Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀ-ಅಭಿನವ-ಟೀಕಾ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā

    ೯. ಸಾಸಙ್ಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ

    9. Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā

    ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯಾತಿ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೦೮) ಇಮಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾ’’ತಿ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬೇ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ಉದ್ಧಟಂ। ತದಿಹ ನಿದಸ್ಸನಂ ಕತಂ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪನ ‘‘ಅನಾಪುಚ್ಛಂ ವಾ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀನಂ (ಪಾಚಿ॰ ೧೧೧, ೧೧೫) ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಉಪಗನ್ತ್ವಾತಿ ಉಪಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥಮಾಹ। ವಸಿತ್ವಾತಿ ಅಕ್ಖಣ್ಡಂ ವಸಿತ್ವಾ। ‘‘ಯೇನ ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ದೂರಟ್ಠಮ್ಪಿ ಚ ತಸ್ಸ ತ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ‘‘ಇಮಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಇಮಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಉಪವಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ। ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ಅರಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಪಾರಾಜಿಕೇ ಆಗತಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಗಾಮಾ ವಾ ಅರಞ್ಞಾ ವಾ’’ತಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಅವಹಾರಟ್ಠಾನಪರಿಗ್ಗಹೇನ ತದುಭಯಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ಹಿ ಲೋಕೇ ಗಾಮಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ। ಇಧ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಂ ಪಚ್ಛಿಮ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೫೪) ಆಗತಂ ಆರಞ್ಞಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸನ್ಧಾಯ। ನ ಹಿ ಸೋ ವಿನಯಪರಿಯಾಯಿಕೇ ಅರಞ್ಞೇ ವಸನ್ತೋ ‘‘ಆರಞ್ಞಕೋ ಪನ್ಥಸೇನಾಸನೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೧) ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಆಗತಮೇವ ಲಕ್ಖಣಂ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ಆರೋಪಿತೇನ ಆಚರಿಯಧನುನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ಆಚರಿಯಧನು ನಾಮ ಪಕತಿಹತ್ಥೇನ ನವವಿದತ್ಥಿಪಮಾಣಂ। ಜಿಯಾಯ ಪನ ಆರೋಪಿತಾಯ ಚತುಹತ್ಥಪಮಾಣ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಗಾಮಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ। ಇನ್ದಖೀಲತೋತಿ ಉಮ್ಮಾರತೋ। ಪರಿಕ್ಖೇಪಾರಹಟ್ಠಾನತೋತಿ ಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತಘರಸ್ಸ ಉಪಚಾರೇ ಠಿತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪಠಮಲೇಡ್ಡುಪಾತತೋ। ಕಿತ್ತಕೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಮಿನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಚೇ’’ತಿಆದಿ। ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ವಿಹಾರಸ್ಸಾಪಿ ಗಾಮಸ್ಸೇವ ಉಪಚಾರಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಉಭಿನ್ನಂ ಲೇಡ್ಡುಪಾತಾನಂ ಅನ್ತರಾ ಮಿನಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚೋರಾನಂ ನಿವಿಟ್ಠೋಕಾಸಾದಿದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಆರಾಮೇ, ಆರಾಮೂಪಚಾರೇ ಚ ಚೋರಾನಂ ನಿವಿಟ್ಠೋಕಾಸಾದಿದಸ್ಸನೇನ ಕಾರಣೇನ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಭುತ್ತೋಕಾಸಟ್ಠಿತೋಕಾಸನಿಸಿನ್ನೋಕಾಸನಿಪನ್ನೋಕಾಸಾನಂ ಗಹಣಂ। ಚೋರೇಹಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತವಿಲುತ್ತಾಕೋಟಿತಭಾವದಸ್ಸನತೋತಿ ಆರಾಮೇ, ಆರಾಮೂಪಚಾರೇ ಚ ಹತವಿಲುತ್ತಾಕೋಟಿತಭಾವದಸ್ಸನತೋ।

    Upasampajjantiādīsu viyāti ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti (vibha. 508) imassa vibhaṅge ‘‘upasampajjā’’ti uddharitabbe ‘‘upasampajja’’nti uddhaṭaṃ. Tadiha nidassanaṃ kataṃ. Ādisaddena pana ‘‘anāpucchaṃ vā gaccheyyā’’tiādīnaṃ (pāci. 111, 115) saṅgaho daṭṭhabbo. Upagantvāti upasaddassatthamāha. Vasitvāti akkhaṇḍaṃ vasitvā. ‘‘Yena yassa hi sambandho, dūraṭṭhampi ca tassa ta’’nti vacanato ‘‘imassa…pe… iminā sambandho’’ti vuttaṃ. Tattha imassāti ‘‘upavassa’’nti padassa. Vinayapariyāyena araññalakkhaṇaṃ adinnādānapārājike āgataṃ. Tattha hi ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti anavasesato avahāraṭṭhānapariggahena tadubhayaṃ asaṅkarato dassetuṃ ‘‘ṭhapetvā gāmañcā’’tiādi vuttaṃ. Gāmūpacāro hi loke gāmasaṅkhameva gacchatīti. Idha pana suttantapariyāyena ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) āgataṃ āraññakaṃ bhikkhuṃ sandhāya. Na hi so vinayapariyāyike araññe vasanto ‘‘āraññako panthasenāsano’’ti (ma. ni. 1.61) sutte vutto, tasmā tattha āgatameva lakkhaṇaṃ gahetabbanti dassento ‘‘sabbapacchimāni āropitena ācariyadhanunā’’tiādimāha. Tattha ‘‘ācariyadhanu nāma pakatihatthena navavidatthipamāṇaṃ. Jiyāya pana āropitāya catuhatthapamāṇa’’nti vadanti. Gāmassāti parikkhittassa gāmassa. Indakhīlatoti ummārato. Parikkhepārahaṭṭhānatoti pariyante ṭhitagharassa upacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa paṭhamaleḍḍupātato. Kittakena maggena minitabbanti āha ‘‘sace’’tiādi. Majjhimaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vihārassāpi gāmasseva upacāraṃ nīharitvā ubhinnaṃ leḍḍupātānaṃ antarā minitabba’’nti vuttaṃ. Corānaṃ niviṭṭhokāsādidassanenāti ārāme, ārāmūpacāre ca corānaṃ niviṭṭhokāsādidassanena kāraṇena. Ādisaddena bhuttokāsaṭṭhitokāsanisinnokāsanipannokāsānaṃ gahaṇaṃ. Corehi manussānaṃ hataviluttākoṭitabhāvadassanatoti ārāme, ārāmūpacāre ca hataviluttākoṭitabhāvadassanato.

    ಅನ್ತರಘರೇ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅನ್ತರೇ ಅನ್ತರೇ ಘರಾನಿ ಏತ್ಥ, ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅನ್ತರಘರಂ, ಗಾಮೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಠಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಞ್ಞಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ತಞ್ಚಾತಿ ನಿಕ್ಖಿಪನಞ್ಚ। ‘‘ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ವಸ್ಸಚ್ಛೇದಂ ಅಕತ್ವಾ ವುಟ್ಠಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಪವಾರಣಾಯ ಅಙ್ಗಭಾವಂ। ತೇನೇವ ಹಿ ಬ್ಯತಿರೇಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೬೫೩-೬೫೪) ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಚೇ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ವಾ ಉಪಗತೋ ಹೋತಿ ಛಿನ್ನವಸ್ಸೋ ವಾ, ನಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ಲಭತೀ’’ತಿ। ಕತ್ತಿಕಮಾಸೋ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಕತ್ತಿಕಮಾಸಸ್ಸ ಕಾಳಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಪರಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ, ತಾವ ಏಕೂನತ್ತಿಂಸ ರತ್ತಿನ್ದಿವಾ। ಏವ-ಸದ್ದೇನ ಕತ್ತಿಕಮಾಸತೋ ಪರಂ ನ ಲಭತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಊನಪ್ಪಮಾಣೇ ತಾವ ಅರಞ್ಞಲಕ್ಖಣಾಯೋಗತೋ ನ ಲಭತು, ಕಸ್ಮಾ ಗಾವುತತೋ ಅತಿರೇಕಪ್ಪಮಾಣೇ ನ ಲಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯತ್ರ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ನಿಮನ್ತಿತೋ ಪನ ಅದ್ಧಯೋಜನಮ್ಪಿ ಯೋಜನಮ್ಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ವಸಿತುಂ ಪಚ್ಚೇತಿ, ಇದಮಪ್ಪಮಾಣಂ। ಸಾಸಙ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಯಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಸಾಸಙ್ಕಞ್ಚೇವ ಸಪ್ಪಟಿಭಯಞ್ಚ ಹೋತಿ। ಏವ-ಸದ್ದೇನ ಅನಾಸಙ್ಕಅಪ್ಪಟಿಭಯೇಹಿ ಅಙ್ಗಯುತ್ತೇಪಿ ಸೇನಾಸನೇ ವಸನ್ತೋ ನಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ಲಭತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಅಕ್ಖಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ವುಟ್ಠವಸ್ಸೋ ಯಂ ಗಾಮಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಪಚ್ಛಿಮೇ ಆರಞ್ಞಕಸೇನಾಸನೇ ವಿಹರತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಚೀವರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಕಲಕತ್ತಿಕಮಾಸಂ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸೇನಾಸನೇ ತೇನ ಚೀವರೇನ ವಿನಾ ವತ್ಥುಂ ಅನುಜಾನಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿಹಾರತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಛಾರತ್ತಂ ವಿಪ್ಪವಾಸಂ ಅನುಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಸಿಯಾ ಚ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಸಮಾದಾನಚಾರಞ್ಹಿ ಅತ್ಥತಕಥಿನಾ ಏವ ಲಭನ್ತಿ, ನೇತರೇತಿ ಏತ್ಥ ಇದಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಛಾರತ್ತಪರಮಂ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ತೇನ ಚೀವರೇನ ವಿಪ್ಪವಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತೋ ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಮನಕಿಚ್ಚೇ ಸತಿ ಅನ್ತರಘರೇ ಚೀವರಂ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ತೇನ ಚೀವರೇನ ಛಾರತ್ತಪರಮಂ ವಿಪ್ಪವಸಿತಬ್ಬಂ, ಛ ರತ್ತಿಯೋ ತಮ್ಹಾ ವಿಹಾರಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಸಿತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಭದನ್ತೇನ ಬುದ್ಧದತ್ತಾಚರಿಯೇನ

    Antaraghare nikkhipeyyāti antare antare gharāni ettha, etassāti vā antaragharaṃ, gāmo, tasmiṃ ṭhapeyyāti attho. Tenāha ‘‘āraññakassā’’tiādi. Tañcāti nikkhipanañca. ‘‘Mahāpavāraṇāya pavārito hotī’’ti idaṃ vassacchedaṃ akatvā vuṭṭhabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ, na pana pavāraṇāya aṅgabhāvaṃ. Teneva hi byatirekaṃ dassentena samantapāsādikāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.653-654) vuttaṃ ‘‘sace pacchimikāya vā upagato hoti chinnavasso vā, nikkhipituṃ na labhatī’’ti. Kattikamāso nāma pubbakattikamāsassa kāḷapakkhapāṭipadato paṭṭhāya yāva aparakattikapuṇṇamā, tāva ekūnattiṃsa rattindivā. Eva-saddena kattikamāsato paraṃ na labhatīti dasseti. Ūnappamāṇe tāva araññalakkhaṇāyogato na labhatu, kasmā gāvutato atirekappamāṇe na labhatīti āha ‘‘yatrahī’’tiādi. Nimantito pana addhayojanampi yojanampi gantvā vasituṃ pacceti, idamappamāṇaṃ. Sāsaṅkasappaṭibhayameva hotīti sāsaṅkañceva sappaṭibhayañca hoti. Eva-saddena anāsaṅkaappaṭibhayehi aṅgayuttepi senāsane vasanto nikkhipituṃ na labhatīti dasseti. Ettāvatā purimikāya upagantvā akkhaṇḍaṃ katvā vuṭṭhavasso yaṃ gāmaṃ gocaragāmaṃ katvā pañcadhanusatikapacchime āraññakasenāsane viharati, tasmiṃ gāme cīvaraṃ ṭhapetvā sakalakattikamāsaṃ tasmiṃyeva senāsane tena cīvarena vinā vatthuṃ anujānitvā idāni vihārato aññattha vasantassa chārattaṃ vippavāsaṃ anujānanto ‘‘siyā ca tassa bhikkhuno’’tiādimāha. Asamādānacārañhi atthatakathinā eva labhanti, netareti ettha idampi kāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tattha chārattaparamaṃ tena bhikkhunā tena cīvarena vippavasitabbanti yo bhikkhu vihāre vasanto tato aññattha gamanakicce sati antaraghare cīvaraṃ nikkhipati, tena bhikkhunā tena cīvarena chārattaparamaṃ vippavasitabbaṃ, cha rattiyo tamhā vihārā aññattha vasitabbāti vuttaṃ hoti. Vuttañhi bhadantena buddhadattācariyena

    ‘‘ಯಂ ಗಾಮಂ ಗೋಚರಂ ಕತ್ವಾ, ಭಿಕ್ಖು ಆರಞ್ಞಕೇ ವಸೇ।

    ‘‘Yaṃ gāmaṃ gocaraṃ katvā, bhikkhu āraññake vase;

    ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಠಪೇತುಂ ತಂ, ಮಾಸಮೇಕಂ ತು ವಟ್ಟತಿ॥

    Tasmiṃ gāme ṭhapetuṃ taṃ, māsamekaṃ tu vaṭṭati.

    ‘‘ಅಞ್ಞತ್ಥೇವ ವಸನ್ತಸ್ಸ, ಛಾರತ್ತಪರಮಂ ಮತಂ।

    ‘‘Aññattheva vasantassa, chārattaparamaṃ mataṃ;

    ಅಯಮಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಪಕಾಸಿತೋ’’ತಿ॥

    Ayamassa adhippāyo, paṭicchanno pakāsito’’ti.

    ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತತೋ ಚೇ ಉತ್ತರಿ ವಿಪ್ಪವಸೇಯ್ಯಾತಿ ಛಾರತ್ತತೋ ಉತ್ತರಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸೇನಾಸನೇ ಸತ್ತಮಂ ಅರುಣಂ ಉಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತಥಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನಾತಿ ಗತಟ್ಠಾನಸ್ಸ ದೂರತಾಯ ಸೇನಾಸನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ತಮಂ ಅರುಣಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ। ಏವಮ್ಪಿ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ತತ್ರೇವ ಠಿತೇನ ಪಚ್ಚುದ್ಧರಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಅತಿರೇಕಚೀವರಟ್ಠಾನೇ ಠಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ವಸಿತ್ವಾತಿ ಅರುಣಂ ಉಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ। ಭಿಕ್ಖುಸಮ್ಮುತಿ ಉದೋಸಿತಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವುತ್ತಾವ।

    Tenevāha ‘‘tato ce uttari vippavaseyyāti chārattato uttari tasmiṃ senāsane sattamaṃ aruṇaṃ uṭṭhāpeyyā’’tiādi. Tathā asakkontenāti gataṭṭhānassa dūratāya senāsanaṃ āgantvā sattamaṃ aruṇaṃ uṭṭhāpetuṃ asakkontena. Evampi asakkontena tatreva ṭhitena paccuddharitabbaṃ ‘‘atirekacīvaraṭṭhāne ṭhassatī’’ti. Vasitvāti aruṇaṃ uṭṭhāpetvā. Bhikkhusammuti udositasikkhāpade vuttāva.

    ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಭಿಕ್ಖುಸಮ್ಮುತಿಯಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅನುಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿಆದಿಕಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಅಙ್ಗೇಸು ಯಂ ರತ್ತಿವಿಪ್ಪವಾಸೋ ಚತುತ್ಥಮಙ್ಗಂ, ತಂ ಇಧ ಛಾರತ್ತತೋ ಉತ್ತರಿ ವಿಪ್ಪವಾಸೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋ।

    Sesanti ‘‘aññatra bhikkhusammutiyāti ayamettha anupaññattī’’tiādikaṃ. Tattha hi aṅgesu yaṃ rattivippavāso catutthamaṅgaṃ, taṃ idha chārattato uttari vippavāso hotīti ayameva viseso.

    ಸಾಸಙ್ಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact