| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
સેનાસનગ્ગાહાપકસમ્મુતિકથાવણ્ણના
Senāsanaggāhāpakasammutikathāvaṇṇanā
૩૧૮. પચ્ચયેનેવ હિ તં પટિજગ્ગનં લભિસ્સતીતિ તસ્મિં સેનાસને મહાથેરા તસ્સ પચ્ચયસ્સ કારણા અઞ્ઞત્થ અગન્ત્વા વસન્તાયેવ નં પટિજગ્ગિસ્સન્તીતિ અત્થો. ઉબ્ભણ્ડિકા ભવિસ્સન્તીતિ ઉક્ખિત્તભણ્ડા ભવિસ્સન્તિ, અત્તનો અત્તનો પરિક્ખારે ગહેત્વા તત્થ તત્થ વિચરિસ્સન્તીતિ અત્થો. દીઘસાલાતિ ચઙ્કમનસાલા. મણ્ડલમાળો ઉપટ્ઠાનસાલા. અનુદહતીતિ પીળેતિ. જમ્બુદીપે પનાતિ અરિયદેસે ભિક્ખૂ સન્ધાય વુત્તં. તે કિર તથા પઞ્ઞાપેન્તિ. ન ગોચરગામો ઘટ્ટેતબ્બોતિ વુત્તમેવત્થં વિભાવેતિ ‘‘ન તત્થ મનુસ્સા વત્તબ્બા’’તિઆદિના. વિતક્કં છિન્દિત્વાતિ ‘‘ઇમિના નીહારેન ગચ્છન્તં દિસ્વા નિવારેત્વા પચ્ચયે દસ્સન્તી’’તિ એવરૂપં વિતક્કં અનુપ્પાદેત્વા. તેસુ ચે એકોતિ તેસુ મનુસ્સેસુ એકો પણ્ડિતપુરિસો. ભણ્ડપટિચ્છાદનન્તિ પટિચ્છાદનકભણ્ડં, સરીરપટિચ્છાદનં ચીવરન્તિ અત્થો.
318.Paccayenevahi taṃ paṭijagganaṃ labhissatīti tasmiṃ senāsane mahātherā tassa paccayassa kāraṇā aññattha agantvā vasantāyeva naṃ paṭijaggissantīti attho. Ubbhaṇḍikā bhavissantīti ukkhittabhaṇḍā bhavissanti, attano attano parikkhāre gahetvā tattha tattha vicarissantīti attho. Dīghasālāti caṅkamanasālā. Maṇḍalamāḷo upaṭṭhānasālā. Anudahatīti pīḷeti. Jambudīpe panāti ariyadese bhikkhū sandhāya vuttaṃ. Te kira tathā paññāpenti. Na gocaragāmo ghaṭṭetabboti vuttamevatthaṃ vibhāveti ‘‘na tattha manussā vattabbā’’tiādinā. Vitakkaṃ chinditvāti ‘‘iminā nīhārena gacchantaṃ disvā nivāretvā paccaye dassantī’’ti evarūpaṃ vitakkaṃ anuppādetvā. Tesu ce ekoti tesu manussesu eko paṇḍitapuriso. Bhaṇḍapaṭicchādananti paṭicchādanakabhaṇḍaṃ, sarīrapaṭicchādanaṃ cīvaranti attho.
પટિજગ્ગિતબ્બાનીતિ સમ્મજ્જનાદીહિ પટિજગ્ગિતબ્બાનિ. મુણ્ડવેદિકાયાતિ ચેતિયસ્સ હમ્મિયવેદિકાય. હમ્મિયવેદિકાતિ ચ ચેતિયસ્સ ઉપરિ ચતુરસ્સવેદિયો વુચ્ચતિ. પટિક્કમ્માતિ વિહારતો અપસક્કિત્વા. ઉપનિક્ખેપન્તિ ખેત્તં વા નાળિકેરાદિઆરામં વા કહાપણાદીનિ વા આરામિકાદીનં નિય્યાતેત્વા ‘‘ઇતો ઉપ્પન્ના વડ્ઢિ વસ્સાવાસિકત્થાય હોતૂ’’તિ દિન્નં. વત્તં કત્વાતિ તસ્મિં સેનાસને કત્તબ્બવત્તં કત્વા.
Paṭijaggitabbānīti sammajjanādīhi paṭijaggitabbāni. Muṇḍavedikāyāti cetiyassa hammiyavedikāya. Hammiyavedikāti ca cetiyassa upari caturassavediyo vuccati. Paṭikkammāti vihārato apasakkitvā. Upanikkhepanti khettaṃ vā nāḷikerādiārāmaṃ vā kahāpaṇādīni vā ārāmikādīnaṃ niyyātetvā ‘‘ito uppannā vaḍḍhi vassāvāsikatthāya hotū’’ti dinnaṃ. Vattaṃ katvāti tasmiṃ senāsane kattabbavattaṃ katvā.
પુગ્ગલવસેનેવ કાતબ્બન્તિ પરતો વક્ખમાનનયેન ‘‘ભિક્ખૂ ચીવરેન કિલમન્તિ, એત્તકં નામ તણ્ડુલભાગં ભિક્ખૂનં ચીવરં કાતું રુચ્ચતી’’તિઆદિના પુગ્ગલપરામાસવસેનેવ કાતબ્બં, ‘‘સઙ્ઘો ચીવરેન કિલમતી’’તિઆદિના પન સઙ્ઘપરામાસવસેન ન કાતબ્બં. ચીવરપચ્ચયન્તિ ચીવરસઙ્ખાતં પચ્ચયં. વુત્તન્તિ મહાઅટ્ઠકથાયંવુત્તં. કસ્મા એવં વુત્તન્તિ આહ ‘‘એવઞ્હિ નવકો વુડ્ઢતરસ્સ, વુડ્ઢો ચ નવકસ્સ ગાહેસ્સતી’’તિ, યસ્મા અત્તનાવ અત્તનો પાપેતું ન સક્કા, તસ્મા દ્વીસુ સમ્મતેસુ નવકો વુડ્ઢતરસ્સ, વુડ્ઢો ચ નવકસ્સાતિ ઉભો અઞ્ઞમઞ્ઞં ગાહેસ્સન્તીતિ અધિપ્પાયો. સમ્મતસેનાસનગ્ગાહાપકસ્સ આણત્તિયા અઞ્ઞેન ગાહિતેપિ ગાહો રુહતિયેવાતિ વેદિતબ્બં. અટ્ઠપિ સોળસપિ જને સમ્મન્નિતું વટ્ટતીતિ કિં વિસું વિસું સમ્મન્નિતું વટ્ટતિ, ઉદાહુ એકતોતિ? એકતોપિ વટ્ટતિ. નિગ્ગહકમ્મમેવ હિ સઙ્ઘો સઙ્ઘસ્સ ન કરોતિ, સમ્મુતિદાનં પન બહૂનમ્પિ એકતો કાતું વટ્ટતિ, તેનેવ સત્તસતિકક્ખન્ધકે ઉબ્બાહિકસમ્મુતિયં અટ્ઠપિ જના એકતો સમ્મતાતિ.
Puggalavaseneva kātabbanti parato vakkhamānanayena ‘‘bhikkhū cīvarena kilamanti, ettakaṃ nāma taṇḍulabhāgaṃ bhikkhūnaṃ cīvaraṃ kātuṃ ruccatī’’tiādinā puggalaparāmāsavaseneva kātabbaṃ, ‘‘saṅgho cīvarena kilamatī’’tiādinā pana saṅghaparāmāsavasena na kātabbaṃ. Cīvarapaccayanti cīvarasaṅkhātaṃ paccayaṃ. Vuttanti mahāaṭṭhakathāyaṃvuttaṃ. Kasmā evaṃ vuttanti āha ‘‘evañhi navako vuḍḍhatarassa, vuḍḍho ca navakassa gāhessatī’’ti, yasmā attanāva attano pāpetuṃ na sakkā, tasmā dvīsu sammatesu navako vuḍḍhatarassa, vuḍḍho ca navakassāti ubho aññamaññaṃ gāhessantīti adhippāyo. Sammatasenāsanaggāhāpakassa āṇattiyā aññena gāhitepi gāho ruhatiyevāti veditabbaṃ. Aṭṭhapi soḷasapi janesammannituṃ vaṭṭatīti kiṃ visuṃ visuṃ sammannituṃ vaṭṭati, udāhu ekatoti? Ekatopi vaṭṭati. Niggahakammameva hi saṅgho saṅghassa na karoti, sammutidānaṃ pana bahūnampi ekato kātuṃ vaṭṭati, teneva sattasatikakkhandhake ubbāhikasammutiyaṃ aṭṭhapi janā ekato sammatāti.
મગ્ગોતિ મગ્ગે કતદીઘસાલા. પોક્ખરણીતિ નહાયન્તાનં પોક્ખરણિયં કતસાલા. રુક્ખમૂલાદયો છન્ના કવાટબદ્ધાવ સેનાસનં. વિજટેત્વાતિ વિયોજેત્વા, વિસું વિસું કત્વાતિ અત્થો. આવાસેસૂતિ સેનાસનેસુ. પક્ખિપિત્વાતિ એત્થ પક્ખિપનં નામ તેસુ વસન્તાનં ઇતો ઉપ્પન્નવસ્સાવાસિકદાનં. પવિસિતબ્બન્તિ અઞ્ઞેહિ ભિક્ખૂહિ તસ્મિં મહાલાભે પરિવેણે વસિત્વા ચેતિયે વત્તં કત્વાવ લાભો ગહેતબ્બોતિ અધિપ્પાયો.
Maggoti magge katadīghasālā. Pokkharaṇīti nahāyantānaṃ pokkharaṇiyaṃ katasālā. Rukkhamūlādayo channā kavāṭabaddhāva senāsanaṃ. Vijaṭetvāti viyojetvā, visuṃ visuṃ katvāti attho. Āvāsesūti senāsanesu. Pakkhipitvāti ettha pakkhipanaṃ nāma tesu vasantānaṃ ito uppannavassāvāsikadānaṃ. Pavisitabbanti aññehi bhikkhūhi tasmiṃ mahālābhe pariveṇe vasitvā cetiye vattaṃ katvāva lābho gahetabboti adhippāyo.
પચ્ચયં વિસ્સજ્જેતીતિ ચીવરપચ્ચયં નાધિવાસેતિ. અયમ્પીતિ તેન વિસ્સટ્ઠપચ્ચયોપિ. ઉપનિબન્ધિત્વા ગાહેતબ્બન્તિ ‘‘ઇમસ્મિં રુક્ખે વા મણ્ડપે વા વસિત્વા ચેતિયે વત્તં કત્વા ગણ્હથા’’તિ એવં ઉપનિબન્ધિત્વા ગાહેતબ્બં. ‘‘કત્થ નુ ખો વસિસ્સામિ, કત્થ વસન્તસ્સ ફાસુ ભવિસ્સતિ, કત્થ વા પચ્ચયો ભવિસ્સતી’’તિ એવં ઉપ્પન્નેન વિતક્કેન ચરતીતિ વિતક્કચારિકો. અરઞ્ઞવિહારેસુ પરિસ્સયવિજાનનત્થં ઇચ્છિતબ્બત્તા ‘‘પઞ્ચ પઞ્ચ ઉક્કા કોટ્ટેતબ્બા’’તિ વુત્તં.
Paccayaṃ vissajjetīti cīvarapaccayaṃ nādhivāseti. Ayampīti tena vissaṭṭhapaccayopi. Upanibandhitvā gāhetabbanti ‘‘imasmiṃ rukkhe vā maṇḍape vā vasitvā cetiye vattaṃ katvā gaṇhathā’’ti evaṃ upanibandhitvā gāhetabbaṃ. ‘‘Kattha nu kho vasissāmi, kattha vasantassa phāsu bhavissati, kattha vā paccayo bhavissatī’’ti evaṃ uppannena vitakkena caratīti vitakkacāriko. Araññavihāresu parissayavijānanatthaṃ icchitabbattā ‘‘pañca pañca ukkā koṭṭetabbā’’ti vuttaṃ.
વત્તન્તિ કતિકવત્તં. તિવિધમ્પીતિ પરિયત્તિપટિપત્તિપટિવેધવસેન તિવિધમ્પિ. સોધેત્વા પબ્બાજેથાતિ ભબ્બે આચારકુલપુત્તે ઉપપરિક્ખિત્વા પબ્બાજેથ. દસવત્થુકકથા નામ અપ્પિચ્છકથા સન્તુટ્ઠિકથા પવિવેકકથા અસંસગ્ગકથા વીરિયારમ્ભકથા સીલકથા સમાધિકથા પઞ્ઞાકથા વિમુત્તિકથા વિમુત્તિઞાણદસ્સનકથા.
Vattanti katikavattaṃ. Tividhampīti pariyattipaṭipattipaṭivedhavasena tividhampi. Sodhetvā pabbājethāti bhabbe ācārakulaputte upaparikkhitvā pabbājetha. Dasavatthukakathā nāma appicchakathā santuṭṭhikathā pavivekakathā asaṃsaggakathā vīriyārambhakathā sīlakathā samādhikathā paññākathā vimuttikathā vimuttiñāṇadassanakathā.
વિગ્ગહસંવત્તનિકવચનં વિગ્ગાહિકં. ચતુરારક્ખં અહાપેન્તાતિ બુદ્ધાનુસ્સતિ મેત્તા અસુભં મરણસ્સતીતિ ઇમં ચતુરારક્ખં અપરિહાપેન્તા. દન્તકટ્ઠખાદનવત્તં આચિક્ખિતબ્બન્તિ એત્થ દન્તકટ્ઠખાદનવત્તં યો દેવસિકં સઙ્ઘમજ્ઝે ઓસરતિ, તેન સામણેરાદીહિ આહરિત્વા ભિક્ખૂનં યથાસુખં પરિભુઞ્જનત્થાય દન્તકટ્ઠમાળકે નિક્ખિત્તેસુ દન્તકટ્ઠેસુ દિવસે દિવસે એકમેવ દન્તકટ્ઠં ગહેતબ્બં. યો પન દેવસિકં ન ઓસરતિ, પધાનઘરે વસિત્વા ધમ્મસ્સવને વા ઉપોસથગ્ગે વા દિસ્સતિ, તેન પમાણં સલ્લક્ખેત્વા ચત્તારિ પઞ્ચ દન્તકટ્ઠાનિ અત્તનો વસનટ્ઠાને ઠપેત્વા ખાદિતબ્બાનિ. તેસુ ખીણેસુ સચે પુનપિ દન્તકટ્ઠમાળકે બહૂનિ હોન્તિયેવ, પુનપિ આહરિત્વા ખાદિતબ્બાનિ. યદિ પન પમાણં અસલ્લક્ખેત્વા આહરતિ, તેસુ અખીણેસુયેવ માળકે ખીયતિ, તતો કેચિ થેરા ‘‘યેહિ ગહિતાનિ, તે પટિહરન્તૂ’’તિ વદેય્યું, કેચિ ‘‘ખાદન્તુ, પુન સામણેરા આહરિસ્સન્તી’’તિ. તસ્મા વિવાદપરિહારત્થં પમાણં સલ્લક્ખેતબ્બં. ગહણે પન દોસો નત્થિ, મગ્ગં ગચ્છન્તેનપિ એકં વા દ્વે વા થવિકાય પક્ખિપિત્વા ગન્તબ્બન્તિ. ભિક્ખાચારવત્તં વત્તક્ખન્ધકે પિણ્ડચારિકવત્તે આવિ ભવિસ્સતિ.
Viggahasaṃvattanikavacanaṃ viggāhikaṃ. Caturārakkhaṃ ahāpentāti buddhānussati mettā asubhaṃ maraṇassatīti imaṃ caturārakkhaṃ aparihāpentā. Dantakaṭṭhakhādanavattaṃ ācikkhitabbanti ettha dantakaṭṭhakhādanavattaṃ yo devasikaṃ saṅghamajjhe osarati, tena sāmaṇerādīhi āharitvā bhikkhūnaṃ yathāsukhaṃ paribhuñjanatthāya dantakaṭṭhamāḷake nikkhittesu dantakaṭṭhesu divase divase ekameva dantakaṭṭhaṃ gahetabbaṃ. Yo pana devasikaṃ na osarati, padhānaghare vasitvā dhammassavane vā uposathagge vā dissati, tena pamāṇaṃ sallakkhetvā cattāri pañca dantakaṭṭhāni attano vasanaṭṭhāne ṭhapetvā khāditabbāni. Tesu khīṇesu sace punapi dantakaṭṭhamāḷake bahūni hontiyeva, punapi āharitvā khāditabbāni. Yadi pana pamāṇaṃ asallakkhetvā āharati, tesu akhīṇesuyeva māḷake khīyati, tato keci therā ‘‘yehi gahitāni, te paṭiharantū’’ti vadeyyuṃ, keci ‘‘khādantu, puna sāmaṇerā āharissantī’’ti. Tasmā vivādaparihāratthaṃ pamāṇaṃ sallakkhetabbaṃ. Gahaṇe pana doso natthi, maggaṃ gacchantenapi ekaṃ vā dve vā thavikāya pakkhipitvā gantabbanti. Bhikkhācāravattaṃ vattakkhandhake piṇḍacārikavatte āvi bhavissati.
પત્તટ્ઠાનેતિ વસ્સગ્ગેન આગન્તુકભિક્ખુનો પત્તટ્ઠાને. તેસં છિન્નવસ્સત્તા ‘‘સાદિયન્તાપિ હિ તે નેવ વસ્સાવાસિકસ્સ સામિનો’’તિ વુત્તં, પઠમંયેવ કતિકાય કતત્તા ખીયન્તાપિ ચ આવાસિકા નેવ અદાતું લભન્તીતિ વુત્તં. ભતિનિવિટ્ઠન્તિ ભતિં કત્વા વિય નિવિટ્ઠં પરિયિટ્ઠં. સઙ્ઘિકં પન અપલોકનકમ્મં કત્વા ગાહિતન્તિ તત્રુપ્પાદં સન્ધાય વુત્તં. પચ્ચયવસેન ગાહિતન્તિ દાયકાનં વસ્સાવાસિકપચ્ચયવસેન ગાહિતં સન્ધાય વુત્તં. ‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, વસ્સંવુત્થો ભિક્ખુ વિબ્ભમતિ, સઙ્ઘસ્સેવેત’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૭૪-૩૭૫) વચનતો ‘‘ગતટ્ઠાને…પે॰… સઙ્ઘિકં હોતી’’તિ વુત્તં. મનુસ્સેતિ દાયકમનુસ્સે. વરભાગં સામણેરસ્સાતિ પઠમભાગસ્સ ગાહિતત્તા વુત્તં.
Pattaṭṭhāneti vassaggena āgantukabhikkhuno pattaṭṭhāne. Tesaṃ chinnavassattā ‘‘sādiyantāpi hi te neva vassāvāsikassa sāmino’’ti vuttaṃ, paṭhamaṃyeva katikāya katattā khīyantāpi ca āvāsikā neva adātuṃ labhantīti vuttaṃ. Bhatiniviṭṭhanti bhatiṃ katvā viya niviṭṭhaṃ pariyiṭṭhaṃ. Saṅghikaṃ pana apalokanakammaṃ katvā gāhitanti tatruppādaṃ sandhāya vuttaṃ. Paccayavasena gāhitanti dāyakānaṃ vassāvāsikapaccayavasena gāhitaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Idha, bhikkhave, vassaṃvuttho bhikkhu vibbhamati, saṅghasseveta’’nti (mahāva. 374-375) vacanato ‘‘gataṭṭhāne…pe… saṅghikaṃ hotī’’ti vuttaṃ. Manusseti dāyakamanusse. Varabhāgaṃ sāmaṇerassāti paṭhamabhāgassa gāhitattā vuttaṃ.
સેનાસનગ્ગાહાપકસમ્મુતિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Senāsanaggāhāpakasammutikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / ચૂળવગ્ગપાળિ • Cūḷavaggapāḷi / સેનાસનગ્ગાહાપકસમ્મુતિ • Senāsanaggāhāpakasammuti
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ચૂળવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / સેનાસનગ્ગાહકથા • Senāsanaggāhakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / સેનાસનગ્ગાહકથાવણ્ણના • Senāsanaggāhakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / સેનાસનગ્ગાહકથાવણ્ણના • Senāsanaggāhakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / સેનાસનગ્ગાહકથા • Senāsanaggāhakathā
