Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
૮. સતિપટ્ઠાનકથા
8. Satipaṭṭhānakathā
૩૪. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘ચત્તારોમે , ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. વેદનાસુ…પે॰… ચિત્તે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ.
34. Sāvatthinidānaṃ . ‘‘Cattārome , bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro? Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Vedanāsu…pe… citte… dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Ime kho, bhikkhave, cattāro satipaṭṭhānā’’ti.
૩૫. [ક] કથં કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધેકચ્ચો પથવીકાયં અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ, નો નિચ્ચતો; દુક્ખતો અનુપસ્સતિ, નો સુખતો; અનત્તતો અનુપસ્સતિ, નો અત્તતો; નિબ્બિન્દતિ, નો નન્દતિ; વિરજ્જતિ, નો રજ્જતિ; નિરોધેતિ, નો સમુદેતિ, પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ . અનિચ્ચતો અનુપસ્સન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ, દુક્ખતો અનુપસ્સન્તો સુખસઞ્ઞં પજહતિ, અનત્તતો અનુપસ્સન્તો અત્તસઞ્ઞં પજહતિ, નિબ્બિન્દન્તો નન્દિં પજહતિ, વિરજ્જન્તો રાગં પજહતિ, નિરોધેન્તો સમુદયં પજહતિ, પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ. ઇમેહિ સત્તહિ આકારેહિ કાયં અનુપસ્સતિ. કાયો ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ. સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં કાયં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘કાયે કાયાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાના’’.
35. [Ka] kathaṃ kāye kāyānupassī viharati? Idhekacco pathavīkāyaṃ aniccato anupassati, no niccato; dukkhato anupassati, no sukhato; anattato anupassati, no attato; nibbindati, no nandati; virajjati, no rajjati; nirodheti, no samudeti, paṭinissajjati, no ādiyati . Aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati, dukkhato anupassanto sukhasaññaṃ pajahati, anattato anupassanto attasaññaṃ pajahati, nibbindanto nandiṃ pajahati, virajjanto rāgaṃ pajahati, nirodhento samudayaṃ pajahati, paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati. Imehi sattahi ākārehi kāyaṃ anupassati. Kāyo upaṭṭhānaṃ, no sati. Sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ kāyaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānā’’.
ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના – તત્થ જાતાનં ધમ્માનં અનતિવત્તનટ્ઠેન ભાવના, ઇન્દ્રિયાનં એકરસટ્ઠેન ભાવના, તદુપગવીરિયવાહનટ્ઠેન ભાવના, આસેવનટ્ઠેન ભાવના.
Bhāvanāti catasso bhāvanā – tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena bhāvanā, indriyānaṃ ekarasaṭṭhena bhāvanā, tadupagavīriyavāhanaṭṭhena bhāvanā, āsevanaṭṭhena bhāvanā.
ઇધેકચ્ચો આપોકાયં…પે॰… તેજોકાયં… વાયોકાયં… કેસકાયં… લોમકાયં… છવિકાયં… ચમ્મકાયં… મંસકાયં… રુધિરકાયં… ન્હારુકાયં 1 … અટ્ઠિકાયં… અટ્ઠિમિઞ્જકાયં અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ, નો નિચ્ચતો; દુક્ખતો અનુપસ્સતિ, નો સુખતો ; અનત્તતો અનુપસ્સતિ, નો અત્તતો; નિબ્બિન્દતિ, નો નન્દતિ; વિરજ્જતિ, નો રજ્જતિ, નિરોધેતિ, નો સમુદેતિ; પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ. અનિચ્ચતો અનુપસ્સન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ, દુક્ખતો અનુપસ્સન્તો સુખસઞ્ઞં પજહતિ, અનત્તતો અનુપસ્સન્તો અત્તસઞ્ઞં પજહતિ, નિબ્બિન્દન્તો નન્દિં પજહતિ, વિરજ્જન્તો રાગં પજહતિ, નિરોધેન્તો સમુદયં પજહતિ, પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ . ઇમેહિ સત્તહિ આકારેહિ કાયં અનુપસ્સતિ. કાયો ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ. સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં કાયં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘કાયે કાયાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાના’’.
Idhekacco āpokāyaṃ…pe… tejokāyaṃ… vāyokāyaṃ… kesakāyaṃ… lomakāyaṃ… chavikāyaṃ… cammakāyaṃ… maṃsakāyaṃ… rudhirakāyaṃ… nhārukāyaṃ 2 … aṭṭhikāyaṃ… aṭṭhimiñjakāyaṃ aniccato anupassati, no niccato; dukkhato anupassati, no sukhato ; anattato anupassati, no attato; nibbindati, no nandati; virajjati, no rajjati, nirodheti, no samudeti; paṭinissajjati, no ādiyati. Aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati, dukkhato anupassanto sukhasaññaṃ pajahati, anattato anupassanto attasaññaṃ pajahati, nibbindanto nandiṃ pajahati, virajjanto rāgaṃ pajahati, nirodhento samudayaṃ pajahati, paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati . Imehi sattahi ākārehi kāyaṃ anupassati. Kāyo upaṭṭhānaṃ, no sati. Sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ kāyaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānā’’.
ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના – તત્થ જાતાનં ધમ્માનં અનતિવત્તનટ્ઠેન ભાવના, ઇન્દ્રિયાનં એકરસટ્ઠેન ભાવના, તદુપગવીરિયવાહનટ્ઠેન ભાવના, આસેવનટ્ઠેન ભાવના. એવં કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.
Bhāvanāti catasso bhāvanā – tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena bhāvanā, indriyānaṃ ekarasaṭṭhena bhāvanā, tadupagavīriyavāhanaṭṭhena bhāvanā, āsevanaṭṭhena bhāvanā. Evaṃ kāye kāyānupassī viharati.
[ખ] કથં વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધેકચ્ચો સુખં વેદનં અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ, નો નિચ્ચતો…પે॰… પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ. અનિચ્ચતો અનુપસ્સન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ…પે॰… પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ. ઇમેહિ સત્તહિ આકારેહિ વેદનં અનુપસ્સતિ. વેદના ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ. સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં વેદનં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાના’’.
[Kha] kathaṃ vedanāsu vedanānupassī viharati? Idhekacco sukhaṃ vedanaṃ aniccato anupassati, no niccato…pe… paṭinissajjati, no ādiyati. Aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati…pe… paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati. Imehi sattahi ākārehi vedanaṃ anupassati. Vedanā upaṭṭhānaṃ, no sati. Sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ vedanaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānā’’.
ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના…પે॰… ઇધેકચ્ચો દુક્ખં વેદનં…પે॰… અદુક્ખમસુખં વેદનં… સામિસં સુખં વેદનં… નિરામિસં સુખં વેદનં… સામિસં દુક્ખં વેદનં… નિરામિસં દુક્ખં વેદનં… સામિસં અદુક્ખમસુખં વેદનં… નિરામિસં અદુક્ખમસુખં વેદનં… ચક્ખુસમ્ફસ્સજં વેદનં… સોતસમ્ફસ્સજં વેદનં… ઘાનસમ્ફસ્સજં વેદનં… જિવ્હાસમ્ફસ્સજં વેદનં… કાયસમ્ફસ્સજં વેદનં… મનોસમ્ફસ્સજં વેદનં અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ, નો નિચ્ચતો…પે॰… પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ. અનિચ્ચતો અનુપસ્સન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ…પે॰… પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ. ઇમેહિ સત્તહિ આકારેહિ વેદનં અનુપસ્સતિ. વેદના ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ. સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં વેદનં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાના’’.
Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā…pe… idhekacco dukkhaṃ vedanaṃ…pe… adukkhamasukhaṃ vedanaṃ… sāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ… nirāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ… sāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ… nirāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ… sāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ… nirāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ… cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ… sotasamphassajaṃ vedanaṃ… ghānasamphassajaṃ vedanaṃ… jivhāsamphassajaṃ vedanaṃ… kāyasamphassajaṃ vedanaṃ… manosamphassajaṃ vedanaṃ aniccato anupassati, no niccato…pe… paṭinissajjati, no ādiyati. Aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati…pe… paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati. Imehi sattahi ākārehi vedanaṃ anupassati. Vedanā upaṭṭhānaṃ, no sati. Sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ vedanaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānā’’.
ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… એવં વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ.
Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… evaṃ vedanāsu vedanānupassī viharati.
[ગ] કથં ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધેકચ્ચો સરાગં ચિત્તં અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ, નો નિચ્ચતો…પે॰… પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ. અનિચ્ચતો અનુપસ્સન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ…પે॰… પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ . ઇમેહિ સત્તહિ આકારેહિ ચિત્તં અનુપસ્સતિ. ચિત્તં ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ. સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં ચિત્તં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાના’’.
[Ga] kathaṃ citte cittānupassī viharati? Idhekacco sarāgaṃ cittaṃ aniccato anupassati, no niccato…pe… paṭinissajjati, no ādiyati. Aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati…pe… paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati . Imehi sattahi ākārehi cittaṃ anupassati. Cittaṃ upaṭṭhānaṃ, no sati. Sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ cittaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘citte cittānupassanāsatipaṭṭhānā’’.
ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના.
Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā.
ઇધેકચ્ચો વીતરાગં ચિત્તં…પે॰… સદોસં ચિત્તં… વીતદોસં ચિત્તં… સમોહં ચિત્તં… વીતમોહં ચિત્તં… સંખિત્તં ચિત્તં… વિક્ખિત્તં ચિત્તં… મહગ્ગતં ચિત્તં… અમહગ્ગતં ચિત્તં… સઉત્તરં ચિત્તં… અનુત્તરં ચિત્તં… સમાહિતં ચિત્તં… અસમાહિતં ચિત્તં… વિમુત્તં ચિત્તં… અવિમુત્તં ચિત્તં… ચક્ખુવિઞ્ઞાણં… સોતવિઞ્ઞાણં… ઘાનવિઞ્ઞાણં… જિવ્હાવિઞ્ઞાણં… કાયવિઞ્ઞાણં… મનોવિઞ્ઞાણં અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ, નો નિચ્ચતો…પે॰… પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ. અનિચ્ચતો અનુપસ્સન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ…પે॰… પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ. ઇમેહિ સત્તહિ આકારેહિ ચિત્તં અનુપસ્સતિ. ચિત્તં ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ. સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં ચિત્તં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાના’’.
Idhekacco vītarāgaṃ cittaṃ…pe… sadosaṃ cittaṃ… vītadosaṃ cittaṃ… samohaṃ cittaṃ… vītamohaṃ cittaṃ… saṃkhittaṃ cittaṃ… vikkhittaṃ cittaṃ… mahaggataṃ cittaṃ… amahaggataṃ cittaṃ… sauttaraṃ cittaṃ… anuttaraṃ cittaṃ… samāhitaṃ cittaṃ… asamāhitaṃ cittaṃ… vimuttaṃ cittaṃ… avimuttaṃ cittaṃ… cakkhuviññāṇaṃ… sotaviññāṇaṃ… ghānaviññāṇaṃ… jivhāviññāṇaṃ… kāyaviññāṇaṃ… manoviññāṇaṃ aniccato anupassati, no niccato…pe… paṭinissajjati, no ādiyati. Aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati…pe… paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati. Imehi sattahi ākārehi cittaṃ anupassati. Cittaṃ upaṭṭhānaṃ, no sati. Sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ cittaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘citte cittānupassanāsatipaṭṭhānā’’.
ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. એવં ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ.
Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Evaṃ citte cittānupassī viharati.
[ઘ] કથં ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધેકચ્ચો ઠપેત્વા કાયં ઠપેત્વા વેદનં ઠપેત્વા ચિત્તં તદવસેસે ધમ્મે અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ, નો નિચ્ચતો; દુક્ખતો અનુપસ્સતિ, નો સુખતો; અનત્તતો અનુપસ્સતિ, નો અત્તતો; નિબ્બિન્દતિ, નો નન્દતિ; વિરજ્જતિ, નો રજ્જતિ; નિરોધેતિ, નો સમુદેતિ; પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ. અનિચ્ચતો અનુપસ્સન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ, દુક્ખતો અનુપસ્સન્તો સુખસઞ્ઞં પજહતિ, અનત્તતો અનુપસ્સન્તો અત્તસઞ્ઞં પજહતિ, નિબ્બિન્દન્તો નન્દિં પજહતિ, વિરજ્જન્તો રાગં પજહતિ, નિરોધેન્તો સમુદયં પજહતિ, પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ. ઇમેહિ સત્તહિ આકારેહિ તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ. ધમ્મા ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ. સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાના’’.
[Gha] kathaṃ dhammesu dhammānupassī viharati? Idhekacco ṭhapetvā kāyaṃ ṭhapetvā vedanaṃ ṭhapetvā cittaṃ tadavasese dhamme aniccato anupassati, no niccato; dukkhato anupassati, no sukhato; anattato anupassati, no attato; nibbindati, no nandati; virajjati, no rajjati; nirodheti, no samudeti; paṭinissajjati, no ādiyati. Aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati, dukkhato anupassanto sukhasaññaṃ pajahati, anattato anupassanto attasaññaṃ pajahati, nibbindanto nandiṃ pajahati, virajjanto rāgaṃ pajahati, nirodhento samudayaṃ pajahati, paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati. Imehi sattahi ākārehi te dhamme anupassati. Dhammā upaṭṭhānaṃ, no sati. Sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena te dhamme anupassati. Tena vuccati – ‘‘dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānā’’.
ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના – તત્થ જાતાનં ધમ્માનં અનતિવત્તનટ્ઠેન ભાવના, ઇન્દ્રિયાનં એકરસટ્ઠેન ભાવના, તદુપગવીરિયવાહનટ્ઠેન ભાવના, આસેવનટ્ઠેન ભાવના. એવં ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતીતિ.
Bhāvanāti catasso bhāvanā – tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena bhāvanā, indriyānaṃ ekarasaṭṭhena bhāvanā, tadupagavīriyavāhanaṭṭhena bhāvanā, āsevanaṭṭhena bhāvanā. Evaṃ dhammesu dhammānupassī viharatīti.
સતિપટ્ઠાનકથા નિટ્ઠિતા.
Satipaṭṭhānakathā niṭṭhitā.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / સતિપટ્ઠાનકથાવણ્ણના • Satipaṭṭhānakathāvaṇṇanā