૧. સોણસુત્તવણ્ણના

1. Soṇasuttavaṇṇanā

૫૫. છટ્ઠસ્સ પઠમે સોણોતિ સુખુમાલસોણત્થેરો. સીતવનેતિ એવંનામકે સુસાને. તસ્મિં કિર પટિપાટિયા પઞ્ચ ચઙ્કમનપણ્ણસાલાસતાનિ માપિતાનિ, તેસુ થેરો અત્તનો સપ્પાયચઙ્કમનં ગહેત્વા સમણધમ્મં કરોતિ. તસ્સ આરદ્ધવીરિયસ્સ હુત્વા ચઙ્કમતો પાદતલાનિ ભિજ્જિંસુ, જાણૂહિ ચઙ્કમતો જાણુકાનિપિ હત્થતલાનિપિ ભિજ્જિંસુ, છિદ્દાનિ અહેસું. એવં આરદ્ધવીરિયો વિહરન્તો ઓભાસનિમિત્તમત્તકમ્પિ દસ્સેતું નાસક્ખિ. તસ્સ વીરિયેન કિલમિતકાયસ્સ કોટિયં પાસાણફલકે નિસિન્નસ્સ યો વિતક્કો ઉદપાદિ, તં દસ્સેતું અથ ખો આયસ્મતોતિઆદિ વુત્તં. તત્થ આરદ્ધવીરિયાતિ પરિપુણ્ણપગ્ગહિતવીરિયા. ન અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચતીતિ સચે હિ અહં ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂ વા અસ્સં વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂ વા નેય્યો વા, નૂન મે ચિત્તં વિમુચ્ચેય્ય. અદ્ધા પનસ્મિ પદપરમો, યેન મે ચિત્તં ન વિમુચ્ચતીતિ સન્નિટ્ઠાનં કત્વા સંવિજ્જન્તિ ખો પનાતિઆદીનિ ચિન્તેસિ. તત્થ ભોગાતિ ઉપયોગત્થે પચ્ચત્તં.

55. Chaṭṭhassa paṭhame soṇoti sukhumālasoṇatthero. Sītavaneti evaṃnāmake susāne. Tasmiṃ kira paṭipāṭiyā pañca caṅkamanapaṇṇasālāsatāni māpitāni, tesu thero attano sappāyacaṅkamanaṃ gahetvā samaṇadhammaṃ karoti. Tassa āraddhavīriyassa hutvā caṅkamato pādatalāni bhijjiṃsu, jāṇūhi caṅkamato jāṇukānipi hatthatalānipi bhijjiṃsu, chiddāni ahesuṃ. Evaṃ āraddhavīriyo viharanto obhāsanimittamattakampi dassetuṃ nāsakkhi. Tassa vīriyena kilamitakāyassa koṭiyaṃ pāsāṇaphalake nisinnassa yo vitakko udapādi, taṃ dassetuṃ atha kho āyasmatotiādi vuttaṃ. Tattha āraddhavīriyāti paripuṇṇapaggahitavīriyā. Na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatīti sace hi ahaṃ ugghaṭitaññū vā assaṃ vipañcitaññū vā neyyo vā, nūna me cittaṃ vimucceyya. Addhā panasmi padaparamo, yena me cittaṃ na vimuccatīti sanniṭṭhānaṃ katvā saṃvijjanti kho panātiādīni cintesi. Tattha bhogāti upayogatthe paccattaṃ.

પાતુરહોસીતિ થેરસ્સ ચિત્તાચારં ઞત્વા ‘‘અયં સોણો અજ્જ સીતવને પધાનભૂમિયં નિસિન્નો ઇમં વિતક્કં વિતક્કેતિ, ગન્ત્વાસ્સ વિતક્કં સહોત્થં ગણ્હિત્વા વીણોપમં કમ્મટ્ઠાનં કથેસ્સામી’’તિ પમુખે પાકટો અહોસિ. પઞ્ઞત્તે આસનેતિ પધાનિકભિક્ખૂ અત્તનો વસનટ્ઠાને ઓવદિતું આગતસ્સ બુદ્ધસ્સ ભગવતો નિસીદનત્થં યથાલાભેન આસનં પઞ્ઞાપેત્વાવ પધાનં કરોન્તિ, અઞ્ઞં અલભમાના પુરાણપણ્ણાનિપિ સન્થરિત્વા ઉપરિ સઙ્ઘાટિં પઞ્ઞપેન્તિ. થેરોપિ આસનં પઞ્ઞાપેત્વા પધાનં અકાસિ. તં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘પઞ્ઞત્તે આસને’’તિ.

Pāturahosīti therassa cittācāraṃ ñatvā ‘‘ayaṃ soṇo ajja sītavane padhānabhūmiyaṃ nisinno imaṃ vitakkaṃ vitakketi, gantvāssa vitakkaṃ sahotthaṃ gaṇhitvā vīṇopamaṃ kammaṭṭhānaṃ kathessāmī’’ti pamukhe pākaṭo ahosi. Paññatte āsaneti padhānikabhikkhū attano vasanaṭṭhāne ovadituṃ āgatassa buddhassa bhagavato nisīdanatthaṃ yathālābhena āsanaṃ paññāpetvāva padhānaṃ karonti, aññaṃ alabhamānā purāṇapaṇṇānipi santharitvā upari saṅghāṭiṃ paññapenti. Theropi āsanaṃ paññāpetvā padhānaṃ akāsi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘paññatte āsane’’ti.

તં કિં મઞ્ઞસીતિ સત્થા ‘‘ઇમસ્સ ભિક્ખુનો અવસેસકમ્મટ્ઠાનેહિ અત્થો નત્થિ, અયં ગન્ધબ્બસિપ્પે છેકો ચિણ્ણવસી, અત્તનો વિસયે કથિયમાનં ખિપ્પમેવ સલ્લક્ખેસ્સતી’’તિ વીણોપમં કથેતું ‘‘તં કિં મઞ્ઞસી’’તિઆદિમાહ. વીણાય તન્તિસ્સરે કુસલતા નામ વીણાય વાદનકુસલતા, સો ચ તત્થ કુસલો. માતાપિતરો હિસ્સ ‘‘અમ્હાકં પુત્તો અઞ્ઞં સિપ્પં સિક્ખન્તો કાયેન કિલમિસ્સતિ, ઇદં પન સયને નિસિન્નેનેવ સક્કા ઉગ્ગણ્હિતુ’’ન્તિ ગન્ધબ્બસિપ્પમેવ ઉગ્ગણ્હાપેસું. તસ્સ –

Taṃ kiṃ maññasīti satthā ‘‘imassa bhikkhuno avasesakammaṭṭhānehi attho natthi, ayaṃ gandhabbasippe cheko ciṇṇavasī, attano visaye kathiyamānaṃ khippameva sallakkhessatī’’ti vīṇopamaṃ kathetuṃ ‘‘taṃ kiṃ maññasī’’tiādimāha. Vīṇāya tantissare kusalatā nāma vīṇāya vādanakusalatā, so ca tattha kusalo. Mātāpitaro hissa ‘‘amhākaṃ putto aññaṃ sippaṃ sikkhanto kāyena kilamissati, idaṃ pana sayane nisinneneva sakkā uggaṇhitu’’nti gandhabbasippameva uggaṇhāpesuṃ. Tassa –

‘‘સત્ત સરા તયો ગામા, મુચ્છના એકવીસતિ;

‘‘Satta sarā tayo gāmā, mucchanā ekavīsati;

ઠાના એકૂનપઞ્ઞાસ, ઇચ્ચેતે સરમણ્ડલા’’તિ. –

Ṭhānā ekūnapaññāsa, iccete saramaṇḍalā’’ti. –

આદિકં ગન્ધબ્બસિપ્પં સબ્બમેવ પગુણં અહોસિ. અચ્ચાયતાતિ અતિઆયતા ખરમુચ્છના. સરવતીતિ સરસમ્પન્ના. કમ્મઞ્ઞાતિ કમ્મક્ખમા કમ્મયોગ્ગા. અતિસિથિલાતિ મન્દમુચ્છના. સમે ગુણે પતિટ્ઠિતાતિ મજ્ઝિમે સરે ઠપેત્વા મુચ્છિતા.

Ādikaṃ gandhabbasippaṃ sabbameva paguṇaṃ ahosi. Accāyatāti atiāyatā kharamucchanā. Saravatīti sarasampannā. Kammaññāti kammakkhamā kammayoggā. Atisithilāti mandamucchanā. Same guṇe patiṭṭhitāti majjhime sare ṭhapetvā mucchitā.

અચ્ચારદ્ધન્તિ અતિગાળ્હં. ઉદ્ધચ્ચાય સંવત્તતીતિ ઉદ્ધતભાવાય સંવત્તતિ. અતિલીનન્તિ અતિસિથિલં. કોસજ્જાયાતિ કુસીતભાવત્થાય. વીરિયસમથં અધિટ્ઠહાતિ વીરિયસમ્પયુત્તં સમથં અધિટ્ઠહ, વીરિયં સમથેન યોજેહીતિ અત્થો. ઇન્દ્રિયાનઞ્ચ સમતં પટિવિજ્ઝાતિ સદ્ધાદીનં ઇન્દ્રિયાનં સમતં સમભાવં અધિટ્ઠાહિ. તત્થ સદ્ધં પઞ્ઞાય, પઞ્ઞઞ્ચ સદ્ધાય, વીરિયં સમાધિના, સમાધિઞ્ચ વીરિયેન યોજયતા ઇન્દ્રિયાનં સમતા અધિટ્ઠિતા નામ હોતિ. સતિ પન સબ્બત્થિકા, સા સદા બલવતીયેવ વટ્ટતિ. તઞ્ચ પન તેસં યોજનાવિધાનં વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૬૦-૬૨) પકાસિતમેવ. તત્થ ચ નિમિત્તં ગણ્હાહીતિ તસ્મિઞ્ચ સમભાવે સતિ યેન આદાસે મુખબિમ્બેનેવ નિમિત્તેન ઉપ્પજ્જિતબ્બં, તં સમથનિમિત્તં વિપસ્સનાનિમિત્તં મગ્ગનિમિત્તં ફલનિમિત્તઞ્ચ ગણ્હાહિ નિબ્બત્તેહીતિ એવમસ્સ સત્થા અરહત્તે પક્ખિપિત્વા કમ્મટ્ઠાનં કથેસિ.

Accāraddhanti atigāḷhaṃ. Uddhaccāya saṃvattatīti uddhatabhāvāya saṃvattati. Atilīnanti atisithilaṃ. Kosajjāyāti kusītabhāvatthāya. Vīriyasamathaṃ adhiṭṭhahāti vīriyasampayuttaṃ samathaṃ adhiṭṭhaha, vīriyaṃ samathena yojehīti attho. Indriyānañca samataṃ paṭivijjhāti saddhādīnaṃ indriyānaṃ samataṃ samabhāvaṃ adhiṭṭhāhi. Tattha saddhaṃ paññāya, paññañca saddhāya, vīriyaṃ samādhinā, samādhiñca vīriyena yojayatā indriyānaṃ samatā adhiṭṭhitā nāma hoti. Sati pana sabbatthikā, sā sadā balavatīyeva vaṭṭati. Tañca pana tesaṃ yojanāvidhānaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.60-62) pakāsitameva. Tattha ca nimittaṃ gaṇhāhīti tasmiñca samabhāve sati yena ādāse mukhabimbeneva nimittena uppajjitabbaṃ, taṃ samathanimittaṃ vipassanānimittaṃ magganimittaṃ phalanimittañca gaṇhāhi nibbattehīti evamassa satthā arahatte pakkhipitvā kammaṭṭhānaṃ kathesi.

તત્થ ચ નિમિત્તં અગ્ગહેસીતિ સમથનિમિત્તઞ્ચ વિપસ્સનાનિમિત્તઞ્ચ અગ્ગહેસિ. છ ઠાનાનીતિ છ કારણાનિ. અધિમુત્તો હોતીતિ પટિવિજ્ઝિત્વા પચ્ચક્ખં કત્વા ઠિતો હોતિ. નેક્ખમ્માધિમુત્તોતિઆદિ સબ્બં અરહત્તવસેનેવ વુત્તં. અરહત્તઞ્હિ સબ્બકિલેસેહિ નિક્ખન્તત્તા નેક્ખમ્મં, તેહેવ પવિવિત્તત્તા પવિવેકો, બ્યાપજ્ઝાભાવતો અબ્યાપજ્ઝં, તણ્હાક્ખયન્તે ઉપ્પન્નત્તા તણ્હાક્ખયો , ઉપાદાનક્ખયન્તે ઉપ્પન્નત્તા ઉપાદાનક્ખયો, સમ્મોહાભાવતો અસમ્મોહોતિ વુચ્ચતિ.

Tattha ca nimittaṃ aggahesīti samathanimittañca vipassanānimittañca aggahesi. Cha ṭhānānīti cha kāraṇāni. Adhimutto hotīti paṭivijjhitvā paccakkhaṃ katvā ṭhito hoti. Nekkhammādhimuttotiādi sabbaṃ arahattavaseneva vuttaṃ. Arahattañhi sabbakilesehi nikkhantattā nekkhammaṃ, teheva pavivittattā paviveko, byāpajjhābhāvato abyāpajjhaṃ, taṇhākkhayante uppannattā taṇhākkhayo, upādānakkhayante uppannattā upādānakkhayo, sammohābhāvato asammohoti vuccati.

કેવલં સદ્ધામત્તકન્તિ પટિવેધરહિતં કેવલં પટિવેધપઞ્ઞાય અસમ્મિસ્સકં સદ્ધામત્તકં. પટિચયન્તિ પુનપ્પુનં કરણેન વડ્ઢિં. વીતરાગત્તાતિ મગ્ગપટિવેધેન રાગસ્સ વિગતત્તાયેવ નેક્ખમ્મસઙ્ખાતં અરહત્તં પટિવિજ્ઝિત્વા સચ્છિકત્વા ઠિતો હોતિ, ફલસમાપત્તિવિહારેન વિહરતિ, તન્નિન્નમાનસોયેવ ચ હોતીતિ અત્થો. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો.

Kevalaṃ saddhāmattakanti paṭivedharahitaṃ kevalaṃ paṭivedhapaññāya asammissakaṃ saddhāmattakaṃ. Paṭicayanti punappunaṃ karaṇena vaḍḍhiṃ. Vītarāgattāti maggapaṭivedhena rāgassa vigatattāyeva nekkhammasaṅkhātaṃ arahattaṃ paṭivijjhitvā sacchikatvā ṭhito hoti, phalasamāpattivihārena viharati, tanninnamānasoyeva ca hotīti attho. Sesapadesupi eseva nayo.

લાભસક્કારસિલોકન્તિ ચતુપચ્ચયલાભઞ્ચ તેસઞ્ઞેવ સુકતભાવઞ્ચ વણ્ણભણનઞ્ચ. નિકામયમાનોતિ ઇચ્છમાનો પત્થયમાનો. પવિવેકાધિમુત્તોતિ પવિવેકે અધિમુત્તો અરહન્તિ એવં અરહત્તં બ્યાકરોતીતિ અત્થો.

Lābhasakkārasilokanti catupaccayalābhañca tesaññeva sukatabhāvañca vaṇṇabhaṇanañca. Nikāmayamānoti icchamāno patthayamāno. Pavivekādhimuttoti paviveke adhimutto arahanti evaṃ arahattaṃ byākarotīti attho.

સીલબ્બતપરામાસન્તિ સીલઞ્ચ વતઞ્ચ પરામસિત્વા ગહિતં ગહણમત્તં. સારતો પચ્ચાગચ્છન્તોતિ સારભાવેન જાનન્તો. અબ્યાપજ્ઝાધિમુત્તોતિ અબ્યાપજ્ઝં અરહત્તં બ્યાકરોતિ. ઇમિનાવ નયેન સબ્બટ્ઠાનેસુ અત્થો દટ્ઠબ્બો. અપિચેત્થ ‘‘નેક્ખમ્માધિમુત્તોતિ ઇમસ્મિંયેવ અરહત્તં કથિતં, સેસેસુ પઞ્ચસુ નિબ્બાન’’ન્તિ એકે વદન્તિ. અપરે ‘‘અસમ્મોહાધિમુત્તોતિ એત્થેવ નિબ્બાનં કથિતં, સેસેસુ અરહત્ત’’ન્તિ વદન્તિ. અયં પનેત્થ સારો – સબ્બેસ્વેવ તેસુ અરહત્તમ્પિ નિબ્બાનમ્પિ કથિતમેવાતિ.

Sīlabbataparāmāsanti sīlañca vatañca parāmasitvā gahitaṃ gahaṇamattaṃ. Sāratopaccāgacchantoti sārabhāvena jānanto. Abyāpajjhādhimuttoti abyāpajjhaṃ arahattaṃ byākaroti. Imināva nayena sabbaṭṭhānesu attho daṭṭhabbo. Apicettha ‘‘nekkhammādhimuttoti imasmiṃyeva arahattaṃ kathitaṃ, sesesu pañcasu nibbāna’’nti eke vadanti. Apare ‘‘asammohādhimuttoti ettheva nibbānaṃ kathitaṃ, sesesu arahatta’’nti vadanti. Ayaṃ panettha sāro – sabbesveva tesu arahattampi nibbānampi kathitamevāti.

ભુસાતિ બલવન્તો દિબ્બરૂપસદિસા. નેવસ્સ ચિત્તં પરિયાદિયન્તીતિ એતસ્સ ખીણાસવસ્સ ચિત્તં ગહેત્વા ઠાતું ન સક્કોન્તિ. કિલેસા હિ ઉપ્પજ્જમાના ચિત્તં ગણ્હન્તિ નામ. અમિસ્સીકતન્તિ કિલેસા હિ આરમ્મણેન સદ્ધિં ચિત્તં મિસ્સં કરોન્તિ, તેસં અભાવા અમિસ્સીકતં. ઠિતન્તિ પતિટ્ઠિતં. આનેઞ્જપ્પત્તન્તિ અચલપ્પત્તં. વયઞ્ચસ્સાનુપસ્સતીતિ તસ્સ ચેસ ચિત્તસ્સ ઉપ્પાદમ્પિ વયમ્પિ પસ્સતિ. ભુસા વાતવુટ્ઠીતિ બલવા વાતક્ખન્ધો. નેવ સમ્પકમ્પેય્યાતિ એકભાગેન ચાલેતું ન સક્કુણેય્ય. ન સમ્પકમ્પેય્યાતિ થૂણં વિય સબ્બભાગતો કમ્પેતું ન સક્કુણેય્ય. ન સમ્પવેધેય્યાતિ વેધેત્વા પવેધેત્વા પાતેતું ન સક્કુણેય્ય.

Bhusāti balavanto dibbarūpasadisā. Nevassa cittaṃ pariyādiyantīti etassa khīṇāsavassa cittaṃ gahetvā ṭhātuṃ na sakkonti. Kilesā hi uppajjamānā cittaṃ gaṇhanti nāma. Amissīkatanti kilesā hi ārammaṇena saddhiṃ cittaṃ missaṃ karonti, tesaṃ abhāvā amissīkataṃ. Ṭhitanti patiṭṭhitaṃ. Āneñjappattanti acalappattaṃ. Vayañcassānupassatīti tassa cesa cittassa uppādampi vayampi passati. Bhusā vātavuṭṭhīti balavā vātakkhandho. Neva sampakampeyyāti ekabhāgena cāletuṃ na sakkuṇeyya. Na sampakampeyyāti thūṇaṃ viya sabbabhāgato kampetuṃ na sakkuṇeyya. Na sampavedheyyāti vedhetvā pavedhetvā pātetuṃ na sakkuṇeyya.

નેક્ખમ્મં અધિમુત્તસ્સાતિ અરહત્તં પટિવિજ્ઝિત્વા ઠિતસ્સ ખીણાસવસ્સ. સેસપદેસુપિ અરહત્તમેવ કથિતં. ઉપાદાનક્ખયસ્સ ચાતિ ઉપયોગત્થે સામિવચનં. અસમ્મોહઞ્ચ ચેતસોતિ ચિત્તસ્સ ચ અસમ્મોહં અધિમુત્તસ્સ. દિસ્વા આયતનુપ્પાદન્તિ આયતનાનં ઉપ્પાદઞ્ચ વયઞ્ચ દિસ્વા. સમ્મા ચિત્તં વિમુચ્ચતીતિ સમ્મા હેતુના નયેન ઇમાય વિપસ્સનાપટિપત્તિયા ફલસમાપત્તિવસેન ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, નિબ્બાનારમ્મણે અધિમુચ્ચતિ. અથ વા ઇમિના ખીણાસવસ્સ પટિપદા કથિતા. તસ્સ હિ આયતનુપ્પાદં દિસ્વા ઇમાય વિપસ્સનાય અધિગતસ્સ અરિયમગ્ગસ્સાનુભાવેન સબ્બકિલેસેહિ સમ્મા ચિત્તં વિમુચ્ચતિ. એવં તસ્સ સમ્મા વિમુત્તસ્સ…પે॰… ન વિજ્જતિ. તત્થ સન્તચિત્તસ્સાતિ નિબ્બુતચિત્તસ્સ. સેસમેત્થ ઉત્તાનત્થમેવાતિ.

Nekkhammaṃadhimuttassāti arahattaṃ paṭivijjhitvā ṭhitassa khīṇāsavassa. Sesapadesupi arahattameva kathitaṃ. Upādānakkhayassa cāti upayogatthe sāmivacanaṃ. Asammohañca cetasoti cittassa ca asammohaṃ adhimuttassa. Disvā āyatanuppādanti āyatanānaṃ uppādañca vayañca disvā. Sammā cittaṃ vimuccatīti sammā hetunā nayena imāya vipassanāpaṭipattiyā phalasamāpattivasena cittaṃ vimuccati, nibbānārammaṇe adhimuccati. Atha vā iminā khīṇāsavassa paṭipadā kathitā. Tassa hi āyatanuppādaṃ disvā imāya vipassanāya adhigatassa ariyamaggassānubhāvena sabbakilesehi sammā cittaṃ vimuccati. Evaṃ tassa sammā vimuttassa…pe… na vijjati. Tattha santacittassāti nibbutacittassa. Sesamettha uttānatthamevāti.

Next: ૨. ફગ્ગુનસુત્તવણ્ણના • 2. Phaggunasuttavaṇṇanā

Related texts:

તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૧. સોણસુત્તં • 1. Soṇasuttaṃ

ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ૧. સોણસુત્તવણ્ણના • 1. Soṇasuttavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact