Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[၁၇၉] ၉. သတဓမ္မဇာတကဝဏ္ဏနာ
[179] 9. Satadhammajātakavaṇṇanā
တဉ္စ အပ္ပန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကဝီသတိဝိဓံ အနေသနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကသ္မိဉ္ဟိ ကာလေ ဗဟူ ဘိက္ခူ ဝေဇ္ဇကမ္မေန ဒူတကမ္မေန ပဟိဏကမ္မေန ဇင္ဃပေသနိကေန ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍေနာတိ ဧဝရူပာယ ဧကဝီသတိဝိဓာယ အနေသနာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသုံ။ သာ သာကေတဇာတကေ (ဇာ. ၁.၂.၁၇၃-၁၇၄) အာဝိဘဝိသ္သတိ။ သတ္ထာ တေသံ တထာ ဇီဝိကကပ္ပနဘာဝံ ဉတ္ဝာ ‘‘ဧတရဟိ ခော ဗဟူ ဘိက္ခူ အနေသနာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တိ, တေ ပန ဧဝံ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတ္ဝာ ယက္ခတ္တဘာဝာ ပေတတ္တဘာဝာ န မုစ္စိသ္သန္တိ, ဓုရဂောဏာ ဟုတ္ဝာဝ နိဗ္ဗတ္တိသ္သန္တိ, နိရယေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟိသ္သန္တိ, ဧတေသံ ဟိတတ္ထာယ သုခတ္ထာယ အတ္တဇ္ဈာသယံ သကပဋိဘာနံ ဧကံ ဓမ္မဒေသနံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဘိက္ခုသင္ဃံ သန္နိပာတာပေတ္ဝာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဧကဝီသတိဝိဓာယ အနေသနာယ ပစ္စယာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ။ အနေသနာယ ဟိ ဥပ္ပန္နော ပိဏ္ဍပာတော အာဒိတ္တလောဟဂုဠသဒိသော ဟလာဟလဝိသူပမော။ အနေသနာ ဟိ နာမေသာ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ ဂရဟိတဗ္ဗာ ပဋိကုဋ္ဌာ။ အနေသနာယ ဥပ္ပန္နံ ပိဏ္ဍပာတံ ဘုဉ္ဇန္တသ္သ ဟိ ဟာသော ဝာ သောမနသ္သံ ဝာ နတ္ထိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နော ဟိ ပိဏ္ဍပာတော မမ သာသနေ စဏ္ဍာလသ္သ ဥစ္ဆိဋ္ဌဘောဇနသဒိသော, တသ္သ ပရိဘောဂော သတဓမ္မမာဏဝသ္သ စဏ္ဍာလုစ္ဆိဋ္ဌဘတ္တပရိဘောဂော ဝိယ ဟောတီ’’တိ ဝတ္ဝာ အတီတံ အာဟရိ။
Tañcaappanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekavīsatividhaṃ anesanaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi kāle bahū bhikkhū vejjakammena dūtakammena pahiṇakammena jaṅghapesanikena piṇḍapaṭipiṇḍenāti evarūpāya ekavīsatividhāya anesanāya jīvikaṃ kappesuṃ. Sā sāketajātake (jā. 1.2.173-174) āvibhavissati. Satthā tesaṃ tathā jīvikakappanabhāvaṃ ñatvā ‘‘etarahi kho bahū bhikkhū anesanāya jīvikaṃ kappenti, te pana evaṃ jīvikaṃ kappetvā yakkhattabhāvā petattabhāvā na muccissanti, dhuragoṇā hutvāva nibbattissanti, niraye paṭisandhiṃ gaṇhissanti, etesaṃ hitatthāya sukhatthāya attajjhāsayaṃ sakapaṭibhānaṃ ekaṃ dhammadesanaṃ kathetuṃ vaṭṭatī’’ti bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā ‘‘na, bhikkhave, ekavīsatividhāya anesanāya paccayā uppādetabbā. Anesanāya hi uppanno piṇḍapāto ādittalohaguḷasadiso halāhalavisūpamo. Anesanā hi nāmesā buddhapaccekabuddhasāvakehi garahitabbā paṭikuṭṭhā. Anesanāya uppannaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjantassa hi hāso vā somanassaṃ vā natthi. Evaṃ uppanno hi