Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
૫. સતોકારિઞાણનિદ્દેસો
5. Satokāriñāṇaniddeso
૧૬૩. કતમાનિ બાત્તિંસ સતોકારિસ્સ ઞાણાનિ? ઇધ ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ સતો પસ્સસતિ. દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘‘દીઘં અસ્સસામી’’તિ પજાનાતિ. દીઘં વા પસ્સસન્તો ‘‘દીઘં પસ્સસામી’’તિ પજાનાતિ. રસ્સં વા અસ્સસન્તો ‘‘રસ્સં અસ્સસામી’’તિ પજાનાતિ. રસ્સં વા પસ્સસન્તો ‘‘રસ્સં પસ્સસામી’’તિ પજાનાતિ. ‘‘સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. ‘‘સબ્બકાયપટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. ‘‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. ‘‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. પીતિપટિસંવેદી…પે॰… સુખપટિસંવેદી… ચિત્તસઙ્ખારપટિસંવેદી … પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં… ચિત્તપટિસંવેદી… અભિપ્પમોદયં ચિત્તં… સમાદહં ચિત્તં… વિમોચયં ચિત્તં… અનિચ્ચાનુપસ્સી… વિરાગાનુપસ્સી… નિરોધાનુપસ્સી… ‘‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. ‘‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ.
163. Katamāni bāttiṃsa satokārissa ñāṇāni? Idha bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā. So satova assasati sato passasati. Dīghaṃ vā assasanto ‘‘dīghaṃ assasāmī’’ti pajānāti. Dīghaṃ vā passasanto ‘‘dīghaṃ passasāmī’’ti pajānāti. Rassaṃ vā assasanto ‘‘rassaṃ assasāmī’’ti pajānāti. Rassaṃ vā passasanto ‘‘rassaṃ passasāmī’’ti pajānāti. ‘‘Sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmī’’ti sikkhati. ‘‘Sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmī’’ti sikkhati. ‘‘Passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmī’’ti sikkhati. ‘‘Passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmī’’ti sikkhati. Pītipaṭisaṃvedī…pe… sukhapaṭisaṃvedī… cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī … passambhayaṃ cittasaṅkhāraṃ… cittapaṭisaṃvedī… abhippamodayaṃ cittaṃ… samādahaṃ cittaṃ… vimocayaṃ cittaṃ… aniccānupassī… virāgānupassī… nirodhānupassī… ‘‘paṭinissaggānupassī assasissāmī’’ti sikkhati. ‘‘Paṭinissaggānupassī passasissāmī’’ti sikkhati.
૧૬૪. ઇધાતિ ઇમિસ્સા દિટ્ઠિયા, ઇમિસ્સા ખન્તિયા, ઇમિસ્સા રુચિયા, ઇમસ્મિં આદાયે, ઇમસ્મિં ધમ્મે, ઇમસ્મિં વિનયે, ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે, ઇમસ્મિં પાવચને, ઇમસ્મિં બ્રહ્મચરિયે, ઇમસ્મિં સત્થુસાસને. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ઇધા’’તિ. ભિક્ખૂતિ પુથુજ્જનકલ્યાણકો વા હોતિ ભિક્ખુ સેક્ખો વા અરહા વા અકુપ્પધમ્મો. અરઞ્ઞન્તિ નિક્ખમિત્વા બહિ ઇન્દખીલા સબ્બમેતં અરઞ્ઞં. રુક્ખમૂલન્તિ યત્થ ભિક્ખુનો આસનં પઞ્ઞત્તં હોતિ મઞ્ચો વા પીઠં વા ભિસિ વા તટ્ટિકા વા ચમ્મખણ્ડો વા તિણસન્થરો 1 વા પણ્ણસન્થરો વા પલાલસન્થરો 2 વા, તત્થ ભિક્ખુ ચઙ્કમતિ વા તિટ્ઠતિ વા નિસીદતિ વા સેય્યં વા કપ્પેતિ. સુઞ્ઞન્તિ કેનચિ અનાકિણ્ણં હોતિ ગહટ્ઠેહિ વા પબ્બજિતેહિ વા. અગારન્તિ 3 વિહારો અડ્ઢયોગો પાસાદો હમ્મિયં ગુહા. નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વાતિ નિસિન્નો હોતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા . ઉજું કાયં પણિધાયાતિ ઉજુકો હોતિ કાયો ઠિતો 4 સુપણિહિતો. પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વાતિ. પરીતિ પરિગ્ગહટ્ઠો. મુખન્તિ નિય્યાનટ્ઠો. સતીતિ ઉપટ્ઠાનટ્ઠો. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા’’તિ.
164.Idhāti imissā diṭṭhiyā, imissā khantiyā, imissā ruciyā, imasmiṃ ādāye, imasmiṃ dhamme, imasmiṃ vinaye, imasmiṃ dhammavinaye, imasmiṃ pāvacane, imasmiṃ brahmacariye, imasmiṃ satthusāsane. Tena vuccati – ‘‘idhā’’ti. Bhikkhūti puthujjanakalyāṇako vā hoti bhikkhu sekkho vā arahā vā akuppadhammo. Araññanti nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbametaṃ araññaṃ. Rukkhamūlanti yattha bhikkhuno āsanaṃ paññattaṃ hoti mañco vā pīṭhaṃ vā bhisi vā taṭṭikā vā cammakhaṇḍo vā tiṇasantharo 5 vā paṇṇasantharo vā palālasantharo 6 vā, tattha bhikkhu caṅkamati vā tiṭṭhati vā nisīdati vā seyyaṃ vā kappeti. Suññanti kenaci anākiṇṇaṃ hoti gahaṭṭhehi vā pabbajitehi vā. Agāranti 7 vihāro aḍḍhayogo pāsādo hammiyaṃ guhā. Nisīdati pallaṅkaṃ ābhujitvāti nisinno hoti pallaṅkaṃ ābhujitvā . Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyāti ujuko hoti kāyo ṭhito 8 supaṇihito. Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvāti. Parīti pariggahaṭṭho. Mukhanti niyyānaṭṭho. Satīti upaṭṭhānaṭṭho. Tena vuccati – ‘‘parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti.
૧૬૫. સતોવ અસ્સસતિ, સતો પસ્સસતીતિ બાત્તિંસાય આકારેહિ સતો કારી હોતિ. દીઘં અસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન સતો કારી હોતિ. દીઘં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન સતો કારી હોતિ. રસ્સં અસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન સતો કારી હોતિ. રસ્સં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન સતો કારી હોતિ…પે॰… પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સાસવસેન પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન સતો કારી હોતિ.
165.Satova assasati, sato passasatīti bāttiṃsāya ākārehi sato kārī hoti. Dīghaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena sato kārī hoti. Dīghaṃ passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena sato kārī hoti. Rassaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena sato kārī hoti. Rassaṃ passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena sato kārī hoti…pe… paṭinissaggānupassī assāsavasena paṭinissaggānupassī passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena sato kārī hoti.
પઠમચતુક્કનિદ્દેસો
Paṭhamacatukkaniddeso
૧૬૬. કથં દીઘં અસ્સસન્તો ‘‘દીઘં અસ્સસામી’’તિ પજાનાતિ, દીઘં પસ્સસન્તો ‘‘દીઘં પસ્સસામી’’તિ પજાનાતિ? દીઘં અસ્સાસં અદ્ધાનસઙ્ખાતે અસ્સસતિ, દીઘં પસ્સાસં અદ્ધાનસઙ્ખાતે પસ્સસતિ, દીઘં અસ્સાસપસ્સાસં અદ્ધાનસઙ્ખાતે અસ્સસતિપિ પસ્સસતિપિ. દીઘં અસ્સાસપસ્સાસં અદ્ધાનસઙ્ખાતે અસ્સસતોપિ પસ્સસતોપિ છન્દો ઉપ્પજ્જતિ. છન્દવસેન તતો સુખુમતરં દીઘં અસ્સાસં અદ્ધાનસઙ્ખાતે અસ્સસતિ, છન્દવસેન તતો સુખુમતરં દીઘં પસ્સાસં અદ્ધાનસઙ્ખાતે પસ્સસતિ, છન્દવસેન તતો સુખુમતરં દીઘં અસ્સાસપસ્સાસં અદ્ધાનસઙ્ખાતે અસ્સસતિપિ પસ્સસતિપિ. છન્દવસેન તતો સુખુમતરં દીઘં અસ્સાસપસ્સાસં અદ્ધાનસઙ્ખાતે અસ્સસતોપિ પસ્સસતોપિ પામોજ્જં ઉપ્પજ્જતિ. પામોજ્જવસેન તતો સુખુમતરં દીઘં અસ્સાસં અદ્ધાનસઙ્ખાતે અસ્સસતિ, પામોજ્જવસેન તતો સુખુમતરં દીઘં પસ્સાસં અદ્ધાનસઙ્ખાતે પસ્સસતિ, પામોજ્જવસેન તતો સુખુમતરં દીઘં અસ્સાસપસ્સાસં અદ્ધાનસઙ્ખાતે અસ્સસતિપિ પસ્સસતિપિ. પામોજ્જવસેન તતો સુખુમતરં દીઘં અસ્સાસપસ્સાસં અદ્ધાનસઙ્ખાતે અસ્સસતોપિ પસ્સસતોપિ દીઘં અસ્સાસપસ્સાસાપિ ચિત્તં વિવત્તતિ, ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ. ઇમેહિ નવહાકારેહિ દીઘં અસ્સાસપસ્સાસા કાયો. ઉપટ્ઠાનં સતિ. અનુપસ્સના ઞાણં. કાયો ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં કાયં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘કાયે કાયાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
166. Kathaṃ dīghaṃ assasanto ‘‘dīghaṃ assasāmī’’ti pajānāti, dīghaṃ passasanto ‘‘dīghaṃ passasāmī’’ti pajānāti? Dīghaṃ assāsaṃ addhānasaṅkhāte assasati, dīghaṃ passāsaṃ addhānasaṅkhāte passasati, dīghaṃ assāsapassāsaṃ addhānasaṅkhāte assasatipi passasatipi. Dīghaṃ assāsapassāsaṃ addhānasaṅkhāte assasatopi passasatopi chando uppajjati. Chandavasena tato sukhumataraṃ dīghaṃ assāsaṃ addhānasaṅkhāte assasati, chandavasena tato sukhumataraṃ dīghaṃ passāsaṃ addhānasaṅkhāte passasati, chandavasena tato sukhumataraṃ dīghaṃ assāsapassāsaṃ addhānasaṅkhāte assasatipi passasatipi. Chandavasena tato sukhumataraṃ dīghaṃ assāsapassāsaṃ addhānasaṅkhāte assasatopi passasatopi pāmojjaṃ uppajjati. Pāmojjavasena tato sukhumataraṃ dīghaṃ assāsaṃ addhānasaṅkhāte assasati, pāmojjavasena tato sukhumataraṃ dīghaṃ passāsaṃ addhānasaṅkhāte passasati, pāmojjavasena tato sukhumataraṃ dīghaṃ assāsapassāsaṃ addhānasaṅkhāte assasatipi passasatipi. Pāmojjavasena tato sukhumataraṃ dīghaṃ assāsapassāsaṃ addhānasaṅkhāte assasatopi passasatopi dīghaṃ assāsapassāsāpi cittaṃ vivattati, upekkhā saṇṭhāti. Imehi navahākārehi dīghaṃ assāsapassāsā kāyo. Upaṭṭhānaṃ sati. Anupassanā ñāṇaṃ. Kāyo upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ kāyaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
૧૬૭. અનુપસ્સતીતિ કથં તં કાયં અનુપસ્સતિ? અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ, નો નિચ્ચતો. દુક્ખતો અનુપસ્સતિ, નો સુખતો. અનત્તતો અનુપસ્સતિ, નો અત્તતો. નિબ્બિન્દતિ, નો નન્દતિ. વિરજ્જતિ, નો રજ્જતિ. નિરોધેતિ, નો સમુદેતિ. પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ. અનિચ્ચતો અનુપસ્સન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ. દુક્ખતો અનુપસ્સન્તો સુખસઞ્ઞં પજહતિ. અનત્તતો અનુપસ્સન્તો અત્તસઞ્ઞં પજહતિ. નિબ્બિન્દન્તો નન્દિં પજહતિ. વિરજ્જન્તો રાગં પજહતિ. નિરોધેન્તો સમુદયં પજહતિ. પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ. એવં તં કાયં અનુપસ્સતિ.
167.Anupassatīti kathaṃ taṃ kāyaṃ anupassati? Aniccato anupassati, no niccato. Dukkhato anupassati, no sukhato. Anattato anupassati, no attato. Nibbindati, no nandati. Virajjati, no rajjati. Nirodheti, no samudeti. Paṭinissajjati, no ādiyati. Aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati. Dukkhato anupassanto sukhasaññaṃ pajahati. Anattato anupassanto attasaññaṃ pajahati. Nibbindanto nandiṃ pajahati. Virajjanto rāgaṃ pajahati. Nirodhento samudayaṃ pajahati. Paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati. Evaṃ taṃ kāyaṃ anupassati.
ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના – તત્થ જાતાનં ધમ્માનં અનતિવત્તનટ્ઠેન ભાવના, ઇન્દ્રિયાનં એકરસટ્ઠેન ભાવના, તદુપગવીરિયવાહનટ્ઠેન ભાવના, આસેવનટ્ઠેન ભાવના. દીઘં અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો વિદિતા વેદના ઉપ્પજ્જન્તિ, વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ, વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. વિદિતા સઞ્ઞા ઉપ્પજ્જન્તિ, વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ, વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. વિદિતા વિતક્કા ઉપ્પજ્જન્તિ, વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ, વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ.
Bhāvanāti catasso bhāvanā – tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena bhāvanā, indriyānaṃ ekarasaṭṭhena bhāvanā, tadupagavīriyavāhanaṭṭhena bhāvanā, āsevanaṭṭhena bhāvanā. Dīghaṃ assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato viditā vedanā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti. Viditā saññā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti. Viditā vitakkā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti.
કથં વિદિતા વેદના ઉપ્પજ્જન્તિ, વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ, વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ? કથં વેદનાય ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ? અવિજ્જાસમુદયા વેદનાસમુદયોતિ – પચ્ચયસમુદયટ્ઠેન વેદનાય ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ. તણ્હાસમુદયા વેદનાસમુદયોતિ… કમ્મસમુદયા વેદનાસમુદયોતિ… ફસ્સસમુદયા વેદનાસમુદયોતિ પચ્ચયસમુદયટ્ઠેન વેદનાય ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ. નિબ્બત્તિલક્ખણં પસ્સતોપિ વેદનાય ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ. એવં વેદનાય ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ.
Kathaṃ viditā vedanā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti? Kathaṃ vedanāya uppādo vidito hoti? Avijjāsamudayā vedanāsamudayoti – paccayasamudayaṭṭhena vedanāya uppādo vidito hoti. Taṇhāsamudayā vedanāsamudayoti… kammasamudayā vedanāsamudayoti… phassasamudayā vedanāsamudayoti paccayasamudayaṭṭhena vedanāya uppādo vidito hoti. Nibbattilakkhaṇaṃ passatopi vedanāya uppādo vidito hoti. Evaṃ vedanāya uppādo vidito hoti.
કથં વેદનાય ઉપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ? અનિચ્ચતો મનસિકરોતો ખયતુપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ. દુક્ખતો મનસિકરોતો ભયતુપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ. અનત્તતો મનસિકરોતો સુઞ્ઞતુપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ. એવં વેદનાય ઉપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ.
Kathaṃ vedanāya upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti? Aniccato manasikaroto khayatupaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Dukkhato manasikaroto bhayatupaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Anattato manasikaroto suññatupaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Evaṃ vedanāya upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti.
કથં વેદનાય અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ? અવિજ્જાનિરોધા વેદનાનિરોધોતિ – પચ્ચયનિરોધટ્ઠેન વેદનાય અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ. તણ્હાનિરોધા વેદનાનિરોધોતિ …પે॰… કમ્મનિરોધા વેદનાનિરોધોતિ…પે॰… ફસ્સનિરોધા વેદનાનિરોધોતિ પચ્ચયનિરોધટ્ઠેન વેદનાય અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ. વિપરિણામલક્ખણં પસ્સતોપિ વેદનાય અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ. એવં વેદનાય અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ. એવં વિદિતા વેદના ઉપ્પજ્જન્તિ, વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ, વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ.
Kathaṃ vedanāya atthaṅgamo vidito hoti? Avijjānirodhā vedanānirodhoti – paccayanirodhaṭṭhena vedanāya atthaṅgamo vidito hoti. Taṇhānirodhā vedanānirodhoti …pe… kammanirodhā vedanānirodhoti…pe… phassanirodhā vedanānirodhoti paccayanirodhaṭṭhena vedanāya atthaṅgamo vidito hoti. Vipariṇāmalakkhaṇaṃ passatopi vedanāya atthaṅgamo vidito hoti. Evaṃ vedanāya atthaṅgamo vidito hoti. Evaṃ viditā vedanā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti.
કથં વિદિતા સઞ્ઞા ઉપ્પજ્જન્તિ, વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ, વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ? કથં સઞ્ઞાય ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ? અવિજ્જાસમુદયા સઞ્ઞાસમુદયોતિ – પચ્ચયસમુદયટ્ઠેન સઞ્ઞાય ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ. તણ્હાસમુદયા સઞ્ઞાસમુદયોતિ…પે॰… કમ્મસમુદયા સઞ્ઞાસમુદયોતિ…પે॰… ફસ્સસમુદયા સઞ્ઞાસમુદયોતિ – પચ્ચયસમુદયટ્ઠેન સઞ્ઞાય ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ. નિબ્બત્તિલક્ખણં પસ્સતોપિ સઞ્ઞાય ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ. એવં સઞ્ઞાય ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ.
Kathaṃ viditā saññā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti? Kathaṃ saññāya uppādo vidito hoti? Avijjāsamudayā saññāsamudayoti – paccayasamudayaṭṭhena saññāya uppādo vidito hoti. Taṇhāsamudayā saññāsamudayoti…pe… kammasamudayā saññāsamudayoti…pe… phassasamudayā saññāsamudayoti – paccayasamudayaṭṭhena saññāya uppādo vidito hoti. Nibbattilakkhaṇaṃ passatopi saññāya uppādo vidito hoti. Evaṃ saññāya uppādo vidito hoti.
કથં સઞ્ઞાય ઉપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ? અનિચ્ચતો મનસિકરોતો ખયતુપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ. દુક્ખતો મનસિકરોતો ભયતુપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ. અનત્તતો મનસિકરોતો સુઞ્ઞતુપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ. એવં સઞ્ઞાય ઉપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ.
Kathaṃ saññāya upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti? Aniccato manasikaroto khayatupaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Dukkhato manasikaroto bhayatupaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Anattato manasikaroto suññatupaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Evaṃ saññāya upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti.
કથં સઞ્ઞાય અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ? અવિજ્જાનિરોધા સઞ્ઞાનિરોધોતિ – પચ્ચયનિરોધટ્ઠેન સઞ્ઞાય અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ. તણ્હાનિરોધા સઞ્ઞાનિરોધોતિ…પે॰… કમ્મનિરોધા સઞ્ઞાનિરોધોતિ…પે॰… ફસ્સનિરોધા સઞ્ઞાનિરોધોતિ – પચ્ચયનિરોધટ્ઠેન સઞ્ઞાય અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ. વિપરિણામલક્ખણં પસ્સતોપિ સઞ્ઞાય અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ. એવં સઞ્ઞાય અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ. એવં વિદિતા સઞ્ઞા ઉપ્પજ્જન્તિ, વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ, વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ.
Kathaṃ saññāya atthaṅgamo vidito hoti? Avijjānirodhā saññānirodhoti – paccayanirodhaṭṭhena saññāya atthaṅgamo vidito hoti. Taṇhānirodhā saññānirodhoti…pe… kammanirodhā saññānirodhoti…pe… phassanirodhā saññānirodhoti – paccayanirodhaṭṭhena saññāya atthaṅgamo vidito hoti. Vipariṇāmalakkhaṇaṃ passatopi saññāya atthaṅgamo vidito hoti. Evaṃ saññāya atthaṅgamo vidito hoti. Evaṃ viditā saññā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti.
કથં વિદિતા વિતક્કા ઉપ્પજ્જન્તિ, વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ, વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ? કથં વિતક્કાનં ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ? અવિજ્જાસમુદયા વિતક્કસમુદયોતિ – પચ્ચયસમુદયટ્ઠેન વિતક્કાનં ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ. તણ્હાસમુદયા વિતક્કસમુદયોતિ…પે॰… કમ્મસમુદયા વિતક્કસમુદયોતિ…પે॰… સઞ્ઞાસમુદયા વિતક્કસમુદયોતિ – પચ્ચયસમુદયટ્ઠેન વિતક્કાનં ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ. નિબ્બત્તિલક્ખણં પસ્સતોપિ વિતક્કાનં ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ. એવં વિતક્કાનં ઉપ્પાદો વિદિતો હોતિ.
Kathaṃ viditā vitakkā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti? Kathaṃ vitakkānaṃ uppādo vidito hoti? Avijjāsamudayā vitakkasamudayoti – paccayasamudayaṭṭhena vitakkānaṃ uppādo vidito hoti. Taṇhāsamudayā vitakkasamudayoti…pe… kammasamudayā vitakkasamudayoti…pe… saññāsamudayā vitakkasamudayoti – paccayasamudayaṭṭhena vitakkānaṃ uppādo vidito hoti. Nibbattilakkhaṇaṃ passatopi vitakkānaṃ uppādo vidito hoti. Evaṃ vitakkānaṃ uppādo vidito hoti.
કથં વિતક્કાનં ઉપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ? અનિચ્ચતો મનસિકરોતો ખયતુપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ. દુક્ખતો મનસિકરોતો ભયતુપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ. અનત્તતો મનસિકરોતો સુઞ્ઞતુપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ. એવં વિતક્કાનં ઉપટ્ઠાનં વિદિતં હોતિ.
Kathaṃ vitakkānaṃ upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti? Aniccato manasikaroto khayatupaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Dukkhato manasikaroto bhayatupaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Anattato manasikaroto suññatupaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Evaṃ vitakkānaṃ upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti.
કથં વિતક્કાનં અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ? અવિજ્જાનિરોધા વિતક્કનિરોધોતિ – પચ્ચયનિરોધટ્ઠેન વિતક્કાનં અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ. તણ્હાનિરોધા વિતક્કનિરોધોતિ…પે॰… કમ્મનિરોધા વિતક્કનિરોધોતિ…પે॰… સઞ્ઞાનિરોધા વિતક્કનિરોધોતિ – પચ્ચયનિરોધટ્ઠેન વિતક્કાનં અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ. વિપરિણામલક્ખણં પસ્સતોપિ વિતક્કાનં અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ. એવં વિતક્કાનં અત્થઙ્ગમો વિદિતો હોતિ. એવં વિદિતા વિતક્કા ઉપ્પજ્જન્તિ, વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ, વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ.
Kathaṃ vitakkānaṃ atthaṅgamo vidito hoti? Avijjānirodhā vitakkanirodhoti – paccayanirodhaṭṭhena vitakkānaṃ atthaṅgamo vidito hoti. Taṇhānirodhā vitakkanirodhoti…pe… kammanirodhā vitakkanirodhoti…pe… saññānirodhā vitakkanirodhoti – paccayanirodhaṭṭhena vitakkānaṃ atthaṅgamo vidito hoti. Vipariṇāmalakkhaṇaṃ passatopi vitakkānaṃ atthaṅgamo vidito hoti. Evaṃ vitakkānaṃ atthaṅgamo vidito hoti. Evaṃ viditā vitakkā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti.
૧૬૮. દીઘં અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ, ગોચરઞ્ચ પજાનાતિ, સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતિ…પે॰… મગ્ગં સમોધાનેતિ, ધમ્મે સમોધાનેતિ, ગોચરઞ્ચ પજાનાતિ, સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતિ.
168. Dīghaṃ assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānanto indriyāni samodhāneti, gocarañca pajānāti, samatthañca paṭivijjhati…pe… maggaṃ samodhāneti, dhamme samodhāneti, gocarañca pajānāti, samatthañca paṭivijjhati.
ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતીતિ કથં ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ? અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં સમોધાનેતિ, પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં સમોધાનેતિ, ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં સમોધાનેતિ, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં સમોધાનેતિ, દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં સમોધાનેતિ. અયં પુગ્ગલો ઇમાનિ ઇન્દ્રિયાનિ ઇમસ્મિં આરમ્મણે સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતી’’તિ.
Indriyāni samodhānetīti kathaṃ indriyāni samodhāneti? Adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ samodhāneti, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ samodhāneti, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ samodhāneti, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ samodhāneti, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ samodhāneti. Ayaṃ puggalo imāni indriyāni imasmiṃ ārammaṇe samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘indriyāni samodhānetī’’ti.
ગોચરઞ્ચ પજાનાતીતિ યં તસ્સ આરમ્મણં, તં તસ્સ ગોચરં. યં તસ્સ ગોચરં, તં તસ્સ આરમ્મણં. પજાનાતીતિ પુગ્ગલો. પજાનના પઞ્ઞા.
Gocarañca pajānātīti yaṃ tassa ārammaṇaṃ, taṃ tassa gocaraṃ. Yaṃ tassa gocaraṃ, taṃ tassa ārammaṇaṃ. Pajānātīti puggalo. Pajānanā paññā.
સમન્તિ આરમ્મણસ્સ ઉપટ્ઠાનં સમં, ચિત્તસ્સ અવિક્ખેપો સમં, ચિત્તસ્સ અધિટ્ઠાનં સમં, ચિત્તસ્સ વોદાનં સમં. અત્થોતિ અનવજ્જટ્ઠો નિક્કિલેસટ્ઠો વોદાનટ્ઠો પરમટ્ઠો. પટિવિજ્ઝતીતિ આરમ્મણસ્સ ઉપટ્ઠાનટ્ઠં પટિવિજ્ઝતિ, ચિત્તસ્સ અવિક્ખેપટ્ઠં પટિવિજ્ઝતિ, ચિત્તસ્સ અધિટ્ઠાનટ્ઠં પટિવિજ્ઝતિ, ચિત્તસ્સ વોદાનટ્ઠં પટિવિજ્ઝતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Samanti ārammaṇassa upaṭṭhānaṃ samaṃ, cittassa avikkhepo samaṃ, cittassa adhiṭṭhānaṃ samaṃ, cittassa vodānaṃ samaṃ. Atthoti anavajjaṭṭho nikkilesaṭṭho vodānaṭṭho paramaṭṭho. Paṭivijjhatīti ārammaṇassa upaṭṭhānaṭṭhaṃ paṭivijjhati, cittassa avikkhepaṭṭhaṃ paṭivijjhati, cittassa adhiṭṭhānaṭṭhaṃ paṭivijjhati, cittassa vodānaṭṭhaṃ paṭivijjhati. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
બલાનિ સમોધાનેતીતિ કથં બલાનિ સમોધાનેતિ? અસ્સદ્ધિયે અકમ્પિયટ્ઠેન સદ્ધાબલં સમોધાનેતિ, કોસજ્જે અકમ્પિયટ્ઠેન વીરિયબલં સમોધાનેતિ, પમાદે અકમ્પિયટ્ઠેન સતિબલં સમોધાનેતિ, ઉદ્ધચ્ચે અકમ્પિયટ્ઠેન સમાધિબલં સમોધાનેતિ , અવિજ્જાય અકમ્પિયટ્ઠેન પઞ્ઞાબલં સમોધાનેતિ. અયં પુગ્ગલો ઇમાનિ બલાનિ ઇમસ્મિં આરમ્મણે સમોધાનેતિ . તેન વુચ્ચતિ – બલાનિ સમોધાનેતીતિ. ગોચરઞ્ચ પજાનાતીતિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Balāni samodhānetīti kathaṃ balāni samodhāneti? Assaddhiye akampiyaṭṭhena saddhābalaṃ samodhāneti, kosajje akampiyaṭṭhena vīriyabalaṃ samodhāneti, pamāde akampiyaṭṭhena satibalaṃ samodhāneti, uddhacce akampiyaṭṭhena samādhibalaṃ samodhāneti , avijjāya akampiyaṭṭhena paññābalaṃ samodhāneti. Ayaṃ puggalo imāni balāni imasmiṃ ārammaṇe samodhāneti . Tena vuccati – balāni samodhānetīti. Gocarañca pajānātīti…pe… tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
બોજ્ઝઙ્ગે સમોધાનેતીતિ કથં બોજ્ઝઙ્ગે સમોધાનેતિ? ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં સમોધાનેતિ, પવિચયટ્ઠેન ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં સમોધાનેતિ, પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં સમોધાનેતિ, ફરણટ્ઠેન પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં સમોધાનેતિ, ઉપસમટ્ઠેન પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં સમોધાનેતિ, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં સમોધાનેતિ, પટિસઙ્ખાનટ્ઠેન ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં સમોધાનેતિ. અયં પુગ્ગલો ઇમે બોજ્ઝઙ્ગે ઇમસ્મિં આરમ્મણે સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘બોજ્ઝઙ્ગે સમોધાનેતી’’તિ. ગોચરઞ્ચ પજાનાતીતિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Bojjhaṅgesamodhānetīti kathaṃ bojjhaṅge samodhāneti? Upaṭṭhānaṭṭhena satisambojjhaṅgaṃ samodhāneti, pavicayaṭṭhena dhammavicayasambojjhaṅgaṃ samodhāneti, paggahaṭṭhena vīriyasambojjhaṅgaṃ samodhāneti, pharaṇaṭṭhena pītisambojjhaṅgaṃ samodhāneti, upasamaṭṭhena passaddhisambojjhaṅgaṃ samodhāneti, avikkhepaṭṭhena samādhisambojjhaṅgaṃ samodhāneti, paṭisaṅkhānaṭṭhena upekkhāsambojjhaṅgaṃ samodhāneti. Ayaṃ puggalo ime bojjhaṅge imasmiṃ ārammaṇe samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘bojjhaṅge samodhānetī’’ti. Gocarañca pajānātīti…pe… tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
મગ્ગં સમોધાનેતીતિ કથં મગ્ગં સમોધાનેતિ? દસ્સનટ્ઠેન સમ્માદિટ્ઠિં સમોધાનેતિ, અભિનિરોપનટ્ઠેન સમ્માસઙ્કપ્પં સમોધાનેતિ, પરિગ્ગહટ્ઠેન સમ્માવાચં સમોધાનેતિ, સમુટ્ઠાનટ્ઠેન સમ્માકમ્મન્તં સમોધાનેતિ, વોદાનટ્ઠેન સમ્માઆજીવં સમોધાનેતિ, પગ્ગહટ્ઠેન સમ્માવાયામં સમોધાનેતિ, ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સમ્માસતિં સમોધાનેતિ, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમ્માસમાધિં સમોધાનેતિ. અયં પુગ્ગલો ઇમં મગ્ગં ઇમસ્મિં આરમ્મણે સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘મગ્ગં સમોધાનેતી’’તિ. ગોચરઞ્ચ પજાનાતીતિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Maggaṃ samodhānetīti kathaṃ maggaṃ samodhāneti? Dassanaṭṭhena sammādiṭṭhiṃ samodhāneti, abhiniropanaṭṭhena sammāsaṅkappaṃ samodhāneti, pariggahaṭṭhena sammāvācaṃ samodhāneti, samuṭṭhānaṭṭhena sammākammantaṃ samodhāneti, vodānaṭṭhena sammāājīvaṃ samodhāneti, paggahaṭṭhena sammāvāyāmaṃ samodhāneti, upaṭṭhānaṭṭhena sammāsatiṃ samodhāneti, avikkhepaṭṭhena sammāsamādhiṃ samodhāneti. Ayaṃ puggalo imaṃ maggaṃ imasmiṃ ārammaṇe samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘maggaṃ samodhānetī’’ti. Gocarañca pajānātīti…pe… tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
ધમ્મે સમોધાનેતીતિ કથં ધમ્મે સમોધાનેતિ? આધિપતેય્યટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ, અકમ્પિયટ્ઠેન બલાનિ સમોધાનેતિ, નિય્યાનટ્ઠેન બોજ્ઝઙ્ગે સમોધાનેતિ, હેતુટ્ઠેન મગ્ગં સમોધાનેતિ, ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિપટ્ઠાનં સમોધાનેતિ, પદહનટ્ઠેન સમ્મપ્પધાનં સમોધાનેતિ, ઇજ્ઝનટ્ઠેન ઇદ્ધિપાદં સમોધાનેતિ તથટ્ઠેન સચ્ચં સમોધાનેતિ, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમથં સમોધાનેતિ, અનુપસ્સનટ્ઠેન વિપસ્સનં સમોધાનેતિ, એકરસટ્ઠેન સમથવિપસ્સનં સમોધાનેતિ, અનતિવત્તનટ્ઠેન યુગનદ્ધં સમોધાનેતિ, સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિં સમોધાનેતિ, અવિક્ખેપટ્ઠેન ચિત્તવિસુદ્ધિં સમોધાનેતિ, દસ્સનટ્ઠેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિં સમોધાનેતિ, વિમુત્તટ્ઠેન વિમોક્ખં સમોધાનેતિ , પટિવેધટ્ઠેન વિજ્જં સમોધાનેતિ, પરિચ્ચાગટ્ઠેન વિમુત્તિં સમોધાનેતિ, સમુચ્છેદટ્ઠેન ખયે ઞાણં સમોધાનેતિ , પટિપ્પસ્સદ્ધટ્ઠેન અનુપ્પાદે ઞાણં સમોધાનેતિ, છન્દં મૂલટ્ઠેન સમોધાનેતિ, મનસિકારં સમુટ્ઠાનટ્ઠેન સમોધાનેતિ, ફસ્સં સમોધાનટ્ઠેન સમોધાનેતિ, વેદનં સમોસરણટ્ઠેન સમોધાનેતિ, સમાધિં પમુખટ્ઠેન સમોધાનેતિ, સતિં આધિપતેય્યટ્ઠેન સમોધાનેતિ, પઞ્ઞં તતુત્તરટ્ઠેન સમોધાનેતિ, વિમુત્તિં સારટ્ઠેન સમોધાનેતિ, અમતોગધં નિબ્બાનં પરિયોસાનટ્ઠેન સમોધાનેતિ. અયં પુગ્ગલો ઇમે ધમ્મે ઇમસ્મિં આરમ્મણે સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ધમ્મે સમોધાનેતી’’તિ.
Dhamme samodhānetīti kathaṃ dhamme samodhāneti? Ādhipateyyaṭṭhena indriyāni samodhāneti, akampiyaṭṭhena balāni samodhāneti, niyyānaṭṭhena bojjhaṅge samodhāneti, hetuṭṭhena maggaṃ samodhāneti, upaṭṭhānaṭṭhena satipaṭṭhānaṃ samodhāneti, padahanaṭṭhena sammappadhānaṃ samodhāneti, ijjhanaṭṭhena iddhipādaṃ samodhāneti tathaṭṭhena saccaṃ samodhāneti, avikkhepaṭṭhena samathaṃ samodhāneti, anupassanaṭṭhena vipassanaṃ samodhāneti, ekarasaṭṭhena samathavipassanaṃ samodhāneti, anativattanaṭṭhena yuganaddhaṃ samodhāneti, saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhiṃ samodhāneti, avikkhepaṭṭhena cittavisuddhiṃ samodhāneti, dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhiṃ samodhāneti, vimuttaṭṭhena vimokkhaṃ samodhāneti , paṭivedhaṭṭhena vijjaṃ samodhāneti, pariccāgaṭṭhena vimuttiṃ samodhāneti, samucchedaṭṭhena khaye ñāṇaṃ samodhāneti , paṭippassaddhaṭṭhena anuppāde ñāṇaṃ samodhāneti, chandaṃ mūlaṭṭhena samodhāneti, manasikāraṃ samuṭṭhānaṭṭhena samodhāneti, phassaṃ samodhānaṭṭhena samodhāneti, vedanaṃ samosaraṇaṭṭhena samodhāneti, samādhiṃ pamukhaṭṭhena samodhāneti, satiṃ ādhipateyyaṭṭhena samodhāneti, paññaṃ tatuttaraṭṭhena samodhāneti, vimuttiṃ sāraṭṭhena samodhāneti, amatogadhaṃ nibbānaṃ pariyosānaṭṭhena samodhāneti. Ayaṃ puggalo ime dhamme imasmiṃ ārammaṇe samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘dhamme samodhānetī’’ti.
ગોચરઞ્ચ પજાનાતીતિ યં તસ્સ આરમ્મણં, તં તસ્સ ગોચરં. યં તસ્સ ગોચરં, તં તસ્સ આરમ્મણં પજાનાતીતિ પુગ્ગલો. પજાનના પઞ્ઞા. સમન્તિ આરમ્મણસ્સ ઉપટ્ઠાનં સમં, ચિત્તસ્સ અવિક્ખેપો સમં, ચિત્તસ્સ અધિટ્ઠાનં સમં, ચિત્તસ્સ વોદાનં સમં. અત્થોતિ અનવજ્જટ્ઠો નિક્કિલેસટ્ઠો વોદાનટ્ઠો પરમટ્ઠો. પટિવિજ્ઝતીતિ આરમ્મણસ્સ ઉપટ્ઠાનટ્ઠં પટિવિજ્ઝતિ, ચિત્તસ્સ અવિક્ખેપટ્ઠં પટિવિજ્ઝતિ, ચિત્તસ્સ અધિટ્ઠાનટ્ઠં પટિવિજ્ઝતિ, ચિત્તસ્સ વોદાનટ્ઠં પટિવિજ્ઝતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Gocarañca pajānātīti yaṃ tassa ārammaṇaṃ, taṃ tassa gocaraṃ. Yaṃ tassa gocaraṃ, taṃ tassa ārammaṇaṃ pajānātīti puggalo. Pajānanā paññā. Samanti ārammaṇassa upaṭṭhānaṃ samaṃ, cittassa avikkhepo samaṃ, cittassa adhiṭṭhānaṃ samaṃ, cittassa vodānaṃ samaṃ. Atthoti anavajjaṭṭho nikkilesaṭṭho vodānaṭṭho paramaṭṭho. Paṭivijjhatīti ārammaṇassa upaṭṭhānaṭṭhaṃ paṭivijjhati, cittassa avikkhepaṭṭhaṃ paṭivijjhati, cittassa adhiṭṭhānaṭṭhaṃ paṭivijjhati, cittassa vodānaṭṭhaṃ paṭivijjhati. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
૧૬૯. કથં રસ્સં અસ્સસન્તો ‘‘રસ્સં અસ્સસામી’’તિ પજાનાતિ, રસ્સં પસ્સસન્તો ‘‘રસ્સં પસ્સસામી’’તિ પજાનાતિ? રસ્સં અસ્સાસં ઇત્તરસઙ્ખાતે અસ્સસતિ, રસ્સં પસ્સાસં ઇત્તરસઙ્ખાતે પસ્સસતિ, રસ્સં અસ્સાસપસ્સાસં ઇત્તરસઙ્ખાતે અસ્સસતિપિ પસ્સસતિપિ. રસ્સં અસ્સાસપસ્સાસં ઇત્તરસઙ્ખાતે અસ્સસતોપિ પસ્સસતોપિ છન્દો ઉપ્પજ્જતિ. છન્દવસેન તતો સુખુમતરં રસ્સં અસ્સાસં ઇત્તરસઙ્ખાતે અસ્સસતિ. છન્દવસેન તતો સુખુમતરં રસ્સં પસ્સાસં ઇત્તરસઙ્ખાતે પસ્સસતિ. છન્દવસેન તતો સુખુમતરં રસ્સં અસ્સાસપસ્સાસં ઇત્તરસઙ્ખાતે અસ્સસતિપિ પસ્સસતિપિ. છન્દવસેન તતો સુખુમતરં રસ્સં અસ્સાસપસ્સાસં ઇત્તરસઙ્ખાતે અસ્સસતોપિ પસ્સસતોપિ પામોજ્જં ઉપ્પજ્જતિ. પામોજ્જવસેન તતો સુખુમતરં રસ્સં અસ્સાસં ઇત્તરસઙ્ખાતે અસ્સસતિ, પામોજ્જવસેન તતો સુખુમતરં રસ્સં પસ્સાસં ઇત્તરસઙ્ખાતે પસ્સસતિ, પામોજ્જવસેન તતો સુખુમતરં રસ્સં અસ્સાસપસ્સાસં ઇત્તરસઙ્ખાતે અસ્સસતિપિ પસ્સસતિપિ. પામોજ્જવસેન તતો સુખુમતરં રસ્સં અસ્સાસપસ્સાસં ઇત્તરસઙ્ખાતે અસ્સસતોપિ પસ્સસતોપિ રસ્સા અસ્સાસપસ્સાસા ચિત્તં વિવત્તતિ, ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ. ઇમેહિ નવહાકારેહિ રસ્સા અસ્સાસપસ્સાસા કાયો ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. કાયો ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં કાયં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘કાયે કાયાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
169. Kathaṃ rassaṃ assasanto ‘‘rassaṃ assasāmī’’ti pajānāti, rassaṃ passasanto ‘‘rassaṃ passasāmī’’ti pajānāti? Rassaṃ assāsaṃ ittarasaṅkhāte assasati, rassaṃ passāsaṃ ittarasaṅkhāte passasati, rassaṃ assāsapassāsaṃ ittarasaṅkhāte assasatipi passasatipi. Rassaṃ assāsapassāsaṃ ittarasaṅkhāte assasatopi passasatopi chando uppajjati. Chandavasena tato sukhumataraṃ rassaṃ assāsaṃ ittarasaṅkhāte assasati. Chandavasena tato sukhumataraṃ rassaṃ passāsaṃ ittarasaṅkhāte passasati. Chandavasena tato sukhumataraṃ rassaṃ assāsapassāsaṃ ittarasaṅkhāte assasatipi passasatipi. Chandavasena tato sukhumataraṃ rassaṃ assāsapassāsaṃ ittarasaṅkhāte assasatopi passasatopi pāmojjaṃ uppajjati. Pāmojjavasena tato sukhumataraṃ rassaṃ assāsaṃ ittarasaṅkhāte assasati, pāmojjavasena tato sukhumataraṃ rassaṃ passāsaṃ ittarasaṅkhāte passasati, pāmojjavasena tato sukhumataraṃ rassaṃ assāsapassāsaṃ ittarasaṅkhāte assasatipi passasatipi. Pāmojjavasena tato sukhumataraṃ rassaṃ assāsapassāsaṃ ittarasaṅkhāte assasatopi passasatopi rassā assāsapassāsā cittaṃ vivattati, upekkhā saṇṭhāti. Imehi navahākārehi rassā assāsapassāsā kāyo upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Kāyo upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ kāyaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તં કાયં અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તં કાયં અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. રસ્સં અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો વિદિતા વેદના ઉપ્પજ્જન્તિ…પે॰… રસ્સં અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ taṃ kāyaṃ anupassati…pe… evaṃ taṃ kāyaṃ anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Rassaṃ assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato viditā vedanā uppajjanti…pe… rassaṃ assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānanto indriyāni samodhāneti…pe… tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
૧૭૦. કથં ‘‘સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘સબ્બકાયપટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? કાયોતિ દ્વે કાયા – નામકાયો ચ રૂપકાયો ચ. કતમો નામકાયો? વેદના, સઞ્ઞા, ચેતના, ફસ્સો, મનસિકારો, નામઞ્ચ નામકાયો ચ, યે ચ વુચ્ચન્તિ ચિત્તસઙ્ખારા – અયં નામકાયો. કતમો રૂપકાયો? ચત્તારો ચ મહાભૂતા, ચતુન્નઞ્ચ મહાભૂતાનં ઉપાદાયરૂપં, અસ્સાસો ચ પસ્સાસો ચ, નિમિત્તઞ્ચ ઉપનિબન્ધના, યે ચ વુચ્ચન્તિ કાયસઙ્ખારા – અયં રૂપકાયો.
170. Kathaṃ ‘‘sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmī’’ti sikkhati? Kāyoti dve kāyā – nāmakāyo ca rūpakāyo ca. Katamo nāmakāyo? Vedanā, saññā, cetanā, phasso, manasikāro, nāmañca nāmakāyo ca, ye ca vuccanti cittasaṅkhārā – ayaṃ nāmakāyo. Katamo rūpakāyo? Cattāro ca mahābhūtā, catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpaṃ, assāso ca passāso ca, nimittañca upanibandhanā, ye ca vuccanti kāyasaṅkhārā – ayaṃ rūpakāyo.
કથં તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ? દીઘં અસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ. દીઘં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ. રસ્સં અસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ. રસ્સં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ.
Kathaṃ te kāyā paṭividitā honti? Dīghaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena te kāyā paṭividitā honti. Dīghaṃ passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena te kāyā paṭividitā honti. Rassaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena te kāyā paṭividitā honti. Rassaṃ passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena te kāyā paṭividitā honti.
આવજ્જતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, પજાનતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, પસ્સતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, પચ્ચવેક્ખતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, ચિત્તં અધિટ્ઠહતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, સદ્ધાય અધિમુચ્ચતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, વીરિયં પગ્ગણ્હતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, સતિં ઉપટ્ઠાપયતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, ચિત્તં સમાદહતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, પઞ્ઞાય પજાનતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, અભિઞ્ઞેય્યં અભિજાનતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, પરિઞ્ઞેય્યં પરિજાનતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, પહાતબ્બં પજહતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, ભાવેતબ્બં ભાવયતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ, સચ્છિકાતબ્બં સચ્છિકરોતો તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ. એવં તે કાયા પટિવિદિતા હોન્તિ. સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસા કાયો ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. કાયો ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ. સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં કાયં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘કાયે કાયાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
Āvajjato te kāyā paṭividitā honti, pajānato te kāyā paṭividitā honti, passato te kāyā paṭividitā honti, paccavekkhato te kāyā paṭividitā honti, cittaṃ adhiṭṭhahato te kāyā paṭividitā honti, saddhāya adhimuccato te kāyā paṭividitā honti, vīriyaṃ paggaṇhato te kāyā paṭividitā honti, satiṃ upaṭṭhāpayato te kāyā paṭividitā honti, cittaṃ samādahato te kāyā paṭividitā honti, paññāya pajānato te kāyā paṭividitā honti, abhiññeyyaṃ abhijānato te kāyā paṭividitā honti, pariññeyyaṃ parijānato te kāyā paṭividitā honti, pahātabbaṃ pajahato te kāyā paṭividitā honti, bhāvetabbaṃ bhāvayato te kāyā paṭividitā honti, sacchikātabbaṃ sacchikaroto te kāyā paṭividitā honti. Evaṃ te kāyā paṭividitā honti. Sabbakāyapaṭisaṃvedī assāsapassāsā kāyo upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Kāyo upaṭṭhānaṃ, no sati. Sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ kāyaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તં કાયં અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તં કાયં અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના.
Anupassatīti kathaṃ taṃ kāyaṃ anupassati…pe… evaṃ taṃ kāyaṃ anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā.
સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસાનં 9 સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ, અવિક્ખેપટ્ઠેન ચિત્તવિસુદ્ધિ, દસ્સનટ્ઠેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ. યો તત્થ સંવરટ્ઠો, અયં અધિસીલસિક્ખા. યો તત્થ અવિક્ખેપટ્ઠો, અયં અધિચિત્તસિક્ખા. યો તત્થ દસ્સનટ્ઠો, અયં અધિપઞ્ઞાસિક્ખા. ઇમા તિસ્સો સિક્ખાયો આવજ્જન્તો સિક્ખતિ, જાનન્તો સિક્ખતિ, પસ્સન્તો સિક્ખતિ, પચ્ચવેક્ખન્તો સિક્ખતિ, ચિત્તં અધિટ્ઠહન્તો સિક્ખતિ, સદ્ધાય અધિમુચ્ચન્તો સિક્ખતિ, વીરિયં પગ્ગણ્હન્તો સિક્ખતિ, સતિં ઉપટ્ઠપેન્તો સિક્ખતિ, ચિત્તં સમાદહન્તો સિક્ખતિ, પઞ્ઞાય પજાનન્તો સિક્ખતિ, અભિઞ્ઞેય્યં અભિજાનન્તો સિક્ખતિ, પરિઞ્ઞેય્યં પરિજાનન્તો સિક્ખતિ, પહાતબ્બં પજહન્તો સિક્ખતિ, ભાવેતબ્બં ભાવેન્તો સિક્ખતિ, સચ્છિકાતબ્બં સચ્છિકરોન્તો સિક્ખતિ.
Sabbakāyapaṭisaṃvedī assāsapassāsānaṃ 10 saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi, avikkhepaṭṭhena cittavisuddhi, dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhi. Yo tattha saṃvaraṭṭho, ayaṃ adhisīlasikkhā. Yo tattha avikkhepaṭṭho, ayaṃ adhicittasikkhā. Yo tattha dassanaṭṭho, ayaṃ adhipaññāsikkhā. Imā tisso sikkhāyo āvajjanto sikkhati, jānanto sikkhati, passanto sikkhati, paccavekkhanto sikkhati, cittaṃ adhiṭṭhahanto sikkhati, saddhāya adhimuccanto sikkhati, vīriyaṃ paggaṇhanto sikkhati, satiṃ upaṭṭhapento sikkhati, cittaṃ samādahanto sikkhati, paññāya pajānanto sikkhati, abhiññeyyaṃ abhijānanto sikkhati, pariññeyyaṃ parijānanto sikkhati, pahātabbaṃ pajahanto sikkhati, bhāvetabbaṃ bhāvento sikkhati, sacchikātabbaṃ sacchikaronto sikkhati.
સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો વિદિતા વેદના ઉપ્પજ્જન્તિ…પે॰… સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Sabbakāyapaṭisaṃvedī assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato viditā vedanā uppajjanti…pe… sabbakāyapaṭisaṃvedī assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānanto indriyāni samodhāneti…pe… tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
૧૭૧. કથં ‘‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? કતમો કાયસઙ્ખારો? દીઘં અસ્સાસા કાયિકા. એતે ધમ્મા કાયપટિબદ્ધા કાયસઙ્ખારા. તે કાયસઙ્ખારે પસ્સમ્ભેન્તો નિરોધેન્તો વૂપસમેન્તો સિક્ખતિ. દીઘં પસ્સાસા કાયિકા. એતે ધમ્મા કાયપટિબદ્ધા કાયસઙ્ખારા. તે કાયસઙ્ખારે પસ્સમ્ભેન્તો નિરોધેન્તો વૂપસમેન્તો સિક્ખતિ. રસ્સં અસ્સાસા રસ્સં પસ્સાસા. સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સાસા સબ્બકાયપટિસંવેદી પસ્સાસા કાયિકા. એતે ધમ્મા કાયપટિબદ્ધા કાયસઙ્ખારા. તે કાયસઙ્ખારે પસ્સમ્ભેન્તો નિરોધેન્તો વૂપસમેન્તો સિક્ખતિ.
171. Kathaṃ ‘‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmī’’ti sikkhati? Katamo kāyasaṅkhāro? Dīghaṃ assāsā kāyikā. Ete dhammā kāyapaṭibaddhā kāyasaṅkhārā. Te kāyasaṅkhāre passambhento nirodhento vūpasamento sikkhati. Dīghaṃ passāsā kāyikā. Ete dhammā kāyapaṭibaddhā kāyasaṅkhārā. Te kāyasaṅkhāre passambhento nirodhento vūpasamento sikkhati. Rassaṃ assāsā rassaṃ passāsā. Sabbakāyapaṭisaṃvedī assāsā sabbakāyapaṭisaṃvedī passāsā kāyikā. Ete dhammā kāyapaṭibaddhā kāyasaṅkhārā. Te kāyasaṅkhāre passambhento nirodhento vūpasamento sikkhati.
યથારૂપેહિ કાયસઙ્ખારેહિ યા કાયસ્સ આનમના વિનમના સન્નમના પણમના ઇઞ્જના ફન્દના ચલના પકમ્પના – પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામીતિ સિક્ખતિ, પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામીતિ સિક્ખતિ. યથારૂપેહિ કાયસઙ્ખારેહિ યા કાયસ્સ ન આનમના ન વિનમના ન સન્નમના ન પણમના અનિઞ્જના અફન્દના અચલના અકમ્પના સન્તં સુખુમં પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામીતિ સિક્ખતિ, પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામીતિ સિક્ખતિ.
Yathārūpehi kāyasaṅkhārehi yā kāyassa ānamanā vinamanā sannamanā paṇamanā iñjanā phandanā calanā pakampanā – passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmīti sikkhati, passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmīti sikkhati. Yathārūpehi kāyasaṅkhārehi yā kāyassa na ānamanā na vinamanā na sannamanā na paṇamanā aniñjanā aphandanā acalanā akampanā santaṃ sukhumaṃ passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmīti sikkhati, passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmīti sikkhati.
ઇતિ કિર ‘‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. એવં સન્તે વાતૂપલદ્ધિયા ચ પભાવના ન હોતિ, અસ્સાસપસ્સાસાનઞ્ચ પભાવના ન હોતિ, આનાપાનસ્સતિયા ચ પભાવના ન હોતિ, આનાપાનસ્સતિસમાધિસ્સ ચ પભાવના ન હોતિ; ન ચ નં તં સમાપત્તિં પણ્ડિતા સમાપજ્જન્તિપિ વુટ્ઠહન્તિપિ.
Iti kira ‘‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmī’’ti sikkhati. Evaṃ sante vātūpaladdhiyā ca pabhāvanā na hoti, assāsapassāsānañca pabhāvanā na hoti, ānāpānassatiyā ca pabhāvanā na hoti, ānāpānassatisamādhissa ca pabhāvanā na hoti; na ca naṃ taṃ samāpattiṃ paṇḍitā samāpajjantipi vuṭṭhahantipi.
ઇતિ કિર ‘‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. એવં સન્તે વાતૂપલદ્ધિયા ચ પભાવના હોતિ, અસ્સાસપસ્સાસાનઞ્ચ પભાવના હોતિ, આનાપાનસ્સતિયા ચ પભાવના હોતિ. આનાપાનસ્સતિસમાધિસ્સ ચ પભાવના હોતિ; તઞ્ચ નં સમાપત્તિં પણ્ડિતા સમાપજ્જન્તિપિ વુટ્ઠહન્તિપિ. યથા કથં વિય? સેય્યથાપિ કંસે આકોટિતે પઠમં ઓળારિકા સદ્દા પવત્તન્તિ. ઓળારિકાનં સદ્દાનં નિમિત્તં સુગ્ગહિતત્તા સુમનસિકતત્તા સૂપધારિતત્તા નિરુદ્ધેપિ ઓળારિકે સદ્દે, અથ પચ્છા સુખુમકા સદ્દા પવત્તન્તિ. સુખુમકાનં સદ્દાનં નિમિત્તં સુગ્ગહિતત્તા સુમનસિકતત્તા સૂપધારિતત્તા નિરુદ્ધેપિ સુખુમકે સદ્દે, અથ પચ્છા સુખુમસદ્દનિમિત્તારમ્મણતાપિ ચિત્તં પવત્તતિ. એવમેવં પઠમં ઓળારિકા અસ્સાસપસ્સાસા પવત્તન્તિ; ઓળારિકાનં અસ્સાસપસ્સાસાનં નિમિત્તં સુગ્ગહિતત્તા સુમનસિકતત્તા સૂપધારિતત્તા નિરુદ્ધેપિ ઓળારિકે અસ્સાસપસ્સાસે, અથ પચ્છા સુખુમકા અસ્સાસપસ્સાસા પવત્તન્તિ. સુખુમકાનં અસ્સાસપસ્સાસાનં નિમિત્તં સુગ્ગહિતત્તા સુમનસિકતત્તા સૂપધારિતત્તા નિરુદ્ધેપિ સુખુમકે અસ્સાસપસ્સાસે, અથ પચ્છા સુખુમકઅસ્સાસપસ્સાસાનં નિમિત્તારમ્મણતાપિ ચિત્તં ન વિક્ખેપં ગચ્છતિ.
Iti kira ‘‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmī’’ti sikkhati. Evaṃ sante vātūpaladdhiyā ca pabhāvanā hoti, assāsapassāsānañca pabhāvanā hoti, ānāpānassatiyā ca pabhāvanā hoti. Ānāpānassatisamādhissa ca pabhāvanā hoti; tañca naṃ samāpattiṃ paṇḍitā samāpajjantipi vuṭṭhahantipi. Yathā kathaṃ viya? Seyyathāpi kaṃse ākoṭite paṭhamaṃ oḷārikā saddā pavattanti. Oḷārikānaṃ saddānaṃ nimittaṃ suggahitattā sumanasikatattā sūpadhāritattā niruddhepi oḷārike sadde, atha pacchā sukhumakā saddā pavattanti. Sukhumakānaṃ saddānaṃ nimittaṃ suggahitattā sumanasikatattā sūpadhāritattā niruddhepi sukhumake sadde, atha pacchā sukhumasaddanimittārammaṇatāpi cittaṃ pavattati. Evamevaṃ paṭhamaṃ oḷārikā assāsapassāsā pavattanti; oḷārikānaṃ assāsapassāsānaṃ nimittaṃ suggahitattā sumanasikatattā sūpadhāritattā niruddhepi oḷārike assāsapassāse, atha pacchā sukhumakā assāsapassāsā pavattanti. Sukhumakānaṃ assāsapassāsānaṃ nimittaṃ suggahitattā sumanasikatattā sūpadhāritattā niruddhepi sukhumake assāsapassāse, atha pacchā sukhumakaassāsapassāsānaṃ nimittārammaṇatāpi cittaṃ na vikkhepaṃ gacchati.
એવં સન્તે વાતૂપલદ્ધિયા ચ પભાવના હોતિ, અસ્સાસપસ્સાસાનઞ્ચ પભાવના હોતિ, આનાપાનસ્સતિયા ચ પભાવના હોતિ, આનાપાનસ્સતિસમાધિસ્સ ચ પભાવના હોતિ; તઞ્ચ નં સમાપત્તિં પણ્ડિતા સમાપજ્જન્તિપિ વુટ્ઠહન્તિપિ. પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સાસપસ્સાસા કાયો ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. કાયો ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં કાયં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘કાયે કાયાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
Evaṃ sante vātūpaladdhiyā ca pabhāvanā hoti, assāsapassāsānañca pabhāvanā hoti, ānāpānassatiyā ca pabhāvanā hoti, ānāpānassatisamādhissa ca pabhāvanā hoti; tañca naṃ samāpattiṃ paṇḍitā samāpajjantipi vuṭṭhahantipi. Passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assāsapassāsā kāyo upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Kāyo upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ kāyaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તં કાયં અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તં કાયં અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં, અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ, અવિક્ખેપટ્ઠેન ચિત્તવિસુદ્ધિ, દસ્સનટ્ઠેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ. યો તત્થ સંવરટ્ઠો, અયં અધિસીલસિક્ખા; યો તત્થ અવિક્ખેપટ્ઠો, અયં અધિચિત્તસિક્ખા; યો તત્થ દસ્સનટ્ઠો અયં અધિપઞ્ઞાસિક્ખા. ઇમા તિસ્સો સિક્ખાયો આવજ્જન્તો સિક્ખતિ…પે॰… સચ્છિકાતબ્બં સચ્છિકરોન્તો સિક્ખતિ, પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો વિદિતા વેદના ઉપ્પજ્જન્તિ…પે॰… પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ taṃ kāyaṃ anupassati…pe… evaṃ taṃ kāyaṃ anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ, assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi, avikkhepaṭṭhena cittavisuddhi, dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhi. Yo tattha saṃvaraṭṭho, ayaṃ adhisīlasikkhā; yo tattha avikkhepaṭṭho, ayaṃ adhicittasikkhā; yo tattha dassanaṭṭho ayaṃ adhipaññāsikkhā. Imā tisso sikkhāyo āvajjanto sikkhati…pe… sacchikātabbaṃ sacchikaronto sikkhati, passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato viditā vedanā uppajjanti…pe… passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānanto indriyāni samodhāneti…pe… tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
અટ્ઠ અનુપસ્સનાઞાણાનિ, અટ્ઠ ચ ઉપટ્ઠાનાનુસ્સતિયો , ચત્તારિ સુત્તન્તિકવત્થૂનિ કાયે કાયાનુપસ્સનાય.
Aṭṭha anupassanāñāṇāni, aṭṭha ca upaṭṭhānānussatiyo , cattāri suttantikavatthūni kāye kāyānupassanāya.
ભાણવારો.
Bhāṇavāro.
દુતિયચતુક્કનિદ્દેસો
Dutiyacatukkaniddeso
૧૭૨. કથં ‘‘પીતિપટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ ‘‘પીતિપટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? કતમા પીતિ? દીઘં અસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો ઉપ્પજ્જતિ પીતિ પામોજ્જં. યા પીતિ પામોજ્જં આમોદના પમોદના હાસો પહાસો વિત્તિ ઓદગ્યં અત્તમનતા. ચિત્તસ્સ દીઘં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો ઉપ્પજ્જતિ પીતિ પામોજ્જં…પે॰… રસ્સં અસ્સાસવસેન, રસ્સં પસ્સાસવસેન, સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સાસવસેન, સબ્બકાયપટિસંવેદી પસ્સાસવસેન, પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સાસવસેન, પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો ઉપ્પજ્જતિ પીતિ પામોજ્જં. યા પીતિ પામોજ્જં આમોદના પમોદના હાસો પહાસો વિત્તિ ઓદગ્યં અત્તમનતા ચિત્તસ્સ – અયં પીતિ.
172. Kathaṃ ‘‘pītipaṭisaṃvedī assasissāmī’’ti sikkhati ‘‘pītipaṭisaṃvedī passasissāmī’’ti sikkhati? Katamā pīti? Dīghaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato uppajjati pīti pāmojjaṃ. Yā pīti pāmojjaṃ āmodanā pamodanā hāso pahāso vitti odagyaṃ attamanatā. Cittassa dīghaṃ passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato uppajjati pīti pāmojjaṃ…pe… rassaṃ assāsavasena, rassaṃ passāsavasena, sabbakāyapaṭisaṃvedī assāsavasena, sabbakāyapaṭisaṃvedī passāsavasena, passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assāsavasena, passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato uppajjati pīti pāmojjaṃ. Yā pīti pāmojjaṃ āmodanā pamodanā hāso pahāso vitti odagyaṃ attamanatā cittassa – ayaṃ pīti.
કથં સા પીતિ પટિવિદિતા હોતિ? દીઘં અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન સા પીતિ પટિવિદિતા હોતિ. દીઘં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન સા પીતિ પટિવિદિતા હોતિ. રસ્સં અસ્સાસવસેન…પે॰… રસ્સં પસ્સાસવસેન… સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સાસવસેન… સબ્બકાયપટિસંવેદી પસ્સાસવસેન… પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સાસવસેન… પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન સા પીતિ પટિવિદિતા હોતિ. આવજ્જતો સા પીતિ પટિવિદિતા હોતિ, જાનતો…પે॰… પસ્સતો… પચ્ચવેક્ખતો… ચિત્તં અધિટ્ઠહતો… સદ્ધાય અધિમુચ્ચતો… વીરિયં પગ્ગણ્હતો… સતિં ઉપટ્ઠાપયતો… ચિત્તં સમાદહતો… પઞ્ઞાય પજાનતો… અભિઞ્ઞેય્યં અભિજાનતો… પરિઞ્ઞેય્યં પરિજાનતો… પહાતબ્બં પજહતો… ભાવેતબ્બં ભાવયતો… સચ્છિકાતબ્બં સચ્છિકરોતો સા પીતિ પટિવિદિતા હોતિ. એવં સા પીતિ પટિવિદિતા હોતિ.
Kathaṃ sā pīti paṭividitā hoti? Dīghaṃ assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena sā pīti paṭividitā hoti. Dīghaṃ passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena sā pīti paṭividitā hoti. Rassaṃ assāsavasena…pe… rassaṃ passāsavasena… sabbakāyapaṭisaṃvedī assāsavasena… sabbakāyapaṭisaṃvedī passāsavasena… passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assāsavasena… passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena sā pīti paṭividitā hoti. Āvajjato sā pīti paṭividitā hoti, jānato…pe… passato… paccavekkhato… cittaṃ adhiṭṭhahato… saddhāya adhimuccato… vīriyaṃ paggaṇhato… satiṃ upaṭṭhāpayato… cittaṃ samādahato… paññāya pajānato… abhiññeyyaṃ abhijānato… pariññeyyaṃ parijānato… pahātabbaṃ pajahato… bhāvetabbaṃ bhāvayato… sacchikātabbaṃ sacchikaroto sā pīti paṭividitā hoti. Evaṃ sā pīti paṭividitā hoti.
પીતિપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસવસેન વેદના ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. વેદના ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં વેદનં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
Pītipaṭisaṃvedī assāsapassāsavasena vedanā upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Vedanā upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ vedanaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તં વેદનં અનુપસ્સતિ? અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તં વેદનં અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. પીતિપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ…પે॰… પીતિપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો…પે॰… પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ taṃ vedanaṃ anupassati? Aniccato anupassati…pe… evaṃ taṃ vedanaṃ anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Pītipaṭisaṃvedī assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… pītipaṭisaṃvedī assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato…pe… pajānanto indriyāni samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
૧૭૩. કથં ‘‘સુખપટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘સુખપટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? સુખન્તિ દ્વે સુખાનિ – કાયિકઞ્ચ સુખં, ચેતસિકઞ્ચ સુખં. કતમં કાયિકં સુખં? યં કાયિકં સાતં કાયિકં સુખં, કાયસમ્ફસ્સજં સાતં સુખં વેદયિતં, કાયસમ્ફસ્સજા સાતા સુખા વેદના – ઇદં કાયિકં સુખં. કતમં ચેતસિકં સુખં? યં ચેતસિકં સાતં ચેતસિકં સુખં, ચેતોસમ્ફસ્સજં સાતં સુખં વેદયિતં, ચેતોસમ્ફસ્સજા સાતા સુખા વેદના – ઇદં ચેતસિકં સુખં.
173. Kathaṃ ‘‘sukhapaṭisaṃvedī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘sukhapaṭisaṃvedī passasissāmī’’ti sikkhati? Sukhanti dve sukhāni – kāyikañca sukhaṃ, cetasikañca sukhaṃ. Katamaṃ kāyikaṃ sukhaṃ? Yaṃ kāyikaṃ sātaṃ kāyikaṃ sukhaṃ, kāyasamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ, kāyasamphassajā sātā sukhā vedanā – idaṃ kāyikaṃ sukhaṃ. Katamaṃ cetasikaṃ sukhaṃ? Yaṃ cetasikaṃ sātaṃ cetasikaṃ sukhaṃ, cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ, cetosamphassajā sātā sukhā vedanā – idaṃ cetasikaṃ sukhaṃ.
કથં તે સુખા પટિવિદિતા હોન્તિ? દીઘં અસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે સુખા પટિવિદિતા હોન્તિ. દીઘં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે સુખા પટિવિદિતા હોન્તિ…પે॰… સચ્છિકાતબ્બં સચ્છિકરોતો તે સુખા પટિવિદિતા હોન્તિ. એવં તે સુખા પટિવિદિતા હોન્તિ. સુખપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસવસેન વેદના ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. વેદના ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં વેદનં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
Kathaṃ te sukhā paṭividitā honti? Dīghaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena te sukhā paṭividitā honti. Dīghaṃ passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena te sukhā paṭividitā honti…pe… sacchikātabbaṃ sacchikaroto te sukhā paṭividitā honti. Evaṃ te sukhā paṭividitā honti. Sukhapaṭisaṃvedī assāsapassāsavasena vedanā upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Vedanā upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ vedanaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તં વેદનં અનુપસ્સતિ. અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તં વેદનં અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. સુખપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ…પે॰… સુખપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો…પે॰… પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ taṃ vedanaṃ anupassati. Aniccato anupassati…pe… evaṃ taṃ vedanaṃ anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Sukhapaṭisaṃvedī assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… sukhapaṭisaṃvedī assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato…pe… pajānanto indriyāni samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
૧૭૪. કથં ‘‘ચિત્તસઙ્ખારપટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘ચિત્તસઙ્ખારપટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? કતમો ચિત્તસઙ્ખારો? દીઘં અસ્સાસવસેન સઞ્ઞા ચ વેદના ચ ચેતસિકા – એતે ધમ્મા ચિત્તપટિબદ્ધા ચિત્તસઙ્ખારા. દીઘં પસ્સાસવસેન સઞ્ઞા ચ વેદના ચ ચેતસિકા – એતે ધમ્મા ચિત્તપટિબદ્ધા ચિત્તસઙ્ખારા…પે॰… સુખપટિસંવેદી અસ્સાસવસેન… સુખપટિસંવેદી પસ્સાસવસેન સઞ્ઞા ચ વેદના ચ ચેતસિકા – એતે ધમ્મા ચિત્તપટિબદ્ધા ચિત્તસઙ્ખારા – અયં ચિત્તસઙ્ખારો.
174. Kathaṃ ‘‘cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī passasissāmī’’ti sikkhati? Katamo cittasaṅkhāro? Dīghaṃ assāsavasena saññā ca vedanā ca cetasikā – ete dhammā cittapaṭibaddhā cittasaṅkhārā. Dīghaṃ passāsavasena saññā ca vedanā ca cetasikā – ete dhammā cittapaṭibaddhā cittasaṅkhārā…pe… sukhapaṭisaṃvedī assāsavasena… sukhapaṭisaṃvedī passāsavasena saññā ca vedanā ca cetasikā – ete dhammā cittapaṭibaddhā cittasaṅkhārā – ayaṃ cittasaṅkhāro.
કથં તે ચિત્તસઙ્ખારા પટિવિદિતા હોન્તિ? દીઘં અસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે ચિત્તસઙ્ખારા પટિવિદિતા હોન્તિ. દીઘં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે ચિત્તસઙ્ખારા પટિવિદિતા હોન્તિ…પે॰… સચ્છિકાતબ્બં સચ્છિકરોતો તે ચિત્તસઙ્ખારા પટિવિદિતા હોન્તિ. એવં તે ચિત્તસઙ્ખારા પટિવિદિતા હોન્તિ. ચિત્તસઙ્ખારપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસવસેન વેદના ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં વેદના ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તે ઞાણેન તં વેદનં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
Kathaṃ te cittasaṅkhārā paṭividitā honti? Dīghaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena te cittasaṅkhārā paṭividitā honti. Dīghaṃ passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena te cittasaṅkhārā paṭividitā honti…pe… sacchikātabbaṃ sacchikaroto te cittasaṅkhārā paṭividitā honti. Evaṃ te cittasaṅkhārā paṭividitā honti. Cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī assāsapassāsavasena vedanā upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ vedanā upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā te ñāṇena taṃ vedanaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તં વેદનં અનુપસ્સતિ? અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તં વેદનં અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. ચિત્તસઙ્ખારપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ…પે॰… ચિત્તસઙ્ખારપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો…પે॰… પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ taṃ vedanaṃ anupassati? Aniccato anupassati…pe… evaṃ taṃ vedanaṃ anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato…pe… pajānanto indriyāni samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
૧૭૫. કથં ‘‘પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? કતમો ચિત્તસઙ્ખારો? દીઘં અસ્સાસવસેન સઞ્ઞા ચ વેદના ચ ચેતસિકા – એતે ધમ્મા ચિત્તપટિબદ્ધા ચિત્તસઙ્ખારા. તે ચિત્તસઙ્ખારે પસ્સમ્ભેન્તો નિરોધેન્તો વૂપસમેન્તો સિક્ખતિ. દીઘં પસ્સાસવસેન સઞ્ઞા ચ વેદના ચ ચેતસિકા – એતે ધમ્મા ચિત્તપટિબદ્ધા ચિત્તસઙ્ખારા. તે ચિત્તસઙ્ખારે પસ્સમ્ભેન્તો નિરોધેન્તો વૂપસમેન્તો સિક્ખતિ. ચિત્તસઙ્ખારપટિસંવેદી અસ્સાસવસેન… ચિત્તસઙ્ખારપટિસંવેદી પસ્સાસવસેન સઞ્ઞા ચ વેદના ચ ચેતસિકા – એતે ધમ્મા ચિત્તપટિબદ્ધા ચિત્તસઙ્ખારા. તે ચિત્તસઙ્ખારે પસ્સમ્ભેન્તો નિરોધેન્તો વૂપસમેન્તો સિક્ખતિ. પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં અસ્સાસપસ્સાસવસેન વેદના ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. વેદના ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં વેદનં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
175. Kathaṃ ‘‘passambhayaṃ cittasaṅkhāraṃ assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘passambhayaṃ cittasaṅkhāraṃ passasissāmī’’ti sikkhati? Katamo cittasaṅkhāro? Dīghaṃ assāsavasena saññā ca vedanā ca cetasikā – ete dhammā cittapaṭibaddhā cittasaṅkhārā. Te cittasaṅkhāre passambhento nirodhento vūpasamento sikkhati. Dīghaṃ passāsavasena saññā ca vedanā ca cetasikā – ete dhammā cittapaṭibaddhā cittasaṅkhārā. Te cittasaṅkhāre passambhento nirodhento vūpasamento sikkhati. Cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī assāsavasena… cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī passāsavasena saññā ca vedanā ca cetasikā – ete dhammā cittapaṭibaddhā cittasaṅkhārā. Te cittasaṅkhāre passambhento nirodhento vūpasamento sikkhati. Passambhayaṃ cittasaṅkhāraṃ assāsapassāsavasena vedanā upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Vedanā upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ vedanaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તં વેદનં અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તં વેદનં અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ…પે॰… પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો…પે॰… પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ taṃ vedanaṃ anupassati…pe… evaṃ taṃ vedanaṃ anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Passambhayaṃ cittasaṅkhāraṃ assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… passambhayaṃ cittasaṅkhāraṃ assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato…pe… pajānanto indriyāni samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
અટ્ઠ અનુપસ્સનાઞાણાનિ અટ્ઠ ચ ઉપટ્ઠાનાનુસ્સતિયો ચત્તારિ સુત્તન્તિકવત્થૂનિ વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સનાય.
Aṭṭha anupassanāñāṇāni aṭṭha ca upaṭṭhānānussatiyo cattāri suttantikavatthūni vedanāsu vedanānupassanāya.
તતિયચતુક્કનિદ્દેસો
Tatiyacatukkaniddeso
૧૭૬. કથં ‘‘ચિત્તપટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘ચિત્તપટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? કતમં તં ચિત્તં? દીઘં અસ્સાસવસેન વિઞ્ઞાણં ચિત્તં. યં ચિત્તં મનો માનસં હદયં પણ્ડરં મનો મનાયતનં મનિન્દ્રિયં વિઞ્ઞાણં વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો તજ્જા મનોવિઞ્ઞાણધાતુ. દીઘં પસ્સાસવસેન …પે॰… પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં અસ્સાસવસેન… પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં પસ્સાસવસેન વિઞ્ઞાણં ચિત્તં. યં ચિત્તં મનો માનસં હદયં પણ્ડરં મનો માનયતનં મનિન્દ્રિયં વિઞ્ઞાણં વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો તજ્જા મનોવિઞ્ઞાણધાતુ – ઇદં ચિત્તં.
176. Kathaṃ ‘‘cittapaṭisaṃvedī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘cittapaṭisaṃvedī passasissāmī’’ti sikkhati? Katamaṃ taṃ cittaṃ? Dīghaṃ assāsavasena viññāṇaṃ cittaṃ. Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍaraṃ mano manāyatanaṃ manindriyaṃ viññāṇaṃ viññāṇakkhandho tajjā manoviññāṇadhātu. Dīghaṃ passāsavasena …pe… passambhayaṃ cittasaṅkhāraṃ assāsavasena… passambhayaṃ cittasaṅkhāraṃ passāsavasena viññāṇaṃ cittaṃ. Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍaraṃ mano mānayatanaṃ manindriyaṃ viññāṇaṃ viññāṇakkhandho tajjā manoviññāṇadhātu – idaṃ cittaṃ.
કથં તં ચિત્તં પટિવિદિતં હોતિ? દીઘં અસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં ચિત્તં પટિવિદિતં હોતિ. દીઘં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં ચિત્તં પટિવિદિતં હોતિ…પે॰… સચ્છિકાતબ્બં સચ્છિકરોતો તં ચિત્તં પટિવિદિતં હોતિ. એવં તં ચિત્તં પટિવિદિતં હોતિ. ચિત્તપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસવસેન વિઞ્ઞાણં ચિત્તં ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. ચિત્તં ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં ચિત્તં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
Kathaṃ taṃ cittaṃ paṭividitaṃ hoti? Dīghaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ cittaṃ paṭividitaṃ hoti. Dīghaṃ passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ cittaṃ paṭividitaṃ hoti…pe… sacchikātabbaṃ sacchikaroto taṃ cittaṃ paṭividitaṃ hoti. Evaṃ taṃ cittaṃ paṭividitaṃ hoti. Cittapaṭisaṃvedī assāsapassāsavasena viññāṇaṃ cittaṃ upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Cittaṃ upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ cittaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘citte cittānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તં ચિત્તં અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તં ચિત્તં અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. ચિત્તપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ…પે॰… ચિત્તપટિસંવેદી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો…પે॰… પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ taṃ cittaṃ anupassati…pe… evaṃ taṃ cittaṃ anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Cittapaṭisaṃvedī assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… cittapaṭisaṃvedī assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato…pe… pajānanto indriyāni samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
૧૭૭. કથં ‘‘અભિપ્પમોદયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’’તિ, ‘‘અભિપ્પમોદયં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? કતમો ચિત્તસ્સ અભિપ્પમોદો? દીઘં અસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો ઉપ્પજ્જતિ ચિત્તસ્સ અભિપ્પમોદો. યા ચિત્તસ્સ આમોદના પમોદના હાસો પહાસો વિત્તિ ઓદગ્યં અત્તમનતા. ચિત્તસ્સ દીઘં અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો ઉપ્પજ્જતિ ચિત્તસ્સ અભિપ્પમોદો. યા ચિત્તસ્સ આમોદના પમોદના હાસો પહાસો વિત્તિ ઓદગ્યં અત્તમનતા ચિત્તસ્સ…પે॰… ચિત્તપટિસંવેદી અસ્સાસવસેન… ચિત્તપટિસંવેદી પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો ઉપ્પજ્જતિ ચિત્તસ્સ અભિપ્પમોદો. યા ચિત્તસ્સ આમોદના પમોદના હાસો પહાસો વિત્તિ ઓદગ્યં અત્તમનતા ચિત્તસ્સ – અયં ચિત્તસ્સ અભિપ્પમોદો. અભિપ્પમોદયં ચિત્તં અસ્સાસપસ્સાસવસેન વિઞ્ઞાણં ચિત્તં ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. ચિત્તં ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં ચિત્તં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
177. Kathaṃ ‘‘abhippamodayaṃ cittaṃ assasissāmī’’ti, ‘‘abhippamodayaṃ cittaṃ passasissāmī’’ti sikkhati? Katamo cittassa abhippamodo? Dīghaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato uppajjati cittassa abhippamodo. Yā cittassa āmodanā pamodanā hāso pahāso vitti odagyaṃ attamanatā. Cittassa dīghaṃ assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato uppajjati cittassa abhippamodo. Yā cittassa āmodanā pamodanā hāso pahāso vitti odagyaṃ attamanatā cittassa…pe… cittapaṭisaṃvedī assāsavasena… cittapaṭisaṃvedī passāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato uppajjati cittassa abhippamodo. Yā cittassa āmodanā pamodanā hāso pahāso vitti odagyaṃ attamanatā cittassa – ayaṃ cittassa abhippamodo. Abhippamodayaṃ cittaṃ assāsapassāsavasena viññāṇaṃ cittaṃ upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Cittaṃ upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ cittaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘citte cittānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તં ચિત્તં અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તં ચિત્તં અનુપસ્સતીતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. અભિપ્પમોદયં ચિત્તં અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ…પે॰… અભિપ્પમોદયં ચિત્તં અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો…પે॰… પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ taṃ cittaṃ anupassati…pe… evaṃ taṃ cittaṃ anupassatīti. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Abhippamodayaṃ cittaṃ assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… abhippamodayaṃ cittaṃ assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato…pe… pajānanto indriyāni samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
૧૭૮. કથં ‘‘સમાદહં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘સમાદહં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? કતમો સમાધિ 11? દીઘં અસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતા અવિક્ખેપો સમાધિ, યા ચિત્તસ્સ ઠિતિ સણ્ઠિતિ અવટ્ઠિતિ 12 અવિસાહારો અવિક્ખેપો અવિસાહટમાનસતા 13 સમથો સમાધિન્દ્રિયં સમાધિબલં સમ્માસમાધિ. દીઘં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતા અવિક્ખેપો સમાધિ…પે॰… સમાદહં ચિત્તં અસ્સાસવસેન…પે॰… સમાદહં ચિત્તં પસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતા અવિક્ખેપો સમાધિ. યા ચિત્તસ્સ ઠિતિ સણ્ઠિતિ અવટ્ઠિતિ અવિસાહારો અવિક્ખેપો અવિસાહટમાનસતા સમથો સમાધિન્દ્રિયં સમાધિબલં સમ્માસમાધિ – અયં સમાધિ. સમાદહં ચિત્તં અસ્સાસપસ્સાસવસેન વિઞ્ઞાણં ચિત્તં ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. ચિત્તં ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તં ચિત્તં અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
178. Kathaṃ ‘‘samādahaṃ cittaṃ assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘samādahaṃ cittaṃ passasissāmī’’ti sikkhati? Katamo samādhi 14? Dīghaṃ assāsavasena cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi, yā cittassa ṭhiti saṇṭhiti avaṭṭhiti 15 avisāhāro avikkhepo avisāhaṭamānasatā 16 samatho samādhindriyaṃ samādhibalaṃ sammāsamādhi. Dīghaṃ passāsavasena cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi…pe… samādahaṃ cittaṃ assāsavasena…pe… samādahaṃ cittaṃ passāsavasena cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi. Yā cittassa ṭhiti saṇṭhiti avaṭṭhiti avisāhāro avikkhepo avisāhaṭamānasatā samatho samādhindriyaṃ samādhibalaṃ sammāsamādhi – ayaṃ samādhi. Samādahaṃ cittaṃ assāsapassāsavasena viññāṇaṃ cittaṃ upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Cittaṃ upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena taṃ cittaṃ anupassati. Tena vuccati – ‘‘citte cittānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તં ચિત્તં અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તં ચિત્તં અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. સમાદહં ચિત્તં અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ…પે॰… સમાદહં ચિત્તં અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો…પે॰… પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ taṃ cittaṃ anupassati…pe… evaṃ taṃ cittaṃ anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Samādahaṃ cittaṃ assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… samādahaṃ cittaṃ assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato…pe… pajānanto indriyāni samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
૧૭૯. કથં ‘‘વિમોચયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘વિમોચયં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? ‘‘રાગતો વિમોચયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘રાગતો વિમોચયં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. ‘‘દોસતો વિમોચયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘દોસતો વિમોચયં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. ‘‘મોહતો વિમોચયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ…પે॰… માનતો વિમોચયં ચિત્તં… દિટ્ઠિયા વિમોચયં ચિત્તં… વિચિકિચ્છાય વિમોચયં ચિત્તં… થિનતો વિમોચયં ચિત્તં… ઉદ્ધચ્ચતો વિમોચયં ચિત્તં… અહિરિકતો વિમોચયં ચિત્તં… ‘‘અનોત્તપ્પતો વિમોચયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘અનોત્તપ્પતો વિમોચયં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. વિમોચયં ચિત્તં અસ્સાસપસ્સાસવસેન વિઞ્ઞાણં ચિત્તં ઉપટ્ઠાનં સતિ…પે॰….
179. Kathaṃ ‘‘vimocayaṃ cittaṃ assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘vimocayaṃ cittaṃ passasissāmī’’ti sikkhati? ‘‘Rāgato vimocayaṃ cittaṃ assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘rāgato vimocayaṃ cittaṃ passasissāmī’’ti sikkhati. ‘‘Dosato vimocayaṃ cittaṃ assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘dosato vimocayaṃ cittaṃ passasissāmī’’ti sikkhati. ‘‘Mohato vimocayaṃ cittaṃ assasissāmī’’ti sikkhati…pe… mānato vimocayaṃ cittaṃ… diṭṭhiyā vimocayaṃ cittaṃ… vicikicchāya vimocayaṃ cittaṃ… thinato vimocayaṃ cittaṃ… uddhaccato vimocayaṃ cittaṃ… ahirikato vimocayaṃ cittaṃ… ‘‘anottappato vimocayaṃ cittaṃ assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘anottappato vimocayaṃ cittaṃ passasissāmī’’ti sikkhati. Vimocayaṃ cittaṃ assāsapassāsavasena viññāṇaṃ cittaṃ upaṭṭhānaṃ sati…pe….
અનુપસ્સતીતિ કથં તં ચિત્તં અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તં ચિત્તં અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. વિમોચયં ચિત્તં અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ…પે॰… વિમોચયં ચિત્તં અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો …પે॰… પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ taṃ cittaṃ anupassati…pe… evaṃ taṃ cittaṃ anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Vimocayaṃ cittaṃ assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… vimocayaṃ cittaṃ assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato …pe… pajānanto indriyāni samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
અટ્ઠ અનુપસ્સનાઞાણાનિ અટ્ઠ ચ ઉપટ્ઠાનાનુસ્સતિયો ચત્તારિ સુત્તન્તિકવત્થૂનિ ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સનાય.
Aṭṭha anupassanāñāṇāni aṭṭha ca upaṭṭhānānussatiyo cattāri suttantikavatthūni citte cittānupassanāya.
ચતુત્થચતુક્કનિદ્દેસો
Catutthacatukkaniddeso
૧૮૦. કથં ‘‘અનિચ્ચાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘અનિચ્ચાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? અનિચ્ચન્તિ કિં અનિચ્ચં? પઞ્ચક્ખન્ધા અનિચ્ચા. કેનટ્ઠેન અનિચ્ચા? ઉપ્પાદવયટ્ઠેન અનિચ્ચા. પઞ્ચન્નં ખન્ધાનં ઉદયં પસ્સન્તો કતિ લક્ખણાનિ પસ્સતિ, વયં પસ્સન્તો કતિ લક્ખણાનિ પસ્સતિ, ઉદયબ્બયં પસ્સન્તો કતિ લક્ખણાનિ પસ્સતિ? પઞ્ચન્નં ખન્ધાનં ઉદયં પસ્સન્તો પઞ્ચવીસતિ લક્ખણાનિ પસ્સતિ, વયં પસ્સન્તો પઞ્ચવીસતિ લક્ખણાનિ પસ્સતિ. પઞ્ચન્નં ખન્ધાનં ઉદયબ્બયં પસ્સન્તો ઇમાનિ પઞ્ઞાસ લક્ખણાનિ પસ્સતિ.
180. Kathaṃ ‘‘aniccānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘aniccānupassī passasissāmī’’ti sikkhati? Aniccanti kiṃ aniccaṃ? Pañcakkhandhā aniccā. Kenaṭṭhena aniccā? Uppādavayaṭṭhena aniccā. Pañcannaṃ khandhānaṃ udayaṃ passanto kati lakkhaṇāni passati, vayaṃ passanto kati lakkhaṇāni passati, udayabbayaṃ passanto kati lakkhaṇāni passati? Pañcannaṃ khandhānaṃ udayaṃ passanto pañcavīsati lakkhaṇāni passati, vayaṃ passanto pañcavīsati lakkhaṇāni passati. Pañcannaṃ khandhānaṃ udayabbayaṃ passanto imāni paññāsa lakkhaṇāni passati.
‘‘રૂપે અનિચ્ચાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘રૂપે અનિચ્ચાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. ‘‘વેદનાય…પે॰… સઞ્ઞાય… સઙ્ખારેસુ… વિઞ્ઞાણે… ચક્ખુસ્મિં…પે॰… જરામરણે અનિચ્ચાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘જરામરણે અનિચ્ચાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. અનિચ્ચાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ધમ્મા ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. ધમ્મા ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
‘‘Rūpe aniccānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘rūpe aniccānupassī passasissāmī’’ti sikkhati. ‘‘Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘jarāmaraṇe aniccānupassī passasissāmī’’ti sikkhati. Aniccānupassī assāsapassāsavasena dhammā upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Dhammā upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena te dhamme anupassati. Tena vuccati – ‘‘dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. અનિચ્ચાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ…પે॰… અનિચ્ચાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો…પે॰… પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ te dhamme anupassati…pe… evaṃ te dhamme anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Aniccānupassī assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… aniccānupassī assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato…pe… pajānanto indriyāni samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
કથં ‘‘વિરાગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘વિરાગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? રૂપે આદીનવં દિસ્વા રૂપવિરાગે છન્દજાતો હોતિ સદ્ધાધિમુત્તો, ચિત્તઞ્ચસ્સ સ્વાધિટ્ઠિતં. ‘‘રૂપે વિરાગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘રૂપે વિરાગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. વેદનાય…પે॰… સઞ્ઞાય… સઙ્ખારેસુ… વિઞ્ઞાણે… ચક્ખુસ્મિં…પે॰… જરામરણે આદીનવં દિસ્વા જરામરણવિરાગે છન્દજાતો હોતિ સદ્ધાધિમુત્તો, ચિત્તઞ્ચસ્સ સ્વાધિટ્ઠિતં. ‘‘જરામરણે વિરાગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘જરામરણે વિરાગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. વિરાગાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ધમ્મા ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. ધમ્મા ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
Kathaṃ ‘‘virāgānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘virāgānupassī passasissāmī’’ti sikkhati? Rūpe ādīnavaṃ disvā rūpavirāge chandajāto hoti saddhādhimutto, cittañcassa svādhiṭṭhitaṃ. ‘‘Rūpe virāgānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘rūpe virāgānupassī passasissāmī’’ti sikkhati. Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe ādīnavaṃ disvā jarāmaraṇavirāge chandajāto hoti saddhādhimutto, cittañcassa svādhiṭṭhitaṃ. ‘‘Jarāmaraṇe virāgānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘jarāmaraṇe virāgānupassī passasissāmī’’ti sikkhati. Virāgānupassī assāsapassāsavasena dhammā upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Dhammā upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena te dhamme anupassati. Tena vuccati – ‘‘dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. વિરાગાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ…પે॰… વિરાગાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો…પે॰… પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ te dhamme anupassati…pe… evaṃ te dhamme anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Virāgānupassī assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… virāgānupassī assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato…pe… pajānanto indriyāni samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
કથં ‘‘નિરોધાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘નિરોધાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? રૂપે આદીનવં દિસ્વા રૂપનિરોધે છન્દજાતો હોતિ સદ્ધાધિમુત્તો, ચિત્તઞ્ચસ્સ સ્વાધિટ્ઠિતં. ‘‘રૂપે નિરોધાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘રૂપે નિરોધાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. વેદનાય…પે॰… સઞ્ઞાય… સઙ્ખારેસુ… વિઞ્ઞાણે… ચક્ખુસ્મિં…પે॰… જરામરણે આદીનવં દિસ્વા જરામરણનિરોધે છન્દજાતો હોતિ સદ્ધાધિમુત્તો, ચિત્તઞ્ચસ્સ સ્વાધિટ્ઠિતં. ‘‘જરામરણે નિરોધાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘જરામરણે નિરોધાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ.
Kathaṃ ‘‘nirodhānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘nirodhānupassī passasissāmī’’ti sikkhati? Rūpe ādīnavaṃ disvā rūpanirodhe chandajāto hoti saddhādhimutto, cittañcassa svādhiṭṭhitaṃ. ‘‘Rūpe nirodhānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘rūpe nirodhānupassī passasissāmī’’ti sikkhati. Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe ādīnavaṃ disvā jarāmaraṇanirodhe chandajāto hoti saddhādhimutto, cittañcassa svādhiṭṭhitaṃ. ‘‘Jarāmaraṇe nirodhānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘jarāmaraṇe nirodhānupassī passasissāmī’’ti sikkhati.
૧૮૧. કતિહાકારેહિ અવિજ્જાય આદીનવો હોતિ? કતિહાકારેહિ અવિજ્જા નિરુજ્ઝતિ? પઞ્ચહાકારેહિ અવિજ્જાય આદીનવો હોતિ. અટ્ઠહાકારેહિ અવિજ્જા નિરુજ્ઝતિ.
181. Katihākārehi avijjāya ādīnavo hoti? Katihākārehi avijjā nirujjhati? Pañcahākārehi avijjāya ādīnavo hoti. Aṭṭhahākārehi avijjā nirujjhati.
કતમેહિ પઞ્ચહાકારેહિ અવિજ્જાય આદીનવો હોતિ? અનિચ્ચટ્ઠેન અવિજ્જાય આદીનવો હોતિ, દુક્ખટ્ઠેન અવિજ્જાય આદીનવો હોતિ, અનત્તટ્ઠેન અવિજ્જાય આદીનવો હોતિ, સન્તાપટ્ઠેન અવિજ્જાય આદીનવો હોતિ, વિપરિણામટ્ઠેન અવિજ્જાય આદીનવો હોતિ – ઇમેહિ પઞ્ચહાકારેહિ અવિજ્જાય આદીનવો હોતિ.
Katamehi pañcahākārehi avijjāya ādīnavo hoti? Aniccaṭṭhena avijjāya ādīnavo hoti, dukkhaṭṭhena avijjāya ādīnavo hoti, anattaṭṭhena avijjāya ādīnavo hoti, santāpaṭṭhena avijjāya ādīnavo hoti, vipariṇāmaṭṭhena avijjāya ādīnavo hoti – imehi pañcahākārehi avijjāya ādīnavo hoti.
કતમેહિ અટ્ઠહાકારેહિ અવિજ્જા નિરુજ્ઝતિ? નિદાનનિરોધેન અવિજ્જા નિરુજ્ઝતિ, સમુદયનિરોધેન અવિજ્જા નિરુજ્ઝતિ, જાતિનિરોધેન અવિજ્જા નિરુજ્ઝતિ, પભવનિરોધેન 17 અવિજ્જા નિરુજ્ઝતિ, હેતુનિરોધેન અવિજ્જા નિરુજ્ઝતિ, પચ્ચયનિરોધેન અવિજ્જા નિરુજ્ઝતિ, ઞાણુપ્પાદેન અવિજ્જા નિરુજ્ઝતિ, નિરોધુપટ્ઠાનેન અવિજ્જા નિરુજ્ઝતિ – ઇમેહિ અટ્ઠહાકારેહિ અવિજ્જા નિરુજ્ઝતિ. ઇમેહિ પઞ્ચહાકારેહિ અવિજ્જાય આદીનવં દિસ્વા – ઇમેહિ અટ્ઠહાકારેહિ અવિજ્જાનિરોધે છન્દજાતો હોતિ સદ્ધાધિમુત્તો, ચિત્તઞ્ચસ્સ સ્વાધિટ્ઠિતં. ‘‘અવિજ્જાય નિરોધાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘અવિજ્જાય નિરોધાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ.
Katamehi aṭṭhahākārehi avijjā nirujjhati? Nidānanirodhena avijjā nirujjhati, samudayanirodhena avijjā nirujjhati, jātinirodhena avijjā nirujjhati, pabhavanirodhena 18 avijjā nirujjhati, hetunirodhena avijjā nirujjhati, paccayanirodhena avijjā nirujjhati, ñāṇuppādena avijjā nirujjhati, nirodhupaṭṭhānena avijjā nirujjhati – imehi aṭṭhahākārehi avijjā nirujjhati. Imehi pañcahākārehi avijjāya ādīnavaṃ disvā – imehi aṭṭhahākārehi avijjānirodhe chandajāto hoti saddhādhimutto, cittañcassa svādhiṭṭhitaṃ. ‘‘Avijjāya nirodhānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘avijjāya nirodhānupassī passasissāmī’’ti sikkhati.
કતિહાકારેહિ સઙ્ખારેસુ આદીનવો હોતિ, કતિહાકારેહિ સઙ્ખારા નિરુજ્ઝન્તિ…પે॰… કતિહાકારેહિ વિઞ્ઞાણે આદીનવો હોતિ, કતિહાકારેહિ વિઞ્ઞાણં નિરુજ્ઝતિ… કતિહાકારેહિ નામરૂપે આદીનવો હોતિ, કતિહાકારેહિ નામરૂપં નિરુજ્ઝતિ… કતિહાકારેહિ સળાયતને આદીનવો હોતિ, કતિહાકારેહિ સળાયતનં નિરુજ્ઝતિ… કતિહાકારેહિ ફસ્સે આદીનવો હોતિ, કતિહાકારેહિ ફસ્સો નિરુજ્ઝતિ… કતિહાકારેહિ વેદનાય આદીનવો હોતિ, કતિહાકારેહિ વેદના નિરુજ્ઝતિ… કતિહાકારેહિ તણ્હાય આદીનવો હોતિ, કતિહાકારેહિ તણ્હા નિરુજ્ઝતિ… કતિહાકારેહિ ઉપાદાને આદીનવો હોતિ, કતિહાકારેહિ ઉપાદાનં નિરુજ્ઝતિ… કતિહાકારેહિ ભવે આદીનવો હોતિ, કતિહાકારેહિ ભવો નિરુજ્ઝતિ… કતિહાકારેહિ જાતિયા આદીનવો હોતિ, કતિહાકારેહિ જાતિ નિરુજ્ઝતિ… કતિહાકારેહિ જરામરણે આદીનવો હોતિ, કતિહાકારેહિ જરામરણં નિરુજ્ઝતિ? પઞ્ચહાકારેહિ જરામરણે આદીનવો હોતિ, અટ્ઠહાકારેહિ જરામરણં નિરુજ્ઝતિ.
Katihākārehi saṅkhāresu ādīnavo hoti, katihākārehi saṅkhārā nirujjhanti…pe… katihākārehi viññāṇe ādīnavo hoti, katihākārehi viññāṇaṃ nirujjhati… katihākārehi nāmarūpe ādīnavo hoti, katihākārehi nāmarūpaṃ nirujjhati… katihākārehi saḷāyatane ādīnavo hoti, katihākārehi saḷāyatanaṃ nirujjhati… katihākārehi phasse ādīnavo hoti, katihākārehi phasso nirujjhati… katihākārehi vedanāya ādīnavo hoti, katihākārehi vedanā nirujjhati… katihākārehi taṇhāya ādīnavo hoti, katihākārehi taṇhā nirujjhati… katihākārehi upādāne ādīnavo hoti, katihākārehi upādānaṃ nirujjhati… katihākārehi bhave ādīnavo hoti, katihākārehi bhavo nirujjhati… katihākārehi jātiyā ādīnavo hoti, katihākārehi jāti nirujjhati… katihākārehi jarāmaraṇe ādīnavo hoti, katihākārehi jarāmaraṇaṃ nirujjhati? Pañcahākārehi jarāmaraṇe ādīnavo hoti, aṭṭhahākārehi jarāmaraṇaṃ nirujjhati.
કતમેહિ પઞ્ચહાકારેહિ જરામરણે આદીનવો હોતિ? અનિચ્ચટ્ઠેન જરામરણે આદીનવો હોતિ, દુક્ખટ્ઠેન…પે॰… અનત્તટ્ઠેન…પે॰… સન્તાપટ્ઠેન…પે॰… વિપરિણામટ્ઠેન જરામરણે આદીનવો હોતિ – ઇમેહિ પઞ્ચહાકારેહિ જરામરણે આદીનવો હોતિ.
Katamehi pañcahākārehi jarāmaraṇe ādīnavo hoti? Aniccaṭṭhena jarāmaraṇe ādīnavo hoti, dukkhaṭṭhena…pe… anattaṭṭhena…pe… santāpaṭṭhena…pe… vipariṇāmaṭṭhena jarāmaraṇe ādīnavo hoti – imehi pañcahākārehi jarāmaraṇe ādīnavo hoti.
કતમેહિ અટ્ઠહાકારેહિ જરામરણં નિરુજ્ઝતિ? નિદાનનિરોધેન જરામરણં નિરુજ્ઝતિ, સમુદયનિરોધેન…પે॰… જાતિનિરોધેન…પે॰… પભવનિરોધેન 19 … હેતુનિરોધેન… પચ્ચયનિરોધેન… ઞાણુપ્પાદેન…પે॰… નિરોધુપટ્ઠાનેન જરામરણં નિરુજ્ઝતિ – ઇમેહિ અટ્ઠહાકારેહિ જરામરણં નિરુજ્ઝતિ. ઇમેહિ પઞ્ચહાકારેહિ જરામરણે આદીનવં દિસ્વા ઇમેહિ અટ્ઠહાકારેહિ જરામરણનિરોધે છન્દજાતો હોતિ સદ્ધાધિમુત્તો, ચિત્તઞ્ચસ્સ સ્વાધિટ્ઠિતં. ‘‘જરામરણે નિરોધાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘જરામરણે નિરોધાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. નિરોધાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ધમ્મા ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. ધમ્મા ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
Katamehi aṭṭhahākārehi jarāmaraṇaṃ nirujjhati? Nidānanirodhena jarāmaraṇaṃ nirujjhati, samudayanirodhena…pe… jātinirodhena…pe… pabhavanirodhena 20 … hetunirodhena… paccayanirodhena… ñāṇuppādena…pe… nirodhupaṭṭhānena jarāmaraṇaṃ nirujjhati – imehi aṭṭhahākārehi jarāmaraṇaṃ nirujjhati. Imehi pañcahākārehi jarāmaraṇe ādīnavaṃ disvā imehi aṭṭhahākārehi jarāmaraṇanirodhe chandajāto hoti saddhādhimutto, cittañcassa svādhiṭṭhitaṃ. ‘‘Jarāmaraṇe nirodhānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘jarāmaraṇe nirodhānupassī passasissāmī’’ti sikkhati. Nirodhānupassī assāsapassāsavasena dhammā upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Dhammā upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena te dhamme anupassati. Tena vuccati – ‘‘dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ…પે॰… એવં તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. નિરોધાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ…પે॰… નિરોધાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો…પે॰… પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Anupassatīti kathaṃ te dhamme anupassati…pe… evaṃ te dhamme anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Nirodhānupassī assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… nirodhānupassī assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato…pe… pajānanto indriyāni samodhāneti. Tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
૧૮૨. કથં ‘‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ? પટિનિસ્સગ્ગાતિ દ્વે પટિનિસ્સગ્ગા – પરિચ્ચાગપટિનિસ્સગ્ગો ચ પક્ખન્દનપટિનિસ્સગ્ગો ચ. રૂપં પરિચ્ચજતીતિ – પરિચ્ચાગપટિનિસ્સગ્ગો. રૂપનિરોધે નિબ્બાને ચિત્તં પક્ખન્દતીતિ – પક્ખન્દનપટિનિસ્સગ્ગો. ‘‘રૂપે પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘રૂપે પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. વેદનં…પે॰… સઞ્ઞં… સઙ્ખારે… વિઞ્ઞાણં… ચક્ખું…પે॰… જરામરણં પરિચ્ચજતીતિ – પરિચ્ચાગપટિનિસ્સગ્ગો. જરામરણનિરોધે નિબ્બાને ચિત્તં પક્ખન્દતીતિ – પક્ખન્દનપટિનિસ્સગ્ગો. ‘‘જરામરણે પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ, ‘‘જરામરણે પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’’તિ સિક્ખતિ. પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ધમ્મા ઉપટ્ઠાનં સતિ અનુપસ્સના ઞાણં. ધમ્મા ઉપટ્ઠાનં, નો સતિ; સતિ ઉપટ્ઠાનઞ્ચેવ સતિ ચ. તાય સતિયા તેન ઞાણેન તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનભાવના’’તિ.
182. Kathaṃ ‘‘paṭinissaggānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘paṭinissaggānupassī passasissāmī’’ti sikkhati? Paṭinissaggāti dve paṭinissaggā – pariccāgapaṭinissaggo ca pakkhandanapaṭinissaggo ca. Rūpaṃ pariccajatīti – pariccāgapaṭinissaggo. Rūpanirodhe nibbāne cittaṃ pakkhandatīti – pakkhandanapaṭinissaggo. ‘‘Rūpe paṭinissaggānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘rūpe paṭinissaggānupassī passasissāmī’’ti sikkhati. Vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ pariccajatīti – pariccāgapaṭinissaggo. Jarāmaraṇanirodhe nibbāne cittaṃ pakkhandatīti – pakkhandanapaṭinissaggo. ‘‘Jarāmaraṇe paṭinissaggānupassī assasissāmī’’ti sikkhati, ‘‘jarāmaraṇe paṭinissaggānupassī passasissāmī’’ti sikkhati. Paṭinissaggānupassī assāsapassāsavasena dhammā upaṭṭhānaṃ sati anupassanā ñāṇaṃ. Dhammā upaṭṭhānaṃ, no sati; sati upaṭṭhānañceva sati ca. Tāya satiyā tena ñāṇena te dhamme anupassati. Tena vuccati – ‘‘dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti.
અનુપસ્સતીતિ કથં તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ? અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ, નો નિચ્ચતો…પે॰… પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ. અનિચ્ચતો અનુપસ્સન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ…પે॰… પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ. એવં તે ધમ્મે અનુપસ્સતિ. ભાવનાતિ ચતસ્સો ભાવના. તત્થ જાતાનં ધમ્માનં અનતિવત્તનટ્ઠેન ભાવના…પે॰… આસેવનટ્ઠેન ભાવના. પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસાનં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ, અવિક્ખેપટ્ઠેન ચિત્તવિસુદ્ધિ, દસ્સનટ્ઠેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ. યો તત્થ સંવરટ્ઠો, અયં અધિસીલસિક્ખા; યો તત્થ અવિક્ખેપટ્ઠો, અયં અધિચિત્તસિક્ખા; યો તત્થ દસ્સનટ્ઠો, અયં અધિપઞ્ઞાસિક્ખા – ઇમા તિસ્સો સિક્ખાયો આવજ્જન્તો સિક્ખતિ જાનન્તો સિક્ખતિ…પે॰… સચ્છિકાતબ્બં સચ્છિકરોન્તો સિક્ખતિ.
Anupassatīti kathaṃ te dhamme anupassati? Aniccato anupassati, no niccato…pe… paṭinissajjati, no ādiyati. Aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati…pe… paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati. Evaṃ te dhamme anupassati. Bhāvanāti catasso bhāvanā. Tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena bhāvanā…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā. Paṭinissaggānupassī assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi, avikkhepaṭṭhena cittavisuddhi, dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhi. Yo tattha saṃvaraṭṭho, ayaṃ adhisīlasikkhā; yo tattha avikkhepaṭṭho, ayaṃ adhicittasikkhā; yo tattha dassanaṭṭho, ayaṃ adhipaññāsikkhā – imā tisso sikkhāyo āvajjanto sikkhati jānanto sikkhati…pe… sacchikātabbaṃ sacchikaronto sikkhati.
પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનતો વિદિતા વેદના ઉપ્પજ્જન્તિ, વિદિતા ઉપટ્ઠહન્તિ, વિદિતા અબ્ભત્થં ગચ્છન્ત્ન્ત્તિ …પે॰… પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સાસપસ્સાસવસેન ચિત્તસ્સ એકગ્ગતં અવિક્ખેપં પજાનન્તો ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ ગોચરઞ્ચ પજાનાતિ સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતિ; બલાનિ સમોધાનેતિ… બોજ્ઝઙ્ગે સમોધાનેતિ… મગ્ગં સમોધાનેતિ… ધમ્મે સમોધાનેતિ ગોચરઞ્ચ પજાનાતિ સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતિ.
Paṭinissaggānupassī assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato viditā vedanā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchantntti …pe… paṭinissaggānupassī assāsapassāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānanto indriyāni samodhāneti gocarañca pajānāti samatthañca paṭivijjhati; balāni samodhāneti… bojjhaṅge samodhāneti… maggaṃ samodhāneti… dhamme samodhāneti gocarañca pajānāti samatthañca paṭivijjhati.
ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતીતિ કથં ઇન્દ્રિયાનિ સમોધાનેતિ? અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં સમોધાનેતિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સમત્થઞ્ચ પટિવિજ્ઝતી’’તિ.
Indriyāni samodhānetīti kathaṃ indriyāni samodhāneti? Adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ samodhāneti…pe… tena vuccati – ‘‘samatthañca paṭivijjhatī’’ti.
અટ્ઠ અનુપસ્સને ઞાણાનિ અટ્ઠ ચ ઉપટ્ઠાનાનુસ્સતિયો ચત્તારિ સુત્તન્તિકવત્થૂનિ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સનાય. ઇમાનિ બાત્તિંસ સતોકારિસ્સ ઞાણાનિ.
Aṭṭha anupassane ñāṇāni aṭṭha ca upaṭṭhānānussatiyo cattāri suttantikavatthūni dhammesu dhammānupassanāya. Imāni bāttiṃsa satokārissa ñāṇāni.
સતોકારિઞાણનિદ્દેસો પઞ્ચમો.
Satokāriñāṇaniddeso pañcamo.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ૫. સતોકારિઞાણનિદ્દેસવણ્ણના • 5. Satokāriñāṇaniddesavaṇṇanā