ਕਿਲੇਸਾ ਇਦਾਨਿ ਮੇ ਸੁਪ੍ਪਹੀਨਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਲੇਸવੂਪਸਮਂ ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਚ ‘‘ਇਮੇ ਏਤ੍ਤਕਾ ਕਿਲੇਸਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਉਪਸਮਿਤਾ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਸਕਦਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਉਪਸਮਿਤਾ’’ਤਿ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗਞਾਣੇਹਿ ਓਧਿਸੋ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਉਪਸਮਿਤਭਾવਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ, ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਸਮਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਮਾਨੋ’’ਤਿ।
Āyasmā hi sāriputto anupasantakilesānaṃ sattānaṃ rāgādikilesajanitasantāpadarathapariḷāhadukkhañceva kilesābhisaṅkhāranimittaṃ jātijarābyādhimaraṇasokaparidevādidukkhañca paccakkhato disvā atītānāgatepi nesaṃ vaṭṭamūlakadukkhaṃ parituletvā karuṇāyamāno attanāpi puthujjanakāle anubhūtaṃ kilesanimittaṃ vā anappakaṃ dukkhaṃ anussaritvā ‘‘īdisassa nāma mahādukkhassa hetubhūtā kilesā idāni me suppahīnā’’ti attano kilesavūpasamaṃ abhiṇhaṃ paccavekkhati. Paccavekkhanto ca ‘‘ime ettakā kilesā sotāpattimaggena upasamitā, ettakā sakadāgāmimaggena, ettakā anāgāmimaggena, ettakā arahattamaggena upasamitā’’ti taṃtaṃmaggañāṇehi odhiso kilesānaṃ upasamitabhāvaṃ paccavekkhati, tena vuttaṃ – ‘‘attano upasamaṃ paccavekkhamāno’’ti.
ਅਪਰੇ ‘‘ਥੇਰੋ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ‘ਇਮਸ੍ਸ વਤਾਯਂ ਸਨ੍ਤਪਣੀਤਭਾવੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਨ੍ਤਾਯ ਅਸਙ੍ਖਤਾਯ ਧਾਤੁਯਾ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ, ਸਯਞ੍ਚ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਕਿਲੇਸવੂਪਸਮਤੋ’ਤਿ ਏવਂ ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਉਪਸਮਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਞ੍ਞੇ ਪਨ ‘‘ਅਨવਸੇਸਕਿਲੇਸਾਨਂ ਉਪਸਮਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਜਾਤਂ ਅਗ੍ਗਫਲਮੇવੇਤ੍ਥ ਉਪਸਮੋ ਨਾਮ, ਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ’’ਤਿ।
Apare ‘‘thero arahattaphalasamāpattiṃ samāpajjitvā taṃ paccavekkhitvā ‘imassa vatāyaṃ santapaṇītabhāvo accantasantāya asaṅkhatāya dhātuyā ārammaṇato, sayañca sammadeva kilesavūpasamato’ti evaṃ abhiṇhaṃ upasamaṃ paccavekkhatī’’ti vadanti. Aññe pana ‘‘anavasesakilesānaṃ upasamapariyosāne jātaṃ aggaphalamevettha upasamo nāma, taṃ paccavekkhamāno nisinno’’ti.
ਏਤਮਤ੍ਥਂ વਿਦਿਤ੍વਾਤਿ ਯਦਿਦਂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਹਾਪਞ੍ਞਤਾਦਿਹੇਤੁਭੂਤਂ ਸਾવਕੇਸੁ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਂ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਂ ਅਗ੍ਗਫਲਂ વਾ ਉਪਸਮਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋ વਿਦਿਤ੍વਾ ਤਦਨੁਭਾવਦੀਪਕਂ ਇਮਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ।
Etamatthaṃ viditvāti yadidaṃ āyasmato sāriputtassa mahāpaññatādihetubhūtaṃ sāvakesu anaññasādhāraṇaṃ kilesappahānaṃ aggaphalaṃ vā upasamapariyāyena vuttaṃ, tassa paccavekkhaṇasaṅkhātaṃ atthaṃ sabbākārato viditvā tadanubhāvadīpakaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
ਤਤ੍ਥ ਉਪਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਉਪਸਨ੍ਤਮੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਸਨ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਉਪਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ। ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨੇਨ ਹਿ ਉਪਸਨ੍ਤਕਿਲੇਸਤ੍ਤਾ ਉਪਸਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਸਬ੍ਬਥਾ ‘‘ਉਪਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਸ੍ਸ ਉਪਸਮਸ੍ਸ ਅਨਚ੍ਚਨ੍ਤਿਕਭਾવਤੋ, ਨ ਤਥਾ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇਨ। ਤੇਨ ਪਨ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਅਰਹਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪੁਨ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਨੁਪਸਮੇਤਬ੍ਬਤਾਯ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਹੇਟ੍ਠਿਮਮਗ੍ਗੇਹਿ ਉਪਸਨ੍ਤਕਿਲੇਸਂ ਹੁਤ੍વਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਨ੍ਤਭਾવਤੋવ ‘‘ਉਪਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਉਪਸਨ੍ਤਮੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਸਨ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਉਪਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਉਪਸਨ੍ਤਨ੍ਤਿ વਾ ਉਪਸਮੋ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਉਪਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤੂਪਸਮੇਨ ਸਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha upasantasantacittassāti upasantameva hutvā santaṃ cittaṃ etassāti upasantasantacitto. Samāpattiyā vikkhambhanena hi upasantakilesattā upasantacittaṃ na sabbathā ‘‘upasantasanta’’nti vuccati tassa upasamassa anaccantikabhāvato, na tathā aggamaggena. Tena pana accantameva kilesānaṃ samucchinnattā arahato cittaṃ puna kilesānaṃ anupasametabbatāya samathavipassanāheṭṭhimamaggehi upasantakilesaṃ hutvā accantasantabhāvatova ‘‘upasantasanta’’nti vuccati. Tena vuttaṃ – ‘‘upasantameva hutvā santaṃ cittaṃ etassāti upasantasantacitto’’ti. Upasantanti vā upasamo vuccati, tasmā ‘‘upasantasantacittassā’’ti accantūpasamena santacittassāti attho.
ਅਥ વਾ ਸਤਿਪਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਖੀਣਾਸવਾਨਂ ਅਨવਸੇਸਕਿਲੇਸવੂਪਸਮੇ ਸਾવਕਪਾਰਮੀਞਾਣਸ੍ਸ ਪਨ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤੋ ਸਾવਕੇਸੁ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੋ ਸવਿਸੇਸੋ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਨੋ ਕਿਲੇਸવੂਪਸਮੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਤ੍ਥਾ ਉਪਸਨ੍ਤਸਦ੍ਦੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਉਪਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ।
Atha vā satipi sabbesaṃ khīṇāsavānaṃ anavasesakilesavūpasame sāvakapāramīñāṇassa pana matthakappattihetubhūto sāvakesu anaññasādhāraṇo saviseso dhammasenāpatino kilesavūpasamoti dassetuṃ satthā upasantasaddena visesetvā āha ‘‘upasantasantacittassā’’ti.
ਤਤ੍ਰਾਯਮਤ੍ਥੋ – ਭੁਸਂ ਦਲ਼੍ਹਂ વਾ ਸਨ੍ਤਂ ਉਪਸਨ੍ਤਂ, ਤੇਨ ਉਪਸਨ੍ਤੇਨ ਉਪਸਨ੍ਤਮੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਸਨ੍ਤਂ ਉਪਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤਂ , ਤਾਦਿਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਸਦਿਸਮੇવ। ਤਥਾ ਹੇਸ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞੋ ਹਾਸਪਞ੍ਞੋ ਜવਨਪਞ੍ਞੋ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੋ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੯੩) ਅਨੇਕਪਰਿਯਾਯੇਨ વਣ੍ਣਿਤੋ ਥੋਮਿਤੋ। ਨੇਤ੍ਤਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਨੇਤ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਭવਤਣ੍ਹਾ ਸਂਸਾਰਸ੍ਸ ਨਯਨਤੋ, ਸਾ ਨੇਤ੍ਤਿ ਛਿਨ੍ਨਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨੇਤ੍ਤਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ। ਤਸ੍ਸ ਨੇਤ੍ਤਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਸ੍ਸ, ਪਹੀਨਤਣ੍ਹਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮੁਤ੍ਤੋ ਸੋ ਮਾਰਬਨ੍ਧਨਾਤਿ ਸੋ ਏવਂવਿਧੋ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਭવਸਂਯੋਜਨੋ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਾ ਮਾਰਬਨ੍ਧਨਤੋ ਮੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਮਾਰਬਨ੍ਧਨਮੋਚਨਾਯ ਕਰਣੀਯਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਸਮਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੀਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
Tatrāyamattho – bhusaṃ daḷhaṃ vā santaṃ upasantaṃ, tena upasantena upasantameva hutvā santaṃ upasantasantaṃ , tādisaṃ cittaṃ etassāti sabbaṃ purimasadisameva. Tathā hesa bhagavatā – ‘‘sāriputto, bhikkhave, mahāpañño puthupañño hāsapañño javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño’’tiādinā (ma. ni. 3.93) anekapariyāyena vaṇṇito thomito. Netticchinnassāti netti vuccati bhavataṇhā saṃsārassa nayanato, sā netti chinnā etassāti netticchinno. Tassa netticchinnassa, pahīnataṇhassāti attho. Mutto so mārabandhanāti so evaṃvidho parikkhīṇabhavasaṃyojano sabbasmā mārabandhanato mutto, na tassa mārabandhanamocanāya karaṇīyaṃ atthi, tasmā dhammasenāpati attano upasamaṃ paccavekkhatīti. Sesaṃ vuttanayameva.
ਦਸਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ ਚ ਮੇਘਿਯવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ।
Niṭṭhitā ca meghiyavaggavaṇṇanā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਉਦਾਨਪਾਲ਼ਿ • Udānapāḷi / ੧੦. ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਉਪਸਮਸੁਤ੍ਤਂ • 10. Sāriputtaupasamasuttaṃ