piṇḍapāto mama sāsane caṇḍālassa ucchiṭṭhabhojanasadiso, tassa paribhogo satadhammamāṇavassa caṇḍālucchiṭṭhabhattaparibhogo viya hotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗ္ရဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော စဏ္ဍာလယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝယပ္ပတ္တော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ပာထေယ္ယတဏ္ဍုလေ စ ဘတ္တပုဋဉ္စ ဂဟေတ္ဝာ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ တသ္မိဉ္ဟိ ကာလေ ဗာရာဏသိယံ ဧကော မာဏဝော အတ္ထိ သတဓမ္မော နာမ ဥဒိစ္စဗ္ရာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တော။ သောပိ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန တဏ္ဍုလေ စ ဘတ္တပုဋဉ္စ အဂဟေတ္ဝာဝ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ, တေ ဥဘောပိ မဟာမဂ္ဂေ သမာဂစ္ဆိံသု။ မာဏဝော ဗောဓိသတ္တံ ‘‘ကိံဇာတိကောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘အဟံ စဏ္ဍာလော’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘တ္ဝံ ကိံဇာတိကောသီ’’တိ မာဏဝံ ပုစ္ဆိ ။ ‘‘ဥဒိစ္စဗ္ရာဟ္မဏော အဟ’’န္တိ။ ‘‘သာဓု ဂစ္ဆာမာ’’တိ တေ ဥဘောပိ မဂ္ဂံ အဂမံသု။ ဗောဓိသတ္တော ပာတရာသဝေလာယ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတ္ဝာ ဟတ္ထေ ဓောဝိတ္ဝာ ဘတ္တပုဋံ မောစေတ္ဝာ ‘‘မာဏဝ, ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘နတ္ထိ, အရေ စဏ္ဍာလ, မမ ဘတ္တေန အတ္ထော’’တိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘သာဓူ’’တိ ပုဋကဘတ္တံ ဥစ္ဆိဋ္ဌံ အကတ္ဝာဝ အတ္တနော ယာပနမတ္တံ အညသ္မိံ ပဏ္ဏေ ပက္ခိပိတ္ဝာ ပုဋကဘတ္တံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဧကမန္တေ ဌပေတ္ဝာ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ပာနီယံ ပိဝိတ္ဝာ ဓောတဟတ္ထပာဒော တဏ္ဍုလေ စ သေသဘတ္တဉ္စ အာဒာယ ‘‘ဂစ္ဆာမ, မာဏဝာ’’တိ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto caṇḍālayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto kenacideva karaṇīyena pātheyyataṇḍule ca bhattapuṭañca gahetvā maggaṃ paṭipajji. Tasmiñhi kāle bārāṇasiyaṃ eko māṇavo atthi satadhammo nāma udiccabrāhmaṇamahāsālakule nibbatto. Sopi kenacideva karaṇīyena taṇḍule ca bhattapuṭañca agahetvāva maggaṃ paṭipajji, te ubhopi mahāmagge samāgacchiṃsu. Māṇavo bodhisattaṃ ‘‘kiṃjātikosī’’ti pucchi. So ‘‘ahaṃ caṇḍālo’’ti vatvā ‘‘tvaṃ kiṃjātikosī’’ti māṇavaṃ pucchi . ‘‘Udiccabrāhmaṇo aha’’nti. ‘‘Sādhu gacchāmā’’ti te ubhopi maggaṃ agamaṃsu. Bodhisatto pātarāsavelāya udakaphāsukaṭṭhāne nisīditvā hatthe dhovitvā bhattapuṭaṃ mocetvā ‘‘māṇava, bhattaṃ bhuñjāhī’’ti āha. ‘‘Natthi, are caṇḍāla, mama bhattena attho’’ti. Bodhisatto ‘‘sādhū’’ti puṭakabhattaṃ ucchiṭṭhaṃ akatvāva attano yāpanamattaṃ aññasmiṃ paṇṇe pakkhipitvā puṭakabhattaṃ bandhitvā ekamante ṭhapetvā bhuñjitvā pānīyaṃ pivitvā dhotahatthapādo taṇḍule ca sesabhattañca ādāya ‘‘gacchāma, māṇavā’’ti maggaṃ paṭipajji.
တေ သကလဒိဝသံ ဂန္တ္ဝာ သာယံ ဥဘောပိ ဧကသ္မိံ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ န္ဟတ္ဝာ ပစ္စုတ္တရိံသု။ ဗောဓိသတ္တော ဖာသုကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတ္ဝာ ဘတ္တပုဋံ မောစေတ္ဝာ မာဏဝံ အနာပုစ္ဆိတ္ဝာ ဘုဉ္ဇိတုံ အာရဘိ။ မာဏဝော သကလဒိဝသံ မဂ္ဂဂမနေန ကိလန္တော ဆာတဇ္ဈတ္တော ‘‘သစေ မေ ဘတ္တံ ဒသ္သတိ, ဘုဉ္ဇိသ္သာမီ’’တိ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ ဣတရော ကိဉ္စိ အဝတ္ဝာ ဘုဉ္ဇတေဝ။ မာဏဝော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ စဏ္ဍာလော မယ္ဟံ အဝတ္ဝာဝ သဗ္ဗံ ဘုဉ္ဇတိ နိပ္ပီဠေတ္ဝာပိ တံ ဂဟေတ္ဝာ ဥပရိ ဥစ္ဆိဋ္ဌဘတ္တံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ သေသံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တထာ ကတ္ဝာ ဥစ္ဆိဋ္ဌဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိ။ အထသ္သ ဘုတ္တမတ္တသ္သေဝ ‘‘မယာ အတ္တနော ဇာတိဂောတ္တကုလပဒေသာနံ အနနုစ္ဆဝိကံ ကတံ, စဏ္ဍာလသ္သ နာမ မေ ဥစ္ဆိဋ္ဌဘတ္တံ ဘုတ္တ’’န္တိ ဗလဝဝိပ္ပဋိသာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ, တာဝဒေဝသ္သ သလောဟိတံ ဘတ္တံ မုခတော ဥဂ္ဂစ္ဆိ။ သော ‘‘အပ္ပမတ္တကသ္သ ဝတ မေ ကာရဏာ အနနုစ္ဆဝိကံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ ဥပ္ပန္နဗလဝသောကတာယ ပရိဒေဝမာနော ပဌမံ ဂာထမာဟ –
Te sakaladivasaṃ gantvā sāyaṃ ubhopi ekasmiṃ udakaphāsukaṭṭhāne nhatvā paccuttariṃsu. Bodhisatto phāsukaṭṭhāne nisīditvā bhattapuṭaṃ mocetvā māṇavaṃ anāpucchitvā bhuñjituṃ ārabhi. Māṇavo sakaladivasaṃ maggagamanena kilanto chātajjhatto ‘‘sace me bhattaṃ dassati, bhuñjissāmī’’ti olokento aṭṭhāsi. Itaro kiñci avatvā bhuñjateva. Māṇavo cintesi – ‘‘ayaṃ caṇḍālo mayhaṃ avatvāva sabbaṃ bhuñjati nippīḷetvāpi taṃ gahetvā upari ucchiṭṭhabhattaṃ chaḍḍetvā sesaṃ bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti. So tathā katvā ucchiṭṭhabhattaṃ bhuñji. Athassa bhuttamattasseva ‘‘mayā attano jātigottakulapadesānaṃ ananucchavikaṃ kataṃ, caṇḍālassa nāma me ucchiṭṭhabhattaṃ bhutta’’nti balavavippaṭisāro uppajji, tāvadevassa salohitaṃ bhattaṃ mukhato uggacchi. So ‘‘appamattakassa vata me kāraṇā ananucchavikaṃ kammaṃ kata’’nti uppannabalavasokatāya paridevamāno paṭhamaṃ gāthamāha –
၅၇.
