| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / နေတ္တိပ္ပကရဏ-ဋီကာ • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
သာသနပဋ္ဌာနဝာရဝဏ္ဏနာ
Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā
၈၉. သင္ဂဟဝာရာဒီသူတိ သင္ဂဟဝာရဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝာရေသု။ သရူပတော န ဒသ္သိတံ, အတ္ထတော ပန ဒသ္သိတမေဝာတိ အဓိပ္ပာယော။ တမေဝ ဟိ အတ္ထတော ဒသ္သနတ္ထံ ဥဒာဟရဏဘာဝေန နိက္ခိပတိ, ယထာ မူလပဒေဟိ ပဋ္ဌာနံ နိဒ္ဓာရေတဗ္ဗန္တိ။ ‘‘အညမညသင္ဂဟော’’တိ ဣဒံ မူလပဒပဋ္ဌာနာနံ အညမညတော နိဒ္ဓာရေတဗ္ဗတာယ ကာရဏဝစနံ ‘‘သတိ အနုပ္ပဝေသေ တတော ဝိနိဂ္ဂာမော သိယာ’’တိ။ ပဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ ပ-ဣတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ, တံ ပန ‘‘ဝိဘတ္တေသု ဓမ္မေသု ယံ သေဋ္ဌံ, တဒုပာဂမု’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ပကာရတ္ထဇောတကန္တိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပကာရေဟိ ဌာန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ပကာရတ္ထဇောတကန္တိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပကာရေဟိ ဌာန’’န္တိ အာဟ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ နေတ္တိပ္ပကရဏေ။ တသ္သာတိ ဒေသနာသင္ခာတသ္သ ပရိယတ္တိသာသနသ္သ။ တထာဘာဝဒီပနန္တိ ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယာနုရူပေန ပဝတ္တိတတ္တာ သံကိလေသဘာဂိယတာဒိပ္ပကာရေဟိ ဌိတဘာဝေန ဒီပေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဒီပိသ္သတီတိ ဒီပန’’န္တိ ကတ္ဝာ။ ပတိဋ္ဌဟန္တိ အဓိသီလသိက္ခာဒယော သမုဒာယရူပေန ဂဟိတာ။ ဧတေဟိ သံကိလေသဓမ္မာဒီဟိ, သံကိလေသဓမ္မာဒီနံ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ ပဝတ္တနုပာယတာ အနုပုဗ္ဗိကထာယ သာမုက္ကံသိကာယ ဓမ္မဒေသနာယ ဒီပေတဗ္ဗာ။ တေသန္တိ သံကိလေသဓမ္မာဒီနံ။ ပုန တေသန္တိ သုတ္တာနိ သန္ဓာယာဟ။
89.Saṅgahavārādīsūti saṅgahavārauddesaniddesavāresu. Sarūpato na dassitaṃ, atthato pana dassitamevāti adhippāyo. Tameva hi atthato dassanatthaṃ udāharaṇabhāvena nikkhipati, yathā mūlapadehi paṭṭhānaṃ niddhāretabbanti. ‘‘Aññamaññasaṅgaho’’ti idaṃ mūlapadapaṭṭhānānaṃ aññamaññato niddhāretabbatāya kāraṇavacanaṃ ‘‘sati anuppavese tato viniggāmo siyā’’ti. Paṭṭhānanti ettha pa-iti upasaggapadaṃ, taṃ pana ‘‘vibhattesu dhammesu yaṃ seṭṭhaṃ, tadupāgamu’’ntiādīsu viya pakāratthajotakanti dassento ‘‘pakārehi ṭhāna’’ntiādīsu viya pakāratthajotakanti dassento ‘‘pakārehi ṭhāna’’nti āha. Idhāti imasmiṃ nettippakaraṇe. Tassāti desanāsaṅkhātassa pariyattisāsanassa. Tathābhāvadīpananti veneyyajjhāsayānurūpena pavattitattā saṃkilesabhāgiyatādippakārehi ṭhitabhāvena dīpetabbattā ‘‘dīpissatīti dīpana’’nti katvā. Patiṭṭhahanti adhisīlasikkhādayo samudāyarūpena gahitā. Etehi saṃkilesadhammādīhi, saṃkilesadhammādīnaṃ adhisīlasikkhādīnaṃ pavattanupāyatā anupubbikathāya sāmukkaṃsikāya dhammadesanāya dīpetabbā. Tesanti saṃkilesadhammādīnaṃ. Puna tesanti suttāni sandhāyāha.
ဂောဋ္ဌာတိ ဝဇာ။ ပဋ္ဌိတဂာဝောတိ ဂတဂာဝော။ အာဂတဋ္ဌာနသ္မိန္တိ သီဟနာဒသုတ္တံ (မ. နိ. ၁.၁၅၆) ဝဒတိ။ ပဝတ္တဂမနတ္တာ ဧတ္ထာတိ ဝစနသေသော။ အထ ဝာ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထာတိ ဂမနံ, ဒေသနာဉာဏသ္သ နိသ္သင္ဂဝသေန ပဝတ္တဂမနဒေသဘာဝတော ပဋ္ဌာနံ နာမာတိ အတ္ထော။ ဝောမိသ္သာတိ ‘‘သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝာသနာဘာဂိယဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ဒုကတိကစတုက္ကဘာဝေန မိသ္သိတာ။
Goṭṭhāti vajā. Paṭṭhitagāvoti gatagāvo. Āgataṭṭhānasminti sīhanādasuttaṃ (ma. ni. 1.156) vadati. Pavattagamanattā etthāti vacanaseso. Atha vā gacchati etthāti gamanaṃ, desanāñāṇassa nissaṅgavasena pavattagamanadesabhāvato paṭṭhānaṃ nāmāti attho. Vomissāti ‘‘saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañcā’’tiādinā dukatikacatukkabhāvena missitā.
သံကိလေသဘာဝေ ဉာပေတဗ္ဗေ ပဝတ္တံ, တံ ဝိသယံ ကတ္ဝာ ဒေသိတန္တိ အတ္ထော, အတ္ထမတ္တဝစနဉ္စေတံ , သံကိလေသဘာဂေ ဘဝန္တိ သဒ္ဒနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သံကိလေသဘာဂိက’’န္တိပိ ပာဌော, တသ္သ သံကိလေသဘာဂော ဧတသ္သ အတ္ထိ, သံကိလေသဘာဂေ ဝာ နိယုတ္တံ, သံကိလေသဘာဂသ္သ ဝာ ပဗောဓနသီလံ သံကိလေသဘာဂိကံ, တဒေဝ သံကိလေသဘာဂိယန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဒာလနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ, ပဒာလနသန္နိသ္သယတာ စေတ္ထ ပဒာလနဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အသေက္ခေတိ အသေက္ခဓမ္မေ။ တေသံ ဝောမိသ္သကနယဝသေနာတိ တေသံ သံကိလေသဘာဂိယာဒီနံ စတုန္နံ ပဋိက္ခေပာပဋိက္ခေပဝောမိသ္သကနယဝသေန။
Saṃkilesabhāve ñāpetabbe pavattaṃ, taṃ visayaṃ katvā desitanti attho, atthamattavacanañcetaṃ , saṃkilesabhāge bhavanti saddanayena attho veditabbo. ‘‘Saṃkilesabhāgika’’ntipi pāṭho, tassa saṃkilesabhāgo etassa atthi, saṃkilesabhāge vā niyuttaṃ, saṃkilesabhāgassa vā pabodhanasīlaṃ saṃkilesabhāgikaṃ, tadeva saṃkilesabhāgiyanti attho veditabbo. Padālanaṃ samucchindanaṃ, padālanasannissayatā cettha padālanaggahaṇena gahitāti daṭṭhabbaṃ. Asekkheti asekkhadhamme. Tesaṃ vomissakanayavasenāti tesaṃ saṃkilesabhāgiyādīnaṃ catunnaṃ paṭikkhepāpaṭikkhepavomissakanayavasena.
‘‘တာနိ ပန ဆ ဒုကာ’’တိအာဒိနာ ပဒာနံ ဂဟဏပရိစ္ဆေဒတော ဝဝတ္ထာပနတံ ဝတ္ဝာ ပရတော ‘‘သာဓာရဏာနိ ကတာနီ’’တိ ပဒသ္သ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ သယမေဝ သရူပတော ဒသ္သေသ္သတိ။ ‘‘အနုဒ္ဓရဏေ ကာရဏံ နတ္ထီ’တိ ဝတ္ဝာ ဥဒ္ဓရဏေ ပန ကာရဏံ ဒသ္သေန္တော ‘‘တထာ ဟိ ဝက္ခတီ’’တိအာဒိနာ ပာဠိမာဟရိ။ ဝောဒာနံ နာမ သံကိလေသတော ဟောတိ သံကိလိဋ္ဌသ္သေဝ ဝောဒာနသ္သ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ယသ္မာ ဝောဒာနံ တဒင္ဂာဒိဝသေန သံကိလေသတော ဝိသုဇ္ဈနံ, တသ္မာ ‘‘တံ ပန အတ္ထတော ဝာသနာဘာဂိယာဒိ ဧဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဒင္ဂဝိက္ခမ္ဘနေဟိ ဝောဒာနံ ဝာသနာဘာဂိယာဒိဝသေန ဟောတိ, သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓီဟိ ဝောဒာနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဝသေန, အသေက္ခဘာဂိယဝသေန ဝောဒာနံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိယာ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယာယံ ဒေသနာ ရာဂာဒိဘာဂိနီ သိယာ, သာ သံကိလေသဘာဂိယာ။ ယာယံ ဒေသနာ စာဂာဒိဘာဂိနီ သိယာ, သာ ဝာသနာဘာဂိယာ။ ယာ ပန အာပတ္တိဝိစ္ဆေဒနီ သာဝသေသံ, အနဝသေသဉ္စ, သာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ, အသေက္ခဘာဂိယာ စ။
‘‘Tāni pana cha dukā’’tiādinā padānaṃ gahaṇaparicchedato vavatthāpanataṃ vatvā parato ‘‘sādhāraṇāni katānī’’ti padassa atthasaṃvaṇṇanāya sayameva sarūpato dassessati. ‘‘Anuddharaṇe kāraṇaṃ natthī’ti vatvā uddharaṇe pana kāraṇaṃ dassento ‘‘tathā hi vakkhatī’’tiādinā pāḷimāhari. Vodānaṃ nāma saṃkilesato hoti saṃkiliṭṭhasseva vodānassa icchitattā. Yasmā vodānaṃ tadaṅgādivasena saṃkilesato visujjhanaṃ, tasmā ‘‘taṃ pana atthato vāsanābhāgiyādi eva hotī’’ti vuttaṃ. Tattha tadaṅgavikkhambhanehi vodānaṃ vāsanābhāgiyādivasena hoti, samucchedapaṭippassaddhīhi vodānaṃ nibbedhabhāgiyavasena, asekkhabhāgiyavasena vodānaṃ paṭippassaddhiyā eva veditabbaṃ. Yāyaṃ desanā rāgādibhāginī siyā, sā saṃkilesabhāgiyā. Yāyaṃ desanā cāgādibhāginī siyā, sā vāsanābhāgiyā. Yā pana āpattivicchedanī sāvasesaṃ, anavasesañca, sā nibbedhabhāgiyā, asekkhabhāgiyā ca.
‘‘တဏ္ဟာသံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ပဌမမေဝ သံကိလေသဘာဂသ္သ ဒသ္သိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သံကိလေသော တိဝိဓော။ပေ.။ ဝိသယဒသ္သနတ္ထံ အာရဒ္ဓ’’န္တိ။ ဘဝရာဂော ဘဝပတ္ထနာ။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ န ဝိဂစ္ဆတိ။ တတ္ရ တတ္ရ ဘဝေတိ ယဒိ ဝာ ကာမဘဝေ, ယဒိ ဝာ ရူပဘဝေ, ယဒိ ဝာ အရူပဘဝေ။ ပဒန္တရသံယောဇနဝသေနာတိ ဒုကနယေနေဝ ပဒန္တရေန ယောဇနဝသေန။ မိသ္သိတာနိ ကတာနီတိ သံသဋ္ဌာနိ ကတာနိ။
‘‘Taṇhāsaṃkilesabhāgiyaṃ sutta’’ntiādinā paṭhamameva saṃkilesabhāgassa dassitattā vuttaṃ ‘‘saṃkileso tividho…pe… visayadassanatthaṃ āraddha’’nti. Bhavarāgo bhavapatthanā. Uppajjatīti na vigacchati. Tatra tatra bhaveti yadi vā kāmabhave, yadi vā rūpabhave, yadi vā arūpabhave. Padantarasaṃyojanavasenāti dukanayeneva padantarena yojanavasena. Missitāni katānīti saṃsaṭṭhāni katāni.
ဧကကစတုက္ကဝသေန ဒသ္သိတဗ္ဗာနိ ပဒာနိ ဧဝ ဂဟေတ္ဝာ အာဝုတ္တိနယဒသ္သနဝသေန မိသ္သေတ္ဝာ အဝသိဋ္ဌဒုကဝသေန, တိကစတုက္ကဝသေန စ ဣတရေ အဋ္ဌ ပဋ္ဌာနဘာဂာ ဒသ္သိတာတိ အာဟ ‘‘တာနိယေဝ ယထာဝုတ္တာနိ အဋ္ဌ သုတ္တာနီ’’တိအာဒိ ။ စတ္တာရော ဧကကာယေဝ ပာဠိယံ အာဒိတော ဒသ္သိတာ။ ဆဒုကာ ပာဠိယံ အာဂတာ စတ္တာရော, အဋ္ဌကထာယံ ဒ္ဝေတိ။ စတ္တာရော တိကာ ပာဠိယံ အာဂတာ ဒ္ဝေ, အဋ္ဌကထာယံ ဒ္ဝေတိ။ ဒ္ဝေ စတုက္ကာ ပန အဋ္ဌကထာယမေဝ အာဂတာ။ ‘‘ပာဠိယံ အနာဂတာ’’တိ ဣဒံ သရူပတော အနာဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, နယတော ပန အာဂတဘာဝော ဒသ္သိတော ဧဝ။ ယေ ပနေတ္ထ ပာဠိယံ အနာဂတာ, တေသံ ဥဒာဟရဏာနိ ပရတော ဒသ္သယိသ္သာမ။
Ekakacatukkavasena dassitabbāni padāni eva gahetvā āvuttinayadassanavasena missetvā avasiṭṭhadukavasena, tikacatukkavasena ca itare aṭṭha paṭṭhānabhāgā dassitāti āha ‘‘tāniyeva yathāvuttāni aṭṭha suttānī’’tiādi . Cattāro ekakāyeva pāḷiyaṃ ādito dassitā. Chadukā pāḷiyaṃ āgatā cattāro, aṭṭhakathāyaṃ dveti. Cattāro tikā pāḷiyaṃ āgatā dve, aṭṭhakathāyaṃ dveti. Dve catukkā pana aṭṭhakathāyameva āgatā. ‘‘Pāḷiyaṃ anāgatā’’ti idaṃ sarūpato anāgamanaṃ sandhāya vuttaṃ, nayato pana āgatabhāvo dassito eva. Ye panettha pāḷiyaṃ anāgatā, tesaṃ udāharaṇāni parato dassayissāma.
သောဠသဟီတိ သောဠသဝိဓေဟိ။ န ဟိ တာနိ သုတ္တာနိ သောဠသေဝ, အထ ခော သောဠသပ္ပကာရာနီတိ မူလဂဏနံ ဌပေတ္ဝာ ကာရဏသုတ္တလဒ္ဓေန သင္ခာရဂဗ္ဘေန တဒနုရူပော ယော ဂဏနဝိတ္ထာရော, တသ္သ ပတ္ထရဏဝိဓိ ပဋ္ဌာနနယော။ ဣမိနာ။ပေ.။ နတ္ထီတိ ယထာဝုတ္တပဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တော ပရိယတ္တိသာသနပ္ပဒေသော န ဝိဇ္ဇတိ ယထာရဟံ တံတံပဋ္ဌာနဘာဝေန ပဝတ္တတ္တာတိ ဒသ္သေတိ။ ယဒိ သုတ္တဂေယ္ယာဒိ နဝဝိဓံ ပရိယတ္တိသာသနံ ယထာဝုတ္တပဋ္ဌာနဝသေနေဝ ပဝတ္တံ, တတ္ထ ကထမိဓ အနိဒသ္သိတာနံ ဂာထာဒီနံ သံကိလေသဘာဂိယာဒိဘာဝော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ပဉ္ဟံ သန္ဓာယ ‘‘ဂာထာယ ဂာထာ အနုမိနိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိပာဠိ ပဝတ္တာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ကထံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
Soḷasahīti soḷasavidhehi. Na hi tāni suttāni soḷaseva, atha kho soḷasappakārānīti mūlagaṇanaṃ ṭhapetvā kāraṇasuttaladdhena saṅkhāragabbhena tadanurūpo yo gaṇanavitthāro, tassa pattharaṇavidhi paṭṭhānanayo. Iminā…pe… natthīti yathāvuttapaṭṭhānavinimutto pariyattisāsanappadeso na vijjati yathārahaṃ taṃtaṃpaṭṭhānabhāvena pavattattāti dasseti. Yadi suttageyyādi navavidhaṃ pariyattisāsanaṃ yathāvuttapaṭṭhānavaseneva pavattaṃ, tattha kathamidha anidassitānaṃ gāthādīnaṃ saṃkilesabhāgiyādibhāvo gahetabboti pañhaṃ sandhāya ‘‘gāthāya gāthā anuminitabbā’’tiādipāḷi pavattāti dassetuṃ ‘‘kathaṃ panā’’tiādi vuttaṃ.
တတ္ထ အယံ ဂာထာ ဝိယာတိ ‘‘ကာမန္ဓာ ဇာလသဉ္ဆန္နာ, မနောပုဗ္ဗင္ဂမာ ဓမ္မာ, ဥဒ္ဓံ အဓော သဗ္ဗဓိ ဝိပ္ပမုတ္တော, ယသ္သ သေလူပမံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဣဓ ဥဒာဟဋဂာထာ ဝိယ။ ဂာထာတိ အညာပိ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ အာဂတာ ဣဓ အနုဒာဟဋာ။ သံဝဏ္ဏနာကာလေ သမ္မုခီဘာဝေန ‘‘အယံ ဂာထာ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တာ ယာ ကာစိ ဂာထာ ‘‘သံကိလေသဘာဂိယာ’’တိ ဝာ ‘‘သံကိလေသဝာသနာနိဗ္ဗေဓအသေက္ခဘာဂိယာ’’တိ ဝာ အနုမိနိတဗ္ဗာ နယဂ္ဂာဟေန ဉာပေတဗ္ဗာတိ ဒသ္သေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘သံကိလေသ။ပေ.။ ဇာနိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော’’တိ။ ဝာ-သဒ္ဒော ဟိ ဣဓ အဝုတ္တဝိကပ္ပနတ္ထော။ သေသပဒေသူတိ ဝေယ္ယာကရဏသုတ္တပဒေသု။
Tattha ayaṃ gāthā viyāti ‘‘kāmandhā jālasañchannā, manopubbaṅgamā dhammā, uddhaṃ adho sabbadhi vippamutto, yassa selūpamaṃ citta’’ntiādinā idha udāhaṭagāthā viya. Gāthāti aññāpi tepiṭake buddhavacane āgatā idha anudāhaṭā. Saṃvaṇṇanākāle sammukhībhāvena ‘‘ayaṃ gāthā viyā’’ti vuttā yā kāci gāthā ‘‘saṃkilesabhāgiyā’’ti vā ‘‘saṃkilesavāsanānibbedhaasekkhabhāgiyā’’ti vā anuminitabbā nayaggāhena ñāpetabbāti dassetuṃ vuttaṃ ‘‘saṃkilesa…pe… jānitabbāti attho’’ti. Vā-saddo hi idha avuttavikappanattho. Sesapadesūti veyyākaraṇasuttapadesu.
၉၀. အရိယာနံ ဓမ္မန္တိ စာရိတ္တဝာရိတ္တဘေဒံ သီလာစာရံ။ ဧကန္တကရဏီယသ္သ အကရဏမ္ပိ ဝီတိက္ကမော ဧဝ။
90.Ariyānaṃ dhammanti cārittavārittabhedaṃ sīlācāraṃ. Ekantakaraṇīyassa akaraṇampi vītikkamo eva.
အဝိဇ္ဇာဒိကေ သံကိလေသဓမ္မေ တဒင္ဂာဒိဝသေန ဓုနာတီတိ ဓောနာ ဝုစ္စတိ ပညာ။ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇနပညာတိ ပန ပကရဏေန အဝစ္ဆိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ တံ အတိက္ကမိတ္ဝာ စရန္တောတိ ပစ္စယာနံ အပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပစ္စယပရိဘောဂေ အာဒီနဝံ အပသ္သန္တော ဣဏပရိဘောဂဝသေန ပရိဘုဉ္ဇန္တော န ပရိမုစ္စတိ နိရယာဒိဒုက္ခတော, ဝဋ္ဋဒုက္ခတော စ။
Avijjādike saṃkilesadhamme tadaṅgādivasena dhunātīti dhonā vuccati paññā. Paccavekkhitvā paribhuñjanapaññāti pana pakaraṇena avacchinnattā vuttaṃ. Taṃ atikkamitvā carantoti paccayānaṃ apaccavekkhitvā paccayaparibhoge ādīnavaṃ apassanto iṇaparibhogavasena paribhuñjanto na parimuccati nirayādidukkhato, vaṭṭadukkhato ca.
ကုက္ကုဇနကံ နာမ ကဒလိယာ ပုပ္ဖနာဠိ။ ပရာဘဝာယာတိ ဝိနာသာယ။ တထာတိ ယထာ ဖလပာကန္တာ ကဒလီ, ဧဝံ ဝေဠုနဠာပိ ဩသဓိဇာတိကတ္တာတိ ဥပသံဟာရတ္ထော တထာ-သဒ္ဒော။ တေနာဟ ‘‘ဖလံ ဝေဠုံ ဖလံ နဠ’’န္တိ။
Kukkujanakaṃ nāma kadaliyā pupphanāḷi. Parābhavāyāti vināsāya. Tathāti yathā phalapākantā kadalī, evaṃ veḷunaḷāpi osadhijātikattāti upasaṃhārattho tathā-saddo. Tenāha ‘‘phalaṃ veḷuṃ phalaṃ naḷa’’nti.
သုခေတ္တေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ကော ပန ဝာဒော ဦသရာဒိဒောသဒုဋ္ဌေသု ခေတ္တေသူတိ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ဆကဏ။ပေ.။ အတ္ထော’’တိ ဧတေန ယထာဝုတ္တအဘိသင္ခရဏာဘာဝေန ဗီဇဒောသဒုဋ္ဌန္တိ ဒသ္သေတိ။
Sukhettepīti pi-saddena ko pana vādo ūsarādidosaduṭṭhesu khettesūti dasseti. ‘‘Chakaṇa…pe… attho’’ti etena yathāvuttaabhisaṅkharaṇābhāvena bījadosaduṭṭhanti dasseti.
၉၁. သဇ္ဇိတန္တိ သဉ္ဇိတံ။ အပရိက္ခတေတိ ပဋိပက္ခေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိက္ခမ္ဘိတေ အရောဂေ။
91.Sajjitanti sañjitaṃ. Aparikkhateti paṭipakkhehi dhammehi avikkhambhite aroge.
ယာယ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ‘‘ကိံ သုတံ မယာ, ကိံ ဝာ သုဏာမီ’’တိ ကုသလံ ဂဝေသီ စရတိ, သာ ဓမ္မောဇပညာ ကိသ္သဝာ နာမ။ ဒုဗ္ဘာသိတာတိ ဒုဋ္ဌု ဘာသိတာ, ဣသ္သာမစ္ဆရိယဒောသာဒီဟိ ဒုဋ္ဌာ ဝာ ဘာသိတာ။
Yāya samannāgato puggalo ‘‘kiṃ sutaṃ mayā, kiṃ vā suṇāmī’’ti kusalaṃ gavesī carati, sā dhammojapaññā kissavā nāma. Dubbhāsitāti duṭṭhu bhāsitā, issāmacchariyadosādīhi duṭṭhā vā bhāsitā.
၉၂. ဝိစိနာတီတိ ဝိသေသတော စိနာတိ ပသဝတိ။
92.Vicinātīti visesato cināti pasavati.
ဝိဂတဘူတာတိ ဝိဂတသစ္စ။ တေနာဟ ‘‘အလီကဝာဒီ’’တိ။
Vigatabhūtāti vigatasacca. Tenāha ‘‘alīkavādī’’ti.
အဝဇာတပုတ္တာတိ လာမကပုတ္တ။ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ နိဟီနဝုတ္တိတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ နေရယိကောတိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တနကော။ ပာပကမ္မိနော ပပတန္တိ ဧတ္ထာတိ ပပတံ, နရကံ။
Avajātaputtāti lāmakaputta. Bhagavato sāsane pabbajitvā nihīnavuttitaṃ sandhāya vadati. Nerayikoti niraye nibbattanako. Pāpakammino papatanti etthāti papataṃ, narakaṃ.
တဏ္ဟာဒီနံ သဘာဝဘေဒတောတိ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတာနံ တဏ္ဟာယနဝိပရီတဒသ္သနဒုဋ္ဌစရိတတာသင္ခာတသဘာဝဝိဘာဂတော။ အဝတ္ထာဘေဒတောတိ တဏ္ဟာယ ဆန္ဒပေမလောဘရာဂနန္ဒီပိပာသာမုစ္ဆာဒယော, ဒိဋ္ဌိယာ ဂာဟပရာမာသမိစ္ဆာဘိနိဝေသဝိသုကဝိပ္ဖန္ဒိတဝိပရီတဒသ္သနာဒယော, ဒုစ္စရိတသ္သ တိရစ္ဆာနပေတ္တိဝိသယအသုရယောနိဂာမိတာဒယော အဝတ္ထာဝိသေသာ။ စ-သဒ္ဒေန တေသံ ကာမတဏ္ဟာဒိရူပတဏ္ဟာဒိအတ္တာနုဒိဋ္ဌာဒိသသ္သတဂာဟာဒိကာယဒုစ္စရိတာဒိ- ပာဏာတိပာတာဒိပ္ပကာရဘေဒော သင္ဂယ္ဟတိ။
Taṇhādīnaṃ sabhāvabhedatoti taṇhādiṭṭhiduccaritānaṃ taṇhāyanaviparītadassanaduṭṭhacaritatāsaṅkhātasabhāvavibhāgato. Avatthābhedatoti taṇhāya chandapemalobharāganandīpipāsāmucchādayo, diṭṭhiyā gāhaparāmāsamicchābhinivesavisukavipphanditaviparītadassanādayo, duccaritassa tiracchānapettivisayaasurayonigāmitādayo avatthāvisesā. Ca-saddena tesaṃ kāmataṇhādirūpataṇhādiattānudiṭṭhādisassatagāhādikāyaduccaritādi- pāṇātipātādippakārabhedo saṅgayhati.
၉၃. ဝိပုလန္တိ ဥဠာရံ, တေလာဒီဟိ စေဝ ဓနဓညာဒီဟိ စ ပဟူတသန္နိစယန္တိ အတ္ထော။ သမ္ဗာဓာတိ ဇနသံမဒ္ဒသင္ဃဋာ။
93.Vipulanti uḷāraṃ, telādīhi ceva dhanadhaññādīhi ca pahūtasannicayanti attho. Sambādhāti janasaṃmaddasaṅghaṭā.
ဒဏ္ဍေန န ဟိံသတီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ယံ ဒဏ္ဍနိဓာနံ, တံ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋနိသ္သိတံ။ တဒုဘယသ္သာပိ ဖလံ ဒသ္သေန္တော ‘‘သော ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိမာဟ။
Daṇḍena na hiṃsatīti ettha vuttaṃ yaṃ daṇḍanidhānaṃ, taṃ vaṭṭavivaṭṭanissitaṃ. Tadubhayassāpi phalaṃ dassento ‘‘so puggalo’’tiādimāha.
၉၄. ကိဉ္စတိ တံသမင္ဂိနံ ဝိမဒ္ဒတီတိ ကိဉ္စနံ, ရာဂာဒိ, ပလိဗုန္ဓတိ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ နိဝာရေတီတိ ပလိဗောဓော, ရာဂာဒိယေဝ, ကိဉ္စနမေဝ ပလိဗောဓော ကိဉ္စနပလိဗောဓော။ အထ ဝာ ကိဉ္စနဉ္စ ပလိဗောဓော စ ကိဉ္စနပလိဗောဓော, အာမိသကိဉ္စိက္ခဉ္စ ရာဂာဒိသံကိလေသော စာတိ အတ္ထော။
94. Kiñcati taṃsamaṅginaṃ vimaddatīti kiñcanaṃ, rāgādi, palibundhati kusalappavattiṃ nivāretīti palibodho, rāgādiyeva, kiñcanameva palibodho kiñcanapalibodho. Atha vā kiñcanañca palibodho ca kiñcanapalibodho, āmisakiñcikkhañca rāgādisaṃkileso cāti attho.
ဝိသေသိတန္တိ ဝိလောမံ, ဝိသမံ ကိရိယန္တိ အတ္ထော။ ရာဇဘဏ္ဍန္တိ ဩရောဓေ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ။
Visesitanti vilomaṃ, visamaṃ kiriyanti attho. Rājabhaṇḍanti orodhe sandhāya vadanti.
ယာစယောဂောတိ ယာစနယောဂော, ယာစကာနံ မနောရထပရိပူရဏတော။ တေနာဟ ‘‘ယာစိတဗ္ဗယုတ္တော’’တိ။ ဒာနယုတ္တောတိ သတတံ ဒာနကိရိယာသမင္ဂီ။ ဒာနသံဝိဘာဂရတောတိ ဧတ္ထ ဒာနံ နာမ အတ္ထိကာနံ ယထာဓိပ္ပာယပဋိယတ္တပရိစ္စာဂော, သံဝိဘာဂော အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော အပ္ပမတ္တကတောပိ သံဝိဘဇနံ။ ဣမေဟိ ခော။ပေ.။ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဟောတိသဒ္ဒေန ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ ပဒံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, န ‘‘သောတာပန္နော’’တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘သောတာပန္နော။ပေ.။ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂမော ဟိ ဣဓ ဝိဓီယတိ, န သောတာပန္နဘာဝော, တေန သောတာပန္နလက္ခဏမေတေ ဓမ္မာ, န သောတာပန္နဘာဝလက္ခဏန္တိ ဒသ္သေတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သောတာပန္နေန။ပေ.။ လဗ္ဘမာနတံ ဒသ္သေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
Yācayogoti yācanayogo, yācakānaṃ manorathaparipūraṇato. Tenāha ‘‘yācitabbayutto’’ti. Dānayuttoti satataṃ dānakiriyāsamaṅgī. Dānasaṃvibhāgaratoti ettha dānaṃ nāma atthikānaṃ yathādhippāyapaṭiyattapariccāgo, saṃvibhāgo attanā paribhuñjitabbato appamattakatopi saṃvibhajanaṃ. Imehi kho…pe… hotīti ettha hotisaddena ‘‘samannāgato’’ti padaṃ sambandhitabbaṃ, na ‘‘sotāpanno’’ti dassetuṃ ‘‘sotāpanno…pe… hotī’’ti vuttaṃ. Tehi dhammehi samannāgamo hi idha vidhīyati, na sotāpannabhāvo, tena sotāpannalakkhaṇamete dhammā, na sotāpannabhāvalakkhaṇanti dasseti. Tathā hi ‘‘sotāpannena…pe… labbhamānataṃ dassetī’’ti vuttaṃ.
၉၅. လပတိ ကထေတိ ဧတေနာတိ လပနံ, ဩဋ္ဌံ။
95. Lapati katheti etenāti lapanaṃ, oṭṭhaṃ.
၉၇. မုဒိတောတိ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ပမုဒိတော။
97.Muditoti dibbasampattiyā pamudito.
၉၉. ကိဉ္စာပိ ဥဒတာရီတိ တရဏကိရိယာ အတီတဘာဝေန ဝုတ္တာ, တရဏမေဝ ပန ဂဟေတ္ဝာ အာဟ ‘‘ဩဃတရဏသ္သ အရိယမဂ္ဂကိစ္စတ္တာ’’တိ။ ဧဝံ ဝိပ္ပမုတ္တော, ဝိမုတ္တောတိ စ ဧတ္ထ မုစ္စနကိရိယာယပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
99. Kiñcāpi udatārīti taraṇakiriyā atītabhāvena vuttā, taraṇameva pana gahetvā āha ‘‘oghataraṇassa ariyamaggakiccattā’’ti. Evaṃ vippamutto, vimuttoti ca ettha muccanakiriyāyapi vattabbaṃ.
၁၀၀. ပာတု-သဒ္ဒပုဗ္ဗကော ဘဝန္တိ-သဒ္ဒော သိယာ ဥပ္ပာဒပရိယာယော သိယာ အာဝိဘာဝပရိယာယောတိ ‘‘ပာတုဘဝန္တီ’’တိ ပဒသ္သ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ပကာသေန္တိ စာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ပာတုဘူတဓမ္မသ္သာတိ ဥပ္ပန္နဗောဓိပက္ခိယဓမ္မသ္သ, ဝိဘူတစတုသစ္စဓမ္မသ္သ ဝာ။ နော ကလ္လောတိ န ယုတ္တော။ သဟေတုဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာဝ ဂဟိတာ, န ပစ္စယဓမ္မာတိ? နယိဒမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပစ္စယဓမ္မာနမ္ပိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝာနတိဝတ္တနတော။ အထ ဝာ သဟေတုဓမ္မန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မော ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တော, ပစ္စယဓမ္မော ပန ဂုဏဘာဝေနာတိ ဧဝမေတ္ထ ဥဘယေသံ ဝုတ္တဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။
100.Pātu-saddapubbako bhavanti-saddo siyā uppādapariyāyo siyā āvibhāvapariyāyoti ‘‘pātubhavantī’’ti padassa ‘‘uppajjanti, pakāsenti cā’’ti attho vutto. Pātubhūtadhammassāti uppannabodhipakkhiyadhammassa, vibhūtacatusaccadhammassa vā. No kalloti na yutto. Sahetudhammanti ettha paccayuppannadhammāva gahitā, na paccayadhammāti? Nayidamevaṃ daṭṭhabbaṃ paccayadhammānampi paccayuppannabhāvānativattanato. Atha vā sahetudhammanti paccayuppannadhammo padhānabhāvena vutto, paccayadhammo pana guṇabhāvenāti evamettha ubhayesaṃ vuttabhāvo veditabbo.
အာရညကန္တိ အာရညကင္ဂသမန္နာဂတံ။ အညာတောတိ ပရိစယဝသေန န ဉာတော, အသံသဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နိစ္စနဝော’’တိ။
Āraññakanti āraññakaṅgasamannāgataṃ. Aññātoti paricayavasena na ñāto, asaṃsaṭṭhoti attho. Tenāha ‘‘niccanavo’’ti.
ဗ္ယာပာဒဝိဟိံသာဝိတက္ကဝိရဟေ ဝေရိပရိသင္ကာယ အဘာဝေ အကိတ္တိပရိမုတ္တီတိ ဧဝမာဒီဟိပိ ကာရဏေဟိ ကောဓပ္ပဟာနေန သုခံ သုပတိ။ ကောဓပရိဠာဟာဘာဝော ပန ပာကဋတရောတိ အာဟ ‘‘ကောဓ။ပေ.။ သယတီ’’တိ။ ဝိသမူလသ္သာတိ ဧတ္ထ ဝိသသရိက္ခတာယ ‘‘ဝိသ’’န္တိ ဒုက္ခံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခဝိပာကသ္သာ’’တိ။ သုခန္တိ စေတသိကသုခံ။ အက္ကုဋ္ဌသ္သ ပစ္စက္ကောသိတ္ဝာ စ ပစ္စက္ကောသနဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။
Byāpādavihiṃsāvitakkavirahe veriparisaṅkāya abhāve akittiparimuttīti evamādīhipi kāraṇehi kodhappahānena sukhaṃ supati. Kodhapariḷāhābhāvo pana pākaṭataroti āha ‘‘kodha…pe… sayatī’’ti. Visamūlassāti ettha visasarikkhatāya ‘‘visa’’nti dukkhaṃ adhippetanti āha ‘‘dukkhavipākassā’’ti. Sukhanti cetasikasukhaṃ. Akkuṭṭhassa paccakkositvā ca paccakkosanahetu uppajjatīti yojanā.
၁၀၁. သလ္လုဗ္ဗာဟနံ သလ္လုဒ္ဓရဏံ။
101.Sallubbāhanaṃ salluddharaṇaṃ.
ဝိသယဘေဒေန, ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန စ အနေကဘေဒတ္တာ ကာမသညာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယာယ ကာယစီ’’တိ။
Visayabhedena, pavattiākārabhedena ca anekabhedattā kāmasaññāya vuttaṃ ‘‘yāya kāyacī’’ti.
ဒာနမုခေနာတိ ဒာနေန မုခဘူတေန, ဒာနံ ပမုခံ ကတ္ဝာတိ အတ္ထော။
Dānamukhenāti dānena mukhabhūtena, dānaṃ pamukhaṃ katvāti attho.
‘‘အရိယမဂ္ဂသမ္ပာပနဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ အနုကမ္ပာနုဒ္ဒယာနံ ဧကန္တာနဝဇ္ဇတမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ‘‘အနုကမ္ပာ’’တိ ပဒသ္သတ္ထဝိဝရဏံ ‘‘ကရုဏာယနာ’’တိ, ဣတရသ္သ ‘‘မေတ္တာယနာ’’တိ။
‘‘Ariyamaggasampāpanavasenā’’ti iminā anukampānuddayānaṃ ekantānavajjatameva vibhāveti. ‘‘Anukampā’’ti padassatthavivaraṇaṃ ‘‘karuṇāyanā’’ti, itarassa ‘‘mettāyanā’’ti.
၁၀၂. ပကတိအာဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန အဏုဣသ္သရပဇာပတိပုရိသကာလာဓိဋ္ဌာယကာရိအာဒိကေ သင္ဂဏ္ဟာတိ။
102.Pakatiādīti ādisaddena aṇuissarapajāpatipurisakālādhiṭṭhāyakāriādike saṅgaṇhāti.
ကာမေသူတိ ကာမဂုဏေသု ရူပာဒိဝိသယေသု။
Kāmesūti kāmaguṇesu rūpādivisayesu.
