Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
సిక్ఖాపచ్చక్ఖానవిభఙ్గవణ్ణనా
Sikkhāpaccakkhānavibhaṅgavaṇṇanā
‘‘అప్పచ్చక్ఖాయ అప్పచ్చక్ఖాతాయా’’తి ఉభయథాపి పాఠో తీసుపి గణ్ఠిపదేసు వుత్తో. దుబ్బల్యే ఆవికతేపీతి ‘‘యంనూనాహం బుద్ధం పచ్చక్ఖేయ్య’’న్తిఆదినా దుబ్బలభావే పకాసితేపి. సిక్ఖాయ పన పచ్చక్ఖాతాయాతి ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదినా సిక్ఖాయ పచ్చక్ఖాతాయ. యస్మా దిరత్తవచనే గహితే తేన పురిమపచ్ఛిమపదాని సంసిలిట్ఠాని హోన్తి, న తస్మిం అగ్గహితే, తస్మా దిరత్తవచనేన బ్యఞ్జనసిలిట్ఠతామత్తమేవ పయోజనన్తి ఆహ ‘‘బ్యఞ్జనసిలిట్ఠతాయా’’తి. ముఖారుళ్హతాయాతి యస్మా ఏవరూపం వచనం లోకస్స ముఖమారుళ్హం, తస్మాతి అత్థో.
‘‘Appaccakkhāya appaccakkhātāyā’’ti ubhayathāpi pāṭho tīsupi gaṇṭhipadesu vutto. Dubbalye āvikatepīti ‘‘yaṃnūnāhaṃ buddhaṃ paccakkheyya’’ntiādinā dubbalabhāve pakāsitepi. Sikkhāya pana paccakkhātāyāti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādinā sikkhāya paccakkhātāya. Yasmā dirattavacane gahite tena purimapacchimapadāni saṃsiliṭṭhāni honti, na tasmiṃ aggahite, tasmā dirattavacanena byañjanasiliṭṭhatāmattameva payojananti āha ‘‘byañjanasiliṭṭhatāyā’’ti. Mukhāruḷhatāyāti yasmā evarūpaṃ vacanaṃ lokassa mukhamāruḷhaṃ, tasmāti attho.
బ్యఞ్జనం సమ్పాదేతీతి తస్స విసుం అత్థాభావతో వుత్తమేవత్థం అఞ్ఞపదేన దీపేన్తో బ్యఞ్జనం సమ్పాదేతి. వుత్తమేవత్థం కారణేన విభావేన్తో ఆహ ‘‘పరివారకపదవిరహితఞ్హీ’’తిఆది. అత్థదీపకం పదం అత్థపదం.
Byañjanaṃsampādetīti tassa visuṃ atthābhāvato vuttamevatthaṃ aññapadena dīpento byañjanaṃ sampādeti. Vuttamevatthaṃ kāraṇena vibhāvento āha ‘‘parivārakapadavirahitañhī’’tiādi. Atthadīpakaṃ padaṃ atthapadaṃ.
సిక్ఖాపచ్చక్ఖానస్సాతి ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదిసిక్ఖాపచ్చక్ఖానవచనస్స. ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదీసు ‘‘ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, దుబ్బల్యావికమ్మఞ్చేవ హోతి సిక్ఖా చ పచ్చక్ఖాతా’’తి వుత్తత్తా ఉభయమ్పి హోతీతి ఆహ – ‘‘ఏకచ్చం దుబ్బల్యావికమ్మం అత్థో హోతీ’’తి. కిఞ్చాపి ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదిసిక్ఖాపచ్చక్ఖానవచనస్స దుబ్బల్యావికమ్మపదత్థో న హోతి, తథాపి ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తి వుత్తే సిక్ఖాపరిపూరణే దుబ్బల్యావిభావస్సపి గమ్యమానత్తా ‘‘సిక్ఖాపచ్చక్ఖానస్స ఏకచ్చం దుబ్బల్యావికమ్మం అత్థో హోతీ’’తి వుత్తం. నం సన్ధాయాతి నం అత్థభూతం దుబ్బల్యావికమ్మం సన్ధాయ.
Sikkhāpaccakkhānassāti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādisikkhāpaccakkhānavacanassa. ‘‘Buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādīsu ‘‘evaṃ kho, bhikkhave, dubbalyāvikammañceva hoti sikkhā ca paccakkhātā’’ti vuttattā ubhayampi hotīti āha – ‘‘ekaccaṃ dubbalyāvikammaṃ attho hotī’’ti. Kiñcāpi ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādisikkhāpaccakkhānavacanassa dubbalyāvikammapadattho na hoti, tathāpi ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vutte sikkhāparipūraṇe dubbalyāvibhāvassapi gamyamānattā ‘‘sikkhāpaccakkhānassa ekaccaṃ dubbalyāvikammaṃ attho hotī’’ti vuttaṃ. Naṃ sandhāyāti naṃ atthabhūtaṃ dubbalyāvikammaṃ sandhāya.
విసేసావిసేసన్తి ఏత్థ యేన దుబ్బల్యావికమ్మమేవ హోతి, న సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం, తత్థ సిక్ఖాపచ్చక్ఖానదుబ్బల్యావికమ్మానం అత్థి విసేసో. యేన పన సిక్ఖాపచ్చక్ఖానఞ్చేవ దుబ్బల్యావికమ్మఞ్చ హోతి, తత్థ నేవత్థి విసేసోతి వేదితబ్బం. కఠకిచ్ఛజీవనేతి ధాతూసు పఠితత్తా వుత్తం ‘‘కిచ్ఛజీవికప్పత్తో’’తి. ఉక్కణ్ఠనం ఉక్కణ్ఠా, కిచ్ఛజీవికా, తం ఇతో పత్తోతి ఉక్కణ్ఠితో. ఇతోతి ఇతో ఠానతో, ఇతో విహారతో వా. ఏత్థాతి గన్తుమిచ్ఛితం పదేసం వదతి. అనభిరతియా పీళితో విక్ఖిత్తచిత్తో హుత్వా సీసం ఉక్ఖిపిత్వా ఉద్ధంముఖో ఇతో చితో చ ఓలోకేన్తో ఆహిణ్డతీతి ఆహ ‘‘ఉద్ధం కణ్ఠం కత్వా విహరమానో’’తి.
Visesāvisesanti ettha yena dubbalyāvikammameva hoti, na sikkhāpaccakkhānaṃ, tattha sikkhāpaccakkhānadubbalyāvikammānaṃ atthi viseso. Yena pana sikkhāpaccakkhānañceva dubbalyāvikammañca hoti, tattha nevatthi visesoti veditabbaṃ. Kaṭhakicchajīvaneti dhātūsu paṭhitattā vuttaṃ ‘‘kicchajīvikappatto’’ti. Ukkaṇṭhanaṃ ukkaṇṭhā, kicchajīvikā, taṃ ito pattoti ukkaṇṭhito. Itoti ito ṭhānato, ito vihārato vā. Etthāti gantumicchitaṃ padesaṃ vadati. Anabhiratiyā pīḷito vikkhittacitto hutvā sīsaṃ ukkhipitvā uddhaṃmukho ito cito ca olokento āhiṇḍatīti āha ‘‘uddhaṃ kaṇṭhaṃ katvā viharamāno’’ti.
అట్టీయమానోతి ఏత్థ అట్టమివ అత్తానమాచరతి అట్టీయతీతి అట్టీయసద్దస్స అన్తోగధఉపమానభూతకమ్మత్తా ఉపమేయ్యభూతేన అత్తనావ సకమ్మకత్తం, న భిక్ఖుభావేనాతి ఆహ ‘‘భిక్ఖుభావన్తి భిక్ఖుభావేనా’’తి. న హి సో భిక్ఖుభావం అట్టమివ ఆచరతి, కిఞ్చరహి అత్తానం తస్మా భిక్ఖుభావేన కరణభూతేన అత్తానం అట్టీయమానోతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బోతి ఆహ ‘‘కరణత్థే ఉపయోగవచన’’న్తి. కణ్ఠే ఆసత్తేన అట్టీయేయ్యాతి ఏత్థ పన కరణత్థేయేవ కరణవచనన్తి ఆహ – ‘‘యథాలక్ఖణం కరణవచనేనేవ వుత్త’’న్తి. కత్తుఅత్థే వా ఉపయోగవచనం దట్ఠబ్బన్తి ఆహ – ‘‘తేన వా భిక్ఖుభావేనా’’తిఆది, తేన కత్తుభూతేన భిక్ఖుభావేనాతి అత్థో. ఇమస్మిం పనత్థే అట్టం కరోతీతి అట్టీయతీతి అట్టీయ-సద్దం నిప్ఫాదేత్వా తతో కమ్మని మాన-సద్దే కతే ‘‘అట్టీయమానో’’తి పదసిద్ధి వేదితబ్బా. తేనేవాహ – ‘‘అట్టో కరియమానో పీళియమానో’’తి. జిగుచ్ఛమానోతి ఇమినా పన సమ్బన్ధే కరియమానే భిక్ఖుభావన్తి ఉపయోగత్థే ఏవ ఉపయోగవచనన్తి ఆహ – ‘‘అసుచిం వియ తం జిగుచ్ఛన్తో’’తి, తం భిక్ఖుభావం జిగుచ్ఛన్తోతి అత్థో. సచాహన్తి సచే అహం.
Aṭṭīyamānoti ettha aṭṭamiva attānamācarati aṭṭīyatīti aṭṭīyasaddassa antogadhaupamānabhūtakammattā upameyyabhūtena attanāva sakammakattaṃ, na bhikkhubhāvenāti āha ‘‘bhikkhubhāvanti bhikkhubhāvenā’’ti. Na hi so bhikkhubhāvaṃ aṭṭamiva ācarati, kiñcarahi attānaṃ tasmā bhikkhubhāvena karaṇabhūtena attānaṃ aṭṭīyamānoti evamettha attho daṭṭhabboti āha ‘‘karaṇatthe upayogavacana’’nti. Kaṇṭhe āsattena aṭṭīyeyyāti ettha pana karaṇattheyeva karaṇavacananti āha – ‘‘yathālakkhaṇaṃ karaṇavacaneneva vutta’’nti. Kattuatthe vā upayogavacanaṃ daṭṭhabbanti āha – ‘‘tena vā bhikkhubhāvenā’’tiādi, tena kattubhūtena bhikkhubhāvenāti attho. Imasmiṃ panatthe aṭṭaṃ karotīti aṭṭīyatīti aṭṭīya-saddaṃ nipphādetvā tato kammani māna-sadde kate ‘‘aṭṭīyamāno’’ti padasiddhi veditabbā. Tenevāha – ‘‘aṭṭo kariyamāno pīḷiyamāno’’ti. Jigucchamānoti iminā pana sambandhe kariyamāne bhikkhubhāvanti upayogatthe eva upayogavacananti āha – ‘‘asuciṃ viya taṃ jigucchanto’’ti, taṃ bhikkhubhāvaṃ jigucchantoti attho. Sacāhanti sace ahaṃ.
పచ్చక్ఖానాకారేన వుత్తానీతి ‘‘పచ్చక్ఖేయ్యం పచ్చక్ఖేయ్య’’న్తి వుత్తత్తా పచ్చక్ఖానాకారసమ్బన్ధేన వుత్తాని. భావవికప్పాకారేనాతి ‘‘అస్సం అస్స’’న్తి ఆగతత్తా యం యం భవితుకామో, తస్స తస్స భావస్స వికప్పాకారేన, భిక్ఖుభావతో అఞ్ఞభావవికప్పాకారేనాతి అధిప్పాయో.
Paccakkhānākārena vuttānīti ‘‘paccakkheyyaṃ paccakkheyya’’nti vuttattā paccakkhānākārasambandhena vuttāni. Bhāvavikappākārenāti ‘‘assaṃ assa’’nti āgatattā yaṃ yaṃ bhavitukāmo, tassa tassa bhāvassa vikappākārena, bhikkhubhāvato aññabhāvavikappākārenāti adhippāyo.
౫౦. న ఉస్సహామీతి అత్తనో తత్థ తత్థ ఉస్సహాభావం దస్సేతి. న విసహామీతి ఏకభత్తాదీనం అసయ్హభావం దస్సేతి. న రమామీతి ‘‘పబ్బజ్జామూలకం నత్థి మే సుఖ’’న్తి దస్సేతి. నాభిరమామీతి పబ్బజ్జాయ అత్తనో సన్తోసాభావం దస్సేతి.
50.Na ussahāmīti attano tattha tattha ussahābhāvaṃ dasseti. Na visahāmīti ekabhattādīnaṃ asayhabhāvaṃ dasseti. Na ramāmīti ‘‘pabbajjāmūlakaṃ natthi me sukha’’nti dasseti. Nābhiramāmīti pabbajjāya attano santosābhāvaṃ dasseti.
