Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੧੦. ਸਿਰਿਮਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
10. Sirimattheragāthāvaṇṇanā
ਪਰੇ ਚ ਨਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤੀਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਿਰਿਮਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਤੁਸਿਤਭવਨੇ ਠਿਤਕਾਲੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਤਿਣ੍ਣਂ વੇਦਾਨਂ ਪਾਰਗੂ ਸਨਿਘਣ੍ਡੁਕੇਟੁਭਾਨਂ ਸਕ੍ਖਰਪ੍ਪਭੇਦਾਨਂ ਇਤਿਹਾਸਪਞ੍ਚਮਾਨਂ ਪਦਕੋ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣੋ ਲੋਕਾਯਤਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣੇਸੁ ਅਨવਯੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਜ੍ਝਾਸਯਤਾਯ ਕਾਮੇ ਪਹਾਯ ਤਾਪਸਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਸਹਸ੍ਸਪਰਿਮਾਣੇਨ ਤਾਪਸਗਣੇਨ ਪਰਿવੁਤੋ ਹਿਮવਨ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇ ਦੇવਤਾਭਿਨਿਮ੍ਮਿਤੇ ਅਸ੍ਸਮੇ ਝਾਨਾਭਿਞ੍ਞਾਯੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ વਸਨ੍ਤੋ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰਤਾਯ ਲਕ੍ਖਣਮਨ੍ਤੇਸੁ ਆਗਤਨਿਯਾਮੇਨ ਚ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤ੍વਾ ਅਤੀਤੇ ਬੁਦ੍ਧੇ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਨਦੀਨਿવਤ੍ਤਨੇ ਪੁਲਿਨਚੇਤਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਪੂਜਾਸਕ੍ਕਾਰਾਭਿਰਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਾਪਸਾ, ‘‘ਕਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਅਯਂ ਪੂਜਾਸਕ੍ਕਾਰੋ ਕਰੀਯਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਸੋ ਤੇਸਂ ਲਕ੍ਖਣਮਨ੍ਤੇ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਆਗਤਾਨਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਤਦਨੁਸਾਰੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬਲੇ ਠਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇ ਕਿਤ੍ਤੇਸਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੇਪਿ ਤਾਪਸਾ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸਾ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਥੂਪਪੂਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ।
Pare ca naṃ pasaṃsantīti āyasmato sirimattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato pāramiyo pūretvā tusitabhavane ṭhitakāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sakkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo nekkhammajjhāsayatāya kāme pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā caturāsītisahassaparimāṇena tāpasagaṇena parivuto himavantappadese devatābhinimmite assame jhānābhiññāyo nibbattetvā vasanto purimabuddhesu katādhikāratāya lakkhaṇamantesu āgataniyāmena ca buddhaguṇe anussaritvā atīte buddhe uddissa aññatarasmiṃ nadīnivattane pulinacetiyaṃ katvā pūjāsakkārābhirato ahosi. Taṃ disvā tāpasā, ‘‘kaṃ uddissa ayaṃ pūjāsakkāro karīyatī’’ti pucchiṃsu. So tesaṃ lakkhaṇamante āharitvā tattha āgatāni mahāpurisalakkhaṇāni vibhajitvā tadanusārena attano bale ṭhatvā buddhaguṇe kittesi. Taṃ sutvā tepi tāpasā pasannamānasā tato paṭṭhāya sammāsambuddhaṃ uddissa thūpapūjaṃ karontā viharanti.
ਤੇਨ ਚ ਸਮਯੇਨ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤੁਸਿਤਕਾਯਾ ਚવਿਤ੍વਾ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਂ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਚਰਿਮਭવੇ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਪਾਤੁਰਹੇਸੁਂ , ਸਬ੍ਬੇ ਚ ਅਚ੍ਛਰਿਯਬ੍ਭੂਤਧਮ੍ਮਾ। ਤਾਪਸੋ ਤਾਨਿ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਭਿਯ੍ਯੋਸੋਮਤ੍ਤਾਯ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਤੇਸਂ ਪਸਾਦਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਕਾਲਂ ਕਤ੍વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਤੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਪੂਜਾਯ ਕਰੀਯਮਾਨਾਯ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਰੂਪੋ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ, ‘‘ਅਹਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਆਚਰਿਯੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਾ ਪੁਲਿਨਚੇਤਿਯਪੂਜਮਨੁਯੁਞ੍ਜਥ, ਭਾવਨਾਯ ਚ ਯੁਤ੍ਤਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਹੋਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਮੇવ ਗਤੋ।
Tena ca samayena padumuttarabodhisatto tusitakāyā cavitvā mātukucchiṃ okkanto hoti. Carimabhave dvattiṃsa pubbanimittāni pāturahesuṃ , sabbe ca acchariyabbhūtadhammā. Tāpaso tāni antevāsikānaṃ dassetvā bhiyyosomattāya sammāsambuddhesu tesaṃ pasādaṃ vaḍḍhetvā kālaṃ katvā brahmaloke nibbattitvā tehi attano sarīrassa pūjāya karīyamānāya dissamānarūpo āgantvā, ‘‘ahaṃ tumhākaṃ ācariyo brahmaloke nibbatto, tumhe appamattā pulinacetiyapūjamanuyuñjatha, bhāvanāya ca yuttappayuttā hothā’’ti vatvā brahmalokameva gato.
ਏવਂ ਸੋ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ ਗਹਪਤਿਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਜਾਤਦਿવਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕੁਲੇ ਸਿਰਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਡ੍ਢਮਾਨਤ੍ਤਾ ਸਿਰਿਮਾਤ੍વੇવ ਨਾਮਂ ਅਕਂਸੁ। ਤਸ੍ਸ ਪਦਸਾ ਗਮਨਕਾਲੇ ਕਨਿਟ੍ਠਭਾਤਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ‘‘ਅਯਂ ਸਿਰਿਂ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੋ ਜਾਤੋ’’ਤਿ ਸਿਰਿવਡ੍ਢੋਤਿ ਨਾਮਂ ਅਕਂਸੁ। ਤੇ ਉਭੋਪਿ ਜੇਤવਨਪ੍ਪਟਿਗ੍ਗਹਣੇ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧਾ ਪਬ੍ਬਜਿਂਸੁ। ਤੇਸੁ ਸਿਰਿવਡ੍ਢੋ ਨ ਤਾવ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਲਾਭੀ ਅਹੋਸਿ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਲਾਭੀ, ਗਹਟ੍ਠਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਸਕ੍ਕਤੋ ਗਰੁਕਤੋ, ਸਿਰਿਮਤ੍ਥੇਰੋ ਪਨ ਪਬ੍ਬਜਿਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਾਦਿਸੇਨ ਕਮ੍ਮਚ੍ਛਿਦ੍ਦੇਨ ਅਪ੍ਪਲਾਭੀ ਅਹੋਸਿ ਬਹੁਜਨਾਸਮ੍ਭਾવਿਤੋ, ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਸੁ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੪੯.੧੧੧-੧੪੭) –
Evaṃ so devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ gahapatikule nibbatti, tassa jātadivasato paṭṭhāya tasmiṃ kule sirisampattiyā vaḍḍhamānattā sirimātveva nāmaṃ akaṃsu. Tassa padasā gamanakāle kaniṭṭhabhātā nibbatti, tassa ‘‘ayaṃ siriṃ vaḍḍhento jāto’’ti sirivaḍḍhoti nāmaṃ akaṃsu. Te ubhopi jetavanappaṭiggahaṇe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddhā pabbajiṃsu. Tesu sirivaḍḍho na tāva uttarimanussadhammassa lābhī ahosi, catunnaṃ paccayānaṃ lābhī, gahaṭṭhapabbajitānaṃ sakkato garukato, sirimatthero pana pabbajitakālato paṭṭhāya tādisena kammacchiddena appalābhī ahosi bahujanāsambhāvito, samathavipassanāsu kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49.111-147) –
‘‘ਪਬ੍ਬਤੇ ਹਿਮવਨ੍ਤਮ੍ਹਿ, ਦੇવਲੋ ਨਾਮ ਤਾਪਸੋ।
‘‘Pabbate himavantamhi, devalo nāma tāpaso;
ਤਤ੍ਥ ਮੇ ਚਙ੍ਕਮੋ ਆਸਿ, ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਮਾਪਿਤੋ॥
Tattha me caṅkamo āsi, amanussehi māpito.
‘‘ਜਟਾਭਾਰੇਨ ਭਰਿਤੋ, ਕਮਣ੍ਡਲੁਧਰੋ ਸਦਾ।
‘‘Jaṭābhārena bharito, kamaṇḍaludharo sadā;
ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ, વਿਪਿਨਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਂ ਤਦਾ॥
Uttamatthaṃ gavesanto, vipinā nikkhamiṃ tadā.
‘‘ਚੁਲ੍ਲਾਸੀਤਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਸਿਸ੍ਸਾ ਮਯ੍ਹਂ ਉਪਟ੍ਠਹੁਂ।
‘‘Cullāsītisahassāni, sissā mayhaṃ upaṭṭhahuṃ;
ਸਕਕਮ੍ਮਾਭਿਪਸੁਤਾ, વਸਨ੍ਤਿ વਿਪਿਨੇ ਤਦਾ॥
Sakakammābhipasutā, vasanti vipine tadā.
‘‘ਅਸ੍ਸਮਾ ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮ੍ਮ, ਅਕਂ ਪੁਲਿਨਚੇਤਿਯਂ।
‘‘Assamā abhinikkhamma, akaṃ pulinacetiyaṃ;
ਨਾਨਾਪੁਪ੍ਫਂ ਸਮਾਨੇਤ੍વਾ, ਤਂ ਚੇਤਿਯਮਪੂਜਯਿਂ॥
Nānāpupphaṃ samānetvā, taṃ cetiyamapūjayiṃ.
‘‘ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦੇਤ੍વਾ, ਅਸ੍ਸਮਂ ਪવਿਸਾਮਹਂ।
‘‘Tattha cittaṃ pasādetvā, assamaṃ pavisāmahaṃ;
ਸਬ੍ਬੇ ਸਿਸ੍ਸਾ ਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ ਮਂ॥
Sabbe sissā samāgantvā, etamatthaṃ pucchiṃsu maṃ.
‘‘ਪੁਲਿਨੇਨ ਕਤੋ ਥੂਪੋ, ਯਂ ਤ੍વਂ ਦੇવ ਨਮਸ੍ਸਸਿ।
‘‘Pulinena kato thūpo, yaṃ tvaṃ deva namassasi;
ਮਯਮ੍ਪਿ ਞਾਤੁਮਿਚ੍ਛਾਮ, ਪੁਟ੍ਠੋ ਆਚਿਕ੍ਖ ਨੋ ਤੁવਂ॥
Mayampi ñātumicchāma, puṭṭho ācikkha no tuvaṃ.
‘‘ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਨੁ ਮਨ੍ਤਪਦੇ, ਚਕ੍ਖੁਮਨ੍ਤੋ ਮਹਾਯਸਾ।
‘‘Niddiṭṭhā nu mantapade, cakkhumanto mahāyasā;
ਤੇ ਖੋ ਅਹਂ ਨਮਸ੍ਸਾਮਿ, ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠੇ ਮਹਾਯਸੇ॥
Te kho ahaṃ namassāmi, buddhaseṭṭhe mahāyase.
‘‘ਕੀਦਿਸਾ ਤੇ ਮਹਾવੀਰਾ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ ਲੋਕਨਾਯਕਾ।
‘‘Kīdisā te mahāvīrā, sabbaññū lokanāyakā;
ਕਥਂવਣ੍ਣਾ ਕਥਂਸੀਲਾ, ਕੀਦਿਸਾ ਤੇ ਮਹਾਯਸਾ॥
Kathaṃvaṇṇā kathaṃsīlā, kīdisā te mahāyasā.
‘‘ਬਾਤ੍ਤਿਂਸਲਕ੍ਖਣਾ ਬੁਦ੍ਧਾ, ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਦਿਜਾਪਿ ਚ।
‘‘Bāttiṃsalakkhaṇā buddhā, cattālīsadijāpi ca;
ਨੇਤ੍ਤਾ ਗੋਪਖੁਮਾ ਤੇਸਂ, ਜਿਞ੍ਜੁਕਾ ਫਲਸਨ੍ਨਿਭਾ॥
Nettā gopakhumā tesaṃ, jiñjukā phalasannibhā.
‘‘ਗਚ੍ਛਮਾਨਾ ਚ ਤੇ ਬੁਦ੍ਧਾ, ਯੁਗਮਤ੍ਤਞ੍ਚ ਪੇਕ੍ਖਰੇ।
‘‘Gacchamānā ca te buddhā, yugamattañca pekkhare;
ਨ ਤੇਸਂ ਜਾਣੁ ਨਦਤਿ, ਸਨ੍ਧਿਸਦ੍ਦੋ ਨ ਸੁਯ੍ਯਤਿ॥
Na tesaṃ jāṇu nadati, sandhisaddo na suyyati.
‘‘ਗਚ੍ਛਮਾਨਾ ਚ ਸੁਗਤਾ, ਉਦ੍ਧਰਨ੍ਤਾવ ਗਚ੍ਛਰੇ।
‘‘Gacchamānā ca sugatā, uddharantāva gacchare;
ਪਠਮਂ ਦਕ੍ਖਿਣਂ ਪਾਦਂ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਏਸ ਧਮ੍ਮਤਾ॥
Paṭhamaṃ dakkhiṇaṃ pādaṃ, buddhānaṃ esa dhammatā.
‘‘ਅਸਮ੍ਭੀਤਾ ਚ ਤੇ ਬੁਦ੍ਧਾ, ਮਿਗਰਾਜਾવ ਕੇਸਰੀ।
‘‘Asambhītā ca te buddhā, migarājāva kesarī;
ਨੇવੁਕ੍ਕਂਸੇਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ, ਨੋ ਚ વਮ੍ਭੇਨ੍ਤਿ ਪਾਣਿਨਂ॥
Nevukkaṃsenti attānaṃ, no ca vambhenti pāṇinaṃ.
‘‘ਮਾਨਾવਮਾਨਤੋ ਮੁਤ੍ਤਾ, ਸਮਾ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਪਾਣਿਸੁ।
‘‘Mānāvamānato muttā, samā sabbesu pāṇisu;
ਅਨਤ੍ਤੁਕ੍ਕਂਸਕਾ ਬੁਦ੍ਧਾ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਏਸ ਧਮ੍ਮਤਾ॥
Anattukkaṃsakā buddhā, buddhānaṃ esa dhammatā.
‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਾ ਚ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ, ਆਲੋਕਂ ਦਸ੍ਸਯਨ੍ਤਿ ਤੇ।
‘‘Uppajjantā ca sambuddhā, ālokaṃ dassayanti te;
ਛਪ੍ਪਕਾਰਂ ਪਕਮ੍ਪੇਨ੍ਤਿ, ਕੇવਲਂ વਸੁਧਂ ਇਮਂ॥
Chappakāraṃ pakampenti, kevalaṃ vasudhaṃ imaṃ.
‘‘ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਨਿਰਯਞ੍ਚੇਤੇ, ਨਿਬ੍ਬਾਤਿ ਨਿਰਯੋ ਤਦਾ।
‘‘Passanti nirayañcete, nibbāti nirayo tadā;
ਪવਸ੍ਸਤਿ ਮਹਾਮੇਘੋ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਏਸ ਧਮ੍ਮਤਾ॥
Pavassati mahāmegho, buddhānaṃ esa dhammatā.
‘‘ਈਦਿਸਾ ਤੇ ਮਹਾਨਾਗਾ, ਅਤੁਲਾ ਚ ਮਹਾਯਸਾ।
‘‘Īdisā te mahānāgā, atulā ca mahāyasā;
વਣ੍ਣਤੋ ਅਨਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾ, ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਾ ਤਥਾਗਤਾ॥
Vaṇṇato anatikkantā, appameyyā tathāgatā.
‘‘ਅਨੁਮੋਦਿਂਸੁ ਮੇ વਾਕ੍ਯਂ, ਸਬ੍ਬੇ ਸਿਸ੍ਸਾ ਸਗਾਰવਾ।
‘‘Anumodiṃsu me vākyaṃ, sabbe sissā sagāravā;
ਤਥਾ ਚ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਂਸੁ, ਯਥਾਸਤ੍ਤਿ ਯਥਾਬਲਂ॥
Tathā ca paṭipajjiṃsu, yathāsatti yathābalaṃ.
‘‘ਪਟਿਪੂਜੇਨ੍ਤਿ ਪੁਲਿਨਂ, ਸਕਕਮ੍ਮਾਭਿਲਾਸਿਨੋ।
‘‘Paṭipūjenti pulinaṃ, sakakammābhilāsino;
ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤਾ ਮਮ વਾਕ੍ਯਂ, ਬੁਦ੍ਧਸਕ੍ਕਤਮਾਨਸਾ॥
Saddahantā mama vākyaṃ, buddhasakkatamānasā.
‘‘ਤਦਾ ਚવਿਤ੍વਾ ਤੁਸਿਤਾ, ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹਾਯਸੋ।
‘‘Tadā cavitvā tusitā, devaputto mahāyaso;
ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ, ਦਸਸਹਸ੍ਸਿ ਕਮ੍ਪਥ॥
Uppajji mātukucchimhi, dasasahassi kampatha.
‘‘ਅਸ੍ਸਮਸ੍ਸਾવਿਦੂਰਮ੍ਹਿ, ਚਙ੍ਕਮਮ੍ਹਿ ਠਿਤੋ ਅਹਂ।
‘‘Assamassāvidūramhi, caṅkamamhi ṭhito ahaṃ;
ਸਬ੍ਬੇ ਸਿਸ੍ਸਾ ਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਆਗਚ੍ਛੁਂ ਮਮ ਸਨ੍ਤਿਕੇ॥
Sabbe sissā samāgantvā, āgacchuṃ mama santike.
‘‘ਉਸਭੋવ ਮਹੀ ਨਦਤਿ, ਮਿਗਰਾਜਾવ ਕੂਜਤਿ।
‘‘Usabhova mahī nadati, migarājāva kūjati;
ਸੁਸੁਮਾਰੋવ ਸਲ਼ਤਿ, ਕਿਂ વਿਪਾਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ॥
Susumārova saḷati, kiṃ vipāko bhavissati.
‘‘ਯਂ ਪਕਿਤ੍ਤੇਮਿ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ, ਸਿਕਤਾਥੂਪਸਨ੍ਤਿਕੇ।
‘‘Yaṃ pakittemi sambuddhaṃ, sikatāthūpasantike;
ਸੋ ਦਾਨਿ ਭਗવਾ ਸਤ੍ਥਾ, ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਮੁਪਾਗਮਿ॥
So dāni bhagavā satthā, mātukucchimupāgami.
‘‘ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਕਥਂ વਤ੍વਾ, ਕਿਤ੍ਤਯਿਤ੍વਾ ਮਹਾਮੁਨਿਂ।
‘‘Tesaṃ dhammakathaṃ vatvā, kittayitvā mahāmuniṃ;
ਉਯ੍ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸਕੇ ਸਿਸ੍ਸੇ, ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਮਾਭੁਜਿਂ ਅਹਂ॥
Uyyojetvā sake sisse, pallaṅkamābhujiṃ ahaṃ.
‘‘ਬਲਞ੍ਚ વਤ ਮੇ ਖੀਣਂ, ਬ੍ਯਾਧਿਨਾ ਪਰਮੇਨ ਤਂ।
‘‘Balañca vata me khīṇaṃ, byādhinā paramena taṃ;
ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠਂ ਸਰਿਤ੍વਾਨ, ਤਤ੍ਥ ਕਾਲਙ੍ਕਤੋ ਅਹਂ॥
Buddhaseṭṭhaṃ saritvāna, tattha kālaṅkato ahaṃ.
‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਿਸ੍ਸਾ ਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਅਕਂਸੁ ਚਿਤਕਂ ਤਦਾ।
‘‘Sabbe sissā samāgantvā, akaṃsu citakaṃ tadā;
ਕਲ਼ੇવਰਞ੍ਚ ਮੇ ਗਯ੍ਹ, ਚਿਤਕਂ ਅਭਿਰੋਪਯੁਂ॥
Kaḷevarañca me gayha, citakaṃ abhiropayuṃ.
‘‘ਚਿਤਕਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ, ਸੀਸੇ ਕਤ੍વਾਨ ਅਞ੍ਜਲਿਂ।
‘‘Citakaṃ parivāretvā, sīse katvāna añjaliṃ;
ਸੋਕਸਲ੍ਲਪਰੇਤਾ ਤੇ, વਿਕ੍ਕਨ੍ਦਿਂਸੁ ਸਮਾਗਤਾ॥
Sokasallaparetā te, vikkandiṃsu samāgatā.
‘‘ਤੇਸਂ ਲਾਲਪ੍ਪਮਾਨਾਨਂ, ਅਗਮਂ ਚਿਤਕਂ ਤਦਾ।
‘‘Tesaṃ lālappamānānaṃ, agamaṃ citakaṃ tadā;
ਅਹਂ ਆਚਰਿਯੋ ਤੁਮ੍ਹਂ, ਮਾ ਸੋਚਿਤ੍ਥ ਸੁਮੇਧਸਾ॥
Ahaṃ ācariyo tumhaṃ, mā socittha sumedhasā.
‘‘ਸਦਤ੍ਥੇ વਾਯਮੇਯ੍ਯਾਥ, ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਦਿવਮਤਨ੍ਦਿਤਾ।
‘‘Sadatthe vāyameyyātha, rattindivamatanditā;
ਮਾ વੋ ਪਮਤ੍ਤਾ ਅਹੁਤ੍ਥ, ਖਣੋ વੋ ਪਟਿਪਾਦਿਤੋ॥
Mā vo pamattā ahuttha, khaṇo vo paṭipādito.
‘‘ਸਕੇ ਸਿਸ੍ਸੇਨੁਸਾਸਿਤ੍વਾ, ਦੇવਲੋਕਂ ਪੁਨਾਗਮਿਂ।
‘‘Sake sissenusāsitvā, devalokaṃ punāgamiṃ;
ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਚ ਕਪ੍ਪਾਨਿ, ਦੇવਲੋਕੇ ਰਮਾਮਹਂ॥
Aṭṭhārasa ca kappāni, devaloke ramāmahaṃ.
‘‘ਸਤਾਨਂ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਤ੍ਤੁਞ੍ਚ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਅਹੋਸਹਂ।
‘‘Satānaṃ pañcakkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ;
ਅਨੇਕਸਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਞ੍ਚ, ਦੇવਰਜ੍ਜਮਕਾਰਯਿਂ॥
Anekasatakkhattuñca, devarajjamakārayiṃ.
‘‘ਅવਸੇਸੇਸੁ ਕਪ੍ਪੇਸੁ, વੋਕਿਣ੍ਣੋ ਸਂਸਰਿਂ ਅਹਂ।
‘‘Avasesesu kappesu, vokiṇṇo saṃsariṃ ahaṃ;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਉਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਇਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, uppādassa idaṃ phalaṃ.
‘‘ਯਥਾ ਕੋਮੁਦਿਕੇ ਮਾਸੇ, ਬਹੂ ਪੁਪ੍ਫਨ੍ਤਿ ਪਾਦਪਾ।
‘‘Yathā komudike māse, bahū pupphanti pādapā;
ਤਥੇવਾਹਮ੍ਪਿ ਸਮਯੇ, ਪੁਪ੍ਫਿਤੋਮ੍ਹਿ ਮਹੇਸਿਨਾ॥
Tathevāhampi samaye, pupphitomhi mahesinā.
‘‘વੀਰਿਯਂ ਮੇ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਂ, ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਾਧਿવਾਹਨਂ।
‘‘Vīriyaṃ me dhuradhorayhaṃ, yogakkhemādhivāhanaṃ;
ਨਾਗੋવ ਬਨ੍ਧਨਂ ਛੇਤ੍વਾ, વਿਹਰਾਮਿ ਅਨਾਸવੋ॥
Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavo.
‘‘ਸਤਸਹਸ੍ਸਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਬੁਦ੍ਧਮਭਿਕਿਤ੍ਤਯਿਂ।
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ buddhamabhikittayiṃ;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਕਿਤ੍ਤਨਾਯ ਇਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, kittanāya idaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਞ੍ਹਿ ਸਮਾਨਂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਸਿਰਿਮਤ੍ਥੇਰਂ ‘‘ਅਰਿਯੋ’’ਤਿ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਸਾਮਣੇਰਾ ਚ ਅਪ੍ਪਲਾਭਿਤਾਯ ਲੋਕਸ੍ਸ ਅਨਭਿਗਤਭਾવੇਨ ਅਸਮ੍ਭਾવੇਨ੍ਤਾ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਕਥੇਤ੍વਾ ਗਰਹਨ੍ਤਿ। ਸਿਰਿવਡ੍ਢਤ੍ਥੇਰਂ ਪਨ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਲਾਭਿਭਾવੇਨ ਲੋਕਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਤਗਰੁਕਤਭਾવਤੋ ਸਮ੍ਭਾવੇਨ੍ਤਾ ਪਸਂਸਨ੍ਤਿ। ਥੇਰੋ ‘‘ਅવਣ੍ਣਾਰਹਸ੍ਸ ਨਾਮ વਣ੍ਣਭਣਨਂ, વਣ੍ਣਾਰਹਸ੍ਸ ਚ ਅવਣ੍ਣਭਣਨਂ ਅਸ੍ਸ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭਾવਸ੍ਸ ਦੋਸੋ’’ਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭਾવਞ੍ਚ ਗਰਹਨ੍ਤੋ –
Chaḷabhiññañhi samānaṃ āyasmantaṃ sirimattheraṃ ‘‘ariyo’’ti ajānantā puthujjanā bhikkhū sāmaṇerā ca appalābhitāya lokassa anabhigatabhāvena asambhāventā yaṃkiñci kathetvā garahanti. Sirivaḍḍhattheraṃ pana paccayānaṃ lābhibhāvena lokassa sakkatagarukatabhāvato sambhāventā pasaṃsanti. Thero ‘‘avaṇṇārahassa nāma vaṇṇabhaṇanaṃ, vaṇṇārahassa ca avaṇṇabhaṇanaṃ assa puthujjanabhāvassa doso’’ti puthujjanabhāvañca garahanto –
੧੫੯.
159.
‘‘ਪਰੇ ਚ ਨਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਤਾ ਚੇ ਅਸਮਾਹਿਤੋ।
‘‘Pare ca naṃ pasaṃsanti, attā ce asamāhito;
ਮੋਘਂ ਪਰੇ ਪਸਂਸਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਤਾ ਹਿ ਅਸਮਾਹਿਤੋ॥
Moghaṃ pare pasaṃsanti, attā hi asamāhito.
੧੬੦.
160.
‘‘ਪਰੇ ਚ ਨਂ ਗਰਹਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਤਾ ਚੇ ਸੁਸਮਾਹਿਤੋ।
‘‘Pare ca naṃ garahanti, attā ce susamāhito;
ਮੋਘਂ ਪਰੇ ਗਰਹਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਤਾ ਹਿ ਸੁਸਮਾਹਿਤੋ’’ਤਿ॥
Moghaṃ pare garahanti, attā hi susamāhito’’ti.
– ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਭਾਸਿ।
– Gāthādvayamabhāsi.
ਤਤ੍ਥ ਪਰੇਤਿ ਅਤ੍ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੇ ਪਰੇ ਨਾਮ, ਇਧ ਪਨ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਅਞ੍ਞੇ ਬਾਲਾ ਪਰੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਅਜਾਨਿਤ੍વਾ ਅਪਰਿਯੋਗਾਹੇਤ੍વਾ ਭਾਸਨਤੋ ਗਰਹਾ વਿਯ ਪਸਂਸਾਪਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਭੂਤਾ। ਨਨ੍ਤਿ ਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ। ਪਸਂਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅવਿਦ੍ਦਸੁਭਾવੇਨ ਤਣ੍ਹਾવਿਪਨ੍ਨਤਾਯ વਾ, ਅਥ વਾ ਅਭੂਤਂਯੇવ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ‘‘ਅਸੁਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਝਾਨਲਾਭੀ, ਅਰਿਯੋ’’ਤਿ વਾ ਅਭੂਤਗੁਣਰੋਪਨੇਨ ਕਿਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ ਅਭਿਤ੍ਥવਨ੍ਤਿ। ਯੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਚ-ਸਦ੍ਦੋ, ਸੋ ਅਤ੍ਤੂਪਨਯਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਪਰੇ ਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤਿ ਚ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਤੇਸਂ ਪਸਂਸਨਮਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਸਂਸਾਯ વਤ੍ਥੁ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਤ੍ਤਾ ਚੇ ਅਸਮਾਹਿਤੋਤਿ ਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਪਰੇ ਪਸਂਸਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਚੇ ਸਯਂ ਅਸਮਾਹਿਤੋ ਮਗ੍ਗਸਮਾਧਿਨਾ ਫਲਸਮਾਧਿਨਾ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਸਮਾਧਿਮਤ੍ਤੇਨੇવ વਾ ਨ ਸਮਾਹਿਤੋ, ਸਮਾਧਾਨਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ વਿਬ੍ਭਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ ਚੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅਸਮਾਹਿਤੋ’’ਤਿ ਚ ਏਤੇਨ ਸਮਾਧਿਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਗੁਣਾਨਂ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਮੋਘਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ‘‘વਿਸਮਂ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ਪਰੇ ਪਸਂਸਨ੍ਤੀਤਿ ਯੇ ਤਂ ਅਸਮਾਹਿਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਮੋਘਂ ਮੁਧਾ ਅਮੂਲਕਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਅਤ੍ਤਾ ਹਿ ਅਸਮਾਹਿਤੋ ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਸਮਾਹਿਤਂ, ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha pareti attato aññe pare nāma, idha pana paṇḍitehi aññe bālā pareti adhippetā. Tesañhi ajānitvā apariyogāhetvā bhāsanato garahā viya pasaṃsāpi appamāṇabhūtā. Nanti naṃ puggalaṃ. Pasaṃsantīti aviddasubhāvena taṇhāvipannatāya vā, atha vā abhūtaṃyeva puggalaṃ ‘‘asuko bhikkhu jhānalābhī, ariyo’’ti vā abhūtaguṇaropanena kittenti abhitthavanti. Yo panettha ca-saddo, so attūpanayattho. Tena pare naṃ puggalaṃ pasaṃsanti ca, tañca kho tesaṃ pasaṃsanamattaṃ, na pana tasmiṃ pasaṃsāya vatthu atthīti imamatthaṃ dasseti. Attā ce asamāhitoti yaṃ puggalaṃ pare pasaṃsanti, so ce sayaṃ asamāhito maggasamādhinā phalasamādhinā upacārappanāsamādhimatteneva vā na samāhito, samādhānassa paṭipakkhabhūtānaṃ kilesānaṃ appahīnattā vikkhitto vibbhantacitto hoti ceti attho. ‘‘Asamāhito’’ti ca etena samādhinimittānaṃ guṇānaṃ abhāvaṃ dasseti. Moghanti bhāvanapuṃsakaniddeso ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu viya. Pare pasaṃsantīti ye taṃ asamāhitaṃ puggalaṃ pasaṃsanti, te moghaṃ mudhā amūlakaṃ pasaṃsanti. Kasmā? Attā hi asamāhito yasmā tassa puggalassa cittaṃ asamāhitaṃ, tasmāti attho.
ਦੁਤਿਯਗਾਥਾਯਂ ਗਰਹਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਿਦ੍ਦਸੁਭਾવੇਨ ਦੋਸਨ੍ਤਰਾਯ વਾ ਅਰਿਯਂ ਝਾਨਲਾਭਿਞ੍ਚ ਸਮਾਨਂ ‘‘ਅਸੁਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਜਾਗਰਿਯਂ ਨਾਨੁਯੁਞ੍ਜਤਿ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਗੋਦੁਹਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕਾਲਂ ਕੇવਲਂ ਕਾਯਦਲ਼੍ਹਿਬਹੁਲੋ ਨਿਦ੍ਦਾਰਾਮੋ ਭਸ੍ਸਾਰਾਮੋ ਸਙ੍ਗਣਿਕਾਰਾਮੋ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨਤਾવਿਭਾવਨੇਨ વਾ ਗੁਣਪਰਿਧਂਸਨੇਨ વਾ ਗਰਹਨ੍ਤਿ ਨਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਉਪਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤਿ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ ਪਠਮਗਾਥਾਯ વੁਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਥੇਰੇਨ ਇਮਾਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸਭਾવੇ ਸਿਰਿવਡ੍ਢਸ੍ਸ ਚ ਸਕਿਲੇਸਭਾવੇ ਪਕਾਸਿਤੇ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਿਰਿવਡ੍ਢੋ ਸਂવੇਗਜਾਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਸਦਤ੍ਥਂ ਪਰਿਪੂਰੇਸਿ, ਗਰਹਕਪੁਗ੍ਗਲਾ ਚ ਥੇਰਂ ਖਮਾਪੇਸੁਂ।
Dutiyagāthāyaṃ garahantīti attano aviddasubhāvena dosantarāya vā ariyaṃ jhānalābhiñca samānaṃ ‘‘asuko bhikkhu jāgariyaṃ nānuyuñjati antamaso goduhanamattampi kālaṃ kevalaṃ kāyadaḷhibahulo niddārāmo bhassārāmo saṅgaṇikārāmo viharatī’’tiādinā appaṭipajjamānatāvibhāvanena vā guṇaparidhaṃsanena vā garahanti nindanti, upakkosanti vāti attho. Sesaṃ paṭhamagāthāya vuttapariyāyena veditabbaṃ. Evaṃ therena imāhi gāthāhi attano nikkilesabhāve sirivaḍḍhassa ca sakilesabhāve pakāsite taṃ sutvā sirivaḍḍho saṃvegajāto vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva sadatthaṃ paripūresi, garahakapuggalā ca theraṃ khamāpesuṃ.
ਸਿਰਿਮਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Sirimattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ਦੁਤਿਯવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dutiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੧੦. ਸਿਰਿਮਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 10. Sirimattheragāthā