ဗဟလကိလေသတာယာတိ ဗဟုလကိလေသဘာဝေန။ ပုဗ္ဗဟေတုမန္ဒတာယာတိ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယသ္သ ကုသလသ္သ အကတတ္တာ။
Bahalakilesatāyāti bahulakilesabhāvena. Pubbahetumandatāyāti vivaṭṭūpanissayassa kusalassa akatattā.
စိတ္တဝူပသမဘာဝနာယာတိ စိတ္တဝူပသမကရဘာဝနာယ သမထဝိပသ္သနာယ။
Cittavūpasamabhāvanāyāti cittavūpasamakarabhāvanāya samathavipassanāya.
ပရိသ္သယာ သီလာဒိပရိပူရဏသ္သ ပရိဗန္ဓဘူတာ ကိလေသာ ဧဝ။ အနရိယာ ပညာသီသံ ဥက္ခိပိတ္ဝာ ဌာတုမေဝ န သက္ကောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဉာဏသိရေန အဓောသိရာ ဟုတ္ဝာ’’တိ။
Parissayā sīlādiparipūraṇassa paribandhabhūtā kilesā eva. Anariyā paññāsīsaṃ ukkhipitvā ṭhātumeva na sakkontīti vuttaṃ ‘‘ñāṇasirena adhosirā hutvā’’ti.
၁၀၃. ဘဂဝတော, ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ စ ဝသနယောဂ္ယဘာဝော, တေဟိ နိဝုတ္ထဘာဝော စ တသ္သ သာတိသယော ဝဏ္ဏောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမဂာထာယ ဇေတဝနသ္သ ဝဏ္ဏံ ကထေတ္ဝာ’’တိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
103. Bhagavato, bhikkhusaṅghassa ca vasanayogyabhāvo, tehi nivutthabhāvo ca tassa sātisayo vaṇṇoti vuttaṃ ‘‘paṭhamagāthāya jetavanassa vaṇṇaṃ kathetvā’’ti. Vuttañhetaṃ –
‘‘ဂာမေ ဝာ ယဒိ ဝာရညေ၊ နိန္နေ ဝာ ယဒိ ဝာ ထလေ။
‘‘Gāme vā yadi vāraññe, ninne vā yadi vā thale;
ယတ္ထ အရဟန္တော ဝိဟရန္တိ၊ တံ ဘူမိရာမဏေယ္ယက’’န္တိ။ (ဓ. ပ. ၉၈; ထေရဂာ. ၉၉၁)။
Yattha arahanto viharanti, taṃ bhūmirāmaṇeyyaka’’nti. (dha. pa. 98; theragā. 991);
ဣဓ ဓမ္မသဒ္ဒော သမာဓိပရိယာယော ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၂.၁၃; မ. နိ. ၃.၁၉၈; သံ. နိ. ၅.၃၇၈) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မောတိ သမာဓီ’’တိ သမာဓိပက္ခိကာ ဓမ္မာ သတိဝာယာမာ။
Idha dhammasaddo samādhipariyāyo ‘‘evaṃdhammā te bhagavanto’’tiādīsu (dī. ni. 2.13; ma. ni. 3.198; saṃ. ni. 5.378) viyāti āha ‘‘dhammoti samādhī’’ti samādhipakkhikā dhammā sativāyāmā.
နာနုဂစ္ဆေယ္ယာတိ နာနုတသေယ္ယ။ အနုတသနမေဝ ဟိ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌီဟိ အနုဂမနံ။ ပဋိဝိပသ္သေယ္ယာတိ ဝိပသ္သနာသမ္မသနမာဟ။ ယမကတော, ဟိ ခဏိကတော, ပဋိပာဋိတော စ သမ္မသနံ ဝိပသ္သနာယပိ သမ္မသနတော ပဋိဝိပသ္သနာ နာမ။ သာ ဟိ ဝိပသ္သနာယ ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃာဋနမာနသမုဂ္ဃာဋနနိကန္တိပရိယာဒာနဟေတုတာယ ဝိသေသတော ပဋိပက္ခေန အသံဟီရအသံကုပ္ပနဟေတုဘူတာ ပရိဗ္ရူဟနာ ဟောတိ။ ‘‘ပုနပ္ပုနံ။ပေ.။ အပ္ပေန္တော’’တိ ဧတေန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဓမ္မာနုဗ္ရူဟနံ ယထာ ‘‘ဗ္ရူဟေတာ သုညာဂာရာန’’န္တိ (မ. နိ. ၁.၆၄) ဒသ္သေတိ။
Nānugaccheyyāti nānutaseyya. Anutasanameva hi taṇhādiṭṭhīhi anugamanaṃ. Paṭivipasseyyāti vipassanāsammasanamāha. Yamakato, hi khaṇikato, paṭipāṭito ca sammasanaṃ vipassanāyapi sammasanato paṭivipassanā nāma. Sā hi vipassanāya diṭṭhiugghāṭanamānasamugghāṭananikantipariyādānahetutāya visesato paṭipakkhena asaṃhīraasaṃkuppanahetubhūtā paribrūhanā hoti. ‘‘Punappunaṃ…pe… appento’’ti etena nibbānārammaṇadhammānubrūhanaṃ yathā ‘‘brūhetā suññāgārāna’’nti (ma. ni. 1.64) dasseti.
ယံ ကိဉ္စိ အပဒိသိတ္ဝာ ပဋိညာဒာနံ သင္ဂရော။ သော ပန အတ္တနော ကိစ္စဝိသေသံ အပဒိသိတ္ဝာ မိတ္တသန္ထဝဝသေန ဝာ ကာလာဂမနံ အပဒိသိတ္ဝာ ကိဉ္စိက္ခာနုပ္ပဒာနေန ဝာ ပဋိဗာဟကရဏံ အပဒိသိတ္ဝာ ဗလဂ္ဂဗောဓဝသေန ဝာ သိယာတိ တသ္သ မိတ္တကရဏာဒိပရိယာယတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သင္ဂရောတိ။ပေ.။ နာမ’’န္တိ။ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာတိ ဧဝံ အနိစ္စသညာမုခေန တိယဒ္ဓကေသု သင္ခာရေသု အပ္ပမာဒပ္ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပန္နတ္တာ။
Yaṃ kiñci apadisitvā paṭiññādānaṃ saṅgaro. So pana attano kiccavisesaṃ apadisitvā mittasanthavavasena vā kālāgamanaṃ apadisitvā kiñcikkhānuppadānena vā paṭibāhakaraṇaṃ apadisitvā balaggabodhavasena vā siyāti tassa mittakaraṇādipariyāyataṃ sandhāyāha ‘‘saṅgaroti…pe… nāma’’nti. Evaṃ paṭipannattāti evaṃ aniccasaññāmukhena tiyaddhakesu saṅkhāresu appamādappaṭipattiyā paṭipannattā.
ဒိဗ္ဗစက္ခု သုဝိသုဒ္ဓန္တိ သာဝသေသာ ဒေသနာတိ အာဟ ‘‘ယံ သစ္ဆိကရောတီ’’တိ။ ရူပာယတနဉ္ဟေတ္ထ အဓိပ္ပေတံ။
Dibbacakkhu suvisuddhanti sāvasesā desanāti āha ‘‘yaṃ sacchikarotī’’ti. Rūpāyatanañhettha adhippetaṃ.
၁၀၄. အန္တန္တိ သင္ခာရာနံ ပာရိမန္တဘူတံ။ ဝေဒာနန္တိ မဂ္ဂဉာဏဝေဒာနမေဝ။ အရဟတ္တာဓိဂမေန အန္တံ ပရိယောသာနံ ဂတတ္တာ။ ကမ္မဝိပာကဝဋ္ဋာနံ, ကိလေသဝဋ္ဋသ္သာပိ စ ဥသ္သဒေန ဥပစယေန ဥသ္သဒာ, ရာဂာဒယော။
104.Antanti saṅkhārānaṃ pārimantabhūtaṃ. Vedānanti maggañāṇavedānameva. Arahattādhigamena antaṃ pariyosānaṃ gatattā. Kammavipākavaṭṭānaṃ, kilesavaṭṭassāpi ca ussadena upacayena ussadā, rāgādayo.
သုက္ကောဘာသတာယ သုက္ကာ, အဘိဝိသိဋ္ဌဂ္ဂဟာ။ သဗ္ဗာနိ ဝာ တာရကရူပာနိ သုက္ကာ။ ဝိန္ဒတီတိ ဥပလဘတိ, ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။
Sukkobhāsatāya sukkā, abhivisiṭṭhaggahā. Sabbāni vā tārakarūpāni sukkā. Vindatīti upalabhati, paṭivijjhatīti attho.
‘‘အဇ္ဈတ္တံ ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘သကေသု ဓမ္မေသူ’’တိ ပာရဂုဘာဝသ္သ ဝိသေသိတတ္တာ ဝုတ္တံ, တဉ္စ ခော အဘိနိဝေသေနေဝ ဒေသိတံ။ ‘‘သဗ္ဗံ , ဘိက္ခဝေ, အဘိညေယ္ယ’’န္တိ (သံ. နိ. ၄.၄၆; ပဋိ. မ. ၁.၃) ဝုတ္တံ။ ပာရဂုတာ စ တေသံ ခန္ဓာနံ ပရိညာဘိသမယဝသေန ဟောတိ။ တတော စ နေသံ ဟေတုဘူတသမုဒယေ, တဒပ္ပဝတ္တိလက္ခဏေ နိရောဓေ, နိရောဓဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ စ ပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယပာရိပူရိဝသေန ဣတရသစ္စေသုပိ ပာရဂုဘာဝော ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ သဗ္ဗသော ဟိ သကအတ္တဘာဝဗောဓေနပိ စတုသစ္စာဘိသမယော ဟောတိယေဝ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ဗ္ယာမမတ္တေ ကဠေဝရေ သသညိမ္ဟိ သမနကေ လောကဉ္စ ပညပေမိ, လောကသမုဒယဉ္စာ’’တိအာဒိ (သံ. နိ. ၁.၁၀၇; အ. နိ. ၄.၄၅)။ အထ ဝာ သကေသု ဓမ္မေသူတိ အတ္တနော ဓမ္မေသု။ အတ္တဓမ္မာ နာမ အတ္ထကာမသ္သ ကုလပုတ္တသ္သ သီလာဒိဓမ္မာ။ သီလသမာဓိပညာဒယော ဟိ ဝောဒာနဓမ္မာ ဧကန္တဟိတသုခသမ္ပာဒနတော ပုရိသသ္သ သကဓမ္မာ နာမ, န အနတ္ထာဝဟာ သံကိလေသဓမ္မာ ဝိယ ပရဓမ္မာ။ တေသံ သီလာဒီနံ ပာရိပူရိယာ ပာရံ ပရိယန္တံ ဂတောတိ ပာရဂူ။ ‘‘အက္ကုလ ပက္ကုလ’’ဣတိ ဧဝံ ဝိဟိံသနကပယောဂံ။ အဇကလာပေန (ဥဒာ. ၇) ဟိ တဒာ ဘဂဝန္တံ ဘီသာပေတုကာမေန ကတံ ယက္ခဂဇ္ဇိတံ ‘‘အက္ကုလ ပက္ကုလ’’ ဣတိ ဣမိနာ အာကာရေန သတ္တာနံ သောတပထံ အဂမာသိ, တသ္မာ တံ ‘‘အက္ကုလံ ပက္ကုလကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
‘‘Ajjhattaṃ vipassanābhiniveso hotī’’ti idaṃ ‘‘sakesu dhammesū’’ti pāragubhāvassa visesitattā vuttaṃ, tañca kho abhiniveseneva desitaṃ. ‘‘Sabbaṃ , bhikkhave, abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46; paṭi. ma. 1.3) vuttaṃ. Pāragutā ca tesaṃ khandhānaṃ pariññābhisamayavasena hoti. Tato ca nesaṃ hetubhūtasamudaye, tadappavattilakkhaṇe nirodhe, nirodhagāminiyā paṭipadāya ca pahānasacchikiriyābhāvanābhisamayapāripūrivasena itarasaccesupi pāragubhāvo vutto eva hoti. Sabbaso hi sakaattabhāvabodhenapi catusaccābhisamayo hotiyeva. Vuttañhetaṃ ‘‘imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi, lokasamudayañcā’’tiādi (saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.45). Atha vā sakesu dhammesūti attano dhammesu. Attadhammā nāma atthakāmassa kulaputtassa sīlādidhammā. Sīlasamādhipaññādayo hi vodānadhammā ekantahitasukhasampādanato purisassa sakadhammā nāma, na anatthāvahā saṃkilesadhammā viya paradhammā. Tesaṃ sīlādīnaṃ pāripūriyā pāraṃ pariyantaṃ gatoti pāragū. ‘‘Akkula pakkula’’iti evaṃ vihiṃsanakapayogaṃ. Ajakalāpena (udā. 7) hi tadā bhagavantaṃ bhīsāpetukāmena kataṃ yakkhagajjitaṃ ‘‘akkula pakkula’’ iti iminā ākārena sattānaṃ sotapathaṃ agamāsi, tasmā taṃ ‘‘akkulaṃ pakkulakaraṇa’’nti vuttaṃ.
နာဘိနန္ဒတီတိ ‘‘အယံ မံ ဒဋ္ဌုံ အာဂတာ’’တိ န တုသ္သတိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၈၈) ဝိယ သမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထောပိ အဘိနန္ဒသဒ္ဒော ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တေန န သမ္ပဋိစ္ဆတီ’’တိ။ န သောစတီတိ ‘‘မယာ အသမ္မောဒိတာ ဂစ္ဆတီ’’တိ န စိတ္တသန္တာပံ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘သင္ဂာ သင္ဂာမဇိံ မုတ္တ’’န္တိ ဣဒံ အဘိနန္ဒသောစနာနံ အဘာဝသ္သ ကာရဏဝစနံ။
Nābhinandatīti ‘‘ayaṃ maṃ daṭṭhuṃ āgatā’’ti na tussati. Yasmā pana ‘‘bhagavato bhāsitaṃ abhinandī’’tiādīsu (ma. ni. 1.88) viya sampaṭicchanatthopi abhinandasaddo hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘cittena na sampaṭicchatī’’ti. Na socatīti ‘‘mayā asammoditā gacchatī’’ti na cittasantāpaṃ āpajjati. ‘‘Saṅgā saṅgāmajiṃ mutta’’nti idaṃ abhinandasocanānaṃ abhāvassa kāraṇavacanaṃ.
တေနာတိ ဥဒကေ န္ဟာနေန။ တေနေဝာဟ ‘‘န ဥဒကေန သုစီ ဟောတီ’’တိ။ တသ္သတ္ထော – ဥဒကုမ္မုဇ္ဇနာဒိနာ နေဝ သတ္တာနံ သုစိ ပာပတော သုဒ္ဓိ နာမ ဟောတီတိ။ ဥဒကုမ္မုဇ္ဇနာဒီနိ ဟိ ဣဓ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ဥဒက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒကေနာတိ ဝာ ဥမ္မုဇ္ဇနာဒိကိရိယာသာဓနဘူတေန ဥဒကေန သတ္တာနံ သုစိ ပာပသုဒ္ဓိ န ဟောတီတိ။ အထ ဝာ သုစိတေန ယထာဝုတ္တေန ဥဒကေန ပာပမလတော သုဒ္ဓော နာမ သတ္တော န ဟောတီတိ။ ယဒိ သိယာ, သဗ္ဗေသမေဝ မစ္ဆဗန္ဓာနံ ပာပသုဒ္ဓိ သိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဗဟ္ဝေတ္ထ န္ဟာယတီ ဇနော’’တိ။ မာတုဃာတာဒိပာပကမ္မကာရီနံ, အညေသဉ္စ ဂောမဟိံသာဒီနံ ဥဒကံ ဩရောဟန္တာနံ အန္တမသော မစ္ဆကစ္ဆပေ ဥပာဒာယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပာပသုဒ္ဓိ သိယာ , န ပနေဝံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? န္ဟာနီယပာပဟေတူနံ အပ္ပဋိပက္ခဘာဝတော။ ယဉ္ဟိ ယံ ဝိနာသေတိ, သော တသ္သ ပဋိပက္ခော။ ယထာ အာလောကော အန္ဓကာရသ္သ, ဝိဇ္ဇာ အဝိဇ္ဇာယ, န ဧဝံ န္ဟာနံ ပာပသ္သ, တသ္မာ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ ‘‘န ဥဒကေန သုစီ ဟောတီ’’တိ။ ယေန ပန သုစိ ဟောတိ, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယမ္ဟိ သစ္စဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သစ္စန္တိ ဝစီသစ္စဉ္စ ဝိရတိသစ္စဉ္စ။ အထ ဝာ သစ္စန္တိ ဉာဏသစ္စဉ္စေဝ ပရမတ္ထသစ္စဉ္စ။ ဓမ္မောတိ သေသော အရိယဓမ္မော။ သစ္စသ္သ ပနေတ္ထ ဝိသုံ ဂဟဏံ တသ္သ ဗဟုကာရတာဒသ္သနတ္ထံ။ သေသံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။
Tenāti udake nhānena. Tenevāha ‘‘na udakena sucī hotī’’ti. Tassattho – udakummujjanādinā neva sattānaṃ suci pāpato suddhi nāma hotīti. Udakummujjanādīni hi idha uttarapadalopena ‘‘udaka’’nti vuttaṃ. Udakenāti vā ummujjanādikiriyāsādhanabhūtena udakena sattānaṃ suci pāpasuddhi na hotīti. Atha vā sucitena yathāvuttena udakena pāpamalato suddho nāma satto na hotīti. Yadi siyā, sabbesameva macchabandhānaṃ pāpasuddhi siyā. Tenāha ‘‘bahvettha nhāyatī jano’’ti. Mātughātādipāpakammakārīnaṃ, aññesañca gomahiṃsādīnaṃ udakaṃ orohantānaṃ antamaso macchakacchape upādāya sabbesampi pāpasuddhi siyā , na panevaṃ hoti. Kasmā? Nhānīyapāpahetūnaṃ appaṭipakkhabhāvato. Yañhi yaṃ vināseti, so tassa paṭipakkho. Yathā āloko andhakārassa, vijjā avijjāya, na evaṃ nhānaṃ pāpassa, tasmā niṭṭhamettha gantabbaṃ ‘‘na udakena sucī hotī’’ti. Yena pana suci hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘yamhi saccañcā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saccanti vacīsaccañca viratisaccañca. Atha vā saccanti ñāṇasaccañceva paramatthasaccañca. Dhammoti seso ariyadhammo. Saccassa panettha visuṃ gahaṇaṃ tassa bahukāratādassanatthaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
ဇာတိဗလနိသေဓကန္တိ ဇာတိမတ္တဗ္ရာဟ္မဏာနံ ဘောဝာဒိကာနံ ပဋိသေဓကံ။ ဇာတိဝာဒသ္သ ဝာ နိသေဓကံ, ‘‘န ဇစ္စာ ဗ္ရာဟ္မဏော ဟောတီ’’တိ (သု. နိ. ၆၅၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ ထေရော ဟိ တထာဝာဒေန တေ အနိဂ္ဂဏ္ဟန္တောပိ နိဂ္ဂဏ္ဟန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။
Jātibalanisedhakanti jātimattabrāhmaṇānaṃ bhovādikānaṃ paṭisedhakaṃ. Jātivādassa vā nisedhakaṃ, ‘‘na jaccā brāhmaṇo hotī’’ti (su. ni. 655) hi vuttaṃ. Thero hi tathāvādena te aniggaṇhantopi niggaṇhanto viya hotīti katvā vuttaṃ.
၁၀၅. ဝိမုတ္တိယန္တိ အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယံ။
105.Vimuttiyanti anupādisesanibbānadhātuyaṃ.
သဝာသနန္တိ ဧတ္ထ ခီဏာသဝသ္သာပိ အခီဏာသဝသဒိသကာယဝစီပယောဂဟေတုဘူတာ သန္တာနေ ကိလေသဘာဝနာ ဝာသနာ နာမ အာယသ္မတော ပိလိန္ဒဝစ္ဆသ္သ (အ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁.၂၁၅; ဓ. ပ. အဋ္ဌ. ၂.ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရဝတ္ထု) ဝသလဝောဟာရော ဝိယ, သဟ ဝာသနာယာတိ သဝာသနံ, ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၄.၇၀) ဝိယ။ ယထာဝုတ္တဝာသနမ္ပိ အသေသေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ကုမ္မဂ္ဂပရိဟရဏဝသေန မဂ္ဂသမ္ပဋိပတ္တီတိ မဂ္ဂေ ကုသလော အမဂ္ဂေပိ ကုသလော ဧဝ ဟောတိ။ ဘဂဝာ ပန သဗ္ဗညုတာယ သဗ္ဗတ္ထေဝ ကုသလောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေ စ အမဂ္ဂေ စ ကောဝိဒော’’တိ။
Savāsananti ettha khīṇāsavassāpi akhīṇāsavasadisakāyavacīpayogahetubhūtā santāne kilesabhāvanā vāsanā nāma āyasmato pilindavacchassa (a. ni. aṭṭha. 1.1.215; dha. pa. aṭṭha. 2.pilindavacchattheravatthu) vasalavohāro viya, saha vāsanāyāti savāsanaṃ, bhāvanapuṃsakañcetaṃ ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Yathāvuttavāsanampi asesetvāti attho. Kummaggapariharaṇavasena maggasampaṭipattīti magge kusalo amaggepi kusalo eva hoti. Bhagavā pana sabbaññutāya sabbattheva kusaloti āha ‘‘magge ca amagge ca kovido’’ti.
၁၀၆. တမေန ယုတ္တောတိ ယထာဝုတ္တတမော တသ္သ အတ္ထီတိ တမော, ပုဂ္ဂလော။ အပ္ပကာသဘာဝေန ဌိတာ ခန္ဓာဝ တမော။ အာလောကဘူတောတိ ဇာတိဂုဏာလောကော, ပာကဋဂုဏောတိ အတ္ထော။
106.Tamena yuttoti yathāvuttatamo tassa atthīti tamo, puggalo. Appakāsabhāvena ṭhitā khandhāva tamo. Ālokabhūtoti jātiguṇāloko, pākaṭaguṇoti attho.
ကိလေသမယံ ဗန္ဓနံ ‘‘ဒဠ္ဟ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယတော သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ ဗုဒ္ဓာဝ နံ ဆိန္ဒန္တိ, န အညေ။
Kilesamayaṃ bandhanaṃ ‘‘daḷha’’nti vadanti. Yato saccāni paṭivijjhantā buddhāva naṃ chindanti, na aññe.
ဒုစ္ဆေဒနတ္ထေန သတိပိ ဒဠ္ဟဘာဝေ သိထိလဝုတ္တိတံ တသ္သ ဒီပေတုံ ‘‘ဗန္ဓနဘာဝမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ‘‘အဟော သုခုမတရံ ခော, ဘိက္ခဝေ, မာရဗန္ဓန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
Ducchedanatthena satipi daḷhabhāve sithilavuttitaṃ tassa dīpetuṃ ‘‘bandhanabhāvampī’’tiādimāha. Tena ‘‘aho sukhumataraṃ kho, bhikkhave, mārabandhana’’nti vuttaṃ.
၁၀၇. ယဒိပိ စေတနာ ကုသလာကုသလသာဓာရဏာ, အပုညာဘိသင္ခာရော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ တသ္သ ဝသေန အတ္ထံ ဒသ္သေန္တော ‘‘အကုသလစေတနာဝသေန စေတေတီ’’တိ အာဟ။ စေတနံ အဘိသန္ဒဟနံ, စိတ္တသ္သ ဗ္ယာပာရာပတ္တိဘာဝေန ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန စေတနာ ယဒာ ဝိညတ္တိံ သမုဋ္ဌာပေတိ, တဒာ ဒိဂုဏုသ္သာဟာဒိဂုဏဝာယာမာ ဝိယ ဟုတ္ဝာ ပာကဋံ ပယောဂံ နိပ္ဖာဒေတိ, တသ္မာ ‘‘ပကပ္ပေတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပာကဋပ္ပယောဂကပ္ပနဉ္ဟေတ္ထ ပကပ္ပနံ အဓိပ္ပေတံ။ တေနာဟ ‘‘တမေဝ ပကပ္ပေတီ’’တိ။ ပစ္စယဋ္ဌော ဣဓ အာရမ္မဏတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဝတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။
107. Yadipi cetanā kusalākusalasādhāraṇā, apuññābhisaṅkhāro idhādhippetoti tassa vasena atthaṃ dassento ‘‘akusalacetanāvasena cetetī’’ti āha. Cetanaṃ abhisandahanaṃ, cittassa byāpārāpattibhāvena pavattīti attho. Yasmā pana cetanā yadā viññattiṃ samuṭṭhāpeti, tadā diguṇussāhādiguṇavāyāmā viya hutvā pākaṭaṃ payogaṃ nipphādeti, tasmā ‘‘pakappetī’’ti vuttā. Pākaṭappayogakappanañhettha pakappanaṃ adhippetaṃ. Tenāha ‘‘tameva pakappetī’’ti. Paccayaṭṭho idha ārammaṇatthoti vuttaṃ ‘‘pavattiyā paccayo hotī’’ti.
၁၀၈. ယထာ ဇလသမုဒ္ဒသ္သ ဝီစိသမုဋ္ဌာနဝသေန လဗ္ဘမာနော ဝေဂော ‘‘ဝီစိမယော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ စက္ခုသမုဒ္ဒသ္သာပိ ရူပာဝဘာသနဝသေန လဗ္ဘမာနော ဝေဂော ‘‘ရူပမယော’’တိ ဝုတ္တော။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ အာဝိဉ္ဆနတောတိ အာကဍ္ဎနတော, အာကဍ္ဎနဉ္စေတ္ထ သန္တာနသ္သ တန္နိန္နဘာဝဟေတုတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
108. Yathā jalasamuddassa vīcisamuṭṭhānavasena labbhamāno vego ‘‘vīcimayo’’ti vuccati, evaṃ cakkhusamuddassāpi rūpāvabhāsanavasena labbhamāno vego ‘‘rūpamayo’’ti vutto. Eseva nayo sesesupi. Āviñchanatoti ākaḍḍhanato, ākaḍḍhanañcettha santānassa tanninnabhāvahetutāya daṭṭhabbaṃ.
သမုဒနံ ကိလေသတေမနံ, အဝသ္သဝဟေတုတာ, ကိလေသာနံ ဦမိအာဒိသဒိသတာ သမာဝဋ္ဋနေန သတ္တာနံ အနတ္ထာဝဟတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပရူပရိဝေဂုပ္ပတ္တိယာ ဥပဂတသ္သ ဥဋ္ဌာတုံ အပ္ပဒာနေန, ဂုဏသာရဝိနာသနေန စ ကောဓုပနာဟာဒီနံ ဦမိအာဒိသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
Samudanaṃ kilesatemanaṃ, avassavahetutā, kilesānaṃ ūmiādisadisatā samāvaṭṭanena sattānaṃ anatthāvahatāya veditabbā. Uparūpariveguppattiyā upagatassa uṭṭhātuṃ appadānena, guṇasāravināsanena ca kodhupanāhādīnaṃ ūmiādisadisatā daṭṭhabbā.
အဘိမုခော နန္ဒတီတိ တဒာရမ္မဏံ သုခံ သောမနသ္သံ သာဒိယန္တော သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ အဘိဝဒတီတိ တဏ္ဟာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိသ္သ ဝဒတိ။ တဉ္ဟိသ္သ အဘိနိဝေသံ ဒီပေတုံ ‘‘အဟော သုခ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဈောသာနံ အဓိမုစ္စနဘူတာယ တဏ္ဟာယ တဏ္ဟာဝတ္ထုကသ္သ အနုပဝိသိတ္ဝာ အာဝေဏိကတာကရဏန္တိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတီတိ ဂိလိတ္ဝာ ပရိနိဋ္ဌပေတ္ဝာ’’တိ။
Abhimukho nandatīti tadārammaṇaṃ sukhaṃ somanassaṃ sādiyanto sampaṭicchati. Abhivadatīti taṇhābhinivesavasena abhinivissa vadati. Tañhissa abhinivesaṃ dīpetuṃ ‘‘aho sukha’’ntiādi vuttaṃ. Ajjhosānaṃ adhimuccanabhūtāya taṇhāya taṇhāvatthukassa anupavisitvā āveṇikatākaraṇanti āha ‘‘ajjhosāya tiṭṭhatīti gilitvā pariniṭṭhapetvā’’ti.
၁၀၉. ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိနာ သန္တာပဒုက္ခာနံ အသုပ္ပတိကာရတံ အာဟ ‘‘ယေန ဝာ ပကာရေနာ’’တိ။ ယေနာတိ ယေန ဝာ ကာမဇ္ဈောသာနဒိဋ္ဌိဇ္ဈောသာနဘူတေန မိစ္ဆာဘိနိဝေသပ္ပကာရေန။ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာ တထာရူပံ ကတ္ဝာ အတ္တနော ဝဍ္ဎိဉ္စ မညန္တိ။ အဝဍ္ဎိ ဧဝ ပန ဟောတိ တသ္သ ပကာရသ္သ ဝဍ္ဎိယံ အနုပာယဘာဝတော စ ဥပာယဘာဝတော စ အဝဍ္ဎိယံ။ တထာပီတိ တတ္ထ တတ္ထ ဣစ္ဆာဝိဃာတံ ပာပုဏန္တောပိ။ ယသ္မာ ဣတော ဗာဟိရကာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဘဝနိသ္သရဏံ အပ္ပဇာနန္တော မန္ဒကိလေသံ ဒီဃာယုကံ သုခဗဟုလံ ဧကစ္စံ ဘဝံ တေနေဝ မန္ဒကိလေသာဒိဘာဝေန ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ သမနုပသ္သန္တိ, တသ္မာ ဘဝေန ဘဝဝိပ္ပမောက္ခံ ဝဒန္တီတိ။
109.‘‘Kasmā’’tiādinā santāpadukkhānaṃ asuppatikārataṃ āha ‘‘yena vā pakārenā’’ti. Yenāti yena vā kāmajjhosānadiṭṭhijjhosānabhūtena micchābhinivesappakārena. Gahaṭṭhapabbajitā tathārūpaṃ katvā attano vaḍḍhiñca maññanti. Avaḍḍhi eva pana hoti tassa pakārassa vaḍḍhiyaṃ anupāyabhāvato ca upāyabhāvato ca avaḍḍhiyaṃ. Tathāpīti tattha tattha icchāvighātaṃ pāpuṇantopi. Yasmā ito bāhirakā sabbena sabbaṃ bhavanissaraṇaṃ appajānanto mandakilesaṃ dīghāyukaṃ sukhabahulaṃ ekaccaṃ bhavaṃ teneva mandakilesādibhāvena ‘‘nibbāna’’nti samanupassanti, tasmā bhavena bhavavippamokkhaṃ vadantīti.
ဘဝဒိဋ္ဌိသဟဂတာ တဏ္ဟာ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေန ဘဝတဏ္ဟာတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဘဝတဏ္ဟာတိအာဒီသု ဝိယာ’’တိ။
Bhavadiṭṭhisahagatā taṇhā purimapade uttarapadalopena bhavataṇhāti vuttāti āha ‘‘bhavataṇhātiādīsu viyā’’ti.
ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဘဝေ။
Yatthāti yasmiṃ bhave.
တတော ဧဝာတိ ဘူတရတိယာ ဧဝ။ အညမညဉ္ဟိ သတ္တာနံ ဆန္ဒရာဂော ဗလဝာ ဟောတိ။ အနဝသေသတောတိ အနဝသေသေန, န ကိဉ္စိ သေသေတ္ဝာ။
Tato evāti bhūtaratiyā eva. Aññamaññañhi sattānaṃ chandarāgo balavā hoti. Anavasesatoti anavasesena, na kiñci sesetvā.
သံသာရသောတသ္သ အနုကူလဘာဝေန ဂစ္ဆတီတိ အနုသောတဂာမီ။ တသ္သေဝ ပဋိက္ကူလဝသေန နိဗ္ဗိဒာနုပသ္သနာဒီဟိ ပဝတ္တတီတိ ပဋိသောတဂာမီ, အစလပ္ပသာဒာဒိသမန္နာဂမေန ဌိတသဘာဝောတိ အတ္ထော။
Saṃsārasotassa anukūlabhāvena gacchatīti anusotagāmī. Tasseva paṭikkūlavasena nibbidānupassanādīhi pavattatīti paṭisotagāmī, acalappasādādisamannāgamena ṭhitasabhāvoti attho.
၁၁၀. ‘‘ပလဗ္ဘတိ, နိခဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဥပသဂ္ဂော ပဒဝဍ္ဎနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဘိဇာတိကောတိ ဇာတိယော’’တိ။ ကဏ္ဟဓမ္မသမန္နာဂတတ္တာ ဝာ ကဏ္ဟော။ ပဌမဝယေပိ မဇ္ဈိမဝယေပိ ပာပသမင္ဂီ ဟုတ္ဝာ ဌိတော ကဏ္ဟဓမ္မေ အဘိဇာယတိ, ပစ္ဆာပိ ပာပံ ပသဝတီတိ အတ္ထော။ သုက္ကောတိ ဝာ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
110. ‘‘Palabbhati, nikhajjatī’’tiādīsu viya upasaggo padavaḍḍhanamattanti āha ‘‘abhijātikoti jātiyo’’ti. Kaṇhadhammasamannāgatattā vā kaṇho. Paṭhamavayepi majjhimavayepi pāpasamaṅgī hutvā ṭhito kaṇhadhamme abhijāyati, pacchāpi pāpaṃ pasavatīti attho. Sukkoti vā ettha vuttavipariyāyeneva attho veditabbo.
၁၁၁. ပုရိမသ္မိန္တိ ပုရိမသ္မိံ ပဒေ။ ဝိသယေ ဘုမ္မံ တတ္ထ ဒေယ္ယဓမ္မသ္သ ပတိဋ္ဌာပနတော။ ဒုတိယေ အဓိကရဏေ, တဒဓိကရဏဉ္ဟိ နိဗ္ဗာနန္တိ။ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတကိစ္စေသု ဝာ ဝိသိဋ္ဌဓမ္မဒသ္သနတ္ထံ ပစ္စယဒာနာရဟတ္တာနံ သမဓုရတာနိဒ္ဒေသော။ အထ ဝာ ယေန ယေန ပန ဝတ္ထုနာတိ ရူပာရူပနိရောဓာဒိနာ တဏ္ဟာဝတ္ထုနာ။ အမရာဝိက္ခေပဝတ္ထုအာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုဘသုခာဒိမိစ္ဆာဘိနိဝေသဝတ္ထုံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ ယထာ ဝာ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတာနံ ဝသေန သံကိလေသဘာဂိယသ္သ သုတ္တသ္သ ဝိဘာဂော, ဧဝံ သမထဝိပသ္သနာသုစရိတဝသေန တဏ္ဟာဝောဒာနဘာဂိယာဒိသုတ္တဝိဘာဂောတိ ဒသ္သေတုံ ပာဠိယံ ‘‘တဏ္ဟာ။ပေ.။ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
111.Purimasminti purimasmiṃ pade. Visaye bhummaṃ tattha deyyadhammassa patiṭṭhāpanato. Dutiye adhikaraṇe, tadadhikaraṇañhi nibbānanti. Gahaṭṭhapabbajitakiccesu vā visiṭṭhadhammadassanatthaṃ paccayadānārahattānaṃ samadhuratāniddeso. Atha vā yena yena pana vatthunāti rūpārūpanirodhādinā taṇhāvatthunā. Amarāvikkhepavatthuādināti ettha ādi-saddena subhasukhādimicchābhinivesavatthuṃ saṅgaṇhāti. Yathā vā taṇhādiṭṭhiduccaritānaṃ vasena saṃkilesabhāgiyassa suttassa vibhāgo, evaṃ samathavipassanāsucaritavasena taṇhāvodānabhāgiyādisuttavibhāgoti dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘taṇhā…pe… niddisitabba’’nti vuttaṃ.
ဣဒံ ဧဝံ ပဝတ္တန္တိ ယထာ ဒုစိန္တိတာဒိဝသေန ဗာလော ဟောတိ ပုဂ္ဂလော, ဧဝံ တသ္သ ဒုစိန္တိတစိန္တိတာဒိဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တံ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ နာမ သုတ္တန္တိ ပုဗ္ဗေ သံကိလေသဓမ္မဝိဘာဂေန ဝုတ္တံ ဣဒာနိ သာမညတော သင္ဂဟေတ္ဝာ ဝဒတိ။ ဣဒံ ဝာသနာဘာဂိယံ သုတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Idaṃevaṃ pavattanti yathā ducintitādivasena bālo hoti puggalo, evaṃ tassa ducintitacintitādibhāvanāvasena pavattaṃ idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ nāma suttanti pubbe saṃkilesadhammavibhāgena vuttaṃ idāni sāmaññato saṅgahetvā vadati. Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttanti etthāpi iminā nayena attho veditabbo.
ကိလေသဋ္ဌာနေဟီတိ ကိလေသာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနေဟိ။ ကိလေသာဝတ္ထာဟီတိ ကိလေသာနံ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသေဟိ။ ကာမရာဂာဒီဟိ သံယုဇ္ဇတိ ကာမရာဂာဒိဟေတု ကမ္မဝိပာကာဒိနာ။ သတိပိ တေသံ ကာလန္တရဝုတ္တိယံ သံယုတ္တော နာမ ဟောတိ, ယတော ကာမရာဂာဒယော ‘‘သံယောဇန’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဥပာဒိယတီတိ ဒဠ္ဟံ ဂဏ္ဟာတိ ပဝတ္တေတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ, ဥတ္တာနတ္တာ စ သံဝဏ္ဏိတံ။
Kilesaṭṭhānehīti kilesānaṃ pavattiṭṭhānehi. Kilesāvatthāhīti kilesānaṃ pavattiākāravisesehi. Kāmarāgādīhi saṃyujjati kāmarāgādihetu kammavipākādinā. Satipi tesaṃ kālantaravuttiyaṃ saṃyutto nāma hoti, yato kāmarāgādayo ‘‘saṃyojana’’nti vuccanti. Upādiyatīti daḷhaṃ gaṇhāti pavatteti. Sesaṃ vuttanayattā, uttānattā ca saṃvaṇṇitaṃ.
၁၁၂. ဥဒာဟရဏဝသေနာတိ နိဒသ္သနဝသေန, ဧကဒေသဒသ္သနဝသေနာတိ အတ္ထော။ သကလသ္သ ဟိ ပရိယတ္တိသာသနသ္သ သောဠသဟိ ပဋ္ဌာနဘာဂေဟိ ဂဟိတတ္တာ။ ယထာ တဒေကဒေသာနံ သောဠသန္နမ္ပိ ပဋ္ဌာနဘာဂာနံ ဂဟဏံ ဥဒာဟရဏမတ္တံ, တေသံ ပန သောဠသန္နံ ဧကဒေသဂ္ဂဟဏံ ဥဒာဟရဏန္တိ ကိမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကဒေသဒသ္သနဝသေနာတိ အတ္ထော’’တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပာဠိယံ ပဋ္ဌာနသ္သ ဧကဒေသောဝ ဥဒာဟဋော, န အဝသေသောတိ? နယနိဒသ္သနတ္ထံ။ ဣမိနာ နယေန အဝသေသောပိ ပဋ္ဌာနဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
112.Udāharaṇavasenāti nidassanavasena, ekadesadassanavasenāti attho. Sakalassa hi pariyattisāsanassa soḷasahi paṭṭhānabhāgehi gahitattā. Yathā tadekadesānaṃ soḷasannampi paṭṭhānabhāgānaṃ gahaṇaṃ udāharaṇamattaṃ, tesaṃ pana soḷasannaṃ ekadesaggahaṇaṃ udāharaṇanti kimettha vattabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘ekadesadassanavasenāti attho’’ti. Kasmā panettha pāḷiyaṃ paṭṭhānassa ekadesova udāhaṭo, na avasesoti? Nayanidassanatthaṃ. Iminā nayena avasesopi paṭṭhānabhāvo veditabboti.
တတ္ထ ‘‘အပ္ပမ္ပိ စေ သံဟိတ ဘာသမာနော။ပေ.။ သ ဘာဂဝာ သာမညသ္သ ဟောတီ’’တိ (ဓ. ပ. ၂၀) ဣဒံ ဝာသနာဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘အပ္ပမ္ပိ စေ သံဟိတ ဘာသမာနော’’တိ ဣဒံ ဝာသနာဘာဂိယံ, ‘‘သ ဘာဂဝာ သာမညသ္သ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ။
Tattha ‘‘appampi ce saṃhita bhāsamāno…pe… sa bhāgavā sāmaññassa hotī’’ti (dha. pa. 20) idaṃ vāsanābhāgiyañca asekkhabhāgiyañca. Ettha hi ‘‘appampi ce saṃhita bhāsamāno’’ti idaṃ vāsanābhāgiyaṃ, ‘‘sa bhāgavā sāmaññassa hotī’’ti idaṃ asekkhabhāgiyaṃ.
တထာ မဃဒေဝသုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ, အာနန္ဒ, ဣမိသ္သာယေဝ မိထိလာယံ မဃဒေဝော နာမ ရာဇာ အဟောသိ ဓမ္မိကော ဓမ္မရာဇာ ဓမ္မေ ဌိတော မဟာဓမ္မရာဇာ, ဓမ္မံ စရတိ ဗ္ရာဟ္မဏဂဟပတိကေသု နေဂမေသု စေဝ ဇနပဒေသု စ, ဥပောသထဉ္စ ဥပဝသတိ စာတုဒ္ဒသိံ, ပဉ္စဒသိံ, အဋ္ဌမိဉ္စ ပက္ခသ္သာ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၂.၃၀၈), ဣဒံ ဝာသနာဘာဂိယံ။ ‘‘ဣဒံ ခော ပနာနန္ဒ, ဧတရဟိ မယာ ကလ္ယာဏံ ဝတ္တံ နီဟရိတံ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒာယ ဝိရာဂာယ နိရောဓာယ ဥပသမာယ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (မ. နိ. ၃.၁၈၉) ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ။ ‘‘ပမာဒံ အပ္ပမာဒေန, ယဒာ နုဒတိ ပဏ္ဍိတော’’တိ (ဓ. ပ. ၂၈) ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ။ ‘‘ပညာပာသာဒ။ပေ.။ အဝေက္ခတီ’’တိ (ဓ. ပ. ၂၈) ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယန္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ။
Tathā maghadevasuttaṃ. Tattha hi ‘‘bhūtapubbaṃ, ānanda, imissāyeva mithilāyaṃ maghadevo nāma rājā ahosi dhammiko dhammarājā dhamme ṭhito mahādhammarājā, dhammaṃ carati brāhmaṇagahapatikesu negamesu ceva janapadesu ca, uposathañca upavasati cātuddasiṃ, pañcadasiṃ, aṭṭhamiñca pakkhassā’’tiādi (ma. ni. 2.308), idaṃ vāsanābhāgiyaṃ. ‘‘Idaṃ kho panānanda, etarahi mayā kalyāṇaṃ vattaṃ nīharitaṃ ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattatī’’ti (ma. ni. 3.189) idaṃ asekkhabhāgiyaṃ. ‘‘Pamādaṃ appamādena, yadā nudati paṇḍito’’ti (dha. pa. 28) idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ. ‘‘Paññāpāsāda…pe… avekkhatī’’ti (dha. pa. 28) idaṃ asekkhabhāgiyanti idaṃ nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca.
တထာ ‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဣန္ဒ္ရိယာနီ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၄၉၃) သုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ ကတမာနိ တီဏီတိ? အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယံ အညိန္ဒ္ရိယ’’န္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ, ‘‘အညာတာဝိန္ဒ္ရိယ’’န္တိ (သံ. နိ. ၅.၄၉၃) ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ။
Tathā ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, indriyānī’’ti (saṃ. ni. 5.493) suttaṃ. Tattha ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni tīṇīti? Anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriya’’nti idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ, ‘‘aññātāvindriya’’nti (saṃ. ni. 5.493) idaṃ asekkhabhāgiyaṃ.
ရဋ္ဌပာလသုတ္တံ (မ. နိ. ၂.၂၉၃ အာဒယော) သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝာသနာဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏ္ဟာဒာသော’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၂.၃၀၆) သံကိလေသော ဝိဘတ္တော, ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၂.၂၉၉) အသေက္ခဓမ္မာ, ဣတရေန ဝာသနာဓမ္မာတိ။
Raṭṭhapālasuttaṃ (ma. ni. 2.293 ādayo) saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca asekkhabhāgiyañca. Tattha hi ‘‘ūno loko atitto taṇhādāso’’tiādinā (ma. ni. 2.306) saṃkileso vibhatto, ‘‘eko vūpakaṭṭho’’tiādinā (ma. ni. 2.299) asekkhadhammā, itarena vāsanādhammāti.
‘‘ဓမ္မေ စ ယေ အရိယပဝေဒိတေ ရတာ၊ အနုတ္တရော တေ ဝစသာ မနသာ ကမ္မုနာ စ။
‘‘Dhamme ca ye ariyapavedite ratā, anuttaro te vacasā manasā kammunā ca;
တေ သန္တိသောရစ္စသမာဓိသဏ္ဌိတာ၊ သုတသ္သ ပညာယ စ သာရမဇ္ဈဂူ’’တိ။ (သု. နိ. ၃၃၂)။
Te santisoraccasamādhisaṇṭhitā, sutassa paññāya ca sāramajjhagū’’ti. (su. ni. 332);
ဣဒံ ဝာသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဓမ္မေ စ ယေ အရိယပဝေဒိတေ ရတာ’’တိ အယံ ဝာသနာ, ‘‘အနုတ္တရာ။ပေ.။ သဏ္ဌိတာ’’တိ အယံ နိဗ္ဗေဓော, ‘‘သုတသ္သ ပညာယ စ သာရမဇ္ဈဂူ’’တိ အသေက္ခဓမ္မာ။
Idaṃ vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca. Ettha hi ‘‘dhamme ca ye ariyapavedite ratā’’ti ayaṃ vāsanā, ‘‘anuttarā…pe… saṇṭhitā’’ti ayaṃ nibbedho, ‘‘sutassa paññāya ca sāramajjhagū’’ti asekkhadhammā.
တထာ ‘‘သဒ္ဓော သုတဝာ နိယာမဒသ္သီ’’တိ ဂာထာ (သု. နိ. ၃၇၃)။ တတ္ထ ဟိ ‘‘သဒ္ဓော သုတဝာ’’တိ ဝာသနာ, ‘‘နိယာမဒသ္သီ ဝဂ္ဂဂတေသု န ဝဂ္ဂသာရိ ဓီရော, လောဘံ ဒောသံ ဝိနေယ္ယ ပဋိဃ’’န္တိ နိဗ္ဗေဓော, ‘‘သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယ္ယာ’’တိ အသေက္ခဓမ္မာ။
Tathā ‘‘saddho sutavā niyāmadassī’’ti gāthā (su. ni. 373). Tattha hi ‘‘saddho sutavā’’ti vāsanā, ‘‘niyāmadassī vaggagatesu na vaggasāri dhīro, lobhaṃ dosaṃ vineyya paṭigha’’nti nibbedho, ‘‘sammā so loke paribbajeyyā’’ti asekkhadhammā.
သဗ္ဗာသဝသံဝရော ပရိသ္သယာဒီနံ ဝသေန သဗ္ဗဘာဂိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ သံကိလေသဓမ္မာ, လောကိယသုစရိတဓမ္မာ, သေက္ခဓမ္မာ, အသေက္ခဓမ္မာ စ ဝိဘတ္တာ။ အသဗ္ဗဘာဂိယံ ပန ‘‘ပသ္သံ ပသ္သတီ’’တိအာဒိကံ (မ. နိ. ၁.၂၀၃) ဥဒကာဒိအနုဝာဒနဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတသ္မိံ သောဠသဝိဓေ သာသနပဋ္ဌာနေ ဧတေ တဏ္ဟာဒိဝသေန တယော သံကိလေသဘာဂာ, ဝောဒာနာဒိဝသေန တယော ဝာသနာဘာဂာ, သေက္ခာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဝသေန တယော နိဗ္ဗေဓဘာဂာ, အသေက္ခာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧဝ ဝသေန တယော အသေက္ခဘာဂာ, တေသံ ဝသေန မူလပဋ္ဌာနာနိ ဧဝ ဒ္ဝာဒသ ဟောန္တိ။ တာနိ ပန ဝိတ္ထာရနယေန ဝိဘဇိယမာနာနိ ဆန္နဝုတာဓိကာနိ စတ္တာရိ သဟသ္သာနိ ဟောန္တိ။ ယထာဒသ္သနံ ပနေတာနိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာနိ။ တာနိ ပန ယသ္မာ သင္ဂဟတော ကာမတဏ္ဟာဒိဝသေန တယော တဏ္ဟာသံကိလေသဘာဂာ, သသ္သတုစ္ဆေဒဝသေန ဒ္ဝေ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဘာဂာ, ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝသေန တယော ဒုစ္စရိတသံကိလေသဘာဂာတိ အဋ္ဌ သံကိလေသဘာဂာ။ ဓမ္မာမိသာဘယဒာနဝသေန တိဝိဓံ ဒာနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု, ကာယသုစရိတာဒိဝသေန တိဝိဓံ သီလမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု, သမထဝိပသ္သနာဝသေန ဒုဝိဓံ ဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထူတိ အဋ္ဌေဝ ဝာသနာဘာဂာ။
Sabbāsavasaṃvaro parissayādīnaṃ vasena sabbabhāgiyaṃ veditabbaṃ. Tattha hi saṃkilesadhammā, lokiyasucaritadhammā, sekkhadhammā, asekkhadhammā ca vibhattā. Asabbabhāgiyaṃ pana ‘‘passaṃ passatī’’tiādikaṃ (ma. ni. 1.203) udakādianuvādanavacanaṃ veditabbaṃ. Evametasmiṃ soḷasavidhe sāsanapaṭṭhāne ete taṇhādivasena tayo saṃkilesabhāgā, vodānādivasena tayo vāsanābhāgā, sekkhānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ vasena tayo nibbedhabhāgā, asekkhānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ eva vasena tayo asekkhabhāgā, tesaṃ vasena mūlapaṭṭhānāni eva dvādasa honti. Tāni pana vitthāranayena vibhajiyamānāni channavutādhikāni cattāri sahassāni honti. Yathādassanaṃ panetāni uddharitabbāni. Tāni pana yasmā saṅgahato kāmataṇhādivasena tayo taṇhāsaṃkilesabhāgā, sassatucchedavasena dve diṭṭhisaṃkilesabhāgā, kāyaduccaritādivasena tayo duccaritasaṃkilesabhāgāti aṭṭha saṃkilesabhāgā. Dhammāmisābhayadānavasena tividhaṃ dānamayaṃ puññakiriyavatthu, kāyasucaritādivasena tividhaṃ sīlamayaṃ puññakiriyavatthu, samathavipassanāvasena duvidhaṃ bhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthūti aṭṭheva vāsanābhāgā.
သဒ္ဓာနုသာရီ သဒ္ဓာဝိမုတ္တော ဓမ္မာနုသာရီ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော ကာယသက္ခီတိ (ပု. ပ. မာတိကာ ၇.၃၂-၃၆; ပု. ပ. ၂၆-၃၀) ပဉ္စန္နံ သေက္ခာနံ ပစ္စေကံ တယော သီလာဒိက္ခန္ဓာတိ ပန္နရသ နိဗ္ဗေဓဘာဂာ, သုညတာနိမိတ္တာပဏိဟိတဘေဒာ ပညာဝိမုတ္တာနံ တယော အဂ္ဂဖလဓမ္မာ, တေသု ပစ္စေကံ တယော တယော သီလာဒိက္ခန္ဓာ, တထာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာနန္တိ အဋ္ဌာရသ, သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝသာမညေန အသင္ခတဓာတုံ ပက္ခိပိတ္ဝာ ဧကူနဝီသတိ အသေက္ခဘာဂာ, ဣတိ ပုရိမာနိ ဧကတိံသ, ဣမာနိ ဧကူနဝီသတီတိ သမပညာသ သံကိလေသဘာဂိယာဒိဓမ္မာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဣမေသံ သမပညာသာယ သံကိလေသဘာဂိယာဒိဓမ္မာနံ ဝသေန သမပညာသ သုတ္တာနိ ဟောန္တိ။
Saddhānusārī saddhāvimutto dhammānusārī diṭṭhippatto kāyasakkhīti (pu. pa. mātikā 7.32-36; pu. pa. 26-30) pañcannaṃ sekkhānaṃ paccekaṃ tayo sīlādikkhandhāti pannarasa nibbedhabhāgā, suññatānimittāpaṇihitabhedā paññāvimuttānaṃ tayo aggaphaladhammā, tesu paccekaṃ tayo tayo sīlādikkhandhā, tathā ubhatobhāgavimuttānanti aṭṭhārasa, sikkhitabbābhāvasāmaññena asaṅkhatadhātuṃ pakkhipitvā ekūnavīsati asekkhabhāgā, iti purimāni ekatiṃsa, imāni ekūnavīsatīti samapaññāsa saṃkilesabhāgiyādidhammā honti. Tasmā imesaṃ samapaññāsāya saṃkilesabhāgiyādidhammānaṃ vasena samapaññāsa suttāni honti.
ယသ္မာ စ တေ ပညာဝိမုတ္တာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တဝိဘာဂံ အကတ္ဝာ အသင္ခတာယ ဓာတုယာ အဂ္ဂဟဏေန နိပ္ပရိယာယေန အသေက္ခဘာဂာဘာဝတော နဝေဝ အသေက္ခဘာဂာတိ သမစတ္တာလီသ ဟောန္တိ, တသ္မာ ပေဋကေ ‘‘စတ္တာရီသာယ အာကာရေဟိ ပရိယေသိတဗ္ဗံ, ပညာသာယ အာကာရေဟိ သာသနပဋ္ဌာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌ’’န္တိ (ပေဋကော. ၂၁) စ ဝုတ္တံ။ သင္ဂဟတော ဧဝ ပန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိတ္ထာရနယေန သောဠသ ဟောန္တိ, ပုန တိဝိဓသံကိလေသဘာဂိယာဒိဝသေန ဒ္ဝာဒသ ဟောန္တိ, ပုန တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတသံကိလေသတဏ္ဟာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတဝောဒာနဘာဝေန ဆ ဟောန္တိ, ပုန သံကိလေသဘာဂိယံ ဝာသနာဘာဂိယံ ဒသ္သနဘာဂိယံ ဝာသနာဘာဂိယံ အသေက္ခဘာဂိယန္တိ ပဉ္စ ဟောန္တိ, ပုန မူလပဋ္ဌာနဝသေန စတ္တာရိ ဟောန္တိ, ပုထုဇ္ဇနဘာဂိယသေက္ခဘာဂိယအသေက္ခဘာဂိယဘာဝေန တီဏိ ဟောန္တိ, ပုန သံကိလေသဘာဂိယဝောဒာနဘာဂိယဘာဝေန ဒ္ဝေ ဧဝ ဟောန္တိ။ ပဋ္ဌာနဘာဝေန ပန ဧကဝိဓမေဝ, ဣတိ ပဋ္ဌာနဘာဝေန ဧကဝိဓမ္ပိ သံကိလေသဝောဒာနဘာဂိယဘာဝေန ဒုဝိဓန္တိ ဝိဘာဂတော ယာဝ ဆန္နဝုတာဓိကံ စတုသဟသ္သပ္ပဘေဒံ ဟောတိ, တာဝ နေတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတံ ပဋ္ဌာနံ သင္ဂဟတော, ဝိဘာဂတော စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Yasmā ca te paññāvimuttā ubhatobhāgavimuttavibhāgaṃ akatvā asaṅkhatāya dhātuyā aggahaṇena nippariyāyena asekkhabhāgābhāvato naveva asekkhabhāgāti samacattālīsa honti, tasmā peṭake ‘‘cattārīsāya ākārehi pariyesitabbaṃ, paññāsāya ākārehi sāsanapaṭṭhānaṃ niddiṭṭha’’nti (peṭako. 21) ca vuttaṃ. Saṅgahato eva pana pubbe vuttavitthāranayena soḷasa honti, puna tividhasaṃkilesabhāgiyādivasena dvādasa honti, puna taṇhādiṭṭhiduccaritasaṃkilesataṇhādiṭṭhiduccaritavodānabhāvena cha honti, puna saṃkilesabhāgiyaṃ vāsanābhāgiyaṃ dassanabhāgiyaṃ vāsanābhāgiyaṃ asekkhabhāgiyanti pañca honti, puna mūlapaṭṭhānavasena cattāri honti, puthujjanabhāgiyasekkhabhāgiyaasekkhabhāgiyabhāvena tīṇi honti, puna saṃkilesabhāgiyavodānabhāgiyabhāvena dve eva honti. Paṭṭhānabhāvena pana ekavidhameva, iti paṭṭhānabhāvena ekavidhampi saṃkilesavodānabhāgiyabhāvena duvidhanti vibhāgato yāva channavutādhikaṃ catusahassappabhedaṃ hoti, tāva netabbaṃ. Evametaṃ paṭṭhānaṃ saṅgahato, vibhāgato ca veditabbaṃ.
ဣမသ္သာပိ ပဋ္ဌာနဝိဘာဂသ္သ, န ပုရိမသ္သေဝာတိ အဓိပ္ပာယော။ လောကိကံ အသ္သတ္ထီတိ, လောကိကသဟစရဏတော ဝာ လောကိယံ, သုတ္တံ ပဒေသေနာတိ ဧကဒေသေန။ သဗ္ဗပဒေသူတိ တံတံတိကာနံ တတိယပဒေသု။ ဗုဒ္ဓာဒီနန္တိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ။ ဓမ္မော ပနေတ္ထ ဗုဒ္ဓာဒိဂ္ဂဟဏေန ဝေဒိတဗ္ဗော, အာဒိသဒ္ဒေန ဝာ။
Imassāpi paṭṭhānavibhāgassa, na purimassevāti adhippāyo. Lokikaṃ assatthīti, lokikasahacaraṇato vā lokiyaṃ, suttaṃ padesenāti ekadesena. Sabbapadesūti taṃtaṃtikānaṃ tatiyapadesu. Buddhādīnanti buddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ. Dhammo panettha buddhādiggahaṇena veditabbo, ādisaddena vā.
ပရိဏမတီတိ ပရိပစ္စတိ။ ဓရန္တီတိ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တန္တိ။ န္တိ ပာပကမ္မံ။ တေတိ ကုသလာဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓာ။ ရက္ခန္တိ ဝိပာကဒာနတော ဝိပစ္စိတုံ ဩကာသံ န ဒေန္တီတိ အတ္ထော။ အယဉ္စ အတ္ထော ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယေသု ယုဇ္ဇတိ, ဣတရသ္မိမ္ပိ ယထာရဟံ လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဒုတိယေ ဝာ တတိယေ ဝာ အတ္တဘာဝေ’’တိ။
Pariṇamatīti paripaccati. Dharantīti pabandhavasena pavattanti. Nti pāpakammaṃ. Teti kusalābhinibbattakkhandhā. Rakkhanti vipākadānato vipaccituṃ okāsaṃ na dentīti attho. Ayañca attho upapajjavedanīyesu yujjati, itarasmimpi yathārahaṃ labbhateva. Tenāha ‘‘dutiye vā tatiye vā attabhāve’’ti.
၁၁၃. အတ္တနော အနဝဇ္ဇသုခာဝဟံ ပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇန္တော ပရမတ္ထတော အတ္တကာမော နာမာတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော သုခကာမော’’တိ။ သုခာနုဗန္ဓဉ္ဟိ သုခံ ကာမေန္တော သုခမေဝ ကာမေတီတိ စ သုခကာမောတိ။
113. Attano anavajjasukhāvahaṃ paṭipattiṃ paṭipajjanto paramatthato attakāmo nāmāti āha ‘‘attano sukhakāmo’’ti. Sukhānubandhañhi sukhaṃ kāmento sukhameva kāmetīti ca sukhakāmoti.
ဝိတ္ထတဋ္ဌေနာတိ သုဝိပ္ဖာရဒိဋ္ဌီနံ ပဝတ္တနဋ္ဌာနတာသင္ခာတေန ဝိတ္ထာရဋ္ဌေန။
Vitthataṭṭhenāti suvipphāradiṭṭhīnaṃ pavattanaṭṭhānatāsaṅkhātena vitthāraṭṭhena.
၁၁၄. ဒိဋ္ဌေ ဒုက္ခာဒိဓမ္မေတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ, ဒုက္ခာဒိဓမ္မေ ဒိဋ္ဌေ ဉာတေတိ အတ္ထော။
114.Diṭṭhe dukkhādidhammeti bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummaṃ, dukkhādidhamme diṭṭhe ñāteti attho.
‘‘ဥဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ ကာလဒေသာနံ အနဝသေသပရိယာဒာနန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓန္တိ အနာဂတံ, ဥပရိ စာ’’တိအာဒိ။ ဂမနေနာတိ စုတူပပာတဂမနေန။
‘‘Uddha’’ntiādi kāladesānaṃ anavasesapariyādānanti āha ‘‘uddhanti anāgataṃ, upari cā’’tiādi. Gamanenāti cutūpapātagamanena.
၁၁၅. နဂရဒ္ဝာရထိရကရဏတ္ထန္တိ နဂရသ္သ ဒ္ဝာရဗာဟထိရကရဏတ္ထံ။ ဂမ္ဘီရနေမတာယာတိ ‘‘နေမံ’’ဝုစ္စတိ နိခာတထမ္ဘာဒီနံ ပထဝိံ အနုပဝိသိတ္ဝာ ဌိတပ္ပဒေသော , ဂမ္ဘီရံ နေမံ ဧတသ္သာတိ ဂမ္ဘီရနေမော, တသ္သ ဘာဝော ဂမ္ဘီရနေမတာ, တာယ။ ကမ္ပနံ ယထာဌိတသ္သ ဣတော စိတော စ သဉ္စောပနံ, စာလနံ ဌိတဋ္ဌာနတော စာဝနံ။ အဇ္ဈောဂာဟေတ္ဝာတိ အဝိပရီတသဘာဝာဘိသမယဝသေန အနုပဝိသိတ္ဝာ, အနုပဝိဋ္ဌော ဝိယ ဟုတ္ဝာတိ အတ္ထော။
115.Nagaradvārathirakaraṇatthanti nagarassa dvārabāhathirakaraṇatthaṃ. Gambhīranematāyāti ‘‘nemaṃ’’vuccati nikhātathambhādīnaṃ pathaviṃ anupavisitvā ṭhitappadeso , gambhīraṃ nemaṃ etassāti gambhīranemo, tassa bhāvo gambhīranematā, tāya. Kampanaṃ yathāṭhitassa ito cito ca sañcopanaṃ, cālanaṃ ṭhitaṭṭhānato cāvanaṃ. Ajjhogāhetvāti aviparītasabhāvābhisamayavasena anupavisitvā, anupaviṭṭho viya hutvāti attho.
သံယောဇနာနံ ပဇဟနဝသေနာတိ ဂာထာယ ဝစနသေသံ အာနေတ္ဝာ ဒသ္သေတိ။ အထ ဝာ ပဟာတဗ္ဗသ္သ ပဟာနေန ဝိနာ န ဘာဝနာသိဒ္ဓီတိ အတ္ထသိဒ္ဓံ ပဟာတဗ္ဗပဟာနံ အဇ္ဈတ္တံ, ဗဟိဒ္ဓာတိ ပဒဒ္ဝယေန ယောဇေတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓာတိ ဩရမ္ဘာဂိယဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ ဝိသံယောဂဂဟိတောတိ ဣမမတ္ထံ ပာဠိယာ သမတ္ထေတုံ ‘‘တေနာဟ သဗ္ဗလောကေ’’တိ ဝုတ္တံ။
Saṃyojanānaṃ pajahanavasenāti gāthāya vacanasesaṃ ānetvā dasseti. Atha vā pahātabbassa pahānena vinā na bhāvanāsiddhīti atthasiddhaṃ pahātabbapahānaṃ ajjhattaṃ, bahiddhāti padadvayena yojetvā dassetuṃ ajjhattaṃ bahiddhāti orambhāgiyauddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ visaṃyogagahitoti imamatthaṃ pāḷiyā samatthetuṃ ‘‘tenāha sabbaloke’’ti vuttaṃ.
အလောဘသီသေနာတိ အလောဘေန ပုဗ္ဗင္ဂမေန, ယတော ယောဂာဝစရော ‘‘နေက္ခမ္မစ္ဆန္ဒော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အသုဘသညာ ရာဂပ္ပဋိပက္ခတာယ ‘‘ဝိသေသတော အလောဘပ္ပဓာနာ’’တိ ဝုတ္တာ, ဒသာသုဘဝသေန ဝာ။ အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနီတိ အာဒိသဒ္ဒေန ဝိပသ္သနာဒီနိ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ ဝိဟိံသာရတိရာဂာနံ ဗ္ယာပာဒဟေတုကတော စတ္တာရောပိ ဗ္ရဟ္မဝိဟာရာ အဗ္ယာပာဒပဓာနာတိ အာဟ ‘‘စတု။ပေ.။ အဗ္ယာပာဒော ဓမ္မပဒ’’န္တိ။ အဓိဂတာနိ ဈာနာဒီနီတိ ယောဇနာ။ ဒသာနုသ္သတိ။ပေ.။ အဓိဂတာနိ သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ သတိသီသေန တေသံ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အာနာပာနဘာဝနာယံ သမာဓိပိ ပဓာနော, န သတိ ဧဝာတိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ဒသကသိဏ။ပေ.။ သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန အဓိဂတာနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
Alobhasīsenāti alobhena pubbaṅgamena, yato yogāvacaro ‘‘nekkhammacchando’’ti vuccati. Asubhasaññā rāgappaṭipakkhatāya ‘‘visesato alobhappadhānā’’ti vuttā, dasāsubhavasena vā. Adhigatajjhānādīnīti ādisaddena vipassanādīni saṅgaṇhāti. Vihiṃsāratirāgānaṃ byāpādahetukato cattāropi brahmavihārā abyāpādapadhānāti āha ‘‘catu…pe… abyāpādo dhammapada’’nti. Adhigatāni jhānādīnīti yojanā. Dasānussati…pe… adhigatāni sammāsati dhammapadaṃ satisīsena tesaṃ adhigantabbattāti adhippāyo. Ānāpānabhāvanāyaṃ samādhipi padhāno, na sati evāti dassanatthaṃ ‘‘dasakasiṇa…pe… sammāsamādhi dhammapada’’nti vuttaṃ. Catudhātuvavatthānavasena adhigatānampi ettheva saṅgaho daṭṭhabbo.
၁၁၆. ဥပလက္ခဏကာရဏာနီတိ သဉ္ဇာနနနိမိတ္တာနိ။
116.Upalakkhaṇakāraṇānīti sañjānananimittāni.
ပာပမေဝ ပာပိယောတိ အာဟ ‘‘ပာပံ ဟောတီ’’တိ, ‘‘ပာပိယော’’တိ စ လိင္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧကဝစနေ ဗဟုဝစနန္တိ ဧကဝစနေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။
Pāpameva pāpiyoti āha ‘‘pāpaṃ hotī’’ti, ‘‘pāpiyo’’ti ca liṅgavipallāsavasena vuttaṃ. Ekavacane bahuvacananti ekavacane vattabbe bahuvacanaṃ vuttaṃ.
၁၁၇. ဩလီယနတဏ္ဟာဘိနိဝေသဝသေနာတိ ဘဝတဏ္ဟာဘဝဒိဋ္ဌိဝသေန။ တာ ဟိ ဘဝေသု သတ္တေ အလ္လီယာပေန္တိ။ အတိဓာဝနာဘိနိဝေသဝသေနာတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဝသေန။ သာ ဟိ အဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒမေဝ ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒံ ကတ္ဝာ အဘိနိဝိသနတော အတိဓာဝနာဘိနိဝေသော နာမ။ ဩလီယန္တီတိ သမ္မာပဋိပတ္တိတော သင္ကောစံ အာပဇ္ဇန္တိ။ အဘိဓာဝန္တီတိ သမ္မာပဋိပတ္တိံ အတိက္ကမန္တိ။
117.Olīyanataṇhābhinivesavasenāti bhavataṇhābhavadiṭṭhivasena. Tā hi bhavesu satte allīyāpenti. Atidhāvanābhinivesavasenāti ucchedadiṭṭhivasena. Sā hi avaṭṭupacchedameva vaṭṭupacchedaṃ katvā abhinivisanato atidhāvanābhiniveso nāma. Olīyantīti sammāpaṭipattito saṅkocaṃ āpajjanti. Abhidhāvantīti sammāpaṭipattiṃ atikkamanti.
တေသဉ္စာတိ တေသံ ဥဘိန္နံ အဘိနိဝေသာနံ, တဒညေသဉ္စ သဗ္ဗမညိတာနံ။
Tesañcāti tesaṃ ubhinnaṃ abhinivesānaṃ, tadaññesañca sabbamaññitānaṃ.
၁၁၈. ဣဒံ ဣဋ္ဌဝိပာကံ အနိဋ္ဌဝိပာကန္တိ ဣဒံ ဣဋ္ဌဝိပာကသင္ခာတံ အနိဋ္ဌဝိပာကသင္ခာတံ ဖလံ။
118.Idaṃ iṭṭhavipākaṃ aniṭṭhavipākanti idaṃ iṭṭhavipākasaṅkhātaṃ aniṭṭhavipākasaṅkhātaṃ phalaṃ.
‘‘အကင္ခတော န ဇာနေယ္ယု’’န္တိ ဧတေန ‘‘အာကင္ခတော’’တိ ဣမိနာ ပဒေန သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓဒသ္သနမုခေန ‘‘န ဇညာ’’တိ ပဒသ္သ အတ္ထံ ဒသ္သေတိ။
‘‘Akaṅkhato na jāneyyu’’nti etena ‘‘ākaṅkhato’’ti iminā padena saddhiṃ sambandhadassanamukhena ‘‘na jaññā’’ti padassa atthaṃ dasseti.
န ဥပလဗ္ဘတီတိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
Na upalabbhatīti natthīti attho.
၁၂၀. တာနီတိ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တာနိ။ ပတ္ထရဏာကာရောယေဝ ဟေသ, ယဒိဒံ ဆာယာနံ ဝောလမ္ဗနံ။ ဧဝံ ဟောတီတိ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလ္ယာဏ’’န္တိအာဒိပ္ပကာရေန ဝိပ္ပဋိသာရော ဟောတိ။
120.Tānīti kammakammanimittagatinimittāni. Pattharaṇākāroyeva hesa, yadidaṃ chāyānaṃ volambanaṃ. Evaṃ hotīti ‘‘akataṃ vata me kalyāṇa’’ntiādippakārena vippaṭisāro hoti.
၁၂၂. ဧသကေဟီတိ ဂဝေသကေဟိ သပရသန္တာနေ သမ္ပာဒကေဟိ။ ဒုက္ခုဒ္ရယန္တိ ဒုက္ခဖလံ။ တီဟိ ကာရဏေဟီတိ ကာယဝာစာစိတ္တေဟိ။ တာနိ ဟိ တံတံသံဝရာနံ ဒ္ဝာရဘာဝေန ကာရဏာနီတိ ဝုတ္တာနိ။ တီဟိ ဌာနေဟီတိ ဝာ တီဟိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေဟိ။ ပိဟိတန္တိ ပိဓာယကံ။
122.Esakehīti gavesakehi saparasantāne sampādakehi. Dukkhudrayanti dukkhaphalaṃ. Tīhi kāraṇehīti kāyavācācittehi. Tāni hi taṃtaṃsaṃvarānaṃ dvārabhāvena kāraṇānīti vuttāni. Tīhi ṭhānehīti vā tīhi uppattiṭṭhānehi. Pihitanti pidhāyakaṃ.
‘‘ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနသင္ခာတ’’န္တိ ဣဒံ ပာသာဏဘာဝသာမညံ ဂဟေတ္ဝာ ဝုတ္တံ။
‘‘Uṭṭhānaṭṭhānasaṅkhāta’’nti idaṃ pāsāṇabhāvasāmaññaṃ gahetvā vuttaṃ.
၁၂၃. ရဇမိသ္သကန္တိ ပုပ္ဖရဇမိသ္သကံ။ တသ္သာတိ တသ္သ သေက္ခာသေက္ခမုနိနော။ မဟိစ္ဆာဒီနံ ဝိယ ဂာမေ စရဏပ္ပစ္စယာ ဂာမဝာသီနံ သဒ္ဓာဟာနိ ဝာ ဘောဂဟာနိ ဝာ န ဟောတိ, အထ ခော ဥပရူပရိ ဝုဒ္ဓိယေဝ ဟောတီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပာကတိကမေဝ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ အဇ္ဈတ္တိကကမ္မဋ္ဌာနန္တိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ။
123.Rajamissakanti puppharajamissakaṃ. Tassāti tassa sekkhāsekkhamunino. Mahicchādīnaṃ viya gāme caraṇappaccayā gāmavāsīnaṃ saddhāhāni vā bhogahāni vā na hoti, atha kho uparūpari vuddhiyeva hotīti dassento ‘‘pākatikameva hotī’’ti āha. Ajjhattikakammaṭṭhānanti catusaccakammaṭṭhānaṃ.
တေနာတိ ကုသလေန ကာယဝစီကမ္မေန။ ထိရဘာဝော ထာမံ နာမာတိ တသ္သ အတ္ထံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ထာမဝာတိ ဌိတိမာ’’တိ အာဟ။
Tenāti kusalena kāyavacīkammena. Thirabhāvo thāmaṃ nāmāti tassa atthaṃ dassento ‘‘thāmavāti ṭhitimā’’ti āha.
အတ္တသံနိသ္သယံ ပေမံ အတ္တာတိ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘အတ္တသမ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အတ္တပေမေန သမံ ပေမံ နတ္ထီ’’တိ။ ဘဂဝတော ဝိပသ္သနာဉာဏောဘာသပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပညာ ပန။ပေ.။ သက္ကောတီ’’တိ။ သဗ္ဗညုတညာဏံ, ပန အဘိညာဉာဏာနိ စ အနန္တာပရိမာဏံ လောကဓာတုံ ဩဘာသေန္တိ။
Attasaṃnissayaṃ pemaṃ attāti gahetvā ‘‘attasama’’nti vuttanti āha ‘‘attapemena samaṃ pemaṃ natthī’’ti. Bhagavato vipassanāñāṇobhāsappavattiṃ sandhāyāha ‘‘paññā pana…pe… sakkotī’’ti. Sabbaññutaññāṇaṃ, pana abhiññāñāṇāni ca anantāparimāṇaṃ lokadhātuṃ obhāsenti.
၁၂၄. ကိသ္သ ဘီတာတိ ကေန ကာရဏေန ဘီတာ။
124.Kissa bhītāti kena kāraṇena bhītā.
ဌပေတ္ဝာတိ ပဝတ္တေတ္ဝာ။ ဝစနီယော ယာစကာနန္တိ ယောဇနာ, ယာစိတဗ္ဗယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ယညဥပက္ခရောတိ ယညောပကရဏံ။ ‘‘ဧတေသု ဓမ္မေသု ဌိတော စတူသူ’’တိ ဝုတ္တံ စတုက္ကံ ဝဝတ္ထပေတုံ ‘‘သဒ္ဓောတိ ဧကံ အင္ဂ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
Ṭhapetvāti pavattetvā. Vacanīyo yācakānanti yojanā, yācitabbayuttoti attho. Yaññaupakkharoti yaññopakaraṇaṃ. ‘‘Etesu dhammesu ṭhito catūsū’’ti vuttaṃ catukkaṃ vavatthapetuṃ ‘‘saddhoti ekaṃ aṅga’’ntiādi vuttaṃ.
ဂာထာယံ ဝုတ္တဓမ္မေ ဒ္ဝေ ဒ္ဝေ ဧကံ ကတ္ဝာ အင္ဂကရဏံ ဒုကနယော။
Gāthāyaṃ vuttadhamme dve dve ekaṃ katvā aṅgakaraṇaṃ dukanayo.
ဇာတိဓမ္မန္တိ ပဝတ္တိဓမ္မံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
Jātidhammanti pavattidhammaṃ sandhāya vadati.
၁၂၅. သစ္စေကဒေသတော သစ္စသမုဒာယော အနဝသေသပရိယာဒာနတော ဝိသိဋ္ဌောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပရမတ္ထသစ္စံ ဝာ ဟောတူ’’တိ အာဟ။ စတုရော ပဒာတိ စတ္တာရိ ပဒာနိ, လိင္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ, စတ္တာရော ဓမ္မကောဋ္ဌာသာတိ အတ္ထော။ ကေဝလံ သတ္တဝိဘာဂဒသ္သနတ္ထမေဝ စတုပဒဂ္ဂဟဏံ, န အဓိဂတဓမ္မာနုရူပတာယ။
125. Saccekadesato saccasamudāyo anavasesapariyādānato visiṭṭhoti dassento ‘‘paramatthasaccaṃ vā hotū’’ti āha. Caturo padāti cattāri padāni, liṅgavipallāsena vuttaṃ, cattāro dhammakoṭṭhāsāti attho. Kevalaṃ sattavibhāgadassanatthameva catupadaggahaṇaṃ, na adhigatadhammānurūpatāya.
နိမ္မဒာတိ န မဒာ။
Nimmadāti na madā.
‘‘သစ္စဝာဒီ ဇိနော ရောမော’’တိပိ ပာဌော။ တတ္ထ ရောမောတိ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တာနံ တိတ္ထိယာနံ, တိတ္ထကရာနဉ္စ အဓမ္မဝာဒီနံ ရာဂဝိပရီတဓမ္မဒေသနတော ဘယဇနကော, အဓမ္မဝာဒီနံ ဝာ တတ္ထ အာဒီနဝဒသ္သနေန ဘာယိတဗ္ဗော, အပ္ပဟီနာသံဝရာနံ ဝာ ဒုရုပသင္ကမနတော ဒုရာသဒောတိ အတ္ထော။
‘‘Saccavādī jino romo’’tipi pāṭho. Tattha romoti diṭṭhirāgarattānaṃ titthiyānaṃ, titthakarānañca adhammavādīnaṃ rāgaviparītadhammadesanato bhayajanako, adhammavādīnaṃ vā tattha ādīnavadassanena bhāyitabbo, appahīnāsaṃvarānaṃ vā durupasaṅkamanato durāsadoti attho.
သစ္စော စ သော ဓမ္မော စာတိ သစ္စဓမ္မော။ တေနာဟ ‘‘ဧကန္တနိသ္သရဏဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။
Sacco ca so dhammo cāti saccadhammo. Tenāha ‘‘ekantanissaraṇabhāvenā’’tiādi.
ဧကာယနဘာဝန္တိ ဧကမဂ္ဂဘာဝံ, အညမဂ္ဂဘာဝန္တိ အတ္ထော။
Ekāyanabhāvanti ekamaggabhāvaṃ, aññamaggabhāvanti attho.
ဒသ္သနဘာဂိယံ ဘာဝနာဘာဂိယန္တိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယမေဝ ဒ္ဝိဓာ ဝိဘဇိတ္ဝာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သံကိလေသဘာဂိယာဒီဟိ စတူဟိ ပဒေဟီ’’တိ။ သေသတ္တိကာနန္တိ သတ္တာဓိဋ္ဌာနတ္တိကာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ တိကာနံ။ သေသပဒာနဉ္စာတိ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝာသနာဘာဂိယဉ္စာတိအာဒိမိသ္သကပဒာနဉ္စ။ စ-သဒ္ဒေန သံကိလေသဘာဂိယာဒိပဒာနိ စ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ လောကိယတ္တိကသ္သေဝ ဟိ ‘‘သေသပဒာနီ’’တိ ဝုတ္တေဟိ မိသ္သကပဒေဟိ ဧဝံ သံသန္ဒနေ နယဒသ္သနံ, ဣတရေသံ ပန တိကာနံ သံကိလေသဘာဂိယာဒိပဒေဟိ စေဝ သေသပဒေဟိ စ သံသန္ဒနေ ဣဒံ နယဒသ္သနန္တိ ‘‘ဝုတ္တနယာနုသာရေန သုဝိညေယ္ယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမတိက္ကမနန္တိ ပဟာနံ။ သတိပိ ဝာသနာဘာဂိယသံကိလေသဘာဂိယဓမ္မာနံ လောကိယဘာဝေ ပုရိမေဟိ ပန ပစ္ဆိမာ ပဟာတဗ္ဗာ တဒင္ဂဝသေန, ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန စ။ ဧဝံ ပဇဟနသမတ္ထတာယ ပဟာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝာသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ သံကိလေသဘာဂိယသ္သ သမတိက္ကမာယ ဟောတီ’’တိ။ သံကိလေသဓမ္မာနံ သမတိက္ကမေန အဓိဂန္တဗ္ဗာ ဝောဒာနဓမ္မာ ဝိယာတိ ယောဇနာ။ ဘာဝနာ နာမ တိဝိဓာ ဈာနဘာဝနာ, ဝိပသ္သနာဘာဝနာ, မဂ္ဂဘာဝနာတိ။ တာသု မဂ္ဂဘာဝနာယ ဂဟိတာယ ဝိပသ္သနာဘာဝနာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောတီတိ တံ အနာမသိတ္ဝာ ဣတရာ ဒ္ဝေ ဧဝ ဂဟိတာ။ တထာပိ ‘‘ဘာဝနာဘာဂိယသ္သ သုတ္တသ္သ ပဋိနိသ္သဂ္ဂာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ကိံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အသေက္ခသ္သ ဈာနဘာဝနာပိ ပဋိနိသ္သဋ္ဌာတိ စောဒနံ မနသိ ကတ္ဝာ ပာဠိယံ ‘‘အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒသ္သေန္တော ‘‘အသေက္ခဓမ္မေသု ဥပ္ပန္နေသု မဂ္ဂဘာဝနာကိစ္စံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ဈာနဘာဝနာပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထာ ဧဝာ’’တိ အာဟ။
Dassanabhāgiyaṃ bhāvanābhāgiyanti nibbedhabhāgiyameva dvidhā vibhajitvā vuttanti āha ‘‘saṃkilesabhāgiyādīhi catūhi padehī’’ti. Sesattikānanti sattādhiṭṭhānattikādīnaṃ aṭṭhannaṃ tikānaṃ. Sesapadānañcāti saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañcātiādimissakapadānañca. Ca-saddena saṃkilesabhāgiyādipadāni ca saṅgaṇhāti. Lokiyattikasseva hi ‘‘sesapadānī’’ti vuttehi missakapadehi evaṃ saṃsandane nayadassanaṃ, itaresaṃ pana tikānaṃ saṃkilesabhāgiyādipadehi ceva sesapadehi ca saṃsandane idaṃ nayadassananti ‘‘vuttanayānusārena suviññeyya’’nti vuttaṃ. Samatikkamananti pahānaṃ. Satipi vāsanābhāgiyasaṃkilesabhāgiyadhammānaṃ lokiyabhāve purimehi pana pacchimā pahātabbā tadaṅgavasena, vikkhambhanavasena ca. Evaṃ pajahanasamatthatāya pahānanti vuttaṃ ‘‘vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyassa samatikkamāya hotī’’ti. Saṃkilesadhammānaṃ samatikkamena adhigantabbā vodānadhammā viyāti yojanā. Bhāvanā nāma tividhā jhānabhāvanā, vipassanābhāvanā, maggabhāvanāti. Tāsu maggabhāvanāya gahitāya vipassanābhāvanā gahitā eva hotīti taṃ anāmasitvā itarā dve eva gahitā. Tathāpi ‘‘bhāvanābhāgiyassa suttassa paṭinissaggāyā’’ti vutte kiṃ sabbena sabbaṃ asekkhassa jhānabhāvanāpi paṭinissaṭṭhāti codanaṃ manasi katvā pāḷiyaṃ ‘‘asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ diṭṭhadhammasukhavihārattha’’nti vuttanti dassento ‘‘asekkhadhammesu uppannesu maggabhāvanākiccaṃ nāma natthī’’ti vatvā ‘‘jhānabhāvanāpi diṭṭhadhammasukhavihāratthā evā’’ti āha.
ဧကံ ဧဝ ဘဝဗီဇံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ဧကဗီဇံ, တံ အသ္သ အတ္ထီတိ ဧကဗီဇီ။ သန္ဓာဝိတ္ဝာ သမာဂန္တ္ဝာ, နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ဥပဂန္တ္ဝာတိ အတ္ထော။ သံသရိတ္ဝာတိ တသ္သေဝ ဝေဝစနံ။ ကုလံ ကုလံ ဂစ္ဆတီတိ ကောလံကောလော။ ပုရိမပဒေ အနုနာသိကလောပံ အကတ္ဝာ နိဒ္ဒေသော။
Ekaṃ eva bhavabījaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ ekabījaṃ, taṃ assa atthīti ekabījī. Sandhāvitvā samāgantvā, nibbattanavasena upagantvāti attho. Saṃsaritvāti tasseva vevacanaṃ. Kulaṃ kulaṃ gacchatīti kolaṃkolo. Purimapade anunāsikalopaṃ akatvā niddeso.
တေသံ သောတာပန္နာနံ။ ဧတံ ပဘေဒန္တိ ဧကဗီဇိအာဒိဝိဘာဂံ။ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓံ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယပုညကမ္မံ ဣဓ ပုဗ္ဗဟေတု နာမ။ ယော ‘‘ကတပုညတာ’’တိ ဝုစ္စတိ, သော ပဌမမဂ္ဂေ သာဓိတေ စရိတတ္ထတာယ ဝိပက္ကဝိပာကံ ဝိယ ကမ္မံ ဥပရိမမဂ္ဂာနံ ဥပနိသ္သယော န သိယာတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဥပရိ။ပေ.။ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂာနံ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ တေဟိ ကာတဗ္ဗကိစ္စသ္သ သာဓိတတ္တာ။ ပဌမမဂ္ဂေ။ပေ.။ အာပဇ္ဇတီတိ အနုပ္ပန္နသ္သ အတ္ထကိရိယာသမ္ဘဝတော။ ဧဝံ တိဏ္ဏံ ဝာဒာနံ ယုတ္တိအဘာဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ စတုတ္ထဝာဒော ဧဝေတ္ထ ယုတ္တောတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ဝိပသ္သနာ။ပေ.။ ယုဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိနာ တံ ယုတ္တိံ ဝိဘာဝေတိ။ ဝိမုတ္တိပရိပာစနီယာနံ ဓမ္မာနံ ပရိပက္ကတာယ ဣန္ဒ္ရိယာနံ တိက္ခတာယ ဉာဏသ္သ ဝိသဒတာယ ဝိပသ္သနာယ ဗလဝဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ဝောမိသ္သကနယေန သံသရဏကော ဣဓာဓိပ္ပေတော ‘‘ဒေဝေ စေဝ မာနုသေ စ သန္ဓာဝိတ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဣဓ ကာမဘဝေ ဌိတော ဣဓဋ္ဌကော။ မနုသ္သဒေဝလောကူပပဇ္ဇနတော ဩကာရေန ဝောကိဏ္ဏော။ အရိယသာဝကသ္သ တံတံသတ္တနိကာယုပပတ္တိ တသ္သ တသ္သ သောဓနသဒိသံ ကိလေသမလာဒိအနတ္ထာပနယနတောတိ အာဟ ‘‘ဆ ဒေဝလောကေ သောဓေတ္ဝာ’’တိ။ ‘‘အကနိဋ္ဌေ ဌတ္ဝာ’’တိ ဧတေန ဟေဋ္ဌာဗ္ရဟ္မလောကသောဓနံ ဝုတ္တမေဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Tesaṃ sotāpannānaṃ. Etaṃ pabhedanti ekabījiādivibhāgaṃ. Purimabhavasiddhaṃ vivaṭṭūpanissayapuññakammaṃ idha pubbahetu nāma. Yo ‘‘katapuññatā’’ti vuccati, so paṭhamamagge sādhite caritatthatāya vipakkavipākaṃ viya kammaṃ uparimamaggānaṃ upanissayo na siyāti adhippāyenāha ‘‘upari…pe… āpajjatī’’ti. Tiṇṇaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati paṭhamamaggeneva tehi kātabbakiccassa sādhitattā. Paṭhamamagge…pe… āpajjatīti anuppannassa atthakiriyāsambhavato. Evaṃ tiṇṇaṃ vādānaṃ yuttiabhāvaṃ dassetvā catutthavādo evettha yuttoti dassento āha ‘‘vipassanā…pe… yujjatī’’ti. ‘‘Sace hī’’tiādinā taṃ yuttiṃ vibhāveti. Vimuttiparipācanīyānaṃ dhammānaṃ paripakkatāya indriyānaṃ tikkhatāya ñāṇassa visadatāya vipassanāya balavabhāvo veditabbo. So hi vomissakanayena saṃsaraṇako idhādhippeto ‘‘deve ceva mānuse ca sandhāvitvā’’ti vuttattā. Idha kāmabhave ṭhito idhaṭṭhako. Manussadevalokūpapajjanato okārena vokiṇṇo. Ariyasāvakassa taṃtaṃsattanikāyupapatti tassa tassa sodhanasadisaṃ kilesamalādianatthāpanayanatoti āha ‘‘cha devaloke sodhetvā’’ti. ‘‘Akaniṭṭhe ṭhatvā’’ti etena heṭṭhābrahmalokasodhanaṃ vuttamevāti veditabbaṃ.
သဒ္ဓံ ဓုရံ ကတ္ဝာတိ သဒ္ဓံ ဓုရံ ဇေဋ္ဌကံ ပုဗ္ဗင္ဂမံ ကတ္ဝာ။ သဒ္ဓာယ အနုသ္သတိ ပဋိပတ္တိ, သဒ္ဓံ ဝာ ပုဗ္ဗဘာဂိယံ အနုသ္သတိ, သဒ္ဓာယ ဝာ အနုသရဏသီလောတိ သဒ္ဓာနုသာရီ။ ဓမ္မာနုသာရီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဓမ္မောတိ ပနေတ္ထ ပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓာဝိမုတ္တော။ ယဒိပိ သဗ္ဗထာ အဝိမုတ္တော, သဒ္ဓာမတ္တေန ပန ဝိမုတ္တောတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓာယ ဝာ အဓိမုတ္တောတိ သဒ္ဓာဝိမုတ္တော။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဥပရိမဂ္ဂဝိပသ္သနာယ ဗလဝမန္ဒမန္ဒတရဘာဝေန။ ဒိဋ္ဌိယာ ပတ္တောတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော, စတုသစ္စဒသ္သနသင္ခာတာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိရောဓပ္ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌန္တံ ဝာ ပတ္တောတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော, ဒသ္သနသင္ခာတသ္သ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏသ္သ အနန္တရပ္ပဝတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဌမဖလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ယာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂာ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာတိ။ ဣဒန္တိ ယထာဝုတ္တသောတာပန္နာနံ သဒ္ဓာဝိမုတ္တဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တတာဝစနံ ။ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနန္တိ စတသ္သော ရူပာဝစရသမာပတ္တိယော, စတသ္သော အရူပာဝစရသမာပတ္တိယောတိ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ, တေသံ။
Saddhaṃ dhuraṃ katvāti saddhaṃ dhuraṃ jeṭṭhakaṃ pubbaṅgamaṃ katvā. Saddhāya anussati paṭipatti, saddhaṃ vā pubbabhāgiyaṃ anussati, saddhāya vā anusaraṇasīloti saddhānusārī. Dhammānusārīti etthāpi eseva nayo. Dhammoti panettha paññā veditabbā. Saddahanto vimuttoti saddhāvimutto. Yadipi sabbathā avimutto, saddhāmattena pana vimuttoti attho. Saddhāya vā adhimuttoti saddhāvimutto. Vuttanayenāti uparimaggavipassanāya balavamandamandatarabhāvena. Diṭṭhiyā pattoti diṭṭhippatto, catusaccadassanasaṅkhātāya diṭṭhiyā nirodhappattoti attho. Diṭṭhantaṃ vā pattoti diṭṭhippatto, dassanasaṅkhātassa sotāpattimaggañāṇassa anantarappavattoti vuttaṃ hoti. Paṭhamaphalato paṭṭhāya hi yāva aggamaggā diṭṭhippattāti. Idanti yathāvuttasotāpannānaṃ saddhāvimuttadiṭṭhippattatāvacanaṃ . Aṭṭhannaṃ vimokkhānanti catasso rūpāvacarasamāpattiyo, catasso arūpāvacarasamāpattiyoti aṭṭha vimokkhā, tesaṃ.
ဖုဋ္ဌန္တံ သစ္ဆိကရောတီတိ ကာယသက္ခီ, ဖုဋ္ဌာနံ အန္တော ဖုဋ္ဌန္တော, ဖုဋ္ဌာနံ အရူပဇ္ဈာနာနံ အနန္တရော ကာလောတိ အဓိပ္ပာယော။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ, ဖုဋ္ဌာနန္တရကာလမေဝ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၄.၇၀) ဝိယ ဝာ ဘာဝနပုံသကန္တိ ဧတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယော ဟိ အရူပဇ္ဈာနေန ရူပကာယတော, နာမကာယေကဒေသတော စ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမောက္ခေန ဝိမုတ္တော, တေန နိရောဓသင္ခာတော ဝိမောက္ခော အာလောစိတော ပကာသိတော ဝိယ ဟောတိ, န ကာယေန သစ္ဆိကတော, နိရောဓံ ပန အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ဧကစ္စေသု အာသဝေသု ခေပိတေသု တေန သော သစ္ဆိကတော ဟောတိ။ တသ္မာ သော သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ နိရောဓံ ယထာအာလောစိတံ နာမကာယေန သစ္ဆိကရောတီတိ ‘‘ကာယသက္ခီ’’တိ ဝုစ္စတိ, န တု ဝိမုတ္တော ဧကစ္စာနံ ဧဝ အာသဝာနံ အပရိက္ခီဏတ္တာ။
Phuṭṭhantaṃ sacchikarotīti kāyasakkhī, phuṭṭhānaṃ anto phuṭṭhanto, phuṭṭhānaṃ arūpajjhānānaṃ anantaro kāloti adhippāyo. Accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ, phuṭṭhānantarakālameva sacchikātabbaṃ sacchikarotīti vuttaṃ hoti, ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya vā bhāvanapuṃsakanti etaṃ daṭṭhabbaṃ. Yo hi arūpajjhānena rūpakāyato, nāmakāyekadesato ca vikkhambhanavimokkhena vimutto, tena nirodhasaṅkhāto vimokkho ālocito pakāsito viya hoti, na kāyena sacchikato, nirodhaṃ pana ārammaṇaṃ katvā ekaccesu āsavesu khepitesu tena so sacchikato hoti. Tasmā so sacchikātabbaṃ nirodhaṃ yathāālocitaṃ nāmakāyena sacchikarotīti ‘‘kāyasakkhī’’ti vuccati, na tu vimutto ekaccānaṃ eva āsavānaṃ aparikkhīṇattā.
အဘေဒေနာတိ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိအာဒိဘေဒေန ဝိနာ။ ‘‘အဘေဒေနာ’’တိ စ ဣဒံ ‘‘သဒ္ဓာဝိမုတ္တဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တကာယသက္ခိနော’’တိ ဣဓာပိ အာနေတ္ဝာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထေဝ ဟိ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိအာဒိဘေဒာနာမသနေနေဝ ဧကော အနာဂာမီ ဟောတိ, ဧဝံ ယထာဝုတ္တဘေဒအာမသနေနေဝ သဒ္ဓာဝိမုတ္တော, ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော, ကာယသက္ခီတိ တယော အနာဂာမိနော ဟောန္တိ။ အယဉ္စ အနာဂာမိနော တာဒိသမဝတ္ထာဘေဒံ ဂဟေတ္ဝာ ဂဏနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အဝိဟာဒီသူ’’တိအာဒိ သုဝိညေယ္ယမေဝ။
Abhedenāti antarāparinibbāyiādibhedena vinā. ‘‘Abhedenā’’ti ca idaṃ ‘‘saddhāvimuttadiṭṭhippattakāyasakkhino’’ti idhāpi ānetvā yojetabbaṃ. Yatheva hi antarāparinibbāyiādibhedānāmasaneneva eko anāgāmī hoti, evaṃ yathāvuttabhedaāmasaneneva saddhāvimutto, diṭṭhippatto, kāyasakkhīti tayo anāgāmino honti. Ayañca anāgāmino tādisamavatthābhedaṃ gahetvā gaṇanā katāti veditabbaṃ. ‘‘Avihādīsū’’tiādi suviññeyyameva.
ပညာယ ဧဝ ဝိမုတ္တော, န စေတောဝိမုတ္တိဘူတေန သာတိသယေန သမာဓိနာပီတိ ပညာဝိမုတ္တော။ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တောတိ ဥဘောဟိ ဘာဂေဟိ ဥဘတောဘာဂတော ဝိမုတ္တော။ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆိန္နေဟိ ရူပကာယနာမကာယတော ဝိမုတ္တောတိ ဣမမတ္ထံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဝိက္ခမ္ဘန။ပေ.။ ဝိမုတ္တော နာမာ’’တိ အာဟ။ အရူပသမာပတ္တိယာ ရူပကာယတော, အဂ္ဂမဂ္ဂေန အရူပကာယတော ဝိမုတ္တံ။ ယထာဟ –
Paññāya eva vimutto, na cetovimuttibhūtena sātisayena samādhināpīti paññāvimutto. Ubhatobhāgavimuttoti ubhohi bhāgehi ubhatobhāgato vimutto. Kilesānaṃ vikkhambhanasamucchinnehi rūpakāyanāmakāyato vimuttoti imamatthaṃ dassento ‘‘vikkhambhana…pe… vimutto nāmā’’ti āha. Arūpasamāpattiyā rūpakāyato, aggamaggena arūpakāyato vimuttaṃ. Yathāha –
‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ပုဂ္ဂလော ယေ တေ သန္တာ ဝိမောက္ခာ အတိက္ကမ္မ ရူပေ အာရုပ္ပာ, တေ ကာယေန ဖုသိတ္ဝာ ဝိဟရတိ, ပညာယ စသ္သ ဒိသ္ဝာ အာသဝာ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တိ, အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော’’တိ (မ. နိ. ၂.၁၈၂)။
‘‘Idha, bhikkhave, ekacco puggalo ye te santā vimokkhā atikkamma rūpe āruppā, te kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati, bhikkhave, puggalo ubhatobhāgavimutto’’ti (ma. ni. 2.182).
ယံ ပန မဟာနိဒာနသုတ္တေ ‘‘ရူပီ ရူပာနိ ပသ္သတီ’’တိအာဒိကေ (ဒီ. နိ. ၂.၁၂၉) နိရောဓသမာပတ္တိအန္တေ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခေ ဝတ္ဝာ –
Yaṃ pana mahānidānasutte ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādike (dī. ni. 2.129) nirodhasamāpattiante aṭṭha vimokkhe vatvā –
‘‘ယတော ခော, အာနန္ဒ, ဘိက္ခု ဣမေ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခေ အနုလောမမ္ပိ သမာပဇ္ဇတိ။ပေ.။ အယံ ဝုစ္စတာနန္ဒ, ဘိက္ခု ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော, ဣမာယ စ, အာနန္ဒ, ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တိယာ အညာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တိ ဥတ္တရိတရာ ဝာ ပဏီတတရာ ဝာ နတ္ထီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၁၃၀) –
‘‘Yato kho, ānanda, bhikkhu ime aṭṭha vimokkhe anulomampi samāpajjati…pe… ayaṃ vuccatānanda, bhikkhu ubhatobhāgavimutto, imāya ca, ānanda, ubhatobhāgavimuttiyā aññā ubhatobhāgavimutti uttaritarā vā paṇītatarā vā natthī’’ti (dī. ni. 2.130) –
ဝုတ္တံ, တံ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တသေဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ အာရုပ္ပသမာပတ္တီသု ဧကာယပိ ရူပကာယော ဝိက္ခမ္ဘိတော ဧဝ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ စတုန္နံ အာရုပ္ပသမာပတ္တီနံ, နိရောဓသမာပတ္တိယာ စ လာဘီနံ ဝသေန ပဉ္စ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော ကာယသက္ခိမ္ဟိပိ။ အဋ္ဌဝိမောက္ခေကဒေသေပိ ဟိ အဋ္ဌဝိမောက္ခသမညာ ယထာ ‘‘လောကေ သတ္တာ’’တိ။
Vuttaṃ, taṃ ubhatobhāgavimuttaseṭṭhavasena vuttaṃ. Tattha yasmā āruppasamāpattīsu ekāyapi rūpakāyo vikkhambhito eva nāma hoti, tasmā catunnaṃ āruppasamāpattīnaṃ, nirodhasamāpattiyā ca lābhīnaṃ vasena pañca ubhatobhāgavimuttā veditabbā. Esa nayo kāyasakkhimhipi. Aṭṭhavimokkhekadesepi hi aṭṭhavimokkhasamaññā yathā ‘‘loke sattā’’ti.
တေရသသု သီသေသု ပလိဗောဓသီသာဒီနိ, ပဝတ္တသီသဉ္စ ပရိယာဒိယိတဗ္ဗာနိ, အဓိမောက္ခသီသာဒီနိ ပရိယာဒကာနိ, ဂောစရသီသံ ပရိယာဒကဖလံ။ တဉ္ဟိ ဝိသယဇ္ဈတ္တံ ဖလံ, ဝိမောက္ခော ပရိယာဒကသ္သ မဂ္ဂသ္သ, ဖလသ္သ စ အာရမ္မဏံ။ သင္ခာရသီသံ သင္ခာရဝိဝေကဘူတော နိရောဓောတိ ပရိယာဒိယိတဗ္ဗာနံ, ပရိယာဒကဖလာနဉ္စ သဟ ဝိသယသံသိဒ္ဓိဒသ္သနေန သမသီသိဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ပဋိသမ္ဘိဒာယံ (ပဋိ. မ. ၁.၈၇) တေရသ သီသာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဣဓ ပန ‘‘ယသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အာသဝပရိယာဒာနဉ္စ ဟောတိ ဇီဝိတပရိယာဒာနဉ္စာ’’တိ (ပု. ပ. ၁၆) ပုဂ္ဂလပညတ္တိယံ အာဂတတ္တာ တေသု ကိလေသပဝတ္တသီသာနံ ဧဝ ဝသေန ယောဇနံ ကရောန္တော ‘‘ကိလေသသီသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဝတ္တသီသမ္ပိ မဂ္ဂော ပဝတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟန္တော စုတိတော ဥဒ္ဓံ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန ယဒိပိ ပရိယာဒိယတိ, ယာဝ ပန စုတိ, တာဝ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော ‘‘ပဝတ္တသီသံ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ စုတိစိတ္တံ ပရိယာဒိယတီ’’တိ အာဟ။
Terasasu sīsesu palibodhasīsādīni, pavattasīsañca pariyādiyitabbāni, adhimokkhasīsādīni pariyādakāni, gocarasīsaṃ pariyādakaphalaṃ. Tañhi visayajjhattaṃ phalaṃ, vimokkho pariyādakassa maggassa, phalassa ca ārammaṇaṃ. Saṅkhārasīsaṃ saṅkhāravivekabhūto nirodhoti pariyādiyitabbānaṃ, pariyādakaphalānañca saha visayasaṃsiddhidassanena samasīsibhāvaṃ dassetuṃ paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 1.87) terasa sīsāni vuttāni. Idha pana ‘‘yassa puggalassa apubbaṃ acarimaṃ āsavapariyādānañca hoti jīvitapariyādānañcā’’ti (pu. pa. 16) puggalapaññattiyaṃ āgatattā tesu kilesapavattasīsānaṃ eva vasena yojanaṃ karonto ‘‘kilesasīsa’’ntiādimāha. Tattha pavattasīsampi maggo pavattito vuṭṭhahanto cutito uddhaṃ appavattikaraṇena yadipi pariyādiyati, yāva pana cuti, tāva pavattisambhavato ‘‘pavattasīsaṃ jīvitindriyaṃ cuticittaṃ pariyādiyatī’’ti āha.
ကိလေသပရိယာဒာနေန အတ္တနော အနန္တရံ ဝိယ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗာ, ပစ္စဝေက္ခဏဝာရာ စ ကိလေသပရိယာဒာနသ္သေဝ ဝာရာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ ‘‘ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏံ ဟောတီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၇၈; သံ. နိ. ၃.၁၂, ၁၄) ဟိ ဝစနတော ပစ္စဝေက္ခဏပရိသမာပနေန ကိလေသပရိယာဒာနံ သမာပိတံ နာမ ဟောတိ။ တံ ပန ပရိသမာပနံ ယဒိ စုတိစိတ္တေန ဟောတိ, တေနေဝ ဇီဝိတပရိသမာပနဉ္စ ဟောတီတိ ဣမာယ ဝာရစုတိသမတာယ ကိလေသပရိယာဒာနဇီဝိတပရိယာဒာနာနံ အပုဗ္ဗာစရိမတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝာရသမတာယာ’’တိ။ ဘဝင္ဂံ ဩတရိတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယတောတိ ဧတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာနစိတ္တမေဝ ဘင္ဂောတ္တရဏဘာဝေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
Kilesapariyādānena attano anantaraṃ viya nipphādetabbā, paccavekkhaṇavārā ca kilesapariyādānasseva vārāti vattabbataṃ arahanti. ‘‘Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hotī’’ti (ma. ni. 1.78; saṃ. ni. 3.12, 14) hi vacanato paccavekkhaṇaparisamāpanena kilesapariyādānaṃ samāpitaṃ nāma hoti. Taṃ pana parisamāpanaṃ yadi cuticittena hoti, teneva jīvitaparisamāpanañca hotīti imāya vāracutisamatāya kilesapariyādānajīvitapariyādānānaṃ apubbācarimatā hotīti āha ‘‘vārasamatāyā’’ti. Bhavaṅgaṃ otaritvā parinibbāyatoti ettha parinibbānacittameva bhaṅgottaraṇabhāvena vuttanti daṭṭhabbaṃ.
စရိတန္တိ စရိတာ ကာယဝစီမနပ္ပဝတ္တိ။ ဧတ္ထ စ ယေန ရာဂာဓိကဘာဝေန ပုဂ္ဂလော ‘‘ရာဂစရိတော’’တိ လက္ခီယတိ, တယိဒံ လက္ခဏံ။ တေနာဟ ‘‘ရာဂဇ္ဈာသယော ရာဂာဓိကောတိ အတ္ထော’’တိ, တေန အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ ထာမဂတသ္သ ရာဂသ္သ ဗလဘာဝော လက္ခီယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။
Caritanti caritā kāyavacīmanappavatti. Ettha ca yena rāgādhikabhāvena puggalo ‘‘rāgacarito’’ti lakkhīyati, tayidaṃ lakkhaṇaṃ. Tenāha ‘‘rāgajjhāsayo rāgādhikoti attho’’ti, tena appahīnabhāvena santāne thāmagatassa rāgassa balabhāvo lakkhīyatīti daṭṭhabbaṃ. Eseva nayo sesesupi.
သီလဝန္တေဟီတိ အာဒိသဒ္ဒသ္သ လောပံ ကတ္ဝာ နိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘သီလဝန္တာဒီဟီ’’တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဒာယကာဒီနံ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
Sīlavantehīti ādisaddassa lopaṃ katvā niddeso katoti dassento āha ‘‘sīlavantādīhī’’ti. Ādisaddena dāyakādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
အာရမ္မဏဘူတာ ဉေယ္ယန္တိ အာရမ္မဏဘူတာဝ ဉေယ္ယံ။
Ārammaṇabhūtāñeyyanti ārammaṇabhūtāva ñeyyaṃ.
ပုထုဇ္ဇနဘူမိအာဒီသူတိ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခာသေက္ခဘူမီသု။ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနဘူမိဝသေန သံဝရော, သေက္ခဘူမိဝသေန ပဟာနဘာဝနာ, အသေက္ခဘူမိဝသေန သစ္ဆိကိရိယာ, ပုထုဇ္ဇနဘူမိသေက္ခဘူမိဝသေန ဝာ ယထာရဟံ သံဝရပဟာနဘာဝနာ။ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ ဟိ သံဝရပဟာနဘာဝနာ ပုထုဇ္ဇနသ္သ သမ္ဘဝန္တိ, ဣတရာ သေက္ခသ္သ, အသေက္ခဘူမိဝသေန သစ္ဆိကိရိယာ။ နယတော ဒသ္သိတန္တိ ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, မယာ ‘ဣဒံ န ကပ္ပတီ’တိ အပ္ပဋိက္ခိတ္တံ, တံ စေ ကပ္ပိယံ အနုလောမေတိ, အကပ္ပိယံ ပဋိဗာဟတိ, တံ ဝော ကပ္ပတီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ. ၃၀၅) နယဒသ္သနဝသေန ပကာသိတံ။ သရာဂာဒိသံဝတ္တနန္တိ သရာဂာဒိဘာဝာယ သံဝတ္တနံ။
Puthujjanabhūmiādīsūti puthujjanasekkhāsekkhabhūmīsu. Tattha puthujjanabhūmivasena saṃvaro, sekkhabhūmivasena pahānabhāvanā, asekkhabhūmivasena sacchikiriyā, puthujjanabhūmisekkhabhūmivasena vā yathārahaṃ saṃvarapahānabhāvanā. Pubbabhāgiyā hi saṃvarapahānabhāvanā puthujjanassa sambhavanti, itarā sekkhassa, asekkhabhūmivasena sacchikiriyā. Nayato dassitanti ‘‘yaṃ, bhikkhave, mayā ‘idaṃ na kappatī’ti appaṭikkhittaṃ, taṃ ce kappiyaṃ anulometi, akappiyaṃ paṭibāhati, taṃ vo kappatī’’tiādinā (mahāva. 305) nayadassanavasena pakāsitaṃ. Sarāgādisaṃvattananti sarāgādibhāvāya saṃvattanaṃ.
အညမညံ သံသဂ္ဂတောတိ ‘‘သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝာသနာဘာဂိယဉ္စာ’’တိအာဒိနာ သံကိလေသဘာဂိယာဒီနံ ပဒာနံ အညမညသံသဂ္ဂတော။ အနေကဝိဓောတိ ဒ္ဝာဒသဝိဓော ယာဝ ဒ္ဝာနဝုတာဓိကစတုသဟသ္သဝိဓောပိ အနေကပ္ပကာရော။ လောကိယသတ္တာဓိဋ္ဌာနာဒိသံသဂ္ဂတောတိ အာဒိသဒ္ဒေန လောကိယံ ဉာဏံ, လောကုတ္တရံ ဉာဏံ, လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ ဉာဏံ, လောကိယံ ဉေယ္ယံ, လောကုတ္တရံ ဉေယ္ယံ, လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ ဉေယ္ယံ, လောကိယံ ဉာဏဉ္စ ဉေယ္ယဉ္စ, လောကုတ္တရံ ဉာဏဉ္စ ဉေယ္ယဉ္စ, လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ ဉာဏဉ္စ ဉေယ္ယဉ္စာတိအာဒိကော သမ္ဘဝန္တော ပဋ္ဌာနဘေဒော သင္ဂဟိတော။ ဥဘယတ္ထာတိ သံကိလေသဘာဂိယာဒိကေ, လောကိယာဒိကေ စ။ ယထာရဟန္တိ ယော ယော သံသဂ္ဂဝသေန ယောဇနံ အရဟတိ, သော သော ဓမ္မော။ သမ္ဘဝာဝိရောဓေနေဝ ဟိ ယောဇနာ။ န ဟိ ‘‘လောကိယံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယ’’န္တိအာဒိနာ ယောဇနာ သမ္ဘဝတိ။
Aññamaññaṃ saṃsaggatoti ‘‘saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañcā’’tiādinā saṃkilesabhāgiyādīnaṃ padānaṃ aññamaññasaṃsaggato. Anekavidhoti dvādasavidho yāva dvānavutādhikacatusahassavidhopi anekappakāro. Lokiyasattādhiṭṭhānādisaṃsaggatoti ādisaddena lokiyaṃ ñāṇaṃ, lokuttaraṃ ñāṇaṃ, lokiyañca lokuttarañca ñāṇaṃ, lokiyaṃ ñeyyaṃ, lokuttaraṃ ñeyyaṃ, lokiyañca lokuttarañca ñeyyaṃ, lokiyaṃ ñāṇañca ñeyyañca, lokuttaraṃ ñāṇañca ñeyyañca, lokiyañca lokuttarañca ñāṇañca ñeyyañcātiādiko sambhavanto paṭṭhānabhedo saṅgahito. Ubhayatthāti saṃkilesabhāgiyādike, lokiyādike ca. Yathārahanti yo yo saṃsaggavasena yojanaṃ arahati, so so dhammo. Sambhavāvirodheneva hi yojanā. Na hi ‘‘lokiyaṃ nibbedhabhāgiya’’ntiādinā yojanā sambhavati.
တီသု ပိဋကေသု လဗ္ဘမာနသ္သာတိ တိသ္သော သင္ဂီတိယော အာရုဠ္ဟေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဥပလဗ္ဘမာနသ္သ ဝိဇ္ဇမာနသ္သ, ဧတေန န ကေဝလံ သင္ဂဟော ဧဝ ယထာဝုတ္တဘေဒာနံ ပဋ္ဌာနဘာဂာနံ နိဒ္ဓာရဏာယ ကာရဏံ, အထ ခော ပာဠိယံ ဒသ္သနဉ္စာတိ ဝိဘာဝေတိ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ဒိသ္သတိ တာသု တာသု ဘူမီသူ’’တိ။ ‘‘တေနေဝ ဟီ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တသ္သ အတ္ထသ္သ ပာဌာနုဂမံ ဒသ္သေတိ။
Tīsupiṭakesu labbhamānassāti tisso saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane upalabbhamānassa vijjamānassa, etena na kevalaṃ saṅgaho eva yathāvuttabhedānaṃ paṭṭhānabhāgānaṃ niddhāraṇāya kāraṇaṃ, atha kho pāḷiyaṃ dassanañcāti vibhāveti. Tenāha ‘‘yaṃ dissati tāsu tāsu bhūmīsū’’ti. ‘‘Teneva hī’’tiādinā yathāvuttassa atthassa pāṭhānugamaṃ dasseti.
သာသနပဋ္ဌာနဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / နေတ္တိပ္ပကရဏပာဠိ • Nettippakaraṇapāḷi / သာသနပဋ္ဌာနံ • Sāsanapaṭṭhānaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / နေတ္တိပ္ပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / သာသနပဋ္ဌာနဝာရဝဏ္ဏနာ • Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (ဋီကာ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / နေတ္တိဝိဘာဝိနီ • Nettivibhāvinī / သာသနပဋ္ဌာနဝိဘာဝနာ • Sāsanapaṭṭhānavibhāvanā
