Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā)

    ૨. સીહસુત્તવણ્ણના

    2. Sīhasuttavaṇṇanā

    ૧૨. દુતિયે સન્થાગારં (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૨૨; સં॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૪.૨૪૩) નામ એકા મહાસાલાવ. ઉય્યોગકાલાદીસુ હિ રાજાનો તત્થ ઠત્વા ‘‘એત્તકા પુરતો ગચ્છન્તુ, એત્તકા પચ્છા’’તિઆદિના તત્થ નિસીદિત્વા સન્થં કરોન્તિ, મરિયાદં બન્ધન્તિ, તસ્મા તં ઠાનં ‘‘સન્થાગાર’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ઉય્યોગટ્ઠાનતો ચ આગન્ત્વા યાવ ગેહે ગોમયપરિભણ્ડાદિવસેન પટિજગ્ગનં કરોન્તિ, તાવ એકં દ્વે દિવસે તે રાજાનો તત્થ સન્થમ્ભન્તીતિપિ સન્થાગારં. તેસં રાજૂનં સહ અત્થાનુસાસનં અગારન્તિપિ સન્થાગારં. ગણરાજાનો હિ તે, તસ્મા ઉપ્પન્નં કિચ્ચં એકસ્સ વસેન ન સિજ્ઝતિ, સબ્બેસં છન્દો લદ્ધું વટ્ટતિ, તસ્મા સબ્બે તત્થ સન્નિપતિત્વા અનુસાસન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘સહ અત્થાનુસાસનં અગાર’’ન્તિ. યસ્મા વા તત્થ સન્નિપતિત્વા ‘‘ઇમસ્મિં કાલે કસિતું વટ્ટતિ, ઇમસ્મિં કાલે વપિતુ’’ન્તિઆદિના નયેન ઘરાવાસકિચ્ચાનિ સમ્મન્તયન્તિ, તસ્મા છિદ્દાવછિદ્દં ઘરાવાસં સન્થરન્તીતિપિ સન્થાગારં.

    12. Dutiye santhāgāraṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.22; saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.243) nāma ekā mahāsālāva. Uyyogakālādīsu hi rājāno tattha ṭhatvā ‘‘ettakā purato gacchantu, ettakā pacchā’’tiādinā tattha nisīditvā santhaṃ karonti, mariyādaṃ bandhanti, tasmā taṃ ṭhānaṃ ‘‘santhāgāra’’nti vuccati. Uyyogaṭṭhānato ca āgantvā yāva gehe gomayaparibhaṇḍādivasena paṭijagganaṃ karonti, tāva ekaṃ dve divase te rājāno tattha santhambhantītipi santhāgāraṃ. Tesaṃ rājūnaṃ saha atthānusāsanaṃ agārantipi santhāgāraṃ. Gaṇarājāno hi te, tasmā uppannaṃ kiccaṃ ekassa vasena na sijjhati, sabbesaṃ chando laddhuṃ vaṭṭati, tasmā sabbe tattha sannipatitvā anusāsanti. Tena vuttaṃ ‘‘saha atthānusāsanaṃ agāra’’nti. Yasmā vā tattha sannipatitvā ‘‘imasmiṃ kāle kasituṃ vaṭṭati, imasmiṃ kāle vapitu’’ntiādinā nayena gharāvāsakiccāni sammantayanti, tasmā chiddāvachiddaṃ gharāvāsaṃ santharantītipi santhāgāraṃ.

    પુત્તદારધનાદિઉપકરણપરિચ્ચાગો પારમિયો. અત્તનો અઙ્ગપરિચ્ચાગો ઉપપારમિયો. અત્તનોવ જીવિતપરિચ્ચાગો પરમત્થપારમિયો. ઞાતીનં અત્થચરિયા ઞાતત્થચરિયા. લોકસ્સ અત્થચરિયા લોકત્થચરિયા. કમ્મસ્સકતઞાણવસેન અનવજ્જકમ્માયતનસિપ્પાયતનવિજ્જાટ્ઠાનપરિચયવસેન ખન્ધાયતનાદિપરિચયવસેન લક્ખણત્તયતીરણવસેન ચ ઞાણચારો બુદ્ધચરિયા. અઙ્ગનયનધનરજ્જપુત્તદારપરિજ્જાગવસેન પઞ્ચ મહાપરિચ્ચાગે પરિચ્ચજન્તેન. સતિપિ મહાપરિચ્ચાગાનં દાનપારમિભાવે પરિચ્ચાગવિસેસસભાવદસ્સનત્થઞ્ચેવ સુદુક્કરભાવદસ્સનત્થઞ્ચ પઞ્ચમહાપરિચ્ચાગાનં વિસું ગહણં, તતોયેવ ચ અઙ્ગપરિચ્ચાગતો વિસું નયનપરિચ્ચાગગ્ગહણં. પરિચ્ચાગભાવસામઞ્ઞેપિ ધનરજ્જપરિચ્ચાગતો પુત્તદારપરિચ્ચાગગ્ગહણઞ્ચ વિસું કતં. પબ્બજ્જાવ સઙ્ખેપો.

    Puttadāradhanādiupakaraṇapariccāgo pāramiyo. Attano aṅgapariccāgo upapāramiyo. Attanova jīvitapariccāgo paramatthapāramiyo. Ñātīnaṃ atthacariyā ñātatthacariyā. Lokassa atthacariyā lokatthacariyā. Kammassakatañāṇavasena anavajjakammāyatanasippāyatanavijjāṭṭhānaparicayavasena khandhāyatanādiparicayavasena lakkhaṇattayatīraṇavasena ca ñāṇacāro buddhacariyā. Aṅganayanadhanarajjaputtadāraparijjāgavasena pañca mahāpariccāge pariccajantena. Satipi mahāpariccāgānaṃ dānapāramibhāve pariccāgavisesasabhāvadassanatthañceva sudukkarabhāvadassanatthañca pañcamahāpariccāgānaṃ visuṃ gahaṇaṃ, tatoyeva ca aṅgapariccāgato visuṃ nayanapariccāgaggahaṇaṃ. Pariccāgabhāvasāmaññepi dhanarajjapariccāgato puttadārapariccāgaggahaṇañca visuṃ kataṃ. Pabbajjāva saṅkhepo.

    સત્તસુ અનુપસ્સનાસૂતિ અનિચ્ચાનુપસ્સના, દુક્ખાનુપસ્સના, અનત્તાનુપસ્સના, નિબ્બિદાનુપસ્સના, વિરાગાનુપસ્સના, નિરોધાનુપસ્સના, પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સનાતિ ઇમાસુ સત્તસુ અનુપસ્સનાસુ.

    Sattasu anupassanāsūti aniccānupassanā, dukkhānupassanā, anattānupassanā, nibbidānupassanā, virāgānupassanā, nirodhānupassanā, paṭinissaggānupassanāti imāsu sattasu anupassanāsu.

    અનુવિચ્ચકારન્તિ અવેચ્ચકરણં. દ્વીહિ કારણેહિ અનિય્યાનિકસાસને ઠિતા અત્તનો સાવકત્તં ઉપગતે પગ્ગણ્હન્તિ, તાનિ દસ્સેતું ‘‘કસ્મા’’તિઆદિ વુત્તં.

    Anuviccakāranti aveccakaraṇaṃ. Dvīhi kāraṇehi aniyyānikasāsane ṭhitā attano sāvakattaṃ upagate paggaṇhanti, tāni dassetuṃ ‘‘kasmā’’tiādi vuttaṃ.

    અનુપુબ્બિં કથન્તિ (દી॰ નિ॰ ટી॰ ૨.૭૫-૭૬) અનુપુબ્બં કથેતબ્બકથં. કા પન સાતિ? દાનાદિકથા. તત્થ દાનકથા તાવ પચુરજનેસુપિ પવત્તિયા સબ્બસત્તસાધારણત્તા સુકરત્તા સીલે પતિટ્ઠાનસ્સ ઉપાયભાવતો ચ આદિતો કથિતા. પરિચ્ચાગસીલો હિ પુગ્ગલો પરિગ્ગહવત્થૂસુ નિસ્સઙ્ગભાવતો સુખેનેવ સીલાનિ સમાદિયતિ, તત્થ ચ સુપ્પતિટ્ઠિતો હોતિ. સીલેન દાયકપ્પટિગ્ગાહકવિસુદ્ધિતો પરાનુગ્ગહં વત્વા પરપીળાનિવત્તિવચનતો કિરિયાધમ્મં વત્વા અકિરિયાધમ્મવચનતો, ભોગસમ્પત્તિહેતું વત્વા ભવસમ્પત્તિહેતુવચનતો ચ દાનકથાનન્તરં સીલકથા કથિતા. ‘‘તઞ્ચ સીલં વટ્ટનિસ્સિતં, અયં ભવસમ્પત્તિ તસ્સ ફલ’’ન્તિ દસ્સનત્થં. ‘‘ઇમેહિ ચ દાનસીલમયેહિ પણીતપણીતતરાદિભેદભિન્નેહિ પુઞ્ઞકિરિયવત્થૂહિ એતા ચાતુમહારાજિકાદીસુ પણીતપણીતતરાદિભેદભિન્ના અપરિમેય્યા દિબ્બભોગસમ્પત્તિયો લદ્ધબ્બા’’તિ દસ્સનત્થં તદનન્તરં સગ્ગકથા. ‘‘સ્વાયં સગ્ગો રાગાદીહિ ઉપક્કિલિટ્ઠો, સબ્બથાનુપક્કિલિટ્ઠો અરિયમગ્ગો’’તિ દસ્સનત્થં સગ્ગાનન્તરં મગ્ગો, મગ્ગઞ્ચ કથેન્તેન તદધિગમૂપાયસન્દસ્સનત્થં સગ્ગપરિયાપન્નાપિ પગેવ ઇતરે સબ્બેપિ કામા નામ બહ્વાદીનવા અનિચ્ચા અદ્ધુવા વિપરિણામધમ્માતિ કામાનં આદીનવો. ‘‘હીના ગમ્મા પોથુજ્જનિકા અનરિયા અનત્થસંહિતા’’તિ તેસં ઓકારો લામકભાવો. સબ્બેપિ ભવા કિલેસાનં વત્થુભૂતાતિ તત્થ સંકિલેસો. સબ્બસો સંકિલેસવિપ્પમુત્તં નિબ્બાનન્તિ નેક્ખમ્મે આનિસંસો ચ કથેતબ્બોતિ અયમત્થો મગ્ગન્તીતિ એત્થ ઇતિ-સદ્દેન આદિ-અત્થેન દીપિતોતિ વેદિતબ્બં.

    Anupubbiṃ kathanti (dī. ni. ṭī. 2.75-76) anupubbaṃ kathetabbakathaṃ. Kā pana sāti? Dānādikathā. Tattha dānakathā tāva pacurajanesupi pavattiyā sabbasattasādhāraṇattā sukarattā sīle patiṭṭhānassa upāyabhāvato ca ādito kathitā. Pariccāgasīlo hi puggalo pariggahavatthūsu nissaṅgabhāvato sukheneva sīlāni samādiyati, tattha ca suppatiṭṭhito hoti. Sīlena dāyakappaṭiggāhakavisuddhito parānuggahaṃ vatvā parapīḷānivattivacanato kiriyādhammaṃ vatvā akiriyādhammavacanato, bhogasampattihetuṃ vatvā bhavasampattihetuvacanato ca dānakathānantaraṃ sīlakathā kathitā. ‘‘Tañca sīlaṃ vaṭṭanissitaṃ, ayaṃ bhavasampatti tassa phala’’nti dassanatthaṃ. ‘‘Imehi ca dānasīlamayehi paṇītapaṇītatarādibhedabhinnehi puññakiriyavatthūhi etā cātumahārājikādīsu paṇītapaṇītatarādibhedabhinnā aparimeyyā dibbabhogasampattiyo laddhabbā’’ti dassanatthaṃ tadanantaraṃ saggakathā. ‘‘Svāyaṃ saggo rāgādīhi upakkiliṭṭho, sabbathānupakkiliṭṭho ariyamaggo’’ti dassanatthaṃ saggānantaraṃ maggo, maggañca kathentena tadadhigamūpāyasandassanatthaṃ saggapariyāpannāpi pageva itare sabbepi kāmā nāma bahvādīnavā aniccā addhuvā vipariṇāmadhammāti kāmānaṃ ādīnavo. ‘‘Hīnā gammā pothujjanikā anariyā anatthasaṃhitā’’ti tesaṃ okāro lāmakabhāvo. Sabbepi bhavā kilesānaṃ vatthubhūtāti tattha saṃkileso. Sabbaso saṃkilesavippamuttaṃ nibbānanti nekkhamme ānisaṃso ca kathetabboti ayamattho maggantīti ettha iti-saddena ādi-atthena dīpitoti veditabbaṃ.

    સુખાનં નિદાનન્તિ દિટ્ઠધમ્મિકાનં સમ્પરાયિકાનં નિબ્બાનુપસંહિતાનઞ્ચાતિ સબ્બેસમ્પિ સુખાનં કારણં. યઞ્હિ કિઞ્ચિ લોકે ભોગસુખં નામ, તં સબ્બં દાનાધીનન્તિ પાકટોયમત્થો. યં પન ઝાનવિપસ્સનામગ્ગફલનિબ્બાનપ્પટિસંયુત્તં સુખં, તસ્સપિ દાનં ઉપનિસ્સયપચ્ચયો હોતિયેવ . સમ્પત્તીનં મૂલન્તિ યા ઇમા લોકે પદેસરજ્જસિરિસ્સરિયસત્તરતનસમુજ્જલચક્કવત્તિસમ્પદાતિ એવંપભેદા માનુસિકા સમ્પત્તિયો, યા ચ ચાતુમહારાજિકાદિગતા દિબ્બસમ્પત્તિયો, યા વા પનઞ્ઞાપિ સમ્પત્તિયો , તાસં સબ્બાસં ઇદં મૂલકારણં. ભોગાનન્તિ ભુઞ્જિતબ્બટ્ઠેન ‘‘ભોગો’’તિ લદ્ધનામાનં પિયમનાપિયરૂપાદીનં તન્નિસ્સયાનં વા ઉપભોગસુખાનં પતિટ્ઠા નિચ્ચલાધિટ્ઠાનતાય. વિસમગતસ્સાતિ બ્યસનપ્પત્તસ્સ. તાણન્તિ રક્ખા, તતો પરિપાલનતો. લેણન્તિ બ્યસનેહિ પરિપાતિયમાનસ્સ ઓલીયનપ્પદેસો. ગતીતિ ગન્તબ્બટ્ઠાનં. પરાયણન્તિ પટિસરણં. અવસ્સયોતિ વિનિપતિતું અદેન્તો નિસ્સયો. આરમ્મણન્તિ ઓલુબ્ભારમ્મણં.

    Sukhānaṃ nidānanti diṭṭhadhammikānaṃ samparāyikānaṃ nibbānupasaṃhitānañcāti sabbesampi sukhānaṃ kāraṇaṃ. Yañhi kiñci loke bhogasukhaṃ nāma, taṃ sabbaṃ dānādhīnanti pākaṭoyamattho. Yaṃ pana jhānavipassanāmaggaphalanibbānappaṭisaṃyuttaṃ sukhaṃ, tassapi dānaṃ upanissayapaccayo hotiyeva . Sampattīnaṃ mūlanti yā imā loke padesarajjasirissariyasattaratanasamujjalacakkavattisampadāti evaṃpabhedā mānusikā sampattiyo, yā ca cātumahārājikādigatā dibbasampattiyo, yā vā panaññāpi sampattiyo , tāsaṃ sabbāsaṃ idaṃ mūlakāraṇaṃ. Bhogānanti bhuñjitabbaṭṭhena ‘‘bhogo’’ti laddhanāmānaṃ piyamanāpiyarūpādīnaṃ tannissayānaṃ vā upabhogasukhānaṃ patiṭṭhā niccalādhiṭṭhānatāya. Visamagatassāti byasanappattassa. Tāṇanti rakkhā, tato paripālanato. Leṇanti byasanehi paripātiyamānassa olīyanappadeso. Gatīti gantabbaṭṭhānaṃ. Parāyaṇanti paṭisaraṇaṃ. Avassayoti vinipatituṃ adento nissayo. Ārammaṇanti olubbhārammaṇaṃ.

    રતનમયસીહાસનસદિસન્તિ સબ્બરતનમયસત્તઙ્ગમહાસીહાસનસદિસં. એવં હિસ્સ મહગ્ઘં હુત્વા સબ્બસો વિનિપતિતું અપ્પદાનટ્ઠો દીપિતો હોતિ. મહાપથવીસદિસં ગતગતટ્ઠાને પતિટ્ઠાનસ્સ લભાપનતો. યથા દુબ્બલસ્સ પુરિસસ્સ આલમ્બનરજ્જુ ઉત્તિટ્ઠતો તિટ્ઠતો ચ ઉપત્થમ્ભો, એવં દાનં સત્તાનં સમ્પત્તિભવે ઉપપત્તિયા ઠિતિયા ચ પચ્ચયોતિ આહ ‘‘આલમ્બનટ્ઠેન આલમ્બનરજ્જુસદિસ’’ન્તિ. દુક્ખનિત્થરણટ્ઠેનાતિ દુગ્ગતિદુક્ખટ્ઠાનનિત્થરણટ્ઠેન. સમસ્સાસનટ્ઠેનાતિ લોભમચ્છરિયાદિપટિસત્તુપદ્દવતો સમસ્સાસનટ્ઠેન. ભયપરિત્તાણટ્ઠેનાતિ દાલિદ્દિયભયતો પરિપાલનટ્ઠેન. મચ્છેરમલાદીહીતિ મચ્છેરલોભદોસમદઇસ્સામિચ્છાદિટ્ઠિવિચિકિચ્છાદિચિત્તમલેહિ. અનુપલિત્તટ્ઠેનાતિ અનુપક્કિલિટ્ઠતાય. તેસન્તિ મચ્છેરમલાદીનં. તેસં એવ દુરાસદટ્ઠેન. અસન્તાસનટ્ઠેનાતિ સન્તાસહેતુઅભાવેન. યો હિ દાયકો દાનપતિ, સો સમ્પતિપિ ન કુતોચિ સન્તસતિ, પગેવ આયતિં. બલવન્તટ્ઠેનાતિ મહાબલવતાય. દાયકો હિ દાનપતિ સમ્પતિ પક્ખબલેન બલવા હોતિ, આયતિં પન કાયબલાદીહિપિ. અભિમઙ્ગલસમ્મતટ્ઠેનાતિ ‘‘વડ્ઢિકારણ’’ન્તિ અભિસમ્મતભાવેન. વિપત્તિભવતો સમ્પત્તિભવૂપનયનં ખેમન્તભૂમિસમ્પાપનં.

    Ratanamayasīhāsanasadisanti sabbaratanamayasattaṅgamahāsīhāsanasadisaṃ. Evaṃ hissa mahagghaṃ hutvā sabbaso vinipatituṃ appadānaṭṭho dīpito hoti. Mahāpathavīsadisaṃ gatagataṭṭhāne patiṭṭhānassa labhāpanato. Yathā dubbalassa purisassa ālambanarajju uttiṭṭhato tiṭṭhato ca upatthambho, evaṃ dānaṃ sattānaṃ sampattibhave upapattiyā ṭhitiyā ca paccayoti āha ‘‘ālambanaṭṭhena ālambanarajjusadisa’’nti. Dukkhanittharaṇaṭṭhenāti duggatidukkhaṭṭhānanittharaṇaṭṭhena. Samassāsanaṭṭhenāti lobhamacchariyādipaṭisattupaddavato samassāsanaṭṭhena. Bhayaparittāṇaṭṭhenāti dāliddiyabhayato paripālanaṭṭhena. Maccheramalādīhīti maccheralobhadosamadaissāmicchādiṭṭhivicikicchādicittamalehi. Anupalittaṭṭhenāti anupakkiliṭṭhatāya. Tesanti maccheramalādīnaṃ. Tesaṃ eva durāsadaṭṭhena. Asantāsanaṭṭhenāti santāsahetuabhāvena. Yo hi dāyako dānapati, so sampatipi na kutoci santasati, pageva āyatiṃ. Balavantaṭṭhenāti mahābalavatāya. Dāyako hi dānapati sampati pakkhabalena balavā hoti, āyatiṃ pana kāyabalādīhipi. Abhimaṅgalasammataṭṭhenāti ‘‘vaḍḍhikāraṇa’’nti abhisammatabhāvena. Vipattibhavato sampattibhavūpanayanaṃ khemantabhūmisampāpanaṃ.

    ઇદાનિ મહાબોધિચરિયભાવેનપિ દાનગુણં દસ્સેતું ‘‘દાનં નામેત’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ અત્તાનં નિય્યાતેન્તેનાતિ એતેન ‘‘દાનફલં સમ્મદેવ પસ્સન્તા મહાપુરિસા અત્તનો જીવિતમ્પિ પરિચ્ચજન્તિ, તસ્મા કો નામ વિઞ્ઞુજાતિકો બાહિરે વત્થુસ્મિં પગેવ સઙ્ગં કરેય્યા’’તિ ઓવાદં દેતિ. ઇદાનિ યા લોકિયા લોકુત્તરા ચ ઉક્કંસગતા સમ્પત્તિયો, તા સબ્બા દાનતોયેવ પવત્તન્તીતિ દસ્સેન્તો ‘‘દાનઞ્હી’’તિઆદિમાહ. તત્થ સક્કમારબ્રહ્મસમ્પત્તિયો અત્તહિતાય એવ, ચક્કવત્તિસમ્પત્તિ પન અત્તહિતાય પરહિતાય ચાતિ દસ્સેતું સા તાસં પરતો ચક્કવત્તિસમ્પત્તિ વુત્તા. એતા લોકિયા, ઇમા પન લોકુત્તરાતિ દસ્સેતું ‘‘સાવકપારમિઞાણ’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તાસુપિ ઉક્કટ્ઠુક્કટ્ઠતરુક્કટ્ઠતમતં દસ્સેતું કમેન ઞાણત્તયં વુત્તં. તેસં પન દાનસ્સ પચ્ચયભાવો હેટ્ઠા વુત્તોયેવ. એતેનેવ તસ્સ બ્રહ્મસમ્પત્તિયાપિ પચ્ચયભાવો દીપિતોતિ વેદિતબ્બો.

    Idāni mahābodhicariyabhāvenapi dānaguṇaṃ dassetuṃ ‘‘dānaṃ nāmeta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha attānaṃ niyyātentenāti etena ‘‘dānaphalaṃ sammadeva passantā mahāpurisā attano jīvitampi pariccajanti, tasmā ko nāma viññujātiko bāhire vatthusmiṃ pageva saṅgaṃ kareyyā’’ti ovādaṃ deti. Idāni yā lokiyā lokuttarā ca ukkaṃsagatā sampattiyo, tā sabbā dānatoyeva pavattantīti dassento ‘‘dānañhī’’tiādimāha. Tattha sakkamārabrahmasampattiyo attahitāya eva, cakkavattisampatti pana attahitāya parahitāya cāti dassetuṃ sā tāsaṃ parato cakkavattisampatti vuttā. Etā lokiyā, imā pana lokuttarāti dassetuṃ ‘‘sāvakapāramiñāṇa’’ntiādi vuttaṃ. Tāsupi ukkaṭṭhukkaṭṭhatarukkaṭṭhatamataṃ dassetuṃ kamena ñāṇattayaṃ vuttaṃ. Tesaṃ pana dānassa paccayabhāvo heṭṭhā vuttoyeva. Eteneva tassa brahmasampattiyāpi paccayabhāvo dīpitoti veditabbo.

    દાનઞ્ચ નામ દક્ખિણેય્યેસુ હિતજ્ઝાસયેન પૂજનજ્ઝાસયેન વા અત્તનો સન્તકસ્સ પરેસં પરિચ્ચજનં, તસ્મા દાયકો પુરિસપુગ્ગલો પરે હન્તિ, પરેસં વા સન્તકં હરતીતિ અટ્ઠાનમેતન્તિ આહ ‘‘દાનં દેન્તો સીલં સમાદાતું સક્કોતી’’તિ. સીલાલઙ્કારસદિસો અલઙ્કારો નત્થિ સોભાવિસેસાવહત્તા સીલસ્સ. સીલપુપ્ફસદિસં પુપ્ફં નત્થીતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. સીલગન્ધસદિસો ગન્ધો નત્થીતિ એત્થ ‘‘ચન્દનં તગરં વાપી’’તિઆદિકા (ધ॰ પ॰ ૫૫) ગાથા – ‘‘ગન્ધો ઇસીનં ચિરદિક્ખિતાનં, કાયા ચુતો ગચ્છતિ માલુતેના’’તિઆદિકા (જા॰ ૨.૧૭.૫૫) જાતકગાથાયો ચ આહરિત્વા વત્તબ્બા. સીલઞ્હિ સત્તાનં આભરણઞ્ચેવ અલઙ્કારો ચ ગન્ધવિલેપનઞ્ચ પરસ્સ દસ્સનીયભાવાવહઞ્ચ. તેનાહ ‘‘સીલાલઙ્કારેન હી’’તિઆદિ.

    Dānañca nāma dakkhiṇeyyesu hitajjhāsayena pūjanajjhāsayena vā attano santakassa paresaṃ pariccajanaṃ, tasmā dāyako purisapuggalo pare hanti, paresaṃ vā santakaṃ haratīti aṭṭhānametanti āha ‘‘dānaṃ dento sīlaṃ samādātuṃ sakkotī’’ti. Sīlālaṅkārasadiso alaṅkāro natthi sobhāvisesāvahattā sīlassa. Sīlapupphasadisaṃ pupphaṃ natthīti etthāpi eseva nayo. Sīlagandhasadiso gandho natthīti ettha ‘‘candanaṃ tagaraṃ vāpī’’tiādikā (dha. pa. 55) gāthā – ‘‘gandho isīnaṃ ciradikkhitānaṃ, kāyā cuto gacchati mālutenā’’tiādikā (jā. 2.17.55) jātakagāthāyo ca āharitvā vattabbā. Sīlañhi sattānaṃ ābharaṇañceva alaṅkāro ca gandhavilepanañca parassa dassanīyabhāvāvahañca. Tenāha ‘‘sīlālaṅkārena hī’’tiādi.

    અયં સગ્ગો લબ્ભતીતિ ઇદં મજ્ઝિમેહિ આરદ્ધં સીલં સન્ધાયાહ. તેનેવાહ સક્કો દેવરાજા –

    Ayaṃ saggo labbhatīti idaṃ majjhimehi āraddhaṃ sīlaṃ sandhāyāha. Tenevāha sakko devarājā –

    ‘‘હીનેન બ્રહ્મચરિયેન, ખત્તિયે ઉપપજ્જતિ;

    ‘‘Hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjati;

    મજ્ઝિમેન ચ દેવત્તં, ઉત્તમેન વિસુજ્ઝતી’’તિ. (જા॰ ૧.૮.૭૫);

    Majjhimena ca devattaṃ, uttamena visujjhatī’’ti. (jā. 1.8.75);

    ઇટ્ઠોતિ સુખો. કન્તોતિ કમનીયો. મનાપોતિ મનવડ્ઢનકો. તં પન તસ્સ ઇટ્ઠાદિભાવં દસ્સેતું ‘‘નિચ્ચમેત્થ કીળા’’તિઆદિ વુત્તં.

    Iṭṭhoti sukho. Kantoti kamanīyo. Manāpoti manavaḍḍhanako. Taṃ pana tassa iṭṭhādibhāvaṃ dassetuṃ ‘‘niccamettha kīḷā’’tiādi vuttaṃ.

    દોસોતિ અનિચ્ચતાદિના અપ્પસ્સાદાદિના ચ દૂસિતભાવો, યતો તે વિઞ્ઞૂનં ચિત્તં નારાધેન્તિ. અથ વા આદીનં વાતિ પવત્તતીતિ આદીનવો, પરમકપણતા. તથા ચ કામા યથાતથં પચ્ચવેક્ખન્તાનં પચ્ચુપતિટ્ઠન્તિ. લામકભાવોતિ અસેટ્ઠેહિ સેવિતબ્બો, સેટ્ઠેહિ ન સેવિતબ્બો નિહીનભાવો. સંકિલિસ્સનન્તિ વિબાધકતા ઉપતાપકતા ચ.

    Dosoti aniccatādinā appassādādinā ca dūsitabhāvo, yato te viññūnaṃ cittaṃ nārādhenti. Atha vā ādīnaṃ vāti pavattatīti ādīnavo, paramakapaṇatā. Tathā ca kāmā yathātathaṃ paccavekkhantānaṃ paccupatiṭṭhanti. Lāmakabhāvoti aseṭṭhehi sevitabbo, seṭṭhehi na sevitabbo nihīnabhāvo. Saṃkilissananti vibādhakatā upatāpakatā ca.

    નેક્ખમ્મે આનિસંસન્તિ એત્થ ‘‘યત્તકા કામેસુ આદીનવા, તપ્પટિપક્ખતો તત્તકા નેક્ખમ્મે આનિસંસા. અપિચ નેક્ખમ્મં નામેતં અસમ્બાધં અસંકિલિટ્ઠં, નિક્ખન્તં કામેહિ, નિક્ખન્તં કામસઞ્ઞાય, નિક્ખન્તં કામવિતક્કેહિ, નિક્ખન્તં કામપરિળાહેહિ, નિક્ખન્તં બ્યાપાદસઞ્ઞાયા’’તિઆદિના નયેન નેક્ખમ્મે આનિસંસે પકાસેસિ. પબ્બજ્જાયં ઝાનાદીસુ ચ ગુણે વિભાવેસિ વણ્ણેસિ. કલ્લચિત્તન્તિ કમ્મનિયચિત્તં હેટ્ઠા પવત્તિતદેસનાય અસ્સદ્ધિયાદીનં ચિત્તદોસાનં વિગતત્તા ઉપરિ દેસનાય ભાજનભાવૂપગમેન કમ્મક્ખમચિત્તં. અટ્ઠકથાયં પન યસ્મા અસ્સદ્ધિયાદયો ચિત્તસ્સ રોગભૂતા, તદા તે વિગતા, તસ્મા આહ ‘‘અરોગચિત્ત’’ન્તિ. દિટ્ઠિમાનાદિકિલેસવિગમેન મુદુચિત્તં. કામચ્છન્દાદિવિગમેન વિનીવરણચિત્તં. સમ્માપટિપત્તિયં ઉળારપીતિપામોજ્જયોગેન ઉદગ્ગચિત્તં. તત્થ સદ્ધાસમ્પત્તિયા પસન્નચિત્તં. યદા ભગવા અઞ્ઞાસીતિ સમ્બન્ધો. અથ વા કલ્લચિત્તન્તિ કામચ્છન્દવિગમેન અરોગચિત્તં. મુદુચિત્તન્તિ બ્યાપાદવિગમેન મેત્તાવસેન અકઠિનચિત્તં. વિનીવરણચિત્તન્તિ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચવિગમેન અવિક્ખેપતો તેન અપિહિતચિત્તં. ઉદગ્ગચિત્તન્તિ થિનમિદ્ધવિગમેન સમ્પગ્ગહિતવસેન અલીનચિત્તં. પસન્નચિત્તન્તિ વિચિકિચ્છાવિગમેન સમ્માપટિપત્તિયં અધિમુત્તચિત્તન્તિ એવમેત્થ સેસપદાનં અત્થો વેદિતબ્બો.

    Nekkhammeānisaṃsanti ettha ‘‘yattakā kāmesu ādīnavā, tappaṭipakkhato tattakā nekkhamme ānisaṃsā. Apica nekkhammaṃ nāmetaṃ asambādhaṃ asaṃkiliṭṭhaṃ, nikkhantaṃ kāmehi, nikkhantaṃ kāmasaññāya, nikkhantaṃ kāmavitakkehi, nikkhantaṃ kāmapariḷāhehi, nikkhantaṃ byāpādasaññāyā’’tiādinā nayena nekkhamme ānisaṃse pakāsesi. Pabbajjāyaṃ jhānādīsu ca guṇe vibhāvesi vaṇṇesi. Kallacittanti kammaniyacittaṃ heṭṭhā pavattitadesanāya assaddhiyādīnaṃ cittadosānaṃ vigatattā upari desanāya bhājanabhāvūpagamena kammakkhamacittaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana yasmā assaddhiyādayo cittassa rogabhūtā, tadā te vigatā, tasmā āha ‘‘arogacitta’’nti. Diṭṭhimānādikilesavigamena muducittaṃ. Kāmacchandādivigamena vinīvaraṇacittaṃ. Sammāpaṭipattiyaṃ uḷārapītipāmojjayogena udaggacittaṃ. Tattha saddhāsampattiyā pasannacittaṃ. Yadā bhagavā aññāsīti sambandho. Atha vā kallacittanti kāmacchandavigamena arogacittaṃ. Muducittanti byāpādavigamena mettāvasena akaṭhinacittaṃ. Vinīvaraṇacittanti uddhaccakukkuccavigamena avikkhepato tena apihitacittaṃ. Udaggacittanti thinamiddhavigamena sampaggahitavasena alīnacittaṃ. Pasannacittanti vicikicchāvigamena sammāpaṭipattiyaṃ adhimuttacittanti evamettha sesapadānaṃ attho veditabbo.

    સેય્યથાપીતિઆદિના ઉપમાવસેન સીહસ્સ કિલેસપ્પહાનં અરિયમગ્ગુપ્પાદનઞ્ચ દસ્સેતિ. અપગતકાળકન્તિ વિગતકાળકં. સમ્મદેવાતિ સુટ્ઠુદેવ. રજનન્તિ નીલપીતલોહિતાદિરઙ્ગજાતં. પટિગ્ગણ્હેય્યાતિ ગણ્હેય્ય, પભસ્સરં ભવેય્ય. તસ્મિંયેવ આસનેતિ તસ્સંયેવ નિસજ્જાયં. એતેનસ્સ લહુવિપસ્સકતા તિક્ખપઞ્ઞતા સુખપ્પટિપદખિપ્પાભિઞ્ઞતા ચ દસ્સિતા હોતિ. વિરજન્તિ અપાયગમનીયરાગરજાદીનં વિગમેન વિરજં. અનવસેસદિટ્ઠિવિચિકિચ્છામલાપગમેન વીતમલં. પઠમમગ્ગવજ્ઝકિલેસરજાભાવેન વા વિરજં. પઞ્ચવિધદુસ્સીલ્યમલવિગમેન વીતમલં. તસ્સ ઉપ્પત્તિઆકારદસ્સનત્થન્તિ કસ્મા વુત્તં? નનુ મગ્ગઞાણં અસઙ્ખતધમ્મારમ્મણન્તિ ચોદનં સન્ધાયાહ ‘‘તઞ્હી’’તિઆદિ. તત્થ પટિવિજ્ઝન્તન્તિ અસમ્મોહપ્પટિવેધવસેન પટિવિજ્ઝન્તં. તેનાહ ‘‘કિચ્ચવસેના’’તિ. તત્રિદં ઉપમાસંસન્દનં – વત્થં વિય ચિત્તં, વત્થસ્સ આગન્તુકમલેહિ કિલિટ્ઠભાવો વિય ચિત્તસ્સ રાગાદિમલેહિ સંકિલિટ્ઠભાવો, ધોવનસિલાતલં વિય અનુપુબ્બીકથા, ઉદકં વિય સદ્ધા, ઉદકેન તેમેત્વા ઊસગોમયછારિકખારેહિ કાળકે સમ્મદ્દિત્વા વત્થસ્સ ધોવનપ્પયોગો વિય સદ્ધાસિનેહેન તેમેત્વા તેમેત્વા સતિસમાધિપઞ્ઞાહિ દોસે સિથિલે કત્વા સુતાદિવિધિના ચિત્તસ્સ સોધને વીરિયારમ્ભો. તેન પયોગેન વત્થે કાળકાપગમો વિય વીરિયારમ્ભેન કિલેસવિક્ખમ્ભનં, રઙ્ગજાતં વિય અરિયમગ્ગો, તેન સુદ્ધવત્થસ્સ પભસ્સરભાવો વિય વિક્ખમ્ભિતકિલેસસ્સ ચિત્તસ્સ મગ્ગેન પરિયોદપનન્તિ.

    Seyyathāpītiādinā upamāvasena sīhassa kilesappahānaṃ ariyamagguppādanañca dasseti. Apagatakāḷakanti vigatakāḷakaṃ. Sammadevāti suṭṭhudeva. Rajananti nīlapītalohitādiraṅgajātaṃ. Paṭiggaṇheyyāti gaṇheyya, pabhassaraṃ bhaveyya. Tasmiṃyeva āsaneti tassaṃyeva nisajjāyaṃ. Etenassa lahuvipassakatā tikkhapaññatā sukhappaṭipadakhippābhiññatā ca dassitā hoti. Virajanti apāyagamanīyarāgarajādīnaṃ vigamena virajaṃ. Anavasesadiṭṭhivicikicchāmalāpagamena vītamalaṃ. Paṭhamamaggavajjhakilesarajābhāvena vā virajaṃ. Pañcavidhadussīlyamalavigamena vītamalaṃ. Tassa uppattiākāradassanatthanti kasmā vuttaṃ? Nanu maggañāṇaṃ asaṅkhatadhammārammaṇanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tañhī’’tiādi. Tattha paṭivijjhantanti asammohappaṭivedhavasena paṭivijjhantaṃ. Tenāha ‘‘kiccavasenā’’ti. Tatridaṃ upamāsaṃsandanaṃ – vatthaṃ viya cittaṃ, vatthassa āgantukamalehi kiliṭṭhabhāvo viya cittassa rāgādimalehi saṃkiliṭṭhabhāvo, dhovanasilātalaṃ viya anupubbīkathā, udakaṃ viya saddhā, udakena temetvā ūsagomayachārikakhārehi kāḷake sammadditvā vatthassa dhovanappayogo viya saddhāsinehena temetvā temetvā satisamādhipaññāhi dose sithile katvā sutādividhinā cittassa sodhane vīriyārambho. Tena payogena vatthe kāḷakāpagamo viya vīriyārambhena kilesavikkhambhanaṃ, raṅgajātaṃ viya ariyamaggo, tena suddhavatthassa pabhassarabhāvo viya vikkhambhitakilesassa cittassa maggena pariyodapananti.

    ‘‘દિટ્ઠધમ્મો’’તિ વત્વા દસ્સનં નામ ઞાણદસ્સનતો અઞ્ઞમ્પિ અત્થીતિ તન્નિવત્તનત્થં ‘‘પત્તધમ્મો’’તિ વુત્તં. પત્તિ નામ ઞાણસમ્પત્તિતો અઞ્ઞાપિ વિજ્જતીતિ તતો વિસેસનત્થં ‘‘વિદિતધમ્મો’’તિ વુત્તં. સા પનેસા વિદિતધમ્મતા ધમ્મેસુ એકદેસેનપિ હોતીતિ નિપ્પદેસતો વિદિતભાવં દસ્સેતું. ‘‘પરિયોગાળ્હધમ્મો’’તિ વુત્તં. તેનસ્સ સચ્ચાભિસમ્બોધંયેવ દીપેતિ. મગ્ગઞાણઞ્હિ એકાભિસમયવસેન પરિઞ્ઞાદિકિચ્ચં સાધેન્તં નિપ્પદેસેન ચતુસચ્ચધમ્મં સમન્તતો ઓગાળ્હં નામ હોતિ. તેનાહ ‘‘દિટ્ઠો અરિયસચ્ચધમ્મો એતેનાતિ દિટ્ઠધમ્મો’’તિ. તિણ્ણા વિચિકિચ્છાતિ સપ્પટિભયકન્તારસદિસા સોળસવત્થુકા અટ્ઠવત્થુકા ચ તિણ્ણા નિત્તિણ્ણા વિચિકિચ્છા. વિગતા કથંકથાતિ પવત્તિઆદીસુ ‘‘એવં નુ ખો, ન નુ ખો’’તિ એવં પવત્તિકા વિગતા સમુચ્છિન્ના કથંકથા. સારજ્જકરાનં પાપધમ્માનં પહીનત્તા તપ્પટિપક્ખેસુ સીલાદિગુણેસુ પતિટ્ઠિતત્તા વેસારજ્જં વિસારદભાવં વેય્યત્તિયં પત્તો. અત્તના એવ પચ્ચક્ખતો દિટ્ઠત્તા ન પરં પચ્ચેતિ, ન ચસ્સ પરો પચ્ચેતબ્બો અત્થીતિ અપરપ્પચ્ચયો.

    ‘‘Diṭṭhadhammo’’ti vatvā dassanaṃ nāma ñāṇadassanato aññampi atthīti tannivattanatthaṃ ‘‘pattadhammo’’ti vuttaṃ. Patti nāma ñāṇasampattito aññāpi vijjatīti tato visesanatthaṃ ‘‘viditadhammo’’ti vuttaṃ. Sā panesā viditadhammatā dhammesu ekadesenapi hotīti nippadesato viditabhāvaṃ dassetuṃ. ‘‘Pariyogāḷhadhammo’’ti vuttaṃ. Tenassa saccābhisambodhaṃyeva dīpeti. Maggañāṇañhi ekābhisamayavasena pariññādikiccaṃ sādhentaṃ nippadesena catusaccadhammaṃ samantato ogāḷhaṃ nāma hoti. Tenāha ‘‘diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo’’ti. Tiṇṇā vicikicchāti sappaṭibhayakantārasadisā soḷasavatthukā aṭṭhavatthukā ca tiṇṇā nittiṇṇā vicikicchā. Vigatā kathaṃkathāti pavattiādīsu ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho’’ti evaṃ pavattikā vigatā samucchinnā kathaṃkathā. Sārajjakarānaṃ pāpadhammānaṃ pahīnattā tappaṭipakkhesu sīlādiguṇesu patiṭṭhitattā vesārajjaṃ visāradabhāvaṃ veyyattiyaṃ patto. Attanā eva paccakkhato diṭṭhattā na paraṃ pacceti, na cassa paro paccetabbo atthīti aparappaccayo.

    ઉદ્દિસિત્વા કતન્તિ અત્તાનં ઉદ્દિસિત્વા મારણવસેન કતં નિબ્બત્તિતં મંસં. પટિચ્ચકમ્મન્તિ એત્થ કમ્મ-સદ્દો કમ્મસાધનો અતીતકાલિકો ચાતિ આહ ‘‘અત્તાનં પટિચ્ચકત’’ન્તિ. નિમિત્તકમ્મસ્સેતં અધિવચનં ‘‘પટિચ્ચ કમ્મં ફુસતી’’તિઆદીસુ (જા॰ ૧.૪.૭૫) વિય. નિમિત્તકમ્મસ્સાતિ નિમિત્તભાવેન લદ્ધબ્બકમ્મસ્સ. કરણવસેન પટિચ્ચકમ્મં એત્થ અત્થીતિ મંસં પટિચ્ચકમ્મં યથા બુદ્ધિ બુદ્ધં. તં એતસ્સ અત્થીતિ બુદ્ધો. સેસમેત્થ ઉત્તાનમેવ.

    Uddisitvā katanti attānaṃ uddisitvā māraṇavasena kataṃ nibbattitaṃ maṃsaṃ. Paṭiccakammanti ettha kamma-saddo kammasādhano atītakāliko cāti āha ‘‘attānaṃ paṭiccakata’’nti. Nimittakammassetaṃ adhivacanaṃ ‘‘paṭicca kammaṃ phusatī’’tiādīsu (jā. 1.4.75) viya. Nimittakammassāti nimittabhāvena laddhabbakammassa. Karaṇavasena paṭiccakammaṃ ettha atthīti maṃsaṃ paṭiccakammaṃ yathā buddhi buddhaṃ. Taṃ etassa atthīti buddho. Sesamettha uttānameva.

    સીહસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Sīhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૨. સીહસુત્તં • 2. Sīhasuttaṃ

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૨. સીહસુત્તવણ્ણના • 2. Sīhasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact