Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ౧. ఏకకనిపాతో

    1. Ekakanipāto

    ౧. పఠమవగ్గో

    1. Paṭhamavaggo

    ౧. సుభూతిత్థేరగాథావణ్ణనా

    1. Subhūtittheragāthāvaṇṇanā

    ఇదాని ఛన్నా మే కుటికాతిఆదినయప్పవత్తానం థేరగాథానం అత్థవణ్ణనా హోతి. సా పనాయం అత్థవణ్ణనా యస్మా తాసం తాసం గాథానం అట్ఠుప్పత్తిం పకాసేత్వా వుచ్చమానా పాకటా హోతి సువిఞ్ఞేయ్యా చ. తస్మా తత్థ తత్థ అట్ఠుప్పత్తిం పకాసేత్వా అత్థవణ్ణనం కరిస్సామాతి.

    Idāni channāme kuṭikātiādinayappavattānaṃ theragāthānaṃ atthavaṇṇanā hoti. Sā panāyaṃ atthavaṇṇanā yasmā tāsaṃ tāsaṃ gāthānaṃ aṭṭhuppattiṃ pakāsetvā vuccamānā pākaṭā hoti suviññeyyā ca. Tasmā tattha tattha aṭṭhuppattiṃ pakāsetvā atthavaṇṇanaṃ karissāmāti.

    తత్థ ఛన్నా మే కుటికాతిగాథాయ కా ఉప్పత్తి? వుచ్చతే – ఇతో కిర కప్పసతసహస్సమత్థకే అనుప్పన్నేయేవ పదుముత్తరే భగవతి లోకనాథే హంసవతీనామకే నగరే అఞ్ఞతరస్స బ్రాహ్మణమహాసాలస్స ఏకో పుత్తో ఉప్పజ్జి. తస్స ‘‘నన్దమాణవో’’తి నామం అకంసు. సో వయప్పత్తో తయో వేదే ఉగ్గణ్హిత్వా తత్థ సారం అపస్సన్తో అత్తనో పరివారభూతేహి చతుచత్తాలీసాయ మాణవకసహస్సేహి సద్ధిం పబ్బతపాదే ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా అట్ఠ సమాపత్తియో పఞ్చ చ అభిఞ్ఞాయో నిబ్బత్తేసి. అన్తేవాసికానమ్పి కమ్మట్ఠానం ఆచిక్ఖి. తేపి న చిరేనేవ ఝానలాభినో అహేసుం.

    Tattha channā me kuṭikātigāthāya kā uppatti? Vuccate – ito kira kappasatasahassamatthake anuppanneyeva padumuttare bhagavati lokanāthe haṃsavatīnāmake nagare aññatarassa brāhmaṇamahāsālassa eko putto uppajji. Tassa ‘‘nandamāṇavo’’ti nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā tattha sāraṃ apassanto attano parivārabhūtehi catucattālīsāya māṇavakasahassehi saddhiṃ pabbatapāde isipabbajjaṃ pabbajitvā aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo nibbattesi. Antevāsikānampi kammaṭṭhānaṃ ācikkhi. Tepi na cireneva jhānalābhino ahesuṃ.

    తేన చ సమయేన పదుముత్తరో భగవా లోకే ఉప్పజ్జిత్వా హంసవతీనగరం ఉపనిస్సాయ విహరన్తో ఏకదివసం పచ్చూససమయే లోకం వోలోకేన్తో నన్దతాపసస్స అన్తేవాసికజటిలానం అరహత్తూపనిస్సయం నన్దతాపసస్స చ ద్వీహఙ్గేహి సమన్నాగతస్స సావకట్ఠానన్తరస్స పత్థనం దిస్వా పాతోవ సరీరపటిజగ్గనం కత్వా పుబ్బణ్హసమయే పత్తచీవరమాదాయ అఞ్ఞం కఞ్చి అనామన్తేత్వా సీహో వియ ఏకచరో నన్దతాపసస్స అన్తేవాసికేసు ఫలాఫలత్థాయ గతేసు ‘‘బుద్ధభావం మే జానాతూ’’తి పస్సన్తస్సేవ నన్దతాపసస్స ఆకాసతో ఓతరిత్వా పథవియం పతిట్ఠాసి. నన్దతాపసో బుద్ధానుభావఞ్చేవ లక్ఖణపారిపూరిఞ్చ దిస్వా లక్ఖణమన్తే సమ్మసిత్వా ‘‘ఇమేహి లక్ఖణేహి సమన్నాగతో నామ అగారం అజ్ఝావసన్తో రాజా హోతి చక్కవత్తీ, పబ్బజన్తో లోకే వివటచ్ఛదో సబ్బఞ్ఞూ బుద్ధో హోతి. అయం పురిసాజానీయో నిస్సంసయం బుద్ధోతి ఞత్వా పచ్చుగ్గమనం కత్వా, పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా, ఆసనం పఞ్ఞాపేత్వా, అదాసి. నిసీది భగవా పఞ్ఞత్తే ఆసనే. నన్దతాపసోపి అత్తనో అనుచ్ఛవికం ఆసనం గహేత్వా ఏకమన్తం నిసీది.

    Tena ca samayena padumuttaro bhagavā loke uppajjitvā haṃsavatīnagaraṃ upanissāya viharanto ekadivasaṃ paccūsasamaye lokaṃ volokento nandatāpasassa antevāsikajaṭilānaṃ arahattūpanissayaṃ nandatāpasassa ca dvīhaṅgehi samannāgatassa sāvakaṭṭhānantarassa patthanaṃ disvā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā pubbaṇhasamaye pattacīvaramādāya aññaṃ kañci anāmantetvā sīho viya ekacaro nandatāpasassa antevāsikesu phalāphalatthāya gatesu ‘‘buddhabhāvaṃ me jānātū’’ti passantasseva nandatāpasassa ākāsato otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi. Nandatāpaso buddhānubhāvañceva lakkhaṇapāripūriñca disvā lakkhaṇamante sammasitvā ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato nāma agāraṃ ajjhāvasanto rājā hoti cakkavattī, pabbajanto loke vivaṭacchado sabbaññū buddho hoti. Ayaṃ purisājānīyo nissaṃsayaṃ buddhoti ñatvā paccuggamanaṃ katvā, pañcapatiṭṭhitena vanditvā, āsanaṃ paññāpetvā, adāsi. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Nandatāpasopi attano anucchavikaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi.

    తస్మిం సమయే చతుచత్తాలీససహస్సజటిలా పణీతపణీతాని ఓజవన్తాని ఫలాఫలాని గహేత్వా ఆచరియస్స సన్తికం సమ్పత్తా బుద్ధానఞ్చేవ ఆచరియస్స చ నిసిన్నాసనం ఓలోకేన్తా ఆహంసు – ‘‘ఆచరియ, మయం ‘ఇమస్మిం లోకే తుమ్హేహి మహన్తతరో నత్థీ’తి విచరామ, అయం పన పురిసో తుమ్హేహి మహన్తతరో మఞ్ఞే’’తి. నన్దతాపసో, ‘‘తాతా, కిం వదేథ, సాసపేన సద్ధిం అట్ఠసట్ఠిసతసహస్సయోజనుబ్బేధం సినేరుం ఉపమేతుం ఇచ్ఛథ, సబ్బఞ్ఞుబుద్ధేన సద్ధిం మా మం ఉపమిత్థా’’తి ఆహ. అథ తే తాపసా ‘‘సచే అయం ఓరకో అభవిస్స, న అమ్హాకం ఆచరియో ఏవం ఉపమం ఆహరేయ్య, యావ మహా వతాయం పురిసాజానీయో’’తి పాదేసు నిపతిత్వా సిరసా వన్దింసు. అథ తే ఆచరియో ఆహ – ‘‘తాతా, అమ్హాకం బుద్ధానం అనుచ్ఛవికో దేయ్యధమ్మో నత్థి, భగవా చ భిక్ఖాచారవేలాయం ఇధాగతో, తస్మా మయం యథాబలం దేయ్యధమ్మం దస్సామ, తుమ్హే యం యం పణీతం ఫలాఫలం ఆనీతం, తం తం ఆహరథా’’తి వత్వా ఆహరాపేత్వా హత్థే ధోవిత్వా సయం తథాగతస్స పత్తే పతిట్ఠాపేసి. సత్థారా ఫలాఫలే పటిగ్గహితమత్తే దేవతా దిబ్బోజం పక్ఖిపింసు. తాపసో ఉదకమ్పి సయమేవ పరిస్సావేత్వా అదాసి. తతో భోజనకిచ్చం నిట్ఠాపేత్వా నిసిన్నే సత్థరి సబ్బే అన్తేవాసికే పక్కోసిత్వా సత్థు సన్తికే సారణీయం కథం కథేన్తో నిసీది. సత్థా ‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘో ఆగచ్ఛతూ’’తి చిన్తేసి. భిక్ఖూ సత్థు చిత్తం ఞత్వా సతసహస్సమత్తా ఖీణాసవా ఆగన్త్వా సత్థారం వన్దిత్వా ఏకమన్తం అట్ఠంసు.

    Tasmiṃ samaye catucattālīsasahassajaṭilā paṇītapaṇītāni ojavantāni phalāphalāni gahetvā ācariyassa santikaṃ sampattā buddhānañceva ācariyassa ca nisinnāsanaṃ olokentā āhaṃsu – ‘‘ācariya, mayaṃ ‘imasmiṃ loke tumhehi mahantataro natthī’ti vicarāma, ayaṃ pana puriso tumhehi mahantataro maññe’’ti. Nandatāpaso, ‘‘tātā, kiṃ vadetha, sāsapena saddhiṃ aṭṭhasaṭṭhisatasahassayojanubbedhaṃ sineruṃ upametuṃ icchatha, sabbaññubuddhena saddhiṃ mā maṃ upamitthā’’ti āha. Atha te tāpasā ‘‘sace ayaṃ orako abhavissa, na amhākaṃ ācariyo evaṃ upamaṃ āhareyya, yāva mahā vatāyaṃ purisājānīyo’’ti pādesu nipatitvā sirasā vandiṃsu. Atha te ācariyo āha – ‘‘tātā, amhākaṃ buddhānaṃ anucchaviko deyyadhammo natthi, bhagavā ca bhikkhācāravelāyaṃ idhāgato, tasmā mayaṃ yathābalaṃ deyyadhammaṃ dassāma, tumhe yaṃ yaṃ paṇītaṃ phalāphalaṃ ānītaṃ, taṃ taṃ āharathā’’ti vatvā āharāpetvā hatthe dhovitvā sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhāpesi. Satthārā phalāphale paṭiggahitamatte devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu. Tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi. Tato bhojanakiccaṃ niṭṭhāpetvā nisinne satthari sabbe antevāsike pakkositvā satthu santike sāraṇīyaṃ kathaṃ kathento nisīdi. Satthā ‘‘bhikkhusaṅgho āgacchatū’’ti cintesi. Bhikkhū satthu cittaṃ ñatvā satasahassamattā khīṇāsavā āgantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.