57.
‘‘တဉ္စ အပ္ပဉ္စ ဥစ္ဆိဋ္ဌံ၊ တဉ္စ ကိစ္ဆေန နော အဒာ။
‘‘Tañca appañca ucchiṭṭhaṃ, tañca kicchena no adā;
သောဟံ ဗ္ရာဟ္မဏဇာတိကော၊ ယံ ဘုတ္တံ တမ္ပိ ဥဂ္ဂတ’’န္တိ။
Sohaṃ brāhmaṇajātiko, yaṃ bhuttaṃ tampi uggata’’nti.
တတ္ရာယံ သင္ခေပတ္ထော – ယံ မယာ ဘုတ္တံ, တံ အပ္ပဉ္စ ဥစ္ဆိဋ္ဌဉ္စ, တဉ္စ သော စဏ္ဍာလော န အတ္တနော ရုစိယာ မံ အဒာသိ, အထ ခော နိပ္ပီဠိယမာနော ကိစ္ဆေန ကသိရေန အဒာသိ, သောဟံ ပရိသုဒ္ဓဗ္ရာဟ္မဏဇာတိကော, တေနေဝ မေ ယံ ဘုတ္တံ, တမ္ပိ သဒ္ဓိံ လောဟိတေန ဥဂ္ဂတန္တိ။
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yaṃ mayā bhuttaṃ, taṃ appañca ucchiṭṭhañca, tañca so caṇḍālo na attano ruciyā maṃ adāsi, atha kho nippīḷiyamāno kicchena kasirena adāsi, sohaṃ parisuddhabrāhmaṇajātiko, teneva me yaṃ bhuttaṃ, tampi saddhiṃ lohitena uggatanti.
ဧဝံ မာဏဝော ပရိဒေဝိတ္ဝာ ‘‘ကိံ ဒာနိ မေ ဧဝရူပံ အနနုစ္ဆဝိကံ ကမ္မံ ကတ္ဝာ ဇီဝိတေနာ’’တိ အရညံ ပဝိသိတ္ဝာ ကသ္သစိ အတ္တာနံ အဒသ္သေတ္ဝာဝ အနာထမရဏံ ပတ္တော။
Evaṃ māṇavo paridevitvā ‘‘kiṃ dāni me evarūpaṃ ananucchavikaṃ kammaṃ katvā jīvitenā’’ti araññaṃ pavisitvā kassaci attānaṃ adassetvāva anāthamaraṇaṃ patto.
သတ္ထာ ဣမံ အတီတံ ဒသ္သေတ္ဝာ ‘‘သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခဝေ, သတဓမ္မမာဏဝသ္သ တံ စဏ္ဍာလုစ္ဆိဋ္ဌကံ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ အတ္တနော အယုတ္တဘောဇနသ္သ ဘုတ္တတ္တာ နေဝ ဟာသော, န သောမနသ္သံ ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဧဝမေဝ ယော ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတော အနေသနာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော တထာလဒ္ဓပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇတိ, တသ္သ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌဂရဟိတဇီဝိတဘာဝတော နေဝ ဟာသော, န သောမနသ္သံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတ္ဝာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ ဒုတိယံ ဂာထမာဟ –
Satthā imaṃ atītaṃ dassetvā ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, satadhammamāṇavassa taṃ caṇḍālucchiṭṭhakaṃ bhuñjitvā attano ayuttabhojanassa bhuttattā neva hāso, na somanassaṃ uppajji, evameva yo imasmiṃ sāsane pabbajito anesanāya jīvikaṃ kappento tathāladdhapaccayaṃ paribhuñjati, tassa buddhapaṭikuṭṭhagarahitajīvitabhāvato neva hāso, na somanassaṃ uppajjatī’’ti vatvā abhisambuddho hutvā dutiyaṃ gāthamāha –
၅၈.
58.
‘‘ဧဝံ ဓမ္မံ နိရံကတ္ဝာ၊ ယော အဓမ္မေန ဇီဝတိ။
‘‘Evaṃ dhammaṃ niraṃkatvā, yo adhammena jīvati;
သတဓမ္မောဝ လာဘေန၊ လဒ္ဓေနပိ န နန္ဒတီ’’တိ။
Satadhammova lābhena, laddhenapi na nandatī’’ti.
တတ္ထ ဓမ္မန္တိ အာဇီဝပာရိသုဒ္ဓိသီလဓမ္မံ။ နိရံကတ္ဝာတိ နီဟရိတ္ဝာ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ။ အဓမ္မေနာတိ ဧကဝီသတိယာ အနေသနသင္ခာတေန မိစ္ဆာဇီဝေန။ သတဓမ္မောတိ တသ္သ နာမံ, ‘‘သန္တဓမ္မော’’တိပိ ပာဌော။ န နန္ဒတီတိ ယထာ သတဓမ္မော မာဏဝော ‘‘စဏ္ဍာလုစ္ဆိဋ္ဌကံ မေ လဒ္ဓ’’န္တိ တေန လာဘေန န နန္ဒတိ, ဧဝံ ဣမသ္မိမ္ပိ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတော ကုလပုတ္တော အနေသနာယ လဒ္ဓလာဘံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော န နန္ဒတိ န တုသ္သတိ, ‘‘ဗုဒ္ဓဂရဟိတဇီဝိကာယ ဇီဝာမီ’’တိ ဒောမနသ္သပ္ပတ္တော ဟောတိ။ တသ္မာ အနေသနာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တသ္သ သတဓမ္မမာဏဝသ္သေဝ အရညံ ပဝိသိတ္ဝာ အနာထမရဏံ မရိတုံ ဝရန္တိ။
Tattha dhammanti ājīvapārisuddhisīladhammaṃ. Niraṃkatvāti nīharitvā chaḍḍetvā. Adhammenāti ekavīsatiyā anesanasaṅkhātena micchājīvena. Satadhammoti tassa nāmaṃ, ‘‘santadhammo’’tipi pāṭho. Na nandatīti yathā satadhammo māṇavo ‘‘caṇḍālucchiṭṭhakaṃ me laddha’’nti tena lābhena na nandati, evaṃ imasmimpi sāsane pabbajito kulaputto anesanāya laddhalābhaṃ paribhuñjanto na nandati na tussati, ‘‘buddhagarahitajīvikāya jīvāmī’’ti domanassappatto hoti. Tasmā anesanāya jīvikaṃ kappentassa satadhammamāṇavasseva araññaṃ pavisitvā anāthamaraṇaṃ marituṃ varanti.
ဧဝံ သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ ဒေသေတ္ဝာ သစ္စာနိ ပကာသေတ္ဝာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဗဟူ ဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပာပုဏိံသု။ ‘‘တဒာ မာဏဝော အာနန္ဒော အဟောသိ, အဟမေဝ စဏ္ဍာလပုတ္တော အဟောသိ’’န္တိ။
Evaṃ satthā imaṃ dhammadesanaṃ desetvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne bahū bhikkhū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. ‘‘Tadā māṇavo ānando ahosi, ahameva caṇḍālaputto ahosi’’nti.
သတဓမ္မဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
Satadhammajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဇာတကပာဠိ • Jātakapāḷi / ၁၇၉. သတဓမ္မဇာတကံ • 179. Satadhammajātakaṃ