| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
३. सीहाथेरीगाथावण्णना
3. Sīhātherīgāthāvaṇṇanā
अयोनिसो मनसिकारातिआदिका सीहाय थेरिया गाथा । अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनित्वा इमस्मिं बुद्धुप्पादे वेसालियं सीहसेनापतिनो भगिनिया धीता हुत्वा निब्बत्ति। तस्सा ‘‘मातुलस्स नामं करोमा’’ति सीहाति नामं अकंसु। सा विञ्ञुतं पत्वा एकदिवसं सत्थारा सीहस्स सेनापतिनो धम्मे देसियमाने तं धम्मं सुत्वा पटिलद्धसद्धा मातापितरो अनुजानापेत्वा पब्बजि। पब्बजित्वा च विपस्सनं आरभित्वापि बहिद्धा पुथुत्तारम्मणे विधावन्तं चित्तं निवत्तेतुं असक्कोन्ती सत्त संवच्छरानि मिच्छावितक्केहि बाधीयमाना चित्तस्सादं अलभन्ती ‘‘किं मे इमिना पापजीवितेन , उब्बन्धित्वा मरिस्सामी’’ति पासं गहेत्वा रुक्खसाखायं लग्गित्वा तं अत्तनो कण्ठे पटिमुञ्चन्ती पुब्बाचिण्णवसेन विपस्सनाय चित्तं अभिनीहरि, अन्तिमभविकताय पासस्स बन्धनं गीवट्ठाने अहोसि, ञाणस्स परिपाकं गतत्ता सा तावदेव विपस्सनं वड्ढेत्वा सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणि। अरहत्तं पत्तसमकालमेव च पासबन्धो गीवतो मुच्चित्वा विनिवत्ति। सा अरहत्ते पतिट्ठिता उदानवसेन –
Ayoniso manasikārātiādikā sīhāya theriyā gāthā . Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ sīhasenāpatino bhaginiyā dhītā hutvā nibbatti. Tassā ‘‘mātulassa nāmaṃ karomā’’ti sīhāti nāmaṃ akaṃsu. Sā viññutaṃ patvā ekadivasaṃ satthārā sīhassa senāpatino dhamme desiyamāne taṃ dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddhā mātāpitaro anujānāpetvā pabbaji. Pabbajitvā ca vipassanaṃ ārabhitvāpi bahiddhā puthuttārammaṇe vidhāvantaṃ cittaṃ nivattetuṃ asakkontī satta saṃvaccharāni micchāvitakkehi bādhīyamānā cittassādaṃ alabhantī ‘‘kiṃ me iminā pāpajīvitena , ubbandhitvā marissāmī’’ti pāsaṃ gahetvā rukkhasākhāyaṃ laggitvā taṃ attano kaṇṭhe paṭimuñcantī pubbāciṇṇavasena vipassanāya cittaṃ abhinīhari, antimabhavikatāya pāsassa bandhanaṃ gīvaṭṭhāne ahosi, ñāṇassa paripākaṃ gatattā sā tāvadeva vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Arahattaṃ pattasamakālameva ca pāsabandho gīvato muccitvā vinivatti. Sā arahatte patiṭṭhitā udānavasena –
७७.
77.
‘‘अयोनिसो मनसिकारा, कामरागेन अट्टिता।
‘‘Ayoniso manasikārā, kāmarāgena aṭṭitā;
अहोसिं उद्धता पुब्बे, चित्ते अवसवत्तिनी॥
Ahosiṃ uddhatā pubbe, citte avasavattinī.
७८.
78.
‘‘परियुट्ठिता क्लेसेहि, सुभसञ्ञानुवत्तिनी।
‘‘Pariyuṭṭhitā klesehi, subhasaññānuvattinī;
समं चित्तस्स न लभिं, रागचित्तवसानुगा॥
Samaṃ cittassa na labhiṃ, rāgacittavasānugā.
७९.
79.
‘‘किसा पण्डु विवण्णा च, सत्त वस्सानि चारिहं।
‘‘Kisā paṇḍu vivaṇṇā ca, satta vassāni cārihaṃ;
नाहं दिवा वा रत्तिं वा, सुखं विन्दिं सुदुक्खिता॥
Nāhaṃ divā vā rattiṃ vā, sukhaṃ vindiṃ sudukkhitā.
८०.
80.
‘‘ततो रज्जुं गहेत्वान, पाविसिं वनमन्तरं।
‘‘Tato rajjuṃ gahetvāna, pāvisiṃ vanamantaraṃ;
वरं मे इध उब्बन्धं, यञ्च हीनं पुनाचरे॥
Varaṃ me idha ubbandhaṃ, yañca hīnaṃ punācare.
८१.
81.
‘‘दळ्हपासं करित्वान, रुक्खसाखाय बन्धिय।
‘‘Daḷhapāsaṃ karitvāna, rukkhasākhāya bandhiya;
पक्खिपिं पासं गीवायं, अथ चित्तं विमुच्चि मे’’ति॥ –
Pakkhipiṃ pāsaṃ gīvāyaṃ, atha cittaṃ vimucci me’’ti. –
इमा गाथा अभासि।
Imā gāthā abhāsi.
तत्थ अयोनिसो मनसिकाराति अनुपायमनसिकारेन, असुभे सुभन्ति विपल्लासग्गाहेन। कामरागेन अट्टिताति कामगुणेसु छन्दरागेन पीळिता। अहोसिं उद्धता पुब्बे, चित्ते अवसवत्तिनीति पुब्बे मम चित्ते मय्हं वसे अवत्तमाने उद्धता नानारम्मणे विक्खित्तचित्ता असमाहिता अहोसिं।
Tattha ayoniso manasikārāti anupāyamanasikārena, asubhe subhanti vipallāsaggāhena. Kāmarāgena aṭṭitāti kāmaguṇesu chandarāgena pīḷitā. Ahosiṃ uddhatā pubbe, citte avasavattinīti pubbe mama citte mayhaṃ vase avattamāne uddhatā nānārammaṇe vikkhittacittā asamāhitā ahosiṃ.
परियुट्ठिता क्लेसेहि, सुभसञ्ञानुवत्तिनीति परियुट्ठानपत्तेहि कामरागादिकिलेसेहि अभिभूता रूपादीसु सुभन्ति पवत्ताय कामसञ्ञाय अनुवत्तनसीला। समं चित्तस्स न लभिं, रागचित्तवसानुगाति कामरागसम्पयुत्तचित्तस्स वसं अनुगच्छन्ती ईसकम्पि चित्तस्स समं चेतोसमथं चित्तेकग्गतं न लभिं।
Pariyuṭṭhitā klesehi, subhasaññānuvattinīti pariyuṭṭhānapattehi kāmarāgādikilesehi abhibhūtā rūpādīsu subhanti pavattāya kāmasaññāya anuvattanasīlā. Samaṃ cittassa na labhiṃ, rāgacittavasānugāti kāmarāgasampayuttacittassa vasaṃ anugacchantī īsakampi cittassa samaṃ cetosamathaṃ cittekaggataṃ na labhiṃ.
किसा पण्डु विवण्णा चाति एवं उक्कण्ठितभावेन किसा धमनिसन्थतगत्ता उप्पण्डुप्पण्डुकजाता ततो एव विवण्णा विगतछविवण्णा च हुत्वा। सत्त वस्सानीति सत्त संवच्छरानि। चारिहन्ति चरिं अहं। नाहं दिवा वा रत्तिं वा, सुखं विन्दिं सुदुक्खिताति एवमहं सत्तसु संवच्छरेसु किलेसदुक्खेन दुक्खिता एकदापि दिवा वा रत्तिं वा समणसुखं न पटिलभिं।
Kisā paṇḍu vivaṇṇā cāti evaṃ ukkaṇṭhitabhāvena kisā dhamanisanthatagattā uppaṇḍuppaṇḍukajātā tato eva vivaṇṇā vigatachavivaṇṇā ca hutvā. Satta vassānīti satta saṃvaccharāni. Cārihanti cariṃ ahaṃ. Nāhaṃ divā vārattiṃ vā, sukhaṃ vindiṃ sudukkhitāti evamahaṃ sattasu saṃvaccharesu kilesadukkhena dukkhitā ekadāpi divā vā rattiṃ vā samaṇasukhaṃ na paṭilabhiṃ.
ततोति किलेसपरियुट्ठानेन समणसुखालाभभावतो। रज्जुं गहेत्वान पाविसिं, वनमन्तरन्ति पासरज्जुं आदाय वनन्तरं पाविसिं। किमत्थं पाविसीति चे आह – ‘‘वरं मे इध उब्बन्धं, यञ्च हीनं पुनाचरे’’ति यदहं समणधम्मं कातुं असक्कोन्ती हीनं गिहिभावं पुन आचरे आचरेय्यं अनुतिट्ठेय्यं, ततो सतगुणेन सहस्सगुणेन इमस्मिं वनन्तरे उब्बन्धं बन्धित्वा मरणं मे वरं सेट्ठन्ति अत्थो। अथ चित्तं विमुच्चि मेति यदा रुक्खसाखाय बन्धपासं गीवायं पक्खिपि, अथ तदनन्तरमेव वुट्ठानगामिनिविपस्सनामग्गेन घटितत्ता मग्गपटिपाटिया सब्बासवेहि मम चित्तं विमुच्चि विमुत्तं अहोसीति।
Tatoti kilesapariyuṭṭhānena samaṇasukhālābhabhāvato. Rajjuṃ gahetvāna pāvisiṃ, vanamantaranti pāsarajjuṃ ādāya vanantaraṃ pāvisiṃ. Kimatthaṃ pāvisīti ce āha – ‘‘varaṃ me idha ubbandhaṃ, yañca hīnaṃ punācare’’ti yadahaṃ samaṇadhammaṃ kātuṃ asakkontī hīnaṃ gihibhāvaṃ puna ācare ācareyyaṃ anutiṭṭheyyaṃ, tato sataguṇena sahassaguṇena imasmiṃ vanantare ubbandhaṃ bandhitvā maraṇaṃ me varaṃ seṭṭhanti attho. Atha cittaṃ vimucci meti yadā rukkhasākhāya bandhapāsaṃ gīvāyaṃ pakkhipi, atha tadanantarameva vuṭṭhānagāminivipassanāmaggena ghaṭitattā maggapaṭipāṭiyā sabbāsavehi mama cittaṃ vimucci vimuttaṃ ahosīti.
सीहाथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Sīhātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / ३. सीहाथेरीगाथा • 3. Sīhātherīgāthā