    నన్దతాపసో అన్తేవాసికే ఆమన్తేసి – ‘‘తాతా, బుద్ధానం నిసిన్నాసనమ్పి నీచం, సమణసతసహస్సస్సపి ఆసనం నత్థి, తుమ్హేహి అజ్జ ఉళారం భగవతో భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ సక్కారం కాతుం వట్టతి , పబ్బతపాదతో వణ్ణగన్ధసమ్పన్నాని పుప్ఫాని ఆహరథా’’తి. అచిన్తేయ్యత్తా ఇద్ధివిసయస్స ముహుత్తేనేవ వణ్ణగన్ధసమ్పన్నాని పుప్ఫాని ఆహరిత్వా బుద్ధానం యోజనప్పమాణం పుప్ఫాసనం పఞ్ఞాపేసుం. అగ్గసావకానం తిగావుతం, సేసభిక్ఖూనం అడ్ఢయోజనికాదిభేదం, సఙ్ఘనవకస్స ఉసభమత్తం అహోసి. ఏవం పఞ్ఞత్తేసు ఆసనేసు నన్దతాపసో తథాగతస్స పురతో అఞ్జలిం పగ్గయ్హ ఠితో, ‘‘భన్తే, మయ్హం దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయ ఇమం పుప్ఫాసనం అభిరుహథా’’తి ఆహ. నిసీది భగవా పుప్ఫాసనే. ఏవం నిసిన్నే సత్థరి సత్థు ఆకారం ఞత్వా భిక్ఖూ అత్తనో అత్తనో పత్తాసనే నిసీదింసు. నన్దతాపసో మహన్తం పుప్ఫఛత్తం గహేత్వా తథాగతస్స మత్థకే ధారేన్తో అట్ఠాసి. సత్థా ‘‘తాపసానం అయం సక్కారో మహప్ఫలో హోతూ’’తి నిరోధసమాపత్తిం సమాపజ్జి. సత్థు సమాపన్నభావం ఞత్వా భిక్ఖూపి సమాపజ్జింసు. తథాగతే సత్తాహం నిరోధం సమాపజ్జిత్వా నిసిన్నే అన్తేవాసికా భిక్ఖాచారకాలే సమ్పత్తే వనమూలఫలాఫలం పరిభుఞ్జిత్వా సేసకాలే బుద్ధానం అఞ్జలిం పగ్గయ్హ తిట్ఠన్తి. నన్దతాపసో పన భిక్ఖాచారమ్పి అగన్త్వా పుప్ఫఛత్తం ధారేన్తో సత్తాహం పీతిసుఖేనేవ వీతినామేతి.

    Nandatāpaso antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, buddhānaṃ nisinnāsanampi nīcaṃ, samaṇasatasahassassapi āsanaṃ natthi, tumhehi ajja uḷāraṃ bhagavato bhikkhusaṅghassa ca sakkāraṃ kātuṃ vaṭṭati , pabbatapādato vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharathā’’ti. Acinteyyattā iddhivisayassa muhutteneva vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharitvā buddhānaṃ yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ paññāpesuṃ. Aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ, sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanikādibhedaṃ, saṅghanavakassa usabhamattaṃ ahosi. Evaṃ paññattesu āsanesu nandatāpaso tathāgatassa purato añjaliṃ paggayha ṭhito, ‘‘bhante, mayhaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya imaṃ pupphāsanaṃ abhiruhathā’’ti āha. Nisīdi bhagavā pupphāsane. Evaṃ nisinne satthari satthu ākāraṃ ñatvā bhikkhū attano attano pattāsane nisīdiṃsu. Nandatāpaso mahantaṃ pupphachattaṃ gahetvā tathāgatassa matthake dhārento aṭṭhāsi. Satthā ‘‘tāpasānaṃ ayaṃ sakkāro mahapphalo hotū’’ti nirodhasamāpattiṃ samāpajji. Satthu samāpannabhāvaṃ ñatvā bhikkhūpi samāpajjiṃsu. Tathāgate sattāhaṃ nirodhaṃ samāpajjitvā nisinne antevāsikā bhikkhācārakāle sampatte vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle buddhānaṃ añjaliṃ paggayha tiṭṭhanti. Nandatāpaso pana bhikkhācārampi agantvā pupphachattaṃ dhārento sattāhaṃ pītisukheneva vītināmeti.

    సత్థా నిరోధతో వుట్ఠాయ అరణవిహారిఅఙ్గేన దక్ఖిణేయ్యఙ్గేన చాతి ద్వీహి అఙ్గేహి సమన్నాగతం ఏకం సావకం ‘‘ఇసిగణస్స పుప్ఫాసనానుమోదనం కరోహీ’’తి ఆణాపేసి. సో చక్కవత్తిరఞ్ఞో సన్తికా పటిలద్ధమహాలాభో మహాయోధో వియ తుట్ఠమానసో అత్తనో విసయే ఠత్వా తేపిటకం బుద్ధవచనం సమ్మసిత్వా అనుమోదనం అకాసి. తస్స దేసనావసానే సత్థా సయం ధమ్మం దేసేసి. దేసనాపరియోసానే సబ్బే చతుచత్తాలీససహస్సతాపసా అరహత్తం పాపుణింసు. సత్థా ‘‘ఏథ, భిక్ఖవో’’తి హత్థం పసారేసి. తేసం తావదేవ కేసమస్సు అన్తరధాయి. అట్ఠ పరిక్ఖారా కాయే పటిముక్కావ అహేసుం సట్ఠివస్సత్థేరా వియ సత్థారం పరివారయింసు. నన్దతాపసో పన విక్ఖిత్తచిత్తతాయ విసేసం నాధిగచ్ఛి. తస్స కిర అరణవిహారిత్థేరస్స సన్తికే ధమ్మం సోతుం ఆరద్ధకాలతో పట్ఠాయ ‘‘అహో వతాహమ్పి అనాగతే ఉప్పజ్జనకబుద్ధస్స సాసనే ఇమినా సావకేన లద్ధధురం లభేయ్య’’న్తి చిత్తం ఉదపాది. సో తేన పరివితక్కేన మగ్గఫలపటివేధం కాతుం నాసక్ఖి. తథాగతం పన వన్దిత్వా సమ్ముఖే ఠత్వా ఆహ – ‘‘భన్తే, యేన భిక్ఖునా ఇసిగణస్స పుప్ఫాసనానుమోదనా కతా, కో నామాయం తుమ్హాకం సాసనే’’తి. ‘‘అరణవిహారిఅఙ్గే దక్ఖిణేయ్యఅఙ్గే చ ఏతదగ్గం పత్తో ఏసో భిక్ఖూ’’తి. ‘‘భన్తే, య్వాయం మయా సత్తాహం పుప్ఫఛత్తం ధారేన్తేన సక్కారో కతో, తేన అధికారేన న అఞ్ఞం సమ్పత్తిం పత్థేమి, అనాగతే పన ఏకస్స బుద్ధస్స సాసనే అయం థేరో వియ ద్వీహఙ్గేహి సమన్నాగతో సావకో భవేయ్య’’న్తి పత్థనమకాసి.

    Satthā nirodhato vuṭṭhāya araṇavihāriaṅgena dakkhiṇeyyaṅgena cāti dvīhi aṅgehi samannāgataṃ ekaṃ sāvakaṃ ‘‘isigaṇassa pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti āṇāpesi. So cakkavattirañño santikā paṭiladdhamahālābho mahāyodho viya tuṭṭhamānaso attano visaye ṭhatvā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ sammasitvā anumodanaṃ akāsi. Tassa desanāvasāne satthā sayaṃ dhammaṃ desesi. Desanāpariyosāne sabbe catucattālīsasahassatāpasā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Satthā ‘‘etha, bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi. Tesaṃ tāvadeva kesamassu antaradhāyi. Aṭṭha parikkhārā kāye paṭimukkāva ahesuṃ saṭṭhivassattherā viya satthāraṃ parivārayiṃsu. Nandatāpaso pana vikkhittacittatāya visesaṃ nādhigacchi. Tassa kira araṇavihārittherassa santike dhammaṃ sotuṃ āraddhakālato paṭṭhāya ‘‘aho vatāhampi anāgate uppajjanakabuddhassa sāsane iminā sāvakena laddhadhuraṃ labheyya’’nti cittaṃ udapādi. So tena parivitakkena maggaphalapaṭivedhaṃ kātuṃ nāsakkhi. Tathāgataṃ pana vanditvā sammukhe ṭhatvā āha – ‘‘bhante, yena bhikkhunā isigaṇassa pupphāsanānumodanā katā, ko nāmāyaṃ tumhākaṃ sāsane’’ti. ‘‘Araṇavihāriaṅge dakkhiṇeyyaaṅge ca etadaggaṃ patto eso bhikkhū’’ti. ‘‘Bhante, yvāyaṃ mayā sattāhaṃ pupphachattaṃ dhārentena sakkāro kato, tena adhikārena na aññaṃ sampattiṃ patthemi, anāgate pana ekassa buddhassa sāsane ayaṃ thero viya dvīhaṅgehi samannāgato sāvako bhaveyya’’nti patthanamakāsi.

    సత్థా ‘‘సమిజ్ఝిస్సతి ను, ఖో ఇమస్స తాపసస్స పత్థనా’’తి అనాగతంసఞాణం పేసేత్వా ఓలోకేన్తో కప్పసతసహస్సం అతిక్కమిత్వా సమిజ్ఝనకభావం దిస్వా నన్దతాపసం ఆహ – ‘‘న తే అయం పత్థనా మోఘా భవిస్సతి, అనాగతే కప్పసతసహస్సం అతిక్కమిత్వా గోతమో నామ బుద్ధో ఉప్పజ్జిస్సతి, తస్స సన్తికే సమిజ్ఝిస్సతీ’’తి వత్వా ధమ్మకథం కథేత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో ఆకాసం పక్ఖన్ది. నన్దతాపసో యావ చక్ఖుపథసమతిక్కమా సత్థారం భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చ ఉద్దిస్స అఞ్జలిం పగ్గయ్హ అట్ఠాసి. సో అపరభాగే కాలేన కాలం సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా ధమ్మం సుణి. అపరిహీనజ్ఝానోవ కాలఙ్కత్వా బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తో. తతో పన చుతో అపరానిపి పఞ్చ జాతిసతాని పబ్బజిత్వా ఆరఞ్ఞకో అహోసి. కస్సపసమ్మాసమ్బుద్ధకాలేపి పబ్బజిత్వా ఆరఞ్ఞకో హుత్వా గతపచ్చాగతవత్తం పూరేసి. ఏతం కిర వత్తం అపరిపూరేత్వా మహాసావకభావం పాపుణన్తా నామ నత్థి. గతపచ్చాగతవత్తం పన ఆగమట్ఠకథాసు వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. సో వీసతివస్ససహస్సాని గతపచ్చాగతవత్తం పూరేత్వా కాలఙ్కత్వా కామావచరదేవలోకే తావతింసభవనే నిబ్బత్తి. వుత్తఞ్హేతం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౩.౧౫౧) –

    Satthā ‘‘samijjhissati nu, kho imassa tāpasassa patthanā’’ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā olokento kappasatasahassaṃ atikkamitvā samijjhanakabhāvaṃ disvā nandatāpasaṃ āha – ‘‘na te ayaṃ patthanā moghā bhavissati, anāgate kappasatasahassaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa santike samijjhissatī’’ti vatvā dhammakathaṃ kathetvā bhikkhusaṅghaparivuto ākāsaṃ pakkhandi. Nandatāpaso yāva cakkhupathasamatikkamā satthāraṃ bhikkhusaṅghañca uddissa añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi. So aparabhāge kālena kālaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇi. Aparihīnajjhānova kālaṅkatvā brahmaloke nibbatto. Tato pana cuto aparānipi pañca jātisatāni pabbajitvā āraññako ahosi. Kassapasammāsambuddhakālepi pabbajitvā āraññako hutvā gatapaccāgatavattaṃ pūresi. Etaṃ kira vattaṃ aparipūretvā mahāsāvakabhāvaṃ pāpuṇantā nāma natthi. Gatapaccāgatavattaṃ pana āgamaṭṭhakathāsu vuttanayeneva veditabbaṃ. So vīsativassasahassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā kālaṅkatvā kāmāvacaradevaloke tāvatiṃsabhavane nibbatti. Vuttañhetaṃ apadāne (apa. thera 1.3.151) –

    ‘‘హిమవన్తస్సావిదూరే , నిసభో నామ పబ్బతో;

    ‘‘Himavantassāvidūre , nisabho nāma pabbato;

    అస్సమో సుకతో మయ్హం, పణ్ణసాలా సుమాపితా.

    Assamo sukato mayhaṃ, paṇṇasālā sumāpitā.

    ‘‘కోసియో నామ నామేన, జటిలో ఉగ్గతాపనో;

    ‘‘Kosiyo nāma nāmena, jaṭilo uggatāpano;

    ఏకాకియో అదుతియో, వసామి నిసభే తదా.

    Ekākiyo adutiyo, vasāmi nisabhe tadā.

    ‘‘ఫలం మూలఞ్చ పణ్ణఞ్చ, న భుఞ్జామి అహం తదా;

    ‘‘Phalaṃ mūlañca paṇṇañca, na bhuñjāmi ahaṃ tadā;

    పవత్తంవ సుపాతాహం, ఉపజీవామి తావదే.

    Pavattaṃva supātāhaṃ, upajīvāmi tāvade.

    ‘‘నాహం కోపేమి ఆజీవం, చజమానోపి జీవితం;

    ‘‘Nāhaṃ kopemi ājīvaṃ, cajamānopi jīvitaṃ;

    ఆరాధేమి సకం చిత్తం, వివజ్జేమి అనేసనం.

    Ārādhemi sakaṃ cittaṃ, vivajjemi anesanaṃ.

    ‘‘రాగూపసంహితం చిత్తం, యదా ఉప్పజ్జతే మమ;

    ‘‘Rāgūpasaṃhitaṃ cittaṃ, yadā uppajjate mama;

    సయంవ పచ్చవేక్ఖామి, ఏకగ్గో తం దమేమహం.

    Sayaṃva paccavekkhāmi, ekaggo taṃ damemahaṃ.

    ‘‘రజ్జసే రజ్జనీయే చ, దుస్సనీయే చ దుస్ససే;

    ‘‘Rajjase rajjanīye ca, dussanīye ca dussase;

    ముయ్హసే మోహనీయే చ, నిక్ఖమస్సు వనా తువం.

    Muyhase mohanīye ca, nikkhamassu vanā tuvaṃ.

    ‘‘విసుద్ధానం అయం వాసో, నిమ్మలానం తపస్సినం;

    ‘‘Visuddhānaṃ ayaṃ vāso, nimmalānaṃ tapassinaṃ;

    మా ఖో విసుద్ధం దూసేసి, నిక్ఖమస్సు వనా తువం.

    Mā kho visuddhaṃ dūsesi, nikkhamassu vanā tuvaṃ.

    ‘‘అగారికో భవిత్వాన, యదా పుత్తం లభిస్ససి;

    ‘‘Agāriko bhavitvāna, yadā puttaṃ labhissasi;

    ఉభోపి మా విరాధేసి, నిక్ఖమస్సు వనా తువం.

    Ubhopi mā virādhesi, nikkhamassu vanā tuvaṃ.

    ‘‘ఛవాలాతం యథా కట్ఠం, న క్వచి కిచ్చకారకం;

    ‘‘Chavālātaṃ yathā kaṭṭhaṃ, na kvaci kiccakārakaṃ;

    నేవ గామే అరఞ్ఞే వా, న హి తం కట్ఠసమ్మతం.

    Neva gāme araññe vā, na hi taṃ kaṭṭhasammataṃ.

    ‘‘ఛవాలాతూపమో త్వం సి, న గిహీ నాపి సఞ్ఞతో;

    ‘‘Chavālātūpamo tvaṃ si, na gihī nāpi saññato;

    ఉభతో ముత్తకో అజ్జ, నిక్ఖమస్సు వనా తువం.

    Ubhato muttako ajja, nikkhamassu vanā tuvaṃ.

    ‘‘సియా ను ఖో తవ ఏతం, కో పజానాతి తే ఇదం;

    ‘‘Siyā nu kho tava etaṃ, ko pajānāti te idaṃ;

    సద్ధాధురం వహిసి మే, కోసజ్జబహులాయ చ.

    Saddhādhuraṃ vahisi me, kosajjabahulāya ca.

    ‘‘జిగుచ్ఛిస్సన్తి తం విఞ్ఞూ, అసుచిం నాగరికో యథా;

    ‘‘Jigucchissanti taṃ viññū, asuciṃ nāgariko yathā;

    ఆకడ్ఢిత్వాన ఇసయో, చోదయిస్సన్తి తం సదా.

    Ākaḍḍhitvāna isayo, codayissanti taṃ sadā.

    ‘‘తం విఞ్ఞూ పవదిస్సన్తి, సమతిక్కన్తసాసనం;

    ‘‘Taṃ viññū pavadissanti, samatikkantasāsanaṃ;

    సంవాసం అలభన్తో హి, కథం జీవిహిసి తువం.

    Saṃvāsaṃ alabhanto hi, kathaṃ jīvihisi tuvaṃ.

    ‘‘తిధాపభిన్నం మాతఙ్గం, కుఞ్జరం సట్ఠిహాయనం;

    ‘‘Tidhāpabhinnaṃ mātaṅgaṃ, kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ;

    బలీ నాగో ఉపగన్త్వా, యూథా నీహరతే గజం.

    Balī nāgo upagantvā, yūthā nīharate gajaṃ.

    ‘‘యూథా వినిస్సటో సన్తో, సుఖం సాతం న విన్దతి;

    ‘‘Yūthā vinissaṭo santo, sukhaṃ sātaṃ na vindati;

    దుక్ఖితో విమనో హోతి, పజ్ఝాయన్తో పవేధతి.

    Dukkhito vimano hoti, pajjhāyanto pavedhati.

    ‘‘తథేవ జటిలా తమ్పి, నీహరిస్సన్తి దుమ్మతిం;

    ‘‘Tatheva jaṭilā tampi, nīharissanti dummatiṃ;

    తేహి త్వం నిస్సటో సన్తో, సుఖం సాతం న లచ్ఛసి.

    Tehi tvaṃ nissaṭo santo, sukhaṃ sātaṃ na lacchasi.

    ‘‘దివా వా యది వా రత్తిం, సోకసల్లసమప్పితో;

    ‘‘Divā vā yadi vā rattiṃ, sokasallasamappito;

    దయ్హతి పరిళాహేన, గజో యూథావ నిస్సటో.

    Dayhati pariḷāhena, gajo yūthāva nissaṭo.

    ‘‘జాతరూపం యథా కూటం, నేవ ఝాయతి కత్థచి;

    ‘‘Jātarūpaṃ yathā kūṭaṃ, neva jhāyati katthaci;

    తథా సీలవీహినో త్వం, న ఝాయిస్ససి కత్థచి.

    Tathā sīlavīhino tvaṃ, na jhāyissasi katthaci.

    ‘‘అగారం వసమానోపి, కథం జీవిహిసి తువం;

    ‘‘Agāraṃ vasamānopi, kathaṃ jīvihisi tuvaṃ;

    మత్తికం పేత్తికఞ్చాపి, నత్థి తే నిహితం ధనం.

    Mattikaṃ pettikañcāpi, natthi te nihitaṃ dhanaṃ.

    ‘‘సయం కమ్మం కరిత్వాన, గత్తే సేదం పమోచయం;

    ‘‘Sayaṃ kammaṃ karitvāna, gatte sedaṃ pamocayaṃ;

    ఏవం జీవిహిసి గేహే, సాధు తే తం న రుచ్చతి.

    Evaṃ jīvihisi gehe, sādhu te taṃ na ruccati.

    ‘‘ఏవాహం తత్థ వారేమి, సంకిలేసగతం మనం;

    ‘‘Evāhaṃ tattha vāremi, saṃkilesagataṃ manaṃ;

    నానాధమ్మకథం కత్వా, పాపా చిత్తం నివారయిం.

    Nānādhammakathaṃ katvā, pāpā cittaṃ nivārayiṃ.

    ‘‘ఏవం మే విహరన్తస్స, అప్పమాదవిహారినో;

    ‘‘Evaṃ me viharantassa, appamādavihārino;

    తింసవస్ససహస్సాని, విపినే మే అతిక్కముం.

    Tiṃsavassasahassāni, vipine me atikkamuṃ.

    ‘‘అప్పమాదరతం దిస్వా, ఉత్తమత్థం గవేసకం;

    ‘‘Appamādarataṃ disvā, uttamatthaṃ gavesakaṃ;

    పదుముత్తరసమ్బుద్ధో, ఆగచ్ఛి మమ సన్తికం.

    Padumuttarasambuddho, āgacchi mama santikaṃ.

    ‘‘తిమ్బరూసకవణ్ణాభో, అప్పమేయ్యో అనూపమో;

    ‘‘Timbarūsakavaṇṇābho, appameyyo anūpamo;

    రూపేనాసదిసో బుద్ధో, ఆకాసే చఙ్కమీ తదా.

    Rūpenāsadiso buddho, ākāse caṅkamī tadā.

    ‘‘సుఫుల్లో సాలరాజావ, విజ్జూవబ్భఘనన్తరే;

    ‘‘Suphullo sālarājāva, vijjūvabbhaghanantare;

    ఞాణేనాసదిసో బుద్ధో, ఆకాసే చఙ్కమీ తదా.

    Ñāṇenāsadiso buddho, ākāse caṅkamī tadā.

    ‘‘సీహరాజావసమ్భీతో, గజరాజావ దప్పితో;

    ‘‘Sīharājāvasambhīto, gajarājāva dappito;

    లాసీతో బ్యగ్ఘరాజావ, ఆకాసే చఙ్కమీ తదా.

    Lāsīto byaggharājāva, ākāse caṅkamī tadā.

    ‘‘సిఙ్ఘీనిక్ఖసవణ్ణాభో, ఖదిరఙ్గారసన్నిభో;

    ‘‘Siṅghīnikkhasavaṇṇābho, khadiraṅgārasannibho;

    మణి యథా జోతిరసో, ఆకాసే చఙ్కమీ తదా.

    Maṇi yathā jotiraso, ākāse caṅkamī tadā.

    ‘‘విసుద్ధకేలాసనిభో, పుణ్ణమాయేవ చన్దిమా;

    ‘‘Visuddhakelāsanibho, puṇṇamāyeva candimā;

    మజ్ఝన్హికేవ సూరియో, ఆకాసే చఙ్కమీ తదా.

    Majjhanhikeva sūriyo, ākāse caṅkamī tadā.

    ‘‘దిస్వా నభే చఙ్కమన్తం, ఏవం చిన్తేసహం తదా;

    ‘‘Disvā nabhe caṅkamantaṃ, evaṃ cintesahaṃ tadā;

    దేవో ను ఖో అయం సత్తో, ఉదాహు మనుజో అయం.

    Devo nu kho ayaṃ satto, udāhu manujo ayaṃ.

    ‘‘న మే సుతో వా దిట్ఠో వా, మహియా ఏదిసో నరో;

    ‘‘Na me suto vā diṭṭho vā, mahiyā ediso naro;

    అపి మన్తపదం అత్థి, అయం సత్థా భవిస్సతి.

    Api mantapadaṃ atthi, ayaṃ satthā bhavissati.

    ‘‘ఏవాహం చిన్తయిత్వాన, సకం చిత్తం పసాదయిం;

    ‘‘Evāhaṃ cintayitvāna, sakaṃ cittaṃ pasādayiṃ;

    నానాపుప్ఫఞ్చ గన్ధఞ్చ, సన్నిపాతేసహం తదా.

    Nānāpupphañca gandhañca, sannipātesahaṃ tadā.

    ‘‘పుప్ఫాసనం పఞ్ఞాపేత్వా, సాధుచిత్తం మనోరమం;

    ‘‘Pupphāsanaṃ paññāpetvā, sādhucittaṃ manoramaṃ;

    నరసారథినం అగ్గం, ఇదం వచనమబ్రవిం.

    Narasārathinaṃ aggaṃ, idaṃ vacanamabraviṃ.

    ‘‘ఇదం మే ఆసనం వీర, పఞ్ఞత్తం తవనుచ్ఛవం;

    ‘‘Idaṃ me āsanaṃ vīra, paññattaṃ tavanucchavaṃ;

    హాసయన్తో మమం చిత్తం, నిసీద కుసుమాసనే.

    Hāsayanto mamaṃ cittaṃ, nisīda kusumāsane.

    ‘‘నిసీది తత్థ భగవా, అసమ్భీతోవ కేసరీ;

    ‘‘Nisīdi tattha bhagavā, asambhītova kesarī;

    సత్తరత్తిన్దివం బుద్ధో, పవరే కుసుమాసనే.

    Sattarattindivaṃ buddho, pavare kusumāsane.

    ‘‘నమస్సమానో అట్ఠాసిం, సత్తరత్తిన్దివం అహం;

    ‘‘Namassamāno aṭṭhāsiṃ, sattarattindivaṃ ahaṃ;

    వుట్ఠహిత్వా సమాధిమ్హా, సత్థా లోకే అనుత్తరో;

    Vuṭṭhahitvā samādhimhā, satthā loke anuttaro;

    మమ కమ్మం పకిత్తేన్తో, ఇదం వచనమబ్రవి.

    Mama kammaṃ pakittento, idaṃ vacanamabravi.

    ‘‘భావేహి బుద్ధానుస్సతిం, భావనానమనుత్తరం;

    ‘‘Bhāvehi buddhānussatiṃ, bhāvanānamanuttaraṃ;

    ఇమం సతిం భావయిత్వా, పూరయిస్ససి మానసం.

    Imaṃ satiṃ bhāvayitvā, pūrayissasi mānasaṃ.

    ‘‘తింసకప్పసహస్సాని , దేవలోకే రమిస్ససి;

    ‘‘Tiṃsakappasahassāni , devaloke ramissasi;

    అసీతిక్ఖత్తుం దేవిన్దో, దేవరజ్జం కరిస్ససి;

    Asītikkhattuṃ devindo, devarajjaṃ karissasi;

    సహస్సక్ఖత్తుం చక్కవత్తీ, రాజా రట్ఠే భవిస్ససి.

    Sahassakkhattuṃ cakkavattī, rājā raṭṭhe bhavissasi.

    ‘‘పదేసరజ్జం విపులం, గణనాతో అసఙ్ఖియం;

    ‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;

    అనుభోస్ససి తం సబ్బం, బుద్ధానుస్సతియా ఫలం.

    Anubhossasi taṃ sabbaṃ, buddhānussatiyā phalaṃ.

    ‘‘భవాభవే సంసరన్తో, మహాభోగం లభిస్ససి;

    ‘‘Bhavābhave saṃsaranto, mahābhogaṃ labhissasi;

    భోగే తే ఊనతా నత్థి, బుద్ధానుస్సతియా ఫలం.

    Bhoge te ūnatā natthi, buddhānussatiyā phalaṃ.

    ‘‘కప్పసతసహస్సమ్హి, ఓక్కాకకులసమ్భవో;

    ‘‘Kappasatasahassamhi, okkākakulasambhavo;

    గోతమో నామ గోత్తేన, సత్థా లోకే భవిస్సతి.

    Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.

    ‘‘అసీతికోటిం ఛడ్డేత్వా, దాసే కమ్మకరే బహూ;

    ‘‘Asītikoṭiṃ chaḍḍetvā, dāse kammakare bahū;

    గోతమస్స భగవతో, సాసనే పబ్బజిస్ససి.

    Gotamassa bhagavato, sāsane pabbajissasi.

    ‘‘ఆరాధయిత్వా సమ్బుద్ధం, గోతమం సక్యపుఙ్గవం;

    ‘‘Ārādhayitvā sambuddhaṃ, gotamaṃ sakyapuṅgavaṃ;

    సుభూతి నామ నామేన, హేస్ససి సత్థు సావకో.

    Subhūti nāma nāmena, hessasi satthu sāvako.

    ‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘే నిసీదిత్వా, దక్ఖిణేయ్యగుణమ్హి తం;

    ‘‘Bhikkhusaṅghe nisīditvā, dakkhiṇeyyaguṇamhi taṃ;

    తథారణవిహారే చ, ద్వీసు అగ్గే ఠపేస్ససి.

    Tathāraṇavihāre ca, dvīsu agge ṭhapessasi.

    ‘‘ఇదం వత్వాన సమ్బుద్ధో, జలజుత్తమనామకో;

    ‘‘Idaṃ vatvāna sambuddho, jalajuttamanāmako;

    నభం అబ్భుగ్గమీ వీరో, హంసరాజావ అమ్బరే.

    Nabhaṃ abbhuggamī vīro, haṃsarājāva ambare.

    ‘‘సాసితో లోకనాథేన, నమస్సిత్వా తథాగతం;

    ‘‘Sāsito lokanāthena, namassitvā tathāgataṃ;

    సదా భావేమి ముదితో, బుద్ధానుస్సతిముత్తమం.

    Sadā bhāvemi mudito, buddhānussatimuttamaṃ.

    ‘‘తేన కమ్మేన సుకతేన, చేతనాపణిధీహి చ;

    ‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;

    జహిత్వా మానుసం దేహం, తావతింసం అగచ్ఛహం.

    Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsaṃ agacchahaṃ.

    ‘‘అసీతిక్ఖత్తుం దేవిన్దో, దేవరజ్జమకారయిం;

    ‘‘Asītikkhattuṃ devindo, devarajjamakārayiṃ;

    సహస్సక్ఖత్తుం రాజా చ, చక్కవత్తీ అహోసహం.

    Sahassakkhattuṃ rājā ca, cakkavattī ahosahaṃ.

    ‘‘పదేసరజ్జం విపులం, గణనాతో అసఙ్ఖియం;

    ‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;

    అనుభోమి సుసమ్పత్తిం, బుద్ధానుస్సతియా ఫలం.

    Anubhomi susampattiṃ, buddhānussatiyā phalaṃ.

    ‘‘భవాభవే సంసరన్తో, మహాభోగం లభామహం;

    ‘‘Bhavābhave saṃsaranto, mahābhogaṃ labhāmahaṃ;

    భోగే మే ఊనతా నత్థి, బుద్ధానుస్సతియా ఫలం.

    Bhoge me ūnatā natthi, buddhānussatiyā phalaṃ.

    ‘‘సతసహస్సితో కప్పే, యం కమ్మమకరిం తదా;

    ‘‘Satasahassito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;

    దుగ్గతిం నాభిజానామి, బుద్ధానుస్సతియా ఫలం.

    Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhānussatiyā phalaṃ.

    ‘‘పటిసమ్భిదా చతస్సో, విమోక్ఖాపి చ అట్ఠిమే;

    ‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;

    ఛళభిఞ్ఞా సచ్ఛికతా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి. –

    Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –

    ఇత్థం సుదం ఆయస్మా సుభూతిత్థేరో ఇమా గాథాయో అభాసిత్థాతి.

    Itthaṃ sudaṃ āyasmā subhūtitthero imā gāthāyo abhāsitthāti.

    ఏవం పన సో తావతింసభవనే అపరాపరం ఉప్పజ్జనవసేన దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా తతో చుతో మనుస్సలోకే అనేకసతక్ఖత్తుం చక్కవత్తిరాజా చ పదేసరాజా చ హుత్వా ఉళారం మనుస్ససమ్పత్తిం అనుభవిత్వా అథ అమ్హాకం భగవతో కాలే సావత్థియం సుమనసేట్ఠిస్స గేహే అనాథపిణ్డికస్స కనిట్ఠో హుత్వా నిబ్బత్తి ‘‘సుభూతీ’’తిస్స నామం అహోసి.

    Evaṃ pana so tāvatiṃsabhavane aparāparaṃ uppajjanavasena dibbasampattiṃ anubhavitvā tato cuto manussaloke anekasatakkhattuṃ cakkavattirājā ca padesarājā ca hutvā uḷāraṃ manussasampattiṃ anubhavitvā atha amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthiyaṃ sumanaseṭṭhissa gehe anāthapiṇḍikassa kaniṭṭho hutvā nibbatti ‘‘subhūtī’’tissa nāmaṃ ahosi.

    తేన చ సమయేన అమ్హాకం భగవా లోకే ఉప్పజ్జిత్వా పవత్తవరధమ్మచక్కో అనుపుబ్బేన రాజగహం గన్త్వా తత్థ వేళువనపటిగ్గహణాదినా లోకానుగ్గహం కరోన్తో రాజగహం ఉపనిస్సాయ సీతవనే విహరతి. తదా అనాథపిణ్డికో సేట్ఠి సావత్థియం ఉట్ఠానకభణ్డం గహేత్వా అత్తనో సహాయస్స రాజగహసేట్ఠినో ఘరం గతో బుద్ధుప్పాదం సుత్వా సత్థారం సీతవనే విహరన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా పఠమదస్సనేనేవ సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాయ సత్థారం సావత్థిం ఆగమనత్థాయ యాచిత్వా తతో పఞ్చచత్తాలీసయోజనే మగ్గే యోజనే యోజనే సతసహస్సపరిచ్చాగేన విహారే పతిట్ఠాపేత్వా సావత్థియం రాజమానేన అట్ఠకరీసప్పమాణం జేతస్స రాజకుమారస్స ఉయ్యానభూమిం కోటిసన్థారేన కిణిత్వా తత్థ భగవతో విహారం కారేత్వా అదాసి. విహారపరిగ్గహణదివసే అయం సుభూతికుటుమ్బికో అనాథపిణ్డికసేట్ఠినా సద్ధిం గన్త్వా ధమ్మం సుణన్తో సద్ధం పటిలభిత్వా పబ్బజి . సో ఉపసమ్పజ్జిత్వా ద్వే మాతికా పగుణా కత్వా కమ్మట్ఠానం కథాపేత్వా అరఞ్ఞే సమణధమ్మం కరోన్తో మేత్తాఝానపాదకం విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. సో ధమ్మం దేసేన్తో యస్మా సత్థారా దేసితనియామేన అనోదిస్సకం కత్వా ధమ్మం దేసేతి. తస్మా అరణవిహారీనం అగ్గో నామ జాతో. పిణ్డాయ చరన్తో ఘరే ఘరే మేత్తాఝానం సమాపజ్జిత్వా వుట్ఠాయ భిక్ఖం పటిగ్గణ్హాతి ‘‘ఏవం దాయకానం మహప్ఫలం భవిస్సతీ’’తి. తస్మా దక్ఖిణేయ్యానం అగ్గో నామ జాతో. తేనాహ భగవా – ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం అరణవిహారీనం యదిదం సుభూతి, దక్ఖిణేయ్యానం యదిదం సుభూతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౧౯౮, ౨౦౧). ఏవమయం మహాథేరో అరహత్తే పతిట్ఠాయ అత్తనా పూరితపారమీనం ఫలస్స మత్థకం పత్వా లోకే అభిఞ్ఞాతో అభిలక్ఖితో హుత్వా బహుజనహితాయ జనపదచారికం చరన్తో అనుపుబ్బేన రాజగహం అగమాసి.

    Tena ca samayena amhākaṃ bhagavā loke uppajjitvā pavattavaradhammacakko anupubbena rājagahaṃ gantvā tattha veḷuvanapaṭiggahaṇādinā lokānuggahaṃ karonto rājagahaṃ upanissāya sītavane viharati. Tadā anāthapiṇḍiko seṭṭhi sāvatthiyaṃ uṭṭhānakabhaṇḍaṃ gahetvā attano sahāyassa rājagahaseṭṭhino gharaṃ gato buddhuppādaṃ sutvā satthāraṃ sītavane viharantaṃ upasaṅkamitvā paṭhamadassaneneva sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ sāvatthiṃ āgamanatthāya yācitvā tato pañcacattālīsayojane magge yojane yojane satasahassapariccāgena vihāre patiṭṭhāpetvā sāvatthiyaṃ rājamānena aṭṭhakarīsappamāṇaṃ jetassa rājakumārassa uyyānabhūmiṃ koṭisanthārena kiṇitvā tattha bhagavato vihāraṃ kāretvā adāsi. Vihārapariggahaṇadivase ayaṃ subhūtikuṭumbiko anāthapiṇḍikaseṭṭhinā saddhiṃ gantvā dhammaṃ suṇanto saddhaṃ paṭilabhitvā pabbaji . So upasampajjitvā dve mātikā paguṇā katvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā araññe samaṇadhammaṃ karonto mettājhānapādakaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. So dhammaṃ desento yasmā satthārā desitaniyāmena anodissakaṃ katvā dhammaṃ deseti. Tasmā araṇavihārīnaṃ aggo nāma jāto. Piṇḍāya caranto ghare ghare mettājhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya bhikkhaṃ paṭiggaṇhāti ‘‘evaṃ dāyakānaṃ mahapphalaṃ bhavissatī’’ti. Tasmā dakkhiṇeyyānaṃ aggo nāma jāto. Tenāha bhagavā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ araṇavihārīnaṃ yadidaṃ subhūti, dakkhiṇeyyānaṃ yadidaṃ subhūtī’’ti (a. ni. 1.198, 201). Evamayaṃ mahāthero arahatte patiṭṭhāya attanā pūritapāramīnaṃ phalassa matthakaṃ patvā loke abhiññāto abhilakkhito hutvā bahujanahitāya janapadacārikaṃ caranto anupubbena rājagahaṃ agamāsi.

    రాజా బిమ్బిసారో థేరస్స ఆగమనం సుత్వా ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా ‘‘ఇధేవ, భన్తే, వసథా’’తి వత్వా ‘‘నివాసనట్ఠానం కరిస్సామీ’’తి పక్కన్తో విస్సరి. థేరో సేనాసనం అలభన్తో అబ్భోకాసే వీతినామేసి. థేరస్స ఆనుభావేన దేవో న వస్సతి. మనుస్సా అవుట్ఠితాయ ఉపద్దుతా రఞ్ఞో నివేసనద్వారే ఉక్కుట్ఠిమకంసు. రాజా ‘‘కేన ను ఖో కారణేన దేవో న వస్సతీ’’తి వీమంసన్తో ‘‘థేరస్స అబ్భోకాసవాసేన మఞ్ఞే న వస్సతీ’’తి చిన్తేత్వా తస్స పణ్ణకుటిం కారాపేత్వా ‘‘ఇమిస్సా, భన్తే, పణ్ణకుటియా వసథా’’తి వత్వా వన్దిత్వా పక్కామి. థేరో కుటికం పవిసిత్వా తిణసన్థారకే పల్లఙ్కేన నిసీది. తదా పన దేవో థోకం థోకం ఫుసాయతి, న సమ్మా ధారం అనుప్పవేచ్ఛతి. అథ థేరో లోకస్స అవుట్ఠికభయం విసమితుకామో అత్తనో అజ్ఝత్తికబాహిరవత్థుకస్స పరిస్సయస్స అభావం పవేదేన్తో –

    Rājā bimbisāro therassa āgamanaṃ sutvā upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘idheva, bhante, vasathā’’ti vatvā ‘‘nivāsanaṭṭhānaṃ karissāmī’’ti pakkanto vissari. Thero senāsanaṃ alabhanto abbhokāse vītināmesi. Therassa ānubhāvena devo na vassati. Manussā avuṭṭhitāya upaddutā rañño nivesanadvāre ukkuṭṭhimakaṃsu. Rājā ‘‘kena nu kho kāraṇena devo na vassatī’’ti vīmaṃsanto ‘‘therassa abbhokāsavāsena maññe na vassatī’’ti cintetvā tassa paṇṇakuṭiṃ kārāpetvā ‘‘imissā, bhante, paṇṇakuṭiyā vasathā’’ti vatvā vanditvā pakkāmi. Thero kuṭikaṃ pavisitvā tiṇasanthārake pallaṅkena nisīdi. Tadā pana devo thokaṃ thokaṃ phusāyati, na sammā dhāraṃ anuppavecchati. Atha thero lokassa avuṭṭhikabhayaṃ visamitukāmo attano ajjhattikabāhiravatthukassa parissayassa abhāvaṃ pavedento –

    .

    1.

    ‘‘ఛన్నా మే కుటికా సుఖా నివాతా, వస్స దేవ యథాసుఖం;

    ‘‘Channā me kuṭikā sukhā nivātā, vassa deva yathāsukhaṃ;

    చిత్తం మే సుసమాహితం విముత్తం, ఆతాపీ విహరామి వస్స దేవా’’తి. –

    Cittaṃ me susamāhitaṃ vimuttaṃ, ātāpī viharāmi vassa devā’’ti. –

    గాథమాహ.

    Gāthamāha.

    తత్థ ఛన్న-సద్దో తావ ‘‘ఛన్నా సా కుమారికా ఇమస్స కుమారకస్స’’ (పారా॰ ౨౯౬) ‘‘నచ్ఛన్నం నప్పతిరూప’’న్తిఆదీసు (పారా॰ ౩౮౩) పతిరూపే ఆగతో. ‘‘ఛన్నం త్వేవ, ఫగ్గుణ, ఫస్సాయతనాన’’న్తిఆదీసు వచనవిసిట్ఠే సఙ్ఖ్యావిసేసే. ‘‘ఛన్నమతివస్సతి, వివటం నాతివస్సతీ’’తిఆదీసు (ఉదా॰ ౪౫; చూళవ॰ ౩౮౫) గహణే. ‘‘క్యాహం తే నచ్ఛన్నోపి కరిస్సామీ’’తిఆదీసు నివాసనపారుపనే ‘‘ఆయస్మా ఛన్నో అనాచారం ఆచరతీ’’తిఆదీసు (పారా॰ ౪౨౪) పఞ్ఞత్తియం. ‘‘సబ్బచ్ఛన్నం సబ్బపరిచ్ఛన్నం (పాచి॰ ౫౨, ౫౪), ఛన్నా కుటి ఆహితో గినీ’’తి (సు॰ ని॰ ౧౮) చ ఆదీసు తిణాదీహి ఛాదనే. ఇధాపి తిణాదీహి ఛాదనేయేవ దట్ఠబ్బో, తస్మా తిణేన వా పణ్ణేన వా ఛన్నా యథా న వస్సతి వస్సోదకపతనం న హోతి న ఓవస్సతి, ఏవం సమ్మదేవ ఛాదితాతి అత్థో.

    Tattha channa-saddo tāva ‘‘channā sā kumārikā imassa kumārakassa’’ (pārā. 296) ‘‘nacchannaṃ nappatirūpa’’ntiādīsu (pārā. 383) patirūpe āgato. ‘‘Channaṃ tveva, phagguṇa, phassāyatanāna’’ntiādīsu vacanavisiṭṭhe saṅkhyāvisese. ‘‘Channamativassati, vivaṭaṃ nātivassatī’’tiādīsu (udā. 45; cūḷava. 385) gahaṇe. ‘‘Kyāhaṃ te nacchannopi karissāmī’’tiādīsu nivāsanapārupane ‘‘āyasmā channo anācāraṃ ācaratī’’tiādīsu (pārā. 424) paññattiyaṃ. ‘‘Sabbacchannaṃ sabbaparicchannaṃ (pāci. 52, 54), channā kuṭi āhito ginī’’ti (su. ni. 18) ca ādīsu tiṇādīhi chādane. Idhāpi tiṇādīhi chādaneyeva daṭṭhabbo, tasmā tiṇena vā paṇṇena vā channā yathā na vassati vassodakapatanaṃ na hoti na ovassati, evaṃ sammadeva chāditāti attho.

    మే-సద్దో ‘‘కిచ్ఛేన మే అధిగతం, హలం దాని పకాసితు’’న్తిఆదీసు (మహావ॰ ౮; దీ॰ ని॰ ౨.౬౫; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౧; ౨.౩౩౭; సం॰ ని॰ ౧.౧౭౨) కరణే ఆగతో, మయాతి అత్థో. ‘‘తస్స మే, భన్తే, భగవా సంఖిత్తేన ధమ్మం దేసేతూ’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౩.౧౮౨; అ॰ ని॰ ౪.౨౫౭) సమ్పదానే, మయ్హన్తి అత్థో. ‘‘పుబ్బేవ మే, భిక్ఖవే, సమ్బోధా అనభిసమ్బుద్ధస్స బోధిసత్తస్సేవ సతో’’ఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౦౬; సం॰ ని॰ ౪.౧౪) సామిఅత్థే ఆగతో. ఇధాపి సామిఅత్థే ఏవ దట్ఠబ్బో, మమాతి అత్థో. కిఞ్చాపి ఖీణాసవానం మమాయితబ్బం నామ కిఞ్చి నత్థి లోకధమ్మేహి అనుపలిత్తభావతో, లోకసమఞ్ఞావసేన పన తేసమ్పి ‘‘అహం మమా’’తి వోహారమత్తం హోతి. తేనాహ భగవా – ‘‘కిన్తి మే సావకా ధమ్మదాయాదా భవేయ్యుం, నో ఆమిసదాయాదా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౨౯).

    Me-saddo ‘‘kicchena me adhigataṃ, halaṃ dāni pakāsitu’’ntiādīsu (mahāva. 8; dī. ni. 2.65; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172) karaṇe āgato, mayāti attho. ‘‘Tassa me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.182; a. ni. 4.257) sampadāne, mayhanti attho. ‘‘Pubbeva me, bhikkhave, sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattasseva sato’’ādīsu (ma. ni. 1.206; saṃ. ni. 4.14) sāmiatthe āgato. Idhāpi sāmiatthe eva daṭṭhabbo, mamāti attho. Kiñcāpi khīṇāsavānaṃ mamāyitabbaṃ nāma kiñci natthi lokadhammehi anupalittabhāvato, lokasamaññāvasena pana tesampi ‘‘ahaṃ mamā’’ti vohāramattaṃ hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘kinti me sāvakā dhammadāyādā bhaveyyuṃ, no āmisadāyādā’’ti (ma. ni. 1.29).

    కుటికాతి పన మాతుకుచ్ఛిపి కరజకాయోపి తిణాదిచ్ఛదనో పతిస్సయోపి వుచ్చతి. తథా హి –

    Kuṭikāti pana mātukucchipi karajakāyopi tiṇādicchadano patissayopi vuccati. Tathā hi –

    ‘‘మాతరం కుటికం బ్రూసి, భరియం బ్రూసి కులావకం;

    ‘‘Mātaraṃ kuṭikaṃ brūsi, bhariyaṃ brūsi kulāvakaṃ;

    పుత్తే సన్తానకే బ్రూసి, తణ్హా మే బ్రూసి బన్ధన’’న్తి. (సం॰ ని॰ ౧.౧౯) –

    Putte santānake brūsi, taṇhā me brūsi bandhana’’nti. (saṃ. ni. 1.19) –

    ఆదీసు మాతుకుచ్ఛి ‘‘కుటికా’’తి వుత్తా.

    Ādīsu mātukucchi ‘‘kuṭikā’’ti vuttā.

    ‘‘అట్ఠికఙ్కలకుటికే , మంసన్హారుపసిబ్బితే;

    ‘‘Aṭṭhikaṅkalakuṭike , maṃsanhārupasibbite;

    ధిరత్థు పూరే దుగ్గన్ధే, పరగత్తే మమాయసీ’’తి. (థేరగా॰ ౧౧౫౩) –

    Dhiratthu pūre duggandhe, paragatte mamāyasī’’ti. (theragā. 1153) –

    ఆదీసు కేసాదిసమూహభూతో కరజకాయో. ‘‘కస్సపస్స భగవతో భగిని కుటి ఓవస్సతి’’ (మ॰ ని॰ ౨.౨౯౧) ‘‘కుటి నామ ఉల్లిత్తా వా హోతి అవలిత్తా వా’’తిఆదీసు (పారా॰ ౩౪౯) తిణఛదనపతిస్సయో. ఇధాపి సో ఏవ వేదితబ్బో పణ్ణసాలాయ అధిప్పేతత్తా. కుటి ఏవ హి కుటికా, అపాకటకుటి ‘‘కుటికా’’తి వుత్తా.

    Ādīsu kesādisamūhabhūto karajakāyo. ‘‘Kassapassa bhagavato bhagini kuṭi ovassati’’ (ma. ni. 2.291) ‘‘kuṭi nāma ullittā vā hoti avalittā vā’’tiādīsu (pārā. 349) tiṇachadanapatissayo. Idhāpi so eva veditabbo paṇṇasālāya adhippetattā. Kuṭi eva hi kuṭikā, apākaṭakuṭi ‘‘kuṭikā’’ti vuttā.

    సుఖ-సద్దో పన ‘‘విపిట్ఠికత్వాన సుఖం దుఖఞ్చ, పుబ్బేవ చ సోమనస్సదోమనస్స’’న్తిఆదీసు (సు॰ ని॰ ౬౭) సుఖవేదనాయం ఆగతో. ‘‘సుఖో బుద్ధానముప్పాదో, సుఖా సద్ధమ్మదేసనా’’తిఆదీసు (ధ॰ ప॰ ౧౯౪) సుఖమూలే. ‘‘సుఖస్సేతం, భిక్ఖవే, అధివచనం యదిదం పుఞ్ఞానీ’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౭.౬౨; ఇతివు॰ ౨౨) సుఖహేతుమ్హి. ‘‘యస్మా చ, ఖో, మహాలి, రూపం సుఖం సుఖానుపతితం సుఖావక్కన్త’’న్తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౩.౬౦) సుఖారమ్మణే, ‘‘దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారా ఏతే, చున్ద, అరియస్స వినయే’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౮౨) అబ్యాపజ్జే. ‘‘నిబ్బానం పరమం సుఖ’’న్తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౨౧౫; ధ॰ ప॰ ౨౦౩-౨౦౪) నిబ్బానే. ‘‘యావఞ్చిదం, భిక్ఖవే, న సుకరం అక్ఖానేన పాపుణితుం యావ సుఖా సగ్గా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౨౨౫) సుఖప్పచ్చయట్ఠానే. ‘‘సోవగ్గికం సుఖవిపాకం సగ్గసంవత్తనిక’’న్తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౧౬౩; సం॰ ని॰ ౧.౧౩౦) ఇట్ఠే, పియమనాపేతి అత్థో. ఇధాపి ఇట్ఠే సుఖప్పచ్చయే వా దట్ఠబ్బో. సా హి కుటి అన్తో బహి చ మనాపభావేన సమ్పాదితా నివాసనఫాసుతాయ ‘‘సుఖా’’తి వుత్తా. తథా నాతిసీతనాతిఉణ్హతాయ ఉతుసుఖసమ్పత్తియోగేన కాయికచేతసికసుఖస్స పచ్చయభావతో.

    Sukha-saddo pana ‘‘vipiṭṭhikatvāna sukhaṃ dukhañca, pubbeva ca somanassadomanassa’’ntiādīsu (su. ni. 67) sukhavedanāyaṃ āgato. ‘‘Sukho buddhānamuppādo, sukhā saddhammadesanā’’tiādīsu (dha. pa. 194) sukhamūle. ‘‘Sukhassetaṃ, bhikkhave, adhivacanaṃ yadidaṃ puññānī’’tiādīsu (a. ni. 7.62; itivu. 22) sukhahetumhi. ‘‘Yasmā ca, kho, mahāli, rūpaṃ sukhaṃ sukhānupatitaṃ sukhāvakkanta’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.60) sukhārammaṇe, ‘‘diṭṭhadhammasukhavihārā ete, cunda, ariyassa vinaye’’tiādīsu (ma. ni. 1.82) abyāpajje. ‘‘Nibbānaṃ paramaṃ sukha’’ntiādīsu (ma. ni. 2.215; dha. pa. 203-204) nibbāne. ‘‘Yāvañcidaṃ, bhikkhave, na sukaraṃ akkhānena pāpuṇituṃ yāva sukhā saggā’’tiādīsu (ma. ni. 3.225) sukhappaccayaṭṭhāne. ‘‘Sovaggikaṃ sukhavipākaṃ saggasaṃvattanika’’ntiādīsu (dī. ni. 1.163; saṃ. ni. 1.130) iṭṭhe, piyamanāpeti attho. Idhāpi iṭṭhe sukhappaccaye vā daṭṭhabbo. Sā hi kuṭi anto bahi ca manāpabhāvena sampāditā nivāsanaphāsutāya ‘‘sukhā’’ti vuttā. Tathā nātisītanātiuṇhatāya utusukhasampattiyogena kāyikacetasikasukhassa paccayabhāvato.

    నివాతాతి అవాతా, ఫుసితగ్గళపిహితవాతపానత్తా వాతపరిస్సయరహితాతి అత్థో. ఇదం తస్సా కుటికా సుఖభావవిభావనం. సవాతే హి సేనాసనే ఉతుసప్పాయో న లబ్భతి, నివాతే సో లబ్భతీతి. వస్సాతి పవస్స సమ్మా ధారం అనుప్పవేచ్ఛ. దేవాతి అయం దేవ-సద్దో ‘‘ఇమాని తే, దేవ, చతురాసీతి నగరసహస్సాని కుసవతీరాజధానిప్పముఖాని, ఏత్థ , దేవ, ఛన్దం జనేహి జీవితే అపేక్ఖ’’న్తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౨౬౬) సమ్ముతిదేవే ఖత్తియే ఆగతో. ‘‘చాతుమహారాజికా దేవా వణ్ణవన్తో సుఖబహులా’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౩.౩౩౭) ఉపపత్తిదేవేసు. ‘‘తస్స దేవాతిదేవస్స, సాసనం సబ్బదస్సినో’’తిఆదీసు విసుద్ధిదేవేసు . విసుద్ధిదేవానఞ్హి భగవతో అతిదేవభావే వుత్తే ఇతరేసం వుత్తో ఏవ హోతి. ‘‘విద్ధే విగతవలాహకే దేవే’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౪౮౬; సం॰ ని॰ ౧.౧౧౦; ఇతివు॰ ౨౭) ఆకాసే. ‘‘దేవో చ కాలేన కాలం న సమ్మా ధారం అనుప్పవేచ్ఛతీ’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౭౦) మేఘే పజ్జున్నే వా. ఇధాపి మేఘే పజ్జున్నే వా దట్ఠబ్బో. వస్సాతి హి తే ఆణాపేన్తో థేరో ఆలపతి. యథాసుఖన్తి యథారుచిం. తవ వస్సనేన మయ్హం బాహిరో పరిస్సయో నత్థి, తస్మా యథాకామం వస్సాతి వస్సూపజీవిసత్తే అనుగ్గణ్హన్తో వదతి.

    Nivātāti avātā, phusitaggaḷapihitavātapānattā vātaparissayarahitāti attho. Idaṃ tassā kuṭikā sukhabhāvavibhāvanaṃ. Savāte hi senāsane utusappāyo na labbhati, nivāte so labbhatīti. Vassāti pavassa sammā dhāraṃ anuppaveccha. Devāti ayaṃ deva-saddo ‘‘imāni te, deva, caturāsīti nagarasahassāni kusavatīrājadhānippamukhāni, ettha , deva, chandaṃ janehi jīvite apekkha’’ntiādīsu (dī. ni. 2.266) sammutideve khattiye āgato. ‘‘Cātumahārājikā devā vaṇṇavanto sukhabahulā’’tiādīsu (dī. ni. 3.337) upapattidevesu. ‘‘Tassa devātidevassa, sāsanaṃ sabbadassino’’tiādīsu visuddhidevesu . Visuddhidevānañhi bhagavato atidevabhāve vutte itaresaṃ vutto eva hoti. ‘‘Viddhe vigatavalāhake deve’’tiādīsu (ma. ni. 1.486; saṃ. ni. 1.110; itivu. 27) ākāse. ‘‘Devo ca kālena kālaṃ na sammā dhāraṃ anuppavecchatī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) meghe pajjunne vā. Idhāpi meghe pajjunne vā daṭṭhabbo. Vassāti hi te āṇāpento thero ālapati. Yathāsukhanti yathāruciṃ. Tava vassanena mayhaṃ bāhiro parissayo natthi, tasmā yathākāmaṃ vassāti vassūpajīvisatte anuggaṇhanto vadati.

    ఇదాని అబ్భన్తరే పరిస్సయాభావం దస్సేన్తో ‘‘చిత్త’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ చిత్తం మే సుసమాహితన్తి మమ చిత్తం సుట్ఠు అతివియ సమ్మా సమ్మదేవ ఏకగ్గభావేన ఆరమ్మణే ఠపితం. తఞ్చ ఖో న నీవరణాదివిక్ఖమ్భనమత్తేన; అపి చ ఖో విముత్తం ఓరమ్భాగియఉద్ధంభాగియసఙ్గహేహి సబ్బసంయోజనేహి సబ్బకిలేసధమ్మతో చ విసేసేన విముత్తం, సముచ్ఛేదప్పహానవసేన పటిపస్సద్ధిప్పహానవసేన తే పజహిత్వా ఠితన్తి అత్థో. ఆతాపీతి వీరియవా. ఫలసమాపత్తిఅత్థం విపస్సనారమ్భవసేన దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారత్థఞ్చ ఆరద్ధవీరియో హుత్వా విహరామి, దిబ్బవిహారాదీహి అత్తభావం పవత్తేమి, న పన కిలేసప్పహానత్థం, పహాతబ్బస్సేవ అభావతోతి అధిప్పాయో. ‘‘యథా పన బాహిరపరిస్సయాభావేన, దేవ, మయా త్వం వస్సనే నియోజితో, ఏవం అబ్భన్తరపరిస్సయాభావేనపీ’’తి దస్సేన్తో పునపి ‘‘వస్స, దేవా’’తి ఆహ.

    Idāni abbhantare parissayābhāvaṃ dassento ‘‘citta’’ntiādimāha. Tattha cittaṃ me susamāhitanti mama cittaṃ suṭṭhu ativiya sammā sammadeva ekaggabhāvena ārammaṇe ṭhapitaṃ. Tañca kho na nīvaraṇādivikkhambhanamattena; api ca kho vimuttaṃ orambhāgiyauddhaṃbhāgiyasaṅgahehi sabbasaṃyojanehi sabbakilesadhammato ca visesena vimuttaṃ, samucchedappahānavasena paṭipassaddhippahānavasena te pajahitvā ṭhitanti attho. Ātāpīti vīriyavā. Phalasamāpattiatthaṃ vipassanārambhavasena diṭṭhadhammasukhavihāratthañca āraddhavīriyo hutvā viharāmi, dibbavihārādīhi attabhāvaṃ pavattemi, na pana kilesappahānatthaṃ, pahātabbasseva abhāvatoti adhippāyo. ‘‘Yathā pana bāhiraparissayābhāvena, deva, mayā tvaṃ vassane niyojito, evaṃ abbhantaraparissayābhāvenapī’’ti dassento punapi ‘‘vassa, devā’’ti āha.

    అపరో నయో ఛన్నాతి ఛాదితా పిహితా. కుటికాతి అత్తభావో. సో హి ‘‘అనేకావయవస్స సముదాయస్స అవిజ్జానీవరణస్స, భిక్ఖవే, పుగ్గలస్స తణ్హాసంయుత్తస్స అయఞ్చేవ కాయో సముదాగతో, బహిద్ధా చ నామరూప’’న్తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౨.౧౯) కాయోతి ఆగతో. ‘‘సిఞ్చ, భిక్ఖు, ఇమం నావం , సిత్తా తే లహుమేస్సతీ’’తిఆదీసు (ధ॰ ప॰ ౬౬) నావాతి ఆగతో. ‘‘గహకారక దిట్ఠోసి, గహకూటం విసఙ్ఖత’’న్తి (ధ॰ ప॰ ౧౫౪) చ ఆదీసు గహన్తి ఆగతో. ‘‘సత్తో గుహాయం బహునాభిఛన్నో, తిట్ఠం నరో మోహనస్మిం పగాళ్హో’’తిఆదీసు (సు॰ ని॰ ౭౭౮) గుహాతి ఆగతో. ‘‘నేలఙ్గో సేతపచ్ఛాదో, ఏకారో వత్తతీ రథో’’తిఆదీసు (ఉదా॰ ౬౫) రథోతి ఆగతో. ‘‘పున గేహం న కాహసీ’’తిఆదీసు (ధ॰ ప॰ ౧౫౪) గేహన్తి ఆగతో. ‘‘వివటా కుటి నిబ్బుతో గినీ’’తిఆదీసు (సు॰ ని॰ ౧౯) కుటీతి ఆగతో. తస్మా ఇధాపి సో ‘‘కుటికా’’తి వుత్తో. అత్తభావో హి కట్ఠాదీని పటిచ్చ లబ్భమానా గేహనామికా కుటికా వియ అట్ఠిఆదిసఞ్ఞితే పథవీధాతుఆదికే ఫస్సాదికే చ పటిచ్చ లబ్భమానో ‘‘కుటికా’’తి వుత్తో, చిత్తమక్కటస్స నివాసభావతో చ. యథాహ –

    Aparo nayo channāti chāditā pihitā. Kuṭikāti attabhāvo. So hi ‘‘anekāvayavassa samudāyassa avijjānīvaraṇassa, bhikkhave, puggalassa taṇhāsaṃyuttassa ayañceva kāyo samudāgato, bahiddhā ca nāmarūpa’’ntiādīsu (saṃ. ni. 2.19) kāyoti āgato. ‘‘Siñca, bhikkhu, imaṃ nāvaṃ , sittā te lahumessatī’’tiādīsu (dha. pa. 66) nāvāti āgato. ‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, gahakūṭaṃ visaṅkhata’’nti (dha. pa. 154) ca ādīsu gahanti āgato. ‘‘Satto guhāyaṃ bahunābhichanno, tiṭṭhaṃ naro mohanasmiṃ pagāḷho’’tiādīsu (su. ni. 778) guhāti āgato. ‘‘Nelaṅgo setapacchādo, ekāro vattatī ratho’’tiādīsu (udā. 65) rathoti āgato. ‘‘Puna gehaṃ na kāhasī’’tiādīsu (dha. pa. 154) gehanti āgato. ‘‘Vivaṭā kuṭi nibbuto ginī’’tiādīsu (su. ni. 19) kuṭīti āgato. Tasmā idhāpi so ‘‘kuṭikā’’ti vutto. Attabhāvo hi kaṭṭhādīni paṭicca labbhamānā gehanāmikā kuṭikā viya aṭṭhiādisaññite pathavīdhātuādike phassādike ca paṭicca labbhamāno ‘‘kuṭikā’’ti vutto, cittamakkaṭassa nivāsabhāvato ca. Yathāha –

    ‘‘అట్ఠికఙ్కలకుటివేసా, మక్కటావసథో ఇతి;

    ‘‘Aṭṭhikaṅkalakuṭivesā, makkaṭāvasatho iti;

    మక్కటో పఞ్చద్వారాయ, కుటికాయ పసక్కియ;

    Makkaṭo pañcadvārāya, kuṭikāya pasakkiya;

    ద్వారేనానుపరియాతి, ఘట్టయన్తో పునప్పున’’న్తి చ.

    Dvārenānupariyāti, ghaṭṭayanto punappuna’’nti ca.

    సా పనేసా అత్తభావకుటికా థేరస్స తిణ్ణం ఛన్నం అట్ఠన్నఞ్చ అసంవరద్వారానం వసేన సమతి విజ్ఝనకస్స రాగాదిఅవస్సుతస్స పఞ్ఞాయ సంవుతత్తా సమ్మదేవ పిహితత్తా ‘‘ఛన్నా’’తి వుత్తా. తేనాహ భగవా – ‘‘సోతానం సంవరం బ్రూమి, పఞ్ఞాయేతే పిధీయరే’’తి (సు॰ ని॰ ౧౦౪౧). వుత్తనయేన ఛన్నత్తా ఏవ కిలేసదుక్ఖాభావతో నిరామిససుఖసమఙ్గితాయ చ సుఖా సుఖప్పత్తా, తతో ఏవ చ నివాతా నిహతమానమదథమ్భసారమ్భతాయ నివాతవుత్తికా. అయఞ్చ నయో ‘‘మయ్హం న సంకిలేసధమ్మానం సంవరణమత్తేన సిద్ధో, అథ ఖో అగ్గమగ్గసమాధినా సుట్ఠు సమాహితచిత్తతాయ చేవ అగ్గమగ్గపఞ్ఞాయ సబ్బసంయోజనేహి విప్పముత్తచిత్తతాయ చా’’తి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘చిత్తం మే సుసమాహితం విముత్త’’న్తి. ఏవంభూతో చ ‘‘ఇదానాహం కతకరణీయో’’తి న అప్పోస్సుక్కో హోమి, అథ ఖో ఆతాపీ విహరామి, సదేవకస్స లోకస్స హితసుఖూపసంహారే ఉస్సాహజాతో భిక్ఖాచారకాలేపి అనుఘరం బ్రహ్మవిహారేనేవ విహరామి. తస్మా త్వమ్పి, దేవ, పజ్జున్న మయ్హం పియం కాతుకామతాయపి వస్సూపజీవీనం సత్తానం అనుకమ్పాయపి వస్స సమ్మా ధారం అనుప్పవేచ్ఛాతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో.

    Sā panesā attabhāvakuṭikā therassa tiṇṇaṃ channaṃ aṭṭhannañca asaṃvaradvārānaṃ vasena samati vijjhanakassa rāgādiavassutassa paññāya saṃvutattā sammadeva pihitattā ‘‘channā’’ti vuttā. Tenāha bhagavā – ‘‘sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhīyare’’ti (su. ni. 1041). Vuttanayena channattā eva kilesadukkhābhāvato nirāmisasukhasamaṅgitāya ca sukhā sukhappattā, tato eva ca nivātā nihatamānamadathambhasārambhatāya nivātavuttikā. Ayañca nayo ‘‘mayhaṃ na saṃkilesadhammānaṃ saṃvaraṇamattena siddho, atha kho aggamaggasamādhinā suṭṭhu samāhitacittatāya ceva aggamaggapaññāya sabbasaṃyojanehi vippamuttacittatāya cā’’ti dassento āha ‘‘cittaṃ me susamāhitaṃ vimutta’’nti. Evaṃbhūto ca ‘‘idānāhaṃ katakaraṇīyo’’ti na appossukko homi, atha kho ātāpī viharāmi, sadevakassa lokassa hitasukhūpasaṃhāre ussāhajāto bhikkhācārakālepi anugharaṃ brahmavihāreneva viharāmi. Tasmā tvampi, deva, pajjunna mayhaṃ piyaṃ kātukāmatāyapi vassūpajīvīnaṃ sattānaṃ anukampāyapi vassa sammā dhāraṃ anuppavecchāti evamettha attho daṭṭhabbo.

    ఏత్థ చ థేరో ‘‘ఛన్నా మే కుటికా సుఖా నివాతా’’తి ఇమినా లోకియలోకుత్తరభేదం అత్తనో అధిసీలసిక్ఖం దస్సేతి. ‘‘చిత్తం మే సుసమాహిత’’న్తి ఇమినా అధిచిత్తసిక్ఖం. ‘‘విముత్త’’న్తి ఇమినా అధిపఞ్ఞాసిక్ఖం. ‘‘ఆతాపీ విహరామీ’’తి ఇమినా దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారం. అథ వా ‘‘ఛన్నా మే కుటికా సుఖా నివాతా’’తి ఇమినా అనిమిత్తవిహారం దస్సేతి కిలేసవస్సపిధానముఖేన నిచ్చాదినిమిత్తుగ్ఘాటనదీపనతో. ‘‘చిత్తం మే సుసమాహిత’’న్తి ఇమినా అప్పణిహితవిహారం. ‘‘విముత్త’’న్తి ఇమినా సుఞ్ఞతవిహారం. ‘‘ఆతాపీ విహరామీ’’తి ఇమినా తేసం తిణ్ణం విహారానం అధిగమూపాయం. పఠమేన వా దోసప్పహానం, దుతియేన రాగప్పహానం, తతియేన మోహప్పహానం. తథా దుతియేన పఠమదుతియేహి వా ధమ్మవిహారసమ్పత్తియో దస్సేతి. తతియేన విముత్తిసమ్పత్తియో. ‘‘ఆతాపీ విహరామీ’’తి ఇమినా పరహితపటిపత్తియం అతన్దితభావం దస్సేతీతి దట్ఠబ్బం.

    Ettha ca thero ‘‘channā me kuṭikā sukhā nivātā’’ti iminā lokiyalokuttarabhedaṃ attano adhisīlasikkhaṃ dasseti. ‘‘Cittaṃ me susamāhita’’nti iminā adhicittasikkhaṃ. ‘‘Vimutta’’nti iminā adhipaññāsikkhaṃ. ‘‘Ātāpī viharāmī’’ti iminā diṭṭhadhammasukhavihāraṃ. Atha vā ‘‘channā me kuṭikā sukhā nivātā’’ti iminā animittavihāraṃ dasseti kilesavassapidhānamukhena niccādinimittugghāṭanadīpanato. ‘‘Cittaṃ me susamāhita’’nti iminā appaṇihitavihāraṃ. ‘‘Vimutta’’nti iminā suññatavihāraṃ. ‘‘Ātāpī viharāmī’’ti iminā tesaṃ tiṇṇaṃ vihārānaṃ adhigamūpāyaṃ. Paṭhamena vā dosappahānaṃ, dutiyena rāgappahānaṃ, tatiyena mohappahānaṃ. Tathā dutiyena paṭhamadutiyehi vā dhammavihārasampattiyo dasseti. Tatiyena vimuttisampattiyo. ‘‘Ātāpī viharāmī’’ti iminā parahitapaṭipattiyaṃ atanditabhāvaṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ.

    ఏవం ‘‘యథానామా’’తి గాథాయ వుత్తానం ధమ్మవిహారాదీనం ఇమాయ గాథాయ దస్సితత్తా తత్థ అదస్సితేసు నామగోత్తేసు నామం దస్సేతుం ‘‘ఇత్థం సుద’’న్తిఆది వుత్తం. యే హి థేరా నామమత్తేన పాకటా, తే నామేన, యే గోత్తమత్తేన పాకటా, తే గోత్తేన, యే ఉభయథా పాకటా, తే ఉభయేనపి దస్సిస్స’’న్తి. అయం పన థేరో నామేన అభిలక్ఖితో, న తథా గోత్తేనాతి ‘‘ఇత్థం సుదం ఆయస్మా సుభూతీ’’తి వుత్తం. తత్థ ఇత్థన్తి ఇదం పకారం, ఇమినా ఆకారేనాతి అత్థో. సుదన్తి సు ఇదం, సన్ధివసేన ఇకారలోపో. సూతి చ నిపాతమత్తం, ఇదం గాథన్తి యోజనా. ఆయస్మాతి పియవచనమేతం గరుగారవసప్పతిస్సవచనమేతం. సుభూతీతి నామకిత్తనం. సో హి సరీరసమ్పత్తియాపి దస్సనీయో పాసాదికో, గుణసమ్పత్తియాపి. ఇతి సున్దరాయ సరీరావయవవిభూతియా సీలసమ్పత్తియాదివిభూతియా చ సమన్నాగతత్తా సుభూతీతి పఞ్ఞాయిత్థ సీలసారాదిథిరగుణయోగతో థేరో. అభాసిత్థాతి కథేసి. కస్మా పనేతే మహాథేరా అత్తనో గుణే పకాసేన్తీతి? ఇమినా దీఘేన అద్ధునా అనధిగతపుబ్బం పరమగమ్భీరం అతివియ సన్తం పణీతం అత్తనా అధిగతం లోకుత్తరధమ్మం పచ్చవేక్ఖిత్వా పీతివేగసముస్సాహితఉదానవసేన సాసనస్స నియ్యానికభావవిభావనవసేన చ పరమప్పిచ్ఛా అరియా అత్తనో గుణే పకాసేన్తి, యథా తం లోకనాథో బోధనేయ్యఅజ్ఝాసయవసేన ‘‘దసబలసమన్నాగతో, భిక్ఖవే, తథాగతో చతువేసారజ్జవిసారదో’’తిఆదినా అత్తనో గుణే పకాసేతి, ఏవమయం థేరస్స అఞ్ఞాబ్యాకరణగాథా హోతీతి.

    Evaṃ ‘‘yathānāmā’’ti gāthāya vuttānaṃ dhammavihārādīnaṃ imāya gāthāya dassitattā tattha adassitesu nāmagottesu nāmaṃ dassetuṃ ‘‘itthaṃ suda’’ntiādi vuttaṃ. Ye hi therā nāmamattena pākaṭā, te nāmena, ye gottamattena pākaṭā, te gottena, ye ubhayathā pākaṭā, te ubhayenapi dassissa’’nti. Ayaṃ pana thero nāmena abhilakkhito, na tathā gottenāti ‘‘itthaṃ sudaṃ āyasmā subhūtī’’ti vuttaṃ. Tattha itthanti idaṃ pakāraṃ, iminā ākārenāti attho. Sudanti su idaṃ, sandhivasena ikāralopo. ti ca nipātamattaṃ, idaṃ gāthanti yojanā. Āyasmāti piyavacanametaṃ garugāravasappatissavacanametaṃ. Subhūtīti nāmakittanaṃ. So hi sarīrasampattiyāpi dassanīyo pāsādiko, guṇasampattiyāpi. Iti sundarāya sarīrāvayavavibhūtiyā sīlasampattiyādivibhūtiyā ca samannāgatattā subhūtīti paññāyittha sīlasārādithiraguṇayogato thero. Abhāsitthāti kathesi. Kasmā panete mahātherā attano guṇe pakāsentīti? Iminā dīghena addhunā anadhigatapubbaṃ paramagambhīraṃ ativiya santaṃ paṇītaṃ attanā adhigataṃ lokuttaradhammaṃ paccavekkhitvā pītivegasamussāhitaudānavasena sāsanassa niyyānikabhāvavibhāvanavasena ca paramappicchā ariyā attano guṇe pakāsenti, yathā taṃ lokanātho bodhaneyyaajjhāsayavasena ‘‘dasabalasamannāgato, bhikkhave, tathāgato catuvesārajjavisārado’’tiādinā attano guṇe pakāseti, evamayaṃ therassa aññābyākaraṇagāthā hotīti.

    పరమత్థదీపనియా థేరగాథాసంవణ్ణనాయ

    Paramatthadīpaniyā theragāthāsaṃvaṇṇanāya

    సుభూతిత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Subhūtittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౧. సుభూతిత్థేరగాథా • 1. Subhūtittheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact