| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೩. ಸೋಪಾಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
3. Sopākattheragāthāvaṇṇanā
ಯಥಾಪಿ ಏಕಪುತ್ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸೋಪಾಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಬೀಜಪೂರಫಲಾನಿ ಸತ್ಥು ಉಪನೇಸಿ। ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ ಭಗವಾ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ । ಸೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಚ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನೋ ಸಲಾಕಭತ್ತಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘುದ್ದೇಸವಸೇನ ತಿಣ್ಣಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಖೀರಭತ್ತಂ ಅದಾಸಿ। ಸೋ ತೇಹಿ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇಹಿ ಅಪರಾಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ಏಕದಾ ಮನುಸ್ಸಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಏಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಖೀರಭತ್ತಂ ಅದಾಸಿ। ಏವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸುಗತೀಸು ಏವ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಪುರಿಮಕಮ್ಮನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಾಯ ದುಗ್ಗತಿತ್ಥಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ। ತಸ್ಸ ಮಾತಾ ದಸ ಮಾಸೇ ಕುಚ್ಛಿನಾ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಪರಿಪಕ್ಕೇ ಗಬ್ಭೇ ವಿಜಾಯನಕಾಲೇ ವಿಜಾಯಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ಮುಚ್ಛಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಬಹುವೇಲಂ ಮತಾ ವಿಯ ನಿಪಜ್ಜಿ। ತಂ ಞಾತಕಾ ‘‘ಮತಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಸುಸಾನಂ ನೇತ್ವಾ ಚಿತಕಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ವಾತವುಟ್ಠಿಯಾ ಉಟ್ಠಿತಾಯ ಅಗ್ಗಿಂ ಅದತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು। ದಾರಕೋ ಪಚ್ಛಿಮಭಾವಿಕತ್ತಾ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ಅರೋಗೋ ನಿಕ್ಖಮಿ। ಮಾತಾ ಪನ ಕಾಲಮಕಾಸಿ। ದೇವತಾ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸರೂಪೇನ ಸುಸಾನಗೋಪಕಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಕತಿಪಯಕಾಲಂ ಪತಿರೂಪೇನ ಆಹಾರೇನ ಪೋಸೇಸಿ। ತತೋ ಪರಂ ಸುಸಾನಗೋಪಕೋ ಚ ನಂ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತಿ। ಸೋ ತಥಾ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೇನ ಸುಪಿಯೇನ ನಾಮ ದಾರಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕೀಳನ್ತೋ ವಿಚರತಿ। ತಸ್ಸ ಸುಸಾನೇ ಜಾತಸಂವಡ್ಢಭಾವತೋ ಸೋಪಾಕೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ।
Yathāpi ekaputtasminti āyasmato sopākattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro hutvā tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto kakusandhassa bhagavato kāle aññatarassa kuṭumbikassa putto hutvā nibbatto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto bījapūraphalāni satthu upanesi. Paṭiggahesi bhagavā anukampaṃ upādāya . So bhikkhusaṅghe ca abhippasanno salākabhattaṃ paṭṭhapetvā saṅghuddesavasena tiṇṇaṃ bhikkhūnaṃ yāvatāyukaṃ khīrabhattaṃ adāsi. So tehi puññakammehi aparāparaṃ devamanussesu sampattiṃ anubhavanto ekadā manussayoniyaṃ nibbatto ekassa paccekabuddhassa khīrabhattaṃ adāsi. Evaṃ tattha tattha puññāni katvā sugatīsu eva paribbhamanto imasmiṃ buddhuppāde purimakammanissandena sāvatthiyaṃ aññatarāya duggatitthiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa mātā dasa māse kucchinā pariharitvā paripakke gabbhe vijāyanakāle vijāyituṃ asakkontī mucchaṃ āpajjitvā bahuvelaṃ matā viya nipajji. Taṃ ñātakā ‘‘matā’’ti saññāya susānaṃ netvā citakaṃ āropetvā devatānubhāvena vātavuṭṭhiyā uṭṭhitāya aggiṃ adatvā pakkamiṃsu. Dārako pacchimabhāvikattā devatānubhāvena mātukucchito arogo nikkhami. Mātā pana kālamakāsi. Devatā taṃ gahetvā manussarūpena susānagopakassa gehe ṭhapetvā katipayakālaṃ patirūpena āhārena posesi. Tato paraṃ susānagopako ca naṃ attano puttaṃ katvā vaḍḍheti. So tathā vaḍḍhento tassa puttena supiyena nāma dārakena saddhiṃ kīḷanto vicarati. Tassa susāne jātasaṃvaḍḍhabhāvato sopākoti samaññā ahosi.
ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಂ ತಂ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚೂಸವೇಲಾಯ ಞಾಣಜಾಲಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ವೇನೇಯ್ಯಬನ್ಧವೇ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಞಾಣಜಲನ್ತೋಗಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಸುಸಾನಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ। ದಾರಕೋ ಪುಬ್ಬಹೇತುನಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ। ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ‘‘ಪಿತರಾ ಅನುಞ್ಞಾತೋಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಪಿತರಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ನೇಸಿ। ತಸ್ಸ ಪಿತಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ದಾರಕಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಥಾ’’ತಿ ಅನುಜಾನಿ। ಸತ್ಥಾ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ನಿಯೋಜೇಸಿ। ಸೋ ಮೇತ್ತಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಸಾನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಚ ಚಿರಸ್ಸೇವ ಮೇತ್ತಾಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೨.೪೫.೧-೭) –
Athekadivasaṃ sattavassikaṃ taṃ bhagavā paccūsavelāya ñāṇajālaṃ pattharitvā veneyyabandhave oloketvā ñāṇajalantogadhaṃ disvā susānaṭṭhānaṃ agamāsi. Dārako pubbahetunā codiyamāno pasannamānaso satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā aṭṭhāsi. Satthā tassa dhammaṃ kathesi. So dhammaṃ sutvā pabbajjaṃ yācitvā ‘‘pitarā anuññātosī’’ti vutto pitaraṃ satthu santikaṃ nesi. Tassa pitā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘bhante, imaṃ dārakaṃ pabbājethā’’ti anujāni. Satthā taṃ pabbājetvā mettābhāvanāya niyojesi. So mettākammaṭṭhānaṃ gahetvā susāne viharanto ca cirasseva mettājhānaṃ nibbattetvā jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.45.1-7) –
‘‘ಕಕುಸನ್ಧೋ ಮಹಾವೀರೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗೂ।
‘‘Kakusandho mahāvīro, sabbadhammāna pāragū;
ಗಣಮ್ಹಾ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ಸೋ, ಅಗಮಾಸಿ ವನನ್ತರಂ॥
Gaṇamhā vūpakaṭṭho so, agamāsi vanantaraṃ.
‘‘ಬೀಜಮಿಞ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಲತಾಯ ಆವುಣಿಂ ಅಹಂ।
‘‘Bījamiñjaṃ gahetvāna, latāya āvuṇiṃ ahaṃ;
ಭಗವಾ ತಮ್ಹಿ ಸಮಯೇ, ಝಾಯತೇ ಪಬ್ಬತನ್ತರೇ॥
Bhagavā tamhi samaye, jhāyate pabbatantare.
‘‘ದಿಸ್ವಾನಹಂ ದೇವದೇವಂ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ।
‘‘Disvānahaṃ devadevaṃ, vippasannena cetasā;
ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸ್ಸ ವೀರಸ್ಸ, ಬೀಜಮಿಞ್ಜಮದಾಸಹಂ॥
Dakkhiṇeyyassa vīrassa, bījamiñjamadāsahaṃ.
‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಯಂ ಮಿಞ್ಜಮದದಿಂ ತದಾ।
‘‘Imasmiṃyeva kappamhi, yaṃ miñjamadadiṃ tadā;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬೀಜಮಿಞ್ಜಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, bījamiñjassidaṃ phalaṃ.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಅರಹಾ ಹುತ್ವಾ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸೋಸಾನಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾಪಿ ಏಕಪುತ್ತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
Arahā hutvā pana aññesaṃ sosānikabhikkhūnaṃ mettābhāvanāvidhiṃ dassento ‘‘yathāpi ekaputtasmi’’nti gāthaṃ abhāsi.
೩೩. ತತ್ಥ ಯಥಾತಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಏಕಪುತ್ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪುನಾತಿ ಚ ಕುಲವಂಸಂ ತಾಯತಿ ಚಾತಿ ಪುತ್ತೋ, ಅತ್ರಜಾದಿಭೇದೋ ಪುತ್ತೋ। ಏಕೋ ಪುತ್ತೋ ಏಕಪುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಏಕಪುತ್ತಸ್ಮಿಂ। ವಿಸಯೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ಪಿಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬತಾಯ ಚೇವ ಏಕಪುತ್ತತಾಯ ಚ ರೂಪಸೀಲಾಚಾರಾದೀಹಿ ಚ ಪೇಮಕರಣಟ್ಠಾನಭೂತೇ। ಕುಸಲೀತಿ ಕುಸಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ಖೇಮಂ ಸೋತ್ಥಿಭಾವೋ, ತಂ ಲಭಿತಬ್ಬಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕುಸಲೀ, ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತೇಸೀ ಮೇತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ। ಸಬ್ಬೇಸು ಪಾಣೇಸೂತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಸತ್ತೇಸು। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬಾಸು ದಿಸಾಸು ಸಬ್ಬೇಸು ವಾ ಭವಾದೀಸು, ಸಬ್ಬಾಸು ವಾ ಅವತ್ಥಾಸು। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಏಕಪುತ್ತಕೇ ಪಿಯೇ ಮನಾಪೇ ಮಾತಾಪಿತಾ ಕುಸಲೀ ಏಕನ್ತಹಿತೇಸೀ ಭವೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಪುರತ್ಥಿಮಾದಿಭೇದಾಸು ಸಬ್ಬಾಸು ದಿಸಾಸು, ಕಾಮಭವಾದಿಭೇದೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಭವೇಸು ದಹರಾದಿಭೇದಾಸು ಸಬ್ಬಾಸು ಅವತ್ಥಾಸು ಚ ಠಿತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಸತ್ತೇಸು ಏಕನ್ತಹಿತೇಸಿತಾಯ ಕುಸಲೀ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ಮಿತ್ತೋ ಉದಾಸೀನೋ ಪಞ್ಚತ್ಥಿಕೋ’’ತಿ ಸೀಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಸೀಮಾಸಮ್ಭೇದವಸೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕರಸಂ ಮೇತ್ತಂ ಭಾವೇಯ್ಯಾತಿ। ಇಮಂ ಪನ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಏವಂ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಂ ಅನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯಾಥ, ಯೇ ತೇ ಭಗವತಾ ‘ಸುಖಂ ಸುಪತೀ’ತಿಆದಿನಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೧.೧೫) ಏಕಾದಸ ಮೇತ್ತಾನಿಸಂಸಾ ವುತ್ತಾ, ಏಕಂಸೇನ ತೇಸಂ ಭಾಗಿನೋ ಭವಥಾ’’ತಿ ಓವಾದಮದಾಸಿ।
33. Tattha yathāti opammatthe nipāto. Ekaputtasminti punāti ca kulavaṃsaṃ tāyati cāti putto, atrajādibhedo putto. Eko putto ekaputto, tasmiṃ ekaputtasmiṃ. Visaye cetaṃ bhummavacanaṃ. Piyasminti piyāyitabbatāya ceva ekaputtatāya ca rūpasīlācārādīhi ca pemakaraṇaṭṭhānabhūte. Kusalīti kusalaṃ vuccati khemaṃ sotthibhāvo, taṃ labhitabbaṃ etassa atthīti kusalī, sattānaṃ hitesī mettajjhāsayo. Sabbesu pāṇesūti sabbesu sattesu. Sabbatthāti sabbāsu disāsu sabbesu vā bhavādīsu, sabbāsu vā avatthāsu. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ekaputtake piye manāpe mātāpitā kusalī ekantahitesī bhaveyya, evaṃ puratthimādibhedāsu sabbāsu disāsu, kāmabhavādibhedesu sabbesu bhavesu daharādibhedāsu sabbāsu avatthāsu ca ṭhitesu sabbesu sattesu ekantahitesitāya kusalī bhaveyya, ‘‘mitto udāsīno pañcatthiko’’ti sīmaṃ akatvā sīmāsambhedavasena sabbattha ekarasaṃ mettaṃ bhāveyyāti. Imaṃ pana gāthaṃ vatvā ‘‘sace tumhe āyasmanto evaṃ mettābhāvanaṃ anuyuñjeyyātha, ye te bhagavatā ‘sukhaṃ supatī’tiādinā (a. ni. 11.15) ekādasa mettānisaṃsā vuttā, ekaṃsena tesaṃ bhāgino bhavathā’’ti ovādamadāsi.
ಸೋಪಾಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sopākattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೩. ಸೋಪಾಕತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 3. Sopākattheragāthā
