Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౬. సీతవనియత్థేరగాథావణ్ణనా
6. Sītavaniyattheragāthāvaṇṇanā
యో సీతవనన్తి ఆయస్మతో సమ్భూతత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? ఇతో కిర అట్ఠారసాధికస్స కప్పసతస్స మత్థకే అత్థదస్సీ నామ సమ్బుద్ధో లోకే ఉప్పజ్జిత్వా సదేవకం లోకం సంసారమహోఘతో తారేన్తో ఏకదివసం మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం గఙ్గాతీరం ఉపగచ్ఛి. తస్మిం కాలే అయం గహపతికులే నిబ్బత్తో తత్థ భగవన్తం పస్సిత్వా పసన్నమానసో ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా ‘‘కిం, భన్తే, పారం గన్తుకామత్థా’’తి పుచ్ఛి. భగవా ‘‘గమిస్సామా’’తి అవోచ. సో తావదేవ నావాసఙ్ఘాటం యోజేత్వా ఉపనేసి. సత్థా తం అనుకమ్పన్తో సహ భిక్ఖుసఙ్ఘేన నావం అభిరుహి. సో సయమ్పి అభిరుయ్హ సుఖేనేవ పరతీరం సమ్పాపేత్వా భగవన్తం భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చ దుతియదివసే మహాదానం పవత్తేత్వా అనుగన్త్వా పసన్నచిత్తో వన్దిత్వా నివత్తి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరిత్వా ఇతో తేరసాధికకప్పసతస్స మత్థకే ఖత్తియకులే నిబ్బత్తిత్వా రాజా అహోసి చక్కవత్తీ ధమ్మికో ధమ్మరాజా. సో సత్తే సుగతిమగ్గే పతిట్ఠాపేత్వా తతో చుతో ఏకనవుతికప్పే విపస్సిస్స భగవతో సాసనే పబ్బజిత్వా ధుతధమ్మే సమాదాయ సుసానే వసన్తో సమణధమ్మం అకాసి. పున కస్సపస్స భగవతో కాలేపి తస్స సాసనే తీహి సహాయేహి సద్ధిం పబ్బజిత్వా వీసతివస్ససహస్సాని సమణధమ్మం కత్వా ఏకం బుద్ధన్తరం దేవమనుస్సేసు సంసరిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజగహే బ్రాహ్మణమహాసాలస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి. తస్స ‘‘సమ్భూతో’’తి నామం అకంసు. సో వయప్పత్తో బ్రాహ్మణసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం గతో. భూమిజో జేయ్యసేనో అభిరాధనోతి తీహి సహాయేహి సద్ధిం భగవతో సన్తికం గతో ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజి. యే సన్ధాయ వుత్తం –
Yo sītavananti āyasmato sambhūtattherassa gāthā. Kā uppatti? Ito kira aṭṭhārasādhikassa kappasatassa matthake atthadassī nāma sambuddho loke uppajjitvā sadevakaṃ lokaṃ saṃsāramahoghato tārento ekadivasaṃ mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ gaṅgātīraṃ upagacchi. Tasmiṃ kāle ayaṃ gahapatikule nibbatto tattha bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘kiṃ, bhante, pāraṃ gantukāmatthā’’ti pucchi. Bhagavā ‘‘gamissāmā’’ti avoca. So tāvadeva nāvāsaṅghāṭaṃ yojetvā upanesi. Satthā taṃ anukampanto saha bhikkhusaṅghena nāvaṃ abhiruhi. So sayampi abhiruyha sukheneva paratīraṃ sampāpetvā bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca dutiyadivase mahādānaṃ pavattetvā anugantvā pasannacitto vanditvā nivatti. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaritvā ito terasādhikakappasatassa matthake khattiyakule nibbattitvā rājā ahosi cakkavattī dhammiko dhammarājā. So satte sugatimagge patiṭṭhāpetvā tato cuto ekanavutikappe vipassissa bhagavato sāsane pabbajitvā dhutadhamme samādāya susāne vasanto samaṇadhammaṃ akāsi. Puna kassapassa bhagavato kālepi tassa sāsane tīhi sahāyehi saddhiṃ pabbajitvā vīsativassasahassāni samaṇadhammaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇamahāsālassa putto hutvā nibbatti. Tassa ‘‘sambhūto’’ti nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gato. Bhūmijo jeyyaseno abhirādhanoti tīhi sahāyehi saddhiṃ bhagavato santikaṃ gato dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji. Ye sandhāya vuttaṃ –
‘‘భూమిజో జేయ్యసేనో చ, సమ్భూతో అభిరాధనో;
‘‘Bhūmijo jeyyaseno ca, sambhūto abhirādhano;
ఏతే ధమ్మం అభిఞ్ఞాసుం, సాసనే వరతాదినో’’తి.
Ete dhammaṃ abhiññāsuṃ, sāsane varatādino’’ti.
అథ సమ్భూతో భగవతో సన్తికే కాయగతాసతికమ్మట్ఠానం గహేత్వా నిబద్ధం సీతవనే వసతి. తేనేవాయస్మా ‘‘సీతవనియో’’తి పఞ్ఞాయిత్థ. తేన చ సమయేన వేస్సవణో మహారాజా కేనచిదేవ కరణీయేన జమ్బుదీపే దక్ఖిణదిసాభాగం ఉద్దిస్స ఆకాసేన గచ్ఛన్తో థేరం అబ్భోకాసే నిసీదిత్వా కమ్మట్ఠానం మనసికరోన్తం దిస్వా విమానతో ఓరుయ్హ థేరం వన్దిత్వా, ‘‘యదా థేరో సమాధితో వుట్ఠహిస్సతి, తదా మమ ఆగమనం ఆరోచేథ, ఆరక్ఖఞ్చస్స కరోథా’’తి ద్వే యక్ఖే ఆణాపేత్వా పక్కామి. తే థేరస్స సమీపే ఠత్వా మనసికారం పటిసంహరిత్వా నిసిన్నకాలే ఆరోచేసుం. తం సుత్వా థేరో ‘‘తుమ్హే మమ వచనేన వేస్సవణమహారాజస్స కథేథ, భగవతా అత్తనో సాసనే ఠితానం సతిఆరక్ఖా నామ ఠపితా అత్థి, సాయేవ మాదిసే రక్ఖతి, త్వం తత్థ అప్పోస్సుక్కో హోహి, భగవతో ఓవాదే ఠితానం ఏదిసాయ ఆరక్ఖాయ కరణీయం నత్థీ’’తి తే విస్సజ్జేత్వా తావదేవ విపస్సనం వడ్ఢేత్వా విజ్జాత్తయం సచ్ఛాకాసి. తతో వేస్సవణో నివత్తమానో థేరస్స సమీపం పత్వా ముఖాకారసల్లక్ఖణేనేవస్స కతకిచ్చభావం ఞత్వా సావత్థిం గన్త్వా భగవతో ఆరోచేత్వా సత్థు సమ్ముఖా థేరం అభిత్థవన్తో –
Atha sambhūto bhagavato santike kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ gahetvā nibaddhaṃ sītavane vasati. Tenevāyasmā ‘‘sītavaniyo’’ti paññāyittha. Tena ca samayena vessavaṇo mahārājā kenacideva karaṇīyena jambudīpe dakkhiṇadisābhāgaṃ uddissa ākāsena gacchanto theraṃ abbhokāse nisīditvā kammaṭṭhānaṃ manasikarontaṃ disvā vimānato oruyha theraṃ vanditvā, ‘‘yadā thero samādhito vuṭṭhahissati, tadā mama āgamanaṃ ārocetha, ārakkhañcassa karothā’’ti dve yakkhe āṇāpetvā pakkāmi. Te therassa samīpe ṭhatvā manasikāraṃ paṭisaṃharitvā nisinnakāle ārocesuṃ. Taṃ sutvā thero ‘‘tumhe mama vacanena vessavaṇamahārājassa kathetha, bhagavatā attano sāsane ṭhitānaṃ satiārakkhā nāma ṭhapitā atthi, sāyeva mādise rakkhati, tvaṃ tattha appossukko hohi, bhagavato ovāde ṭhitānaṃ edisāya ārakkhāya karaṇīyaṃ natthī’’ti te vissajjetvā tāvadeva vipassanaṃ vaḍḍhetvā vijjāttayaṃ sacchākāsi. Tato vessavaṇo nivattamāno therassa samīpaṃ patvā mukhākārasallakkhaṇenevassa katakiccabhāvaṃ ñatvā sāvatthiṃ gantvā bhagavato ārocetvā satthu sammukhā theraṃ abhitthavanto –
‘‘సతిఆరక్ఖసమ్పన్నో, ధితిమా వీరియసమాహితో;
‘‘Satiārakkhasampanno, dhitimā vīriyasamāhito;
అనుజాతో సత్థు సమ్భూతో, తేవిజ్జో మచ్చుపారగూ’’తి. –
Anujāto satthu sambhūto, tevijjo maccupāragū’’ti. –
ఇమాయ గాథాయ థేరస్స గుణే వణ్ణేసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౨౧.౧౫-౨౦) –
Imāya gāthāya therassa guṇe vaṇṇesi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.15-20) –
‘‘అత్థదస్సీ తు భగవా, ద్విపదిన్దో నరాసభో;
‘‘Atthadassī tu bhagavā, dvipadindo narāsabho;
పురక్ఖతో సావకేహి, గఙ్గాతీరముపాగమి.
Purakkhato sāvakehi, gaṅgātīramupāgami.
‘‘సమతిత్తి కాకపేయ్యా, గఙ్గా ఆసి దురుత్తరా;
‘‘Samatitti kākapeyyā, gaṅgā āsi duruttarā;
ఉత్తారయిం భిక్ఖుసఙ్ఘం, బుద్ధఞ్చ ద్విపదుత్తమం.
Uttārayiṃ bhikkhusaṅghaṃ, buddhañca dvipaduttamaṃ.
‘‘అట్ఠారసే కప్పసతే, యం కమ్మమకరిం తదా;
‘‘Aṭṭhārase kappasate, yaṃ kammamakariṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, తరణాయ ఇదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, taraṇāya idaṃ phalaṃ.
‘‘తేరసేతో కప్పసతే, పఞ్చ సబ్బోభవా అహుం;
‘‘Teraseto kappasate, pañca sabbobhavā ahuṃ;
సత్తరతనసమ్పన్నా, చక్కవత్తీ మహబ్బలా.
Sattaratanasampannā, cakkavattī mahabbalā.
‘‘పచ్ఛిమే చ భవే అస్మిం, జాతోహం బ్రాహ్మణే కులే;
‘‘Pacchime ca bhave asmiṃ, jātohaṃ brāhmaṇe kule;
సద్ధిం తీహి సహాయేహి, పబ్బజిం సత్థు సాసనే.
Saddhiṃ tīhi sahāyehi, pabbajiṃ satthu sāsane.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అథాయస్మా సమ్భూతో భగవన్తం దస్సనాయ గచ్ఛన్తే భిక్ఖూ దిస్వా ‘‘ఆవుసో, మమ వచనేన భగవతో పాదే సిరసా వన్దథ, ఏవఞ్చ వదేథా’’తి వత్వా ధమ్మాధికరణం అత్తనో సత్థు అవిహేఠితభావం పకాసేన్తో ‘‘యో సీతవన’’న్తి గాథమాహ. తే భిక్ఖూ భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా సమ్భూతత్థేరస్స సాసనం సమ్పవేదేన్తా, ‘‘ఆయస్మా, భన్తే, సమ్భూతో భగవతో పాదే సిరసా వన్దతి, ఏవఞ్చ వదతీ’’తి వత్వా తం గాథం ఆరోచేసుం, తం సుత్వా భగవా ‘‘పణ్డితో, భిక్ఖవే, సమ్భూతో భిక్ఖు పచ్చపాది ధమ్మస్సానుధమ్మం, న చ మం ధమ్మాధికరణం విహేఠేతి. వేస్సవణేన తస్సత్థో మయ్హం ఆరోచితా’’తి ఆహ.
Athāyasmā sambhūto bhagavantaṃ dassanāya gacchante bhikkhū disvā ‘‘āvuso, mama vacanena bhagavato pāde sirasā vandatha, evañca vadethā’’ti vatvā dhammādhikaraṇaṃ attano satthu aviheṭhitabhāvaṃ pakāsento ‘‘yo sītavana’’nti gāthamāha. Te bhikkhū bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā sambhūtattherassa sāsanaṃ sampavedentā, ‘‘āyasmā, bhante, sambhūto bhagavato pāde sirasā vandati, evañca vadatī’’ti vatvā taṃ gāthaṃ ārocesuṃ, taṃ sutvā bhagavā ‘‘paṇḍito, bhikkhave, sambhūto bhikkhu paccapādi dhammassānudhammaṃ, na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ viheṭheti. Vessavaṇena tassattho mayhaṃ ārocitā’’ti āha.
౬. యం పన తే భిక్ఖూ సమ్భూతత్థేరేన వుత్తం ‘‘యో సీతవన’’న్తి గాథం సత్థు నివేదేసుం. తత్థ సీతవనన్తి ఏవంనామకం రాజగహసమీపే మహన్తం భేరవసుసానవనం. ఉపగాతి నివాసనవసేన ఉపగచ్ఛి. ఏతేన భగవతా అనుఞ్ఞాతం పబ్బజితానురూపం నివాసనట్ఠానం దస్సేతి. భిక్ఖూతి సంసారభయస్స ఇక్ఖనతో భిన్నకిలేసతాయ చ భిక్ఖు. ఏకోతి అదుతియో, ఏతేన కాయవివేకం దస్సేతి. సన్తుసితోతి సన్తుట్ఠో. ఏతేన చతుపచ్చయసన్తోసలక్ఖణం అరియవంసం దస్సేతి. సమాహితత్తోతి ఉపచారప్పనాభేదేన సమాధినా సమాహితచిత్తో, ఏతేన చిత్తవివేకభావనాముఖేన భావనారామం అరియవంసం దస్సేతి. విజితావీతి సాసనే సమ్మాపటిపజ్జన్తేన విజేతబ్బం కిలేసగణం విజిత్వా ఠితో, ఏతేన ఉపధివివేకం దస్సేతి. భయహేతూనం కిలేసానం అపగతత్తా అపేతలోమహంసో, ఏతేన సమ్మాపటిపత్తియా ఫలం దస్సేతి. రక్ఖన్తి రక్ఖన్తో. కాయగతాసతిన్తి కాయారమ్మణం సతిం, కాయగతాసతికమ్మట్ఠానం పరిబ్రూహనవసేన అవిస్సజ్జేన్తో. ధితిమాతి ధీరో, సమాహితత్తం విజితావిభావతం వా ఉపాదాయ పటిపత్తిదస్సనమేతం. అయఞ్హేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – సో భిక్ఖు వివేకసుఖానుపేక్ఖాయ ఏకో సీతవనం ఉపాగమి, ఉపాగతో చ లోలభావాభావతో సన్తుట్ఠో ధితిమా కాయగతాసతికమ్మట్ఠానం భావేన్తో తథాధిగతం ఝానం పాదకం కత్వా ఆరద్ధవిపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా అధిగతేన అగ్గమగ్గేన సమాహితో విజితావీ చ హుత్వా కతకిచ్చతాయ భయహేతూనం సబ్బసో అపగతత్తా అపేతలోమహంసో జాతోతి.
6. Yaṃ pana te bhikkhū sambhūtattherena vuttaṃ ‘‘yo sītavana’’nti gāthaṃ satthu nivedesuṃ. Tattha sītavananti evaṃnāmakaṃ rājagahasamīpe mahantaṃ bheravasusānavanaṃ. Upagāti nivāsanavasena upagacchi. Etena bhagavatā anuññātaṃ pabbajitānurūpaṃ nivāsanaṭṭhānaṃ dasseti. Bhikkhūti saṃsārabhayassa ikkhanato bhinnakilesatāya ca bhikkhu. Ekoti adutiyo, etena kāyavivekaṃ dasseti. Santusitoti santuṭṭho. Etena catupaccayasantosalakkhaṇaṃ ariyavaṃsaṃ dasseti. Samāhitattoti upacārappanābhedena samādhinā samāhitacitto, etena cittavivekabhāvanāmukhena bhāvanārāmaṃ ariyavaṃsaṃ dasseti. Vijitāvīti sāsane sammāpaṭipajjantena vijetabbaṃ kilesagaṇaṃ vijitvā ṭhito, etena upadhivivekaṃ dasseti. Bhayahetūnaṃ kilesānaṃ apagatattā apetalomahaṃso, etena sammāpaṭipattiyā phalaṃ dasseti. Rakkhanti rakkhanto. Kāyagatāsatinti kāyārammaṇaṃ satiṃ, kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ paribrūhanavasena avissajjento. Dhitimāti dhīro, samāhitattaṃ vijitāvibhāvataṃ vā upādāya paṭipattidassanametaṃ. Ayañhettha saṅkhepattho – so bhikkhu vivekasukhānupekkhāya eko sītavanaṃ upāgami, upāgato ca lolabhāvābhāvato santuṭṭho dhitimā kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ bhāvento tathādhigataṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā āraddhavipassanaṃ ussukkāpetvā adhigatena aggamaggena samāhito vijitāvī ca hutvā katakiccatāya bhayahetūnaṃ sabbaso apagatattā apetalomahaṃso jātoti.
సీతవనియత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sītavaniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౬. సీతవనియత్థేరగాథా • 6. Sītavaniyattheragāthā