Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
૩. મહાવગ્ગો
3. Mahāvaggo
૧. સીહનાદસુત્તવણ્ણના
1. Sīhanādasuttavaṇṇanā
૨૧. તતિયસ્સ પઠમે વિસમટ્ઠાનેસૂતિ પપાતાદીસુ વિસમટ્ઠાનેસુ. ‘‘અઞ્ઞેહિ અસાધારણાની’’તિ કસ્મા વુત્તં, નનુ ચેતાનિ સાવકાનમ્પિ એકચ્ચાનં ઉપ્પજ્જન્તીતિ? કામં ઉપ્પજ્જન્તિ, યાદિસાનિ પન બુદ્ધાનં ઠાનાટ્ઠાનઞાણાદીનિ, ન તાદિસાનિ તદઞ્ઞેસં કદાચિપિ ઉપ્પજ્જન્તીતિ અઞ્ઞેહિ અસાધારણાનીતિ . તેનાહ ‘‘તથાગતસ્સેવ બલાની’’તિ. ઇમમેવ હિ યથાવુત્તલેસં અપેક્ખિત્વા તદભાવતો આસયાનુસયઞાણાદીસુ એવ અસાધારણસમઞ્ઞા નિરુળ્હા. કામં ઞાણબલાનં ઞાણસમ્ભારો વિસેસપચ્ચયો, પુઞ્ઞસમ્ભારોપિ પન નેસં પચ્ચયો એવ. ઞાણસમ્ભારસ્સપિ વા પુઞ્ઞસમ્ભારભાવતો ‘‘પુઞ્ઞુસ્સયસમ્પત્તિયા આગતાની’’તિ વુત્તં.
21. Tatiyassa paṭhame visamaṭṭhānesūti papātādīsu visamaṭṭhānesu. ‘‘Aññehi asādhāraṇānī’’ti kasmā vuttaṃ, nanu cetāni sāvakānampi ekaccānaṃ uppajjantīti? Kāmaṃ uppajjanti, yādisāni pana buddhānaṃ ṭhānāṭṭhānañāṇādīni, na tādisāni tadaññesaṃ kadācipi uppajjantīti aññehi asādhāraṇānīti . Tenāha ‘‘tathāgatasseva balānī’’ti. Imameva hi yathāvuttalesaṃ apekkhitvā tadabhāvato āsayānusayañāṇādīsu eva asādhāraṇasamaññā niruḷhā. Kāmaṃ ñāṇabalānaṃ ñāṇasambhāro visesapaccayo, puññasambhāropi pana nesaṃ paccayo eva. Ñāṇasambhārassapi vā puññasambhārabhāvato ‘‘puññussayasampattiyā āgatānī’’ti vuttaṃ.
પકતિહત્થિકુલન્તિ (સં॰ નિ॰ ટી॰ ૨.૨.૨૨) ગિરિચરનદિચરવનચરાદિપ્પભેદા ગોચરિયકાલાવકનામા સબ્બાપિ બલેન પાકતિકા હત્થિજાતિ. દસન્નં પુરિસાનન્તિ થામમજ્ઝિમાનં દસન્નં પુરિસાનં. એકસ્સ તથાગતસ્સ કાયબલન્તિ આનેત્વા સમ્બન્ધો. એકસ્સાતિ ચ તથા હેટ્ઠા કથાયં આગતત્તા દેસનાસોતેન વુત્તં. નારાયનસઙ્ઘાતબલન્તિ એત્થ નારા વુચ્ચન્તિ રસ્મિયો. તા બહૂ નાનાવિધા ઇતો ઉપ્પજ્જન્તીતિ નારાયનં, વજિરં, તસ્મા નારાયનસઙ્ઘાતબલન્તિ વજિરસઙ્ઘાતબલન્તિ અત્થો. ઞાણબલં પન પાળિયં આગતમેવ, ન કાયબલં વિય અટ્ઠકથારુળ્હમેવાતિ અધિપ્પાયો.
Pakatihatthikulanti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.22) giricaranadicaravanacarādippabhedā gocariyakālāvakanāmā sabbāpi balena pākatikā hatthijāti. Dasannaṃ purisānanti thāmamajjhimānaṃ dasannaṃ purisānaṃ. Ekassa tathāgatassa kāyabalanti ānetvā sambandho. Ekassāti ca tathā heṭṭhā kathāyaṃ āgatattā desanāsotena vuttaṃ. Nārāyanasaṅghātabalanti ettha nārā vuccanti rasmiyo. Tā bahū nānāvidhā ito uppajjantīti nārāyanaṃ, vajiraṃ, tasmā nārāyanasaṅghātabalanti vajirasaṅghātabalanti attho. Ñāṇabalaṃ pana pāḷiyaṃ āgatameva, na kāyabalaṃ viya aṭṭhakathāruḷhamevāti adhippāyo.
સંયુત્તકે (સં॰ નિ॰ ૨.૩૩) આગતાનિ તેસત્તતિ ઞાણાનિ, સત્તસત્તતિ ઞાણાનીતિ વુત્તં, તત્થ (વિભ॰ મૂલટી॰ ૭૬૦) પન નિદાનવગ્ગે સત્તસત્તતિ આગતાનિ ચતુચત્તારીસઞ્ચ. તેસત્તતિ પન પટિસમ્ભિદામગ્ગે (પટિ॰ મ॰ ૧.૧) સુતમયાદીનિ આગતાનિ દિસ્સન્તિ, ન સંયુત્તકે. અઞ્ઞાનિપીતિ એતેન ઞાણવત્થુવિભઙ્ગે (વિભ॰ ૭૫૧ આદયો) એકકાદિવસેન વુત્તાનિ, અઞ્ઞત્થ ચ ‘‘પુબ્બન્તે ઞાણ’’ન્તિઆદિના (ધ॰ સ॰ ૧૦૬૩) બ્રહ્મજાલાદીસુ ચ ‘‘તયિદં તથાગતો પજાનાતિ ‘ઇમાનિ દિટ્ઠિટ્ઠાનાનિ એવં ગહિતાની’તિ’’આદિના (દી॰ નિ॰ ૧.૩૬) વુત્તાનિ અનેકાનિ ઞાણપ્પભેદાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. યાથાવપ્પટિવેધતો સયઞ્ચ અકમ્પિયં પુગ્ગલઞ્ચ તંસમઙ્ગિનં નેય્યેસુ અધિબલં કરોતીતિ આહ ‘‘અકમ્પિયટ્ઠેન ઉપત્થમ્ભનટ્ઠેન ચા’’તિ.
Saṃyuttake (saṃ. ni. 2.33) āgatāni tesattati ñāṇāni, sattasattati ñāṇānīti vuttaṃ, tattha (vibha. mūlaṭī. 760) pana nidānavagge sattasattati āgatāni catucattārīsañca. Tesattati pana paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.1) sutamayādīni āgatāni dissanti, na saṃyuttake. Aññānipīti etena ñāṇavatthuvibhaṅge (vibha. 751 ādayo) ekakādivasena vuttāni, aññattha ca ‘‘pubbante ñāṇa’’ntiādinā (dha. sa. 1063) brahmajālādīsu ca ‘‘tayidaṃ tathāgato pajānāti ‘imāni diṭṭhiṭṭhānāni evaṃ gahitānī’ti’’ādinā (dī. ni. 1.36) vuttāni anekāni ñāṇappabhedāni saṅgaṇhāti. Yāthāvappaṭivedhato sayañca akampiyaṃ puggalañca taṃsamaṅginaṃ neyyesu adhibalaṃ karotīti āha ‘‘akampiyaṭṭhena upatthambhanaṭṭhena cā’’ti.
ઉસભસ્સ ઇદન્તિ આસભં, સેટ્ઠટ્ઠાનં. સબ્બઞ્ઞુતાપટિજાનનવસેન અભિમુખં ગચ્છન્તિ, અટ્ઠ વા પરિસા ઉપસઙ્કમન્તીતિ આસભા, પુબ્બબુદ્ધા. ઇદં પનાતિ બુદ્ધાનં ઠાનં સબ્બઞ્ઞુતમેવ વદતિ. તિટ્ઠમાનોવાતિ અવદન્તોપિ તિટ્ઠમાનોવ પટિજાનાતિ નામાતિ અત્થો. ઉપગચ્છતીતિ અનુજાનાતિ.
Usabhassa idanti āsabhaṃ, seṭṭhaṭṭhānaṃ. Sabbaññutāpaṭijānanavasena abhimukhaṃ gacchanti, aṭṭha vā parisā upasaṅkamantīti āsabhā, pubbabuddhā. Idaṃ panāti buddhānaṃ ṭhānaṃ sabbaññutameva vadati. Tiṭṭhamānovāti avadantopi tiṭṭhamānova paṭijānāti nāmāti attho. Upagacchatīti anujānāti.
અટ્ઠસુ પરિસાસૂતિ ‘‘અભિજાનામિ ખો પનાહં, સારિપુત્ત, અનેકસતં ખત્તિયપરિસં…પે॰… તત્ર વત મં ભયં વા સારજ્જં વા ઓક્કમિસ્સતીતિ નિમિત્તમેતં, સારિપુત્ત, ન સમનુપસ્સામી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૫૧) વુત્તાસુ અટ્ઠસુ પરિસાસુ. અભીતનાદં નદતીતિ પરતો દસ્સિતઞાણયોગેન દસબલોહન્તિ અભીતનાદં નદતિ.
Aṭṭhasuparisāsūti ‘‘abhijānāmi kho panāhaṃ, sāriputta, anekasataṃ khattiyaparisaṃ…pe… tatra vata maṃ bhayaṃ vā sārajjaṃ vā okkamissatīti nimittametaṃ, sāriputta, na samanupassāmī’’ti (ma. ni. 1.151) vuttāsu aṭṭhasu parisāsu. Abhītanādaṃ nadatīti parato dassitañāṇayogena dasabalohanti abhītanādaṃ nadati.
પટિવેધનિટ્ઠત્તા અરહત્તમગ્ગઞાણં પટિવેધોતિ ‘‘ફલક્ખણે ઉપ્પન્નં નામા’’તિ વુત્તં. તેન પટિલદ્ધસ્સપિ દેસનાઞાણસ્સ કિચ્ચનિપ્ફત્તિ પરસ્સ અવબુજ્ઝનમત્તેન હોતીતિ ‘‘અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞસ્સ સોતાપત્તિફલક્ખણે પવત્તં નામા’’તિ વુત્તં. તતો પરં પન યાવ પરિનિબ્બાના દેસનાઞાણપવત્તિ તસ્સેવ પવત્તિતસ્સ ધમ્મચક્કસ્સ ઠાનન્તિ વેદિતબ્બં પવત્તિતચક્કસ્સ ચક્કવત્તિનો ચક્કરતનસ્સ ઠાનં વિય.
Paṭivedhaniṭṭhattā arahattamaggañāṇaṃ paṭivedhoti ‘‘phalakkhaṇe uppannaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tena paṭiladdhassapi desanāñāṇassa kiccanipphatti parassa avabujjhanamattena hotīti ‘‘aññāsikoṇḍaññassa sotāpattiphalakkhaṇe pavattaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tato paraṃ pana yāva parinibbānā desanāñāṇapavatti tasseva pavattitassa dhammacakkassa ṭhānanti veditabbaṃ pavattitacakkassa cakkavattino cakkaratanassa ṭhānaṃ viya.
તિટ્ઠતીતિ વુત્તં, કિં ભૂમિયં પુરિસો વિય, નોતિ આહ ‘‘તદાયત્તવુત્તિતાયા’’તિ. ઠાનન્તિ ચેત્થ અત્તલાભો ધરમાનતા ચ, ન ગતિનિવત્તીતિ આહ ‘‘ઉપ્પજ્જતિ ચેવ પવત્તતિ ચા’’તિ. યત્થ પનેતં દસબલઞાણં વિત્થારિતં, તં દસ્સેન્તો ‘‘અભિધમ્મે પના’’તિઆદિમાહ. સેસેસુપિ એસેવ નયો.
Tiṭṭhatīti vuttaṃ, kiṃ bhūmiyaṃ puriso viya, noti āha ‘‘tadāyattavuttitāyā’’ti. Ṭhānanti cettha attalābho dharamānatā ca, na gatinivattīti āha ‘‘uppajjati ceva pavattati cā’’ti. Yattha panetaṃ dasabalañāṇaṃ vitthāritaṃ, taṃ dassento ‘‘abhidhamme panā’’tiādimāha. Sesesupi eseva nayo.
સમાદિયન્તીતિ સમાદાનાનિ, તાનિ પન સમાદિયિત્વા કતાનિ હોન્તીતિ આહ ‘‘સમાદિયિત્વા કતાન’’ન્તિ. કમ્મમેવ વા કમ્મસમાદાનન્તિ એતેન સમાદાનસદ્દસ્સ અપુબ્બત્થાભાવં દસ્સેતિ મુત્તગતસદ્દે ગતસદ્દસ્સ વિય. ગતીતિ નિરયાદિગતિયો. ઉપધીતિ અત્તભાવો. કાલોતિ કમ્મસ્સ વિપચ્ચનારહકાલો. પયોગોતિ વિપાકુપ્પત્તિયા પચ્ચયભૂતા કિરિયા.
Samādiyantīti samādānāni, tāni pana samādiyitvā katāni hontīti āha ‘‘samādiyitvā katāna’’nti. Kammameva vā kammasamādānanti etena samādānasaddassa apubbatthābhāvaṃ dasseti muttagatasadde gatasaddassa viya. Gatīti nirayādigatiyo. Upadhīti attabhāvo. Kāloti kammassa vipaccanārahakālo. Payogoti vipākuppattiyā paccayabhūtā kiriyā.
અગતિગામિનિન્તિ નિબ્બાનગામિનિં. વુત્તઞ્હિ ‘‘નિબ્બાનઞ્ચાહં, સારિપુત્ત, પજાનામિ નિબ્બાનગામિનિઞ્ચ પટિપદ’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૫૩). બહૂસુપિ મનુસ્સેસુ એકમેવ પાણં ઘાતેન્તેસુ કામં સબ્બેસમ્પિ ચેતના તસ્સેવેકસ્સ જીવિતિન્દ્રિયારમ્મણા, તં પન કમ્મં તેસં નાનાકારં. તેસુ (વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૮૧૧) હિ એકો આદરેન છન્દજાતો કરોતિ, એકો ‘‘એહિ ત્વમ્પિ કરોહી’’તિ પરેહિ નિપ્પીળિતો કરોતિ, એકો સમાનચ્છન્દો વિય હુત્વા અપ્પટિબાહમાનો વિચરતિ. તેસુ એકો તેનેવ કમ્મેન નિરયે નિબ્બત્તતિ, એકો તિરચ્છાનયોનિયં, એકો પેત્તિવિસયે. તં તથાગતો આયૂહનક્ખણેયેવ ‘‘ઇમિના નીહારેન આયૂહિતત્તા એસ નિરયે નિબ્બત્તિસ્સતિ, એસ તિરચ્છાનયોનિયં, એસ પેત્તિવિસયે’’તિ જાનાતિ. નિરયે નિબ્બત્તમાનમ્પિ ‘‘એસ મહાનિરયે નિબ્બત્તિસ્સતિ, એસ ઉસ્સદનિરયે’’તિ જાનાતિ. તિરચ્છાનયોનિયં નિબ્બત્તમાનમ્પિ ‘‘એસ અપાદકો ભવિસ્સતિ, એસ દ્વિપાદકો, એસ ચતુપ્પદો, એસ બહુપ્પદો’’તિ જાનાતિ. પેત્તિવિસયે નિબ્બત્તમાનમ્પિ ‘‘એસ નિજ્ઝામતણ્હિકો ભવિસ્સતિ, એસ ખુપ્પિપાસિકો, એસ પરદત્તૂપજીવી’’તિ જાનાતિ. તેસુ ચ કમ્મેસુ ‘‘ઇદં કમ્મં પટિસન્ધિં આકડ્ઢિસ્સતિ, ઇદં અઞ્ઞેન દિન્નાય પટિસન્ધિયા ઉપધિવેપક્કં ભવિસ્સતી’’તિ જાનાતિ.
Agatigāmininti nibbānagāminiṃ. Vuttañhi ‘‘nibbānañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmi nibbānagāminiñca paṭipada’’nti (ma. ni. 1.153). Bahūsupi manussesu ekameva pāṇaṃ ghātentesu kāmaṃ sabbesampi cetanā tassevekassa jīvitindriyārammaṇā, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ. Tesu (vibha. aṭṭha. 811) hi eko ādarena chandajāto karoti, eko ‘‘ehi tvampi karohī’’ti parehi nippīḷito karoti, eko samānacchando viya hutvā appaṭibāhamāno vicarati. Tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchānayoniyaṃ, eko pettivisaye. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva ‘‘iminā nīhārena āyūhitattā esa niraye nibbattissati, esa tiracchānayoniyaṃ, esa pettivisaye’’ti jānāti. Niraye nibbattamānampi ‘‘esa mahāniraye nibbattissati, esa ussadaniraye’’ti jānāti. Tiracchānayoniyaṃ nibbattamānampi ‘‘esa apādako bhavissati, esa dvipādako, esa catuppado, esa bahuppado’’ti jānāti. Pettivisaye nibbattamānampi ‘‘esa nijjhāmataṇhiko bhavissati, esa khuppipāsiko, esa paradattūpajīvī’’ti jānāti. Tesu ca kammesu ‘‘idaṃ kammaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhissati, idaṃ aññena dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkaṃ bhavissatī’’ti jānāti.
તથા સકલગામવાસિકેસુ એકતો પિણ્ડપાતં દદમાનેસુ કામં સબ્બેસમ્પિ ચેતના પિણ્ડપાતારમ્મણાવ, તં પન કમ્મં તેસં નાનાકારં. તેસુ હિ એકો આદરેન કરોતીતિ સબ્બં પુરિમસદિસં, તસ્મા તેસુ કેચિ દેવલોકે નિબ્બત્તન્તિ, કેચિ મનુસ્સલોકે. તં તથાગતો આયૂહનક્ખણેયેવ જાનાતિ. ‘‘ઇમિના નીહારેન આયૂહિતત્તા એસ મનુસ્સલોકે નિબ્બત્તિસ્સતિ, એસ દેવલોકે. તત્થાપિ એસ ખત્તિયકુલે, એસ બ્રાહ્મણકુલે, એસ વેસ્સકુલે, એસ સુદ્દકુલે, એસ પરનિમ્મિતવસવત્તીસુ, એસ નિમ્માનરતીસુ, એસ તુસિતેસુ, એસ યામેસુ, એસ તાવતિંસેસુ, એસ ચાતુમહારાજિકેસુ, એસ ભુમ્મદેવેસૂ’’તિઆદિના તત્થ તત્થ હીનપણીતસુવણ્ણદુબ્બણ્ણઅપ્પપરિવારમહાપરિવારતાદિભેદં તં તં વિસેસં આયૂહનક્ખણેયેવ જાનાતિ.
Tathā sakalagāmavāsikesu ekato piṇḍapātaṃ dadamānesu kāmaṃ sabbesampi cetanā piṇḍapātārammaṇāva, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ. Tesu hi eko ādarena karotīti sabbaṃ purimasadisaṃ, tasmā tesu keci devaloke nibbattanti, keci manussaloke. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva jānāti. ‘‘Iminā nīhārena āyūhitattā esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke. Tatthāpi esa khattiyakule, esa brāhmaṇakule, esa vessakule, esa suddakule, esa paranimmitavasavattīsu, esa nimmānaratīsu, esa tusitesu, esa yāmesu, esa tāvatiṃsesu, esa cātumahārājikesu, esa bhummadevesū’’tiādinā tattha tattha hīnapaṇītasuvaṇṇadubbaṇṇaappaparivāramahāparivāratādibhedaṃ taṃ taṃ visesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva jānāti.
તથા વિપસ્સનં પટ્ઠપેન્તેસુયેવ ‘‘ઇમિના નીહારેન એસ કિઞ્ચિ સલ્લક્ખેતું ન સક્ખિસ્સતિ, એસ મહાભૂતમત્તમેવ વવત્થપેસ્સતિ, એસ રૂપપરિગ્ગહેયેવ ઠસ્સતિ, એસ અરૂપપરિગ્ગહેયેવ, એસ નામરૂપપરિગ્ગહેયેવ, એસ પચ્ચયપરિગ્ગહેયેવ, એસ લક્ખણારમ્મણિકવિપસ્સનાયમેવ, એસ પઠમફલેયેવ, એસ દુતિયફલેયેવ, એસ તતિયફલેયેવ, એસ અરહત્તં પાપુણિસ્સતી’’તિ જાનાતિ. કસિણપરિકમ્મં કરોન્તેસુપિ ‘‘ઇમસ્સ પરિકમ્મમત્તમેવ ભવિસ્સતિ, એસ નિમિત્તં ઉપ્પાદેસ્સતિ, એસ અપ્પનં એવ પાપુણિસ્સતિ, એસ ઝાનં પાદકં કત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા અરહત્તં ગણ્હિસ્સતી’’તિ જાનાતિ. તેનાહ ‘‘ઇમસ્સ ચેતના’’તિઆદિ.
Tathā vipassanaṃ paṭṭhapentesuyeva ‘‘iminā nīhārena esa kiñci sallakkhetuṃ na sakkhissati, esa mahābhūtamattameva vavatthapessati, esa rūpapariggaheyeva ṭhassati, esa arūpapariggaheyeva, esa nāmarūpapariggaheyeva, esa paccayapariggaheyeva, esa lakkhaṇārammaṇikavipassanāyameva, esa paṭhamaphaleyeva, esa dutiyaphaleyeva, esa tatiyaphaleyeva, esa arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti jānāti. Kasiṇaparikammaṃ karontesupi ‘‘imassa parikammamattameva bhavissati, esa nimittaṃ uppādessati, esa appanaṃ eva pāpuṇissati, esa jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ gaṇhissatī’’ti jānāti. Tenāha ‘‘imassa cetanā’’tiādi.
કામનતો કામેતબ્બતો કામપ્પટિસંયુત્તતો ચ ધાતુ કામધાતુ. આદિ-સદ્દેન બ્યાપાદધાતુરૂપધાતુઆદીનં સઙ્ગહો. વિલક્ખણતાયાતિ વિસદિસસભાવતાય. ખન્ધાયતનધાતુલોકન્તિ અનેકધાતું નાનાધાતું ખન્ધલોકં આયતનલોકં ધાતુલોકં યથાભૂતં પજાનાતીતિ યોજના. ‘‘અયં રૂપક્ખન્ધો નામ…પે॰… અયં વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો નામ. તેસુપિ એકવિધેન રૂપક્ખન્ધો, એકાદસવિધેન રૂપક્ખન્ધો. એકવિધેન વેદનાક્ખન્ધો, બહુવિધેન વેદનાક્ખન્ધો. એકવિધેન સઞ્ઞાક્ખન્ધો…પે॰… સઙ્ખારક્ખન્ધો…પે॰… વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો, બહુવિધેન વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો’’તિ એવં તાવ ખન્ધલોકસ્સ, ‘‘ઇદં ચક્ખાયતનં નામ…પે॰… ઇદં ધમ્માયતનં નામ. તત્થ દસાયતના કામાવચરા, દ્વે ચાતુભૂમકા’’તિઆદિના આયતનલોકસ્સ, ‘‘અયં ચક્ખુધાતુ નામ…પે॰… અયં મનોવિઞ્ઞાણધાતુ નામ. તત્થ સોળસ ધાતુયો કામાવચરા, દ્વે ચાતુભૂમકા’’તિઆદિના ધાતુલોકસ્સ અનેકસભાવં નાનાસભાવઞ્ચ પજાનાતિ. ન કેવલં ઉપાદિન્નસઙ્ખારલોકસ્સેવ, અથ ખો અનુપાદિન્નકસઙ્ખારલોકસ્સપિ ‘‘ઇમાય નામ ધાતુયા ઉસ્સન્નત્તા ઇમસ્સ રુક્ખસ્સ ખન્ધો સેતો, ઇમસ્સ કાળો, ઇમસ્સ મટ્ઠો, ઇમસ્સ સકણ્ટકો, ઇમસ્સ બહલત્તચો, ઇમસ્સ તનુત્તચો, ઇમસ્સ પત્તં વણ્ણસણ્ઠાનાદિવસેન એવરૂપં, ઇમસ્સ પુપ્ફં નીલં પીતં લોહિતં ઓદાતં સુગન્ધં દુગ્ગન્ધં, ઇમસ્સ ફલં ખુદ્દકં મહન્તં દીઘં વટ્ટં સુસણ્ઠાનં દુસ્સણ્ઠાનં મટ્ઠં ફરુસં સુગન્ધં દુગ્ગન્ધં મધુરં તિત્તકં કટુકં અમ્બિલં કસાવં, ઇમસ્સ કણ્ટકો તિખિણો કુણ્ઠો ઉજુકો કુટિલો તમ્બો કાળો ઓદાતો હોતી’’તિઆદિના પજાનાતિ. સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધાનં એવ હિ એતં બલં, ન અઞ્ઞેસં.
Kāmanato kāmetabbato kāmappaṭisaṃyuttato ca dhātu kāmadhātu. Ādi-saddena byāpādadhāturūpadhātuādīnaṃ saṅgaho. Vilakkhaṇatāyāti visadisasabhāvatāya. Khandhāyatanadhātulokanti anekadhātuṃ nānādhātuṃ khandhalokaṃ āyatanalokaṃ dhātulokaṃ yathābhūtaṃ pajānātīti yojanā. ‘‘Ayaṃ rūpakkhandho nāma…pe… ayaṃ viññāṇakkhandho nāma. Tesupi ekavidhena rūpakkhandho, ekādasavidhena rūpakkhandho. Ekavidhena vedanākkhandho, bahuvidhena vedanākkhandho. Ekavidhena saññākkhandho…pe… saṅkhārakkhandho…pe… viññāṇakkhandho, bahuvidhena viññāṇakkhandho’’ti evaṃ tāva khandhalokassa, ‘‘idaṃ cakkhāyatanaṃ nāma…pe… idaṃ dhammāyatanaṃ nāma. Tattha dasāyatanā kāmāvacarā, dve cātubhūmakā’’tiādinā āyatanalokassa, ‘‘ayaṃ cakkhudhātu nāma…pe… ayaṃ manoviññāṇadhātu nāma. Tattha soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve cātubhūmakā’’tiādinā dhātulokassa anekasabhāvaṃ nānāsabhāvañca pajānāti. Na kevalaṃ upādinnasaṅkhāralokasseva, atha kho anupādinnakasaṅkhāralokassapi ‘‘imāya nāma dhātuyā ussannattā imassa rukkhassa khandho seto, imassa kāḷo, imassa maṭṭho, imassa sakaṇṭako, imassa bahalattaco, imassa tanuttaco, imassa pattaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena evarūpaṃ, imassa pupphaṃ nīlaṃ pītaṃ lohitaṃ odātaṃ sugandhaṃ duggandhaṃ, imassa phalaṃ khuddakaṃ mahantaṃ dīghaṃ vaṭṭaṃ susaṇṭhānaṃ dussaṇṭhānaṃ maṭṭhaṃ pharusaṃ sugandhaṃ duggandhaṃ madhuraṃ tittakaṃ kaṭukaṃ ambilaṃ kasāvaṃ, imassa kaṇṭako tikhiṇo kuṇṭho ujuko kuṭilo tambo kāḷo odāto hotī’’tiādinā pajānāti. Sabbaññubuddhānaṃ eva hi etaṃ balaṃ, na aññesaṃ.
નાનાધિમુત્તિકતન્તિ નાનજ્ઝાસયતં. અધિમુત્તિ નામ અજ્ઝાસયધાતુ અજ્ઝાસયસભાવો. સો પન હીનપણીતતાસામઞ્ઞેન પાળિયં દ્વિધાવ વુત્તોપિ હીનપણીતાદિભેદેન અનેકવિધોતિ આહ ‘‘હીનાદીહિ અધિમુત્તીહિ નાનાધિમુત્તિકભાવ’’ન્તિ. તત્થ યે યે સત્તા યંયંઅધિમુત્તિકા, તે તે તંતદધિમુત્તિકે એવ સેવન્તિ ભજન્તિ પયિરુપાસન્તિ ધાતુસભાગતો. યથા ગૂથાદીનં ધાતૂનં સભાવો એસો, યં ગૂથાદીહિ એવ સંસન્દન્તિ સમેન્તિ, એવં હીનજ્ઝાસયા દુસ્સીલાદીહેવ સંસન્દન્તિ સમેન્તિ, સમ્પન્નસીલાદયો ચ સમ્પન્નસીલાદીહેવ. તં નેસં નાનાધિમુત્તિકતં ભગવા યથાભૂતં પજાનાતીતિ.
Nānādhimuttikatanti nānajjhāsayataṃ. Adhimutti nāma ajjhāsayadhātu ajjhāsayasabhāvo. So pana hīnapaṇītatāsāmaññena pāḷiyaṃ dvidhāva vuttopi hīnapaṇītādibhedena anekavidhoti āha ‘‘hīnādīhi adhimuttīhi nānādhimuttikabhāva’’nti. Tattha ye ye sattā yaṃyaṃadhimuttikā, te te taṃtadadhimuttike eva sevanti bhajanti payirupāsanti dhātusabhāgato. Yathā gūthādīnaṃ dhātūnaṃ sabhāvo eso, yaṃ gūthādīhi eva saṃsandanti samenti, evaṃ hīnajjhāsayā dussīlādīheva saṃsandanti samenti, sampannasīlādayo ca sampannasīlādīheva. Taṃ nesaṃ nānādhimuttikataṃ bhagavā yathābhūtaṃ pajānātīti.
વુદ્ધિં હાનિઞ્ચાતિ પચ્ચયવિસેસેન સામત્થિયતો અધિકતં અનધિકતઞ્ચ. ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તઞાણનિદ્દેસે (વિભ॰ ૮૧૪; પટિ॰ મ॰ ૧૧૩) ‘‘આસયં જાનાતિ, અનુસયં જાનાતી’’તિ આસયાદિજાનનં કસ્મા નિદ્દિટ્ઠન્તિ? આસયજાનનાદિના યેહિ ઇન્દ્રિયેહિ પરોપરેહિ સત્તા કલ્યાણપાપાસયાદિકા હોન્તિ, તેસં જાનનસ્સ વિભાવનતો. એવઞ્ચ કત્વા ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તઆસયાનુસયઞાણાનં વિસું અસાધારણતા, ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તનાનાધિમુત્તિકતાઞાણાનં વિસું બલવતા ચ સિદ્ધા હોતિ. તત્થ આસયન્તિ યત્થ સત્તા નિવસન્તિ, તં તેસં નિવાસટ્ઠાનં, દિટ્ઠિગતં વા યથાભૂતઞાણં વા આસયો, અનુસયો અપ્પહીનભાવેન થામગતો કિલેસો. તં પન ભગવા સત્તાનં આસયં જાનન્તો તેસં તેસં દિટ્ઠિગતાનં વિપસ્સનામગ્ગઞાણાનઞ્ચ અપ્પવત્તિક્ખણેપિ જાનાતિ. વુત્તઞ્હેતં –
Vuddhiṃhāniñcāti paccayavisesena sāmatthiyato adhikataṃ anadhikatañca. Indriyaparopariyattañāṇaniddese (vibha. 814; paṭi. ma. 113) ‘‘āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānātī’’ti āsayādijānanaṃ kasmā niddiṭṭhanti? Āsayajānanādinā yehi indriyehi paroparehi sattā kalyāṇapāpāsayādikā honti, tesaṃ jānanassa vibhāvanato. Evañca katvā indriyaparopariyattaāsayānusayañāṇānaṃ visuṃ asādhāraṇatā, indriyaparopariyattanānādhimuttikatāñāṇānaṃ visuṃ balavatā ca siddhā hoti. Tattha āsayanti yattha sattā nivasanti, taṃ tesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ, diṭṭhigataṃ vā yathābhūtañāṇaṃ vā āsayo, anusayo appahīnabhāvena thāmagato kileso. Taṃ pana bhagavā sattānaṃ āsayaṃ jānanto tesaṃ tesaṃ diṭṭhigatānaṃ vipassanāmaggañāṇānañca appavattikkhaṇepi jānāti. Vuttañhetaṃ –
‘‘કામં સેવન્તંયેવ ભગવા જાનાતિ – ‘અયં પુગ્ગલો કામગરુકો કામાસયો કામાધિમુત્તો’તિ. કામં સેવન્તંયેવ જાનાતિ – ‘અયં પુગ્ગલો નેક્ખમ્મગરુકો નેક્ખમ્માસયો નેક્ખમ્માધિમુત્તો’તિ. નેક્ખમ્મં સેવન્તંયેવ જાનાતિ. બ્યાપાદં, અબ્યાપાદં, થિનમિદ્ધં, આલોકસઞ્ઞં સેવન્તંયેવ જાનાતિ – ‘અયં પુગ્ગલો થિનમિદ્ધગરુકો થિનમિદ્ધાસયો થિનમિદ્ધાધિમુત્તો’’’તિ (પટિ॰ મ॰ ૧.૧૧૩).
‘‘Kāmaṃ sevantaṃyeva bhagavā jānāti – ‘ayaṃ puggalo kāmagaruko kāmāsayo kāmādhimutto’ti. Kāmaṃ sevantaṃyeva jānāti – ‘ayaṃ puggalo nekkhammagaruko nekkhammāsayo nekkhammādhimutto’ti. Nekkhammaṃ sevantaṃyeva jānāti. Byāpādaṃ, abyāpādaṃ, thinamiddhaṃ, ālokasaññaṃ sevantaṃyeva jānāti – ‘ayaṃ puggalo thinamiddhagaruko thinamiddhāsayo thinamiddhādhimutto’’’ti (paṭi. ma. 1.113).
પઠમાદીનં ચતુન્નં ઝાનાનન્તિ રૂપાવચરાનં પઠમાદીનં પચ્ચનીકજ્ઝાપનટ્ઠેન આરમ્મણૂપનિજ્ઝાપનટ્ઠેન ચ ઝાનાનં. ચતુક્કનયેન હેતં વુત્તં. અટ્ઠન્નં વિમોક્ખાનન્તિ એત્થ પટિપાટિયા સત્ત અપ્પિતપ્પિતક્ખણે પચ્ચનીકધમ્મેહિ વિમુચ્ચનતો આરમ્મણે ચ અધિમુચ્ચનતો વિમોક્ખા નામ. અટ્ઠમો પન સબ્બસો સઞ્ઞાવેદયિતેહિ વિમુત્તત્તા અપગમવિમોક્ખો નામ. ચતુક્કનયપઞ્ચકનયેસુ પઠમજ્ઝાનસમાધિ સવિતક્કસવિચારો નામ. પઞ્ચકનયે દુતિયજ્ઝાનસમાધિ અવિતક્કવિચારમત્તો. નયદ્વયેપિ ઉપરિ તીસુ ઝાનેસુ સમાધિ અવિતક્કઅવિચારો. સમાપત્તીસુ પટિપાટિયા અટ્ઠન્નં સમાધીતિપિ નામં, સમાપત્તીતિપિ ચિત્તેકગ્ગતાસબ્ભાવતો, નિરોધસમાપત્તિયા તદભાવતો ન સમાધીતિ નામં. હાનભાગિયધમ્મન્તિ અપ્પગુણેહિ પઠમજ્ઝાનાદીહિ વુટ્ઠિતસ્સ સઞ્ઞામનસિકારાનં કામાદિઅનુપક્ખન્દનં . વિસેસભાગિયધમ્મન્તિ પગુણેહિ પઠમજ્ઝાનાદીહિ વુટ્ઠિતસ્સ સઞ્ઞામનસિકારાનં દુતિયજ્ઝાનાદિપક્ખન્દનં. ઇતિ સઞ્ઞામનસિકારાનં કામાદિદુતિયજ્ઝાનાદિપક્ખન્દનાનિ હાનભાગિયવિસેસભાગિયા ધમ્માતિ દસ્સિતાનિ. તેહિ પન ઝાનાનં તંસભાવતા ચ ધમ્મસદ્દેન વુત્તા. તસ્માતિ વુત્તમેવત્થં હેતુભાવેન પચ્ચામસતિ. વોદાનન્તિ પગુણતાસઙ્ખાતં વોદાનં. તઞ્હિ પઠમજ્ઝાનાદીહિ વુટ્ઠહિત્વા દુતિયજ્ઝાનાદિઅધિગમસ્સ પચ્ચયત્તા ‘‘વુટ્ઠાન’’ન્તિ વુત્તં. કેચિ પન ‘‘નિરોધતો ફલસમાપત્તિયા વુટ્ઠાનન્તિ પાળિ નત્થી’’તિ વદન્તિ. તે ‘‘નિરોધા વુટ્ઠહન્તસ્સ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં ફલસમાપત્તિયા અનન્તરપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિ ઇમાય પાળિયા (પટ્ઠા॰ ૧.૧.૪૧૭) પટિસેધેતબ્બા. યો સમાપત્તિલાભી સમાનો એવ ‘‘ન લાભીમ્હી’’તિ, કમ્મટ્ઠાનં સમાનં એવ ‘‘ન કમ્મટ્ઠાન’’ન્તિ સઞ્ઞી હોતિ, સો સમ્પત્તિંયેવ સમાનં ‘‘વિપત્તી’’તિ પચ્ચેતીતિ વેદિતબ્બો.
Paṭhamādīnaṃ catunnaṃ jhānānanti rūpāvacarānaṃ paṭhamādīnaṃ paccanīkajjhāpanaṭṭhena ārammaṇūpanijjhāpanaṭṭhena ca jhānānaṃ. Catukkanayena hetaṃ vuttaṃ. Aṭṭhannaṃ vimokkhānanti ettha paṭipāṭiyā satta appitappitakkhaṇe paccanīkadhammehi vimuccanato ārammaṇe ca adhimuccanato vimokkhā nāma. Aṭṭhamo pana sabbaso saññāvedayitehi vimuttattā apagamavimokkho nāma. Catukkanayapañcakanayesu paṭhamajjhānasamādhi savitakkasavicāro nāma. Pañcakanaye dutiyajjhānasamādhi avitakkavicāramatto. Nayadvayepi upari tīsu jhānesu samādhi avitakkaavicāro. Samāpattīsu paṭipāṭiyā aṭṭhannaṃ samādhītipi nāmaṃ, samāpattītipi cittekaggatāsabbhāvato, nirodhasamāpattiyā tadabhāvato na samādhīti nāmaṃ. Hānabhāgiyadhammanti appaguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ kāmādianupakkhandanaṃ . Visesabhāgiyadhammanti paguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ dutiyajjhānādipakkhandanaṃ. Iti saññāmanasikārānaṃ kāmādidutiyajjhānādipakkhandanāni hānabhāgiyavisesabhāgiyā dhammāti dassitāni. Tehi pana jhānānaṃ taṃsabhāvatā ca dhammasaddena vuttā. Tasmāti vuttamevatthaṃ hetubhāvena paccāmasati. Vodānanti paguṇatāsaṅkhātaṃ vodānaṃ. Tañhi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhahitvā dutiyajjhānādiadhigamassa paccayattā ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Keci pana ‘‘nirodhato phalasamāpattiyā vuṭṭhānanti pāḷi natthī’’ti vadanti. Te ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassa nevasaññānāsaññāyatanaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo’’ti imāya pāḷiyā (paṭṭhā. 1.1.417) paṭisedhetabbā. Yo samāpattilābhī samāno eva ‘‘na lābhīmhī’’ti, kammaṭṭhānaṃ samānaṃ eva ‘‘na kammaṭṭhāna’’nti saññī hoti, so sampattiṃyeva samānaṃ ‘‘vipattī’’ti paccetīti veditabbo.
ન તથા દટ્ઠબ્બન્તિ યથા પરવાદિના વુત્તં, તથા ન દટ્ઠબ્બં. સકસકકિચ્ચમેવ જાનાતીતિ ઠાનાટ્ઠાનજાનનાદિસકસકમેવ કિચ્ચં કાતું જાનાતિ, યથાસકમેવ વિસયં પટિવિજ્ઝતીતિ અત્થો. તમ્પીતિ તેહિ દસબલઞાણેહિ જાનિતબ્બમ્પિ. કમ્મવિપાકન્તરમેવાતિ કમ્મન્તરસ્સ વિપાકન્તરમેવ જાનાતિ. ચેતનાચેતનાસમ્પયુત્તધમ્મે નિરયાદિનિબ્બાનગામિનિપ્પટિપદાભૂતે કમ્મન્તિ ગહેત્વા આહ ‘‘કમ્મપરિચ્છેદમેવા’’તિ. ધાતુનાનત્તઞ્ચ ધાતુનાનત્તકારણઞ્ચ ધાતુનાનત્તકારણન્તિ એકદેસસરૂપેકસેસો દટ્ઠબ્બો. તઞ્હિ ઞાણં તદુભયમ્પિ જાનાતિ. ‘‘ઇમાય નામ ધાતુયા ઉસ્સન્નત્તા’’તિઆદિના (વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૮૧૨) તથા ચેવ સંવણ્ણિતં. સચ્ચપરિચ્છેદમેવાતિ પરિઞ્ઞાભિસમયાદિવસેન સચ્ચાનં પરિચ્છિન્નમેવ. અપ્પેતું ન સક્કોતિ અટ્ઠમનવમબલાનિ વિય તંસદિસં, ઇદ્ધિવિધઞાણમિવ વિકુબ્બિતું. એતેનસ્સ બલસદિસતઞ્ચ નિવારેતિ. ઝાનાદિઞાણં વિય વા અપ્પેતું વિકુબ્બિતુઞ્ચ. યદિપિ હિ ઝાનાદિપચ્ચવેક્ખણઞાણં સત્તમબલન્તિ તસ્સ સવિતક્કસવિચારતા વુત્તા, તથાપિ ઝાનાદીહિ વિના પચ્ચવેક્ખણા નત્થીતિ ઝાનાદિસહગતં ઞાણં તદન્તોગધં કત્વા એવં વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. અથ વા સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં ઝાનાદિકિચ્ચં વિય ન સબ્બં બલકિચ્ચં કાતું સક્કોતીતિ દસ્સેતું ‘‘ઝાનં હુત્વા અપ્પેતું, ઇદ્ધિ હુત્વા વિકુબ્બિતુઞ્ચ ન સક્કોતી’’તિ વુત્તં, ન પન કસ્સચિ બલસ્સ ઝાનઇદ્ધિભાવતોતિ દટ્ઠબ્બં.
Na tathā daṭṭhabbanti yathā paravādinā vuttaṃ, tathā na daṭṭhabbaṃ. Sakasakakiccameva jānātīti ṭhānāṭṭhānajānanādisakasakameva kiccaṃ kātuṃ jānāti, yathāsakameva visayaṃ paṭivijjhatīti attho. Tampīti tehi dasabalañāṇehi jānitabbampi. Kammavipākantaramevāti kammantarassa vipākantarameva jānāti. Cetanācetanāsampayuttadhamme nirayādinibbānagāminippaṭipadābhūte kammanti gahetvā āha ‘‘kammaparicchedamevā’’ti. Dhātunānattañca dhātunānattakāraṇañca dhātunānattakāraṇanti ekadesasarūpekaseso daṭṭhabbo. Tañhi ñāṇaṃ tadubhayampi jānāti. ‘‘Imāya nāma dhātuyā ussannattā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 812) tathā ceva saṃvaṇṇitaṃ. Saccaparicchedamevāti pariññābhisamayādivasena saccānaṃ paricchinnameva. Appetuṃ na sakkoti aṭṭhamanavamabalāni viya taṃsadisaṃ, iddhividhañāṇamiva vikubbituṃ. Etenassa balasadisatañca nivāreti. Jhānādiñāṇaṃ viya vā appetuṃ vikubbituñca. Yadipi hi jhānādipaccavekkhaṇañāṇaṃ sattamabalanti tassa savitakkasavicāratā vuttā, tathāpi jhānādīhi vinā paccavekkhaṇā natthīti jhānādisahagataṃ ñāṇaṃ tadantogadhaṃ katvā evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atha vā sabbaññutaññāṇaṃ jhānādikiccaṃ viya na sabbaṃ balakiccaṃ kātuṃ sakkotīti dassetuṃ ‘‘jhānaṃ hutvā appetuṃ, iddhi hutvā vikubbituñca na sakkotī’’ti vuttaṃ, na pana kassaci balassa jhānaiddhibhāvatoti daṭṭhabbaṃ.
એવં કિચ્ચવિસેસવસેનપિ દસબલઞાણસબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણવિસેસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ વિતક્કત્તિકભૂમન્તરવસેનપિ તં દસ્સેતું ‘‘અપિચા’’તિઆદિ વુત્તં. પટિપાટિયાતિઆદિતો પટ્ઠાય પટિપાટિયા.
Evaṃ kiccavisesavasenapi dasabalañāṇasabbaññutaññāṇavisesaṃ dassetvā idāni vitakkattikabhūmantaravasenapi taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Paṭipāṭiyātiādito paṭṭhāya paṭipāṭiyā.
અનુપદવણ્ણનં ઞત્વા વેદિતબ્બાનીતિ સમ્બન્ધો. કિલેસાવરણં નિયતમિચ્છાદિટ્ઠિ. કિલેસાવરણસ્સ અભાવો આસવક્ખયઞાણાધિગમસ્સ ઠાનં, તબ્ભાવો અટ્ઠાનં. અનધિગમસ્સ પન તદુભયમ્પિ યથાક્કમં અટ્ઠાનં ઠાનઞ્ચાતિ તત્થ કારણં દસ્સેન્તો ‘‘લોકિય…પે॰… દસ્સનતો ચા’’તિ આહ. તત્થ લોકિયસમ્માદિટ્ઠિયા ઠિતિ આસવક્ખયાધિગમસ્સ ઠાનં કિલેસાવરણાભાવસ્સ કારણત્તા. સા હિ તસ્મિં સતિ ન હોતિ, અસતિ ચ હોતિ. એતેન તસ્સા અટ્ઠિતિયા તસ્સ અટ્ઠાનતા વુત્તા એવ. નેસં વેનેય્યસત્તાનં. ધાતુવેમત્તદસ્સનતોતિ કામધાતુઆદીનં પવત્તિભેદદસ્સનતો, યદગ્ગેન ધાતુવેમત્તં જાનાતિ, તદગ્ગેન ચરિયાદિવિસેસમ્પિ જાનાતિ. ધાતુવેમત્તદસ્સનતોતિ વા ધમ્મધાતુવેમત્તદસ્સનતો. સબ્બાપિ હિ ચરિયા ધમ્મધાતુપરિયાપન્ના એવાતિ. પયોગં અનાદિયિત્વાપિ સન્તતિમહામત્તાદીનં વિય. દિબ્બચક્ખાનુભાવતો પત્તબ્બેનાતિ એત્થ દિબ્બચક્ખુના પરસ્સ હદયવત્થુસન્નિસ્સયલોહિતવણ્ણદસ્સનમુખેન તદા પવત્તમાનચિત્તજાનનત્થં પરિકમ્મકરણં નામ સાવકાનં, તઞ્ચ ખો આદિકમ્મિકાનં, યતો દિબ્બચક્ખુઆનુભાવતો ચેતોપરિયઞાણસ્સ પત્તબ્બતા સિયા. બુદ્ધાનં પન યદિપિ આસવક્ખયઞાણાધિગમતો પગેવ દિબ્બચક્ખુઞાણાધિગમો, તથાપિ તથાપરિકમ્મકરણં નત્થિ વિજ્જાત્તયસિદ્ધિયા સિજ્ઝનતો. સેસાભિઞ્ઞાત્તયે ચેતોપરિયઞાણં દિબ્બચક્ખુઞાણાધિગમેન પત્તન્તિ ચ વત્તબ્બતં લભતીતિ તથા વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.
Anupadavaṇṇanaṃ ñatvā veditabbānīti sambandho. Kilesāvaraṇaṃ niyatamicchādiṭṭhi. Kilesāvaraṇassa abhāvo āsavakkhayañāṇādhigamassa ṭhānaṃ, tabbhāvo aṭṭhānaṃ. Anadhigamassa pana tadubhayampi yathākkamaṃ aṭṭhānaṃ ṭhānañcāti tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘lokiya…pe… dassanato cā’’ti āha. Tattha lokiyasammādiṭṭhiyā ṭhiti āsavakkhayādhigamassa ṭhānaṃ kilesāvaraṇābhāvassa kāraṇattā. Sā hi tasmiṃ sati na hoti, asati ca hoti. Etena tassā aṭṭhitiyā tassa aṭṭhānatā vuttā eva. Nesaṃ veneyyasattānaṃ. Dhātuvemattadassanatoti kāmadhātuādīnaṃ pavattibhedadassanato, yadaggena dhātuvemattaṃ jānāti, tadaggena cariyādivisesampi jānāti. Dhātuvemattadassanatoti vā dhammadhātuvemattadassanato. Sabbāpi hi cariyā dhammadhātupariyāpannā evāti. Payogaṃ anādiyitvāpi santatimahāmattādīnaṃ viya. Dibbacakkhānubhāvato pattabbenāti ettha dibbacakkhunā parassa hadayavatthusannissayalohitavaṇṇadassanamukhena tadā pavattamānacittajānanatthaṃ parikammakaraṇaṃ nāma sāvakānaṃ, tañca kho ādikammikānaṃ, yato dibbacakkhuānubhāvato cetopariyañāṇassa pattabbatā siyā. Buddhānaṃ pana yadipi āsavakkhayañāṇādhigamato pageva dibbacakkhuñāṇādhigamo, tathāpi tathāparikammakaraṇaṃ natthi vijjāttayasiddhiyā sijjhanato. Sesābhiññāttaye cetopariyañāṇaṃ dibbacakkhuñāṇādhigamena pattanti ca vattabbataṃ labhatīti tathā vuttanti daṭṭhabbaṃ.
સીહનાદસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sīhanādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૧. સીહનાદસુત્તં • 1. Sīhanādasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૧. સીહનાદસુત્તવણ્ણના • 1. Sīhanādasuttavaṇṇanā