| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
ಸಾಸನಪಟ್ಠಾನವಾರವಣ್ಣನಾ
Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā
೮೯. ಸಙ್ಗಹವಾರಾದೀಸೂತಿ ಸಙ್ಗಹವಾರಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸವಾರೇಸು। ಸರೂಪತೋ ನ ದಸ್ಸಿತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ದಸ್ಸಿತಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಉದಾಹರಣಭಾವೇನ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಯಥಾ ಮೂಲಪದೇಹಿ ಪಟ್ಠಾನಂ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ। ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ ಇದಂ ಮೂಲಪದಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞತೋ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬತಾಯ ಕಾರಣವಚನಂ ‘‘ಸತಿ ಅನುಪ್ಪವೇಸೇ ತತೋ ವಿನಿಗ್ಗಾಮೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ। ಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪ-ಇತಿ ಉಪಸಗ್ಗಪದಂ, ತಂ ಪನ ‘‘ವಿಭತ್ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಯಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ತದುಪಾಗಮು’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಪಕಾರತ್ಥಜೋತಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಕಾರೇಹಿ ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಪಕಾರತ್ಥಜೋತಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಕಾರೇಹಿ ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣೇ। ತಸ್ಸಾತಿ ದೇಸನಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಸ್ಸ। ತಥಾಭಾವದೀಪನನ್ತಿ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪೇನ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯತಾದಿಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಠಿತಭಾವೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ದೀಪಿಸ್ಸತೀತಿ ದೀಪನ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದಯೋ ಸಮುದಾಯರೂಪೇನ ಗಹಿತಾ। ಏತೇಹಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾದೀಹಿ, ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾದೀನಂ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದೀನಂ ಪವತ್ತನುಪಾಯತಾ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾಯ ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ। ತೇಸನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾದೀನಂ। ಪುನ ತೇಸನ್ತಿ ಸುತ್ತಾನಿ ಸನ್ಧಾಯಾಹ।
89.Saṅgahavārādīsūti saṅgahavārauddesaniddesavāresu. Sarūpato na dassitaṃ, atthato pana dassitamevāti adhippāyo. Tameva hi atthato dassanatthaṃ udāharaṇabhāvena nikkhipati, yathā mūlapadehi paṭṭhānaṃ niddhāretabbanti. ‘‘Aññamaññasaṅgaho’’ti idaṃ mūlapadapaṭṭhānānaṃ aññamaññato niddhāretabbatāya kāraṇavacanaṃ ‘‘sati anuppavese tato viniggāmo siyā’’ti. Paṭṭhānanti ettha pa-iti upasaggapadaṃ, taṃ pana ‘‘vibhattesu dhammesu yaṃ seṭṭhaṃ, tadupāgamu’’ntiādīsu viya pakāratthajotakanti dassento ‘‘pakārehi ṭhāna’’ntiādīsu viya pakāratthajotakanti dassento ‘‘pakārehi ṭhāna’’nti āha. Idhāti imasmiṃ nettippakaraṇe. Tassāti desanāsaṅkhātassa pariyattisāsanassa. Tathābhāvadīpananti veneyyajjhāsayānurūpena pavattitattā saṃkilesabhāgiyatādippakārehi ṭhitabhāvena dīpetabbattā ‘‘dīpissatīti dīpana’’nti katvā. Patiṭṭhahanti adhisīlasikkhādayo samudāyarūpena gahitā. Etehi saṃkilesadhammādīhi, saṃkilesadhammādīnaṃ adhisīlasikkhādīnaṃ pavattanupāyatā anupubbikathāya sāmukkaṃsikāya dhammadesanāya dīpetabbā. Tesanti saṃkilesadhammādīnaṃ. Puna tesanti suttāni sandhāyāha.
ಗೋಟ್ಠಾತಿ ವಜಾ। ಪಟ್ಠಿತಗಾವೋತಿ ಗತಗಾವೋ। ಆಗತಟ್ಠಾನಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸೀಹನಾದಸುತ್ತಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೬) ವದತಿ। ಪವತ್ತಗಮನತ್ತಾ ಏತ್ಥಾತಿ ವಚನಸೇಸೋ। ಅಥ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಗಮನಂ, ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಙ್ಗವಸೇನ ಪವತ್ತಗಮನದೇಸಭಾವತೋ ಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವೋಮಿಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಞ್ಚ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದುಕತಿಕಚತುಕ್ಕಭಾವೇನ ಮಿಸ್ಸಿತಾ।
Goṭṭhāti vajā. Paṭṭhitagāvoti gatagāvo. Āgataṭṭhānasminti sīhanādasuttaṃ (ma. ni. 1.156) vadati. Pavattagamanattā etthāti vacanaseso. Atha vā gacchati etthāti gamanaṃ, desanāñāṇassa nissaṅgavasena pavattagamanadesabhāvato paṭṭhānaṃ nāmāti attho. Vomissāti ‘‘saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañcā’’tiādinā dukatikacatukkabhāvena missitā.
ಸಂಕಿಲೇಸಭಾವೇ ಞಾಪೇತಬ್ಬೇ ಪವತ್ತಂ, ತಂ ವಿಸಯಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅತ್ಥಮತ್ತವಚನಞ್ಚೇತಂ , ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗೇ ಭವನ್ತಿ ಸದ್ದನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಕ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗೇ ವಾ ನಿಯುತ್ತಂ, ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಸ್ಸ ವಾ ಪಬೋಧನಸೀಲಂ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಕಂ, ತದೇವ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪದಾಲನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಂ, ಪದಾಲನಸನ್ನಿಸ್ಸಯತಾ ಚೇತ್ಥ ಪದಾಲನಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಸೇಕ್ಖೇತಿ ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮೇ। ತೇಸಂ ವೋಮಿಸ್ಸಕನಯವಸೇನಾತಿ ತೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಾಪಟಿಕ್ಖೇಪವೋಮಿಸ್ಸಕನಯವಸೇನ।
Saṃkilesabhāve ñāpetabbe pavattaṃ, taṃ visayaṃ katvā desitanti attho, atthamattavacanañcetaṃ , saṃkilesabhāge bhavanti saddanayena attho veditabbo. ‘‘Saṃkilesabhāgika’’ntipi pāṭho, tassa saṃkilesabhāgo etassa atthi, saṃkilesabhāge vā niyuttaṃ, saṃkilesabhāgassa vā pabodhanasīlaṃ saṃkilesabhāgikaṃ, tadeva saṃkilesabhāgiyanti attho veditabbo. Padālanaṃ samucchindanaṃ, padālanasannissayatā cettha padālanaggahaṇena gahitāti daṭṭhabbaṃ. Asekkheti asekkhadhamme. Tesaṃ vomissakanayavasenāti tesaṃ saṃkilesabhāgiyādīnaṃ catunnaṃ paṭikkhepāpaṭikkhepavomissakanayavasena.
‘‘ತಾನಿ ಪನ ಛ ದುಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪದಾನಂ ಗಹಣಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ವವತ್ಥಾಪನತಂ ವತ್ವಾ ಪರತೋ ‘‘ಸಾಧಾರಣಾನಿ ಕತಾನೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಸಯಮೇವ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇಸ್ಸತಿ। ‘‘ಅನುದ್ಧರಣೇ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀ’ತಿ ವತ್ವಾ ಉದ್ಧರಣೇ ಪನ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿಮಾಹರಿ। ವೋದಾನಂ ನಾಮ ಸಂಕಿಲೇಸತೋ ಹೋತಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸ್ಸೇವ ವೋದಾನಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ। ಯಸ್ಮಾ ವೋದಾನಂ ತದಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಸಂಕಿಲೇಸತೋ ವಿಸುಜ್ಝನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಂ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಾದಿ ಏವ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇಹಿ ವೋದಾನಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಾದಿವಸೇನ ಹೋತಿ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧೀಹಿ ವೋದಾನಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯವಸೇನ, ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯವಸೇನ ವೋದಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಾಯಂ ದೇಸನಾ ರಾಗಾದಿಭಾಗಿನೀ ಸಿಯಾ, ಸಾ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾ। ಯಾಯಂ ದೇಸನಾ ಚಾಗಾದಿಭಾಗಿನೀ ಸಿಯಾ, ಸಾ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಾ। ಯಾ ಪನ ಆಪತ್ತಿವಿಚ್ಛೇದನೀ ಸಾವಸೇಸಂ, ಅನವಸೇಸಞ್ಚ, ಸಾ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾ, ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಾ ಚ।
‘‘Tāni pana cha dukā’’tiādinā padānaṃ gahaṇaparicchedato vavatthāpanataṃ vatvā parato ‘‘sādhāraṇāni katānī’’ti padassa atthasaṃvaṇṇanāya sayameva sarūpato dassessati. ‘‘Anuddharaṇe kāraṇaṃ natthī’ti vatvā uddharaṇe pana kāraṇaṃ dassento ‘‘tathā hi vakkhatī’’tiādinā pāḷimāhari. Vodānaṃ nāma saṃkilesato hoti saṃkiliṭṭhasseva vodānassa icchitattā. Yasmā vodānaṃ tadaṅgādivasena saṃkilesato visujjhanaṃ, tasmā ‘‘taṃ pana atthato vāsanābhāgiyādi eva hotī’’ti vuttaṃ. Tattha tadaṅgavikkhambhanehi vodānaṃ vāsanābhāgiyādivasena hoti, samucchedapaṭippassaddhīhi vodānaṃ nibbedhabhāgiyavasena, asekkhabhāgiyavasena vodānaṃ paṭippassaddhiyā eva veditabbaṃ. Yāyaṃ desanā rāgādibhāginī siyā, sā saṃkilesabhāgiyā. Yāyaṃ desanā cāgādibhāginī siyā, sā vāsanābhāgiyā. Yā pana āpattivicchedanī sāvasesaṃ, anavasesañca, sā nibbedhabhāgiyā, asekkhabhāgiyā ca.
‘‘ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಠಮಮೇವ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಂಕಿಲೇಸೋ ತಿವಿಧೋ…ಪೇ॰… ವಿಸಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಆರದ್ಧ’’ನ್ತಿ। ಭವರಾಗೋ ಭವಪತ್ಥನಾ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ನ ವಿಗಚ್ಛತಿ। ತತ್ರ ತತ್ರ ಭವೇತಿ ಯದಿ ವಾ ಕಾಮಭವೇ, ಯದಿ ವಾ ರೂಪಭವೇ, ಯದಿ ವಾ ಅರೂಪಭವೇ। ಪದನ್ತರಸಂಯೋಜನವಸೇನಾತಿ ದುಕನಯೇನೇವ ಪದನ್ತರೇನ ಯೋಜನವಸೇನ। ಮಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಕತಾನೀತಿ ಸಂಸಟ್ಠಾನಿ ಕತಾನಿ।
‘‘Taṇhāsaṃkilesabhāgiyaṃ sutta’’ntiādinā paṭhamameva saṃkilesabhāgassa dassitattā vuttaṃ ‘‘saṃkileso tividho…pe… visayadassanatthaṃ āraddha’’nti. Bhavarāgo bhavapatthanā. Uppajjatīti na vigacchati. Tatra tatra bhaveti yadi vā kāmabhave, yadi vā rūpabhave, yadi vā arūpabhave. Padantarasaṃyojanavasenāti dukanayeneva padantarena yojanavasena. Missitāni katānīti saṃsaṭṭhāni katāni.
ಏಕಕಚತುಕ್ಕವಸೇನ ದಸ್ಸಿತಬ್ಬಾನಿ ಪದಾನಿ ಏವ ಗಹೇತ್ವಾ ಆವುತ್ತಿನಯದಸ್ಸನವಸೇನ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅವಸಿಟ್ಠದುಕವಸೇನ, ತಿಕಚತುಕ್ಕವಸೇನ ಚ ಇತರೇ ಅಟ್ಠ ಪಟ್ಠಾನಭಾಗಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಾನಿಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತಾನಿ ಅಟ್ಠ ಸುತ್ತಾನೀ’’ತಿಆದಿ । ಚತ್ತಾರೋ ಏಕಕಾಯೇವ ಪಾಳಿಯಂ ಆದಿತೋ ದಸ್ಸಿತಾ। ಛದುಕಾ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ ಚತ್ತಾರೋ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ದ್ವೇತಿ। ಚತ್ತಾರೋ ತಿಕಾ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ ದ್ವೇ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ದ್ವೇತಿ। ದ್ವೇ ಚತುಕ್ಕಾ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ ಆಗತಾ। ‘‘ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಸರೂಪತೋ ಅನಾಗಮನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನಯತೋ ಪನ ಆಗತಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಏವ। ಯೇ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾ, ತೇಸಂ ಉದಾಹರಣಾನಿ ಪರತೋ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ।
Ekakacatukkavasena dassitabbāni padāni eva gahetvā āvuttinayadassanavasena missetvā avasiṭṭhadukavasena, tikacatukkavasena ca itare aṭṭha paṭṭhānabhāgā dassitāti āha ‘‘tāniyeva yathāvuttāni aṭṭha suttānī’’tiādi . Cattāro ekakāyeva pāḷiyaṃ ādito dassitā. Chadukā pāḷiyaṃ āgatā cattāro, aṭṭhakathāyaṃ dveti. Cattāro tikā pāḷiyaṃ āgatā dve, aṭṭhakathāyaṃ dveti. Dve catukkā pana aṭṭhakathāyameva āgatā. ‘‘Pāḷiyaṃ anāgatā’’ti idaṃ sarūpato anāgamanaṃ sandhāya vuttaṃ, nayato pana āgatabhāvo dassito eva. Ye panettha pāḷiyaṃ anāgatā, tesaṃ udāharaṇāni parato dassayissāma.
ಸೋಳಸಹೀತಿ ಸೋಳಸವಿಧೇಹಿ। ನ ಹಿ ತಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ ಸೋಳಸೇವ, ಅಥ ಖೋ ಸೋಳಸಪ್ಪಕಾರಾನೀತಿ ಮೂಲಗಣನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಾರಣಸುತ್ತಲದ್ಧೇನ ಸಙ್ಖಾರಗಬ್ಭೇನ ತದನುರೂಪೋ ಯೋ ಗಣನವಿತ್ಥಾರೋ, ತಸ್ಸ ಪತ್ಥರಣವಿಧಿ ಪಟ್ಠಾನನಯೋ। ಇಮಿನಾ…ಪೇ॰… ನತ್ಥೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪಟ್ಠಾನವಿನಿಮುತ್ತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಪ್ಪದೇಸೋ ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಯಥಾರಹಂ ತಂತಂಪಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯದಿ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿ ನವವಿಧಂ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಂ ಯಥಾವುತ್ತಪಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ ಪವತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಕಥಮಿಧ ಅನಿದಸ್ಸಿತಾನಂ ಗಾಥಾದೀನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಭಾವೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಪಞ್ಹಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಗಾಥಾಯ ಗಾಥಾ ಅನುಮಿನಿತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಥಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Soḷasahīti soḷasavidhehi. Na hi tāni suttāni soḷaseva, atha kho soḷasappakārānīti mūlagaṇanaṃ ṭhapetvā kāraṇasuttaladdhena saṅkhāragabbhena tadanurūpo yo gaṇanavitthāro, tassa pattharaṇavidhi paṭṭhānanayo. Iminā…pe… natthīti yathāvuttapaṭṭhānavinimutto pariyattisāsanappadeso na vijjati yathārahaṃ taṃtaṃpaṭṭhānabhāvena pavattattāti dasseti. Yadi suttageyyādi navavidhaṃ pariyattisāsanaṃ yathāvuttapaṭṭhānavaseneva pavattaṃ, tattha kathamidha anidassitānaṃ gāthādīnaṃ saṃkilesabhāgiyādibhāvo gahetabboti pañhaṃ sandhāya ‘‘gāthāya gāthā anuminitabbā’’tiādipāḷi pavattāti dassetuṃ ‘‘kathaṃ panā’’tiādi vuttaṃ.
ತತ್ಥ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ವಿಯಾತಿ ‘‘ಕಾಮನ್ಧಾ ಜಾಲಸಞ್ಛನ್ನಾ, ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ, ಉದ್ಧಂ ಅಧೋ ಸಬ್ಬಧಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ, ಯಸ್ಸ ಸೇಲೂಪಮಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಇಧ ಉದಾಹಟಗಾಥಾ ವಿಯ। ಗಾಥಾತಿ ಅಞ್ಞಾಪಿ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಆಗತಾ ಇಧ ಅನುದಾಹಟಾ। ಸಂವಣ್ಣನಾಕಾಲೇ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇನ ‘‘ಅಯಂ ಗಾಥಾ ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಯಾ ಕಾಚಿ ಗಾಥಾ ‘‘ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸಂಕಿಲೇಸವಾಸನಾನಿಬ್ಬೇಧಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಾ’’ತಿ ವಾ ಅನುಮಿನಿತಬ್ಬಾ ನಯಗ್ಗಾಹೇನ ಞಾಪೇತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಂಕಿಲೇಸ…ಪೇ॰… ಜಾನಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ವಾ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಇಧ ಅವುತ್ತವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ। ಸೇಸಪದೇಸೂತಿ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸುತ್ತಪದೇಸು।
Tattha ayaṃ gāthā viyāti ‘‘kāmandhā jālasañchannā, manopubbaṅgamā dhammā, uddhaṃ adho sabbadhi vippamutto, yassa selūpamaṃ citta’’ntiādinā idha udāhaṭagāthā viya. Gāthāti aññāpi tepiṭake buddhavacane āgatā idha anudāhaṭā. Saṃvaṇṇanākāle sammukhībhāvena ‘‘ayaṃ gāthā viyā’’ti vuttā yā kāci gāthā ‘‘saṃkilesabhāgiyā’’ti vā ‘‘saṃkilesavāsanānibbedhaasekkhabhāgiyā’’ti vā anuminitabbā nayaggāhena ñāpetabbāti dassetuṃ vuttaṃ ‘‘saṃkilesa…pe… jānitabbāti attho’’ti. Vā-saddo hi idha avuttavikappanattho. Sesapadesūti veyyākaraṇasuttapadesu.
೯೦. ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತಭೇದಂ ಸೀಲಾಚಾರಂ। ಏಕನ್ತಕರಣೀಯಸ್ಸ ಅಕರಣಮ್ಪಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಏವ।
90.Ariyānaṃ dhammanti cārittavārittabhedaṃ sīlācāraṃ. Ekantakaraṇīyassa akaraṇampi vītikkamo eva.
ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೇ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೇ ತದಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಧುನಾತೀತಿ ಧೋನಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನಪಞ್ಞಾತಿ ಪನ ಪಕರಣೇನ ಅವಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಚರನ್ತೋತಿ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗೇ ಆದೀನವಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಇಣಪರಿಭೋಗವಸೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚತಿ ನಿರಯಾದಿದುಕ್ಖತೋ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಚ।
Avijjādike saṃkilesadhamme tadaṅgādivasena dhunātīti dhonā vuccati paññā. Paccavekkhitvā paribhuñjanapaññāti pana pakaraṇena avacchinnattā vuttaṃ. Taṃ atikkamitvā carantoti paccayānaṃ apaccavekkhitvā paccayaparibhoge ādīnavaṃ apassanto iṇaparibhogavasena paribhuñjanto na parimuccati nirayādidukkhato, vaṭṭadukkhato ca.
ಕುಕ್ಕುಜನಕಂ ನಾಮ ಕದಲಿಯಾ ಪುಪ್ಫನಾಳಿ। ಪರಾಭವಾಯಾತಿ ವಿನಾಸಾಯ। ತಥಾತಿ ಯಥಾ ಫಲಪಾಕನ್ತಾ ಕದಲೀ, ಏವಂ ವೇಳುನಳಾಪಿ ಓಸಧಿಜಾತಿಕತ್ತಾತಿ ಉಪಸಂಹಾರತ್ಥೋ ತಥಾ-ಸದ್ದೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಫಲಂ ವೇಳುಂ ಫಲಂ ನಳ’’ನ್ತಿ।
Kukkujanakaṃ nāma kadaliyā pupphanāḷi. Parābhavāyāti vināsāya. Tathāti yathā phalapākantā kadalī, evaṃ veḷunaḷāpi osadhijātikattāti upasaṃhārattho tathā-saddo. Tenāha ‘‘phalaṃ veḷuṃ phalaṃ naḷa’’nti.
ಸುಖೇತ್ತೇಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಊಸರಾದಿದೋಸದುಟ್ಠೇಸು ಖೇತ್ತೇಸೂತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಛಕಣ…ಪೇ॰… ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಅಭಿಸಙ್ಖರಣಾಭಾವೇನ ಬೀಜದೋಸದುಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Sukhettepīti pi-saddena ko pana vādo ūsarādidosaduṭṭhesu khettesūti dasseti. ‘‘Chakaṇa…pe… attho’’ti etena yathāvuttaabhisaṅkharaṇābhāvena bījadosaduṭṭhanti dasseti.
೯೧. ಸಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಸಞ್ಜಿತಂ। ಅಪರಿಕ್ಖತೇತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೇ ಅರೋಗೇ।
91.Sajjitanti sañjitaṃ. Aparikkhateti paṭipakkhehi dhammehi avikkhambhite aroge.
ಯಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಕಿಂ ಸುತಂ ಮಯಾ, ಕಿಂ ವಾ ಸುಣಾಮೀ’’ತಿ ಕುಸಲಂ ಗವೇಸೀ ಚರತಿ, ಸಾ ಧಮ್ಮೋಜಪಞ್ಞಾ ಕಿಸ್ಸವಾ ನಾಮ। ದುಬ್ಭಾಸಿತಾತಿ ದುಟ್ಠು ಭಾಸಿತಾ, ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯದೋಸಾದೀಹಿ ದುಟ್ಠಾ ವಾ ಭಾಸಿತಾ।
Yāya samannāgato puggalo ‘‘kiṃ sutaṃ mayā, kiṃ vā suṇāmī’’ti kusalaṃ gavesī carati, sā dhammojapaññā kissavā nāma. Dubbhāsitāti duṭṭhu bhāsitā, issāmacchariyadosādīhi duṭṭhā vā bhāsitā.
೯೨. ವಿಚಿನಾತೀತಿ ವಿಸೇಸತೋ ಚಿನಾತಿ ಪಸವತಿ।
92.Vicinātīti visesato cināti pasavati.
ವಿಗತಭೂತಾತಿ ವಿಗತಸಚ್ಚ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಲೀಕವಾದೀ’’ತಿ।
Vigatabhūtāti vigatasacca. Tenāha ‘‘alīkavādī’’ti.
ಅವಜಾತಪುತ್ತಾತಿ ಲಾಮಕಪುತ್ತ। ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಿಹೀನವುತ್ತಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ನೇರಯಿಕೋತಿ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕೋ। ಪಾಪಕಮ್ಮಿನೋ ಪಪತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಪಪತಂ, ನರಕಂ।
Avajātaputtāti lāmakaputta. Bhagavato sāsane pabbajitvā nihīnavuttitaṃ sandhāya vadati. Nerayikoti niraye nibbattanako. Pāpakammino papatanti etthāti papataṃ, narakaṃ.
ತಣ್ಹಾದೀನಂ ಸಭಾವಭೇದತೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿದುಚ್ಚರಿತಾನಂ ತಣ್ಹಾಯನವಿಪರೀತದಸ್ಸನದುಟ್ಠಚರಿತತಾಸಙ್ಖಾತಸಭಾವವಿಭಾಗತೋ। ಅವತ್ಥಾಭೇದತೋತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಛನ್ದಪೇಮಲೋಭರಾಗನನ್ದೀಪಿಪಾಸಾಮುಚ್ಛಾದಯೋ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಾಹಪರಾಮಾಸಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸವಿಸುಕವಿಪ್ಫನ್ದಿತವಿಪರೀತದಸ್ಸನಾದಯೋ, ದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ತಿರಚ್ಛಾನಪೇತ್ತಿವಿಸಯಅಸುರಯೋನಿಗಾಮಿತಾದಯೋ ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಾ। ಚ-ಸದ್ದೇನ ತೇಸಂ ಕಾಮತಣ್ಹಾದಿರೂಪತಣ್ಹಾದಿಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಾದಿಸಸ್ಸತಗಾಹಾದಿಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿ- ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪ್ಪಕಾರಭೇದೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ।
Taṇhādīnaṃ sabhāvabhedatoti taṇhādiṭṭhiduccaritānaṃ taṇhāyanaviparītadassanaduṭṭhacaritatāsaṅkhātasabhāvavibhāgato. Avatthābhedatoti taṇhāya chandapemalobharāganandīpipāsāmucchādayo, diṭṭhiyā gāhaparāmāsamicchābhinivesavisukavipphanditaviparītadassanādayo, duccaritassa tiracchānapettivisayaasurayonigāmitādayo avatthāvisesā. Ca-saddena tesaṃ kāmataṇhādirūpataṇhādiattānudiṭṭhādisassatagāhādikāyaduccaritādi- pāṇātipātādippakārabhedo saṅgayhati.
೯೩. ವಿಪುಲನ್ತಿ ಉಳಾರಂ, ತೇಲಾದೀಹಿ ಚೇವ ಧನಧಞ್ಞಾದೀಹಿ ಚ ಪಹೂತಸನ್ನಿಚಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಬಾಧಾತಿ ಜನಸಂಮದ್ದಸಙ್ಘಟಾ।
93.Vipulanti uḷāraṃ, telādīhi ceva dhanadhaññādīhi ca pahūtasannicayanti attho. Sambādhāti janasaṃmaddasaṅghaṭā.
ದಣ್ಡೇನ ನ ಹಿಂಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಯಂ ದಣ್ಡನಿಧಾನಂ, ತಂ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಂ। ತದುಭಯಸ್ಸಾಪಿ ಫಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Daṇḍena na hiṃsatīti ettha vuttaṃ yaṃ daṇḍanidhānaṃ, taṃ vaṭṭavivaṭṭanissitaṃ. Tadubhayassāpi phalaṃ dassento ‘‘so puggalo’’tiādimāha.
೯೪. ಕಿಞ್ಚತಿ ತಂಸಮಙ್ಗಿನಂ ವಿಮದ್ದತೀತಿ ಕಿಞ್ಚನಂ, ರಾಗಾದಿ, ಪಲಿಬುನ್ಧತಿ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಂ ನಿವಾರೇತೀತಿ ಪಲಿಬೋಧೋ, ರಾಗಾದಿಯೇವ, ಕಿಞ್ಚನಮೇವ ಪಲಿಬೋಧೋ ಕಿಞ್ಚನಪಲಿಬೋಧೋ। ಅಥ ವಾ ಕಿಞ್ಚನಞ್ಚ ಪಲಿಬೋಧೋ ಚ ಕಿಞ್ಚನಪಲಿಬೋಧೋ, ಆಮಿಸಕಿಞ್ಚಿಕ್ಖಞ್ಚ ರಾಗಾದಿಸಂಕಿಲೇಸೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
94. Kiñcati taṃsamaṅginaṃ vimaddatīti kiñcanaṃ, rāgādi, palibundhati kusalappavattiṃ nivāretīti palibodho, rāgādiyeva, kiñcanameva palibodho kiñcanapalibodho. Atha vā kiñcanañca palibodho ca kiñcanapalibodho, āmisakiñcikkhañca rāgādisaṃkileso cāti attho.
ವಿಸೇಸಿತನ್ತಿ ವಿಲೋಮಂ, ವಿಸಮಂ ಕಿರಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ರಾಜಭಣ್ಡನ್ತಿ ಓರೋಧೇ ಸನ್ಧಾಯ ವದನ್ತಿ।
Visesitanti vilomaṃ, visamaṃ kiriyanti attho. Rājabhaṇḍanti orodhe sandhāya vadanti.
ಯಾಚಯೋಗೋತಿ ಯಾಚನಯೋಗೋ, ಯಾಚಕಾನಂ ಮನೋರಥಪರಿಪೂರಣತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾಚಿತಬ್ಬಯುತ್ತೋ’’ತಿ। ದಾನಯುತ್ತೋತಿ ಸತತಂ ದಾನಕಿರಿಯಾಸಮಙ್ಗೀ। ದಾನಸಂವಿಭಾಗರತೋತಿ ಏತ್ಥ ದಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿಕಾನಂ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಪಟಿಯತ್ತಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ಸಂವಿಭಾಗೋ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕತೋಪಿ ಸಂವಿಭಜನಂ। ಇಮೇಹಿ ಖೋ…ಪೇ॰… ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಹೋತಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ಪದಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ, ನ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನೋ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗಮೋ ಹಿ ಇಧ ವಿಧೀಯತಿ, ನ ಸೋತಾಪನ್ನಭಾವೋ, ತೇನ ಸೋತಾಪನ್ನಲಕ್ಖಣಮೇತೇ ಧಮ್ಮಾ, ನ ಸೋತಾಪನ್ನಭಾವಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನೇನ…ಪೇ॰… ಲಬ್ಭಮಾನತಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Yācayogoti yācanayogo, yācakānaṃ manorathaparipūraṇato. Tenāha ‘‘yācitabbayutto’’ti. Dānayuttoti satataṃ dānakiriyāsamaṅgī. Dānasaṃvibhāgaratoti ettha dānaṃ nāma atthikānaṃ yathādhippāyapaṭiyattapariccāgo, saṃvibhāgo attanā paribhuñjitabbato appamattakatopi saṃvibhajanaṃ. Imehi kho…pe… hotīti ettha hotisaddena ‘‘samannāgato’’ti padaṃ sambandhitabbaṃ, na ‘‘sotāpanno’’ti dassetuṃ ‘‘sotāpanno…pe… hotī’’ti vuttaṃ. Tehi dhammehi samannāgamo hi idha vidhīyati, na sotāpannabhāvo, tena sotāpannalakkhaṇamete dhammā, na sotāpannabhāvalakkhaṇanti dasseti. Tathā hi ‘‘sotāpannena…pe… labbhamānataṃ dassetī’’ti vuttaṃ.
೯೫. ಲಪತಿ ಕಥೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಲಪನಂ, ಓಟ್ಠಂ।
95. Lapati katheti etenāti lapanaṃ, oṭṭhaṃ.
೯೭. ಮುದಿತೋತಿ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಮುದಿತೋ।
97.Muditoti dibbasampattiyā pamudito.
೯೯. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉದತಾರೀತಿ ತರಣಕಿರಿಯಾ ಅತೀತಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ, ತರಣಮೇವ ಪನ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಓಘತರಣಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚತ್ತಾ’’ತಿ। ಏವಂ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ, ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಚ ಏತ್ಥ ಮುಚ್ಚನಕಿರಿಯಾಯಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ।
99. Kiñcāpi udatārīti taraṇakiriyā atītabhāvena vuttā, taraṇameva pana gahetvā āha ‘‘oghataraṇassa ariyamaggakiccattā’’ti. Evaṃ vippamutto, vimuttoti ca ettha muccanakiriyāyapi vattabbaṃ.
೧೦೦. ಪಾತು-ಸದ್ದಪುಬ್ಬಕೋ ಭವನ್ತಿ-ಸದ್ದೋ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಯೋ ಸಿಯಾ ಆವಿಭಾವಪರಿಯಾಯೋತಿ ‘‘ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಕಾಸೇನ್ತಿ ಚಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಪಾತುಭೂತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ, ವಿಭೂತಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ। ನೋ ಕಲ್ಲೋತಿ ನ ಯುತ್ತೋ। ಸಹೇತುಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾವ ಗಹಿತಾ, ನ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವಾನತಿವತ್ತನತೋ। ಅಥ ವಾ ಸಹೇತುಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೋ ಪಧಾನಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ, ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮೋ ಪನ ಗುಣಭಾವೇನಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಉಭಯೇಸಂ ವುತ್ತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
100.Pātu-saddapubbako bhavanti-saddo siyā uppādapariyāyo siyā āvibhāvapariyāyoti ‘‘pātubhavantī’’ti padassa ‘‘uppajjanti, pakāsenti cā’’ti attho vutto. Pātubhūtadhammassāti uppannabodhipakkhiyadhammassa, vibhūtacatusaccadhammassa vā. No kalloti na yutto. Sahetudhammanti ettha paccayuppannadhammāva gahitā, na paccayadhammāti? Nayidamevaṃ daṭṭhabbaṃ paccayadhammānampi paccayuppannabhāvānativattanato. Atha vā sahetudhammanti paccayuppannadhammo padhānabhāvena vutto, paccayadhammo pana guṇabhāvenāti evamettha ubhayesaṃ vuttabhāvo veditabbo.
ಆರಞ್ಞಕನ್ತಿ ಆರಞ್ಞಕಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ। ಅಞ್ಞಾತೋತಿ ಪರಿಚಯವಸೇನ ನ ಞಾತೋ, ಅಸಂಸಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಚ್ಚನವೋ’’ತಿ।
Āraññakanti āraññakaṅgasamannāgataṃ. Aññātoti paricayavasena na ñāto, asaṃsaṭṭhoti attho. Tenāha ‘‘niccanavo’’ti.
ಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕವಿರಹೇ ವೇರಿಪರಿಸಙ್ಕಾಯ ಅಭಾವೇ ಅಕಿತ್ತಿಪರಿಮುತ್ತೀತಿ ಏವಮಾದೀಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಕೋಧಪ್ಪಹಾನೇನ ಸುಖಂ ಸುಪತಿ। ಕೋಧಪರಿಳಾಹಾಭಾವೋ ಪನ ಪಾಕಟತರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕೋಧ…ಪೇ॰… ಸಯತೀ’’ತಿ। ವಿಸಮೂಲಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸಸರಿಕ್ಖತಾಯ ‘‘ವಿಸ’’ನ್ತಿ ದುಕ್ಖಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಸುಖನ್ತಿ ಚೇತಸಿಕಸುಖಂ। ಅಕ್ಕುಟ್ಠಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಕೋಸನಹೇತು ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
Byāpādavihiṃsāvitakkavirahe veriparisaṅkāya abhāve akittiparimuttīti evamādīhipi kāraṇehi kodhappahānena sukhaṃ supati. Kodhapariḷāhābhāvo pana pākaṭataroti āha ‘‘kodha…pe… sayatī’’ti. Visamūlassāti ettha visasarikkhatāya ‘‘visa’’nti dukkhaṃ adhippetanti āha ‘‘dukkhavipākassā’’ti. Sukhanti cetasikasukhaṃ. Akkuṭṭhassa paccakkositvā ca paccakkosanahetu uppajjatīti yojanā.
೧೦೧. ಸಲ್ಲುಬ್ಬಾಹನಂ ಸಲ್ಲುದ್ಧರಣಂ।
101.Sallubbāhanaṃ salluddharaṇaṃ.
ವಿಸಯಭೇದೇನ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರಭೇದೇನ ಚ ಅನೇಕಭೇದತ್ತಾ ಕಾಮಸಞ್ಞಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾಯ ಕಾಯಚೀ’’ತಿ।
Visayabhedena, pavattiākārabhedena ca anekabhedattā kāmasaññāya vuttaṃ ‘‘yāya kāyacī’’ti.
ದಾನಮುಖೇನಾತಿ ದಾನೇನ ಮುಖಭೂತೇನ, ದಾನಂ ಪಮುಖಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Dānamukhenāti dānena mukhabhūtena, dānaṃ pamukhaṃ katvāti attho.
‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಪಾಪನವಸೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನುಕಮ್ಪಾನುದ್ದಯಾನಂ ಏಕನ್ತಾನವಜ್ಜತಮೇವ ವಿಭಾವೇತಿ। ‘‘ಅನುಕಮ್ಪಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸತ್ಥವಿವರಣಂ ‘‘ಕರುಣಾಯನಾ’’ತಿ, ಇತರಸ್ಸ ‘‘ಮೇತ್ತಾಯನಾ’’ತಿ।
‘‘Ariyamaggasampāpanavasenā’’ti iminā anukampānuddayānaṃ ekantānavajjatameva vibhāveti. ‘‘Anukampā’’ti padassatthavivaraṇaṃ ‘‘karuṇāyanā’’ti, itarassa ‘‘mettāyanā’’ti.
೧೦೨. ಪಕತಿಆದೀತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅಣುಇಸ್ಸರಪಜಾಪತಿಪುರಿಸಕಾಲಾಧಿಟ್ಠಾಯಕಾರಿಆದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
102.Pakatiādīti ādisaddena aṇuissarapajāpatipurisakālādhiṭṭhāyakāriādike saṅgaṇhāti.
ಕಾಮೇಸೂತಿ ಕಾಮಗುಣೇಸು ರೂಪಾದಿವಿಸಯೇಸು।
Kāmesūti kāmaguṇesu rūpādivisayesu.
ಬಹಲಕಿಲೇಸತಾಯಾತಿ ಬಹುಲಕಿಲೇಸಭಾವೇನ। ಪುಬ್ಬಹೇತುಮನ್ದತಾಯಾತಿ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅಕತತ್ತಾ।
Bahalakilesatāyāti bahulakilesabhāvena. Pubbahetumandatāyāti vivaṭṭūpanissayassa kusalassa akatattā.
ಚಿತ್ತವೂಪಸಮಭಾವನಾಯಾತಿ ಚಿತ್ತವೂಪಸಮಕರಭಾವನಾಯ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಯ।
Cittavūpasamabhāvanāyāti cittavūpasamakarabhāvanāya samathavipassanāya.
ಪರಿಸ್ಸಯಾ ಸೀಲಾದಿಪರಿಪೂರಣಸ್ಸ ಪರಿಬನ್ಧಭೂತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಏವ। ಅನರಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಾತುಮೇವ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಞಾಣಸಿರೇನ ಅಧೋಸಿರಾ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ।
Parissayā sīlādiparipūraṇassa paribandhabhūtā kilesā eva. Anariyā paññāsīsaṃ ukkhipitvā ṭhātumeva na sakkontīti vuttaṃ ‘‘ñāṇasirena adhosirā hutvā’’ti.
೧೦೩. ಭಗವತೋ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ವಸನಯೋಗ್ಯಭಾವೋ, ತೇಹಿ ನಿವುತ್ಥಭಾವೋ ಚ ತಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯೋ ವಣ್ಣೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಜೇತವನಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ’’ತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
103. Bhagavato, bhikkhusaṅghassa ca vasanayogyabhāvo, tehi nivutthabhāvo ca tassa sātisayo vaṇṇoti vuttaṃ ‘‘paṭhamagāthāya jetavanassa vaṇṇaṃ kathetvā’’ti. Vuttañhetaṃ –
‘‘ಗಾಮೇ ವಾ ಯದಿ ವಾರಞ್ಞೇ, ನಿನ್ನೇ ವಾ ಯದಿ ವಾ ಥಲೇ।
‘‘Gāme vā yadi vāraññe, ninne vā yadi vā thale;
ಯತ್ಥ ಅರಹನ್ತೋ ವಿಹರನ್ತಿ, ತಂ ಭೂಮಿರಾಮಣೇಯ್ಯಕ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೯೮; ಥೇರಗಾ॰ ೯೯೧)।
Yattha arahanto viharanti, taṃ bhūmirāmaṇeyyaka’’nti. (dha. pa. 98; theragā. 991);
ಇಧ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ಸಮಾಧಿಪರಿಯಾಯೋ ‘‘ಏವಂಧಮ್ಮಾ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೯೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೭೮) ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಸತಿವಾಯಾಮಾ।
Idha dhammasaddo samādhipariyāyo ‘‘evaṃdhammā te bhagavanto’’tiādīsu (dī. ni. 2.13; ma. ni. 3.198; saṃ. ni. 5.378) viyāti āha ‘‘dhammoti samādhī’’ti samādhipakkhikā dhammā sativāyāmā.
ನಾನುಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ನಾನುತಸೇಯ್ಯ। ಅನುತಸನಮೇವ ಹಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅನುಗಮನಂ। ಪಟಿವಿಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಸನಮಾಹ। ಯಮಕತೋ, ಹಿ ಖಣಿಕತೋ, ಪಟಿಪಾಟಿತೋ ಚ ಸಮ್ಮಸನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಪಿ ಸಮ್ಮಸನತೋ ಪಟಿವಿಪಸ್ಸನಾ ನಾಮ। ಸಾ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ದಿಟ್ಠಿಉಗ್ಘಾಟನಮಾನಸಮುಗ್ಘಾಟನನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನಹೇತುತಾಯ ವಿಸೇಸತೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅಸಂಹೀರಅಸಂಕುಪ್ಪನಹೇತುಭೂತಾ ಪರಿಬ್ರೂಹನಾ ಹೋತಿ। ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ…ಪೇ॰… ಅಪ್ಪೇನ್ತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾನುಬ್ರೂಹನಂ ಯಥಾ ‘‘ಬ್ರೂಹೇತಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೪) ದಸ್ಸೇತಿ।
Nānugaccheyyāti nānutaseyya. Anutasanameva hi taṇhādiṭṭhīhi anugamanaṃ. Paṭivipasseyyāti vipassanāsammasanamāha. Yamakato, hi khaṇikato, paṭipāṭito ca sammasanaṃ vipassanāyapi sammasanato paṭivipassanā nāma. Sā hi vipassanāya diṭṭhiugghāṭanamānasamugghāṭananikantipariyādānahetutāya visesato paṭipakkhena asaṃhīraasaṃkuppanahetubhūtā paribrūhanā hoti. ‘‘Punappunaṃ…pe… appento’’ti etena nibbānārammaṇadhammānubrūhanaṃ yathā ‘‘brūhetā suññāgārāna’’nti (ma. ni. 1.64) dasseti.
ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾ ಪಟಿಞ್ಞಾದಾನಂ ಸಙ್ಗರೋ। ಸೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಂ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾ ಮಿತ್ತಸನ್ಥವವಸೇನ ವಾ ಕಾಲಾಗಮನಂ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿಕ್ಖಾನುಪ್ಪದಾನೇನ ವಾ ಪಟಿಬಾಹಕರಣಂ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾ ಬಲಗ್ಗಬೋಧವಸೇನ ವಾ ಸಿಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಮಿತ್ತಕರಣಾದಿಪರಿಯಾಯತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸಙ್ಗರೋತಿ…ಪೇ॰… ನಾಮ’’ನ್ತಿ। ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾಮುಖೇನ ತಿಯದ್ಧಕೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅಪ್ಪಮಾದಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ।
Yaṃ kiñci apadisitvā paṭiññādānaṃ saṅgaro. So pana attano kiccavisesaṃ apadisitvā mittasanthavavasena vā kālāgamanaṃ apadisitvā kiñcikkhānuppadānena vā paṭibāhakaraṇaṃ apadisitvā balaggabodhavasena vā siyāti tassa mittakaraṇādipariyāyataṃ sandhāyāha ‘‘saṅgaroti…pe… nāma’’nti. Evaṃ paṭipannattāti evaṃ aniccasaññāmukhena tiyaddhakesu saṅkhāresu appamādappaṭipattiyā paṭipannattā.
ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಸುವಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಸಾವಸೇಸಾ ದೇಸನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀ’’ತಿ। ರೂಪಾಯತನಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ।
Dibbacakkhu suvisuddhanti sāvasesā desanāti āha ‘‘yaṃ sacchikarotī’’ti. Rūpāyatanañhettha adhippetaṃ.
೧೦೪. ಅನ್ತನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಾರಿಮನ್ತಭೂತಂ। ವೇದಾನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣವೇದಾನಮೇವ। ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮೇನ ಅನ್ತಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಗತತ್ತಾ। ಕಮ್ಮವಿಪಾಕವಟ್ಟಾನಂ, ಕಿಲೇಸವಟ್ಟಸ್ಸಾಪಿ ಚ ಉಸ್ಸದೇನ ಉಪಚಯೇನ ಉಸ್ಸದಾ, ರಾಗಾದಯೋ।
104.Antanti saṅkhārānaṃ pārimantabhūtaṃ. Vedānanti maggañāṇavedānameva. Arahattādhigamena antaṃ pariyosānaṃ gatattā. Kammavipākavaṭṭānaṃ, kilesavaṭṭassāpi ca ussadena upacayena ussadā, rāgādayo.
ಸುಕ್ಕೋಭಾಸತಾಯ ಸುಕ್ಕಾ, ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠಗ್ಗಹಾ। ಸಬ್ಬಾನಿ ವಾ ತಾರಕರೂಪಾನಿ ಸುಕ್ಕಾ। ವಿನ್ದತೀತಿ ಉಪಲಭತಿ, ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Sukkobhāsatāya sukkā, abhivisiṭṭhaggahā. Sabbāni vā tārakarūpāni sukkā. Vindatīti upalabhati, paṭivijjhatīti attho.
‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಸಕೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ ಪಾರಗುಭಾವಸ್ಸ ವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅಭಿನಿವೇಸೇನೇವ ದೇಸಿತಂ। ‘‘ಸಬ್ಬಂ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೪೬; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩) ವುತ್ತಂ। ಪಾರಗುತಾ ಚ ತೇಸಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಹೋತಿ। ತತೋ ಚ ನೇಸಂ ಹೇತುಭೂತಸಮುದಯೇ, ತದಪ್ಪವತ್ತಿಲಕ್ಖಣೇ ನಿರೋಧೇ, ನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಚ ಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಭಿಸಮಯಪಾರಿಪೂರಿವಸೇನ ಇತರಸಚ್ಚೇಸುಪಿ ಪಾರಗುಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಏವ ಹೋತಿ। ಸಬ್ಬಸೋ ಹಿ ಸಕಅತ್ತಭಾವಬೋಧೇನಪಿ ಚತುಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿಯೇವ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಬ್ಯಾಮಮತ್ತೇ ಕಳೇವರೇ ಸಸಞ್ಞಿಮ್ಹಿ ಸಮನಕೇ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ, ಲೋಕಸಮುದಯಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೪೫)। ಅಥ ವಾ ಸಕೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮೇಸು। ಅತ್ತಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಅತ್ಥಕಾಮಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಾ। ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾದಯೋ ಹಿ ವೋದಾನಧಮ್ಮಾ ಏಕನ್ತಹಿತಸುಖಸಮ್ಪಾದನತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಕಧಮ್ಮಾ ನಾಮ, ನ ಅನತ್ಥಾವಹಾ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ಪರಧಮ್ಮಾ। ತೇಸಂ ಸೀಲಾದೀನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪಾರಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಗತೋತಿ ಪಾರಗೂ। ‘‘ಅಕ್ಕುಲ ಪಕ್ಕುಲ’’ಇತಿ ಏವಂ ವಿಹಿಂಸನಕಪಯೋಗಂ। ಅಜಕಲಾಪೇನ (ಉದಾ॰ ೭) ಹಿ ತದಾ ಭಗವನ್ತಂ ಭೀಸಾಪೇತುಕಾಮೇನ ಕತಂ ಯಕ್ಖಗಜ್ಜಿತಂ ‘‘ಅಕ್ಕುಲ ಪಕ್ಕುಲ’’ ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಸೋತಪಥಂ ಅಗಮಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಅಕ್ಕುಲಂ ಪಕ್ಕುಲಕರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
‘‘Ajjhattaṃ vipassanābhiniveso hotī’’ti idaṃ ‘‘sakesu dhammesū’’ti pāragubhāvassa visesitattā vuttaṃ, tañca kho abhiniveseneva desitaṃ. ‘‘Sabbaṃ , bhikkhave, abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46; paṭi. ma. 1.3) vuttaṃ. Pāragutā ca tesaṃ khandhānaṃ pariññābhisamayavasena hoti. Tato ca nesaṃ hetubhūtasamudaye, tadappavattilakkhaṇe nirodhe, nirodhagāminiyā paṭipadāya ca pahānasacchikiriyābhāvanābhisamayapāripūrivasena itarasaccesupi pāragubhāvo vutto eva hoti. Sabbaso hi sakaattabhāvabodhenapi catusaccābhisamayo hotiyeva. Vuttañhetaṃ ‘‘imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi, lokasamudayañcā’’tiādi (saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.45). Atha vā sakesu dhammesūti attano dhammesu. Attadhammā nāma atthakāmassa kulaputtassa sīlādidhammā. Sīlasamādhipaññādayo hi vodānadhammā ekantahitasukhasampādanato purisassa sakadhammā nāma, na anatthāvahā saṃkilesadhammā viya paradhammā. Tesaṃ sīlādīnaṃ pāripūriyā pāraṃ pariyantaṃ gatoti pāragū. ‘‘Akkula pakkula’’iti evaṃ vihiṃsanakapayogaṃ. Ajakalāpena (udā. 7) hi tadā bhagavantaṃ bhīsāpetukāmena kataṃ yakkhagajjitaṃ ‘‘akkula pakkula’’ iti iminā ākārena sattānaṃ sotapathaṃ agamāsi, tasmā taṃ ‘‘akkulaṃ pakkulakaraṇa’’nti vuttaṃ.
ನಾಭಿನನ್ದತೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಮಂ ದಟ್ಠುಂ ಆಗತಾ’’ತಿ ನ ತುಸ್ಸತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೮೮) ವಿಯ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥೋಪಿ ಅಭಿನನ್ದಸದ್ದೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತೇನ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತೀ’’ತಿ। ನ ಸೋಚತೀತಿ ‘‘ಮಯಾ ಅಸಮ್ಮೋದಿತಾ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ನ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾಪಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ‘‘ಸಙ್ಗಾ ಸಙ್ಗಾಮಜಿಂ ಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅಭಿನನ್ದಸೋಚನಾನಂ ಅಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ।
Nābhinandatīti ‘‘ayaṃ maṃ daṭṭhuṃ āgatā’’ti na tussati. Yasmā pana ‘‘bhagavato bhāsitaṃ abhinandī’’tiādīsu (ma. ni. 1.88) viya sampaṭicchanatthopi abhinandasaddo hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘cittena na sampaṭicchatī’’ti. Na socatīti ‘‘mayā asammoditā gacchatī’’ti na cittasantāpaṃ āpajjati. ‘‘Saṅgā saṅgāmajiṃ mutta’’nti idaṃ abhinandasocanānaṃ abhāvassa kāraṇavacanaṃ.
ತೇನಾತಿ ಉದಕೇ ನ್ಹಾನೇನ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನ ಉದಕೇನ ಸುಚೀ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಉದಕುಮ್ಮುಜ್ಜನಾದಿನಾ ನೇವ ಸತ್ತಾನಂ ಸುಚಿ ಪಾಪತೋ ಸುದ್ಧಿ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ। ಉದಕುಮ್ಮುಜ್ಜನಾದೀನಿ ಹಿ ಇಧ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ‘‘ಉದಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉದಕೇನಾತಿ ವಾ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನಾದಿಕಿರಿಯಾಸಾಧನಭೂತೇನ ಉದಕೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಸುಚಿ ಪಾಪಸುದ್ಧಿ ನ ಹೋತೀತಿ। ಅಥ ವಾ ಸುಚಿತೇನ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಉದಕೇನ ಪಾಪಮಲತೋ ಸುದ್ಧೋ ನಾಮ ಸತ್ತೋ ನ ಹೋತೀತಿ। ಯದಿ ಸಿಯಾ, ಸಬ್ಬೇಸಮೇವ ಮಚ್ಛಬನ್ಧಾನಂ ಪಾಪಸುದ್ಧಿ ಸಿಯಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬಹ್ವೇತ್ಥ ನ್ಹಾಯತೀ ಜನೋ’’ತಿ। ಮಾತುಘಾತಾದಿಪಾಪಕಮ್ಮಕಾರೀನಂ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಗೋಮಹಿಂಸಾದೀನಂ ಉದಕಂ ಓರೋಹನ್ತಾನಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪೇ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಪಸುದ್ಧಿ ಸಿಯಾ , ನ ಪನೇವಂ ಹೋತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ನ್ಹಾನೀಯಪಾಪಹೇತೂನಂ ಅಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ। ಯಞ್ಹಿ ಯಂ ವಿನಾಸೇತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ। ಯಥಾ ಆಲೋಕೋ ಅನ್ಧಕಾರಸ್ಸ, ವಿಜ್ಜಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ, ನ ಏವಂ ನ್ಹಾನಂ ಪಾಪಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ನ ಉದಕೇನ ಸುಚೀ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯೇನ ಪನ ಸುಚಿ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಮ್ಹಿ ಸಚ್ಚಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ವಚೀಸಚ್ಚಞ್ಚ ವಿರತಿಸಚ್ಚಞ್ಚ। ಅಥ ವಾ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಞಾಣಸಚ್ಚಞ್ಚೇವ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಞ್ಚ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಸೇಸೋ ಅರಿಯಧಮ್ಮೋ। ಸಚ್ಚಸ್ಸ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ ತಸ್ಸ ಬಹುಕಾರತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
Tenāti udake nhānena. Tenevāha ‘‘na udakena sucī hotī’’ti. Tassattho – udakummujjanādinā neva sattānaṃ suci pāpato suddhi nāma hotīti. Udakummujjanādīni hi idha uttarapadalopena ‘‘udaka’’nti vuttaṃ. Udakenāti vā ummujjanādikiriyāsādhanabhūtena udakena sattānaṃ suci pāpasuddhi na hotīti. Atha vā sucitena yathāvuttena udakena pāpamalato suddho nāma satto na hotīti. Yadi siyā, sabbesameva macchabandhānaṃ pāpasuddhi siyā. Tenāha ‘‘bahvettha nhāyatī jano’’ti. Mātughātādipāpakammakārīnaṃ, aññesañca gomahiṃsādīnaṃ udakaṃ orohantānaṃ antamaso macchakacchape upādāya sabbesampi pāpasuddhi siyā , na panevaṃ hoti. Kasmā? Nhānīyapāpahetūnaṃ appaṭipakkhabhāvato. Yañhi yaṃ vināseti, so tassa paṭipakkho. Yathā āloko andhakārassa, vijjā avijjāya, na evaṃ nhānaṃ pāpassa, tasmā niṭṭhamettha gantabbaṃ ‘‘na udakena sucī hotī’’ti. Yena pana suci hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘yamhi saccañcā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saccanti vacīsaccañca viratisaccañca. Atha vā saccanti ñāṇasaccañceva paramatthasaccañca. Dhammoti seso ariyadhammo. Saccassa panettha visuṃ gahaṇaṃ tassa bahukāratādassanatthaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
ಜಾತಿಬಲನಿಸೇಧಕನ್ತಿ ಜಾತಿಮತ್ತಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಭೋವಾದಿಕಾನಂ ಪಟಿಸೇಧಕಂ। ಜಾತಿವಾದಸ್ಸ ವಾ ನಿಸೇಧಕಂ, ‘‘ನ ಜಚ್ಚಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೬೫೫) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಥೇರೋ ಹಿ ತಥಾವಾದೇನ ತೇ ಅನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋಪಿ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।
Jātibalanisedhakanti jātimattabrāhmaṇānaṃ bhovādikānaṃ paṭisedhakaṃ. Jātivādassa vā nisedhakaṃ, ‘‘na jaccā brāhmaṇo hotī’’ti (su. ni. 655) hi vuttaṃ. Thero hi tathāvādena te aniggaṇhantopi niggaṇhanto viya hotīti katvā vuttaṃ.
೧೦೫. ವಿಮುತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಂ।
105.Vimuttiyanti anupādisesanibbānadhātuyaṃ.
ಸವಾಸನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸಾಪಿ ಅಖೀಣಾಸವಸದಿಸಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಹೇತುಭೂತಾ ಸನ್ತಾನೇ ಕಿಲೇಸಭಾವನಾ ವಾಸನಾ ನಾಮ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛಸ್ಸ (ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೧೫; ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛತ್ಥೇರವತ್ಥು) ವಸಲವೋಹಾರೋ ವಿಯ, ಸಹ ವಾಸನಾಯಾತಿ ಸವಾಸನಂ, ಭಾವನಪುಂಸಕಞ್ಚೇತಂ ‘‘ವಿಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೭೦) ವಿಯ। ಯಥಾವುತ್ತವಾಸನಮ್ಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುಮ್ಮಗ್ಗಪರಿಹರಣವಸೇನ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗೇ ಕುಸಲೋ ಅಮಗ್ಗೇಪಿ ಕುಸಲೋ ಏವ ಹೋತಿ। ಭಗವಾ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ಕುಸಲೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗೇ ಚ ಅಮಗ್ಗೇ ಚ ಕೋವಿದೋ’’ತಿ।
Savāsananti ettha khīṇāsavassāpi akhīṇāsavasadisakāyavacīpayogahetubhūtā santāne kilesabhāvanā vāsanā nāma āyasmato pilindavacchassa (a. ni. aṭṭha. 1.1.215; dha. pa. aṭṭha. 2.pilindavacchattheravatthu) vasalavohāro viya, saha vāsanāyāti savāsanaṃ, bhāvanapuṃsakañcetaṃ ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Yathāvuttavāsanampi asesetvāti attho. Kummaggapariharaṇavasena maggasampaṭipattīti magge kusalo amaggepi kusalo eva hoti. Bhagavā pana sabbaññutāya sabbattheva kusaloti āha ‘‘magge ca amagge ca kovido’’ti.
೧೦೬. ತಮೇನ ಯುತ್ತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತತಮೋ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಮೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ। ಅಪ್ಪಕಾಸಭಾವೇನ ಠಿತಾ ಖನ್ಧಾವ ತಮೋ। ಆಲೋಕಭೂತೋತಿ ಜಾತಿಗುಣಾಲೋಕೋ, ಪಾಕಟಗುಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
106.Tamena yuttoti yathāvuttatamo tassa atthīti tamo, puggalo. Appakāsabhāvena ṭhitā khandhāva tamo. Ālokabhūtoti jātiguṇāloko, pākaṭaguṇoti attho.
ಕಿಲೇಸಮಯಂ ಬನ್ಧನಂ ‘‘ದಳ್ಹ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಯತೋ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಾ ಬುದ್ಧಾವ ನಂ ಛಿನ್ದನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇ।
Kilesamayaṃ bandhanaṃ ‘‘daḷha’’nti vadanti. Yato saccāni paṭivijjhantā buddhāva naṃ chindanti, na aññe.
ದುಚ್ಛೇದನತ್ಥೇನ ಸತಿಪಿ ದಳ್ಹಭಾವೇ ಸಿಥಿಲವುತ್ತಿತಂ ತಸ್ಸ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ಬನ್ಧನಭಾವಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನ ‘‘ಅಹೋ ಸುಖುಮತರಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾರಬನ್ಧನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Ducchedanatthena satipi daḷhabhāve sithilavuttitaṃ tassa dīpetuṃ ‘‘bandhanabhāvampī’’tiādimāha. Tena ‘‘aho sukhumataraṃ kho, bhikkhave, mārabandhana’’nti vuttaṃ.
೧೦೭. ಯದಿಪಿ ಚೇತನಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಾಧಾರಣಾ, ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಕುಸಲಚೇತನಾವಸೇನ ಚೇತೇತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಚೇತನಂ ಅಭಿಸನ್ದಹನಂ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಾರಾಪತ್ತಿಭಾವೇನ ಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಚೇತನಾ ಯದಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ತದಾ ದಿಗುಣುಸ್ಸಾಹಾದಿಗುಣವಾಯಾಮಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಪಾಕಟಂ ಪಯೋಗಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಕಪ್ಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಪಾಕಟಪ್ಪಯೋಗಕಪ್ಪನಞ್ಹೇತ್ಥ ಪಕಪ್ಪನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಮೇವ ಪಕಪ್ಪೇತೀ’’ತಿ। ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಇಧ ಆರಮ್ಮಣತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ।
107. Yadipi cetanā kusalākusalasādhāraṇā, apuññābhisaṅkhāro idhādhippetoti tassa vasena atthaṃ dassento ‘‘akusalacetanāvasena cetetī’’ti āha. Cetanaṃ abhisandahanaṃ, cittassa byāpārāpattibhāvena pavattīti attho. Yasmā pana cetanā yadā viññattiṃ samuṭṭhāpeti, tadā diguṇussāhādiguṇavāyāmā viya hutvā pākaṭaṃ payogaṃ nipphādeti, tasmā ‘‘pakappetī’’ti vuttā. Pākaṭappayogakappanañhettha pakappanaṃ adhippetaṃ. Tenāha ‘‘tameva pakappetī’’ti. Paccayaṭṭho idha ārammaṇatthoti vuttaṃ ‘‘pavattiyā paccayo hotī’’ti.
೧೦೮. ಯಥಾ ಜಲಸಮುದ್ದಸ್ಸ ವೀಚಿಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ವೇಗೋ ‘‘ವೀಚಿಮಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಚಕ್ಖುಸಮುದ್ದಸ್ಸಾಪಿ ರೂಪಾವಭಾಸನವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ವೇಗೋ ‘‘ರೂಪಮಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಆವಿಞ್ಛನತೋತಿ ಆಕಡ್ಢನತೋ, ಆಕಡ್ಢನಞ್ಚೇತ್ಥ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವಹೇತುತಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
108. Yathā jalasamuddassa vīcisamuṭṭhānavasena labbhamāno vego ‘‘vīcimayo’’ti vuccati, evaṃ cakkhusamuddassāpi rūpāvabhāsanavasena labbhamāno vego ‘‘rūpamayo’’ti vutto. Eseva nayo sesesupi. Āviñchanatoti ākaḍḍhanato, ākaḍḍhanañcettha santānassa tanninnabhāvahetutāya daṭṭhabbaṃ.
ಸಮುದನಂ ಕಿಲೇಸತೇಮನಂ, ಅವಸ್ಸವಹೇತುತಾ, ಕಿಲೇಸಾನಂ ಊಮಿಆದಿಸದಿಸತಾ ಸಮಾವಟ್ಟನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಅನತ್ಥಾವಹತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಉಪರೂಪರಿವೇಗುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಗತಸ್ಸ ಉಟ್ಠಾತುಂ ಅಪ್ಪದಾನೇನ, ಗುಣಸಾರವಿನಾಸನೇನ ಚ ಕೋಧುಪನಾಹಾದೀನಂ ಊಮಿಆದಿಸದಿಸತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
Samudanaṃ kilesatemanaṃ, avassavahetutā, kilesānaṃ ūmiādisadisatā samāvaṭṭanena sattānaṃ anatthāvahatāya veditabbā. Uparūpariveguppattiyā upagatassa uṭṭhātuṃ appadānena, guṇasāravināsanena ca kodhupanāhādīnaṃ ūmiādisadisatā daṭṭhabbā.
ಅಭಿಮುಖೋ ನನ್ದತೀತಿ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಸಾದಿಯನ್ತೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ। ಅಭಿವದತೀತಿ ತಣ್ಹಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ವದತಿ। ತಞ್ಹಿಸ್ಸ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ಅಹೋ ಸುಖ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಜ್ಝೋಸಾನಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಭೂತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ತಣ್ಹಾವತ್ಥುಕಸ್ಸ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಆವೇಣಿಕತಾಕರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ।
Abhimukho nandatīti tadārammaṇaṃ sukhaṃ somanassaṃ sādiyanto sampaṭicchati. Abhivadatīti taṇhābhinivesavasena abhinivissa vadati. Tañhissa abhinivesaṃ dīpetuṃ ‘‘aho sukha’’ntiādi vuttaṃ. Ajjhosānaṃ adhimuccanabhūtāya taṇhāya taṇhāvatthukassa anupavisitvā āveṇikatākaraṇanti āha ‘‘ajjhosāya tiṭṭhatīti gilitvā pariniṭṭhapetvā’’ti.
೧೦೯. ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸನ್ತಾಪದುಕ್ಖಾನಂ ಅಸುಪ್ಪತಿಕಾರತಂ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ವಾ ಪಕಾರೇನಾ’’ತಿ। ಯೇನಾತಿ ಯೇನ ವಾ ಕಾಮಜ್ಝೋಸಾನದಿಟ್ಠಿಜ್ಝೋಸಾನಭೂತೇನ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಪ್ಪಕಾರೇನ। ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಾ ತಥಾರೂಪಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಡ್ಢಿಞ್ಚ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ಅವಡ್ಢಿ ಏವ ಪನ ಹೋತಿ ತಸ್ಸ ಪಕಾರಸ್ಸ ವಡ್ಢಿಯಂ ಅನುಪಾಯಭಾವತೋ ಚ ಉಪಾಯಭಾವತೋ ಚ ಅವಡ್ಢಿಯಂ। ತಥಾಪೀತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಇಚ್ಛಾವಿಘಾತಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋಪಿ। ಯಸ್ಮಾ ಇತೋ ಬಾಹಿರಕಾ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಭವನಿಸ್ಸರಣಂ ಅಪ್ಪಜಾನನ್ತೋ ಮನ್ದಕಿಲೇಸಂ ದೀಘಾಯುಕಂ ಸುಖಬಹುಲಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಭವಂ ತೇನೇವ ಮನ್ದಕಿಲೇಸಾದಿಭಾವೇನ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಭವೇನ ಭವವಿಪ್ಪಮೋಕ್ಖಂ ವದನ್ತೀತಿ।
109.‘‘Kasmā’’tiādinā santāpadukkhānaṃ asuppatikārataṃ āha ‘‘yena vā pakārenā’’ti. Yenāti yena vā kāmajjhosānadiṭṭhijjhosānabhūtena micchābhinivesappakārena. Gahaṭṭhapabbajitā tathārūpaṃ katvā attano vaḍḍhiñca maññanti. Avaḍḍhi eva pana hoti tassa pakārassa vaḍḍhiyaṃ anupāyabhāvato ca upāyabhāvato ca avaḍḍhiyaṃ. Tathāpīti tattha tattha icchāvighātaṃ pāpuṇantopi. Yasmā ito bāhirakā sabbena sabbaṃ bhavanissaraṇaṃ appajānanto mandakilesaṃ dīghāyukaṃ sukhabahulaṃ ekaccaṃ bhavaṃ teneva mandakilesādibhāvena ‘‘nibbāna’’nti samanupassanti, tasmā bhavena bhavavippamokkhaṃ vadantīti.
ಭವದಿಟ್ಠಿಸಹಗತಾ ತಣ್ಹಾ ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಭವತಣ್ಹಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭವತಣ್ಹಾತಿಆದೀಸು ವಿಯಾ’’ತಿ।
Bhavadiṭṭhisahagatā taṇhā purimapade uttarapadalopena bhavataṇhāti vuttāti āha ‘‘bhavataṇhātiādīsu viyā’’ti.
ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಭವೇ।
Yatthāti yasmiṃ bhave.
ತತೋ ಏವಾತಿ ಭೂತರತಿಯಾ ಏವ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಞ್ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಛನ್ದರಾಗೋ ಬಲವಾ ಹೋತಿ। ಅನವಸೇಸತೋತಿ ಅನವಸೇಸೇನ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸೇಸೇತ್ವಾ।
Tato evāti bhūtaratiyā eva. Aññamaññañhi sattānaṃ chandarāgo balavā hoti. Anavasesatoti anavasesena, na kiñci sesetvā.
ಸಂಸಾರಸೋತಸ್ಸ ಅನುಕೂಲಭಾವೇನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನುಸೋತಗಾಮೀ। ತಸ್ಸೇವ ಪಟಿಕ್ಕೂಲವಸೇನ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಟಿಸೋತಗಾಮೀ, ಅಚಲಪ್ಪಸಾದಾದಿಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಠಿತಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Saṃsārasotassa anukūlabhāvena gacchatīti anusotagāmī. Tasseva paṭikkūlavasena nibbidānupassanādīhi pavattatīti paṭisotagāmī, acalappasādādisamannāgamena ṭhitasabhāvoti attho.
೧೧೦. ‘‘ಪಲಬ್ಭತಿ, ನಿಖಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಉಪಸಗ್ಗೋ ಪದವಡ್ಢನಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಜಾತಿಕೋತಿ ಜಾತಿಯೋ’’ತಿ। ಕಣ್ಹಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ವಾ ಕಣ್ಹೋ। ಪಠಮವಯೇಪಿ ಮಜ್ಝಿಮವಯೇಪಿ ಪಾಪಸಮಙ್ಗೀ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋ ಕಣ್ಹಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಜಾಯತಿ, ಪಚ್ಛಾಪಿ ಪಾಪಂ ಪಸವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಕ್ಕೋತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
110. ‘‘Palabbhati, nikhajjatī’’tiādīsu viya upasaggo padavaḍḍhanamattanti āha ‘‘abhijātikoti jātiyo’’ti. Kaṇhadhammasamannāgatattā vā kaṇho. Paṭhamavayepi majjhimavayepi pāpasamaṅgī hutvā ṭhito kaṇhadhamme abhijāyati, pacchāpi pāpaṃ pasavatīti attho. Sukkoti vā ettha vuttavipariyāyeneva attho veditabbo.
೧೧೧. ಪುರಿಮಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇ। ವಿಸಯೇ ಭುಮ್ಮಂ ತತ್ಥ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾಪನತೋ। ದುತಿಯೇ ಅಧಿಕರಣೇ, ತದಧಿಕರಣಞ್ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ। ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚೇಸು ವಾ ವಿಸಿಟ್ಠಧಮ್ಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪಚ್ಚಯದಾನಾರಹತ್ತಾನಂ ಸಮಧುರತಾನಿದ್ದೇಸೋ। ಅಥ ವಾ ಯೇನ ಯೇನ ಪನ ವತ್ಥುನಾತಿ ರೂಪಾರೂಪನಿರೋಧಾದಿನಾ ತಣ್ಹಾವತ್ಥುನಾ। ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪವತ್ಥುಆದಿನಾತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸುಭಸುಖಾದಿಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸವತ್ಥುಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯಥಾ ವಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿದುಚ್ಚರಿತಾನಂ ವಸೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಿಭಾಗೋ, ಏವಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸುಚರಿತವಸೇನ ತಣ್ಹಾವೋದಾನಭಾಗಿಯಾದಿಸುತ್ತವಿಭಾಗೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ತಣ್ಹಾ…ಪೇ॰… ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
111.Purimasminti purimasmiṃ pade. Visaye bhummaṃ tattha deyyadhammassa patiṭṭhāpanato. Dutiye adhikaraṇe, tadadhikaraṇañhi nibbānanti. Gahaṭṭhapabbajitakiccesu vā visiṭṭhadhammadassanatthaṃ paccayadānārahattānaṃ samadhuratāniddeso. Atha vā yena yena pana vatthunāti rūpārūpanirodhādinā taṇhāvatthunā. Amarāvikkhepavatthuādināti ettha ādi-saddena subhasukhādimicchābhinivesavatthuṃ saṅgaṇhāti. Yathā vā taṇhādiṭṭhiduccaritānaṃ vasena saṃkilesabhāgiyassa suttassa vibhāgo, evaṃ samathavipassanāsucaritavasena taṇhāvodānabhāgiyādisuttavibhāgoti dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘taṇhā…pe… niddisitabba’’nti vuttaṃ.
ಇದಂ ಏವಂ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಯಥಾ ದುಚಿನ್ತಿತಾದಿವಸೇನ ಬಾಲೋ ಹೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಏವಂ ತಸ್ಸ ದುಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತಿತಾದಿಭಾವನಾವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಇದಂ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಂ ನಾಮ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮವಿಭಾಗೇನ ವುತ್ತಂ ಇದಾನಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವದತಿ। ಇದಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Idaṃevaṃ pavattanti yathā ducintitādivasena bālo hoti puggalo, evaṃ tassa ducintitacintitādibhāvanāvasena pavattaṃ idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ nāma suttanti pubbe saṃkilesadhammavibhāgena vuttaṃ idāni sāmaññato saṅgahetvā vadati. Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttanti etthāpi iminā nayena attho veditabbo.
ಕಿಲೇಸಟ್ಠಾನೇಹೀತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನೇಹಿ। ಕಿಲೇಸಾವತ್ಥಾಹೀತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸೇಹಿ। ಕಾಮರಾಗಾದೀಹಿ ಸಂಯುಜ್ಜತಿ ಕಾಮರಾಗಾದಿಹೇತು ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾದಿನಾ। ಸತಿಪಿ ತೇಸಂ ಕಾಲನ್ತರವುತ್ತಿಯಂ ಸಂಯುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಯತೋ ಕಾಮರಾಗಾದಯೋ ‘‘ಸಂಯೋಜನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ದಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಪವತ್ತೇತಿ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ, ಉತ್ತಾನತ್ತಾ ಚ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ।
Kilesaṭṭhānehīti kilesānaṃ pavattiṭṭhānehi. Kilesāvatthāhīti kilesānaṃ pavattiākāravisesehi. Kāmarāgādīhi saṃyujjati kāmarāgādihetu kammavipākādinā. Satipi tesaṃ kālantaravuttiyaṃ saṃyutto nāma hoti, yato kāmarāgādayo ‘‘saṃyojana’’nti vuccanti. Upādiyatīti daḷhaṃ gaṇhāti pavatteti. Sesaṃ vuttanayattā, uttānattā ca saṃvaṇṇitaṃ.
೧೧೨. ಉದಾಹರಣವಸೇನಾತಿ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ, ಏಕದೇಸದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಕಲಸ್ಸ ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಸ್ಸ ಸೋಳಸಹಿ ಪಟ್ಠಾನಭಾಗೇಹಿ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಯಥಾ ತದೇಕದೇಸಾನಂ ಸೋಳಸನ್ನಮ್ಪಿ ಪಟ್ಠಾನಭಾಗಾನಂ ಗಹಣಂ ಉದಾಹರಣಮತ್ತಂ, ತೇಸಂ ಪನ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಏಕದೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಉದಾಹರಣನ್ತಿ ಕಿಮೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕದೇಸದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಏಕದೇಸೋವ ಉದಾಹಟೋ, ನ ಅವಸೇಸೋತಿ? ನಯನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅವಸೇಸೋಪಿ ಪಟ್ಠಾನಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।
112.Udāharaṇavasenāti nidassanavasena, ekadesadassanavasenāti attho. Sakalassa hi pariyattisāsanassa soḷasahi paṭṭhānabhāgehi gahitattā. Yathā tadekadesānaṃ soḷasannampi paṭṭhānabhāgānaṃ gahaṇaṃ udāharaṇamattaṃ, tesaṃ pana soḷasannaṃ ekadesaggahaṇaṃ udāharaṇanti kimettha vattabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘ekadesadassanavasenāti attho’’ti. Kasmā panettha pāḷiyaṃ paṭṭhānassa ekadesova udāhaṭo, na avasesoti? Nayanidassanatthaṃ. Iminā nayena avasesopi paṭṭhānabhāvo veditabboti.
ತತ್ಥ ‘‘ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಸಂಹಿತ ಭಾಸಮಾನೋ…ಪೇ॰… ಸ ಭಾಗವಾ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೦) ಇದಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಞ್ಚ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಞ್ಚ। ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಸಂಹಿತ ಭಾಸಮಾನೋ’’ತಿ ಇದಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಂ, ‘‘ಸ ಭಾಗವಾ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ।
Tattha ‘‘appampi ce saṃhita bhāsamāno…pe… sa bhāgavā sāmaññassa hotī’’ti (dha. pa. 20) idaṃ vāsanābhāgiyañca asekkhabhāgiyañca. Ettha hi ‘‘appampi ce saṃhita bhāsamāno’’ti idaṃ vāsanābhāgiyaṃ, ‘‘sa bhāgavā sāmaññassa hotī’’ti idaṃ asekkhabhāgiyaṃ.
ತಥಾ ಮಘದೇವಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಭೂತಪುಬ್ಬಂ, ಆನನ್ದ, ಇಮಿಸ್ಸಾಯೇವ ಮಿಥಿಲಾಯಂ ಮಘದೇವೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ ಧಮ್ಮಿಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಧಮ್ಮೇ ಠಿತೋ ಮಹಾಧಮ್ಮರಾಜಾ, ಧಮ್ಮಂ ಚರತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇಸು ನೇಗಮೇಸು ಚೇವ ಜನಪದೇಸು ಚ, ಉಪೋಸಥಞ್ಚ ಉಪವಸತಿ ಚಾತುದ್ದಸಿಂ, ಪಞ್ಚದಸಿಂ, ಅಟ್ಠಮಿಞ್ಚ ಪಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೦೮), ಇದಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಂ। ‘‘ಇದಂ ಖೋ ಪನಾನನ್ದ, ಏತರಹಿ ಮಯಾ ಕಲ್ಯಾಣಂ ವತ್ತಂ ನೀಹರಿತಂ ಏಕನ್ತನಿಬ್ಬಿದಾಯ ವಿರಾಗಾಯ ನಿರೋಧಾಯ ಉಪಸಮಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಬೋಧಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೮೯) ಇದಂ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ। ‘‘ಪಮಾದಂ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ, ಯದಾ ನುದತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೮) ಇದಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ। ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಾಸಾದ…ಪೇ॰… ಅವೇಕ್ಖತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೮) ಇದಂ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯನ್ತಿ ಇದಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಞ್ಚ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಞ್ಚ।
Tathā maghadevasuttaṃ. Tattha hi ‘‘bhūtapubbaṃ, ānanda, imissāyeva mithilāyaṃ maghadevo nāma rājā ahosi dhammiko dhammarājā dhamme ṭhito mahādhammarājā, dhammaṃ carati brāhmaṇagahapatikesu negamesu ceva janapadesu ca, uposathañca upavasati cātuddasiṃ, pañcadasiṃ, aṭṭhamiñca pakkhassā’’tiādi (ma. ni. 2.308), idaṃ vāsanābhāgiyaṃ. ‘‘Idaṃ kho panānanda, etarahi mayā kalyāṇaṃ vattaṃ nīharitaṃ ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattatī’’ti (ma. ni. 3.189) idaṃ asekkhabhāgiyaṃ. ‘‘Pamādaṃ appamādena, yadā nudati paṇḍito’’ti (dha. pa. 28) idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ. ‘‘Paññāpāsāda…pe… avekkhatī’’ti (dha. pa. 28) idaṃ asekkhabhāgiyanti idaṃ nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca.
ತಥಾ ‘‘ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೪೯೩) ಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ತೀಣೀತಿ? ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ, ‘‘ಅಞ್ಞಾತಾವಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೪೯೩) ಇದಂ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ।
Tathā ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, indriyānī’’ti (saṃ. ni. 5.493) suttaṃ. Tattha ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni tīṇīti? Anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriya’’nti idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ, ‘‘aññātāvindriya’’nti (saṃ. ni. 5.493) idaṃ asekkhabhāgiyaṃ.
ರಟ್ಠಪಾಲಸುತ್ತಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೯೩ ಆದಯೋ) ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಞ್ಚ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಞ್ಚ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಊನೋ ಲೋಕೋ ಅತಿತ್ತೋ ತಣ್ಹಾದಾಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೦೬) ಸಂಕಿಲೇಸೋ ವಿಭತ್ತೋ, ‘‘ಏಕೋ ವೂಪಕಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೯೯) ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾ, ಇತರೇನ ವಾಸನಾಧಮ್ಮಾತಿ।
Raṭṭhapālasuttaṃ (ma. ni. 2.293 ādayo) saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca asekkhabhāgiyañca. Tattha hi ‘‘ūno loko atitto taṇhādāso’’tiādinā (ma. ni. 2.306) saṃkileso vibhatto, ‘‘eko vūpakaṭṭho’’tiādinā (ma. ni. 2.299) asekkhadhammā, itarena vāsanādhammāti.
‘‘ಧಮ್ಮೇ ಚ ಯೇ ಅರಿಯಪವೇದಿತೇ ರತಾ, ಅನುತ್ತರೋ ತೇ ವಚಸಾ ಮನಸಾ ಕಮ್ಮುನಾ ಚ।
‘‘Dhamme ca ye ariyapavedite ratā, anuttaro te vacasā manasā kammunā ca;
ತೇ ಸನ್ತಿಸೋರಚ್ಚಸಮಾಧಿಸಣ್ಠಿತಾ, ಸುತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಸಾರಮಜ್ಝಗೂ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೩೩೨)।
Te santisoraccasamādhisaṇṭhitā, sutassa paññāya ca sāramajjhagū’’ti. (su. ni. 332);
ಇದಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಞ್ಚ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಞ್ಚ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಞ್ಚ। ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಧಮ್ಮೇ ಚ ಯೇ ಅರಿಯಪವೇದಿತೇ ರತಾ’’ತಿ ಅಯಂ ವಾಸನಾ, ‘‘ಅನುತ್ತರಾ…ಪೇ॰… ಸಣ್ಠಿತಾ’’ತಿ ಅಯಂ ನಿಬ್ಬೇಧೋ, ‘‘ಸುತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಸಾರಮಜ್ಝಗೂ’’ತಿ ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾ।
Idaṃ vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca. Ettha hi ‘‘dhamme ca ye ariyapavedite ratā’’ti ayaṃ vāsanā, ‘‘anuttarā…pe… saṇṭhitā’’ti ayaṃ nibbedho, ‘‘sutassa paññāya ca sāramajjhagū’’ti asekkhadhammā.
ತಥಾ ‘‘ಸದ್ಧೋ ಸುತವಾ ನಿಯಾಮದಸ್ಸೀ’’ತಿ ಗಾಥಾ (ಸು॰ ನಿ॰ ೩೭೩)। ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಸದ್ಧೋ ಸುತವಾ’’ತಿ ವಾಸನಾ, ‘‘ನಿಯಾಮದಸ್ಸೀ ವಗ್ಗಗತೇಸು ನ ವಗ್ಗಸಾರಿ ಧೀರೋ, ಲೋಭಂ ದೋಸಂ ವಿನೇಯ್ಯ ಪಟಿಘ’’ನ್ತಿ ನಿಬ್ಬೇಧೋ, ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಸೋ ಲೋಕೇ ಪರಿಬ್ಬಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾ।
Tathā ‘‘saddho sutavā niyāmadassī’’ti gāthā (su. ni. 373). Tattha hi ‘‘saddho sutavā’’ti vāsanā, ‘‘niyāmadassī vaggagatesu na vaggasāri dhīro, lobhaṃ dosaṃ vineyya paṭigha’’nti nibbedho, ‘‘sammā so loke paribbajeyyā’’ti asekkhadhammā.
ಸಬ್ಬಾಸವಸಂವರೋ ಪರಿಸ್ಸಯಾದೀನಂ ವಸೇನ ಸಬ್ಬಭಾಗಿಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾ, ಲೋಕಿಯಸುಚರಿತಧಮ್ಮಾ, ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾ, ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾ ಚ ವಿಭತ್ತಾ। ಅಸಬ್ಬಭಾಗಿಯಂ ಪನ ‘‘ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಕಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೩) ಉದಕಾದಿಅನುವಾದನವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಸೋಳಸವಿಧೇ ಸಾಸನಪಟ್ಠಾನೇ ಏತೇ ತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ತಯೋ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಾ, ವೋದಾನಾದಿವಸೇನ ತಯೋ ವಾಸನಾಭಾಗಾ, ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ವಸೇನ ತಯೋ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಾ, ಅಸೇಕ್ಖಾನಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಏವ ವಸೇನ ತಯೋ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಾ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಮೂಲಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಏವ ದ್ವಾದಸ ಹೋನ್ತಿ। ತಾನಿ ಪನ ವಿತ್ಥಾರನಯೇನ ವಿಭಜಿಯಮಾನಾನಿ ಛನ್ನವುತಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾದಸ್ಸನಂ ಪನೇತಾನಿ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾನಿ। ತಾನಿ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಙ್ಗಹತೋ ಕಾಮತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ತಯೋ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಾ, ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದವಸೇನ ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಾ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿವಸೇನ ತಯೋ ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಾತಿ ಅಟ್ಠ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಾ। ಧಮ್ಮಾಮಿಸಾಭಯದಾನವಸೇನ ತಿವಿಧಂ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು, ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿವಸೇನ ತಿವಿಧಂ ಸೀಲಮಯಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥು, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ದುವಿಧಂ ಭಾವನಾಮಯಂ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂತಿ ಅಟ್ಠೇವ ವಾಸನಾಭಾಗಾ।
Sabbāsavasaṃvaro parissayādīnaṃ vasena sabbabhāgiyaṃ veditabbaṃ. Tattha hi saṃkilesadhammā, lokiyasucaritadhammā, sekkhadhammā, asekkhadhammā ca vibhattā. Asabbabhāgiyaṃ pana ‘‘passaṃ passatī’’tiādikaṃ (ma. ni. 1.203) udakādianuvādanavacanaṃ veditabbaṃ. Evametasmiṃ soḷasavidhe sāsanapaṭṭhāne ete taṇhādivasena tayo saṃkilesabhāgā, vodānādivasena tayo vāsanābhāgā, sekkhānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ vasena tayo nibbedhabhāgā, asekkhānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ eva vasena tayo asekkhabhāgā, tesaṃ vasena mūlapaṭṭhānāni eva dvādasa honti. Tāni pana vitthāranayena vibhajiyamānāni channavutādhikāni cattāri sahassāni honti. Yathādassanaṃ panetāni uddharitabbāni. Tāni pana yasmā saṅgahato kāmataṇhādivasena tayo taṇhāsaṃkilesabhāgā, sassatucchedavasena dve diṭṭhisaṃkilesabhāgā, kāyaduccaritādivasena tayo duccaritasaṃkilesabhāgāti aṭṭha saṃkilesabhāgā. Dhammāmisābhayadānavasena tividhaṃ dānamayaṃ puññakiriyavatthu, kāyasucaritādivasena tividhaṃ sīlamayaṃ puññakiriyavatthu, samathavipassanāvasena duvidhaṃ bhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthūti aṭṭheva vāsanābhāgā.
ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ ಕಾಯಸಕ್ಖೀತಿ (ಪು॰ ಪ॰ ಮಾತಿಕಾ ೭.೩೨-೩೬; ಪು॰ ಪ॰ ೨೬-೩೦) ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ತಯೋ ಸೀಲಾದಿಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ಪನ್ನರಸ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಾ, ಸುಞ್ಞತಾನಿಮಿತ್ತಾಪಣಿಹಿತಭೇದಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಾನಂ ತಯೋ ಅಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಾ, ತೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ತಯೋ ತಯೋ ಸೀಲಾದಿಕ್ಖನ್ಧಾ, ತಥಾ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾನನ್ತಿ ಅಟ್ಠಾರಸ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅಸಙ್ಖತಧಾತುಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಾ, ಇತಿ ಪುರಿಮಾನಿ ಏಕತಿಂಸ, ಇಮಾನಿ ಏಕೂನವೀಸತೀತಿ ಸಮಪಞ್ಞಾಸ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಇಮೇಸಂ ಸಮಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ಸಮಪಞ್ಞಾಸ ಸುತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।
Saddhānusārī saddhāvimutto dhammānusārī diṭṭhippatto kāyasakkhīti (pu. pa. mātikā 7.32-36; pu. pa. 26-30) pañcannaṃ sekkhānaṃ paccekaṃ tayo sīlādikkhandhāti pannarasa nibbedhabhāgā, suññatānimittāpaṇihitabhedā paññāvimuttānaṃ tayo aggaphaladhammā, tesu paccekaṃ tayo tayo sīlādikkhandhā, tathā ubhatobhāgavimuttānanti aṭṭhārasa, sikkhitabbābhāvasāmaññena asaṅkhatadhātuṃ pakkhipitvā ekūnavīsati asekkhabhāgā, iti purimāni ekatiṃsa, imāni ekūnavīsatīti samapaññāsa saṃkilesabhāgiyādidhammā honti. Tasmā imesaṃ samapaññāsāya saṃkilesabhāgiyādidhammānaṃ vasena samapaññāsa suttāni honti.
ಯಸ್ಮಾ ಚ ತೇ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಾ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಅಗ್ಗಹಣೇನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಾಭಾವತೋ ನವೇವ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಾತಿ ಸಮಚತ್ತಾಲೀಸ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪೇಟಕೇ ‘‘ಚತ್ತಾರೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಂ, ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಾಸನಪಟ್ಠಾನಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಪೇಟಕೋ॰ ೨೧) ಚ ವುತ್ತಂ। ಸಙ್ಗಹತೋ ಏವ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತವಿತ್ಥಾರನಯೇನ ಸೋಳಸ ಹೋನ್ತಿ, ಪುನ ತಿವಿಧಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿವಸೇನ ದ್ವಾದಸ ಹೋನ್ತಿ, ಪುನ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿದುಚ್ಚರಿತವೋದಾನಭಾವೇನ ಛ ಹೋನ್ತಿ, ಪುನ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಂ ದಸ್ಸನಭಾಗಿಯಂ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಂ ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಪುನ ಮೂಲಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಹೋನ್ತಿ, ಪುಥುಜ್ಜನಭಾಗಿಯಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಭಾವೇನ ತೀಣಿ ಹೋನ್ತಿ, ಪುನ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯವೋದಾನಭಾಗಿಯಭಾವೇನ ದ್ವೇ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ಪಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಪನ ಏಕವಿಧಮೇವ, ಇತಿ ಪಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಏಕವಿಧಮ್ಪಿ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನಭಾಗಿಯಭಾವೇನ ದುವಿಧನ್ತಿ ವಿಭಾಗತೋ ಯಾವ ಛನ್ನವುತಾಧಿಕಂ ಚತುಸಹಸ್ಸಪ್ಪಭೇದಂ ಹೋತಿ, ತಾವ ನೇತಬ್ಬಂ। ಏವಮೇತಂ ಪಟ್ಠಾನಂ ಸಙ್ಗಹತೋ, ವಿಭಾಗತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Yasmā ca te paññāvimuttā ubhatobhāgavimuttavibhāgaṃ akatvā asaṅkhatāya dhātuyā aggahaṇena nippariyāyena asekkhabhāgābhāvato naveva asekkhabhāgāti samacattālīsa honti, tasmā peṭake ‘‘cattārīsāya ākārehi pariyesitabbaṃ, paññāsāya ākārehi sāsanapaṭṭhānaṃ niddiṭṭha’’nti (peṭako. 21) ca vuttaṃ. Saṅgahato eva pana pubbe vuttavitthāranayena soḷasa honti, puna tividhasaṃkilesabhāgiyādivasena dvādasa honti, puna taṇhādiṭṭhiduccaritasaṃkilesataṇhādiṭṭhiduccaritavodānabhāvena cha honti, puna saṃkilesabhāgiyaṃ vāsanābhāgiyaṃ dassanabhāgiyaṃ vāsanābhāgiyaṃ asekkhabhāgiyanti pañca honti, puna mūlapaṭṭhānavasena cattāri honti, puthujjanabhāgiyasekkhabhāgiyaasekkhabhāgiyabhāvena tīṇi honti, puna saṃkilesabhāgiyavodānabhāgiyabhāvena dve eva honti. Paṭṭhānabhāvena pana ekavidhameva, iti paṭṭhānabhāvena ekavidhampi saṃkilesavodānabhāgiyabhāvena duvidhanti vibhāgato yāva channavutādhikaṃ catusahassappabhedaṃ hoti, tāva netabbaṃ. Evametaṃ paṭṭhānaṃ saṅgahato, vibhāgato ca veditabbaṃ.
ಇಮಸ್ಸಾಪಿ ಪಟ್ಠಾನವಿಭಾಗಸ್ಸ, ನ ಪುರಿಮಸ್ಸೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಲೋಕಿಕಂ ಅಸ್ಸತ್ಥೀತಿ, ಲೋಕಿಕಸಹಚರಣತೋ ವಾ ಲೋಕಿಯಂ, ಸುತ್ತಂ ಪದೇಸೇನಾತಿ ಏಕದೇಸೇನ। ಸಬ್ಬಪದೇಸೂತಿ ತಂತಂತಿಕಾನಂ ತತಿಯಪದೇಸು। ಬುದ್ಧಾದೀನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ। ಧಮ್ಮೋ ಪನೇತ್ಥ ಬುದ್ಧಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಆದಿಸದ್ದೇನ ವಾ।
Imassāpi paṭṭhānavibhāgassa, na purimassevāti adhippāyo. Lokikaṃ assatthīti, lokikasahacaraṇato vā lokiyaṃ, suttaṃ padesenāti ekadesena. Sabbapadesūti taṃtaṃtikānaṃ tatiyapadesu. Buddhādīnanti buddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ. Dhammo panettha buddhādiggahaṇena veditabbo, ādisaddena vā.
ಪರಿಣಮತೀತಿ ಪರಿಪಚ್ಚತಿ। ಧರನ್ತೀತಿ ಪಬನ್ಧವಸೇನ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ನ್ತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ। ತೇತಿ ಕುಸಲಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧಾ। ರಕ್ಖನ್ತಿ ವಿಪಾಕದಾನತೋ ವಿಪಚ್ಚಿತುಂ ಓಕಾಸಂ ನ ದೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯೇಸು ಯುಜ್ಜತಿ, ಇತರಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಲಬ್ಭತೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ದುತಿಯೇ ವಾ ತತಿಯೇ ವಾ ಅತ್ತಭಾವೇ’’ತಿ।
Pariṇamatīti paripaccati. Dharantīti pabandhavasena pavattanti. Nti pāpakammaṃ. Teti kusalābhinibbattakkhandhā. Rakkhanti vipākadānato vipaccituṃ okāsaṃ na dentīti attho. Ayañca attho upapajjavedanīyesu yujjati, itarasmimpi yathārahaṃ labbhateva. Tenāha ‘‘dutiye vā tatiye vā attabhāve’’ti.
೧೧೩. ಅತ್ತನೋ ಅನವಜ್ಜಸುಖಾವಹಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅತ್ತಕಾಮೋ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಸುಖಕಾಮೋ’’ತಿ। ಸುಖಾನುಬನ್ಧಞ್ಹಿ ಸುಖಂ ಕಾಮೇನ್ತೋ ಸುಖಮೇವ ಕಾಮೇತೀತಿ ಚ ಸುಖಕಾಮೋತಿ।
113. Attano anavajjasukhāvahaṃ paṭipattiṃ paṭipajjanto paramatthato attakāmo nāmāti āha ‘‘attano sukhakāmo’’ti. Sukhānubandhañhi sukhaṃ kāmento sukhameva kāmetīti ca sukhakāmoti.
ವಿತ್ಥತಟ್ಠೇನಾತಿ ಸುವಿಪ್ಫಾರದಿಟ್ಠೀನಂ ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನತಾಸಙ್ಖಾತೇನ ವಿತ್ಥಾರಟ್ಠೇನ।
Vitthataṭṭhenāti suvipphāradiṭṭhīnaṃ pavattanaṭṭhānatāsaṅkhātena vitthāraṭṭhena.
೧೧೪. ದಿಟ್ಠೇ ದುಕ್ಖಾದಿಧಮ್ಮೇತಿ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣೇ ಭುಮ್ಮಂ, ದುಕ್ಖಾದಿಧಮ್ಮೇ ದಿಟ್ಠೇ ಞಾತೇತಿ ಅತ್ಥೋ।
114.Diṭṭhe dukkhādidhammeti bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummaṃ, dukkhādidhamme diṭṭhe ñāteti attho.
‘‘ಉದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದಿ ಕಾಲದೇಸಾನಂ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉದ್ಧನ್ತಿ ಅನಾಗತಂ, ಉಪರಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಗಮನೇನಾತಿ ಚುತೂಪಪಾತಗಮನೇನ।
‘‘Uddha’’ntiādi kāladesānaṃ anavasesapariyādānanti āha ‘‘uddhanti anāgataṃ, upari cā’’tiādi. Gamanenāti cutūpapātagamanena.
೧೧೫. ನಗರದ್ವಾರಥಿರಕರಣತ್ಥನ್ತಿ ನಗರಸ್ಸ ದ್ವಾರಬಾಹಥಿರಕರಣತ್ಥಂ। ಗಮ್ಭೀರನೇಮತಾಯಾತಿ ‘‘ನೇಮಂ’’ವುಚ್ಚತಿ ನಿಖಾತಥಮ್ಭಾದೀನಂ ಪಥವಿಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಠಿತಪ್ಪದೇಸೋ , ಗಮ್ಭೀರಂ ನೇಮಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಗಮ್ಭೀರನೇಮೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಗಮ್ಭೀರನೇಮತಾ, ತಾಯ। ಕಮ್ಪನಂ ಯಥಾಠಿತಸ್ಸ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಞ್ಚೋಪನಂ, ಚಾಲನಂ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಚಾವನಂ। ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾತಿ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ, ಅನುಪವಿಟ್ಠೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
115.Nagaradvārathirakaraṇatthanti nagarassa dvārabāhathirakaraṇatthaṃ. Gambhīranematāyāti ‘‘nemaṃ’’vuccati nikhātathambhādīnaṃ pathaviṃ anupavisitvā ṭhitappadeso , gambhīraṃ nemaṃ etassāti gambhīranemo, tassa bhāvo gambhīranematā, tāya. Kampanaṃ yathāṭhitassa ito cito ca sañcopanaṃ, cālanaṃ ṭhitaṭṭhānato cāvanaṃ. Ajjhogāhetvāti aviparītasabhāvābhisamayavasena anupavisitvā, anupaviṭṭho viya hutvāti attho.
ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪಜಹನವಸೇನಾತಿ ಗಾಥಾಯ ವಚನಸೇಸಂ ಆನೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಥ ವಾ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಪಹಾನೇನ ವಿನಾ ನ ಭಾವನಾಸಿದ್ಧೀತಿ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಂ ಪಹಾತಬ್ಬಪಹಾನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ, ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಂ ವಿಸಂಯೋಗಗಹಿತೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ತೇನಾಹ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Saṃyojanānaṃ pajahanavasenāti gāthāya vacanasesaṃ ānetvā dasseti. Atha vā pahātabbassa pahānena vinā na bhāvanāsiddhīti atthasiddhaṃ pahātabbapahānaṃ ajjhattaṃ, bahiddhāti padadvayena yojetvā dassetuṃ ajjhattaṃ bahiddhāti orambhāgiyauddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ visaṃyogagahitoti imamatthaṃ pāḷiyā samatthetuṃ ‘‘tenāha sabbaloke’’ti vuttaṃ.
ಅಲೋಭಸೀಸೇನಾತಿ ಅಲೋಭೇನ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ, ಯತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಚ್ಛನ್ದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಸುಭಸಞ್ಞಾ ರಾಗಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ‘‘ವಿಸೇಸತೋ ಅಲೋಭಪ್ಪಧಾನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ದಸಾಸುಭವಸೇನ ವಾ। ಅಧಿಗತಜ್ಝಾನಾದೀನೀತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ವಿಹಿಂಸಾರತಿರಾಗಾನಂ ಬ್ಯಾಪಾದಹೇತುಕತೋ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ ಅಬ್ಯಾಪಾದಪಧಾನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚತು…ಪೇ॰… ಅಬ್ಯಾಪಾದೋ ಧಮ್ಮಪದ’’ನ್ತಿ। ಅಧಿಗತಾನಿ ಝಾನಾದೀನೀತಿ ಯೋಜನಾ। ದಸಾನುಸ್ಸತಿ…ಪೇ॰… ಅಧಿಗತಾನಿ ಸಮ್ಮಾಸತಿ ಧಮ್ಮಪದಂ ಸತಿಸೀಸೇನ ತೇಸಂ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಆನಾಪಾನಭಾವನಾಯಂ ಸಮಾಧಿಪಿ ಪಧಾನೋ, ನ ಸತಿ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ದಸಕಸಿಣ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಧಮ್ಮಪದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನವಸೇನ ಅಧಿಗತಾನಮ್ಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Alobhasīsenāti alobhena pubbaṅgamena, yato yogāvacaro ‘‘nekkhammacchando’’ti vuccati. Asubhasaññā rāgappaṭipakkhatāya ‘‘visesato alobhappadhānā’’ti vuttā, dasāsubhavasena vā. Adhigatajjhānādīnīti ādisaddena vipassanādīni saṅgaṇhāti. Vihiṃsāratirāgānaṃ byāpādahetukato cattāropi brahmavihārā abyāpādapadhānāti āha ‘‘catu…pe… abyāpādo dhammapada’’nti. Adhigatāni jhānādīnīti yojanā. Dasānussati…pe… adhigatāni sammāsati dhammapadaṃ satisīsena tesaṃ adhigantabbattāti adhippāyo. Ānāpānabhāvanāyaṃ samādhipi padhāno, na sati evāti dassanatthaṃ ‘‘dasakasiṇa…pe… sammāsamādhi dhammapada’’nti vuttaṃ. Catudhātuvavatthānavasena adhigatānampi ettheva saṅgaho daṭṭhabbo.
೧೧೬. ಉಪಲಕ್ಖಣಕಾರಣಾನೀತಿ ಸಞ್ಜಾನನನಿಮಿತ್ತಾನಿ।
116.Upalakkhaṇakāraṇānīti sañjānananimittāni.
ಪಾಪಮೇವ ಪಾಪಿಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾಪಂ ಹೋತೀ’’ತಿ, ‘‘ಪಾಪಿಯೋ’’ತಿ ಚ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಏಕವಚನೇ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ಏಕವಚನೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಬಹುವಚನಂ ವುತ್ತಂ।
Pāpameva pāpiyoti āha ‘‘pāpaṃ hotī’’ti, ‘‘pāpiyo’’ti ca liṅgavipallāsavasena vuttaṃ. Ekavacane bahuvacananti ekavacane vattabbe bahuvacanaṃ vuttaṃ.
೧೧೭. ಓಲೀಯನತಣ್ಹಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನಾತಿ ಭವತಣ್ಹಾಭವದಿಟ್ಠಿವಸೇನ। ತಾ ಹಿ ಭವೇಸು ಸತ್ತೇ ಅಲ್ಲೀಯಾಪೇನ್ತಿ। ಅತಿಧಾವನಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನಾತಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿವಸೇನ। ಸಾ ಹಿ ಅವಟ್ಟುಪಚ್ಛೇದಮೇವ ವಟ್ಟುಪಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿನಿವಿಸನತೋ ಅತಿಧಾವನಾಭಿನಿವೇಸೋ ನಾಮ। ಓಲೀಯನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಅಭಿಧಾವನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ।
117.Olīyanataṇhābhinivesavasenāti bhavataṇhābhavadiṭṭhivasena. Tā hi bhavesu satte allīyāpenti. Atidhāvanābhinivesavasenāti ucchedadiṭṭhivasena. Sā hi avaṭṭupacchedameva vaṭṭupacchedaṃ katvā abhinivisanato atidhāvanābhiniveso nāma. Olīyantīti sammāpaṭipattito saṅkocaṃ āpajjanti. Abhidhāvantīti sammāpaṭipattiṃ atikkamanti.
ತೇಸಞ್ಚಾತಿ ತೇಸಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾನಂ, ತದಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಸಬ್ಬಮಞ್ಞಿತಾನಂ।
Tesañcāti tesaṃ ubhinnaṃ abhinivesānaṃ, tadaññesañca sabbamaññitānaṃ.
೧೧೮. ಇದಂ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಂ ಅನಿಟ್ಠವಿಪಾಕನ್ತಿ ಇದಂ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕಸಙ್ಖಾತಂ ಅನಿಟ್ಠವಿಪಾಕಸಙ್ಖಾತಂ ಫಲಂ।
118.Idaṃ iṭṭhavipākaṃ aniṭṭhavipākanti idaṃ iṭṭhavipākasaṅkhātaṃ aniṭṭhavipākasaṅkhātaṃ phalaṃ.
‘‘ಅಕಙ್ಖತೋ ನ ಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಆಕಙ್ಖತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಬನ್ಧದಸ್ಸನಮುಖೇನ ‘‘ನ ಜಞ್ಞಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
‘‘Akaṅkhato na jāneyyu’’nti etena ‘‘ākaṅkhato’’ti iminā padena saddhiṃ sambandhadassanamukhena ‘‘na jaññā’’ti padassa atthaṃ dasseti.
ನ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Na upalabbhatīti natthīti attho.
೧೨೦. ತಾನೀತಿ ಕಮ್ಮಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಗತಿನಿಮಿತ್ತಾನಿ। ಪತ್ಥರಣಾಕಾರೋಯೇವ ಹೇಸ, ಯದಿದಂ ಛಾಯಾನಂ ವೋಲಮ್ಬನಂ। ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಕತಂ ವತ ಮೇ ಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿಪ್ಪಕಾರೇನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಹೋತಿ।
120.Tānīti kammakammanimittagatinimittāni. Pattharaṇākāroyeva hesa, yadidaṃ chāyānaṃ volambanaṃ. Evaṃ hotīti ‘‘akataṃ vata me kalyāṇa’’ntiādippakārena vippaṭisāro hoti.
೧೨೨. ಏಸಕೇಹೀತಿ ಗವೇಸಕೇಹಿ ಸಪರಸನ್ತಾನೇ ಸಮ್ಪಾದಕೇಹಿ। ದುಕ್ಖುದ್ರಯನ್ತಿ ದುಕ್ಖಫಲಂ। ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತೇಹಿ। ತಾನಿ ಹಿ ತಂತಂಸಂವರಾನಂ ದ್ವಾರಭಾವೇನ ಕಾರಣಾನೀತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ತೀಹಿ ಠಾನೇಹೀತಿ ವಾ ತೀಹಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇಹಿ। ಪಿಹಿತನ್ತಿ ಪಿಧಾಯಕಂ।
122.Esakehīti gavesakehi saparasantāne sampādakehi. Dukkhudrayanti dukkhaphalaṃ. Tīhi kāraṇehīti kāyavācācittehi. Tāni hi taṃtaṃsaṃvarānaṃ dvārabhāvena kāraṇānīti vuttāni. Tīhi ṭhānehīti vā tīhi uppattiṭṭhānehi. Pihitanti pidhāyakaṃ.
‘‘ಉಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪಾಸಾಣಭಾವಸಾಮಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।
‘‘Uṭṭhānaṭṭhānasaṅkhāta’’nti idaṃ pāsāṇabhāvasāmaññaṃ gahetvā vuttaṃ.
೧೨೩. ರಜಮಿಸ್ಸಕನ್ತಿ ಪುಪ್ಫರಜಮಿಸ್ಸಕಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಮುನಿನೋ। ಮಹಿಚ್ಛಾದೀನಂ ವಿಯ ಗಾಮೇ ಚರಣಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಗಾಮವಾಸೀನಂ ಸದ್ಧಾಹಾನಿ ವಾ ಭೋಗಹಾನಿ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಉಪರೂಪರಿ ವುದ್ಧಿಯೇವ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಾಕತಿಕಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ।
123.Rajamissakanti puppharajamissakaṃ. Tassāti tassa sekkhāsekkhamunino. Mahicchādīnaṃ viya gāme caraṇappaccayā gāmavāsīnaṃ saddhāhāni vā bhogahāni vā na hoti, atha kho uparūpari vuddhiyeva hotīti dassento ‘‘pākatikameva hotī’’ti āha. Ajjhattikakammaṭṭhānanti catusaccakammaṭṭhānaṃ.
ತೇನಾತಿ ಕುಸಲೇನ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮೇನ। ಥಿರಭಾವೋ ಥಾಮಂ ನಾಮಾತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಥಾಮವಾತಿ ಠಿತಿಮಾ’’ತಿ ಆಹ।
Tenāti kusalena kāyavacīkammena. Thirabhāvo thāmaṃ nāmāti tassa atthaṃ dassento ‘‘thāmavāti ṭhitimā’’ti āha.
ಅತ್ತಸಂನಿಸ್ಸಯಂ ಪೇಮಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ತಸಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಪೇಮೇನ ಸಮಂ ಪೇಮಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಭಗವತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೋಭಾಸಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾ ಪನ…ಪೇ॰… ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ಪನ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಾನಿ ಚ ಅನನ್ತಾಪರಿಮಾಣಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ಓಭಾಸೇನ್ತಿ।
Attasaṃnissayaṃ pemaṃ attāti gahetvā ‘‘attasama’’nti vuttanti āha ‘‘attapemena samaṃ pemaṃ natthī’’ti. Bhagavato vipassanāñāṇobhāsappavattiṃ sandhāyāha ‘‘paññā pana…pe… sakkotī’’ti. Sabbaññutaññāṇaṃ, pana abhiññāñāṇāni ca anantāparimāṇaṃ lokadhātuṃ obhāsenti.
೧೨೪. ಕಿಸ್ಸ ಭೀತಾತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಭೀತಾ।
124.Kissa bhītāti kena kāraṇena bhītā.
ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ। ವಚನೀಯೋ ಯಾಚಕಾನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ, ಯಾಚಿತಬ್ಬಯುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಞ್ಞಉಪಕ್ಖರೋತಿ ಯಞ್ಞೋಪಕರಣಂ। ‘‘ಏತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಠಿತೋ ಚತೂಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಚತುಕ್ಕಂ ವವತ್ಥಪೇತುಂ ‘‘ಸದ್ಧೋತಿ ಏಕಂ ಅಙ್ಗ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Ṭhapetvāti pavattetvā. Vacanīyo yācakānanti yojanā, yācitabbayuttoti attho. Yaññaupakkharoti yaññopakaraṇaṃ. ‘‘Etesu dhammesu ṭhito catūsū’’ti vuttaṃ catukkaṃ vavatthapetuṃ ‘‘saddhoti ekaṃ aṅga’’ntiādi vuttaṃ.
ಗಾಥಾಯಂ ವುತ್ತಧಮ್ಮೇ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಅಙ್ಗಕರಣಂ ದುಕನಯೋ।
Gāthāyaṃ vuttadhamme dve dve ekaṃ katvā aṅgakaraṇaṃ dukanayo.
ಜಾತಿಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।
Jātidhammanti pavattidhammaṃ sandhāya vadati.
೧೨೫. ಸಚ್ಚೇಕದೇಸತೋ ಸಚ್ಚಸಮುದಾಯೋ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನತೋ ವಿಸಿಟ್ಠೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಂ ವಾ ಹೋತೂ’’ತಿ ಆಹ। ಚತುರೋ ಪದಾತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನಿ, ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೇವಲಂ ಸತ್ತವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಚತುಪದಗ್ಗಹಣಂ, ನ ಅಧಿಗತಧಮ್ಮಾನುರೂಪತಾಯ।
125. Saccekadesato saccasamudāyo anavasesapariyādānato visiṭṭhoti dassento ‘‘paramatthasaccaṃ vā hotū’’ti āha. Caturo padāti cattāri padāni, liṅgavipallāsena vuttaṃ, cattāro dhammakoṭṭhāsāti attho. Kevalaṃ sattavibhāgadassanatthameva catupadaggahaṇaṃ, na adhigatadhammānurūpatāya.
ನಿಮ್ಮದಾತಿ ನ ಮದಾ।
Nimmadāti na madā.
‘‘ಸಚ್ಚವಾದೀ ಜಿನೋ ರೋಮೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ತತ್ಥ ರೋಮೋತಿ ದಿಟ್ಠಿರಾಗರತ್ತಾನಂ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ, ತಿತ್ಥಕರಾನಞ್ಚ ಅಧಮ್ಮವಾದೀನಂ ರಾಗವಿಪರೀತಧಮ್ಮದೇಸನತೋ ಭಯಜನಕೋ, ಅಧಮ್ಮವಾದೀನಂ ವಾ ತತ್ಥ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಭಾಯಿತಬ್ಬೋ, ಅಪ್ಪಹೀನಾಸಂವರಾನಂ ವಾ ದುರುಪಸಙ್ಕಮನತೋ ದುರಾಸದೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘Saccavādī jino romo’’tipi pāṭho. Tattha romoti diṭṭhirāgarattānaṃ titthiyānaṃ, titthakarānañca adhammavādīnaṃ rāgaviparītadhammadesanato bhayajanako, adhammavādīnaṃ vā tattha ādīnavadassanena bhāyitabbo, appahīnāsaṃvarānaṃ vā durupasaṅkamanato durāsadoti attho.
ಸಚ್ಚೋ ಚ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಚಾತಿ ಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕನ್ತನಿಸ್ಸರಣಭಾವೇನಾ’’ತಿಆದಿ।
Sacco ca so dhammo cāti saccadhammo. Tenāha ‘‘ekantanissaraṇabhāvenā’’tiādi.
ಏಕಾಯನಭಾವನ್ತಿ ಏಕಮಗ್ಗಭಾವಂ, ಅಞ್ಞಮಗ್ಗಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Ekāyanabhāvanti ekamaggabhāvaṃ, aññamaggabhāvanti attho.
ದಸ್ಸನಭಾಗಿಯಂ ಭಾವನಾಭಾಗಿಯನ್ತಿ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಮೇವ ದ್ವಿಧಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಪದೇಹೀ’’ತಿ। ಸೇಸತ್ತಿಕಾನನ್ತಿ ಸತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ತಿಕಾದೀನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ತಿಕಾನಂ। ಸೇಸಪದಾನಞ್ಚಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಞ್ಚ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಞ್ಚಾತಿಆದಿಮಿಸ್ಸಕಪದಾನಞ್ಚ। ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಪದಾನಿ ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಲೋಕಿಯತ್ತಿಕಸ್ಸೇವ ಹಿ ‘‘ಸೇಸಪದಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಹಿ ಮಿಸ್ಸಕಪದೇಹಿ ಏವಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ನಯದಸ್ಸನಂ, ಇತರೇಸಂ ಪನ ತಿಕಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಪದೇಹಿ ಚೇವ ಸೇಸಪದೇಹಿ ಚ ಸಂಸನ್ದನೇ ಇದಂ ನಯದಸ್ಸನನ್ತಿ ‘‘ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮತಿಕ್ಕಮನನ್ತಿ ಪಹಾನಂ। ಸತಿಪಿ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ಲೋಕಿಯಭಾವೇ ಪುರಿಮೇಹಿ ಪನ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಚ। ಏವಂ ಪಜಹನಸಮತ್ಥತಾಯ ಪಹಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಸ್ಸ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಾ ವೋದಾನಧಮ್ಮಾ ವಿಯಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಭಾವನಾ ನಾಮ ತಿವಿಧಾ ಝಾನಭಾವನಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾ, ಮಗ್ಗಭಾವನಾತಿ। ತಾಸು ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಗಹಿತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಇತರಾ ದ್ವೇ ಏವ ಗಹಿತಾ। ತಥಾಪಿ ‘‘ಭಾವನಾಭಾಗಿಯಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಕಿಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಝಾನಭಾವನಾಪಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ ಸುತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಮಗ್ಗಭಾವನಾಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಝಾನಭಾವನಾಪಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಾ ಏವಾ’’ತಿ ಆಹ।
Dassanabhāgiyaṃ bhāvanābhāgiyanti nibbedhabhāgiyameva dvidhā vibhajitvā vuttanti āha ‘‘saṃkilesabhāgiyādīhi catūhi padehī’’ti. Sesattikānanti sattādhiṭṭhānattikādīnaṃ aṭṭhannaṃ tikānaṃ. Sesapadānañcāti saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañcātiādimissakapadānañca. Ca-saddena saṃkilesabhāgiyādipadāni ca saṅgaṇhāti. Lokiyattikasseva hi ‘‘sesapadānī’’ti vuttehi missakapadehi evaṃ saṃsandane nayadassanaṃ, itaresaṃ pana tikānaṃ saṃkilesabhāgiyādipadehi ceva sesapadehi ca saṃsandane idaṃ nayadassananti ‘‘vuttanayānusārena suviññeyya’’nti vuttaṃ. Samatikkamananti pahānaṃ. Satipi vāsanābhāgiyasaṃkilesabhāgiyadhammānaṃ lokiyabhāve purimehi pana pacchimā pahātabbā tadaṅgavasena, vikkhambhanavasena ca. Evaṃ pajahanasamatthatāya pahānanti vuttaṃ ‘‘vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyassa samatikkamāya hotī’’ti. Saṃkilesadhammānaṃ samatikkamena adhigantabbā vodānadhammā viyāti yojanā. Bhāvanā nāma tividhā jhānabhāvanā, vipassanābhāvanā, maggabhāvanāti. Tāsu maggabhāvanāya gahitāya vipassanābhāvanā gahitā eva hotīti taṃ anāmasitvā itarā dve eva gahitā. Tathāpi ‘‘bhāvanābhāgiyassa suttassa paṭinissaggāyā’’ti vutte kiṃ sabbena sabbaṃ asekkhassa jhānabhāvanāpi paṭinissaṭṭhāti codanaṃ manasi katvā pāḷiyaṃ ‘‘asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ diṭṭhadhammasukhavihārattha’’nti vuttanti dassento ‘‘asekkhadhammesu uppannesu maggabhāvanākiccaṃ nāma natthī’’ti vatvā ‘‘jhānabhāvanāpi diṭṭhadhammasukhavihāratthā evā’’ti āha.
ಏಕಂ ಏವ ಭವಬೀಜಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ಏಕಬೀಜಂ, ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಏಕಬೀಜೀ। ಸನ್ಧಾವಿತ್ವಾ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ, ನಿಬ್ಬತ್ತನವಸೇನ ಉಪಗನ್ತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಂಸರಿತ್ವಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಕುಲಂ ಕುಲಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಕೋಲಂಕೋಲೋ। ಪುರಿಮಪದೇ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪಂ ಅಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ।
Ekaṃ eva bhavabījaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ ekabījaṃ, taṃ assa atthīti ekabījī. Sandhāvitvā samāgantvā, nibbattanavasena upagantvāti attho. Saṃsaritvāti tasseva vevacanaṃ. Kulaṃ kulaṃ gacchatīti kolaṃkolo. Purimapade anunāsikalopaṃ akatvā niddeso.
ತೇಸಂ ಸೋತಾಪನ್ನಾನಂ। ಏತಂ ಪಭೇದನ್ತಿ ಏಕಬೀಜಿಆದಿವಿಭಾಗಂ। ಪುರಿಮಭವಸಿದ್ಧಂ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಇಧ ಪುಬ್ಬಹೇತು ನಾಮ। ಯೋ ‘‘ಕತಪುಞ್ಞತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಪಠಮಮಗ್ಗೇ ಸಾಧಿತೇ ಚರಿತತ್ಥತಾಯ ವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮಂ ಉಪರಿಮಮಗ್ಗಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಉಪರಿ…ಪೇ॰… ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ನಿರತ್ಥಕತಾ ಆಪಜ್ಜತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನೇವ ತೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸಾಧಿತತ್ತಾ। ಪಠಮಮಗ್ಗೇ…ಪೇ॰… ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅತ್ಥಕಿರಿಯಾಸಮ್ಭವತೋ। ಏವಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಾದಾನಂ ಯುತ್ತಿಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಚತುತ್ಥವಾದೋ ಏವೇತ್ಥ ಯುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾ…ಪೇ॰… ಯುಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ‘‘ಸಚೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂ ಯುತ್ತಿಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಪಕ್ಕತಾಯ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ತಿಕ್ಖತಾಯ ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸದತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಬಲವಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಹಿ ವೋಮಿಸ್ಸಕನಯೇನ ಸಂಸರಣಕೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ ‘‘ದೇವೇ ಚೇವ ಮಾನುಸೇ ಚ ಸನ್ಧಾವಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಇಧ ಕಾಮಭವೇ ಠಿತೋ ಇಧಟ್ಠಕೋ। ಮನುಸ್ಸದೇವಲೋಕೂಪಪಜ್ಜನತೋ ಓಕಾರೇನ ವೋಕಿಣ್ಣೋ। ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ತಂತಂಸತ್ತನಿಕಾಯುಪಪತ್ತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸೋಧನಸದಿಸಂ ಕಿಲೇಸಮಲಾದಿಅನತ್ಥಾಪನಯನತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಛ ದೇವಲೋಕೇ ಸೋಧೇತ್ವಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಕನಿಟ್ಠೇ ಠತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಹೇಟ್ಠಾಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸೋಧನಂ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Tesaṃ sotāpannānaṃ. Etaṃ pabhedanti ekabījiādivibhāgaṃ. Purimabhavasiddhaṃ vivaṭṭūpanissayapuññakammaṃ idha pubbahetu nāma. Yo ‘‘katapuññatā’’ti vuccati, so paṭhamamagge sādhite caritatthatāya vipakkavipākaṃ viya kammaṃ uparimamaggānaṃ upanissayo na siyāti adhippāyenāha ‘‘upari…pe… āpajjatī’’ti. Tiṇṇaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati paṭhamamaggeneva tehi kātabbakiccassa sādhitattā. Paṭhamamagge…pe… āpajjatīti anuppannassa atthakiriyāsambhavato. Evaṃ tiṇṇaṃ vādānaṃ yuttiabhāvaṃ dassetvā catutthavādo evettha yuttoti dassento āha ‘‘vipassanā…pe… yujjatī’’ti. ‘‘Sace hī’’tiādinā taṃ yuttiṃ vibhāveti. Vimuttiparipācanīyānaṃ dhammānaṃ paripakkatāya indriyānaṃ tikkhatāya ñāṇassa visadatāya vipassanāya balavabhāvo veditabbo. So hi vomissakanayena saṃsaraṇako idhādhippeto ‘‘deve ceva mānuse ca sandhāvitvā’’ti vuttattā. Idha kāmabhave ṭhito idhaṭṭhako. Manussadevalokūpapajjanato okārena vokiṇṇo. Ariyasāvakassa taṃtaṃsattanikāyupapatti tassa tassa sodhanasadisaṃ kilesamalādianatthāpanayanatoti āha ‘‘cha devaloke sodhetvā’’ti. ‘‘Akaniṭṭhe ṭhatvā’’ti etena heṭṭhābrahmalokasodhanaṃ vuttamevāti veditabbaṃ.
ಸದ್ಧಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಸದ್ಧಂ ಧುರಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ। ಸದ್ಧಾಯ ಅನುಸ್ಸತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಸದ್ಧಂ ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಂ ಅನುಸ್ಸತಿ, ಸದ್ಧಾಯ ವಾ ಅನುಸರಣಸೀಲೋತಿ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ। ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಪನೇತ್ಥ ಪಞ್ಞಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸದ್ದಹನ್ತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ। ಯದಿಪಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಅವಿಮುತ್ತೋ, ಸದ್ಧಾಮತ್ತೇನ ಪನ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದ್ಧಾಯ ವಾ ಅಧಿಮುತ್ತೋತಿ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಬಲವಮನ್ದಮನ್ದತರಭಾವೇನ। ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪತ್ತೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ, ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠನ್ತಂ ವಾ ಪತ್ತೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ, ದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪ್ಪವತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಠಮಫಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಯಾವ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಾತಿ। ಇದನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸೋತಾಪನ್ನಾನಂ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತತಾವಚನಂ । ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವಿಮೋಕ್ಖಾನನ್ತಿ ಚತಸ್ಸೋ ರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ಚತಸ್ಸೋ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋತಿ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖಾ, ತೇಸಂ।
Saddhaṃ dhuraṃ katvāti saddhaṃ dhuraṃ jeṭṭhakaṃ pubbaṅgamaṃ katvā. Saddhāya anussati paṭipatti, saddhaṃ vā pubbabhāgiyaṃ anussati, saddhāya vā anusaraṇasīloti saddhānusārī. Dhammānusārīti etthāpi eseva nayo. Dhammoti panettha paññā veditabbā. Saddahanto vimuttoti saddhāvimutto. Yadipi sabbathā avimutto, saddhāmattena pana vimuttoti attho. Saddhāya vā adhimuttoti saddhāvimutto. Vuttanayenāti uparimaggavipassanāya balavamandamandatarabhāvena. Diṭṭhiyā pattoti diṭṭhippatto, catusaccadassanasaṅkhātāya diṭṭhiyā nirodhappattoti attho. Diṭṭhantaṃ vā pattoti diṭṭhippatto, dassanasaṅkhātassa sotāpattimaggañāṇassa anantarappavattoti vuttaṃ hoti. Paṭhamaphalato paṭṭhāya hi yāva aggamaggā diṭṭhippattāti. Idanti yathāvuttasotāpannānaṃ saddhāvimuttadiṭṭhippattatāvacanaṃ . Aṭṭhannaṃ vimokkhānanti catasso rūpāvacarasamāpattiyo, catasso arūpāvacarasamāpattiyoti aṭṭha vimokkhā, tesaṃ.
ಫುಟ್ಠನ್ತಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ಕಾಯಸಕ್ಖೀ, ಫುಟ್ಠಾನಂ ಅನ್ತೋ ಫುಟ್ಠನ್ತೋ, ಫುಟ್ಠಾನಂ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ ಅನನ್ತರೋ ಕಾಲೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಫುಟ್ಠಾನನ್ತರಕಾಲಮೇವ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ‘‘ವಿಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೭೦) ವಿಯ ವಾ ಭಾವನಪುಂಸಕನ್ತಿ ಏತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯೋ ಹಿ ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇನ ರೂಪಕಾಯತೋ, ನಾಮಕಾಯೇಕದೇಸತೋ ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತೋ, ತೇನ ನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಆಲೋಚಿತೋ ಪಕಾಸಿತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ನ ಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕತೋ, ನಿರೋಧಂ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಚ್ಚೇಸು ಆಸವೇಸು ಖೇಪಿತೇಸು ತೇನ ಸೋ ಸಚ್ಛಿಕತೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ ನಿರೋಧಂ ಯಥಾಆಲೋಚಿತಂ ನಾಮಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ‘‘ಕಾಯಸಕ್ಖೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ತು ವಿಮುತ್ತೋ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಏವ ಆಸವಾನಂ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ।
Phuṭṭhantaṃ sacchikarotīti kāyasakkhī, phuṭṭhānaṃ anto phuṭṭhanto, phuṭṭhānaṃ arūpajjhānānaṃ anantaro kāloti adhippāyo. Accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ, phuṭṭhānantarakālameva sacchikātabbaṃ sacchikarotīti vuttaṃ hoti, ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya vā bhāvanapuṃsakanti etaṃ daṭṭhabbaṃ. Yo hi arūpajjhānena rūpakāyato, nāmakāyekadesato ca vikkhambhanavimokkhena vimutto, tena nirodhasaṅkhāto vimokkho ālocito pakāsito viya hoti, na kāyena sacchikato, nirodhaṃ pana ārammaṇaṃ katvā ekaccesu āsavesu khepitesu tena so sacchikato hoti. Tasmā so sacchikātabbaṃ nirodhaṃ yathāālocitaṃ nāmakāyena sacchikarotīti ‘‘kāyasakkhī’’ti vuccati, na tu vimutto ekaccānaṃ eva āsavānaṃ aparikkhīṇattā.
ಅಭೇದೇನಾತಿ ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಆದಿಭೇದೇನ ವಿನಾ। ‘‘ಅಭೇದೇನಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ‘‘ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಕಾಯಸಕ್ಖಿನೋ’’ತಿ ಇಧಾಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಯಥೇವ ಹಿ ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಆದಿಭೇದಾನಾಮಸನೇನೇವ ಏಕೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಭೇದಆಮಸನೇನೇವ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ, ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ, ಕಾಯಸಕ್ಖೀತಿ ತಯೋ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಹೋನ್ತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ತಾದಿಸಮವತ್ಥಾಭೇದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಣನಾ ಕತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಅವಿಹಾದೀಸೂ’’ತಿಆದಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
Abhedenāti antarāparinibbāyiādibhedena vinā. ‘‘Abhedenā’’ti ca idaṃ ‘‘saddhāvimuttadiṭṭhippattakāyasakkhino’’ti idhāpi ānetvā yojetabbaṃ. Yatheva hi antarāparinibbāyiādibhedānāmasaneneva eko anāgāmī hoti, evaṃ yathāvuttabhedaāmasaneneva saddhāvimutto, diṭṭhippatto, kāyasakkhīti tayo anāgāmino honti. Ayañca anāgāmino tādisamavatthābhedaṃ gahetvā gaṇanā katāti veditabbaṃ. ‘‘Avihādīsū’’tiādi suviññeyyameva.
ಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ವಿಮುತ್ತೋ, ನ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಭೂತೇನ ಸಾತಿಸಯೇನ ಸಮಾಧಿನಾಪೀತಿ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ। ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭೋಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ಉಭತೋಭಾಗತೋ ವಿಮುತ್ತೋ। ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೇಹಿ ರೂಪಕಾಯನಾಮಕಾಯತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಕ್ಖಮ್ಭನ…ಪೇ॰… ವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಕಾಯತೋ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಅರೂಪಕಾಯತೋ ವಿಮುತ್ತಂ। ಯಥಾಹ –
Paññāya eva vimutto, na cetovimuttibhūtena sātisayena samādhināpīti paññāvimutto. Ubhatobhāgavimuttoti ubhohi bhāgehi ubhatobhāgato vimutto. Kilesānaṃ vikkhambhanasamucchinnehi rūpakāyanāmakāyato vimuttoti imamatthaṃ dassento ‘‘vikkhambhana…pe… vimutto nāmā’’ti āha. Arūpasamāpattiyā rūpakāyato, aggamaggena arūpakāyato vimuttaṃ. Yathāha –
‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯೇ ತೇ ಸನ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ರೂಪೇ ಆರುಪ್ಪಾ, ತೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೨)।
‘‘Idha, bhikkhave, ekacco puggalo ye te santā vimokkhā atikkamma rūpe āruppā, te kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati, bhikkhave, puggalo ubhatobhāgavimutto’’ti (ma. ni. 2.182).
ಯಂ ಪನ ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತೇ ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಕೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೯) ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಅನ್ತೇ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ವತ್ವಾ –
Yaṃ pana mahānidānasutte ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādike (dī. ni. 2.129) nirodhasamāpattiante aṭṭha vimokkhe vatvā –
‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಅನುಲೋಮಮ್ಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಾನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ, ಇಮಾಯ ಚ, ಆನನ್ದ, ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞಾ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಿ ಉತ್ತರಿತರಾ ವಾ ಪಣೀತತರಾ ವಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೩೦) –
‘‘Yato kho, ānanda, bhikkhu ime aṭṭha vimokkhe anulomampi samāpajjati…pe… ayaṃ vuccatānanda, bhikkhu ubhatobhāgavimutto, imāya ca, ānanda, ubhatobhāgavimuttiyā aññā ubhatobhāgavimutti uttaritarā vā paṇītatarā vā natthī’’ti (dī. ni. 2.130) –
ವುತ್ತಂ, ತಂ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸೇಟ್ಠವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಏಕಾಯಪಿ ರೂಪಕಾಯೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೋ ಏವ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚತುನ್ನಂ ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತೀನಂ, ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಲಾಭೀನಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏಸ ನಯೋ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಮ್ಹಿಪಿ। ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖೇಕದೇಸೇಪಿ ಹಿ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಸಮಞ್ಞಾ ಯಥಾ ‘‘ಲೋಕೇ ಸತ್ತಾ’’ತಿ।
Vuttaṃ, taṃ ubhatobhāgavimuttaseṭṭhavasena vuttaṃ. Tattha yasmā āruppasamāpattīsu ekāyapi rūpakāyo vikkhambhito eva nāma hoti, tasmā catunnaṃ āruppasamāpattīnaṃ, nirodhasamāpattiyā ca lābhīnaṃ vasena pañca ubhatobhāgavimuttā veditabbā. Esa nayo kāyasakkhimhipi. Aṭṭhavimokkhekadesepi hi aṭṭhavimokkhasamaññā yathā ‘‘loke sattā’’ti.
ತೇರಸಸು ಸೀಸೇಸು ಪಲಿಬೋಧಸೀಸಾದೀನಿ, ಪವತ್ತಸೀಸಞ್ಚ ಪರಿಯಾದಿಯಿತಬ್ಬಾನಿ, ಅಧಿಮೋಕ್ಖಸೀಸಾದೀನಿ ಪರಿಯಾದಕಾನಿ, ಗೋಚರಸೀಸಂ ಪರಿಯಾದಕಫಲಂ। ತಞ್ಹಿ ವಿಸಯಜ್ಝತ್ತಂ ಫಲಂ, ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಪರಿಯಾದಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ, ಫಲಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ। ಸಙ್ಖಾರಸೀಸಂ ಸಙ್ಖಾರವಿವೇಕಭೂತೋ ನಿರೋಧೋತಿ ಪರಿಯಾದಿಯಿತಬ್ಬಾನಂ, ಪರಿಯಾದಕಫಲಾನಞ್ಚ ಸಹ ವಿಸಯಸಂಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನೇನ ಸಮಸೀಸಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೮೭) ತೇರಸ ಸೀಸಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಇಧ ಪನ ‘‘ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಆಸವಪರಿಯಾದಾನಞ್ಚ ಹೋತಿ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಞ್ಚಾ’’ತಿ (ಪು॰ ಪ॰ ೧೬) ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಆಗತತ್ತಾ ತೇಸು ಕಿಲೇಸಪವತ್ತಸೀಸಾನಂ ಏವ ವಸೇನ ಯೋಜನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಕಿಲೇಸಸೀಸ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪವತ್ತಸೀಸಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗೋ ಪವತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಹನ್ತೋ ಚುತಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ಯದಿಪಿ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ಯಾವ ಪನ ಚುತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಪವತ್ತಸೀಸಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಿಯತೀ’’ತಿ ಆಹ।
Terasasu sīsesu palibodhasīsādīni, pavattasīsañca pariyādiyitabbāni, adhimokkhasīsādīni pariyādakāni, gocarasīsaṃ pariyādakaphalaṃ. Tañhi visayajjhattaṃ phalaṃ, vimokkho pariyādakassa maggassa, phalassa ca ārammaṇaṃ. Saṅkhārasīsaṃ saṅkhāravivekabhūto nirodhoti pariyādiyitabbānaṃ, pariyādakaphalānañca saha visayasaṃsiddhidassanena samasīsibhāvaṃ dassetuṃ paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 1.87) terasa sīsāni vuttāni. Idha pana ‘‘yassa puggalassa apubbaṃ acarimaṃ āsavapariyādānañca hoti jīvitapariyādānañcā’’ti (pu. pa. 16) puggalapaññattiyaṃ āgatattā tesu kilesapavattasīsānaṃ eva vasena yojanaṃ karonto ‘‘kilesasīsa’’ntiādimāha. Tattha pavattasīsampi maggo pavattito vuṭṭhahanto cutito uddhaṃ appavattikaraṇena yadipi pariyādiyati, yāva pana cuti, tāva pavattisambhavato ‘‘pavattasīsaṃ jīvitindriyaṃ cuticittaṃ pariyādiyatī’’ti āha.
ಕಿಲೇಸಪರಿಯಾದಾನೇನ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತರಂ ವಿಯ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬಾ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಾರಾ ಚ ಕಿಲೇಸಪರಿಯಾದಾನಸ್ಸೇವ ವಾರಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹನ್ತಿ। ‘‘ವಿಮುತ್ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮುತ್ತಮಿತಿ ಞಾಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨, ೧೪) ಹಿ ವಚನತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪರಿಸಮಾಪನೇನ ಕಿಲೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ಸಮಾಪಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಂ ಪನ ಪರಿಸಮಾಪನಂ ಯದಿ ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ ಹೋತಿ, ತೇನೇವ ಜೀವಿತಪರಿಸಮಾಪನಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಇಮಾಯ ವಾರಚುತಿಸಮತಾಯ ಕಿಲೇಸಪರಿಯಾದಾನಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಾನಂ ಅಪುಬ್ಬಾಚರಿಮತಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಾರಸಮತಾಯಾ’’ತಿ। ಭವಙ್ಗಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಚಿತ್ತಮೇವ ಭಙ್ಗೋತ್ತರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Kilesapariyādānena attano anantaraṃ viya nipphādetabbā, paccavekkhaṇavārā ca kilesapariyādānasseva vārāti vattabbataṃ arahanti. ‘‘Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hotī’’ti (ma. ni. 1.78; saṃ. ni. 3.12, 14) hi vacanato paccavekkhaṇaparisamāpanena kilesapariyādānaṃ samāpitaṃ nāma hoti. Taṃ pana parisamāpanaṃ yadi cuticittena hoti, teneva jīvitaparisamāpanañca hotīti imāya vāracutisamatāya kilesapariyādānajīvitapariyādānānaṃ apubbācarimatā hotīti āha ‘‘vārasamatāyā’’ti. Bhavaṅgaṃ otaritvā parinibbāyatoti ettha parinibbānacittameva bhaṅgottaraṇabhāvena vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ಚರಿತನ್ತಿ ಚರಿತಾ ಕಾಯವಚೀಮನಪ್ಪವತ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಯೇನ ರಾಗಾಧಿಕಭಾವೇನ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ರಾಗಚರಿತೋ’’ತಿ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ತಯಿದಂ ಲಕ್ಖಣಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ರಾಗಜ್ಝಾಸಯೋ ರಾಗಾಧಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ, ತೇನ ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಥಾಮಗತಸ್ಸ ರಾಗಸ್ಸ ಬಲಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ।
Caritanti caritā kāyavacīmanappavatti. Ettha ca yena rāgādhikabhāvena puggalo ‘‘rāgacarito’’ti lakkhīyati, tayidaṃ lakkhaṇaṃ. Tenāha ‘‘rāgajjhāsayo rāgādhikoti attho’’ti, tena appahīnabhāvena santāne thāmagatassa rāgassa balabhāvo lakkhīyatīti daṭṭhabbaṃ. Eseva nayo sesesupi.
ಸೀಲವನ್ತೇಹೀತಿ ಆದಿಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸೀಲವನ್ತಾದೀಹೀ’’ತಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ದಾಯಕಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Sīlavantehīti ādisaddassa lopaṃ katvā niddeso katoti dassento āha ‘‘sīlavantādīhī’’ti. Ādisaddena dāyakādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾವ ಞೇಯ್ಯಂ।
Ārammaṇabhūtāñeyyanti ārammaṇabhūtāva ñeyyaṃ.
ಪುಥುಜ್ಜನಭೂಮಿಆದೀಸೂತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಭೂಮೀಸು। ತತ್ಥ ಪುಥುಜ್ಜನಭೂಮಿವಸೇನ ಸಂವರೋ, ಸೇಕ್ಖಭೂಮಿವಸೇನ ಪಹಾನಭಾವನಾ, ಅಸೇಕ್ಖಭೂಮಿವಸೇನ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ, ಪುಥುಜ್ಜನಭೂಮಿಸೇಕ್ಖಭೂಮಿವಸೇನ ವಾ ಯಥಾರಹಂ ಸಂವರಪಹಾನಭಾವನಾ। ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಾ ಹಿ ಸಂವರಪಹಾನಭಾವನಾ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ಇತರಾ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ, ಅಸೇಕ್ಖಭೂಮಿವಸೇನ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ। ನಯತೋ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ‘‘ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಯಾ ‘ಇದಂ ನ ಕಪ್ಪತೀ’ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತಂ ಚೇ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ, ತಂ ವೋ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ॰ ೩೦೫) ನಯದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಕಾಸಿತಂ। ಸರಾಗಾದಿಸಂವತ್ತನನ್ತಿ ಸರಾಗಾದಿಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತನಂ।
Puthujjanabhūmiādīsūti puthujjanasekkhāsekkhabhūmīsu. Tattha puthujjanabhūmivasena saṃvaro, sekkhabhūmivasena pahānabhāvanā, asekkhabhūmivasena sacchikiriyā, puthujjanabhūmisekkhabhūmivasena vā yathārahaṃ saṃvarapahānabhāvanā. Pubbabhāgiyā hi saṃvarapahānabhāvanā puthujjanassa sambhavanti, itarā sekkhassa, asekkhabhūmivasena sacchikiriyā. Nayato dassitanti ‘‘yaṃ, bhikkhave, mayā ‘idaṃ na kappatī’ti appaṭikkhittaṃ, taṃ ce kappiyaṃ anulometi, akappiyaṃ paṭibāhati, taṃ vo kappatī’’tiādinā (mahāva. 305) nayadassanavasena pakāsitaṃ. Sarāgādisaṃvattananti sarāgādibhāvāya saṃvattanaṃ.
ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಗ್ಗತೋತಿ ‘‘ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಞ್ಚ ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದೀನಂ ಪದಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಂಸಗ್ಗತೋ। ಅನೇಕವಿಧೋತಿ ದ್ವಾದಸವಿಧೋ ಯಾವ ದ್ವಾನವುತಾಧಿಕಚತುಸಹಸ್ಸವಿಧೋಪಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರೋ। ಲೋಕಿಯಸತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಾದಿಸಂಸಗ್ಗತೋತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಲೋಕಿಯಂ ಞಾಣಂ, ಲೋಕುತ್ತರಂ ಞಾಣಂ, ಲೋಕಿಯಞ್ಚ ಲೋಕುತ್ತರಞ್ಚ ಞಾಣಂ, ಲೋಕಿಯಂ ಞೇಯ್ಯಂ, ಲೋಕುತ್ತರಂ ಞೇಯ್ಯಂ, ಲೋಕಿಯಞ್ಚ ಲೋಕುತ್ತರಞ್ಚ ಞೇಯ್ಯಂ, ಲೋಕಿಯಂ ಞಾಣಞ್ಚ ಞೇಯ್ಯಞ್ಚ, ಲೋಕುತ್ತರಂ ಞಾಣಞ್ಚ ಞೇಯ್ಯಞ್ಚ, ಲೋಕಿಯಞ್ಚ ಲೋಕುತ್ತರಞ್ಚ ಞಾಣಞ್ಚ ಞೇಯ್ಯಞ್ಚಾತಿಆದಿಕೋ ಸಮ್ಭವನ್ತೋ ಪಟ್ಠಾನಭೇದೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಕೇ, ಲೋಕಿಯಾದಿಕೇ ಚ। ಯಥಾರಹನ್ತಿ ಯೋ ಯೋ ಸಂಸಗ್ಗವಸೇನ ಯೋಜನಂ ಅರಹತಿ, ಸೋ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ। ಸಮ್ಭವಾವಿರೋಧೇನೇವ ಹಿ ಯೋಜನಾ। ನ ಹಿ ‘‘ಲೋಕಿಯಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜನಾ ಸಮ್ಭವತಿ।
Aññamaññaṃ saṃsaggatoti ‘‘saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañcā’’tiādinā saṃkilesabhāgiyādīnaṃ padānaṃ aññamaññasaṃsaggato. Anekavidhoti dvādasavidho yāva dvānavutādhikacatusahassavidhopi anekappakāro. Lokiyasattādhiṭṭhānādisaṃsaggatoti ādisaddena lokiyaṃ ñāṇaṃ, lokuttaraṃ ñāṇaṃ, lokiyañca lokuttarañca ñāṇaṃ, lokiyaṃ ñeyyaṃ, lokuttaraṃ ñeyyaṃ, lokiyañca lokuttarañca ñeyyaṃ, lokiyaṃ ñāṇañca ñeyyañca, lokuttaraṃ ñāṇañca ñeyyañca, lokiyañca lokuttarañca ñāṇañca ñeyyañcātiādiko sambhavanto paṭṭhānabhedo saṅgahito. Ubhayatthāti saṃkilesabhāgiyādike, lokiyādike ca. Yathārahanti yo yo saṃsaggavasena yojanaṃ arahati, so so dhammo. Sambhavāvirodheneva hi yojanā. Na hi ‘‘lokiyaṃ nibbedhabhāgiya’’ntiādinā yojanā sambhavati.
ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹೇ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಉಪಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ, ಏತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಏವ ಯಥಾವುತ್ತಭೇದಾನಂ ಪಟ್ಠಾನಭಾಗಾನಂ ನಿದ್ಧಾರಣಾಯ ಕಾರಣಂ, ಅಥ ಖೋ ಪಾಳಿಯಂ ದಸ್ಸನಞ್ಚಾತಿ ವಿಭಾವೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ ತಾಸು ತಾಸು ಭೂಮೀಸೂ’’ತಿ। ‘‘ತೇನೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಠಾನುಗಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Tīsupiṭakesu labbhamānassāti tisso saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane upalabbhamānassa vijjamānassa, etena na kevalaṃ saṅgaho eva yathāvuttabhedānaṃ paṭṭhānabhāgānaṃ niddhāraṇāya kāraṇaṃ, atha kho pāḷiyaṃ dassanañcāti vibhāveti. Tenāha ‘‘yaṃ dissati tāsu tāsu bhūmīsū’’ti. ‘‘Teneva hī’’tiādinā yathāvuttassa atthassa pāṭhānugamaṃ dasseti.
ಸಾಸನಪಟ್ಠಾನವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಪಾಳಿ • Nettippakaraṇapāḷi / ಸಾಸನಪಟ್ಠಾನಂ • Sāsanapaṭṭhānaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ಸಾಸನಪಟ್ಠಾನವಾರವಣ್ಣನಾ • Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ • Nettivibhāvinī / ಸಾಸನಪಟ್ಠಾನವಿಭಾವನಾ • Sāsanapaṭṭhānavibhāvanā