ఇదాని సిక్ఖాపచ్చక్ఖానవారే ఠత్వా అయం వినిచ్ఛయో వేదితబ్బో – తత్థ ‘‘సామఞ్ఞా చవితుకామో’’తిఆదీహి పదేహి చిత్తనియమం దస్సేతి. ‘‘బుద్ధం ధమ్మ’’న్తిఆదీహి పదేహి ఖేత్తనియమం దస్సేతి. యథా హి లోకే సస్సానం రుహనట్ఠానం ‘‘ఖేత్త’’న్తి వుచ్చతి, ఏవమిదమ్పి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానస్స రుహనట్ఠానత్తా ‘‘ఖేత్త’’న్తి వుచ్చతి. ‘‘పచ్చక్ఖామి ధారేహీ’’తి ఏతేన కాలనియమం దస్సేతి. ‘‘వదతీ’’తి ఇమినా పయోగనియమం దస్సేతి. ‘‘అలం మే బుద్ధేన, కిన్ను మే బుద్ధేన, న మమత్థో బుద్ధేన, సుముత్తాహం బుద్ధేనా’’తిఆదీహి అనామట్ఠకాలవసేనపి పచ్చక్ఖానం హోతీతి దస్సేతి. ‘‘విఞ్ఞాపేతీ’’తి ఇమినా విజానననియమం దస్సేతి. ‘‘ఉమ్మత్తకో సిక్ఖం పచ్చక్ఖాతి, ఉమ్మత్తకస్స సన్తికే సిక్ఖం పచ్చక్ఖాతీ’’తిఆదీహి పుగ్గలనియమం దస్సేతి. ‘‘అరియకేన మిలక్ఖస్స సన్తికే సిక్ఖం పచ్చక్ఖాతి, సో చ నప్పటివిజానాతి, అప్పచ్చక్ఖాతా హోతి సిక్ఖా’’తిఆదీహి పుగ్గలాదినియమే సతిపి విజానననియమాసమ్భవం దస్సేతి . ‘‘దవాయ సిక్ఖం పచ్చక్ఖాతి, అప్పచ్చక్ఖాతా హోతి సిక్ఖా’’తిఆదీహి ఖేత్తాదినియమే సతిపి చిత్తనియమాభావేన న రుహతీతి దస్సేతి. ‘‘సావేతుకామో న సావేతి, అపచ్చక్ఖాతా హోతి సిక్ఖా’’తి ఇమినా చిత్తనియమేపి సతి పయోగనియమాభావేన న రుహతీతి దస్సేతి. ‘‘అవిఞ్ఞుస్స సావేతి, విఞ్ఞుస్స న సావేతీ’’తి ఏతేహి చిత్తఖేత్తకాలపయోగపుగ్గలవిజానననియమేపి సతి యం పుగ్గలం ఉద్దిస్స సావేతి, తస్సేవ సవనేన రుహతి, న అఞ్ఞస్సాతి దస్సేతి. ‘‘సబ్బసో వా పన న సావేతి, అప్పచ్చక్ఖాతా హోతి సిక్ఖా’’తి ఇదం పన చిత్తాదినియమేనేవ సిక్ఖా పచ్చక్ఖాతా హోతి, న అఞ్ఞథాతి దస్సనత్థం వుత్తం. తస్మా చిత్తఖేత్తకాలపయోగపుగ్గలవిజానననియమవసేన సిక్ఖాయ పచ్చక్ఖానం ఞత్వా తదభావేన అప్పచ్చక్ఖానం వేదితబ్బం.
Idāni sikkhāpaccakkhānavāre ṭhatvā ayaṃ vinicchayo veditabbo – tattha ‘‘sāmaññā cavitukāmo’’tiādīhi padehi cittaniyamaṃ dasseti. ‘‘Buddhaṃ dhamma’’ntiādīhi padehi khettaniyamaṃ dasseti. Yathā hi loke sassānaṃ ruhanaṭṭhānaṃ ‘‘khetta’’nti vuccati, evamidampi sikkhāpaccakkhānassa ruhanaṭṭhānattā ‘‘khetta’’nti vuccati. ‘‘Paccakkhāmi dhārehī’’ti etena kālaniyamaṃ dasseti. ‘‘Vadatī’’ti iminā payoganiyamaṃ dasseti. ‘‘Alaṃ me buddhena, kinnu me buddhena, na mamattho buddhena, sumuttāhaṃ buddhenā’’tiādīhi anāmaṭṭhakālavasenapi paccakkhānaṃ hotīti dasseti. ‘‘Viññāpetī’’ti iminā vijānananiyamaṃ dasseti. ‘‘Ummattako sikkhaṃ paccakkhāti, ummattakassa santike sikkhaṃ paccakkhātī’’tiādīhi puggalaniyamaṃ dasseti. ‘‘Ariyakena milakkhassa santike sikkhaṃ paccakkhāti, so ca nappaṭivijānāti, appaccakkhātā hoti sikkhā’’tiādīhi puggalādiniyame satipi vijānananiyamāsambhavaṃ dasseti . ‘‘Davāya sikkhaṃ paccakkhāti, appaccakkhātā hoti sikkhā’’tiādīhi khettādiniyame satipi cittaniyamābhāvena na ruhatīti dasseti. ‘‘Sāvetukāmo na sāveti, apaccakkhātā hoti sikkhā’’ti iminā cittaniyamepi sati payoganiyamābhāvena na ruhatīti dasseti. ‘‘Aviññussa sāveti, viññussa na sāvetī’’ti etehi cittakhettakālapayogapuggalavijānananiyamepi sati yaṃ puggalaṃ uddissa sāveti, tasseva savanena ruhati, na aññassāti dasseti. ‘‘Sabbaso vā pana na sāveti, appaccakkhātā hoti sikkhā’’ti idaṃ pana cittādiniyameneva sikkhā paccakkhātā hoti, na aññathāti dassanatthaṃ vuttaṃ. Tasmā cittakhettakālapayogapuggalavijānananiyamavasena sikkhāya paccakkhānaṃ ñatvā tadabhāvena appaccakkhānaṃ veditabbaṃ.
కథం? ఉపసమ్పన్నభావతో చవితుకామతాచిత్తేనేవ హి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతి, న దవా వా రవా వా భణన్తస్స. ఏవం చిత్తవసేన సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతి, న తదభావేన.
Kathaṃ? Upasampannabhāvato cavitukāmatācitteneva hi sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, na davā vā ravā vā bhaṇantassa. Evaṃ cittavasena sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, na tadabhāvena.
తథా ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామి, ధమ్మం పచ్చక్ఖామి, సఙ్ఘం పచ్చక్ఖామి, సిక్ఖం, వినయం, పాతిమోక్ఖం, ఉద్దేసం, ఉపజ్ఝాయం, ఆచరియం, సద్ధివిహారికం, అన్తేవాసికం, సమానుపజ్ఝాయకం, సమానాచరియకం, సబ్రహ్మచారిం పచ్చక్ఖామీ’’తి ఏవం వుత్తానం బుద్ధాదీనం చతుద్దసన్నం, ‘‘గిహీతి మం ధారేహి, ఉపాసకో, ఆరామికో, సామణేరో, తిత్థియో, తిత్థియసావకో, అస్సమణో, అసక్యపుత్తియోతి మం ధారేహీ’’తి ఏవం వుత్తానం గిహిఆదీనం అట్ఠన్నఞ్చాతి ఇమేసం ద్వావీసతియా ఖేత్తపదానం యస్స కస్సచి సవేవచనస్స వసేన తేసు చ యంకిఞ్చి వత్తుకామస్స యంకిఞ్చి వదతోపి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతి, న రుక్ఖాదీనం అఞ్ఞతరస్స నామం గహేత్వా సిక్ఖం పచ్చక్ఖన్తస్స. ఏవం ఖేత్తవసేన సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతి, న తదభావేన.
Tathā ‘‘buddhaṃ paccakkhāmi, dhammaṃ paccakkhāmi, saṅghaṃ paccakkhāmi, sikkhaṃ, vinayaṃ, pātimokkhaṃ, uddesaṃ, upajjhāyaṃ, ācariyaṃ, saddhivihārikaṃ, antevāsikaṃ, samānupajjhāyakaṃ, samānācariyakaṃ, sabrahmacāriṃ paccakkhāmī’’ti evaṃ vuttānaṃ buddhādīnaṃ catuddasannaṃ, ‘‘gihīti maṃ dhārehi, upāsako, ārāmiko, sāmaṇero, titthiyo, titthiyasāvako, assamaṇo, asakyaputtiyoti maṃ dhārehī’’ti evaṃ vuttānaṃ gihiādīnaṃ aṭṭhannañcāti imesaṃ dvāvīsatiyā khettapadānaṃ yassa kassaci savevacanassa vasena tesu ca yaṃkiñci vattukāmassa yaṃkiñci vadatopi sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, na rukkhādīnaṃ aññatarassa nāmaṃ gahetvā sikkhaṃ paccakkhantassa. Evaṃ khettavasena sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, na tadabhāvena.
తత్థ యదేతం ‘‘పచ్చక్ఖామీ’’తి చ ‘‘మం ధారేహీ’’తి చ వుత్తం వత్తమానకాలవచనం, యాని చ ‘‘అలం మే బుద్ధేన, కిన్ను మే బుద్ధేన, న మమత్థో బుద్ధేన, సుముత్తాహం బుద్ధేనా’’తిఆదినా నయేన ఆఖ్యాతవసేన కాలం అనామసిత్వా పురిమేహి చుద్దసహి పదేహి సద్ధిం యోజేత్వా వుత్తాని ‘‘అలం మే’’తిఆదీని చత్తారి పదాని, తేసంయేవ చ సవేవచనానం వసేన పచ్చక్ఖానం హోతి, న ‘‘పచ్చక్ఖాసి’’న్తి వా ‘‘పచ్చక్ఖిస్స’’న్తి వా ‘‘మం ధారేసీ’’తి వా ‘‘ధారేస్ససీ’’తి వా ‘‘యనూనాహం పచ్చక్ఖేయ్య’’న్తి వాతిఆదీని అతీతానాగతపరికప్పవచనాని భణన్తస్స. ఏవం వత్తమానకాలవసేన చేవ అనామట్ఠకాలవసేన చ పచ్చక్ఖానం హోతి, న తదభావేన.
Tattha yadetaṃ ‘‘paccakkhāmī’’ti ca ‘‘maṃ dhārehī’’ti ca vuttaṃ vattamānakālavacanaṃ, yāni ca ‘‘alaṃ me buddhena, kinnu me buddhena, na mamattho buddhena, sumuttāhaṃ buddhenā’’tiādinā nayena ākhyātavasena kālaṃ anāmasitvā purimehi cuddasahi padehi saddhiṃ yojetvā vuttāni ‘‘alaṃ me’’tiādīni cattāri padāni, tesaṃyeva ca savevacanānaṃ vasena paccakkhānaṃ hoti, na ‘‘paccakkhāsi’’nti vā ‘‘paccakkhissa’’nti vā ‘‘maṃ dhāresī’’ti vā ‘‘dhāressasī’’ti vā ‘‘yanūnāhaṃ paccakkheyya’’nti vātiādīni atītānāgataparikappavacanāni bhaṇantassa. Evaṃ vattamānakālavasena ceva anāmaṭṭhakālavasena ca paccakkhānaṃ hoti, na tadabhāvena.
పయోగో పన దువిధో కాయికో వాచసికో. తత్థ ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదినా నయేన యాయ కాయచి భాసాయ వచీభేదం కత్వా వాచసికపయోగేనేవ పచ్చక్ఖానం హోతి, న అక్ఖరలిఖనం వా హత్థముద్దాదిదస్సనం వా కాయపయోగం కరోన్తస్స. ఏవం వాచసికపయోగేనేవ పచ్చక్ఖానం హోతి, న తదభావేన.
Payogo pana duvidho kāyiko vācasiko. Tattha ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādinā nayena yāya kāyaci bhāsāya vacībhedaṃ katvā vācasikapayogeneva paccakkhānaṃ hoti, na akkharalikhanaṃ vā hatthamuddādidassanaṃ vā kāyapayogaṃ karontassa. Evaṃ vācasikapayogeneva paccakkhānaṃ hoti, na tadabhāvena.
పుగ్గలో పన దువిధో యో చ పచ్చక్ఖాతి, యస్స చ పచ్చక్ఖాతి. తత్థ యో పచ్చక్ఖాతి, సో సచే ఉమ్మత్తకఖిత్తచిత్తవేదనాట్టానం అఞ్ఞతరో న హోతి. యస్స పన పచ్చక్ఖాతి, సో సచే మనుస్సజాతికో హోతి, న చ ఉమ్మత్తకాదీనం అఞ్ఞతరో, సమ్ముఖీభూతో చ సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతి. న హి అసమ్ముఖీభూతస్స దూతేన వా పణ్ణేన వా ఆరోచనం రుహతి. ఏవం యథావుత్తపుగ్గలవసేన పచ్చక్ఖానం హోతి, న తదభావేన.
Puggalo pana duvidho yo ca paccakkhāti, yassa ca paccakkhāti. Tattha yo paccakkhāti, so sace ummattakakhittacittavedanāṭṭānaṃ aññataro na hoti. Yassa pana paccakkhāti, so sace manussajātiko hoti, na ca ummattakādīnaṃ aññataro, sammukhībhūto ca sikkhāpaccakkhānaṃ hoti. Na hi asammukhībhūtassa dūtena vā paṇṇena vā ārocanaṃ ruhati. Evaṃ yathāvuttapuggalavasena paccakkhānaṃ hoti, na tadabhāvena.
విజాననమ్పి నియమితానియమితవసేన దువిధం. తత్థ యస్స యేసం వా నియమేత్వా ‘‘ఇమస్స ఇమేసం వా ఆరోచేమీ’’తి వదతి, సచే తే యథా పకతియా లోకే మనుస్సా వచనం సుత్వా ఆవజ్జనసమయే జానన్తి, ఏవం తస్స వచనానన్తరమేవ తస్స ‘‘అయం ఉక్కణ్ఠితో’’తి వా ‘‘గిహిభావం పత్థయతీ’’తి వా యేన కేనచి ఆకారేన సిక్ఖాపచ్చక్ఖానభావం జానన్తి, పచ్చక్ఖాతా హోతి సిక్ఖా. అథ అపరభాగే ‘‘కిం ఇమినా వుత్త’’న్తి చిన్తేత్వా జానన్తి, అఞ్ఞే వా జానన్తి, అప్పచ్చక్ఖాతావ హోతి సిక్ఖా. అనియమేత్వా ఆరోచేన్తస్స పన సచే వుత్తనయేన యో కోచి మనుస్సజాతికో వచనత్థం జానాతి, పచ్చక్ఖాతావ హోతి సిక్ఖా. ఏవం విజాననవసేన పచ్చక్ఖానం హోతి, న తదభావేన. ఇతి ఇమేసం వుత్తప్పకారానం చిత్తాదీనం వసేనేవ సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతి, న అఞ్ఞథాతి దట్ఠబ్బం.
Vijānanampi niyamitāniyamitavasena duvidhaṃ. Tattha yassa yesaṃ vā niyametvā ‘‘imassa imesaṃ vā ārocemī’’ti vadati, sace te yathā pakatiyā loke manussā vacanaṃ sutvā āvajjanasamaye jānanti, evaṃ tassa vacanānantarameva tassa ‘‘ayaṃ ukkaṇṭhito’’ti vā ‘‘gihibhāvaṃ patthayatī’’ti vā yena kenaci ākārena sikkhāpaccakkhānabhāvaṃ jānanti, paccakkhātā hoti sikkhā. Atha aparabhāge ‘‘kiṃ iminā vutta’’nti cintetvā jānanti, aññe vā jānanti, appaccakkhātāva hoti sikkhā. Aniyametvā ārocentassa pana sace vuttanayena yo koci manussajātiko vacanatthaṃ jānāti, paccakkhātāva hoti sikkhā. Evaṃ vijānanavasena paccakkhānaṃ hoti, na tadabhāvena. Iti imesaṃ vuttappakārānaṃ cittādīnaṃ vaseneva sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, na aññathāti daṭṭhabbaṃ.
౫౧. ‘‘వదతీ’’తి వచీభేదప్పయోగం దస్సేత్వా తదనన్తరం ‘‘విఞ్ఞాపేతీ’’తి వుత్తత్తా తేనేవ వచీభేదేన అధిప్పాయవిఞ్ఞాపనం ఇధాధిప్పేతం, న యేన కేనచి ఉపాయేనాతి ఆహ ‘‘తేనేవ వచీభేదేనా’’తి. పదపచ్చాభట్ఠం కత్వాతి పదవిపరావుత్తిం కత్వా. ఇదఞ్చ పదప్పయోగస్స అనియమితత్తా వుత్తం. యథా హి లోకే ‘‘ఆహర పత్తం, పత్తం ఆహరా’’తి అనియమితేన పదప్పయోగేన తదత్థవిఞ్ఞాపనం దిట్ఠం, ఏవమిధాపి ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామి, పచ్చక్ఖామి బుద్ధ’’న్తి అనియమితేన పదప్పయోగేన తదత్థవిఞ్ఞాపనం హోతియేవాతి అధిప్పాయో. బుద్ధం పచ్చక్ఖామీతి అత్థప్పధానో అయం నిద్దేసో, న సద్దప్పధానోతి ఆహ ‘‘మిలక్ఖభాసాసు వా అఞ్ఞతరభాసాయ తమత్థం వదేయ్యా’’తి. మాగధభాసతో అవసిట్ఠా సబ్బాపి అన్ధదమిళాదిభాసా మిలక్ఖభాసాతి వేదితబ్బా. ఖేత్తపదేసు ఏకం వత్తుకామో సచేపి అఞ్ఞం వదేయ్య, ఖేత్తపదన్తోగధత్తా పచ్చక్ఖాతావ హోతి సిక్ఖాతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీతి వత్తుకామో’’తిఆది. యదిపి ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తి వత్తుం అనిచ్ఛన్తో చిత్తేన తం పటిక్ఖిపిత్వా అఞ్ఞం వత్తుకామో పున విరజ్ఝిత్వా తమేవ వదేయ్య, తథాపి సాసనతో చవితుకామతాచిత్తే సతి ఖేత్తపదస్సేవ వుత్తత్తా అఙ్గపారిపూరిసమ్భవతో హోత్వేవ సిక్ఖాపచ్చక్ఖానన్తి వేదితబ్బం. ఖేత్తమేవ ఓతిణ్ణన్తి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానస్స రుహనట్ఠానభూతం ఖేత్తమేవ ఓతిణ్ణం.
51. ‘‘Vadatī’’ti vacībhedappayogaṃ dassetvā tadanantaraṃ ‘‘viññāpetī’’ti vuttattā teneva vacībhedena adhippāyaviññāpanaṃ idhādhippetaṃ, na yena kenaci upāyenāti āha ‘‘teneva vacībhedenā’’ti. Padapaccābhaṭṭhaṃ katvāti padaviparāvuttiṃ katvā. Idañca padappayogassa aniyamitattā vuttaṃ. Yathā hi loke ‘‘āhara pattaṃ, pattaṃ āharā’’ti aniyamitena padappayogena tadatthaviññāpanaṃ diṭṭhaṃ, evamidhāpi ‘‘buddhaṃ paccakkhāmi, paccakkhāmi buddha’’nti aniyamitena padappayogena tadatthaviññāpanaṃ hotiyevāti adhippāyo. Buddhaṃ paccakkhāmīti atthappadhāno ayaṃ niddeso, na saddappadhānoti āha ‘‘milakkhabhāsāsu vā aññatarabhāsāya tamatthaṃ vadeyyā’’ti. Māgadhabhāsato avasiṭṭhā sabbāpi andhadamiḷādibhāsā milakkhabhāsāti veditabbā. Khettapadesu ekaṃ vattukāmo sacepi aññaṃ vadeyya, khettapadantogadhattā paccakkhātāva hoti sikkhāti dassento āha ‘‘buddhaṃ paccakkhāmīti vattukāmo’’tiādi. Yadipi ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vattuṃ anicchanto cittena taṃ paṭikkhipitvā aññaṃ vattukāmo puna virajjhitvā tameva vadeyya, tathāpi sāsanato cavitukāmatācitte sati khettapadasseva vuttattā aṅgapāripūrisambhavato hotveva sikkhāpaccakkhānanti veditabbaṃ. Khettameva otiṇṇanti sikkhāpaccakkhānassa ruhanaṭṭhānabhūtaṃ khettameva otiṇṇaṃ.
‘‘పచ్చక్ఖామి ధారేహీ’’తి వత్తమానకాలస్స పధానభావేన వత్తుమిచ్ఛితత్తా అతీతానాగతపరికప్పవచనేహి నేవత్థి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానన్తి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘సచే పన బుద్ధం పచ్చక్ఖిన్తి వా’’తిఆది. వదతి విఞ్ఞాపేతీతి ఏత్థ వదతీతి ఇమినా పయోగస్స నియమితత్తా ఏకస్స సన్తికే అత్తనో వచీభేదప్పయోగేనేవ సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతి, న దూతసాసనాదిప్పయోగేనాతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘దూతం వా పహిణాతీ’’తిఆది. తత్థ ‘‘మమ సిక్ఖాపచ్చక్ఖానభావం కథేహీ’’తి ముఖసాసనవసేన ‘‘దూతం వా పహిణాతీ’’తి వుత్తం. పణ్ణే లిఖిత్వా పహిణనవసేన ‘‘సాసనం వా పేసేతీ’’తి వుత్తం. రుక్ఖాదీసు అక్ఖరాని లిఖిత్వా దస్సనవసేన ‘‘అక్ఖరం వా ఛిన్దతీ’’తి వుత్తం. హత్థముద్దాయ వా తమత్థం ఆరోచేతీతి హత్థేన అధిప్పాయవిఞ్ఞాపనం సన్ధాయ వుత్తం. అధిప్పాయవిఞ్ఞాపకో హి హత్థవికారో హత్థముద్దా. హత్థ-సద్దో చేత్థ తదేకదేసేసు అఙ్గులీసు దట్ఠబ్బో ‘‘న సబ్బం హత్థం ముఖే పక్ఖిపిస్సామీ’’తిఆదీసు (పాచి॰ ౬౧౮) వియ. తస్మా అధిప్పాయవిఞ్ఞాపకేన అఙ్గులిసఙ్కోచాదినా హత్థవికారేన తమత్థం ఆరోచేతీతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో.
‘‘Paccakkhāmi dhārehī’’ti vattamānakālassa padhānabhāvena vattumicchitattā atītānāgataparikappavacanehi nevatthi sikkhāpaccakkhānanti dassento āha ‘‘sace pana buddhaṃ paccakkhinti vā’’tiādi. Vadati viññāpetīti ettha vadatīti iminā payogassa niyamitattā ekassa santike attano vacībhedappayogeneva sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, na dūtasāsanādippayogenāti dassento āha ‘‘dūtaṃ vā pahiṇātī’’tiādi. Tattha ‘‘mama sikkhāpaccakkhānabhāvaṃ kathehī’’ti mukhasāsanavasena ‘‘dūtaṃ vā pahiṇātī’’ti vuttaṃ. Paṇṇe likhitvā pahiṇanavasena ‘‘sāsanaṃ vā pesetī’’ti vuttaṃ. Rukkhādīsu akkharāni likhitvā dassanavasena ‘‘akkharaṃ vā chindatī’’ti vuttaṃ. Hatthamuddāya vā tamatthaṃ ārocetīti hatthena adhippāyaviññāpanaṃ sandhāya vuttaṃ. Adhippāyaviññāpako hi hatthavikāro hatthamuddā. Hattha-saddo cettha tadekadesesu aṅgulīsu daṭṭhabbo ‘‘na sabbaṃ hatthaṃ mukhe pakkhipissāmī’’tiādīsu (pāci. 618) viya. Tasmā adhippāyaviññāpakena aṅgulisaṅkocādinā hatthavikārena tamatthaṃ ārocetīti evamettha attho daṭṭhabbo.
చిత్తసమ్పయుత్తన్తి పచ్చక్ఖాతుకామతాచిత్తసమ్పయుత్తం. ఇదాని విజాననవసేన సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం నియమితానియమితవసేన ద్విధా వేదితబ్బన్తి దస్సేన్తో ఆహ – ‘‘యది అయమేవ జానాతూ’’తిఆది. అయఞ్చ విభాగో ‘‘వదతి విఞ్ఞాపేతీతి ఏకవిసయత్తా యస్స వదతి, తస్సేవ విజాననం అధిప్పేతం, న అఞ్ఞస్సా’’తి ఇమినా నయేన లద్ధోతి దట్ఠబ్బం. న హి యస్స వదతి, తతో అఞ్ఞం విఞ్ఞాపేతీతి అయమత్థో సమ్భవతి. సోయేవ జానాతీతి అవధారణేన తస్మిం అవిజానన్తేయేవ అఞ్ఞస్స జాననం పటిక్ఖిపతి. తేనేవాహ – ‘‘అథ సో న జానాతి, అఞ్ఞో సమీపే ఠితో జానాతి, అపచ్చక్ఖాతా హోతి సిక్ఖా’’తి. తస్మా ‘‘అయమేవ జానాతూ’’తి ఏకం నియమేత్వా ఆరోచితే యదిపి సోపి జానాతి అఞ్ఞోపి, నియమితస్స పన నియమితవసేన విజాననసమ్భవతో సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతియేవాతి దట్ఠబ్బం ‘‘అఞ్ఞో మా జానాతూ’’తి అనియమితత్తా. ద్విన్నమ్పి నియమేత్వాతి ఇదం ‘‘ద్వే వా జానన్తు ఏకో వా, ఇమేసంయేవ ద్విన్నం ఆరోచేమీ’’తి ఏవం నియమేత్వా ఆరోచనం సన్ధాయ వుత్తం. తేనేవాహ – ‘‘ఏకస్మిం జానన్తేపి ద్వీసు జానన్తేసుపీ’’తి. తస్మా ‘‘ద్వేయేవ జానన్తు, ఏకో మా జానాతూ’’తి ఏవం ద్విన్నం నియమేత్వా ఆరోచితే ద్వీసుయేవ జానన్తేసు సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతి, న ఏకస్మిం జానన్తేతి వదన్తి.
Cittasampayuttanti paccakkhātukāmatācittasampayuttaṃ. Idāni vijānanavasena sikkhāpaccakkhānaṃ niyamitāniyamitavasena dvidhā veditabbanti dassento āha – ‘‘yadi ayameva jānātū’’tiādi. Ayañca vibhāgo ‘‘vadati viññāpetīti ekavisayattā yassa vadati, tasseva vijānanaṃ adhippetaṃ, na aññassā’’ti iminā nayena laddhoti daṭṭhabbaṃ. Na hi yassa vadati, tato aññaṃ viññāpetīti ayamattho sambhavati. Soyeva jānātīti avadhāraṇena tasmiṃ avijānanteyeva aññassa jānanaṃ paṭikkhipati. Tenevāha – ‘‘atha so na jānāti, añño samīpe ṭhito jānāti, apaccakkhātā hoti sikkhā’’ti. Tasmā ‘‘ayameva jānātū’’ti ekaṃ niyametvā ārocite yadipi sopi jānāti aññopi, niyamitassa pana niyamitavasena vijānanasambhavato sikkhāpaccakkhānaṃ hotiyevāti daṭṭhabbaṃ ‘‘añño mā jānātū’’ti aniyamitattā. Dvinnampi niyametvāti idaṃ ‘‘dve vā jānantu eko vā, imesaṃyeva dvinnaṃ ārocemī’’ti evaṃ niyametvā ārocanaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenevāha – ‘‘ekasmiṃjānantepi dvīsu jānantesupī’’ti. Tasmā ‘‘dveyeva jānantu, eko mā jānātū’’ti evaṃ dvinnaṃ niyametvā ārocite dvīsuyeva jānantesu sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, na ekasmiṃ jānanteti vadanti.
సభాగేతి విస్సాసికే. పరిసఙ్కమానోతి ‘‘సచే తే జానేయ్యుం, మం తే వారేస్సన్తీ’’తి ఆసఙ్కమానో. సమయఞ్ఞూతి సాసనాచారకుసలో, ఇధ పన తదధిప్పాయజాననమత్తేనపి సమయఞ్ఞూ నామ హోతి. తేనేవ ఆహ – ‘‘ఉక్కణ్ఠితో అయం…పే॰… సాసనతో చుతోతి జానాతీ’’తి. తస్మా ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తి ఇమస్స అత్థం ఞత్వాపి సచే ‘‘అయం భిక్ఖుభావతో చవితుకామో, గిహీ వా హోతుకామో’’తి న జానాతి, అప్పచ్చక్ఖాతావ హోతి సిక్ఖా. సచే పన ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తి వచనస్స అత్థం అజానిత్వాపి ‘‘ఉక్కణ్ఠితో గిహీ హోతుకామో’’తి అధిప్పాయం జానాతి, పచ్చక్ఖాతావ హోతి సిక్ఖా. అఞ్ఞస్మిం ఖణే సోతవిఞ్ఞాణవీథియా సద్దగ్గహణం, అఞ్ఞస్మింయేవ చ మనోవిఞ్ఞాణవీథియా తదత్థవిజాననన్తి ఆహ – ‘‘తఙ్ఖణఞ్ఞేవ పన అపుబ్బం అచరిమం దుజ్జాన’’న్తి. న హి ఏకస్మింయేవ ఖణే సద్దసవనం తదత్థవిజాననఞ్చ సమ్భవతి. తథా హి ‘‘ఘటో’’తి వా ‘‘పటో’’తి వా కేనచి వుత్తే తత్థ ఘ-సద్దం పచ్చుప్పన్నం గహేత్వా ఏకా సోతవిఞ్ఞాణవీథి ఉప్పజ్జిత్వా నిరుజ్ఝతి, తదనన్తరం ఏకా మనోవిఞ్ఞాణవీథి తమేవ అతీతం గహేత్వా ఉప్పజ్జతి. ఏవం తేన వుత్తవచనే యత్తకాని అక్ఖరాని హోన్తి, తేసు ఏకమేకం అక్ఖరం పచ్చుప్పన్నమతీతఞ్చ గహేత్వా సోతవిఞ్ఞాణవీథియా మనోవిఞ్ఞాణవీథియా చ ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధాయ అవసానే తాని అక్ఖరాని సమ్పిణ్డేత్వా అక్ఖరసమూహం గహేత్వా ఏకా మనోవిఞ్ఞాణవీథి ఉప్పజ్జిత్వా నిరుజ్ఝతి. తదనన్తరం ‘‘అయమక్ఖరసమూహో ఏతస్స నామ’’న్తి నామపఞ్ఞత్తిగ్గహణవసేన అపరాయ మనోవిఞ్ఞాణవీథియా ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధాయ తదనన్తరం ఉప్పన్నాయ మనోవిఞ్ఞాణవీథియా ‘‘అయమేతస్స అత్థో’’తి పకతియా తదత్థవిజాననం సమ్భవతి.
Sabhāgeti vissāsike. Parisaṅkamānoti ‘‘sace te jāneyyuṃ, maṃ te vāressantī’’ti āsaṅkamāno. Samayaññūti sāsanācārakusalo, idha pana tadadhippāyajānanamattenapi samayaññū nāma hoti. Teneva āha – ‘‘ukkaṇṭhito ayaṃ…pe… sāsanato cutoti jānātī’’ti. Tasmā ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti imassa atthaṃ ñatvāpi sace ‘‘ayaṃ bhikkhubhāvato cavitukāmo, gihī vā hotukāmo’’ti na jānāti, appaccakkhātāva hoti sikkhā. Sace pana ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vacanassa atthaṃ ajānitvāpi ‘‘ukkaṇṭhito gihī hotukāmo’’ti adhippāyaṃ jānāti, paccakkhātāva hoti sikkhā. Aññasmiṃ khaṇe sotaviññāṇavīthiyā saddaggahaṇaṃ, aññasmiṃyeva ca manoviññāṇavīthiyā tadatthavijānananti āha – ‘‘taṅkhaṇaññeva pana apubbaṃ acarimaṃ dujjāna’’nti. Na hi ekasmiṃyeva khaṇe saddasavanaṃ tadatthavijānanañca sambhavati. Tathā hi ‘‘ghaṭo’’ti vā ‘‘paṭo’’ti vā kenaci vutte tattha gha-saddaṃ paccuppannaṃ gahetvā ekā sotaviññāṇavīthi uppajjitvā nirujjhati, tadanantaraṃ ekā manoviññāṇavīthi tameva atītaṃ gahetvā uppajjati. Evaṃ tena vuttavacane yattakāni akkharāni honti, tesu ekamekaṃ akkharaṃ paccuppannamatītañca gahetvā sotaviññāṇavīthiyā manoviññāṇavīthiyā ca uppajjitvā niruddhāya avasāne tāni akkharāni sampiṇḍetvā akkharasamūhaṃ gahetvā ekā manoviññāṇavīthi uppajjitvā nirujjhati. Tadanantaraṃ ‘‘ayamakkharasamūho etassa nāma’’nti nāmapaññattiggahaṇavasena aparāya manoviññāṇavīthiyā uppajjitvā niruddhāya tadanantaraṃ uppannāya manoviññāṇavīthiyā ‘‘ayametassa attho’’ti pakatiyā tadatthavijānanaṃ sambhavati.
ఆవజ్జనసమయేనాతి భుమ్మత్థే కరణవచనం, అత్థాభోగసమయేతి అత్థో. ఇదాని తమేవ ఆవజ్జనసమయం విభావేన్తో ఆహ – ‘‘యథా పకతియా…పే॰… జానన్తీ’’తి. తేనేవ వచీభేదేన అధిప్పాయవిఞ్ఞాపనస్స ఇధాధిప్పేతత్తా అపరభాగే ‘‘కిం ఇమినా వుత్త’’న్తి తం కఙ్ఖన్తస్స చిరేన అధిప్పాయవిజాననం అఞ్ఞేనపి కేనచి ఉపాయన్తరేన సమ్భవతి, న కేవలం వచీభేదమత్తేనాతి ఆహ – ‘‘అథ అపరభాగే…పే॰… అప్పచ్చక్ఖాతా హోతి సిక్ఖా’’తి. ‘‘గిహీ భవిస్సామీ’’తి వుత్తే అత్థభేదో కాలభేదో చ హోతీతి అప్పచ్చక్ఖాతా హోతి సిక్ఖా. ‘‘ధారేహీ’’తి హి ఇమస్స యో అత్థో కాలో చ, న సో ‘‘భవిస్సామీ’’తి ఏతస్స. ‘‘గిహీ హోమీ’’తి వుత్తే పన అత్థభేదోయేవ, న కాలభేదో ‘‘హోమీ’’తి వత్తమానకాలస్సేవ వుత్తత్తా. ‘‘గిహీ జాతోమ్హి, గిహీమ్హీ’’తి ఏత్థాపి అత్థస్స చేవ కాలస్స చ భిన్నత్తా అప్పచ్చక్ఖాతా హోతి సిక్ఖా. ‘‘అజ్జ పట్ఠాయా’’తి ఇదం తథా వుత్తేపి దోసభావతో పరిపుణ్ణం కత్వా వుత్తం. ‘‘ధారేహీ’’తి అత్థప్పధానత్తా నిద్దేసస్స పరియాయవచనేహిపి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతియేవాతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘జానాహీ’’తిఆది. ధారేహి జానాహి సఞ్జానాహి మనసి కరోహీతి హి ఏతాని పదాని అత్థతో కాలతో చ అభిన్నాని.
Āvajjanasamayenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ, atthābhogasamayeti attho. Idāni tameva āvajjanasamayaṃ vibhāvento āha – ‘‘yathā pakatiyā…pe… jānantī’’ti. Teneva vacībhedena adhippāyaviññāpanassa idhādhippetattā aparabhāge ‘‘kiṃ iminā vutta’’nti taṃ kaṅkhantassa cirena adhippāyavijānanaṃ aññenapi kenaci upāyantarena sambhavati, na kevalaṃ vacībhedamattenāti āha – ‘‘atha aparabhāge…pe… appaccakkhātā hoti sikkhā’’ti. ‘‘Gihī bhavissāmī’’ti vutte atthabhedo kālabhedo ca hotīti appaccakkhātā hoti sikkhā. ‘‘Dhārehī’’ti hi imassa yo attho kālo ca, na so ‘‘bhavissāmī’’ti etassa. ‘‘Gihī homī’’ti vutte pana atthabhedoyeva, na kālabhedo ‘‘homī’’ti vattamānakālasseva vuttattā. ‘‘Gihī jātomhi, gihīmhī’’ti etthāpi atthassa ceva kālassa ca bhinnattā appaccakkhātā hoti sikkhā. ‘‘Ajja paṭṭhāyā’’ti idaṃ tathā vuttepi dosabhāvato paripuṇṇaṃ katvā vuttaṃ. ‘‘Dhārehī’’ti atthappadhānattā niddesassa pariyāyavacanehipi sikkhāpaccakkhānaṃ hotiyevāti dassento āha ‘‘jānāhī’’tiādi. Dhārehi jānāhi sañjānāhi manasi karohīti hi etāni padāni atthato kālato ca abhinnāni.
౫౨. పురిమానేవ చుద్దసాతి బుద్ధాదిసబ్రహ్మచారీపరియన్తాని. హోతు భవతూతి ఇదమ్పి పటిక్ఖేపమత్తమేవాతి ఆహ ‘‘హోతు, పరియత్తన్తి అత్థో’’తి.
52.Purimāneva cuddasāti buddhādisabrahmacārīpariyantāni. Hotu bhavatūti idampi paṭikkhepamattamevāti āha ‘‘hotu, pariyattanti attho’’ti.
౫౩. వణ్ణపట్ఠానన్తి మహాసఙ్ఘికానం బుద్ధగుణపరిదీపకం ఏకం సుత్తన్తి వదన్తి. ఉపాలిగాథాసూతి (మ॰ ని॰ ౨.౭౬) –
53.Vaṇṇapaṭṭhānanti mahāsaṅghikānaṃ buddhaguṇaparidīpakaṃ ekaṃ suttanti vadanti. Upāligāthāsūti (ma. ni. 2.76) –
‘‘ధీరస్స విగతమోహస్స,
‘‘Dhīrassa vigatamohassa,
పభిన్నఖీలస్స విజితవిజయస్స;
Pabhinnakhīlassa vijitavijayassa;
అనీఘస్స సుసమచిత్తస్స;
Anīghassa susamacittassa;
వుద్ధసీలస్స సాధుపఞ్ఞస్స;
Vuddhasīlassa sādhupaññassa;
వేసమన్తరస్స విమలస్స;
Vesamantarassa vimalassa;
భగవతో తస్స సావకోహమస్మి.
Bhagavato tassa sāvakohamasmi.
‘‘అకథంకథిస్స తుసితస్స;
‘‘Akathaṃkathissa tusitassa;
వన్తలోకామిసస్స ముదితస్స;
Vantalokāmisassa muditassa;
కతసమణస్స మనుజస్స;
Katasamaṇassa manujassa;
అన్తిమసారీరస్స నరస్స;
Antimasārīrassa narassa;
అనోపమస్స విరజస్స;
Anopamassa virajassa;
భగవతో తస్స సావకోహమస్మి.
Bhagavato tassa sāvakohamasmi.
‘‘అసంసయస్స కుసలస్స;
‘‘Asaṃsayassa kusalassa;
వేనయికస్స సారథివరస్స;
Venayikassa sārathivarassa;
అనుత్తరస్స రుచిరధమ్మస్స;
Anuttarassa ruciradhammassa;
నిక్కఙ్ఖస్స పభాసకస్స;
Nikkaṅkhassa pabhāsakassa;
మానచ్ఛిదస్స వీరస్స;
Mānacchidassa vīrassa;
భగవతో తస్స సావకోహమస్మి.
Bhagavato tassa sāvakohamasmi.
‘‘నిసభస్స అప్పమేయ్యస్స;
‘‘Nisabhassa appameyyassa;
గమ్భీరస్స మోనప్పత్తస్స;
Gambhīrassa monappattassa;
ఖేమఙ్కరస్స వేదస్స;
Khemaṅkarassa vedassa;
ధమ్మట్ఠస్స సంవుతత్తస్స;
Dhammaṭṭhassa saṃvutattassa;
సఙ్గాతిగస్స ముత్తస్స;
Saṅgātigassa muttassa;
భగవతో తస్స సావకోహమస్మి.
Bhagavato tassa sāvakohamasmi.
‘‘నాగస్స పన్తసేనస్స;
‘‘Nāgassa pantasenassa;
ఖీణసంయోజనస్స ముత్తస్స;
Khīṇasaṃyojanassa muttassa;
పటిమన్తకస్స ధోనస్స;
Paṭimantakassa dhonassa;
పన్నద్ధజస్స వీతరాగస్స;
Pannaddhajassa vītarāgassa;
దన్తస్స నిప్పపఞ్చస్స;
Dantassa nippapañcassa;
భగవతో తస్స సావకోహమస్మి.
Bhagavato tassa sāvakohamasmi.
‘‘ఇసిసత్తమస్స అకుహస్స;
‘‘Isisattamassa akuhassa;
తేవిజ్జస్స బ్రహ్మప్పత్తస్స;
Tevijjassa brahmappattassa;
న్హాతకస్స పదకస్స;
Nhātakassa padakassa;
పస్సద్ధస్స విదితవేదస్స;
Passaddhassa viditavedassa;
పురిన్దదస్స సక్కస్స;
Purindadassa sakkassa;
భగవతో తస్స సావకోహమస్మి.
Bhagavato tassa sāvakohamasmi.
‘‘అరియస్స భావితత్తస్స;
‘‘Ariyassa bhāvitattassa;
పత్తిప్పత్తస్స వేయ్యాకరణస్స;
Pattippattassa veyyākaraṇassa;
సతిమతో విపస్సిస్స;
Satimato vipassissa;
అనభినతస్స నో అపనతస్స;
Anabhinatassa no apanatassa;
అనేజస్స వసిప్పత్తస్స;
Anejassa vasippattassa;
భగవతో తస్స సావకోహమస్మి.
Bhagavato tassa sāvakohamasmi.
‘‘సముగ్గతస్స ఝాయిస్స;
‘‘Samuggatassa jhāyissa;
అననుగతన్తరస్స సుద్ధస్స;
Ananugatantarassa suddhassa;
అసితస్స హితస్స;
Asitassa hitassa;
పవివిత్తస్స అగ్గప్పత్తస్స;
Pavivittassa aggappattassa;
తిణ్ణస్స తారయన్తస్స;
Tiṇṇassa tārayantassa;
భగవతో తస్స సావకోహమస్మి.
Bhagavato tassa sāvakohamasmi.
‘‘సన్తస్స భూరిపఞ్ఞస్స;
‘‘Santassa bhūripaññassa;
మహాపఞ్ఞస్స వీతలోభస్స;
Mahāpaññassa vītalobhassa;
తథాగతస్స సుగతస్స;
Tathāgatassa sugatassa;
అప్పటిపుగ్గలస్స అసమస్స;
Appaṭipuggalassa asamassa;
విసారదస్స నిపుణస్స;
Visāradassa nipuṇassa;
భగవతో తస్స సావకోహమస్మి.
Bhagavato tassa sāvakohamasmi.
‘‘తణ్హచ్ఛిదస్స బుద్ధస్స;
‘‘Taṇhacchidassa buddhassa;
వీతధూమస్స అనుపలిత్తస్స;
Vītadhūmassa anupalittassa;
ఆహునేయ్యస్స యక్ఖస్స;
Āhuneyyassa yakkhassa;
ఉత్తమపుగ్గలస్స అతులస్స;
Uttamapuggalassa atulassa;
మహతో యసగ్గప్పత్తస్స;
Mahato yasaggappattassa;
భగవతో తస్స సావకోహమస్మీ’’తి. –
Bhagavato tassa sāvakohamasmī’’ti. –
ఏవం ఉపాలిగహపతినా వుత్తాసు ఉపాలిసుత్తే ఆగతగాథాసు.
Evaṃ upāligahapatinā vuttāsu upālisutte āgatagāthāsu.
యథారుతమేవాతి యథావుత్తమేవ, పాళియం ఆగతమేవాతి అధిప్పాయో. యస్మా ‘‘సమ్మాసమ్బుద్ధం అనన్తబుద్ధిం అనోమబుద్ధిం బోధిపఞ్ఞాణ’’న్తి ఇమాని వణ్ణపట్ఠానే ఆగతనామాని, ‘‘ధీర’’న్తిఆదీని పన ఉపాలిగాథాసు ఆగతనామాని. తత్థ బోధి వుచ్చతి సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం, తం సఞ్జాననహేతుత్తా పఞ్ఞాణం ఏతస్సాతి బోధిపఞ్ఞాణో, భగవా. ధియా పఞ్ఞాయ రాతి గణ్హాతి , సేవతీతి వా ధీరో. సముచ్ఛిన్నసబ్బచేతోఖీలత్తా పభిన్నఖీలో. సబ్బపుథుజ్జనే విజినింసు విజయన్తి విజినిస్సన్తి చాతి విజయా. కే తే? మచ్చుమారకిలేసమారదేవపుత్తమారా. తే విజితా విజయా ఏతేనాతి విజితవిజయో, భగవా. కిలేసమారమచ్చుమారవిజయేనేవ పనేత్థ అభిసఙ్ఖారక్ఖన్ధమారాపి విజితావ హోన్తీతి దట్ఠబ్బం.
Yathārutamevāti yathāvuttameva, pāḷiyaṃ āgatamevāti adhippāyo. Yasmā ‘‘sammāsambuddhaṃ anantabuddhiṃ anomabuddhiṃ bodhipaññāṇa’’nti imāni vaṇṇapaṭṭhāne āgatanāmāni, ‘‘dhīra’’ntiādīni pana upāligāthāsu āgatanāmāni. Tattha bodhi vuccati sabbaññutaññāṇaṃ, taṃ sañjānanahetuttā paññāṇaṃ etassāti bodhipaññāṇo, bhagavā. Dhiyā paññāya rāti gaṇhāti , sevatīti vā dhīro. Samucchinnasabbacetokhīlattā pabhinnakhīlo. Sabbaputhujjane vijiniṃsu vijayanti vijinissanti cāti vijayā. Ke te? Maccumārakilesamāradevaputtamārā. Te vijitā vijayā etenāti vijitavijayo, bhagavā. Kilesamāramaccumāravijayeneva panettha abhisaṅkhārakkhandhamārāpi vijitāva hontīti daṭṭhabbaṃ.
స్వాక్ఖాతన్తిఆదీసు (విసుద్ధి॰ ౧.౧౪౭) సాత్థసబ్యఞ్జనకేవలపరిపుణ్ణపరిసుద్ధబ్రహ్మచరియస్స పకాసనతో స్వాక్ఖాతో ధమ్మో, అత్థవిపల్లాసాభావతో వా సుట్ఠు అక్ఖాతోతి స్వాక్ఖాతో. యథా హి అఞ్ఞతిత్థియానం ధమ్మస్స అత్థో విపల్లాసం ఆపజ్జతి ‘‘అన్తరాయికా’’తి వుత్తధమ్మానం అన్తరాయికత్తాభావతో, ‘‘నియ్యానికా’’తి చ వుత్తధమ్మానం నియ్యానికత్తాభావతో, తేన తే అఞ్ఞతిత్థియా దురక్ఖాతధమ్మాయేవ హోన్తి, న తథా భగవతో ధమ్మస్స అత్థో విపల్లాసం ఆపజ్జతి ‘‘ఇమే ధమ్మా అన్తరాయికా నియ్యానికా’’తి ఏవం వుత్తధమ్మానం తథాభావానతిక్కమనతోతి. ఏవం తావ పరియత్తిధమ్మో స్వాక్ఖాతో ధమ్మో.
Svākkhātantiādīsu (visuddhi. 1.147) sātthasabyañjanakevalaparipuṇṇaparisuddhabrahmacariyassa pakāsanato svākkhāto dhammo, atthavipallāsābhāvato vā suṭṭhu akkhātoti svākkhāto. Yathā hi aññatitthiyānaṃ dhammassa attho vipallāsaṃ āpajjati ‘‘antarāyikā’’ti vuttadhammānaṃ antarāyikattābhāvato, ‘‘niyyānikā’’ti ca vuttadhammānaṃ niyyānikattābhāvato, tena te aññatitthiyā durakkhātadhammāyeva honti, na tathā bhagavato dhammassa attho vipallāsaṃ āpajjati ‘‘ime dhammā antarāyikā niyyānikā’’ti evaṃ vuttadhammānaṃ tathābhāvānatikkamanatoti. Evaṃ tāva pariyattidhammo svākkhāto dhammo.
లోకుత్తరధమ్మో పన నిబ్బానానురూపాయ పటిపత్తియా పటిపదానురూపస్స చ నిబ్బానస్స అక్ఖాతత్తా స్వాక్ఖాతో. యథాహ –
Lokuttaradhammo pana nibbānānurūpāya paṭipattiyā paṭipadānurūpassa ca nibbānassa akkhātattā svākkhāto. Yathāha –
‘‘సుపఞ్ఞత్తా ఖో పన తేన భగవతా సావకానం నిబ్బానగామినీ పటిపదా సంసన్దతి నిబ్బానఞ్చ పటిపదా చ. సేయ్యథాపి నామ గఙ్గోదకం యమునోదకేన సంసన్దతి సమేతి, ఏవమేవ సుపఞ్ఞత్తా తేన భగవతా సావకానం నిబ్బానగామినీ పటిపదా సంసన్దతి నిబ్బానఞ్చ పటిపదా చా’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౯౬).
‘‘Supaññattā kho pana tena bhagavatā sāvakānaṃ nibbānagāminī paṭipadā saṃsandati nibbānañca paṭipadā ca. Seyyathāpi nāma gaṅgodakaṃ yamunodakena saṃsandati sameti, evameva supaññattā tena bhagavatā sāvakānaṃ nibbānagāminī paṭipadā saṃsandati nibbānañca paṭipadā cā’’ti (dī. ni. 2.296).
అరియమగ్గో చేత్థ అన్తద్వయం అనుపగమ్మ మజ్ఝిమాపటిపదాభూతోవ ‘‘మజ్ఝిమా పటిపదా’’తి అక్ఖాతత్తా స్వాక్ఖాతో. సామఞ్ఞఫలాని పటిప్పస్సద్ధకిలేసానేవ ‘‘పటిప్పస్సద్ధకిలేసానీ’’తి అక్ఖాతత్తా స్వాక్ఖాతాని. నిబ్బానం సస్సతామతతాణలేణాదిసభావమేవ సస్సతాదిసభావవసేన అక్ఖాతత్తా స్వాక్ఖాతన్తి ఏవం లోకుత్తరధమ్మోపి స్వాక్ఖాతో.
Ariyamaggo cettha antadvayaṃ anupagamma majjhimāpaṭipadābhūtova ‘‘majjhimā paṭipadā’’ti akkhātattā svākkhāto. Sāmaññaphalāni paṭippassaddhakilesāneva ‘‘paṭippassaddhakilesānī’’ti akkhātattā svākkhātāni. Nibbānaṃ sassatāmatatāṇaleṇādisabhāvameva sassatādisabhāvavasena akkhātattā svākkhātanti evaṃ lokuttaradhammopi svākkhāto.
అరియమగ్గో అత్తనో సన్తానే రాగాదీనం అభావం కరోన్తేన అరియపుగ్గలేన సామం దట్ఠబ్బో ‘‘అరియమగ్గేన మమ రాగాదయో పహీనా’’తి సయం అత్తనా అనఞ్ఞనేయ్యేన పస్సితబ్బోతి సన్దిట్ఠి, సన్దిట్ఠి ఏవ సన్దిట్ఠికో. అపిచ నవవిధో లోకుత్తరధమ్మో యేన యేన అధిగతో హోతి, తేన తేన అరియసావకేన పరసద్ధాయ గన్తబ్బతం హిత్వా పచ్చక్ఖఞాణేన సయం దట్ఠబ్బోతి సన్దిట్ఠికో. అథ వా పసత్థా దిట్ఠి సన్దిట్ఠి, సన్దిట్ఠియా జయతీతి సన్దిట్ఠికో. తథా హేత్థ అరియమగ్గో సమ్పయుత్తాయ, అరియఫలం కారణభూతాయ, నిబ్బానం విసయిభూతాయ సన్దిట్ఠియా కిలేసే జయతి, తస్మా యథా రథేన జయతీతి రథికో, ఏవం నవవిధోపి లోకుత్తరధమ్మో సన్దిట్ఠియా జయతీతి సన్దిట్ఠికో. అథ వా దిట్ఠన్తి దస్సనం వుచ్చతి, దిట్ఠమేవ సన్దిట్ఠం, సన్దస్సనన్తి అత్థో. సన్దిట్ఠం అరహతీతి సన్దిట్ఠికో. లోకుత్తరధమ్మో హి భావనాభిసమయవసేన సచ్ఛికిరియాభిసమయవసేన చ దిస్సమానోయేవ వట్టభయం నివత్తేతి, తస్మా యథా వత్థమరహతీతి వత్థికో, ఏవం సన్దిట్ఠం అరహతీతి సన్దిట్ఠికో.
Ariyamaggo attano santāne rāgādīnaṃ abhāvaṃ karontena ariyapuggalena sāmaṃ daṭṭhabbo ‘‘ariyamaggena mama rāgādayo pahīnā’’ti sayaṃ attanā anaññaneyyena passitabboti sandiṭṭhi, sandiṭṭhi eva sandiṭṭhiko. Apica navavidho lokuttaradhammo yena yena adhigato hoti, tena tena ariyasāvakena parasaddhāya gantabbataṃ hitvā paccakkhañāṇena sayaṃ daṭṭhabboti sandiṭṭhiko. Atha vā pasatthā diṭṭhi sandiṭṭhi, sandiṭṭhiyā jayatīti sandiṭṭhiko. Tathā hettha ariyamaggo sampayuttāya, ariyaphalaṃ kāraṇabhūtāya, nibbānaṃ visayibhūtāya sandiṭṭhiyā kilese jayati, tasmā yathā rathena jayatīti rathiko, evaṃ navavidhopi lokuttaradhammo sandiṭṭhiyā jayatīti sandiṭṭhiko. Atha vā diṭṭhanti dassanaṃ vuccati, diṭṭhameva sandiṭṭhaṃ, sandassananti attho. Sandiṭṭhaṃ arahatīti sandiṭṭhiko. Lokuttaradhammo hi bhāvanābhisamayavasena sacchikiriyābhisamayavasena ca dissamānoyeva vaṭṭabhayaṃ nivatteti, tasmā yathā vatthamarahatīti vatthiko, evaṃ sandiṭṭhaṃ arahatīti sandiṭṭhiko.
అత్తనో ఫలదానం సన్ధాయ నాస్స ఆగమేతబ్బో కాలో అత్థీతి అకాలో. యథా హి లోకియకుసలస్స ఉపపజ్జఅపరాపరియాయేతిఆదినా ఫలదానం పతి ఆగమేతబ్బో కాలో అత్థి, న ఏవమేతస్సాతి అత్థో. అకాలోయేవ అకాలికో, న పఞ్చాహసత్తాహాదిభేదం కాలం ఖేపేత్వా ఫలం దేతి, అత్తనో పన పవత్తిసమనన్తరమేవ ఫలదోతి వుత్తం హోతి. అథ వా అత్తనో ఫలప్పదానే విప్పకట్ఠో దూరో కాలో పత్తో ఉపనీతో అస్సాతి కాలికో, కాలన్తరఫలదాయీ. కో సో? లోకియో కుసలధమ్మో. అయం పన సమనన్తరఫలదాయకత్తా న కాలికోతి అకాలికో. మగ్గమేవ హి సన్ధాయ ‘‘అకాలికో’’తి ఇదం వుత్తం.
Attano phaladānaṃ sandhāya nāssa āgametabbo kālo atthīti akālo. Yathā hi lokiyakusalassa upapajjaaparāpariyāyetiādinā phaladānaṃ pati āgametabbo kālo atthi, na evametassāti attho. Akāloyeva akāliko, na pañcāhasattāhādibhedaṃ kālaṃ khepetvā phalaṃ deti, attano pana pavattisamanantarameva phaladoti vuttaṃ hoti. Atha vā attano phalappadāne vippakaṭṭho dūro kālo patto upanīto assāti kāliko, kālantaraphaladāyī. Ko so? Lokiyo kusaladhammo. Ayaṃ pana samanantaraphaladāyakattā na kālikoti akāliko. Maggameva hi sandhāya ‘‘akāliko’’ti idaṃ vuttaṃ.
‘‘ఏహి పస్స ఇమం ధమ్మ’’న్తి ఏవం పవత్తం ఏహిపస్సవిధిం అరహతీతి ఏహిపస్సికో. కస్మా పనేస తం విధిం అరహతీతి? పరమత్థతో విజ్జమానత్తా పరిసుద్ధత్తా చ. రిత్తముట్ఠియఞ్హి హిరఞ్ఞం వా సువణ్ణం వా అత్థీతి వత్వాపి ‘‘ఏహి పస్స ఇమ’’న్తి న సక్కా వత్తుం. కస్మా? అవిజ్జమానత్తా. విజ్జమానమ్పి చ గూథం వా ముత్తం వా మనుఞ్ఞభావప్పకాసనేన చిత్తసమ్పహంసనత్థం ‘‘ఏహి పస్స ఇమ’’న్తి న సక్కా వత్తుం, అపిచ ఖో నం తిణేహి వా పణ్ణేహి వా పటిచ్ఛాదేతబ్బమేవ హోతి. కస్మా? అపరిసుద్ధత్తా. అయం పన నవవిధోపి లోకుత్తరధమ్మో సభావతో చ విజ్జమానో విగతవలాహకే చ ఆకాసే సమ్పుణ్ణచన్దమణ్డలం వియ పణ్డుకమ్బలే నిక్ఖిత్తజాతిమణి వియ చ పరిసుద్ధో, తస్మా విజ్జమానత్తా పరిసుద్ధత్తా చ ఏహిపస్సవిధిం అరహతీతి ఏహిపస్సికో.
‘‘Ehi passa imaṃ dhamma’’nti evaṃ pavattaṃ ehipassavidhiṃ arahatīti ehipassiko. Kasmā panesa taṃ vidhiṃ arahatīti? Paramatthato vijjamānattā parisuddhattā ca. Rittamuṭṭhiyañhi hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā atthīti vatvāpi ‘‘ehi passa ima’’nti na sakkā vattuṃ. Kasmā? Avijjamānattā. Vijjamānampi ca gūthaṃ vā muttaṃ vā manuññabhāvappakāsanena cittasampahaṃsanatthaṃ ‘‘ehi passa ima’’nti na sakkā vattuṃ, apica kho naṃ tiṇehi vā paṇṇehi vā paṭicchādetabbameva hoti. Kasmā? Aparisuddhattā. Ayaṃ pana navavidhopi lokuttaradhammo sabhāvato ca vijjamāno vigatavalāhake ca ākāse sampuṇṇacandamaṇḍalaṃ viya paṇḍukambale nikkhittajātimaṇi viya ca parisuddho, tasmā vijjamānattā parisuddhattā ca ehipassavidhiṃ arahatīti ehipassiko.
ఉపనేతబ్బోతి ఓపనేయ్యికో. అయం పనేత్థ వినిచ్ఛయో – ఉపనయనం ఉపనయో, ఆదిత్తం చేలం వా సీసం వా అజ్ఝుపేక్ఖిత్వాపి భావనావసేన అత్తనో చిత్తే ఉపనయనం ఉప్పాదనం అరహతీతి ఓపనేయ్యికో. ఇదం సఙ్ఖతే లోకుత్తరధమ్మే యుజ్జతి, అసఙ్ఖతో పన అత్తనో చిత్తే ఆరమ్మణభావేన ఉపనయనం అరహతీతి ఓపనేయ్యికో, సచ్ఛికిరియావసేన అల్లీయనం అరహతీతి అత్థో . అథ వా నిబ్బానం ఉపనేతి అరియపుగ్గలన్తి అరియమగ్గో ఉపనేయ్యో, సచ్ఛికాతబ్బతం ఉపనేతబ్బోతి ఫలనిబ్బానధమ్మో ఉపనేయ్యో, ఉపనేయ్యో ఏవ ఓపనేయ్యికో.
Upanetabboti opaneyyiko. Ayaṃ panettha vinicchayo – upanayanaṃ upanayo, ādittaṃ celaṃ vā sīsaṃ vā ajjhupekkhitvāpi bhāvanāvasena attano citte upanayanaṃ uppādanaṃ arahatīti opaneyyiko. Idaṃ saṅkhate lokuttaradhamme yujjati, asaṅkhato pana attano citte ārammaṇabhāvena upanayanaṃ arahatīti opaneyyiko, sacchikiriyāvasena allīyanaṃ arahatīti attho . Atha vā nibbānaṃ upaneti ariyapuggalanti ariyamaggo upaneyyo, sacchikātabbataṃ upanetabboti phalanibbānadhammo upaneyyo, upaneyyo eva opaneyyiko.
సబ్బేహి ఉగ్ఘటితఞ్ఞూఆదీహి విఞ్ఞూహి ‘‘భావితో మే మగ్గో, అధిగతం ఫలం, సచ్ఛికతో నిరోధో’’తి అత్తని అత్తని వేదితబ్బోతి పచ్చత్తం వేదితబ్బో విఞ్ఞూహి. న హి ఉపజ్ఝాయేన భావితేన మగ్గేన సద్ధివిహారికస్స కిలేసా పహీయన్తి, న సో తస్స ఫలసమాపత్తియా ఫాసు విహరతి, న తేన సచ్ఛికతం నిబ్బానం సచ్ఛికరోతి, తస్మా న ఏస పరస్స సీసే ఆభరణం వియ దట్ఠబ్బో, అత్తనో పన చిత్తేయేవ దట్ఠబ్బో, అనుభవితబ్బో విఞ్ఞూహీతి వుత్తం హోతి.
Sabbehi ugghaṭitaññūādīhi viññūhi ‘‘bhāvito me maggo, adhigataṃ phalaṃ, sacchikato nirodho’’ti attani attani veditabboti paccattaṃ veditabbo viññūhi. Na hi upajjhāyena bhāvitena maggena saddhivihārikassa kilesā pahīyanti, na so tassa phalasamāpattiyā phāsu viharati, na tena sacchikataṃ nibbānaṃ sacchikaroti, tasmā na esa parassa sīse ābharaṇaṃ viya daṭṭhabbo, attano pana citteyeva daṭṭhabbo, anubhavitabbo viññūhīti vuttaṃ hoti.
అసఙ్ఖతన్తి సఙ్గమ్మ సమాగమ్మ పచ్చయసమోధానలక్ఖణేన సఙ్గమేన సన్నిపతిత్వా అనురూపేహి పచ్చయేహి అకతం అనిబ్బత్తితన్తి అసఙ్ఖతం. నత్థి ఏత్థ మతన్తి అమతం, ఏతస్మిం వా అధిగతే నత్థి పుగ్గలస్స మతం మరణన్తి అమతం. కిఞ్చాపి ఏత్థ ‘‘స్వాక్ఖాతం ధమ్మం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదినా సబ్బత్థ ధమ్మ-సద్దప్పయోగో దస్సితో, తథాపి ధమ్మ-సద్దేన అయోజేత్వా వుత్తే వేవచనే న పచ్చక్ఖానం నామ న హోతీతి ‘‘స్వాక్ఖాతం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదినా వుత్తేపి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతియేవాతి దట్ఠబ్బం. ‘‘స్వాక్ఖాతం ధమ్మ’’న్తిఆదినా పన ధమ్మ-సద్దప్పయోగో స్వాక్ఖాతా-దిసద్దానం ధమ్మ-విసేసనభావదస్సనత్థం కతోతి వేదితబ్బం. ఏకధమ్మక్ఖన్ధస్సపి నామన్తి ఏత్థ ‘‘పఠమధమ్మక్ఖన్ధం దుతియధమ్మక్ఖన్ధం పుచ్ఛాధమ్మక్ఖన్ధం విస్సజ్జనాధమ్మక్ఖన్ధ’’న్తిఆదినా ధమ్మక్ఖన్ధనామాని వేదితబ్బాని.
Asaṅkhatanti saṅgamma samāgamma paccayasamodhānalakkhaṇena saṅgamena sannipatitvā anurūpehi paccayehi akataṃ anibbattitanti asaṅkhataṃ. Natthi ettha matanti amataṃ, etasmiṃ vā adhigate natthi puggalassa mataṃ maraṇanti amataṃ. Kiñcāpi ettha ‘‘svākkhātaṃ dhammaṃ paccakkhāmī’’tiādinā sabbattha dhamma-saddappayogo dassito, tathāpi dhamma-saddena ayojetvā vutte vevacane na paccakkhānaṃ nāma na hotīti ‘‘svākkhātaṃ paccakkhāmī’’tiādinā vuttepi sikkhāpaccakkhānaṃ hotiyevāti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Svākkhātaṃ dhamma’’ntiādinā pana dhamma-saddappayogo svākkhātā-disaddānaṃ dhamma-visesanabhāvadassanatthaṃ katoti veditabbaṃ. Ekadhammakkhandhassapi nāmanti ettha ‘‘paṭhamadhammakkhandhaṃ dutiyadhammakkhandhaṃ pucchādhammakkhandhaṃ vissajjanādhammakkhandha’’ntiādinā dhammakkhandhanāmāni veditabbāni.
సుప్పటిపన్నన్తి స్వాక్ఖాతే ధమ్మవినయే యథానుసిట్ఠం పటిపన్నత్తా సుప్పటిపన్నం. మజ్ఝిమాయ పటిపదాయ అన్తద్వయం అనుపగమ్మ పటిపన్నత్తా కాయవచీమనోవఙ్కకుటిలజిమ్హదోసప్పహానాయ పటిపన్నత్తా చ ఉజుప్పటిపన్నం. ఞాయో వుచ్చతి నిబ్బానం అరియమగ్గాదీహి ఞాయతి పటివిజ్ఝీయతి సచ్ఛికరీయతీతి కత్వా, తదత్థాయ పటిపన్నత్తా ఞాయప్పటిపన్నం. యథా పటిపన్నా గుణసమ్భావనాయ పరేహి కరియమానం పచ్చుట్ఠానాదిసామీచికమ్మం అరహన్తి, తథా పటిపన్నత్తా సామీచిప్పటిపన్నం.
Suppaṭipannanti svākkhāte dhammavinaye yathānusiṭṭhaṃ paṭipannattā suppaṭipannaṃ. Majjhimāya paṭipadāya antadvayaṃ anupagamma paṭipannattā kāyavacīmanovaṅkakuṭilajimhadosappahānāya paṭipannattā ca ujuppaṭipannaṃ. Ñāyo vuccati nibbānaṃ ariyamaggādīhi ñāyati paṭivijjhīyati sacchikarīyatīti katvā, tadatthāya paṭipannattā ñāyappaṭipannaṃ. Yathā paṭipannā guṇasambhāvanāya parehi kariyamānaṃ paccuṭṭhānādisāmīcikammaṃ arahanti, tathā paṭipannattā sāmīcippaṭipannaṃ.
యుగళవసేన పఠమమగ్గట్ఠో ఫలట్ఠోతి ఇదమేకం యుగళన్తి ఏవం చత్తారి పురిసయుగాని హోన్తి. ఏత్థ పన ‘‘చతుపురిసయుగం సఙ్ఘ’’న్తి వత్తబ్బే ‘‘చత్తారీ’’తి విభత్తిలోపం అకత్వా నిద్దేసో కతోతి దట్ఠబ్బం. చత్తారి పురిసయుగాని ఏత్థాతి చతుపురిసయుగోతి హి సఙ్ఘో వుచ్చతి. అట్ఠపురిసపుగ్గలన్తి పురిసపుగ్గలవసేన ఏకో పఠమమగ్గట్ఠో, ఏకో ఫలట్ఠోతి ఇమినా నయేన అట్ఠేవ పురిసపుగ్గలా హోన్తి. అట్ఠ పురిసపుగ్గలా ఏత్థాతి అట్ఠపురిసపుగ్గలో, సఙ్ఘో. ఏత్థ చ పురిసోతి వా పుగ్గలోతి వా ఏకత్థానేతాని పదాని, వేనేయ్యవసేన పనేతం వుత్తం.
Yugaḷavasena paṭhamamaggaṭṭho phalaṭṭhoti idamekaṃ yugaḷanti evaṃ cattāri purisayugāni honti. Ettha pana ‘‘catupurisayugaṃ saṅgha’’nti vattabbe ‘‘cattārī’’ti vibhattilopaṃ akatvā niddeso katoti daṭṭhabbaṃ. Cattāri purisayugāni etthāti catupurisayugoti hi saṅgho vuccati. Aṭṭhapurisapuggalanti purisapuggalavasena eko paṭhamamaggaṭṭho, eko phalaṭṭhoti iminā nayena aṭṭheva purisapuggalā honti. Aṭṭha purisapuggalā etthāti aṭṭhapurisapuggalo, saṅgho. Ettha ca purisoti vā puggaloti vā ekatthānetāni padāni, veneyyavasena panetaṃ vuttaṃ.
ఆహునేయ్యన్తిఆదీసు (విసుద్ధి॰ ౧.౧౫౬) ఆనేత్వా హునితబ్బన్తి ఆహునం, దూరతోపి ఆనేత్వా సీలవన్తేసు దాతబ్బానం చతున్నం పచ్చయానమేతం అధివచనం. తం ఆహునం పటిగ్గహేతుం యుత్తో తస్స మహప్ఫలభావకరణతోతి ఆహునేయ్యో, సఙ్ఘో. అథ వా దూరతోపి ఆగన్త్వా సబ్బసాపతేయ్యమ్పి ఏత్థ హునితబ్బన్తి ఆహవనీయో, సక్కాదీనమ్పి వా ఆహవనం అరహతీతి ఆహవనీయో. యో చాయం బ్రాహ్మణానం ఆహవనీయో అగ్గి, యత్థ హుతం మహప్ఫలన్తి తేసం లద్ధి. సచే హుతస్స మహప్ఫలతాయ ఆహవనీయో, సఙ్ఘోవ ఆహవనీయో. సఙ్ఘే హుతఞ్హి మహప్ఫలం హోతి. యథాహ –
Āhuneyyantiādīsu (visuddhi. 1.156) ānetvā hunitabbanti āhunaṃ, dūratopi ānetvā sīlavantesu dātabbānaṃ catunnaṃ paccayānametaṃ adhivacanaṃ. Taṃ āhunaṃ paṭiggahetuṃ yutto tassa mahapphalabhāvakaraṇatoti āhuneyyo, saṅgho. Atha vā dūratopi āgantvā sabbasāpateyyampi ettha hunitabbanti āhavanīyo, sakkādīnampi vā āhavanaṃ arahatīti āhavanīyo. Yo cāyaṃ brāhmaṇānaṃ āhavanīyo aggi, yattha hutaṃ mahapphalanti tesaṃ laddhi. Sace hutassa mahapphalatāya āhavanīyo, saṅghova āhavanīyo. Saṅghe hutañhi mahapphalaṃ hoti. Yathāha –
‘‘యో చ వస్ససతం జన్తు, అగ్గిం పరిచరే వనే;
‘‘Yo ca vassasataṃ jantu, aggiṃ paricare vane;
ఏకఞ్చ భావితత్తానం, ముహుత్తమపి పూజయే;
Ekañca bhāvitattānaṃ, muhuttamapi pūjaye;
సాయేవ పూజనా సేయ్యో, యఞ్చే వస్ససతం హుత’’న్తి. (ధ॰ ప॰ ౧౦౭);
Sāyeva pūjanā seyyo, yañce vassasataṃ huta’’nti. (dha. pa. 107);
తదేతం నికాయన్తరే ‘‘ఆహవనీయో’’తి పదం ఇధ ‘‘ఆహునేయ్యో’’తి ఇమినా పదేన అత్థతో ఏకం, బ్యఞ్జనతో పనేత్థ కిఞ్చిమత్తమేవ నానం.
Tadetaṃ nikāyantare ‘‘āhavanīyo’’ti padaṃ idha ‘‘āhuneyyo’’ti iminā padena atthato ekaṃ, byañjanato panettha kiñcimattameva nānaṃ.
పాహునేయ్యన్తి ఏత్థ పన పాహునం వుచ్చతి దిసావిదిసతో ఆగతానం పియమనాపానం ఞాతిమిత్తానం అత్థాయ సక్కారేన పటియత్తం ఆగన్తుకదానం. తమ్పి ఠపేత్వా తే తథారూపే పియమిత్తాదికే పాహునకే సఙ్ఘస్సేవ దాతుం యుత్తం, సఙ్ఘోవ తం పటిగ్గహేతుం యుత్తో. సఙ్ఘసదిసో హి పాహునకో నత్థి. తథా హేస ఏకబుద్ధన్తరే వీతివత్తేయేవ దిస్సతి, అబ్బోకిణ్ణఞ్చ పియమనాపత్తకరేహి సీలాదిధమ్మేహి సమన్నాగతోతి ఏవం పాహునమస్స దాతుం యుత్తం, పాహునఞ్చ పటిగ్గహేతుం యుత్తోతి పాహునేయ్యో.
Pāhuneyyanti ettha pana pāhunaṃ vuccati disāvidisato āgatānaṃ piyamanāpānaṃ ñātimittānaṃ atthāya sakkārena paṭiyattaṃ āgantukadānaṃ. Tampi ṭhapetvā te tathārūpe piyamittādike pāhunake saṅghasseva dātuṃ yuttaṃ, saṅghova taṃ paṭiggahetuṃ yutto. Saṅghasadiso hi pāhunako natthi. Tathā hesa ekabuddhantare vītivatteyeva dissati, abbokiṇṇañca piyamanāpattakarehi sīlādidhammehi samannāgatoti evaṃ pāhunamassa dātuṃ yuttaṃ, pāhunañca paṭiggahetuṃ yuttoti pāhuneyyo.
దక్ఖన్తి ఏతాయ సత్తా యథాధిప్పేతాహి సమ్పత్తీహి వడ్ఢన్తీతి దక్ఖిణా, పరలోకం సద్దహిత్వా దాతబ్బదానం. తం దక్ఖిణం అరహతి, దక్ఖిణాయ వా హితో యస్మా నం మహప్ఫలకరతాయ విసోధేతీతి దక్ఖిణేయ్యో. ఉభో హత్థే సిరసి పతిట్ఠాపేత్వా సబ్బలోకేన కరియమానం అఞ్జలికమ్మం అరహతీతి అఞ్జలికరణీయో. అనుత్తరం పుఞ్ఞక్ఖేత్తన్తి సబ్బలోకస్స అసదిసం పుఞ్ఞవిరుహనట్ఠానం . యథా హి రఞ్ఞో వా అమచ్చస్స వా సాలీనం వా యవానం వా విరుహనట్ఠానం రఞ్ఞో సాలిక్ఖేత్తం యవక్ఖేత్తన్తి వుచ్చతి, ఏవం సఙ్ఘో సబ్బలోకస్స పుఞ్ఞానం విరుహనట్ఠానం. సఙ్ఘం నిస్సాయ హి లోకస్స నానప్పకారహితసుఖసంవత్తనికాని పుఞ్ఞాని విరుహన్తి, తస్మా సఙ్ఘో అనుత్తరం పుఞ్ఞక్ఖేత్తం లోకస్స. ఏత్థాపి ‘‘సుప్పటిపన్నం సఙ్ఘ’’న్తిఆదినా సబ్బత్థ సఙ్ఘ-సద్దప్పయోగో సుప్పటిపన్నా-దిసద్దానం సఙ్ఘవిసేసనభావదస్సనత్థం కతో, తస్మా ‘‘సుప్పటిపన్నం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదినా వుత్తేపి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతియేవాతి దట్ఠబ్బం.
Dakkhanti etāya sattā yathādhippetāhi sampattīhi vaḍḍhantīti dakkhiṇā, paralokaṃ saddahitvā dātabbadānaṃ. Taṃ dakkhiṇaṃ arahati, dakkhiṇāya vā hito yasmā naṃ mahapphalakaratāya visodhetīti dakkhiṇeyyo. Ubho hatthe sirasi patiṭṭhāpetvā sabbalokena kariyamānaṃ añjalikammaṃ arahatīti añjalikaraṇīyo. Anuttaraṃ puññakkhettanti sabbalokassa asadisaṃ puññaviruhanaṭṭhānaṃ . Yathā hi rañño vā amaccassa vā sālīnaṃ vā yavānaṃ vā viruhanaṭṭhānaṃ rañño sālikkhettaṃ yavakkhettanti vuccati, evaṃ saṅgho sabbalokassa puññānaṃ viruhanaṭṭhānaṃ. Saṅghaṃ nissāya hi lokassa nānappakārahitasukhasaṃvattanikāni puññāni viruhanti, tasmā saṅgho anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassa. Etthāpi ‘‘suppaṭipannaṃ saṅgha’’ntiādinā sabbattha saṅgha-saddappayogo suppaṭipannā-disaddānaṃ saṅghavisesanabhāvadassanatthaṃ kato, tasmā ‘‘suppaṭipannaṃ paccakkhāmī’’tiādinā vuttepi sikkhāpaccakkhānaṃ hotiyevāti daṭṭhabbaṃ.
సిక్ఖావేవచనేసు పన సిక్ఖా-సద్దం వినా కేవలం భిక్ఖు-సద్దో భిక్ఖునీ-సద్దో చ సిక్ఖాయ అధివచనం న హోతీతి ‘‘భిక్ఖుసిక్ఖం భిక్ఖునీసిక్ఖ’’న్తి వుత్తేయేవ సీసం ఏతి, అధిసీలాదయో పన సిక్ఖా ఏవాతి ‘‘అధిసీలం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదినా వుత్తేపి సీసం ఏతి. పఠమం పారాజికన్తిఆదినా సిక్ఖాపదానంయేవ గహణం వేదితబ్బం, న ఆపత్తీనం.
Sikkhāvevacanesu pana sikkhā-saddaṃ vinā kevalaṃ bhikkhu-saddo bhikkhunī-saddo ca sikkhāya adhivacanaṃ na hotīti ‘‘bhikkhusikkhaṃ bhikkhunīsikkha’’nti vutteyeva sīsaṃ eti, adhisīlādayo pana sikkhā evāti ‘‘adhisīlaṃ paccakkhāmī’’tiādinā vuttepi sīsaṃ eti. Paṭhamaṃ pārājikantiādinā sikkhāpadānaṃyeva gahaṇaṃ veditabbaṃ, na āpattīnaṃ.
ఉపజ్ఝాయవేవచనేసు ఉపజ్ఝాయో హుత్వా యో పబ్బాజేసి చేవ ఉపసమ్పాదేసి చ, తం సన్ధాయ ‘‘యో మం పబ్బాజేసీ’’తిఆది వుత్తం. యస్స మూలేనాతి యస్స పధానభావేన కారణభావేన వా. యస్స మూలం పధానభావో కారణభావో వా ఏతిస్సాతి యస్సమూలికా, పబ్బజ్జా ఉపసమ్పదా చ. మూల-సద్దస్స సాపేక్ఖభావేపి నిచ్చసాపేక్ఖతాయ గమకత్తా తద్ధితవుత్తి దట్ఠబ్బా.
Upajjhāyavevacanesu upajjhāyo hutvā yo pabbājesi ceva upasampādesi ca, taṃ sandhāya ‘‘yo maṃ pabbājesī’’tiādi vuttaṃ. Yassa mūlenāti yassa padhānabhāvena kāraṇabhāvena vā. Yassa mūlaṃ padhānabhāvo kāraṇabhāvo vā etissāti yassamūlikā, pabbajjā upasampadā ca. Mūla-saddassa sāpekkhabhāvepi niccasāpekkhatāya gamakattā taddhitavutti daṭṭhabbā.
ఆచరియవేవచనేసు పన యో ఉపజ్ఝం అదత్వా ఆచరియోవ హుత్వా పబ్బాజేసి, కమ్మవాచాచరియో హుత్వా ఉపసమ్పాదేసి చ, తం సన్ధాయ ‘‘యో మం పబ్బాజేసి, యో మం అనుసావేసీ’’తి వుత్తం. ఇమేహి ద్వీహి వచనేహి పబ్బజ్జాచరియో చ ఉపసమ్పదాచరియో చ దస్సితో. యాహం నిస్సాయ వసామీతి నిస్సయాచరియం దస్సేతి. యాహం ఉద్దిసాపేమీతిఆదినా పన ధమ్మాచరియో వుత్తో. తత్థ ఉద్దిసాపేమీతి పాఠం ఉద్దిసాపేమి. పరిపుచ్ఛామీతి ఉగ్గహితపాఠస్స అత్థం పరిపుచ్ఛామి. సద్ధివిహారికవేవచనాదీసు చ వుత్తానుసారేనేవ అత్థో వేదితబ్బో. తస్స మూలేతి ఏత్థ పన తస్స సన్తికేతి అత్థో దట్ఠబ్బో.
Ācariyavevacanesu pana yo upajjhaṃ adatvā ācariyova hutvā pabbājesi, kammavācācariyo hutvā upasampādesi ca, taṃ sandhāya ‘‘yo maṃ pabbājesi, yo maṃ anusāvesī’’ti vuttaṃ. Imehi dvīhi vacanehi pabbajjācariyo ca upasampadācariyo ca dassito. Yāhaṃ nissāya vasāmīti nissayācariyaṃ dasseti. Yāhaṃ uddisāpemītiādinā pana dhammācariyo vutto. Tattha uddisāpemīti pāṭhaṃ uddisāpemi. Paripucchāmīti uggahitapāṭhassa atthaṃ paripucchāmi. Saddhivihārikavevacanādīsu ca vuttānusāreneva attho veditabbo. Tassa mūleti ettha pana tassa santiketi attho daṭṭhabbo.
ఓకల్లకోతి ఖుప్పిపాసాదిదుక్ఖపరేతానం ఖీణసుఖానం నహానాదిసరీరపటిజగ్గనరహితానం కపణమనుస్సానమేతం అధివచనం. మోళిబద్ధోతి సిఖాబద్ధో ఓముక్కమకుటో వా. కిఞ్చాపి ద్వేవాచికో ఉపాసకో పఠమబోధియంయేవ సమ్భవతి, తథాపి తదా లబ్భమాననామం గహేత్వా వుత్తేపి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతియేవాతి దస్సనత్థం ‘‘ద్వేవాచికో ఉపాసకో’’తి వుత్తం. ‘‘ద్వేవాచికో’’తి ఇదమేవ పనేత్థ వేవచనన్తి దట్ఠబ్బం, తస్మా ‘‘ద్వేవాచికోతి మం ధారేహీ’’తి ఏత్తకేపి వుత్తే సీసం ఏతి. ఏవం సేసేసుపి.
Okallakoti khuppipāsādidukkhaparetānaṃ khīṇasukhānaṃ nahānādisarīrapaṭijagganarahitānaṃ kapaṇamanussānametaṃ adhivacanaṃ. Moḷibaddhoti sikhābaddho omukkamakuṭo vā. Kiñcāpi dvevāciko upāsako paṭhamabodhiyaṃyeva sambhavati, tathāpi tadā labbhamānanāmaṃ gahetvā vuttepi sikkhāpaccakkhānaṃ hotiyevāti dassanatthaṃ ‘‘dvevāciko upāsako’’ti vuttaṃ. ‘‘Dvevāciko’’ti idameva panettha vevacananti daṭṭhabbaṃ, tasmā ‘‘dvevācikoti maṃ dhārehī’’ti ettakepi vutte sīsaṃ eti. Evaṃ sesesupi.
కుమారకోతి కుమారావత్థో అతివియ దహరసామణేరో. చేల్లకోతి తతో మహన్తతరో ఖుద్దకసామణేరో. చేటకోతి మజ్ఝిమో. మోళిగల్లోతి మహాసామణేరో. సమణుద్దేసోతి పన అవిసేసతో సామణేరాధివచనం. నిగణ్ఠుపట్ఠాకోతిఆదీనిపి తిత్థియసావకవేవచనానీతి దట్ఠబ్బం.
Kumārakoti kumārāvattho ativiya daharasāmaṇero. Cellakoti tato mahantataro khuddakasāmaṇero. Ceṭakoti majjhimo. Moḷigalloti mahāsāmaṇero. Samaṇuddesoti pana avisesato sāmaṇerādhivacanaṃ. Nigaṇṭhupaṭṭhākotiādīnipi titthiyasāvakavevacanānīti daṭṭhabbaṃ.
దుస్సీలోతి నిస్సీలో సీలవిరహితో. పాపధమ్మోతి దుస్సీలత్తా ఏవ హీనజ్ఝాసయతాయ లామకసభావో. అసుచిసఙ్కస్సరసమాచారోతి అపరిసుద్ధకాయకమ్మాదితాయ అసుచి హుత్వా సఙ్కాయ సరితబ్బసమాచారో. దుస్సీలో హి కిఞ్చిదేవ అసారుప్పం దిస్వా ‘‘ఇదం అసుకేన కతం భవిస్సతీ’’తి పరేసం ఆసఙ్కనీయో హోతి. కేనచిదేవ కరణీయేన మన్తయన్తే భిక్ఖూ దిస్వా ‘‘కచ్చి ను ఖో ఇమే మయా కతకమ్మం జానిత్వా మన్తేన్తీ’’తి అత్తనోయేవ సఙ్కాయ సరితబ్బసమాచారో. పటిచ్ఛన్నకమ్మన్తోతి లజ్జితబ్బతాయ పటిచ్ఛాదేతబ్బకమ్మన్తో. అస్సమణోతి న సమణో. సలాకగ్గహణాదీసు ‘‘అహమ్పి సమణో’’తి మిచ్ఛాపటిఞ్ఞాయ సమణపటిఞ్ఞో, అసేట్ఠచారితాయ అబ్రహ్మచారీ, ఉపోసథాదీసు ‘‘అహమ్పి బ్రహ్మచారీ’’తి మిచ్ఛాపటిఞ్ఞాయ బ్రహ్మచారిపటిఞ్ఞో, పూతినా కమ్మేన సీలవిపత్తియా అన్తో అనుపవిట్ఠత్తా అన్తోపూతి, ఛహి ద్వారేహి రాగాదికిలేసానుస్సవనేన తిన్తత్తా అవస్సుతో, సఞ్జాతరాగాదికచవరత్తా సీలవన్తేహి ఛడ్డేతబ్బత్తా చ కసమ్బుజాతో. కోణ్ఠోతి దుస్సీలాధివచనమేతం.
Dussīloti nissīlo sīlavirahito. Pāpadhammoti dussīlattā eva hīnajjhāsayatāya lāmakasabhāvo. Asucisaṅkassarasamācāroti aparisuddhakāyakammāditāya asuci hutvā saṅkāya saritabbasamācāro. Dussīlo hi kiñcideva asāruppaṃ disvā ‘‘idaṃ asukena kataṃ bhavissatī’’ti paresaṃ āsaṅkanīyo hoti. Kenacideva karaṇīyena mantayante bhikkhū disvā ‘‘kacci nu kho ime mayā katakammaṃ jānitvā mantentī’’ti attanoyeva saṅkāya saritabbasamācāro. Paṭicchannakammantoti lajjitabbatāya paṭicchādetabbakammanto. Assamaṇoti na samaṇo. Salākaggahaṇādīsu ‘‘ahampi samaṇo’’ti micchāpaṭiññāya samaṇapaṭiñño, aseṭṭhacāritāya abrahmacārī, uposathādīsu ‘‘ahampi brahmacārī’’ti micchāpaṭiññāya brahmacāripaṭiñño, pūtinā kammena sīlavipattiyā anto anupaviṭṭhattā antopūti, chahi dvārehi rāgādikilesānussavanena tintattā avassuto, sañjātarāgādikacavarattā sīlavantehi chaḍḍetabbattā ca kasambujāto. Koṇṭhoti dussīlādhivacanametaṃ.
‘‘యాని వా పనఞ్ఞానిపి అత్థి బుద్ధవేవచనాని వా’’తిఆదినా యం-సద్దపరామట్ఠానం బుద్ధాదివేవచనానంయేవ తం-సద్దేన పరామసనం హోతీతి ఆహ – ‘‘తేహి ఆకారేహి…పే॰… బుద్ధాదీనం వేవచనేహీ’’తి. కథం పన తాని ఆకారాదిసద్దేహి వోహరీయన్తీతి ఆహ ‘‘వేవచనాని హీ’’తిఆది. సణ్ఠానవన్తానం బుద్ధాదీనం సణ్ఠానదీపనం తావ హోతు, సణ్ఠానరహితానం పన ధమ్మసిక్ఖాదీనం కథన్తి ఆహ ‘‘సిక్ఖాపచ్చక్ఖానసణ్ఠానత్తా ఏవ వా’’తి. సిక్ఖాపచ్చక్ఖానరూపాని హి వేవచనాని ‘‘సిక్ఖాపచ్చక్ఖానసణ్ఠానానీ’’తి వుచ్చన్తి. ఏవం ఖోతి ఏత్థ ఖోతి అవధారణత్థే నిపాతోతి ఆహ ‘‘ఏవమేవా’’తి.
‘‘Yāni vā panaññānipi atthi buddhavevacanāni vā’’tiādinā yaṃ-saddaparāmaṭṭhānaṃ buddhādivevacanānaṃyeva taṃ-saddena parāmasanaṃ hotīti āha – ‘‘tehi ākārehi…pe… buddhādīnaṃ vevacanehī’’ti. Kathaṃ pana tāni ākārādisaddehi voharīyantīti āha ‘‘vevacanāni hī’’tiādi. Saṇṭhānavantānaṃ buddhādīnaṃ saṇṭhānadīpanaṃ tāva hotu, saṇṭhānarahitānaṃ pana dhammasikkhādīnaṃ kathanti āha ‘‘sikkhāpaccakkhānasaṇṭhānattā eva vā’’ti. Sikkhāpaccakkhānarūpāni hi vevacanāni ‘‘sikkhāpaccakkhānasaṇṭhānānī’’ti vuccanti. Evaṃ khoti ettha khoti avadhāraṇatthe nipātoti āha ‘‘evamevā’’ti.
౫౪. ముచ్ఛాపరేతోతి ముచ్ఛాయ అభిభూతో. వచనత్థవిజాననసమత్థం తిరచ్ఛానగతం దస్సేతుం ‘‘నాగమాణవకస్సా’’తిఆది వుత్తం. తిహేతుకపటిసన్ధికాతి యేభుయ్యవసేన వుత్తం. న హి సబ్బాపి దేవతా తిహేతుకపటిసన్ధికావ హోన్తి ద్విహేతుకానమ్పి సమ్భవతో. అతిఖిప్పం జానన్తీతి దేవతానం భవఙ్గపరివాసస్స మనుస్సానం వియ అదన్ధభావతో వుత్తం.
54.Mucchāparetoti mucchāya abhibhūto. Vacanatthavijānanasamatthaṃ tiracchānagataṃ dassetuṃ ‘‘nāgamāṇavakassā’’tiādi vuttaṃ. Tihetukapaṭisandhikāti yebhuyyavasena vuttaṃ. Na hi sabbāpi devatā tihetukapaṭisandhikāva honti dvihetukānampi sambhavato. Atikhippaṃ jānantīti devatānaṃ bhavaṅgaparivāsassa manussānaṃ viya adandhabhāvato vuttaṃ.
సభాగస్సాతి పురిసస్స. విసభాగస్సాతి మాతుగామస్స. అనరియకోతి మాగధవోహారతో అఞ్ఞో. దవాతి సహసా. రవాతి విరజ్ఝిత్వా. అఞ్ఞం భణిస్సామీతి అఞ్ఞం భణన్తో బుద్ధం పచ్చక్ఖామీతి భణతీతి యోజేతబ్బం. అక్ఖరసమయానభిఞ్ఞతాయ వా కరణసమ్పత్తియా అభావతో వా కథేతబ్బం కథేతుం అసక్కోన్తో హుత్వా అఞ్ఞం కథేన్తో రవా భణతి నామ. ఉభయథాపి అఞ్ఞం భణితుకామస్స అఞ్ఞభణనం సమానన్తి ఆహ ‘‘పురిమేన కో విసేసో’’తి.
Sabhāgassāti purisassa. Visabhāgassāti mātugāmassa. Anariyakoti māgadhavohārato añño. Davāti sahasā. Ravāti virajjhitvā. Aññaṃ bhaṇissāmīti aññaṃ bhaṇanto buddhaṃ paccakkhāmīti bhaṇatīti yojetabbaṃ. Akkharasamayānabhiññatāya vā karaṇasampattiyā abhāvato vā kathetabbaṃ kathetuṃ asakkonto hutvā aññaṃ kathento ravā bhaṇati nāma. Ubhayathāpi aññaṃ bhaṇitukāmassa aññabhaṇanaṃ samānanti āha ‘‘purimena ko viseso’’ti.
వాచేతీతి పాళిం కథేన్తో అఞ్ఞం ఉగ్గణ్హాపేన్తో వా వాచేతి. పరిపుచ్ఛతీతి పాళియా అత్థం పరిపుచ్ఛన్తో పాళిం పరిపుచ్ఛతి. ఉగ్గణ్హాతీతి అఞ్ఞస్స సన్తికే పాళిం ఉగ్గణ్హాతి. సజ్ఝాయం కరోతీతి ఉగ్గహితపాళిం సజ్ఝాయతి. వణ్ణేతీతి పాళియా అత్థం సంవణ్ణేన్తో పాళిం వణ్ణేతి. మహల్లకస్స కిఞ్చి అజాననతో అవిదితిన్ద్రియతాయ వా ‘‘పోత్థకరూపసదిసస్సా’’తి వుత్తం, మత్తికాయ కతరూపసదిసస్సాతి అత్థో. గరుమేధస్సాతి ఆరమ్మణేసు లహుప్పవత్తియా అభావతో దన్ధగతికతాయ గరుపఞ్ఞస్స, మన్దపఞ్ఞస్సాతి వుత్తం హోతి. సబ్బసో వాతి ఇమినా ‘‘ఇదం పదం సావేస్సామి ‘సిక్ఖం పచ్చక్ఖామీ’’’తి ఏవం పవత్తచిత్తుప్పాదస్స అభావం దస్సేతి. యస్మా పన అసతి ఏవరూపే చిత్తుప్పాదే కేనచి పరియాయేన తథావిధం వచీభేదం కత్వా సావనం నామ నేవ సమ్భవతి, తస్మా వుత్తం ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీతిఆదీసు…పే॰… వచీభేదం కత్వా న సావేతీ’’తి.
Vācetīti pāḷiṃ kathento aññaṃ uggaṇhāpento vā vāceti. Paripucchatīti pāḷiyā atthaṃ paripucchanto pāḷiṃ paripucchati. Uggaṇhātīti aññassa santike pāḷiṃ uggaṇhāti. Sajjhāyaṃ karotīti uggahitapāḷiṃ sajjhāyati. Vaṇṇetīti pāḷiyā atthaṃ saṃvaṇṇento pāḷiṃ vaṇṇeti. Mahallakassa kiñci ajānanato aviditindriyatāya vā ‘‘potthakarūpasadisassā’’ti vuttaṃ, mattikāya katarūpasadisassāti attho. Garumedhassāti ārammaṇesu lahuppavattiyā abhāvato dandhagatikatāya garupaññassa, mandapaññassāti vuttaṃ hoti. Sabbaso vāti iminā ‘‘idaṃ padaṃ sāvessāmi ‘sikkhaṃ paccakkhāmī’’’ti evaṃ pavattacittuppādassa abhāvaṃ dasseti. Yasmā pana asati evarūpe cittuppāde kenaci pariyāyena tathāvidhaṃ vacībhedaṃ katvā sāvanaṃ nāma neva sambhavati, tasmā vuttaṃ ‘‘buddhaṃ paccakkhāmītiādīsu…pe… vacībhedaṃ katvā na sāvetī’’ti.
సిక్ఖాపచ్చక్ఖానవిభఙ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sikkhāpaccakkhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావిభఙ్గ • Mahāvibhaṅga / ౧. పఠమపారాజికం • 1. Paṭhamapārājikaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావిభఙ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ౧. పఠమపారాజికం • 1. Paṭhamapārājikaṃ
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā / సిక్ఖాపచ్చక్ఖానకథావణ్ణనా • Sikkhāpaccakkhānakathāvaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / పచ్చక్ఖానవిభఙ్గవణ్ణనా • Paccakkhānavibhaṅgavaṇṇanā