| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महानिद्देसपाळि • Mahāniddesapāḷi |
४. सुद्धट्ठकसुत्तनिद्देसो
4. Suddhaṭṭhakasuttaniddeso
अथ सुद्धट्ठकसुत्तनिद्देसं वक्खति –
Atha suddhaṭṭhakasuttaniddesaṃ vakkhati –
२३.
23.
पस्सामि सुद्धं परमं अरोगं, दिट्ठेन संसुद्धि नरस्स होति।
Passāmisuddhaṃ paramaṃ arogaṃ,diṭṭhena saṃsuddhi narassa hoti;
एवाभिजानं परमन्ति ञत्वा, सुद्धानुपस्सीति पच्चेति ञाणं॥
Evābhijānaṃ paramanti ñatvā, suddhānupassīti pacceti ñāṇaṃ.
पस्सामि सुद्धं परमं अरोगन्ति। पस्सामि सुद्धन्ति पस्सामि सुद्धं, दक्खामि सुद्धं, ओलोकेमि सुद्धं, निज्झायामि सुद्धं, उपपरिक्खामि सुद्धं। परमं अरोगन्ति परमं आरोग्यप्पत्तं ताणप्पत्तं लेणप्पत्तं सरणप्पत्तं अभयप्पत्तं अच्चुतप्पत्तं अमतप्पत्तं निब्बानप्पत्तन्ति – पस्सामि सुद्धं परमं अरोगं।
Passāmi suddhaṃ paramaṃ aroganti. Passāmi suddhanti passāmi suddhaṃ, dakkhāmi suddhaṃ, olokemi suddhaṃ, nijjhāyāmi suddhaṃ, upaparikkhāmi suddhaṃ. Paramaṃ aroganti paramaṃ ārogyappattaṃ tāṇappattaṃ leṇappattaṃ saraṇappattaṃ abhayappattaṃ accutappattaṃ amatappattaṃ nibbānappattanti – passāmi suddhaṃ paramaṃ arogaṃ.
दिट्ठेन संसुद्धि नरस्स होतीति। चक्खुविञ्ञाणं 1 रूपदस्सनेन नरस्स सुद्धि विसुद्धि परिसुद्धि, मुत्ति विमुत्ति परिमुत्ति होति, नरो सुज्झति विसुज्झति परिसुज्झति, मुच्चति विमुच्चति परिमुच्चतीति – दिट्ठेन संसुद्धि नरस्स होति।
Diṭṭhena saṃsuddhi narassa hotīti. Cakkhuviññāṇaṃ 2 rūpadassanena narassa suddhi visuddhi parisuddhi, mutti vimutti parimutti hoti, naro sujjhati visujjhati parisujjhati, muccati vimuccati parimuccatīti – diṭṭhena saṃsuddhi narassa hoti.
एवाभिजानं परमन्ति ञत्वाति। एवं अभिजानन्तो आजानन्तो विजानन्तो पटिविजानन्तो पटिविज्झन्तो। ‘‘इदं परमं अग्गं सेट्ठं विसिट्ठं पामोक्खं उत्तमं पवर’’न्ति ञत्वा जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वाति – एवाभिजानं परमन्ति ञत्वा।
Evābhijānaṃ paramanti ñatvāti. Evaṃ abhijānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto. ‘‘Idaṃ paramaṃ aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavara’’nti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti – evābhijānaṃ paramanti ñatvā.
सुद्धानुपस्सीति पच्चेति ञाणन्ति। यो सुद्धं पस्सति, सो सुद्धानुपस्सी, पच्चेति ञाणन्ति चक्खुविञ्ञाणं रूपदस्सनेन ञाणन्ति पच्चेति, मग्गोति पच्चेति, पथोति पच्चेति, निय्यानन्ति पच्चेतीति – सुद्धानुपस्सी पच्चेति ञाणं।
Suddhānupassītipacceti ñāṇanti. Yo suddhaṃ passati, so suddhānupassī, paccetiñāṇanti cakkhuviññāṇaṃ rūpadassanena ñāṇanti pacceti, maggoti pacceti, pathoti pacceti, niyyānanti paccetīti – suddhānupassī pacceti ñāṇaṃ.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘पस्सामि सुद्धं परमं अरोगं, दिट्ठेन संसुद्धि नरस्स होति।
‘‘Passāmi suddhaṃ paramaṃ arogaṃ, diṭṭhena saṃsuddhi narassa hoti;
एवाभिजानं परमन्ति ञत्वा, सुद्धानुपस्सीति पच्चेति ञाण’’न्ति॥
Evābhijānaṃ paramanti ñatvā, suddhānupassīti pacceti ñāṇa’’nti.
२४.
24.
दिट्ठेन चे सुद्धि नरस्स होति, ञाणेन वा सो पजहाति दुक्खं।
Diṭṭhena ce suddhi narassa hoti,ñāṇena vā so pajahāti dukkhaṃ;
अञ्ञेन सो सुज्झति सोपधीको, दिट्ठी हि नं पाव तथा वदानं॥
Aññena so sujjhati sopadhīko, diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadānaṃ.
दिट्ठेन चे सुद्धि नरस्स होतीति। चक्खुविञ्ञाणं रूपदस्सनेन चे नरस्स सुद्धि विसुद्धि परिसुद्धि, मुत्ति विमुत्ति परिमुत्ति होति, नरो सुज्झति विसुज्झति परिसुज्झति, मुच्चति विमुच्चति परिमुच्चतीति – दिट्ठेन चे सुद्धि नरस्स होति।
Diṭṭhena ce suddhi narassa hotīti. Cakkhuviññāṇaṃ rūpadassanena ce narassa suddhi visuddhi parisuddhi, mutti vimutti parimutti hoti, naro sujjhati visujjhati parisujjhati, muccati vimuccati parimuccatīti – diṭṭhena ce suddhi narassa hoti.
ञाणेन वा सो पजहाति दुक्खन्ति चक्खुविञ्ञाणं रूपदस्सनेन चे नरो जातिदुक्खं पजहति, जरादुक्खं पजहति, ब्याधिदुक्खं पजहति, मरणदुक्खं पजहति, सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासदुक्खं पजहतीति – ञाणेन वा सो पजहाति दुक्खं।
Ñāṇena vā so pajahāti dukkhanti cakkhuviññāṇaṃ rūpadassanena ce naro jātidukkhaṃ pajahati, jarādukkhaṃ pajahati, byādhidukkhaṃ pajahati, maraṇadukkhaṃ pajahati, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ pajahatīti – ñāṇena vā so pajahāti dukkhaṃ.
अञ्ञेन सो सुज्झति सोपधीकोति। अञ्ञेन असुद्धिमग्गेन मिच्छापटिपदाय अनिय्यानिकपथेन अञ्ञत्र सतिपट्ठानेहि अञ्ञत्र सम्मप्पधानेहि अञ्ञत्र इद्धिपादेहि अञ्ञत्र इन्द्रियेहि अञ्ञत्र बलेहि अञ्ञत्र बोज्झङ्गेहि अञ्ञत्र अरिया अट्ठङ्गिका मग्गा नरो सुज्झति विसुज्झति परिसुज्झति , मुच्चति विमुच्चति परिमुच्चति। सोपधीकोति सरागो सदोसो समोहो समानो सतण्हो सदिट्ठि सकिलेसो सउपादानोति – अञ्ञेन सो सुज्झति सोपधीको।
Aññena so sujjhati sopadhīkoti. Aññena asuddhimaggena micchāpaṭipadāya aniyyānikapathena aññatra satipaṭṭhānehi aññatra sammappadhānehi aññatra iddhipādehi aññatra indriyehi aññatra balehi aññatra bojjhaṅgehi aññatra ariyā aṭṭhaṅgikā maggā naro sujjhati visujjhati parisujjhati , muccati vimuccati parimuccati. Sopadhīkoti sarāgo sadoso samoho samāno sataṇho sadiṭṭhi sakileso saupādānoti – aññena so sujjhati sopadhīko.
दिट्ठी हि नं पाव तथा वदानन्ति। साव दिट्ठि तं पुग्गलं पावदति – इति वायं पुग्गलो मिच्छादिट्ठिको विपरीतदस्सनो। तथा वदानन्ति तथा वदन्तं कथेन्तं भणन्तं दीपयन्तं वोहरन्तं। ‘‘सस्सतो लोको , इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति तथा वदन्तं कथेन्तं भणन्तं दीपयन्तं वोहरन्तं। ‘‘असस्सतो लोको…पे॰… अन्तवा लोको… अनन्तवा लोको… तं जीवं तं सरीरं… अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीरं… होति तथागतो परं मरणा… न होति तथागतो परं मरणा… होति च न च होति तथागतो परं मरणा… नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा, इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति तथा वदन्तं कथेन्तं भणन्तं दीपयन्तं वोहरन्तन्ति – दिट्ठी हि नं पाव तथा वदानं ।
Diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadānanti. Sāva diṭṭhi taṃ puggalaṃ pāvadati – iti vāyaṃ puggalo micchādiṭṭhiko viparītadassano. Tathā vadānanti tathā vadantaṃ kathentaṃ bhaṇantaṃ dīpayantaṃ voharantaṃ. ‘‘Sassato loko , idameva saccaṃ moghamañña’’nti tathā vadantaṃ kathentaṃ bhaṇantaṃ dīpayantaṃ voharantaṃ. ‘‘Asassato loko…pe… antavā loko… anantavā loko… taṃ jīvaṃ taṃ sarīraṃ… aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīraṃ… hoti tathāgato paraṃ maraṇā… na hoti tathāgato paraṃ maraṇā… hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā… neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamañña’’nti tathā vadantaṃ kathentaṃ bhaṇantaṃ dīpayantaṃ voharantanti – diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadānaṃ .
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘दिट्ठेन चे सुद्धि नरस्स होति, ञाणेन वा सो पजहाति दुक्खं।
‘‘Diṭṭhena ce suddhi narassa hoti, ñāṇena vā so pajahāti dukkhaṃ;
अञ्ञेन सो सुज्झति सोपधीको, दिट्ठी हि नं पाव तथा वदान’’न्ति॥
Aññena so sujjhati sopadhīko, diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadāna’’nti.
२५.
25.
न ब्राह्मणो अञ्ञतो सुद्धिमाह, दिट्ठे सुते सीलवते मुते वा।
Na brāhmaṇo aññato suddhimāha,diṭṭhe sute sīlavate mute vā;
पुञ्ञे च पापे च अनूपलित्तो, अत्तञ्जहो नयिध पकुब्बमानो॥
Puññe ca pāpe ca anūpalitto, attañjaho nayidha pakubbamāno.
न ब्राह्मणो अञ्ञतो सुद्धिमाह दिट्ठे सुते सीलवते मुते वाति। नाति पटिक्खेपो। ब्राह्मणोति सत्तन्नं धम्मानं बाहितत्ता ब्राह्मणो – सक्कायदिट्ठि बाहिता होति, विचिकिच्छा बाहिता होति, सीलब्बतपरामासो बाहितो होति , रागो बाहितो होति, दोसो बाहितो होति, मोहो बाहितो होति, मानो बाहितो होति। बाहितास्स होन्ति पापका अकुसला धम्मा संकिलेसिका पोनोभविका सदरा दुक्खविपाका आयतिं जातिजरामरणिया।
Na brāhmaṇo aññato suddhimāha diṭṭhe sute sīlavate mute vāti. Nāti paṭikkhepo. Brāhmaṇoti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo – sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti, vicikicchā bāhitā hoti, sīlabbataparāmāso bāhito hoti , rāgo bāhito hoti, doso bāhito hoti, moho bāhito hoti, māno bāhito hoti. Bāhitāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā.
बाहित्वा सब्बपापकानि, [सभियाति भगवा]
Bāhitvā sabbapāpakāni, [sabhiyāti bhagavā]
विमलो साधुसमाहितो ठितत्तो।
Vimalo sādhusamāhito ṭhitatto;
संसारमतिच्च केवली सो, असितो 3 तादि पवुच्चते स ब्रह्मा॥
Saṃsāramaticca kevalī so, asito 4 tādi pavuccate sa brahmā.
न ब्राह्मणो अञ्ञतो सुद्धिमाहाति। ब्राह्मणो अञ्ञेन असुद्धिमग्गेन मिच्छापटिपदाय अनिय्यानिकपथेन अञ्ञत्र सतिपट्ठानेहि अञ्ञत्र सम्मप्पधानेहि अञ्ञत्र इद्धिपादेहि अञ्ञत्र इन्द्रियेहि अञ्ञत्र बलेहि अञ्ञत्र बोज्झङ्गेहि अञ्ञत्र अरियेन अट्ठङ्गिकेन मग्गेन सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं, मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं, नाह न कथेति न भणति न दीपयति न वोहरतीति – न ब्राह्मणो अञ्ञतो सुद्धिमाह।
Nabrāhmaṇo aññato suddhimāhāti. Brāhmaṇo aññena asuddhimaggena micchāpaṭipadāya aniyyānikapathena aññatra satipaṭṭhānehi aññatra sammappadhānehi aññatra iddhipādehi aññatra indriyehi aññatra balehi aññatra bojjhaṅgehi aññatra ariyena aṭṭhaṅgikena maggena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ, nāha na katheti na bhaṇati na dīpayati na voharatīti – na brāhmaṇo aññato suddhimāha.
दिट्ठे सुते सीलवते मुते वाति। सन्तेके समणब्राह्मणा दिट्ठिसुद्धिका। ते एकच्चानं रूपानं दस्सनं मङ्गलं पच्चेन्ति, एकच्चानं रूपानं दस्सनं अमङ्गलं पच्चेन्ति। कतमेसं रूपानं दस्सनं मङ्गलं पच्चेन्ति? ते कालतो वुट्ठहित्वा अभिमङ्गलगतानि रूपानि पस्सन्ति – चाटकसकुणं 5 पस्सन्ति, फुस्सवेळुवलट्ठिं पस्सन्ति, गब्भिनित्थिं पस्सन्ति, कुमारकं खन्धे आरोपेत्वा गच्छन्तं पस्सन्ति, पुण्णघटं पस्सन्ति, रोहितमच्छं पस्सन्ति, आजञ्ञं पस्सन्ति, आजञ्ञरथं पस्सन्ति, उसभं पस्सन्ति, गोकपिलं पस्सन्ति। एवरूपानं रूपानं दस्सनं मङ्गलं पच्चेन्ति। कतमेसं रूपानं दस्सनं अमङ्गलं पच्चेन्ति? पलालपुञ्जं पस्सन्ति, तक्कघटं पस्सन्ति, रित्तघटं पस्सन्ति, नटं पस्सन्ति, नग्गसमणकं पस्सन्ति, खरं पस्सन्ति, खरयानं पस्सन्ति, एकयुत्तयानं पस्सन्ति , काणं पस्सन्ति, कुणिं पस्सन्ति, खञ्जं पस्सन्ति, पक्खहतं 6 पस्सन्ति, जिण्णकं पस्सन्ति, ब्याधिकं 7 पस्सन्ति। एवरूपानं रूपानं दस्सनं अमङ्गलं पच्चेन्ति। इमे ते समणब्राह्मणा दिट्ठिसुद्धिका। ते दिट्ठेन सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं पच्चेन्ति।
Diṭṭhe sute sīlavate mute vāti. Santeke samaṇabrāhmaṇā diṭṭhisuddhikā. Te ekaccānaṃ rūpānaṃ dassanaṃ maṅgalaṃ paccenti, ekaccānaṃ rūpānaṃ dassanaṃ amaṅgalaṃ paccenti. Katamesaṃ rūpānaṃ dassanaṃ maṅgalaṃ paccenti? Te kālato vuṭṭhahitvā abhimaṅgalagatāni rūpāni passanti – cāṭakasakuṇaṃ 8 passanti, phussaveḷuvalaṭṭhiṃ passanti, gabbhinitthiṃ passanti, kumārakaṃ khandhe āropetvā gacchantaṃ passanti, puṇṇaghaṭaṃ passanti, rohitamacchaṃ passanti, ājaññaṃ passanti, ājaññarathaṃ passanti, usabhaṃ passanti, gokapilaṃ passanti. Evarūpānaṃ rūpānaṃ dassanaṃ maṅgalaṃ paccenti. Katamesaṃ rūpānaṃ dassanaṃ amaṅgalaṃ paccenti? Palālapuñjaṃ passanti, takkaghaṭaṃ passanti, rittaghaṭaṃ passanti, naṭaṃ passanti, naggasamaṇakaṃ passanti, kharaṃ passanti, kharayānaṃ passanti, ekayuttayānaṃ passanti , kāṇaṃ passanti, kuṇiṃ passanti, khañjaṃ passanti, pakkhahataṃ 9 passanti, jiṇṇakaṃ passanti, byādhikaṃ 10 passanti. Evarūpānaṃ rūpānaṃ dassanaṃ amaṅgalaṃ paccenti. Ime te samaṇabrāhmaṇā diṭṭhisuddhikā. Te diṭṭhena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti.
सन्तेके समणब्राह्मणा सुतसुद्धिका। ते एकच्चानं सद्दानं सवनं मङ्गलं पच्चेन्ति, एकच्चानं सद्दानं सवनं अमङ्गलं पच्चेन्ति। कतमेसं सद्दानं सवनं मङ्गलं पच्चेन्ति? ते कालतो वुट्ठहित्वा अभिमङ्गलगतानि सद्दानि सुणन्ति – वड्ढाति वा वड्ढमानाति वा पुण्णाति वा फुस्साति वा असोकाति वा सुमनाति वा सुनक्खत्ताति वा सुमङ्गलाति वा सिरीति वा सिरीवड्ढाति वा। एवरूपानं सद्दानं सवनं मङ्गलं पच्चेन्ति। कतमेसं सद्दानं सवनं अमङ्गलं पच्चेन्ति? काणोति वा कुणीति वा खञ्जोति वा पक्खहतोति वा जिण्णकोति वा ब्याधिकोति वा मतोति वा छिन्दन्ति वा भिन्दन्ति वा दड्ढन्ति वा नट्ठन्ति वा नत्थीति वा। एवरूपानं सद्दानं सवनं अमङ्गलं पच्चेन्ति। इमे ते समणब्राह्मणा सुतसुद्धिका। ते सुतेन सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं पच्चेन्ति।
Santeke samaṇabrāhmaṇā sutasuddhikā. Te ekaccānaṃ saddānaṃ savanaṃ maṅgalaṃ paccenti, ekaccānaṃ saddānaṃ savanaṃ amaṅgalaṃ paccenti. Katamesaṃ saddānaṃ savanaṃ maṅgalaṃ paccenti? Te kālato vuṭṭhahitvā abhimaṅgalagatāni saddāni suṇanti – vaḍḍhāti vā vaḍḍhamānāti vā puṇṇāti vā phussāti vā asokāti vā sumanāti vā sunakkhattāti vā sumaṅgalāti vā sirīti vā sirīvaḍḍhāti vā. Evarūpānaṃ saddānaṃ savanaṃ maṅgalaṃ paccenti. Katamesaṃ saddānaṃ savanaṃ amaṅgalaṃ paccenti? Kāṇoti vā kuṇīti vā khañjoti vā pakkhahatoti vā jiṇṇakoti vā byādhikoti vā matoti vā chindanti vā bhindanti vā daḍḍhanti vā naṭṭhanti vā natthīti vā. Evarūpānaṃ saddānaṃ savanaṃ amaṅgalaṃ paccenti. Ime te samaṇabrāhmaṇā sutasuddhikā. Te sutena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti.
सन्तेके समणब्राह्मणा सीलसुद्धिका। ते सीलमत्तेन संयममत्तेन संवरमत्तेन अवीतिक्कममत्तेन सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं पच्चेन्ति। समणोमुण्डिकापुत्तो 11 एवमाह – ‘‘चतूहि खो अहं, गहपति 12, धम्मेहि समन्नागतं पुरिसपुग्गलं पञ्ञापेमि सम्पन्नकुसलं परमकुसलं उत्तमपत्तिप्पत्तं समणं अयोज्जं। कतमेहि चतूहि? इध, गहपति, न कायेन पापकं कम्मं करोति, न पापकं वाचं भासति, न पापकं सङ्कप्पं सङ्कप्पति, न पापकं आजीवं आजीवति। इमेहि खो अहं, गहपति, चतूहि धम्मेहि समन्नागतं पुरिसपुग्गलं पञ्ञापेमि सम्पन्नकुसलं परमकुसलं उत्तमपत्तिप्पत्तं समणं अयोज्जं’’। एवमेव सन्तेके समणब्राह्मणा सीलसुद्धिका, ते सीलमत्तेन संयममत्तेन संवरमत्तेन अवीतिक्कममत्तेन सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं पच्चेन्ति।
Santeke samaṇabrāhmaṇā sīlasuddhikā. Te sīlamattena saṃyamamattena saṃvaramattena avītikkamamattena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti. Samaṇomuṇḍikāputto 13 evamāha – ‘‘catūhi kho ahaṃ, gahapati 14, dhammehi samannāgataṃ purisapuggalaṃ paññāpemi sampannakusalaṃ paramakusalaṃ uttamapattippattaṃ samaṇaṃ ayojjaṃ. Katamehi catūhi? Idha, gahapati, na kāyena pāpakaṃ kammaṃ karoti, na pāpakaṃ vācaṃ bhāsati, na pāpakaṃ saṅkappaṃ saṅkappati, na pāpakaṃ ājīvaṃ ājīvati. Imehi kho ahaṃ, gahapati, catūhi dhammehi samannāgataṃ purisapuggalaṃ paññāpemi sampannakusalaṃ paramakusalaṃ uttamapattippattaṃ samaṇaṃ ayojjaṃ’’. Evameva santeke samaṇabrāhmaṇā sīlasuddhikā, te sīlamattena saṃyamamattena saṃvaramattena avītikkamamattena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti.
सन्तेके समणब्राह्मणा वतसुद्धिका। ते हत्थिवतिका वा होन्ति, अस्सवतिका वा होन्ति, गोवतिका वा होन्ति, कुक्कुरवतिका वा होन्ति, काकवतिका वा होन्ति, वासुदेववतिका वा होन्ति, बलदेववतिका वा होन्ति, पुण्णभद्दवतिका वा होन्ति, मणिभद्दवतिका वा होन्ति, अग्गिवतिका वा होन्ति, नागवतिका वा होन्ति, सुपण्णवतिका वा होन्ति, यक्खवतिका वा होन्ति, असुरवतिका वा होन्ति, गन्धब्बवतिका वा होन्ति, महाराजवतिका वा होन्ति, चन्दवतिका वा होन्ति, सूरियवतिका वा होन्ति, इन्दवतिका वा होन्ति, ब्रह्मवतिका वा होन्ति, देववतिका वा होन्ति, दिसावतिका वा होन्ति। इमे ते समणब्राह्मणा वतसुद्धिका। ते वतेन सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं पच्चेन्ति।
Santeke samaṇabrāhmaṇā vatasuddhikā. Te hatthivatikā vā honti, assavatikā vā honti, govatikā vā honti, kukkuravatikā vā honti, kākavatikā vā honti, vāsudevavatikā vā honti, baladevavatikā vā honti, puṇṇabhaddavatikā vā honti, maṇibhaddavatikā vā honti, aggivatikā vā honti, nāgavatikā vā honti, supaṇṇavatikā vā honti, yakkhavatikā vā honti, asuravatikā vā honti, gandhabbavatikā vā honti, mahārājavatikā vā honti, candavatikā vā honti, sūriyavatikā vā honti, indavatikā vā honti, brahmavatikā vā honti, devavatikā vā honti, disāvatikā vā honti. Ime te samaṇabrāhmaṇā vatasuddhikā. Te vatena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti.
सन्तेके समणब्राह्मणा मुतसुद्धिका। ते कालतो उट्ठहित्वा पथविं आमसन्ति, हरितं आमसन्ति, गोमयं आमसन्ति, कच्छपं आमसन्ति, फालं अक्कमन्ति, तिलवाहं आमसन्ति, फुस्सतिलं खादन्ति, फुस्सतेलं मक्खेन्ति, फुस्सदन्तकट्ठं खादन्ति, फुस्समत्तिकाय न्हायन्ति, फुस्ससाटकं निवासेन्ति, फुस्सवेठनं वेठेन्ति। इमे ते समणब्राह्मणा मुतसुद्धिका। ते मुतेन सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं पच्चेन्ति। न ब्राह्मणो अञ्ञतो सुद्धिमाह।
Santeke samaṇabrāhmaṇā mutasuddhikā. Te kālato uṭṭhahitvā pathaviṃ āmasanti, haritaṃ āmasanti, gomayaṃ āmasanti, kacchapaṃ āmasanti, phālaṃ akkamanti, tilavāhaṃ āmasanti, phussatilaṃ khādanti, phussatelaṃ makkhenti, phussadantakaṭṭhaṃ khādanti, phussamattikāya nhāyanti, phussasāṭakaṃ nivāsenti, phussaveṭhanaṃ veṭhenti. Ime te samaṇabrāhmaṇā mutasuddhikā. Te mutena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti. Na brāhmaṇo aññato suddhimāha.
दिट्ठे सुते सीलवते मुते वाति। ब्राह्मणो दिट्ठसुद्धियापि सुद्धिं नाह, सुतसुद्धियापि सुद्धिं नाह, सीलसुद्धियापि सुद्धिं नाह, वतसुद्धियापि सुद्धिं नाह, मुतसुद्धियापि सुद्धिं नाह न कथेति न भणति न दीपयति न वोहरतीति – न ब्राह्मणो अञ्ञतो सुद्धिमाह दिट्ठे सुते सीलवते मुते वा।
Diṭṭhe sute sīlavate mute vāti. Brāhmaṇo diṭṭhasuddhiyāpi suddhiṃ nāha, sutasuddhiyāpi suddhiṃ nāha, sīlasuddhiyāpi suddhiṃ nāha, vatasuddhiyāpi suddhiṃ nāha, mutasuddhiyāpi suddhiṃ nāha na katheti na bhaṇati na dīpayati na voharatīti – na brāhmaṇo aññato suddhimāha diṭṭhe sute sīlavate mute vā.
पुञ्ञे च पापे च अनूपलित्तोति। पुञ्ञं वुच्चति यं किञ्चि तेधातुकं कुसलाभिसङ्खारं, अपुञ्ञं वुच्चति सब्बं अकुसलं। यतो पुञ्ञाभिसङ्खारो च अपुञ्ञाभिसङ्खारो च आनेञ्जाभिसङ्खारो च पहीना होन्ति उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता आयतिं अनुप्पादधम्मा; एत्तावता पुञ्ञे च पापे च न लिम्पति न पलिम्पति न उपलिम्पति अलित्तो अपलित्तो अनूपलित्तो निक्खन्तो निस्सटो विप्पमुत्तो विसञ्ञुत्तो विमरियादिकतेन चेतसा विहरतीति – पुञ्ञे च पापे च अनूपलित्तो।
Puññe ca pāpe ca anūpalittoti. Puññaṃ vuccati yaṃ kiñci tedhātukaṃ kusalābhisaṅkhāraṃ, apuññaṃ vuccati sabbaṃ akusalaṃ. Yato puññābhisaṅkhāro ca apuññābhisaṅkhāro ca āneñjābhisaṅkhāro ca pahīnā honti ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā; ettāvatā puññe ca pāpe ca na limpati na palimpati na upalimpati alitto apalitto anūpalitto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti – puññe ca pāpe ca anūpalitto.
अत्तञ्जहो नयिध पकुब्बमानोति। अत्तञ्जहोति अत्तदिट्ठिजहो। अत्तञ्जहोति गाहं जहो 15। अत्तञ्जहोति तण्हावसेन दिट्ठिवसेन गहितं परामट्ठं अभिनिविट्ठं अज्झोसितं अधिमुत्तं, सब्बं तं चत्तं होति वन्तं मुत्तं पहीनं पटिनिस्सट्ठं। नयिध पकुब्बमानोति पुञ्ञाभिसङ्खारं वा अपुञ्ञाभिसङ्खारं वा आनेञ्जाभिसङ्खारं वा अपकुब्बमानो अजनयमानो असञ्जनयमानो अनिब्बत्तयमानो अनभिनिब्बत्तयमानोति – अत्तञ्जहो नयिध पकुब्बमानो।
Attañjaho nayidha pakubbamānoti. Attañjahoti attadiṭṭhijaho. Attañjahoti gāhaṃ jaho 16. Attañjahoti taṇhāvasena diṭṭhivasena gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ abhiniviṭṭhaṃ ajjhositaṃ adhimuttaṃ, sabbaṃ taṃ cattaṃ hoti vantaṃ muttaṃ pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ. Nayidha pakubbamānoti puññābhisaṅkhāraṃ vā apuññābhisaṅkhāraṃ vā āneñjābhisaṅkhāraṃ vā apakubbamāno ajanayamāno asañjanayamāno anibbattayamāno anabhinibbattayamānoti – attañjaho nayidha pakubbamāno.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘न ब्राह्मणो अञ्ञतो सुद्धिमाह, दिट्ठे सुते सीलवते मुते वा।
‘‘Na brāhmaṇo aññato suddhimāha, diṭṭhe sute sīlavate mute vā;
पुञ्ञे च पापे च अनूपलित्तो, अत्तञ्जहो नयिध पकुब्बमानो’’ति॥
Puññe ca pāpe ca anūpalitto, attañjaho nayidha pakubbamāno’’ti.
२६.
26.
पुरिमं पहाय अपरं सितासे, एजानुगा ते न तरन्ति सङ्गं।
Purimaṃpahāya aparaṃ sitāse,ejānugā te na taranti saṅgaṃ;
ते उग्गहायन्ति निरस्सजन्ति, कपीव साखं पमुञ्चं 17 गहाय॥
Teuggahāyanti nirassajanti, kapīva sākhaṃ pamuñcaṃ18gahāya.
पुरिमं पहाय अपरं सितासेति। पुरिमं सत्थारं पहाय परं सत्थारं निस्सिता; पुरिमं धम्मक्खानं पहाय अपरं धम्मक्खानं निस्सिता; पुरिमं गणं पहाय अपरं गणं निस्सिता; पुरिमं दिट्ठिं पहाय अपरं दिट्ठिं निस्सिता; पुरिमं पटिपदं पहाय अपरं पटिपदं निस्सिता; पुरिमं मग्गं पहाय अपरं मग्गं निस्सिता सन्निस्सिता अल्लीना उपगता अज्झोसिता अधिमुत्ताति – पुरिमं पहाय अपरं सितासे।
Purimaṃ pahāya aparaṃ sitāseti. Purimaṃ satthāraṃ pahāya paraṃ satthāraṃ nissitā; purimaṃ dhammakkhānaṃ pahāya aparaṃ dhammakkhānaṃ nissitā; purimaṃ gaṇaṃ pahāya aparaṃ gaṇaṃ nissitā; purimaṃ diṭṭhiṃ pahāya aparaṃ diṭṭhiṃ nissitā; purimaṃ paṭipadaṃ pahāya aparaṃ paṭipadaṃ nissitā; purimaṃ maggaṃ pahāya aparaṃ maggaṃ nissitā sannissitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttāti – purimaṃ pahāya aparaṃ sitāse.
एजानुगा ते न तरन्ति सङ्गन्ति। एजा वुच्चति तण्हा। यो रागो सारागो…पे॰… अभिज्झा लोभो अकुसलमूलं। एजानुगाति एजानुगा एजानुगता एजानुसटा एजाय पन्ना पतिता अभिभूता परियादिन्नचित्ता। ते न तरन्ति सङ्गन्ति रागसङ्गं दोससङ्गं मोहसङ्गं मानसङ्गं दिट्ठिसङ्गं किलेससङ्गं दुच्चरितसङ्गं न तरन्ति न उत्तरन्ति न पतरन्ति न समतिक्कमन्ति न वीतिवत्तन्तीति – एजानुगा ते न तरन्ति सङ्गं।
Ejānugā te na taranti saṅganti. Ejā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Ejānugāti ejānugā ejānugatā ejānusaṭā ejāya pannā patitā abhibhūtā pariyādinnacittā. Te na taranti saṅganti rāgasaṅgaṃ dosasaṅgaṃ mohasaṅgaṃ mānasaṅgaṃ diṭṭhisaṅgaṃ kilesasaṅgaṃ duccaritasaṅgaṃ na taranti na uttaranti na pataranti na samatikkamanti na vītivattantīti – ejānugā te na taranti saṅgaṃ.
ते उग्गहायन्ति निरस्सजन्तीति सत्थारं गण्हन्ति, तं मुञ्चित्वा अञ्ञं सत्थारं गण्हन्ति; धम्मक्खानं गण्हन्ति , तं मुञ्चित्वा अञ्ञं धम्मक्खानं गण्हन्ति; गणं गण्हन्ति, तं मुञ्चित्वा अञ्ञं गणं गण्हन्ति; दिट्ठिं गण्हन्ति, तं मुञ्चित्वा अञ्ञं दिट्ठिं गण्हन्ति; पटिपदं गण्हन्ति, तं मुञ्चित्वा अञ्ञं पटिपदं गण्हन्ति; मग्गं गण्हन्ति, तं मुञ्चित्वा अञ्ञं मग्गं गण्हन्ति; गण्हन्ति च मुञ्चन्ति च आदियन्ति च निरस्सजन्ति चाति – ते उग्गहायन्ति निरस्सजन्ति।
Te uggahāyanti nirassajantīti satthāraṃ gaṇhanti, taṃ muñcitvā aññaṃ satthāraṃ gaṇhanti; dhammakkhānaṃ gaṇhanti , taṃ muñcitvā aññaṃ dhammakkhānaṃ gaṇhanti; gaṇaṃ gaṇhanti, taṃ muñcitvā aññaṃ gaṇaṃ gaṇhanti; diṭṭhiṃ gaṇhanti, taṃ muñcitvā aññaṃ diṭṭhiṃ gaṇhanti; paṭipadaṃ gaṇhanti, taṃ muñcitvā aññaṃ paṭipadaṃ gaṇhanti; maggaṃ gaṇhanti, taṃ muñcitvā aññaṃ maggaṃ gaṇhanti; gaṇhanti ca muñcanti ca ādiyanti ca nirassajanti cāti – te uggahāyanti nirassajanti.
कपीव साखं पमुञ्चं गहायाति। यथा मक्कटो अरञ्ञे पवने चरमानो साखं गण्हाति, तं मुञ्चित्वा अञ्ञं साखं गण्हाति। एवमेव पुथुसमणब्राह्मणा पुथुदिट्ठिगतानि गण्हन्ति च मुञ्चन्ति च आदियन्ति च निरस्सजन्ति चाति – कपीव साखं पमुञ्चं गहाय।
Kapīva sākhaṃ pamuñcaṃ gahāyāti. Yathā makkaṭo araññe pavane caramāno sākhaṃ gaṇhāti, taṃ muñcitvā aññaṃ sākhaṃ gaṇhāti. Evameva puthusamaṇabrāhmaṇā puthudiṭṭhigatāni gaṇhanti ca muñcanti ca ādiyanti ca nirassajanti cāti – kapīva sākhaṃ pamuñcaṃ gahāya.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘पुरिमं पहाय अपरं सितासे, एजानुगा ते न तरन्ति सङ्गं।
‘‘Purimaṃ pahāya aparaṃ sitāse, ejānugā te na taranti saṅgaṃ;
ते उग्गहायन्ति निरस्सजन्ति, कपीव साखं पमुञ्चं गहाया’’ति॥
Te uggahāyanti nirassajanti, kapīva sākhaṃ pamuñcaṃ gahāyā’’ti.
२७.
27.
सयं समादाय वतानि जन्तु, उच्चावचं गच्छति सञ्ञसत्तो।
Sayaṃsamādāya vatāni jantu, uccāvacaṃ gacchati saññasatto;
विद्वा च वेदेहि समेच्च धम्मं, न उच्चावचं गच्छति भूरिपञ्ञो॥
Vidvā ca vedehi samecca dhammaṃ, na uccāvacaṃ gacchati bhūripañño.
सयं समादाय वतानि जन्तूति। सयं समादायाति सामं समादाय । वतानीति हत्थिवतं वा अस्सवतं वा गोवतं वा कुक्कूरवतं वा काकवतं वा वासुदेववतं वा बलदेववतं वा पुण्णभद्दवतं वा मणिभद्दवतं वा अग्गिवतं वा नागवतं वा सुपण्णवतं वा यक्खवतं वा असुरवतं वा…पे॰… दिसावतं वा आदाय समादाय आदियित्वा समादियित्वा गण्हित्वा परामसित्वा अभिनिविसित्वा। जन्तूति सत्तो नरो …पे॰… मनुजोति – सयं समादाय वतानि जन्तु।
Sayaṃ samādāya vatāni jantūti. Sayaṃ samādāyāti sāmaṃ samādāya . Vatānīti hatthivataṃ vā assavataṃ vā govataṃ vā kukkūravataṃ vā kākavataṃ vā vāsudevavataṃ vā baladevavataṃ vā puṇṇabhaddavataṃ vā maṇibhaddavataṃ vā aggivataṃ vā nāgavataṃ vā supaṇṇavataṃ vā yakkhavataṃ vā asuravataṃ vā…pe… disāvataṃ vā ādāya samādāya ādiyitvā samādiyitvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā. Jantūti satto naro …pe… manujoti – sayaṃ samādāya vatāni jantu.
उच्चावचं गच्छति सञ्ञसत्तोति सत्थारतो सत्थारं गच्छति; धम्मक्खानतो धम्मक्खानं गच्छति; गणतो गणं गच्छति; दिट्ठिया दिट्ठिं गच्छति; पटिपदाय पटिपदं गच्छति; मग्गतो मग्गं गच्छति। सञ्ञसत्तोति कामसञ्ञाय ब्यापादसञ्ञाय विहिंसासञ्ञाय दिट्ठिसञ्ञाय सत्तो विसत्तो आसत्तो लग्गो लग्गितो पलिबुद्धो। यथा भित्तिखिले वा नागदन्ते वा भण्डं सत्तं विसत्तं आसत्तं लग्गं लग्गितं पलिबुद्धं, एवमेव कामसञ्ञाय ब्यापादसञ्ञाय विहिंसासञ्ञाय दिट्ठिसञ्ञाय सत्तो विसत्तो आसत्तो लग्गो लग्गितो पलिबुद्धोति – उच्चावचं गच्छति सञ्ञसत्तो।
Uccāvacaṃ gacchati saññasattoti satthārato satthāraṃ gacchati; dhammakkhānato dhammakkhānaṃ gacchati; gaṇato gaṇaṃ gacchati; diṭṭhiyā diṭṭhiṃ gacchati; paṭipadāya paṭipadaṃ gacchati; maggato maggaṃ gacchati. Saññasattoti kāmasaññāya byāpādasaññāya vihiṃsāsaññāya diṭṭhisaññāya satto visatto āsatto laggo laggito palibuddho. Yathā bhittikhile vā nāgadante vā bhaṇḍaṃ sattaṃ visattaṃ āsattaṃ laggaṃ laggitaṃ palibuddhaṃ, evameva kāmasaññāya byāpādasaññāya vihiṃsāsaññāya diṭṭhisaññāya satto visatto āsatto laggo laggito palibuddhoti – uccāvacaṃ gacchati saññasatto.
विद्वा च वेदेहि समेच्च धम्मन्ति। विद्वाति विद्वा विज्जागतो ञाणी विभावी मेधावी। वेदेहीति वेदा वुच्चन्ति चतूसु मग्गेसु ञाणं पञ्ञा पञ्ञिन्द्रियं पञ्ञाबलं धम्मविचयसम्बोज्झङ्गो वीमंसा विपस्सना सम्मादिट्ठि। तेहि वेदेहि जातिजरामरणस्स अन्तगतो अन्तप्पत्तो, कोटिगतो कोटिप्पत्तो, परियन्तगतो परियन्तप्पत्तो, वोसानगतो वोसानप्पत्तो, ताणगतो ताणप्पत्तो, लेणगतो लेणप्पत्तो, सरणगतो सरणप्पत्तो, अभयगतो अभयप्पत्तो, अच्चुतगतो अच्चुतप्पत्तो, अमतगतो अमतप्पत्तो, निब्बानगतो निब्बानप्पत्तो। वेदानं वा अन्तगतोति वेदगू, वेदेहि वा अन्तगतोति वेदगू, सत्तन्नं वा धम्मानं विदितत्ता वेदगू। सक्कायदिट्ठि विदिता होति, विचिकिच्छा विदिता होति, सीलब्बतपरामासो विदितो होति, रागो विदितो होति, दोसो विदितो होति, मोहो विदितो होति, मानो विदितो होति, विदितास्स होन्ति पापका अकुसला धम्मा संकिलेसिका पोनोभविका सदरा दुक्खविपाका आयतिं जातिजरामरणिया।
Vidvā ca vedehi samecca dhammanti. Vidvāti vidvā vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī. Vedehīti vedā vuccanti catūsu maggesu ñāṇaṃ paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi. Tehi vedehi jātijarāmaraṇassa antagato antappatto, koṭigato koṭippatto, pariyantagato pariyantappatto, vosānagato vosānappatto, tāṇagato tāṇappatto, leṇagato leṇappatto, saraṇagato saraṇappatto, abhayagato abhayappatto, accutagato accutappatto, amatagato amatappatto, nibbānagato nibbānappatto. Vedānaṃ vā antagatoti vedagū, vedehi vā antagatoti vedagū, sattannaṃ vā dhammānaṃ viditattā vedagū. Sakkāyadiṭṭhi viditā hoti, vicikicchā viditā hoti, sīlabbataparāmāso vidito hoti, rāgo vidito hoti, doso vidito hoti, moho vidito hoti, māno vidito hoti, viditāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā.
वेदानि विचेय्य केवलानि, [सभियाति भगवा]
Vedāni viceyya kevalāni, [sabhiyāti bhagavā]
सब्बवेदनासु वीतरागो, सब्बं वेदमतिच्च वेदगू सोति॥
Sabbavedanāsu vītarāgo, sabbaṃ vedamaticca vedagū soti.
विद्वा च वेदेहि समेच्च धम्मन्ति। समेच्च अभिसमेच्च धम्मं। सब्बे सङ्खारा अनिच्चाति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; सब्बे सङ्खारा दुक्खाति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; सब्बे धम्मा अनत्ताति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; अविज्जापच्चया सङ्खाराति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; सङ्खारपच्चया विञ्ञाणन्ति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; विञ्ञाणपच्चया नामरूपन्ति…पे॰… नामरूपपच्चया सळायतनन्ति… सळायतनपच्चया फस्सोति… फस्सपच्चया वेदनाति… वेदनापच्चया तण्हाति… तण्हापच्चया उपादानन्ति… उपादानपच्चया भवोति… भवपच्चया जातीति… जातिपच्चया जरामरणन्ति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; अविज्जानिरोधा सङ्खारनिरोधोति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; सङ्खारनिरोधा विञ्ञाणनिरोधोति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; विञ्ञाणनिरोधा नामरूपनिरोधोति… नामरूपनिरोधा सळायतननिरोधोति… सळायतननिरोधा फस्सनिरोधोति… फस्सनिरोधा वेदनानिरोधोति… वेदनानिरोधा तण्हानिरोधोति… तण्हानिरोधा उपादाननिरोधोति… उपादाननिरोधा भवनिरोधोति… भवनिरोधा जातिनिरोधोति… जातिनिरोधा जरामरणनिरोधोति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; इदं दुक्खन्ति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; अयं दुक्खसमुदयोति… अयं दुक्खनिरोधोति… अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदाति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; इमे आसवाति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; अयं आसवसमुदयोति… अयं आसवनिरोधोति… अयं आसवनिरोधगामिनी पटिपदाति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; इमे धम्मा अभिञ्ञेय्याति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं; इमे धम्मा परिञ्ञेय्याति… इमे धम्मा पहातब्बाति… इमे धम्मा भावेतब्बाति … इमे धम्मा सच्छिकातब्बाति समेच्च अभिसमेच्च धम्मं। छन्नं फस्सायतनानं समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च समेच्च अभिसमेच्च धम्मं। पञ्चन्नं उपादानक्खन्धानं समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च समेच्च अभिसमेच्च धम्मं। चतुन्नं महाभूतानं समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च समेच्च अभिसमेच्च धम्मं। यं किञ्चि समुदयधम्मं सब्बं तं निरोधधम्मन्ति समेच्च अभिसमेच्च धम्मन्ति – विद्वा च वेदेहि समेच्च धम्मं।
Vidvāca vedehi samecca dhammanti. Samecca abhisamecca dhammaṃ. Sabbe saṅkhārā aniccāti samecca abhisamecca dhammaṃ; sabbe saṅkhārā dukkhāti samecca abhisamecca dhammaṃ; sabbe dhammā anattāti samecca abhisamecca dhammaṃ; avijjāpaccayā saṅkhārāti samecca abhisamecca dhammaṃ; saṅkhārapaccayā viññāṇanti samecca abhisamecca dhammaṃ; viññāṇapaccayā nāmarūpanti…pe… nāmarūpapaccayā saḷāyatananti… saḷāyatanapaccayā phassoti… phassapaccayā vedanāti… vedanāpaccayā taṇhāti… taṇhāpaccayā upādānanti… upādānapaccayā bhavoti… bhavapaccayā jātīti… jātipaccayā jarāmaraṇanti samecca abhisamecca dhammaṃ; avijjānirodhā saṅkhāranirodhoti samecca abhisamecca dhammaṃ; saṅkhāranirodhā viññāṇanirodhoti samecca abhisamecca dhammaṃ; viññāṇanirodhā nāmarūpanirodhoti… nāmarūpanirodhā saḷāyatananirodhoti… saḷāyatananirodhā phassanirodhoti… phassanirodhā vedanānirodhoti… vedanānirodhā taṇhānirodhoti… taṇhānirodhā upādānanirodhoti… upādānanirodhā bhavanirodhoti… bhavanirodhā jātinirodhoti… jātinirodhā jarāmaraṇanirodhoti samecca abhisamecca dhammaṃ; idaṃ dukkhanti samecca abhisamecca dhammaṃ; ayaṃ dukkhasamudayoti… ayaṃ dukkhanirodhoti… ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti samecca abhisamecca dhammaṃ; ime āsavāti samecca abhisamecca dhammaṃ; ayaṃ āsavasamudayoti… ayaṃ āsavanirodhoti… ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadāti samecca abhisamecca dhammaṃ; ime dhammā abhiññeyyāti samecca abhisamecca dhammaṃ; ime dhammā pariññeyyāti… ime dhammā pahātabbāti… ime dhammā bhāvetabbāti … ime dhammā sacchikātabbāti samecca abhisamecca dhammaṃ. Channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca samecca abhisamecca dhammaṃ. Pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca samecca abhisamecca dhammaṃ. Catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca samecca abhisamecca dhammaṃ. Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti samecca abhisamecca dhammanti – vidvā ca vedehi samecca dhammaṃ.
न उच्चावचं गच्छति भूरिपञ्ञोति न सत्थारतो सत्थारं गच्छति, न धम्मक्खानतो धम्मक्खानं गच्छति, न गणतो गणं गच्छति, न दिट्ठिया दिट्ठिं गच्छति, न पटिपदाय पटिपदं गच्छति, न मग्गतो मग्गं गच्छति। भूरिपञ्ञोति भूरिपञ्ञो महापञ्ञो पुथुपञ्ञो हासपञ्ञो जवनपञ्ञो तिक्खपञ्ञो निब्बेधिकपञ्ञो। भूरि वुच्चति पथवी। ताय पथविसमाय पञ्ञाय विपुलाय वित्थताय समन्नागतोति – न उच्चावचं गच्छति भूरिपञ्ञो।
Na uccāvacaṃ gacchati bhūripaññoti na satthārato satthāraṃ gacchati, na dhammakkhānato dhammakkhānaṃ gacchati, na gaṇato gaṇaṃ gacchati, na diṭṭhiyā diṭṭhiṃ gacchati, na paṭipadāya paṭipadaṃ gacchati, na maggato maggaṃ gacchati. Bhūripaññoti bhūripañño mahāpañño puthupañño hāsapañño javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño. Bhūri vuccati pathavī. Tāya pathavisamāya paññāya vipulāya vitthatāya samannāgatoti – na uccāvacaṃ gacchati bhūripañño.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘सयं समादाय वतानि जन्तु, उच्चावचं गच्छति सञ्ञसत्तो।
‘‘Sayaṃ samādāya vatāni jantu, uccāvacaṃ gacchati saññasatto;
विद्वा च वेदेहि समेच्च धम्मं, न उच्चावचं गच्छति भूरिपञ्ञो’’ति॥
Vidvā ca vedehi samecca dhammaṃ, na uccāvacaṃ gacchati bhūripañño’’ti.
२८.
28.
स सब्बधम्मेसु विसेनिभूतो, यं किञ्चि दिट्ठं व सुतं मुतं वा।
Sa sabbadhammesu visenibhūto,yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā;
तमेव दस्सिं विवटं चरन्तं, केनीध लोकस्मि विकप्पयेय्य॥
Tamevadassiṃ vivaṭaṃ carantaṃ, kenīdha lokasmi vikappayeyya.
स सब्बधम्मेसु विसेनिभूतो यं किञ्चि दिट्ठं व सुतं मुतं वाति। सेना वुच्चति मारसेना। कायदुच्चरितं मारसेना, वचीदुच्चरितं मारसेना, मनोदुच्चरितं मारसेना, रागो मारसेना, दोसो मारसेना, मोहो मारसेना, कोधो मारसेना, उपनाहो…पे॰… सब्बाकुसलाभिसङ्खारा मारसेना।
Sa sabbadhammesu visenibhūto yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vāti. Senā vuccati mārasenā. Kāyaduccaritaṃ mārasenā, vacīduccaritaṃ mārasenā, manoduccaritaṃ mārasenā, rāgo mārasenā, doso mārasenā, moho mārasenā, kodho mārasenā, upanāho…pe… sabbākusalābhisaṅkhārā mārasenā.
वुत्तञ्हेतं भगवता –
Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘कामा ते पठमा सेना, दुतिया अरति वुच्चति।
‘‘Kāmā te paṭhamā senā, dutiyā arati vuccati;
ततिया खुप्पिपासा ते, चतुत्थी तण्हा वुच्चति॥
Tatiyā khuppipāsā te, catutthī taṇhā vuccati.
‘‘पञ्चमी थिनमिद्धं ते, छट्ठा भीरू पवुच्चति।
‘‘Pañcamī thinamiddhaṃ te, chaṭṭhā bhīrū pavuccati;
सत्तमी विचिकिच्छा ते, मक्खो थम्भो ते अट्ठमो॥
Sattamī vicikicchā te, makkho thambho te aṭṭhamo.
‘‘लाभो सिलोको सक्कारो, मिच्छालद्धो च यो यसो।
‘‘Lābho siloko sakkāro, micchāladdho ca yo yaso;
यो चत्तानं समुक्कंसे, परे च अवजानति॥
Yo cattānaṃ samukkaṃse, pare ca avajānati.
‘‘एसा नमुचि ते सेना, कण्हस्साभिप्पहारिनी।
‘‘Esā namuci te senā, kaṇhassābhippahārinī;
न नं असुरो जिनाति, जेत्वाव लभते सुख’’न्ति॥
Na naṃ asuro jināti, jetvāva labhate sukha’’nti.
यतो चतूहि अरियमग्गेहि सब्बा च मारसेना सब्बे च पटिसेनिकरा किलेसा जिता च पराजिता च भग्गा विप्पलुग्गा परम्मुखा, सो वुच्चति विसेनिभूतो। सो दिट्ठे विसेनिभूतो, सुते विसेनिभूतो, मुते विसेनिभूतो, विञ्ञाते विसेनिभूतोति – स सब्बधम्मेसु विसेनिभूतो यं किञ्चि दिट्ठं व सुतं मुतं वा।
Yato catūhi ariyamaggehi sabbā ca mārasenā sabbe ca paṭisenikarā kilesā jitā ca parājitā ca bhaggā vippaluggā parammukhā, so vuccati visenibhūto. So diṭṭhe visenibhūto, sute visenibhūto, mute visenibhūto, viññāte visenibhūtoti – sa sabbadhammesu visenibhūto yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā.
तमेव दस्सिं विवटं चरन्तन्ति। तमेव सुद्धदस्सिं विसुद्धदस्सिं परिसुद्धदस्सिं वोदातदस्सिं परियोदातदस्सिं। अथ वा, सुद्धदस्सनं विसुद्धदस्सनं परिसुद्धदस्सनं वोदातदस्सनं परियोदातदस्सनं। विवटन्ति तण्हाछदनं दिट्ठिछदनं किलेसछदनं दुच्चरितछदनं अविज्जाछदनं। तानि छदनानि विवटानि होन्ति विद्धंसितानि उग्घाटितानि समुग्घाटितानि पहीनानि समुच्छिन्नानि वूपसन्तानि पटिपस्सद्धानि अभब्बुप्पत्तिकानि ञाणग्गिना दड्ढानि। चरन्तन्ति चरन्तं विचरन्तं विहरन्तं इरियन्तं वत्तेन्तं पालेन्तं यपेन्तं यापेन्तन्ति – तमेव दस्सिं विवटं चरन्तं।
Tamevadassiṃ vivaṭaṃ carantanti. Tameva suddhadassiṃ visuddhadassiṃ parisuddhadassiṃ vodātadassiṃ pariyodātadassiṃ. Atha vā, suddhadassanaṃ visuddhadassanaṃ parisuddhadassanaṃ vodātadassanaṃ pariyodātadassanaṃ. Vivaṭanti taṇhāchadanaṃ diṭṭhichadanaṃ kilesachadanaṃ duccaritachadanaṃ avijjāchadanaṃ. Tāni chadanāni vivaṭāni honti viddhaṃsitāni ugghāṭitāni samugghāṭitāni pahīnāni samucchinnāni vūpasantāni paṭipassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni. Carantanti carantaṃ vicarantaṃ viharantaṃ iriyantaṃ vattentaṃ pālentaṃ yapentaṃ yāpentanti – tameva dassiṃ vivaṭaṃ carantaṃ.
केनीध लोकस्मि विकप्पयेय्याति। कप्पाति द्वे कप्पा – तण्हाकप्पो च दिट्ठिकप्पो च…पे॰… अयं तण्हाकप्पो…पे॰… अयं दिट्ठिकप्पो। तस्स तण्हाकप्पो पहीनो, दिट्ठिकप्पो पटिनिस्सट्ठो। तण्हाकप्पस्स पहीनत्ता दिट्ठिकप्पस्स पटिनिस्सट्ठत्ता केन रागेन कप्पेय्य, केन दोसेन कप्पेय्य, केन मोहेन कप्पेय्य, केन मानेन कप्पेय्य, काय दिट्ठिया कप्पेय्य, केन उद्धच्चेन कप्पेय्य, काय विचिकिच्छाय कप्पेय्य, केहि अनुसयेहि कप्पेय्य – रत्तोति वा दुट्ठोति वा मूळ्होति वा विनिबद्धोति वा परामट्ठोति वा विक्खेपगतोति वा अनिट्ठङ्गतोति वा थामगतोति वा। ते अभिसङ्खारा पहीना। अभिसङ्खारानं पहीनत्ता गतियो केन कप्पेय्य – नेरयिकोति वा तिरच्छानयोनिकोति वा पेत्तिविसयिकोति वा मनुस्सोति वा देवोति वा रूपीति वा अरूपीति वा सञ्ञीति वा असञ्ञीति वा नेवसञ्ञीनासञ्ञीति वा। सो हेतु नत्थि, पच्चयो नत्थि, कारणं नत्थि, येन कप्पेय्य विकप्पेय्य विकप्पं आपज्जेय्य। लोकस्मिन्ति अपायलोके मनुस्सलोके देवलोके खन्धलोके धातुलोके आयतनलोकेति – केनीध लोकस्मिं विकप्पयेय्य।
Kenīdhalokasmi vikappayeyyāti. Kappāti dve kappā – taṇhākappo ca diṭṭhikappo ca…pe… ayaṃ taṇhākappo…pe… ayaṃ diṭṭhikappo. Tassa taṇhākappo pahīno, diṭṭhikappo paṭinissaṭṭho. Taṇhākappassa pahīnattā diṭṭhikappassa paṭinissaṭṭhattā kena rāgena kappeyya, kena dosena kappeyya, kena mohena kappeyya, kena mānena kappeyya, kāya diṭṭhiyā kappeyya, kena uddhaccena kappeyya, kāya vicikicchāya kappeyya, kehi anusayehi kappeyya – rattoti vā duṭṭhoti vā mūḷhoti vā vinibaddhoti vā parāmaṭṭhoti vā vikkhepagatoti vā aniṭṭhaṅgatoti vā thāmagatoti vā. Te abhisaṅkhārā pahīnā. Abhisaṅkhārānaṃ pahīnattā gatiyo kena kappeyya – nerayikoti vā tiracchānayonikoti vā pettivisayikoti vā manussoti vā devoti vā rūpīti vā arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā. So hetu natthi, paccayo natthi, kāraṇaṃ natthi, yena kappeyya vikappeyya vikappaṃ āpajjeyya. Lokasminti apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloketi – kenīdha lokasmiṃ vikappayeyya.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘स सब्बधम्मेसु विसेनिभूतो, यं किञ्चि दिट्ठं व सुतं मुतं वा।
‘‘Sa sabbadhammesu visenibhūto, yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā;
तमेव दस्सिं विवटं चरन्तं, केनीध लोकस्मि विकप्पयेय्या’’ति॥
Tameva dassiṃ vivaṭaṃ carantaṃ, kenīdha lokasmi vikappayeyyā’’ti.
२९.
29.
न कप्पयन्ति न पुरेक्खरोन्ति, अच्चन्तसुद्धीति न ते वदन्ति।
Na kappayanti na purekkharonti, accantasuddhīti na te vadanti;
आदानगन्थं गथितं विसज्ज, आसं न कुब्बन्ति कुहिञ्चि लोके॥
Ādānaganthaṃ gathitaṃ visajja, āsaṃ na kubbanti kuhiñci loke.
न कप्पयन्ति न पुरेक्खरोन्तीति। कप्पाति द्वे कप्पा – तण्हाकप्पो च दिट्ठिकप्पो च…पे॰… अयं तण्हाकप्पो…पे॰… अयं दिट्ठिकप्पो। तेसं तण्हाकप्पो पहीनो, दिट्ठिकप्पो पटिनिस्सट्ठो। तण्हाकप्पस्स पहीनत्ता, दिट्ठिकप्पस्स पटिनिस्सट्ठत्ता तण्हाकप्पं वा दिट्ठिकप्पं वा न कप्पेन्ति न जनेन्ति न सञ्जनेन्ति न निब्बत्तेन्ति नाभिनिब्बत्तेन्तीति – न कप्पयन्ति । न पुरेक्खरोन्तीति। पुरेक्खाराति द्वे पुरेक्खारा – तण्हापुरेक्खारो च दिट्ठिपुरेक्खारो च…पे॰… अयं तण्हापुरेक्खारो…पे॰… अयं दिट्ठिपुरेक्खारो। तेसं तण्हापुरेक्खारो पहीनो, दिट्ठिपुरेक्खारो पटिनिस्सट्ठो। तण्हापुरेक्खारस्स पहीनत्ता, दिट्ठिपुरेक्खारस्स पटिनिस्सट्ठत्ता न तण्हं वा न दिट्ठिं वा पुरतो कत्वा चरन्ति, न तण्हाधजा न तण्हाकेतू न तण्हाधिपतेय्या, न दिट्ठिधजा न दिट्ठिकेतू न दिट्ठाधिपतेय्या, न तण्हाय वा न दिट्ठिया वा परिवारिता चरन्तीति – न कप्पयन्ति न पुरेक्खरोन्ति।
Na kappayanti na purekkharontīti. Kappāti dve kappā – taṇhākappo ca diṭṭhikappo ca…pe… ayaṃ taṇhākappo…pe… ayaṃ diṭṭhikappo. Tesaṃ taṇhākappo pahīno, diṭṭhikappo paṭinissaṭṭho. Taṇhākappassa pahīnattā, diṭṭhikappassa paṭinissaṭṭhattā taṇhākappaṃ vā diṭṭhikappaṃ vā na kappenti na janenti na sañjanenti na nibbattenti nābhinibbattentīti – na kappayanti . Na purekkharontīti. Purekkhārāti dve purekkhārā – taṇhāpurekkhāro ca diṭṭhipurekkhāro ca…pe… ayaṃ taṇhāpurekkhāro…pe… ayaṃ diṭṭhipurekkhāro. Tesaṃ taṇhāpurekkhāro pahīno, diṭṭhipurekkhāro paṭinissaṭṭho. Taṇhāpurekkhārassa pahīnattā, diṭṭhipurekkhārassa paṭinissaṭṭhattā na taṇhaṃ vā na diṭṭhiṃ vā purato katvā caranti, na taṇhādhajā na taṇhāketū na taṇhādhipateyyā, na diṭṭhidhajā na diṭṭhiketū na diṭṭhādhipateyyā, na taṇhāya vā na diṭṭhiyā vā parivāritā carantīti – na kappayanti na purekkharonti.
अच्चन्तसुद्धीति न ते वदन्तीति अच्चन्तसुद्धिं संसारसुद्धिं अकिरियदिट्ठिं सस्सतवादं न वदन्ति न कथेन्ति न भणन्ति न दीपयन्ति न वोहरन्तीति – अच्चन्तसुद्धीति न ते वदन्ति।
Accantasuddhīti na te vadantīti accantasuddhiṃ saṃsārasuddhiṃ akiriyadiṭṭhiṃ sassatavādaṃ na vadanti na kathenti na bhaṇanti na dīpayanti na voharantīti – accantasuddhīti na te vadanti.
आदानगन्थं गथितं विसज्जाति। गन्थाति चत्तारो गन्था – अभिज्झा कायगन्थो, ब्यापादो कायगन्थो, सीलब्बतपरामासो कायगन्थो, इदंसच्चाभिनिवेसो कायगन्थो। अत्तनो दिट्ठिया रागो अभिज्झा कायगन्थो; परवादेसु आघातो अप्पच्चयो ब्यापादो कायगन्थो; अत्तनो सीलं वा वतं वा सीलवतं वा परामसन्तीति सीलब्बतपरामासो कायगन्थो, अत्तनो दिट्ठि इदंसच्चाभिनिवेसो कायगन्थो। किंकारणा वुच्चति आदानगन्थो? तेहि गन्थेहि रूपं आदियन्ति उपादियन्ति गण्हन्ति परामसन्ति अभिनिविसन्ति; वेदनं…पे॰… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं… गतिं … उपपत्तिं… पटिसन्धिं… भवं… संसारवट्टं आदियन्ति उपादियन्ति गण्हन्ति परामसन्ति अभिनिविसन्ति। तंकारणा वुच्चति आदानगन्थो। विसज्जाति गन्थे वोसज्जित्वा वा – विसज्ज। अथ वा गन्थे गधिते गन्थिते बन्धे विबन्धे आबन्धे लग्गे लग्गिते पलिबुद्धे बन्धने पोटयित्वा – 21 विसज्ज। यथा वय्हं वा रथं वा सकटं वा सन्दमानिकं वा सज्जं विसज्जं करोन्ति विकोपेन्ति; एवमेव गन्थे वोसज्जित्वा – विसज्ज। अथ वा गन्थे गधिते गन्थिते बन्धे विबन्धे आबन्धे लग्गे लग्गिते पलिबुद्धे बन्धने पोटयित्वा विसज्जाति – आदानगन्थं गथितं विसज्ज।
Ādānaganthaṃgathitaṃ visajjāti. Ganthāti cattāro ganthā – abhijjhā kāyagantho, byāpādo kāyagantho, sīlabbataparāmāso kāyagantho, idaṃsaccābhiniveso kāyagantho. Attano diṭṭhiyā rāgo abhijjhā kāyagantho; paravādesu āghāto appaccayo byāpādo kāyagantho; attano sīlaṃ vā vataṃ vā sīlavataṃ vā parāmasantīti sīlabbataparāmāso kāyagantho, attano diṭṭhi idaṃsaccābhiniveso kāyagantho. Kiṃkāraṇā vuccati ādānagantho? Tehi ganthehi rūpaṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti; vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… gatiṃ … upapattiṃ… paṭisandhiṃ… bhavaṃ… saṃsāravaṭṭaṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti. Taṃkāraṇā vuccati ādānagantho. Visajjāti ganthe vosajjitvā vā – visajja. Atha vā ganthe gadhite ganthite bandhe vibandhe ābandhe lagge laggite palibuddhe bandhane poṭayitvā – 22 visajja. Yathā vayhaṃ vā rathaṃ vā sakaṭaṃ vā sandamānikaṃ vā sajjaṃ visajjaṃ karonti vikopenti; evameva ganthe vosajjitvā – visajja. Atha vā ganthe gadhite ganthite bandhe vibandhe ābandhe lagge laggite palibuddhe bandhane poṭayitvā visajjāti – ādānaganthaṃ gathitaṃ visajja.
आसं न कुब्बन्ति कुहिञ्चि लोकेति। आसा वुच्चति तण्हा यो रागो सारागो…पे॰… अभिज्झा लोभो अकुसलमूलं। आसं न कुब्बन्तीति आसं न कुब्बन्ति न जनेन्ति न सञ्जनेन्ति न निब्बत्तेन्ति न अभिनिब्बत्तेन्ति। कुहिञ्चीति कुहिञ्चि किम्हिचि कत्थचि अज्झत्तं वा बहिद्धा वा अज्झत्तबहिद्धा वा। लोकेति अपायलोके…पे॰… आयतनलोकेति – आसं न कुब्बन्ति कुहिञ्चि लोके।
Āsaṃ na kubbanti kuhiñci loketi. Āsā vuccati taṇhā yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Āsaṃ na kubbantīti āsaṃ na kubbanti na janenti na sañjanenti na nibbattenti na abhinibbattenti. Kuhiñcīti kuhiñci kimhici katthaci ajjhattaṃ vā bahiddhā vā ajjhattabahiddhā vā. Loketi apāyaloke…pe… āyatanaloketi – āsaṃ na kubbanti kuhiñci loke.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘न कप्पयन्ति न पुरेक्खरोन्ति, अच्चन्तसुद्धीति न ते वदन्ति।
‘‘Na kappayanti na purekkharonti, accantasuddhīti na te vadanti;
आदानगन्थं गथितं विसज्ज, आसं न कुब्बन्ति कुहिञ्चि लोके’’ति॥
Ādānaganthaṃ gathitaṃ visajja, āsaṃ na kubbanti kuhiñci loke’’ti.
३०.
30.
सीमातिगो ब्राह्मणो तस्स नत्थि, ञत्वा च दिस्वा च समुग्गहीतं।
Sīmātigobrāhmaṇo tassa natthi, ñatvā ca disvā ca samuggahītaṃ;
न रागरागी न विरागरत्तो, तस्सीध नत्थि परमुग्गहीतं॥
Na rāgarāgī na virāgaratto, tassīdha natthi paramuggahītaṃ.
सीमातिगो ब्राह्मणो तस्स नत्थि, ञत्वा च दिस्वा च समुग्गहीतन्ति। सीमाति चतस्सो सीमायो – सक्कायदिट्ठि, विचिकिच्छा, सीलब्बतपरामासो, दिट्ठानुसयो, विचिकिच्छानुसयो, तदेकट्ठा च किलेसा – अयं पठमा सीमा। ओळारिकं कामरागसञ्ञोजनं, पटिघसञ्ञोजनं, ओळारिको कामरागानुसयो, पटिघानुसयो, तदेकट्ठा च किलेसा – अयं दुतिया सीमा। अनुसहगतं कामरागसञ्ञोजनं, पटिघसञ्ञोजनं, अनुसहगतो कामरागानुसयो, पटिघानुसयो, तदेकट्ठा च किलेसा – अयं ततिया सीमा। रूपरागो अरूपरागो मानो उद्धच्चं अविज्जा, मानानुसयो भवरागानुसयो अविज्जानुसयो, तदेकट्ठा च किलेसा – अयं चतुत्था सीमा। यतो च चतूहि अरियमग्गेहि इमा चतस्सो सीमायो अतिक्कन्तो होति समतिक्कन्तो वीतिवत्तो, सो वुच्चति सीमातिगो। ब्राह्मणोति सत्तन्नं धम्मानं बाहितत्ता ब्राह्मणो – सक्कायदिट्ठि बाहिता होति, विचिकिच्छा बाहिता होति , सीलब्बतपरामासो बाहितो होति…पे॰… असितो तादि पवुच्चते स ब्रह्मा। तस्साति अरहतो खीणासवस्स।
Sīmātigobrāhmaṇo tassa natthi, ñatvā ca disvā ca samuggahītanti. Sīmāti catasso sīmāyo – sakkāyadiṭṭhi, vicikicchā, sīlabbataparāmāso, diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo, tadekaṭṭhā ca kilesā – ayaṃ paṭhamā sīmā. Oḷārikaṃ kāmarāgasaññojanaṃ, paṭighasaññojanaṃ, oḷāriko kāmarāgānusayo, paṭighānusayo, tadekaṭṭhā ca kilesā – ayaṃ dutiyā sīmā. Anusahagataṃ kāmarāgasaññojanaṃ, paṭighasaññojanaṃ, anusahagato kāmarāgānusayo, paṭighānusayo, tadekaṭṭhā ca kilesā – ayaṃ tatiyā sīmā. Rūparāgo arūparāgo māno uddhaccaṃ avijjā, mānānusayo bhavarāgānusayo avijjānusayo, tadekaṭṭhā ca kilesā – ayaṃ catutthā sīmā. Yato ca catūhi ariyamaggehi imā catasso sīmāyo atikkanto hoti samatikkanto vītivatto, so vuccati sīmātigo. Brāhmaṇoti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo – sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti, vicikicchā bāhitā hoti , sīlabbataparāmāso bāhito hoti…pe… asito tādi pavuccate sa brahmā. Tassāti arahato khīṇāsavassa.
ञत्वाति परचित्तञाणेन वा ञत्वा पुब्बेनिवासानुस्सतिञाणेन वा ञत्वा। दिस्वाति मंसचक्खुना वा दिस्वा दिब्बचक्खुना वा दिस्वा। सीमातिगो ब्राह्मणो तस्स नत्थि, ञत्वा च दिस्वा च समुग्गहीतन्ति। तस्स इदं परमं अग्गं सेट्ठं विसिट्ठं 23 पामोक्खं उत्तमं पवरन्ति गहितं परामट्ठं अभिनिविट्ठं अज्झोसितं अधिमुत्तं नत्थि न सन्ति न संविज्जति नुपलब्भति, पहीनं समुच्छिन्नं वूपसन्तं पटिपस्सद्धं अभब्बुप्पत्तिकं ञाणग्गिना दड्ढन्ति – सीमातिगो ब्राह्मणो तस्स नत्थि ञत्वा च दिस्वा च समुग्गहीतं।
Ñatvāti paracittañāṇena vā ñatvā pubbenivāsānussatiñāṇena vā ñatvā. Disvāti maṃsacakkhunā vā disvā dibbacakkhunā vā disvā. Sīmātigo brāhmaṇo tassa natthi, ñatvāca disvā ca samuggahītanti. Tassa idaṃ paramaṃ aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ 24 pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaranti gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ abhiniviṭṭhaṃ ajjhositaṃ adhimuttaṃ natthi na santi na saṃvijjati nupalabbhati, pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭipassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhanti – sīmātigo brāhmaṇo tassa natthi ñatvā ca disvā ca samuggahītaṃ.
न रागरागी न विरागरत्तोति। रागरत्ता वुच्चन्ति ये पञ्चसु कामगुणेसु रत्ता गिद्धा गधिता मुच्छिता अज्झोसन्ना लग्गा लग्गिता पलिबुद्धा। विरागरत्ता वुच्चन्ति ये रूपावचरअरूपावचरसमापत्तीसु रत्ता गिद्धा गधिता मुच्छिता अज्झोसन्ना लग्गा लग्गिता पलिबुद्धा। न रागरागी न विरागरत्तोति यतो कामरागो च रूपरागो च अरूपरागो च पहीना होन्ति उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता 25 आयतिं अनुप्पादधम्मा। एत्तावता न रागरागी न विरागरत्तो।
Na rāgarāgī na virāgarattoti. Rāgarattā vuccanti ye pañcasu kāmaguṇesu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhā. Virāgarattā vuccanti ye rūpāvacaraarūpāvacarasamāpattīsu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhā. Na rāgarāgī na virāgarattoti yato kāmarāgo ca rūparāgo ca arūparāgo ca pahīnā honti ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā 26 āyatiṃ anuppādadhammā. Ettāvatā na rāgarāgī na virāgaratto.
तस्सीध नत्थि परमुग्गहीतन्ति। तस्साति अरहतो खीणासवस्स। तस्स इदं परमं अग्गं सेट्ठं विसिट्ठं पामोक्खं उत्तमं पवरन्ति गहितं परामट्ठं अभिनिविट्ठं अज्झोसितं अधिमुत्तं नत्थि न सन्ति न संविज्जति नुपलब्भति, पहीनं समुच्छिन्नं वूपसन्तं पटिपस्सद्धं अभब्बुप्पत्तिकं ञाणग्गिना दड्ढन्ति – तस्सीध नत्थि परमुग्गहीतं।
Tassīdhanatthi paramuggahītanti. Tassāti arahato khīṇāsavassa. Tassa idaṃ paramaṃ aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaranti gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ abhiniviṭṭhaṃ ajjhositaṃ adhimuttaṃ natthi na santi na saṃvijjati nupalabbhati, pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭipassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhanti – tassīdha natthi paramuggahītaṃ.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘सीमातिगो ब्राह्मणो तस्स नत्थि, ञत्वा च दिस्वा च समुग्गहीतं।
‘‘Sīmātigo brāhmaṇo tassa natthi, ñatvā ca disvā ca samuggahītaṃ;
न रागरागी न विरागरत्तो, तस्सीध नत्थि परमुग्गहीत’’न्ति॥
Na rāgarāgī na virāgaratto, tassīdha natthi paramuggahīta’’nti.
सुद्धट्ठकसुत्तनिद्देसो चतुत्थो।
Suddhaṭṭhakasuttaniddeso catuttho.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / महानिद्देस-अट्ठकथा • Mahāniddesa-aṭṭhakathā / ४. सुद्धट्ठकसुत्तनिद्देसवण्णना • 4. Suddhaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā
