| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
७. सुभूतिसुत्तवण्णना
7. Subhūtisuttavaṇṇanā
५७. सत्तमे सुभूतीति तस्स थेरस्स नामं। सो हि आयस्मा पदुमुत्तरस्स भगवतो पादमूले कताभिनीहारो कप्पसतसहस्सं उपचितपुञ्ञसम्भारो इमस्मिं बुद्धुप्पादे उळारविभवे गहपतिकुले उप्पन्नो भगवतो धम्मदेसनं सुत्वा संवेगजातो घरा निक्खम्म पब्बजित्वा कताधिकारत्ता घटेन्तो वायमन्तो न चिरस्सेव छळभिञ्ञो जातो, ब्रह्मविहारभावनाय पन उक्कंसपारमिप्पत्तिया ‘‘एतदग्गं, भिक्खवे, मम सावकानं भिक्खूनं अरणविहारीनं यदिदं सुभूती’’ति (अ॰ नि॰ १.२०१) अरणविहारे भगवता एतदग्गे ठपितो। सो एकदिवसं सायन्हसमयं दिवाट्ठानतो विहारङ्गणं ओतिण्णो चतुपरिसमज्झे भगवन्तं धम्मं देसेन्तं दिस्वा ‘‘देसनापरियोसाने वुट्ठहित्वा वन्दिस्सामी’’ति कालपरिच्छेदं कत्वा भगवतो अविदूरे अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले निसिन्नो फलसमापत्तिं समापज्जि। तेन वुत्तं – ‘‘तेन खो पन समयेन आयस्मा सुभूति…पे॰… समापज्जित्वा’’ति।
57. Sattame subhūtīti tassa therassa nāmaṃ. So hi āyasmā padumuttarassa bhagavato pādamūle katābhinīhāro kappasatasahassaṃ upacitapuññasambhāro imasmiṃ buddhuppāde uḷāravibhave gahapatikule uppanno bhagavato dhammadesanaṃ sutvā saṃvegajāto gharā nikkhamma pabbajitvā katādhikārattā ghaṭento vāyamanto na cirasseva chaḷabhiñño jāto, brahmavihārabhāvanāya pana ukkaṃsapāramippattiyā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ araṇavihārīnaṃ yadidaṃ subhūtī’’ti (a. ni. 1.201) araṇavihāre bhagavatā etadagge ṭhapito. So ekadivasaṃ sāyanhasamayaṃ divāṭṭhānato vihāraṅgaṇaṃ otiṇṇo catuparisamajjhe bhagavantaṃ dhammaṃ desentaṃ disvā ‘‘desanāpariyosāne vuṭṭhahitvā vandissāmī’’ti kālaparicchedaṃ katvā bhagavato avidūre aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinno phalasamāpattiṃ samāpajji. Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena āyasmā subhūti…pe… samāpajjitvā’’ti.
तत्थ दुतियज्झानतो पट्ठाय रूपावचरसमाधि सब्बोपि अरूपावचरसमाधि अवितक्कसमाधि एव। इध पन चतुत्थज्झानपादको अरहत्तफलसमाधि ‘‘अवितक्कसमाधी’’ति अधिप्पेतो। दुतियज्झानादीहि पहीना मिच्छावितक्का न ताव सुप्पहीना अच्चन्तपहानाभावतो, अरियमग्गेन पन पहीना एव पुन पहानकिच्चाभावतो। तस्मा अग्गमग्गपरियोसानभूतो अरहत्तफलसमाधि सब्बेसं मिच्छावितक्कानं पहानन्ते उप्पन्नत्ता विसेसतो ‘‘अवितक्कसमाधी’’ति वत्तब्बतं अरहति, पगेव चतुत्थज्झानपादको। तेन वुत्तं – ‘‘इध पन चतुत्थज्झानपादको अरहत्तफलसमाधि ‘अवितक्कसमाधी’ति अधिप्पेतो’’ति।
Tattha dutiyajjhānato paṭṭhāya rūpāvacarasamādhi sabbopi arūpāvacarasamādhi avitakkasamādhi eva. Idha pana catutthajjhānapādako arahattaphalasamādhi ‘‘avitakkasamādhī’’ti adhippeto. Dutiyajjhānādīhi pahīnā micchāvitakkā na tāva suppahīnā accantapahānābhāvato, ariyamaggena pana pahīnā eva puna pahānakiccābhāvato. Tasmā aggamaggapariyosānabhūto arahattaphalasamādhi sabbesaṃ micchāvitakkānaṃ pahānante uppannattā visesato ‘‘avitakkasamādhī’’ti vattabbataṃ arahati, pageva catutthajjhānapādako. Tena vuttaṃ – ‘‘idha pana catutthajjhānapādako arahattaphalasamādhi ‘avitakkasamādhī’ti adhippeto’’ti.
एतमत्थं विदित्वाति एतं आयस्मतो सुभूतिस्स सब्बमिच्छावितक्कसब्बसंकिलेसपहानसङ्खातं अत्थं सब्बाकारतो जानित्वा तदत्थदीपकं इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ āyasmato subhūtissa sabbamicchāvitakkasabbasaṃkilesapahānasaṅkhātaṃ atthaṃ sabbākārato jānitvā tadatthadīpakaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ यस्स वितक्का विधूपिताति येन अरियपुग्गलेन, यस्स वा अरियपुग्गलस्स कामवितक्कादयो सब्बेपि मिच्छावितक्का विधूपिता अरियमग्गञाणेन सन्तापिता समुच्छिन्ना। अज्झत्तं सुविकप्पिता असेसाति नियकज्झत्तसङ्खाते अत्तनो सन्ताने उप्पज्जनारहा सुविकप्पिता सुट्ठु विकप्पिता असेसतो, किञ्चिपि असेसेत्वा सुसमुच्छिन्नाति अत्थो। तं सङ्गमतिच्च अरूपसञ्ञीति एत्थ न्ति निपातमत्तं। अथ वा हेतुअत्थो तंसद्दो। यस्मा अनवसेसेन मिच्छावितक्का समुच्छिन्ना, तस्मा रागसङ्गादिकं पञ्चविधं सङ्गं, सब्बम्पि वा किलेससङ्गं अतिच्च अतिक्कमित्वा अतिक्कमनहेतु रूपसभावाभावतो रुप्पनसङ्खातस्स च विकारस्स तत्थ अभावतो निब्बिकारहेतुभावतो वा ‘‘अरूप’’न्ति लद्धनामं निब्बानं आरम्मणं कत्वा पवत्ताहि मग्गफलसञ्ञाहि अरूपसञ्ञी। चतुयोगातिगतोति कामयोगो भवयोगो दिट्ठियोगो अविज्जायोगोति चत्तारो योगे यथारहं चतूहिपि मग्गेहि अतिक्कमित्वा गतो। न जातु मेतीति मकारो पदसन्धिकरो, जातु एकंसेनेव पुनब्भवाय न एति, आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्ति तस्स नत्थीति अत्थो। ‘‘न जाति मेती’’तिपि पठन्ति, सो एवत्थो। इति भगवा आयस्मतो सुभूतिस्स अरहत्तफलसमापत्तिविहारं अनुपादिसेसनिब्बानञ्च आरब्भ पीतिवेगविस्सट्ठं उदानं उदानेसि।
Tattha yassa vitakkā vidhūpitāti yena ariyapuggalena, yassa vā ariyapuggalassa kāmavitakkādayo sabbepi micchāvitakkā vidhūpitā ariyamaggañāṇena santāpitā samucchinnā. Ajjhattaṃ suvikappitā asesāti niyakajjhattasaṅkhāte attano santāne uppajjanārahā suvikappitā suṭṭhu vikappitā asesato, kiñcipi asesetvā susamucchinnāti attho. Taṃ saṅgamaticca arūpasaññīti ettha nti nipātamattaṃ. Atha vā hetuattho taṃsaddo. Yasmā anavasesena micchāvitakkā samucchinnā, tasmā rāgasaṅgādikaṃ pañcavidhaṃ saṅgaṃ, sabbampi vā kilesasaṅgaṃ aticca atikkamitvā atikkamanahetu rūpasabhāvābhāvato ruppanasaṅkhātassa ca vikārassa tattha abhāvato nibbikārahetubhāvato vā ‘‘arūpa’’nti laddhanāmaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattāhi maggaphalasaññāhi arūpasaññī. Catuyogātigatoti kāmayogo bhavayogo diṭṭhiyogo avijjāyogoti cattāro yoge yathārahaṃ catūhipi maggehi atikkamitvā gato. Na jātu metīti makāro padasandhikaro, jātu ekaṃseneva punabbhavāya na eti, āyatiṃ punabbhavābhinibbatti tassa natthīti attho. ‘‘Na jāti metī’’tipi paṭhanti, so evattho. Iti bhagavā āyasmato subhūtissa arahattaphalasamāpattivihāraṃ anupādisesanibbānañca ārabbha pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānesi.
सत्तमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ७. सुभूतिसुत्तं • 7. Subhūtisuttaṃ
