Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi

    ૭. અરૂપધમ્મવવત્તનવગ્ગો

    7. Arūpadhammavavattanavaggo

    ૧. સતિઉપ્પજ્જનપઞ્હો

    1. Satiuppajjanapañho

    . રાજા આહ ‘‘ભન્તે નાગસેન, કતિહાકારેહિ સતિ ઉપ્પજ્જતી’’તિ? ‘‘સત્તરસહાકારેહિ, મહારાજ, સતિ ઉપ્પજ્જતી’’તિ. ‘‘કતમેહિ સત્તરસહાકારેહી’’તિ? ‘‘અભિજાનતોપિ, મહારાજ, સતિ ઉપ્પજ્જતિ, કટુમિકાયપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, ઓળારિકવિઞ્ઞાણતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, હિતવિઞ્ઞાણતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, અહિતવિઞ્ઞાણતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, સભાગનિમિત્તતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, વિસભાગનિમિત્તતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, કથાભિઞ્ઞાણતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, લક્ખણતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, સારણતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, મુદ્દાતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, ગણનાતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, ધારણતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, ભાવનતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, પોત્થકનિબન્ધનતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, ઉપનિક્ખેપતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, અનુભૂતતોપિ સતિ ઉપ્પજ્જતીતિ.

    1. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, katihākārehi sati uppajjatī’’ti? ‘‘Sattarasahākārehi, mahārāja, sati uppajjatī’’ti. ‘‘Katamehi sattarasahākārehī’’ti? ‘‘Abhijānatopi, mahārāja, sati uppajjati, kaṭumikāyapi sati uppajjati, oḷārikaviññāṇatopi sati uppajjati, hitaviññāṇatopi sati uppajjati, ahitaviññāṇatopi sati uppajjati, sabhāganimittatopi sati uppajjati, visabhāganimittatopi sati uppajjati, kathābhiññāṇatopi sati uppajjati, lakkhaṇatopi sati uppajjati, sāraṇatopi sati uppajjati, muddātopi sati uppajjati, gaṇanātopi sati uppajjati, dhāraṇatopi sati uppajjati, bhāvanatopi sati uppajjati, potthakanibandhanatopi sati uppajjati, upanikkhepatopi sati uppajjati, anubhūtatopi sati uppajjatīti.

    ‘‘કથં અભિજાનતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? યથા, મહારાજ, આયસ્મા ચ આનન્દો ખુજ્જુત્તરા ચ ઉપાસિકા, યે વા પન અઞ્ઞેપિ કેચિ જાતિસ્સરા જાતિં સરન્તિ, એવં અભિજાનતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ abhijānato sati uppajjati? Yathā, mahārāja, āyasmā ca ānando khujjuttarā ca upāsikā, ye vā pana aññepi keci jātissarā jātiṃ saranti, evaṃ abhijānato sati uppajjati.

    ‘‘કથં કટુમિકાય સતિ ઉપ્પજ્જતિ? યો પકતિયા મુટ્ઠસ્સતિકો, પરે ચ તં સરાપનત્થં નિબન્ધન્તિ, એવં કટુમિકાય સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ kaṭumikāya sati uppajjati? Yo pakatiyā muṭṭhassatiko, pare ca taṃ sarāpanatthaṃ nibandhanti, evaṃ kaṭumikāya sati uppajjati.

    ‘‘કથં ઓળારિકવિઞ્ઞાણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? યદા રજ્જે વા અભિસિત્તો હોતિ, સોતાપત્તિફલં વા પત્તો હોતિ, એવં ઓળારિકવિઞ્ઞાણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ oḷārikaviññāṇato sati uppajjati? Yadā rajje vā abhisitto hoti, sotāpattiphalaṃ vā patto hoti, evaṃ oḷārikaviññāṇato sati uppajjati.

    ‘‘કથં હિતવિઞ્ઞાણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? યમ્હિ સુખાપિતો, ‘અમુકસ્મિં એવં સુખાપિતો’તિ સરતિ, એવં હિતવિઞ્ઞાણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ hitaviññāṇato sati uppajjati? Yamhi sukhāpito, ‘amukasmiṃ evaṃ sukhāpito’ti sarati, evaṃ hitaviññāṇato sati uppajjati.

    ‘‘કથં અહિતવિઞ્ઞાણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? યમ્હિ દુક્ખાપિતો, ‘અમુકસ્મિં એવં દુક્ખાપિતો’તિ સરતિ, એવં અહિતવિઞ્ઞાણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ ahitaviññāṇato sati uppajjati? Yamhi dukkhāpito, ‘amukasmiṃ evaṃ dukkhāpito’ti sarati, evaṃ ahitaviññāṇato sati uppajjati.

    ‘‘કથં સભાગનિમિત્તતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? સદિસં પુગ્ગલં દિસ્વા માતરં વા પિતરં વા ભાતરં વા ભગિનિં વા સરતિ, ઓટ્ઠં વા ગોણં વા ગદ્રભં વા દિસ્વા અઞ્ઞં તાદિસં ઓટ્ઠં વા ગોણં વા ગદ્રભં વા સરતિ, એવં સભાગનિમિત્તતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ sabhāganimittato sati uppajjati? Sadisaṃ puggalaṃ disvā mātaraṃ vā pitaraṃ vā bhātaraṃ vā bhaginiṃ vā sarati, oṭṭhaṃ vā goṇaṃ vā gadrabhaṃ vā disvā aññaṃ tādisaṃ oṭṭhaṃ vā goṇaṃ vā gadrabhaṃ vā sarati, evaṃ sabhāganimittato sati uppajjati.

    ‘‘કથં વિસભાગનિમત્તતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? અસુકસ્સ નામ વણ્ણો એદિસો, સદ્દો એદિસો, ગન્ધો એદિસો, રસો એદિસો, ફોટ્ઠબ્બો એદિસોતિ સરતિ, એવમ્પિ વિસભાગનિમિત્તતોપિ ંસતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ visabhāganimattato sati uppajjati? Asukassa nāma vaṇṇo ediso, saddo ediso, gandho ediso, raso ediso, phoṭṭhabbo edisoti sarati, evampi visabhāganimittatopi ṃsati uppajjati.

    ‘‘કથં કથાભિઞ્ઞાણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? યો પકતિયા મુટ્ઠસ્સતિકો હોતિ, તં પરે સરાપેન્તિ, તેન સો સરતિ, એવં કથાભિઞ્ઞાણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ kathābhiññāṇato sati uppajjati? Yo pakatiyā muṭṭhassatiko hoti, taṃ pare sarāpenti, tena so sarati, evaṃ kathābhiññāṇato sati uppajjati.

    ‘‘કથં લક્ખણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? યો પકતિયા બલીબદ્દાનં અઙ્ગેન જાનાતિ, લક્ખણેન જાનાતિ, એવં લક્ખણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ lakkhaṇato sati uppajjati? Yo pakatiyā balībaddānaṃ aṅgena jānāti, lakkhaṇena jānāti, evaṃ lakkhaṇato sati uppajjati.

    ‘‘કથં સારણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? યો પકતિયા મુટ્ઠસ્સતિકો હોતિ, યો તં ‘સરાહિ ભો, સરાહિ ભો’તિ પુનપ્પુનં સરાપેતિ, એવં સારણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ sāraṇato sati uppajjati? Yo pakatiyā muṭṭhassatiko hoti, yo taṃ ‘sarāhi bho, sarāhi bho’ti punappunaṃ sarāpeti, evaṃ sāraṇato sati uppajjati.

    ‘‘કથં મુદ્દાતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? લિપિયા સિક્ખિતત્તા જાનાતિ ‘ઇમસ્સ અક્ખરસ્સ અનન્તરં ઇમં અક્ખરં કાતબ્બ’ન્તિ એવં મુદ્દાતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ muddāto sati uppajjati? Lipiyā sikkhitattā jānāti ‘imassa akkharassa anantaraṃ imaṃ akkharaṃ kātabba’nti evaṃ muddāto sati uppajjati.

    ‘‘કથં ગણનાતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? ગણનાય સિક્ખિતત્તા ગણકા બહુમ્પિ ગણેન્તિ, એવં ગણનાતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ gaṇanāto sati uppajjati? Gaṇanāya sikkhitattā gaṇakā bahumpi gaṇenti, evaṃ gaṇanāto sati uppajjati.

    ‘‘કથં ધારણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? ધારણાય સિક્ખિતત્તા ધારણકા બહુમ્પિ ધારેન્તિ , એવં ધારણતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ dhāraṇato sati uppajjati? Dhāraṇāya sikkhitattā dhāraṇakā bahumpi dhārenti , evaṃ dhāraṇato sati uppajjati.

    ‘‘કથં ભાવનાતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? ઇધ ભિક્ખુ અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથીદં, એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે॰… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, એવં ભાવનાતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ bhāvanāto sati uppajjati? Idha bhikkhu anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati, seyyathīdaṃ, ekampi jātiṃ dvepi jātiyo…pe… iti sākāraṃ sauddesaṃ pubbenivāsaṃ anussarati, evaṃ bhāvanāto sati uppajjati.

    ‘‘કથં પોત્થકનિબન્ધનતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? રાજાનો અનુસાસનિયં અસ્સરન્તા 1 એતં પોત્થકં આહરથાતિ, તેન પોત્થકેન અનુસ્સરન્તિ, એવં પોત્થકનિબન્ધનતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ potthakanibandhanato sati uppajjati? Rājāno anusāsaniyaṃ assarantā 2 etaṃ potthakaṃ āharathāti, tena potthakena anussaranti, evaṃ potthakanibandhanato sati uppajjati.

    ‘‘કથં ઉપનિક્ખેપતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? ઉપનિક્ખિત્તં ભણ્ડં દિસ્વા સરતિ, એવં ઉપનિક્ખેપતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ.

    ‘‘Kathaṃ upanikkhepato sati uppajjati? Upanikkhittaṃ bhaṇḍaṃ disvā sarati, evaṃ upanikkhepato sati uppajjati.

    ‘‘કથં અનુભૂતતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ? દિટ્ઠત્તા રૂપં સરતિ, સુતત્તા સદ્દં સરતિ, ઘાયિતત્તા ગન્ધં સરતિ, સાયિતત્તા રસં સરતિ, ફુટ્ઠત્તા ફોટ્ઠબ્બં સરતિ, વિઞ્ઞાતત્તા ધમ્મં સરતિ, એવં અનુભૂતતો સતિ ઉપ્પજ્જતિ. ઇમેહિ ખો, મહારાજ, સત્તરસહાકારેહિ સતિ ઉપ્પજ્જતી’’તિ.

    ‘‘Kathaṃ anubhūtato sati uppajjati? Diṭṭhattā rūpaṃ sarati, sutattā saddaṃ sarati, ghāyitattā gandhaṃ sarati, sāyitattā rasaṃ sarati, phuṭṭhattā phoṭṭhabbaṃ sarati, viññātattā dhammaṃ sarati, evaṃ anubhūtato sati uppajjati. Imehi kho, mahārāja, sattarasahākārehi sati uppajjatī’’ti.

    ‘‘કલ્લોસિ, ભન્તે નાગસેના’’તિ.

    ‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.

    સતિઉપ્પજ્જનપઞ્હો પઠમો.

    Satiuppajjanapañho paṭhamo.







    Footnotes:
    1. અનુસ્સરન્તા (સબ્બત્થ)
    2. anussarantā (sabbattha)

    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact