Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സാരത്ഥദീപനീ-ടീകാ • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    വിനയപിടകേ

    Vinayapiṭake

    സാരത്ഥദീപനീ-ടീകാ (ദുതിയോ ഭാഗോ)

    Sāratthadīpanī-ṭīkā (dutiyo bhāgo)

    ൧. പാരാജികകണ്ഡം

    1. Pārājikakaṇḍaṃ

    ൧. പഠമപാരാജികം

    1. Paṭhamapārājikaṃ

    സുദിന്നഭാണവാരവണ്ണനാ

    Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā

    ൨൪. അനുപദവണ്ണനന്തി പദം പദം പടിവണ്ണനം, പദാനുക്കമേന വണ്ണനം വാ. ഭണ്ഡപ്പയോജനഉദ്ധാരസാരണാദിനാ കിച്ചേനാതി ഏത്ഥ വിക്കായികഭണ്ഡസ്സ വിക്കിണനം ഭണ്ഡപ്പയോജനം, ദാതും സങ്കേതിതേ ദിവസേ ഗന്ത്വാ ഗഹണം ഉദ്ധാരോ, ‘‘അസുകസ്മിം ദിവസേ ദാതബ്ബ’’ന്തി സതുപ്പാദനം സാരണം. ചതുബ്ബിധായാതി ഖത്തിയബ്രാഹ്മണഗഹപതിസമണാനം വസേന ചതുബ്ബിധായ, ഭിക്ഖുഭിക്ഖുനീഉപാസകഉപാസികാനം വസേന വാ. ദിസ്വാനസ്സ ഏതദഹോസീതി ഹേതുഅത്ഥോ അയം ദിസ്വാന-സദ്ദോ അസമാനകത്തുകോ യഥാ ‘‘ഘതം പിവിത്വാ ബലം ഹോതി, സീഹം ദിസ്വാ ഭയം ഹോതീ’’തി. ദസ്സനകാരണാ ഹി ഏവം പരിവിതക്കനം അഹോസി. കിഞ്ചാപി ഏത്ഥ ‘‘ഭബ്ബകുലപുത്തസ്സാ’’തി വുത്തം, തഥാപി ഉപനിസ്സയസമ്പന്നസ്സപി അജാതസത്തുനോ വിയ അന്തരായോ ഭവിസ്സതീതി ഇമസ്സ ഥേരസ്സപി കതപാപകമ്മമൂലവിപ്പടിസാരവസേന അധിഗമന്തരായോ അഹോസീതി വദന്തി.

    24.Anupadavaṇṇananti padaṃ padaṃ paṭivaṇṇanaṃ, padānukkamena vaṇṇanaṃ vā. Bhaṇḍappayojanauddhārasāraṇādinā kiccenāti ettha vikkāyikabhaṇḍassa vikkiṇanaṃ bhaṇḍappayojanaṃ, dātuṃ saṅketite divase gantvā gahaṇaṃ uddhāro, ‘‘asukasmiṃ divase dātabba’’nti satuppādanaṃ sāraṇaṃ. Catubbidhāyāti khattiyabrāhmaṇagahapatisamaṇānaṃ vasena catubbidhāya, bhikkhubhikkhunīupāsakaupāsikānaṃ vasena vā. Disvānassa etadahosīti hetuattho ayaṃ disvāna-saddo asamānakattuko yathā ‘‘ghataṃ pivitvā balaṃ hoti, sīhaṃ disvā bhayaṃ hotī’’ti. Dassanakāraṇā hi evaṃ parivitakkanaṃ ahosi. Kiñcāpi ettha ‘‘bhabbakulaputtassā’’ti vuttaṃ, tathāpi upanissayasampannassapi ajātasattuno viya antarāyo bhavissatīti imassa therassapi katapāpakammamūlavippaṭisāravasena adhigamantarāyo ahosīti vadanti.

    കിം പന യേസം മഗ്ഗഫലാനം ഉപനിസ്സയോ അത്ഥി, ബുദ്ധാനം സമ്മുഖീഭാവേപി തേസം അന്തരായോ ഹോതീതി? ആമ ഹോതി, ന പന ബുദ്ധേ പടിച്ച. ബുദ്ധാ ഹി പരേസം മഗ്ഗഫലാധിഗമായ ഉസ്സാഹജാതാ തത്ഥ നിരന്തരം യുത്തപയുത്താ ഏവ ഹോന്തി, തസ്മാ തേ പടിച്ച തേസം അന്തരായോ ന ഹോതി, അഥ ഖോ കിരിയാപരിഹാനിയാ വാ പാപമിത്തതായ വാ ഹോതി, കിരിയാപരിഹാനി ച ദേസകസ്സ തസ്സേവ വാ പുഗ്ഗലസ്സ തജ്ജപയോഗാഭാവതോ വേദിതബ്ബാ, ദേസകവസേന പനേത്ഥ പരിഹാനി സാവകാനം വസേനേവ വേദിതബ്ബാ, ന ബുദ്ധാനം വസേന. തഥാ ഹി സചേ ധമ്മസേനാപതി ധനഞ്ജാനിയസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ ആസയം ഞത്വാ ധമ്മം ദേസയിസ്സ, ബ്രാഹ്മണോ സോതാപന്നോ അഭവിസ്സ. ഏവം താവ ദേസകസ്സ വസേന കിരിയാപരിഹാനിയാ അന്തരായോ ഹോതി. സചേ പേസ്സോ ഹത്ഥാരോഹപുത്തോ ഭഗവതോ സമ്മുഖാ ധമ്മം സുണന്തോ മുഹുത്തം നിസീദേയ്യ, യാവ തസ്സ ഭഗവാ അത്തന്തപാദികേ ചത്താരോ പുഗ്ഗലേ വിത്ഥാരേന വിഭജിത്വാ ദേസേതി, സോതാപത്തിഫലേന സംയുത്തോ അഭവിസ്സ. ഏവം പുഗ്ഗലസ്സ വസേന കിരിയാപരിഹാനിയാ അന്തരായോ ഹോതി നാമ. ഇമസ്സ ഹി ഉപാസകസ്സ കിരിയാപരിഹാനി ജാതാ അപരിനിട്ഠിതായ ദേസനായ ഉട്ഠഹിത്വാ പക്കന്തത്താ. സചേ അജാതസത്തു ദേവദത്തസ്സ വചനം ഗഹേത്വാ പിതുഘാതകമ്മം നാകരിസ്സ, സാമഞ്ഞഫലസുത്തകഥിതദിവസേ സോതാപന്നോ അഭവിസ്സ, തസ്സ വചനം ഗഹേത്വാ പിതുഘാതകമ്മസ്സ കതത്താ പന നാഹോസി. ഏവം പാപമിത്തതായ അന്തരായോ ഹോതി. സുദിന്നസ്സപി പാപമിത്തവസേന അന്തരായോ അഹോസീതി ദട്ഠബ്ബം. യദി ഹി തേന മാതാപിതൂനം വചനം ഗഹേത്വാ പുരാണദുതിയികായ മേഥുനധമ്മോ പടിസേവിതോ നാഭവിസ്സ, ന തംമൂലവിപ്പടിസാരവസേന അധിഗമന്തരായോ അഭവിസ്സ.

    Kiṃ pana yesaṃ maggaphalānaṃ upanissayo atthi, buddhānaṃ sammukhībhāvepi tesaṃ antarāyo hotīti? Āma hoti, na pana buddhe paṭicca. Buddhā hi paresaṃ maggaphalādhigamāya ussāhajātā tattha nirantaraṃ yuttapayuttā eva honti, tasmā te paṭicca tesaṃ antarāyo na hoti, atha kho kiriyāparihāniyā vā pāpamittatāya vā hoti, kiriyāparihāni ca desakassa tasseva vā puggalassa tajjapayogābhāvato veditabbā, desakavasena panettha parihāni sāvakānaṃ vaseneva veditabbā, na buddhānaṃ vasena. Tathā hi sace dhammasenāpati dhanañjāniyassa brāhmaṇassa āsayaṃ ñatvā dhammaṃ desayissa, brāhmaṇo sotāpanno abhavissa. Evaṃ tāva desakassa vasena kiriyāparihāniyā antarāyo hoti. Sace pesso hatthārohaputto bhagavato sammukhā dhammaṃ suṇanto muhuttaṃ nisīdeyya, yāva tassa bhagavā attantapādike cattāro puggale vitthārena vibhajitvā deseti, sotāpattiphalena saṃyutto abhavissa. Evaṃ puggalassa vasena kiriyāparihāniyā antarāyo hoti nāma. Imassa hi upāsakassa kiriyāparihāni jātā apariniṭṭhitāya desanāya uṭṭhahitvā pakkantattā. Sace ajātasattu devadattassa vacanaṃ gahetvā pitughātakammaṃ nākarissa, sāmaññaphalasuttakathitadivase sotāpanno abhavissa, tassa vacanaṃ gahetvā pitughātakammassa katattā pana nāhosi. Evaṃ pāpamittatāya antarāyo hoti. Sudinnassapi pāpamittavasena antarāyo ahosīti daṭṭhabbaṃ. Yadi hi tena mātāpitūnaṃ vacanaṃ gahetvā purāṇadutiyikāya methunadhammo paṭisevito nābhavissa, na taṃmūlavippaṭisāravasena adhigamantarāyo abhavissa.

    യന്നൂനാതി പരിവിതക്കനത്ഥേ നിപാതോതി ആഹ ‘‘പരിവിതക്കദസ്സനമേത’’ന്തി. ‘‘ധമ്മം സുണേയ്യ’’ന്തി കിരിയാപദേന വുച്ചമാനോ ഏവ ഹി അത്ഥോ ‘‘യന്നൂനാ’’തി നിപാതപദേന ജോതീയതി. അഹം യന്നൂന ധമ്മം സുണേയ്യന്തി യോജനാ. യന്നൂനാതി ച യദി പനാതി അത്ഥോ. യദി പനാതി ഇദമ്പി ഹി തേന സമാനത്ഥമേവ. യം ധമ്മം സുണാതീതി സമ്ബന്ധോ. ഉളാരുളാരജനാതി ഖത്തിയമഹാസാലാദിഉളാരുളാരജനാകിണ്ണാ . സചേ അയമ്പി പഠമം ആഗച്ഛേയ്യ, ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ നിസീദിതും അരഹരൂപോതി ആഹ ‘‘പച്ഛാ ആഗതേനാ’’തി. സിക്ഖത്തയൂപസംഹിതന്തി അധിസീലഅധിചിത്തഅധിപഞ്ഞാസങ്ഖാതസിക്ഖത്തയയുത്തം. ഥോകം ധമ്മകഥം സുത്വാ അഹോസീതി സമ്ബന്ധോ. ഇധാപി സുത്വാ-സദ്ദോ ഹേതുഅത്ഥോതി ദട്ഠബ്ബോ, സവനകാരണാ ഏതദഹോസീതി വുത്തം ഹോതി. യദി ഏവം അഥ കസ്മാ ‘‘ഏകമന്തം നിസിന്നസ്സ…പേ॰… ഏതദഹോസീ’’തി വുത്തന്തി ആഹ ‘‘തം പനസ്സ യസ്മാ’’തിആദി. തത്ഥ ന്തി പരിവിതക്കനം.

    Yannūnāti parivitakkanatthe nipātoti āha ‘‘parivitakkadassanameta’’nti. ‘‘Dhammaṃ suṇeyya’’nti kiriyāpadena vuccamāno eva hi attho ‘‘yannūnā’’ti nipātapadena jotīyati. Ahaṃ yannūna dhammaṃ suṇeyyanti yojanā. Yannūnāti ca yadi panāti attho. Yadi panāti idampi hi tena samānatthameva. Yaṃ dhammaṃ suṇātīti sambandho. Uḷāruḷārajanāti khattiyamahāsālādiuḷāruḷārajanākiṇṇā . Sace ayampi paṭhamaṃ āgaccheyya, bhagavantaṃ upasaṅkamitvā nisīdituṃ araharūpoti āha ‘‘pacchā āgatenā’’ti. Sikkhattayūpasaṃhitanti adhisīlaadhicittaadhipaññāsaṅkhātasikkhattayayuttaṃ. Thokaṃ dhammakathaṃ sutvā ahosīti sambandho. Idhāpi sutvā-saddo hetuatthoti daṭṭhabbo, savanakāraṇā etadahosīti vuttaṃ hoti. Yadi evaṃ atha kasmā ‘‘ekamantaṃ nisinnassa…pe… etadahosī’’ti vuttanti āha ‘‘taṃ panassa yasmā’’tiādi. Tattha tanti parivitakkanaṃ.

    സങ്ഖേപകഥാതി വിസും വിസും പദുദ്ധാരം അകത്വാ സമാസതോ അത്ഥവണ്ണനാ. യേന യേന ആകാരേനാതി യേന യേന പകാരേന. തേന തേന മേ ഉപപരിക്ഖതോതി ‘‘കാമാ നാമേതേ അനിച്ചാ ദുക്ഖാ വിപരിണാമധമ്മാ അട്ഠികങ്കലൂപമാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൩൪; ൨.൪൨; പാചി॰ ൪൧൭; മഹാനി॰ ൩; ചൂളനി॰ ഖഗ്ഗവിസാണസുത്തനിദ്ദേസ ൧൪൭) ച ആദിനാ യേന യേന ആകാരേന കാമേസു ആദീനവം ഓകാരം സംകിലേസം, തബ്ബിപരിയായതോ നേക്ഖമ്മേ ആനിസംസം ഗുണം പകാസേന്തം ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി അവബുജ്ഝാമി, തേന തേന പകാരേന ഉപപരിക്ഖതോ വീമംസന്തസ്സ മയ്ഹം ഏവം ഹോതി ഏവം ഉപട്ഠാതി. സിക്ഖത്തയബ്രഹ്മചരിയന്തി അധിസീലസിക്ഖാദിസിക്ഖത്തയസങ്ഗഹം സേട്ഠചരിയം. ഏകമ്പി ദിവസന്തി ഏകദിവസമത്തമ്പി. അഖണ്ഡം കത്വാതി ദുക്കടമത്തസ്സപി അനാപജ്ജനേന അഖണ്ഡിതം കത്വാ, അഖണ്ഡഅച്ഛിദ്ദാദിഭാവാപാദനേന വാ. അഖണ്ഡലക്ഖണവചനഞ്ഹേതം. ചരിമകചിത്തന്തി ചുതിചിത്തം. കിഞ്ചിപി ഏകദേസം അസേസേത്വാ ഏകന്തേനേവ പരിപൂരേതബ്ബതായ ഏകന്തപരിപുണ്ണം. കിലേസമലേന അമലീനം കത്വാതി തണ്ഹാസംകിലേസാദിനാ അസംകിലിട്ഠം കത്വാ, ചിത്തുപ്പാദമത്തമ്പി സംകിലേസമലം അനുപ്പാദേത്വാ. അച്ചന്തമേവ വിസുദ്ധം കത്വാ പരിഹരിതബ്ബതായ ഏകന്തപരിസുദ്ധം. തതോ ഏവ സങ്ഖം വിയ ലിഖിതന്തി സങ്ഖലിഖിതം. തേനാഹ ‘‘ലിഖിതസങ്ഖസദിസ’’ന്തി. പരിയോദാതട്ഠേന നിമ്മലഭാവേന സങ്ഖം വിയ ലിഖിതം ധോതന്തി സങ്ഖലിഖിതന്തി ആഹ ‘‘ധോതസങ്ഖസപ്പടിഭാഗ’’ന്തി. ‘‘അജ്ഝാവസതാ’’തി പദപ്പയോഗേന അഗാരന്തി ഭുമ്മത്ഥേ ഉപയോഗവചനന്തി ആഹ ‘‘അഗാരമജ്ഝേ’’തി. ദാഠികാപി മസ്സുഗ്ഗഹണേനേവ ഗഹേത്വാ ‘‘മസ്സു’’ത്വേവ വുത്തം, ഉത്തരാധരമസ്സുന്തി അത്ഥോ. കസായേന രത്താനീതി കാസായാനീതി ആഹ ‘‘കസായരസപീതതായാ’’തി. പരിദഹിത്വാതി നിവാസേത്വാ ചേവ പാരുപിത്വാ ച. അഗാരസ്സ ഹിതന്തി അഗാരവാസോ അഗാരം ഉത്തരപദലോപേന, തസ്സ വഡ്ഢിആവഹം അഗാരസ്സ ഹിതം.

    Saṅkhepakathāti visuṃ visuṃ paduddhāraṃ akatvā samāsato atthavaṇṇanā. Yena yena ākārenāti yena yena pakārena. Tena tena me upaparikkhatoti ‘‘kāmā nāmete aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā aṭṭhikaṅkalūpamā’’ti (ma. ni. 1.234; 2.42; pāci. 417; mahāni. 3; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 147) ca ādinā yena yena ākārena kāmesu ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ, tabbipariyāyato nekkhamme ānisaṃsaṃ guṇaṃ pakāsentaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi avabujjhāmi, tena tena pakārena upaparikkhato vīmaṃsantassa mayhaṃ evaṃ hoti evaṃ upaṭṭhāti. Sikkhattayabrahmacariyanti adhisīlasikkhādisikkhattayasaṅgahaṃ seṭṭhacariyaṃ. Ekampi divasanti ekadivasamattampi. Akhaṇḍaṃ katvāti dukkaṭamattassapi anāpajjanena akhaṇḍitaṃ katvā, akhaṇḍaacchiddādibhāvāpādanena vā. Akhaṇḍalakkhaṇavacanañhetaṃ. Carimakacittanti cuticittaṃ. Kiñcipi ekadesaṃ asesetvā ekanteneva paripūretabbatāya ekantaparipuṇṇaṃ. Kilesamalena amalīnaṃ katvāti taṇhāsaṃkilesādinā asaṃkiliṭṭhaṃ katvā, cittuppādamattampi saṃkilesamalaṃ anuppādetvā. Accantameva visuddhaṃ katvā pariharitabbatāya ekantaparisuddhaṃ. Tato eva saṅkhaṃ viya likhitanti saṅkhalikhitaṃ. Tenāha ‘‘likhitasaṅkhasadisa’’nti. Pariyodātaṭṭhena nimmalabhāvena saṅkhaṃ viya likhitaṃ dhotanti saṅkhalikhitanti āha ‘‘dhotasaṅkhasappaṭibhāga’’nti. ‘‘Ajjhāvasatā’’ti padappayogena agāranti bhummatthe upayogavacananti āha ‘‘agāramajjhe’’ti. Dāṭhikāpi massuggahaṇeneva gahetvā ‘‘massu’’tveva vuttaṃ, uttarādharamassunti attho. Kasāyena rattānīti kāsāyānīti āha ‘‘kasāyarasapītatāyā’’ti. Paridahitvāti nivāsetvā ceva pārupitvā ca. Agārassa hitanti agāravāso agāraṃ uttarapadalopena, tassa vaḍḍhiāvahaṃ agārassa hitaṃ.

    ൨൫. ഞാതിസാലോഹിതാതിആദീസു ‘‘അയം അജ്ഝത്തികോ’’തി ജാനന്തി, ഞായന്തി വാതി ഞാതീ, ലോഹിതേന സമ്ബന്ധാതി സാലോഹിതാ. പിതുപക്ഖികാ ഞാതീ, മാതുപക്ഖികാ സാലോഹിതാ. മാതുപക്ഖികാ പിതുപക്ഖികാ വാ ഞാതീ , സസ്സുസസുരപക്ഖികാ സാലോഹിതാ. മിത്തായന്തീതി മിത്താ, മിനന്തി വാ സബ്ബഗുയ്ഹേസു അന്തോ പക്ഖിപന്തീതി മിത്താ. കിച്ചകരണീയേസു സഹഭാവട്ഠേന അമാ ഹോന്തീതി അമച്ചാ. മമായതീതി മാതാ, പിയായതീതി പിതാ. സരീരകിച്ചലേസേനാതി ഉച്ചാരപസ്സാവാദിസരീരകിച്ചലേസേന. അനനുഞ്ഞാതം പുത്തം ന പബ്ബാജേതീതി ‘‘മാതാപിതൂനം ലോകിയമഹാജനസ്സ ച ചിത്തഞ്ഞഥത്തം മാ ഹോതൂ’’തി ന പബ്ബാജേതി. തതോയേവ ച സുദ്ധോദനമഹാരാജസ്സ തഥാ വരോ ദിന്നോ.

    25.Ñātisālohitātiādīsu ‘‘ayaṃ ajjhattiko’’ti jānanti, ñāyanti vāti ñātī, lohitena sambandhāti sālohitā. Pitupakkhikā ñātī, mātupakkhikā sālohitā. Mātupakkhikā pitupakkhikā vā ñātī , sassusasurapakkhikā sālohitā. Mittāyantīti mittā, minanti vā sabbaguyhesu anto pakkhipantīti mittā. Kiccakaraṇīyesu sahabhāvaṭṭhena amā hontīti amaccā. Mamāyatīti mātā, piyāyatīti pitā. Sarīrakiccalesenāti uccārapassāvādisarīrakiccalesena. Ananuññātaṃ puttaṃ na pabbājetīti ‘‘mātāpitūnaṃ lokiyamahājanassa ca cittaññathattaṃ mā hotū’’ti na pabbājeti. Tatoyeva ca suddhodanamahārājassa tathā varo dinno.

    ൨൬. ധുരനിക്ഖേപേനാതി ഭണ്ഡപ്പയോജനാദീസു ധുരനിക്ഖേപേന. തേനാഹ ‘‘ന ഹീ’’തിആദി. പിയായിതബ്ബോതി പിയോതി ആഹ ‘‘പീതിജനനകോ’’തി. മനസ്സ അപ്പായനതോ മനാപോതി ആഹ ‘‘മനവഡ്ഢനകോ’’തി. സുഖേധിതോ തരുണദാരകകാലേ, തതോ പരഞ്ച സപ്പിഖീരാദിസാദുരസമനുഞ്ഞഭോജനാദിആഹാരസമ്പത്തിയാ സുഖപരിഹതോ. അഥ വാ ദള്ഹഭത്തികധാതിജനാദിപരിജനസമ്പത്തിയാ ചേവ പരിച്ഛേദസമ്പത്തിയാ ച ഉളാരപണീതസുഖപച്ചയൂപഹാരേഹി ച സുഖേധിതോ, അകിച്ഛേനേവ ദുക്ഖപച്ചയവിനോദനേന സുഖപരിഹതോ. അജ്ഝത്തികങ്ഗസമ്പത്തിയാ വാ സുഖേധിതോ, ബാഹിരങ്ഗസമ്പത്തിയാ സുഖപരിഹതോ.

    26.Dhuranikkhepenāti bhaṇḍappayojanādīsu dhuranikkhepena. Tenāha ‘‘na hī’’tiādi. Piyāyitabboti piyoti āha ‘‘pītijananako’’ti. Manassa appāyanato manāpoti āha ‘‘manavaḍḍhanako’’ti. Sukhedhito taruṇadārakakāle, tato parañca sappikhīrādisādurasamanuññabhojanādiāhārasampattiyā sukhaparihato. Atha vā daḷhabhattikadhātijanādiparijanasampattiyā ceva paricchedasampattiyā ca uḷārapaṇītasukhapaccayūpahārehi ca sukhedhito, akiccheneva dukkhapaccayavinodanena sukhaparihato. Ajjhattikaṅgasampattiyā vā sukhedhito, bāhiraṅgasampattiyā sukhaparihato.

    കിഞ്ചീതി ഏതസ്സ വിവരണം ‘‘അപ്പമത്തകമ്പി കലഭാഗ’’ന്തി. യദാ ജാനാതി-സദ്ദോ ബോധനത്ഥോ ന ഹോതി, തദാ തസ്സ പയോഗേ ‘‘സപ്പിനോ ജാനാതി, മധുനോ ജാനാതീ’’തിആദീസു വിയ കരണത്ഥേ സാമിവചനം സദ്ദത്ഥവിദൂ ഇച്ഛന്തീതി ആഹ ‘‘കിഞ്ചി ദുക്ഖേന നാനുഭോസീ’’തി. തേനാഹ ‘‘കരണത്ഥേ സാമിവചനം, അനുഭവനത്ഥേ ച ജാനനാ’’തി. ഏത്ഥ ച കിഞ്ചി ദുക്ഖേന നാനുഭോസീതി കേനചി ദുക്ഖേന കരണഭൂതേന വിസയം നാനുഭോസീതി ഏവമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ‘‘കിഞ്ചീ’’തി ഏത്ഥാപി ഹി കരണത്ഥേ സാമിവചനസ്സ ലോപോ കതോ. തേനേവ ച വക്ഖതി ‘‘വികപ്പദ്വയേപി പുരിമപദസ്സ ഉത്തരപദേന സമാനവിഭത്തിലോപോ ദട്ഠബ്ബോ’’തി. യദാ പന ജാനാതി-സദ്ദോ സരണത്ഥോ ഹോതി, തദാ സരണത്ഥാനം ധാതുസദ്ദാനം പയോഗേ ‘‘മാതു സരതി, പിതു സരതി, ഭാതു ജാനാതീ’’തിആദീസു വിയ ഉപയോഗത്ഥേ സാമിവചനം സദ്ദസത്ഥവിദൂ വദന്തീതി ആഹ ‘‘അഥ വാ കിഞ്ചി ദുക്ഖം നസ്സരസീതി അത്ഥോ’’തി, കസ്സചി ദുക്ഖസ്സ അനനുഭൂതത്താ അത്തനാ അനുഭൂതം അപ്പമത്തകമ്പി ദുക്ഖം പരിയേസമാനോപി അഭാവതോയേവ നസ്സരസീതി അത്ഥോ . വികപ്പദ്വയേപീതി അനുഭവനസരണത്ഥവസേന വുത്തേ ദുതിയതതിയവികപ്പദ്വയേ. പുരിമപദസ്സാതി ‘‘കിഞ്ചീ’’തി പദസ്സ. ഉത്തരപദേനാതി ‘‘ദുക്ഖസ്സാ’’തി പദേന. സമാനവിഭത്തിലോപോതി ഉത്തരപദേന സമാനസ്സ സാമിവചനസ്സ ലോപോ. ‘‘കസ്സചി ദുക്ഖസ്സാ’’തി വത്തബ്ബേ വികപ്പദ്വയേപി പുരിമപദേ സാമിവചനസ്സ ലോപം കത്വാ ‘‘കിഞ്ചി ദുക്ഖസ്സാ’’തി നിദ്ദേസോ കതോ. അനിച്ഛകാതി അനിച്ഛന്താ. ഏവം സന്തേതി നനു മയം സുദിന്ന സാമാദീസു കേനചിപി ഉപായേന അപ്പടിസാധനേന അപ്പടികാരേന മരണേനപി തയാ അകാമകാപി വിനാ ഭവിസ്സാമ, ഏവം സതി. യേനാതി യേന കാരണേന. കിം പനാതി ഏത്ഥ കിന്തി കരണത്ഥേ പച്ചത്തവചനന്തി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘കേന പന കാരണേനാ’’തി.

    Kiñcīti etassa vivaraṇaṃ ‘‘appamattakampi kalabhāga’’nti. Yadā jānāti-saddo bodhanattho na hoti, tadā tassa payoge ‘‘sappino jānāti, madhuno jānātī’’tiādīsu viya karaṇatthe sāmivacanaṃ saddatthavidū icchantīti āha ‘‘kiñci dukkhena nānubhosī’’ti. Tenāha ‘‘karaṇatthe sāmivacanaṃ, anubhavanatthe ca jānanā’’ti. Ettha ca kiñci dukkhena nānubhosīti kenaci dukkhena karaṇabhūtena visayaṃ nānubhosīti evamattho veditabbo. ‘‘Kiñcī’’ti etthāpi hi karaṇatthe sāmivacanassa lopo kato. Teneva ca vakkhati ‘‘vikappadvayepi purimapadassa uttarapadena samānavibhattilopo daṭṭhabbo’’ti. Yadā pana jānāti-saddo saraṇattho hoti, tadā saraṇatthānaṃ dhātusaddānaṃ payoge ‘‘mātu sarati, pitu sarati, bhātu jānātī’’tiādīsu viya upayogatthe sāmivacanaṃ saddasatthavidū vadantīti āha ‘‘atha vā kiñci dukkhaṃ nassarasīti attho’’ti, kassaci dukkhassa ananubhūtattā attanā anubhūtaṃ appamattakampi dukkhaṃ pariyesamānopi abhāvatoyeva nassarasīti attho . Vikappadvayepīti anubhavanasaraṇatthavasena vutte dutiyatatiyavikappadvaye. Purimapadassāti ‘‘kiñcī’’ti padassa. Uttarapadenāti ‘‘dukkhassā’’ti padena. Samānavibhattilopoti uttarapadena samānassa sāmivacanassa lopo. ‘‘Kassaci dukkhassā’’ti vattabbe vikappadvayepi purimapade sāmivacanassa lopaṃ katvā ‘‘kiñci dukkhassā’’ti niddeso kato. Anicchakāti anicchantā. Evaṃ santeti nanu mayaṃ sudinna sāmādīsu kenacipi upāyena appaṭisādhanena appaṭikārena maraṇenapi tayā akāmakāpi vinā bhavissāma, evaṃ sati. Yenāti yena kāraṇena. Kiṃ panāti ettha kinti karaṇatthe paccattavacananti dassento āha ‘‘kena pana kāraṇenā’’ti.

    ൨൮. ഗന്ധബ്ബനടനാടകാദീനീതി ഏത്ഥ ഗന്ധബ്ബാ നാമ ഗായനകാ, നടാ നാമ രങ്ഗനടാ, നാടകാ ലങ്ഘനകാദയോ. പരിചാരേഹീതി ഏത്ഥ പരിതോ തത്ഥ തത്ഥ യഥാസകം വിസയേസു ചാരേഹീതി അത്ഥോതി ആഹ ‘‘ഇന്ദ്രിയാനി ചാരേഹീ’’തിആദി. പരിചാരേഹീതി വാ സുഖൂപകരണേഹി അത്താനം പരിചാരേഹി അത്തനോ പരിചരണം കാരേഹി. തഥാഭൂതോ ച യസ്മാ ലളന്തോ കീളന്തോ നാമ ഹോതി, തസ്മാ ‘‘ലളാ’’തിആദി വുത്തം. ഭുഞ്ജിതബ്ബതോ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബതോ വിസേസതോ പഞ്ച കാമഗുണാ ഭോഗാ നാമാതി ആഹ ‘‘ഭോഗേ ഭുഞ്ജന്തോ’’തി. ദാനപ്പദാനാനീതി ഏത്ഥ നിച്ചദാനം ദാനം നാമ, ഉപോസഥദിവസാദീസു ദാതബ്ബം അതിരേകദാനം പദാനം നാമ. പവേണീരക്ഖണവസേന വാ ദീയമാനം ദാനം നാമ, അത്തനാവ പട്ഠപേത്വാ ദീയമാനം പദാനം നാമ. പചുരജനസാധാരണം വാ നാതിഉളാരം ദാനം നാമ, അനഞ്ഞസാധാരണം അതിഉളാരം പദാനം നാമ. ആദി-സദ്ദേന സീലാദീനി സങ്ഗണ്ഹാതി. നത്ഥി ഏതസ്സ വചനപ്പടിവചനസങ്ഖാതോ ആലാപസല്ലാപോതി നിരാലാപസല്ലാപോ.

    28.Gandhabbanaṭanāṭakādīnīti ettha gandhabbā nāma gāyanakā, naṭā nāma raṅganaṭā, nāṭakā laṅghanakādayo. Paricārehīti ettha parito tattha tattha yathāsakaṃ visayesu cārehīti atthoti āha ‘‘indriyāni cārehī’’tiādi. Paricārehīti vā sukhūpakaraṇehi attānaṃ paricārehi attano paricaraṇaṃ kārehi. Tathābhūto ca yasmā laḷanto kīḷanto nāma hoti, tasmā ‘‘laḷā’’tiādi vuttaṃ. Bhuñjitabbato paribhuñjitabbato visesato pañca kāmaguṇā bhogā nāmāti āha ‘‘bhoge bhuñjanto’’ti. Dānappadānānīti ettha niccadānaṃ dānaṃ nāma, uposathadivasādīsu dātabbaṃ atirekadānaṃ padānaṃ nāma. Paveṇīrakkhaṇavasena vā dīyamānaṃ dānaṃ nāma, attanāva paṭṭhapetvā dīyamānaṃ padānaṃ nāma. Pacurajanasādhāraṇaṃ vā nātiuḷāraṃ dānaṃ nāma, anaññasādhāraṇaṃ atiuḷāraṃ padānaṃ nāma. Ādi-saddena sīlādīni saṅgaṇhāti. Natthi etassa vacanappaṭivacanasaṅkhāto ālāpasallāpoti nirālāpasallāpo.

    ൩൦. ബലം ഗാഹേത്വാതി ഏത്ഥ ബലഗ്ഗഹണം നാമ കായബലസ്സ ഉപ്പാദനമേവാതി ആഹ ‘‘കായബലം ജനേത്വാ’’തി. അസ്സുമുഖന്തി അസ്സൂനി മുഖേ ഏതസ്സാതി അസ്സുമുഖോ, തം അസ്സുമുഖം, അസ്സുകിലിന്നമുഖന്തി അത്ഥോ. ഗാമോയേവ ഗാമന്തസേനാസനം ഗാമപരിയാപന്നത്താ ഗാമന്തസേനാസനസ്സ. അതിരേകലാഭപടിക്ഖേപേനാതി ‘‘പിണ്ഡിയാലോപഭോജനം നിസ്സായാ’’തി (മഹാവ॰ ൧൨൮) ഏവം വുത്തഭിക്ഖാഹാരലാഭതോ അധികലാഭോ സങ്ഘഭത്താദിഅതിരേകലാഭോ, തസ്സ പടിക്ഖേപേനാതി അത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘ചുദ്ദസ ഭത്താനി പടിക്ഖിപിത്വാ’’തി. സങ്ഘഭത്തം ഉദ്ദേസഭത്തം നിമന്തനഭത്തം സലാകഭത്തം പക്ഖികം ഉപോസഥികം പാടിപദികം ആഗന്തുകഭത്തം ഗമികഭത്തം ഗിലാനഭത്തം ഗിലാനുപട്ഠാകഭത്തം വിഹാരഭത്തം ധുരഭത്തം വാരഭത്തന്തി ഇമാനി ചുദ്ദസ ഭത്താനി. തത്ഥ സകലസ്സ സങ്ഘസ്സ ദാതബ്ബം ഭത്തം സങ്ഘഭത്തം. കതിപയേ ഭിക്ഖൂ ഉദ്ദിസിത്വാ ദാതബ്ബം ഭത്തം ഉദ്ദേസഭത്തം. ഏകസ്മിം പക്ഖേ ഏകദിവസം ദാതബ്ബം ഭത്തം പക്ഖികം. ഉപോസഥേ ദാതബ്ബം ഭത്തം ഉപോസഥികം. പാടിപദദിവസേ ദാതബ്ബം ഭത്തം പാടിപദികം. വിഹാരം ഉദ്ദിസ്സ ദാതബ്ബം ഭത്തം വിഹാരഭത്തം. ധുരഗേഹേയേവ ഠപേത്വാ ദാതബ്ബം ഭത്തം ധുരഭത്തം. ഗാമവാസീആദീഹി വാരേന ദാതബ്ബം ഭത്തം വാരഭത്തം.

    30.Balaṃ gāhetvāti ettha balaggahaṇaṃ nāma kāyabalassa uppādanamevāti āha ‘‘kāyabalaṃ janetvā’’ti. Assumukhanti assūni mukhe etassāti assumukho, taṃ assumukhaṃ, assukilinnamukhanti attho. Gāmoyeva gāmantasenāsanaṃ gāmapariyāpannattā gāmantasenāsanassa. Atirekalābhapaṭikkhepenāti ‘‘piṇḍiyālopabhojanaṃ nissāyā’’ti (mahāva. 128) evaṃ vuttabhikkhāhāralābhato adhikalābho saṅghabhattādiatirekalābho, tassa paṭikkhepenāti attho. Tenāha ‘‘cuddasabhattāni paṭikkhipitvā’’ti. Saṅghabhattaṃ uddesabhattaṃ nimantanabhattaṃ salākabhattaṃ pakkhikaṃ uposathikaṃ pāṭipadikaṃ āgantukabhattaṃ gamikabhattaṃ gilānabhattaṃ gilānupaṭṭhākabhattaṃ vihārabhattaṃ dhurabhattaṃ vārabhattanti imāni cuddasa bhattāni. Tattha sakalassa saṅghassa dātabbaṃ bhattaṃ saṅghabhattaṃ. Katipaye bhikkhū uddisitvā dātabbaṃ bhattaṃ uddesabhattaṃ. Ekasmiṃ pakkhe ekadivasaṃ dātabbaṃ bhattaṃ pakkhikaṃ. Uposathe dātabbaṃ bhattaṃ uposathikaṃ. Pāṭipadadivase dātabbaṃ bhattaṃ pāṭipadikaṃ. Vihāraṃ uddissa dātabbaṃ bhattaṃ vihārabhattaṃ. Dhurageheyeva ṭhapetvā dātabbaṃ bhattaṃ dhurabhattaṃ. Gāmavāsīādīhi vārena dātabbaṃ bhattaṃ vārabhattaṃ.

    അഥ ‘‘ഗഹപതിചീവരം പടിക്ഖിപിത്വാ’’തി കസ്മാ വുത്തം. ഗഹണേ ഹി സതി പടിക്ഖേപോ യുജ്ജേയ്യ, ന ച പഠമബോധിയം ഗഹപതിചീവരസ്സ പടിഗ്ഗഹണം അനുഞ്ഞാതം പരതോ ജീവകവത്ഥുസ്മിം അനുഞ്ഞാതത്താ. തേനേവ വക്ഖതി ജീവകവത്ഥുസ്മിം (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൩൩൭) ‘‘ഭഗവതോ ഹി ബുദ്ധഭാവപ്പത്തിതോ പട്ഠായ യാവ ഇദം വത്ഥം, ഏത്ഥന്തരേ വീസതി വസ്സാനി ന കോചി ഗഹപതിചീവരം സാദിയി, സബ്ബേ പംസുകൂലികാവ അഹേസു’’ന്തി. സുദിന്നോ ച പഠമബോധിയംയേവ പബ്ബജിതോ. തേനേവ വക്ഖതി ‘‘സുദിന്നോ ഹി ഭഗവതോ ദ്വാദസമേ വസ്സേ പബ്ബജിതോ, വീസതിമേ വസ്സേ ഞാതികുലം പിണ്ഡായ പവിട്ഠോ, സയം പബ്ബജ്ജായ അട്ഠവസ്സികോ ഹുത്വാ’’തി. തസ്മാ ‘‘ഗഹപതിചീവരം പടിക്ഖിപിത്വാ’’തി കസ്മാ വുത്തന്തി? വുച്ചതേ – അനനുഞ്ഞാതേപി ഗഹപതിചീവരേ പംസുകൂലികങ്ഗസമാദാനവസേന ഗഹപതിചീവരം പടിക്ഖിത്തം നാമ ഹോതീതി കത്വാ വുത്തം ‘‘ഗഹപതിചീവരം പടിക്ഖിപിത്വാ’’തി.

    Atha ‘‘gahapaticīvaraṃ paṭikkhipitvā’’ti kasmā vuttaṃ. Gahaṇe hi sati paṭikkhepo yujjeyya, na ca paṭhamabodhiyaṃ gahapaticīvarassa paṭiggahaṇaṃ anuññātaṃ parato jīvakavatthusmiṃ anuññātattā. Teneva vakkhati jīvakavatthusmiṃ (mahāva. aṭṭha. 337) ‘‘bhagavato hi buddhabhāvappattito paṭṭhāya yāva idaṃ vatthaṃ, etthantare vīsati vassāni na koci gahapaticīvaraṃ sādiyi, sabbe paṃsukūlikāva ahesu’’nti. Sudinno ca paṭhamabodhiyaṃyeva pabbajito. Teneva vakkhati ‘‘sudinno hi bhagavato dvādasame vasse pabbajito, vīsatime vasse ñātikulaṃ piṇḍāya paviṭṭho, sayaṃ pabbajjāya aṭṭhavassiko hutvā’’ti. Tasmā ‘‘gahapaticīvaraṃ paṭikkhipitvā’’ti kasmā vuttanti? Vuccate – ananuññātepi gahapaticīvare paṃsukūlikaṅgasamādānavasena gahapaticīvaraṃ paṭikkhittaṃ nāma hotīti katvā vuttaṃ ‘‘gahapaticīvaraṃ paṭikkhipitvā’’ti.

    ലോലുപ്പചാരം പടിക്ഖിപിത്വാതി കുസലഭണ്ഡസ്സ ഭുസം വിലുമ്പനട്ഠേന ലോലുപ്പം വുച്ചതി തണ്ഹാ, ലോലുപ്പേന ചരണം ലോലുപ്പചാരോ, തണ്ഹാവസേന ഘരപടിപാടിം അതിക്കമിത്വാ ഭിക്ഖായ ചരണം, തം പടിക്ഖിപിത്വാതി അത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘ഘരപടിപാടിയാ ഭിക്ഖായ പവിസതീ’’തി. ഏത്ഥ ച ആരഞ്ഞികങ്ഗാദിപധാനങ്ഗവസേന സേസധുതങ്ഗാനിപി ഗഹിതാനേവ ഹോന്തീതി വേദിതബ്ബം. വജ്ജീനന്തി രാജാനോ അപേക്ഖിത്വാ സാമിവചനം കതം, വജ്ജീരാജൂനന്തി അത്ഥോ. ജനപദ-സദ്ദസ്സ തംനിവാസീസുപി പവത്തനതോ ‘‘വജ്ജീസൂ’’തി ജനപദാപേക്ഖം ഭുമ്മവചനം, വജ്ജിനാമകേ ജനപദേതി അത്ഥോ.

    Loluppacāraṃ paṭikkhipitvāti kusalabhaṇḍassa bhusaṃ vilumpanaṭṭhena loluppaṃ vuccati taṇhā, loluppena caraṇaṃ loluppacāro, taṇhāvasena gharapaṭipāṭiṃ atikkamitvā bhikkhāya caraṇaṃ, taṃ paṭikkhipitvāti attho. Tenāha ‘‘gharapaṭipāṭiyā bhikkhāya pavisatī’’ti. Ettha ca āraññikaṅgādipadhānaṅgavasena sesadhutaṅgānipi gahitāneva hontīti veditabbaṃ. Vajjīnanti rājāno apekkhitvā sāmivacanaṃ kataṃ, vajjīrājūnanti attho. Janapada-saddassa taṃnivāsīsupi pavattanato ‘‘vajjīsū’’ti janapadāpekkhaṃ bhummavacanaṃ, vajjināmake janapadeti attho.

    ഉപഭോഗപരിഭോഗൂപകരണമഹന്തതായാതി പഞ്ചകാമഗുണസങ്ഖാതാനം ഉപഭോഗാനഞ്ചേവ ഹത്ഥിഅസ്സരഥഇത്ഥിയാദിഉപഭോഗൂപകരണാനഞ്ച മഹന്തതായ. ഉപഭോഗൂപകരണാനേവ ഹി ഇധ പരിഭോഗൂപകരണസദ്ദേന വുത്താനി. തേനേവാഹ ‘‘യേ ഹി തേസം ഉപഭോഗാ, യാനി ച ഉപഭോഗൂപകരണാനി, താനി മഹന്താനീ’’തി. ‘‘ഉപഭോഗാ ഹത്ഥിഅസ്സരഥഇത്ഥീആദയോ, ഉപഭോഗൂപകരണാനി തേസമേവ സുവണ്ണാദിഉപകരണാനീ’’തിപി വദന്തി. സാരകാനീതി സാരഭൂതാനി. നിധേത്വാതി നിദഹിത്വാ, നിധാനം കത്വാതി അത്ഥോ. ദിവസപരിബ്ബയസങ്ഖാതഭോഗമഹന്തതായാതി ദിവസേ ദിവസേ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബസങ്ഖാതഭോഗാനം മഹന്തതായ. ജാതരൂപരജതസ്സേവ പഹൂതതായാതി പിണ്ഡപിണ്ഡവസേന ചേവ സുവണ്ണമാസകരജതമാസകാദിവസേന ച ജാതരൂപരജതസ്സേവ പഹൂതതായ. വിത്തീതി തുട്ഠി, വിത്തിയാ ഉപകരണം വിത്തൂപകരണം, പഹൂതം നാനാവിധാലങ്കാരഭൂതം വിത്തൂപകരണമേതേസന്തി പഹൂതവിത്തൂപകരണാ. തേനാഹ ‘‘അലങ്കാരഭൂതസ്സാ’’തിആദി. വോഹാരവസേനാതി വണിജ്ജാവസേന വഡ്ഢികതാദിവസേന. ധനധഞ്ഞസ്സ പഹൂതതായാതി സത്തരതനസങ്ഖാതസ്സ ധനസ്സ സബ്ബപുബ്ബണ്ണാപരണ്ണസങ്ഗഹിതസ്സ ധഞ്ഞസ്സ ച പഹൂതതായാതി അത്ഥോ. തത്ഥ ‘‘സുവണ്ണരജതമണിമുത്താവേളുരിയവജിരപവാളാനി സത്ത രതനാനീ’’തി വദന്തി. സാലിവീഹിആദി പുബ്ബണ്ണം പുരക്ഖതം സസ്സഫലന്തി കത്വാ, തബ്ബിപരിയായതോ മുഗ്ഗമാസാദി അപരണ്ണന്തി വേദിതബ്ബം. ഉക്കട്ഠപിണ്ഡപാതികത്താതി സേസധുതങ്ഗപരിവാരിതേന ഉക്കട്ഠപിണ്ഡപാതധുതങ്ഗേന സമന്നാഗതത്താ. തേനാഹ ‘‘സപദാനചാരം ചരിതുകാമോ’’തി.

    Upabhogaparibhogūpakaraṇamahantatāyāti pañcakāmaguṇasaṅkhātānaṃ upabhogānañceva hatthiassarathaitthiyādiupabhogūpakaraṇānañca mahantatāya. Upabhogūpakaraṇāneva hi idha paribhogūpakaraṇasaddena vuttāni. Tenevāha ‘‘ye hi tesaṃ upabhogā, yāni ca upabhogūpakaraṇāni, tāni mahantānī’’ti. ‘‘Upabhogā hatthiassarathaitthīādayo, upabhogūpakaraṇāni tesameva suvaṇṇādiupakaraṇānī’’tipi vadanti. Sārakānīti sārabhūtāni. Nidhetvāti nidahitvā, nidhānaṃ katvāti attho. Divasaparibbayasaṅkhātabhogamahantatāyāti divase divase paribhuñjitabbasaṅkhātabhogānaṃ mahantatāya. Jātarūparajatasseva pahūtatāyāti piṇḍapiṇḍavasena ceva suvaṇṇamāsakarajatamāsakādivasena ca jātarūparajatasseva pahūtatāya. Vittīti tuṭṭhi, vittiyā upakaraṇaṃ vittūpakaraṇaṃ, pahūtaṃ nānāvidhālaṅkārabhūtaṃ vittūpakaraṇametesanti pahūtavittūpakaraṇā. Tenāha ‘‘alaṅkārabhūtassā’’tiādi. Vohāravasenāti vaṇijjāvasena vaḍḍhikatādivasena. Dhanadhaññassa pahūtatāyāti sattaratanasaṅkhātassa dhanassa sabbapubbaṇṇāparaṇṇasaṅgahitassa dhaññassa ca pahūtatāyāti attho. Tattha ‘‘suvaṇṇarajatamaṇimuttāveḷuriyavajirapavāḷāni satta ratanānī’’ti vadanti. Sālivīhiādi pubbaṇṇaṃ purakkhataṃ sassaphalanti katvā, tabbipariyāyato muggamāsādi aparaṇṇanti veditabbaṃ. Ukkaṭṭhapiṇḍapātikattāti sesadhutaṅgaparivāritena ukkaṭṭhapiṇḍapātadhutaṅgena samannāgatattā. Tenāha ‘‘sapadānacāraṃ caritukāmo’’ti.

    ൩൧. അന്തോജാതതായ വാ ഞാതിസദിസീ ദാസീതി ഞാതിദാസീ. പൂതിഭാവേനേവ ലക്ഖിതബ്ബദോസോ വാ ആഭിദോസികോ, അഭിദോസം വാ പച്ചൂസകാലം ഗതോ പത്തോ അതിക്കന്തോതി ആഭിദോസികോ. തേനാഹ ‘‘ഏകരത്താതിക്കന്തസ്സ വാ’’തിആദി. പൂതിഭൂതഭാവേന പരിഭോഗം നാരഹതീതി അപരിഭോഗാരഹോ. ഛഡ്ഡനീയസഭാവേ നിച്ഛിതേപി പുച്ഛാകാലേ സന്ദേഹവോഹാരവസേനേവ പുച്ഛിതും യുത്തന്തി ആഹ ‘‘സചേ’’തി. അരിയവോഹാരേനാതി അരിയസമുദാചാരേന. അരിയാ ഹി മാതുഗാമം ഭഗിനിവാദേന സമുദാചരന്തി. നിസ്സട്ഠപരിഗ്ഗഹന്തി പരിച്ചത്താലയം.

    31. Antojātatāya vā ñātisadisī dāsīti ñātidāsī. Pūtibhāveneva lakkhitabbadoso vā ābhidosiko, abhidosaṃ vā paccūsakālaṃ gato patto atikkantoti ābhidosiko. Tenāha ‘‘ekarattātikkantassa vā’’tiādi. Pūtibhūtabhāvena paribhogaṃ nārahatīti aparibhogāraho. Chaḍḍanīyasabhāve nicchitepi pucchākāle sandehavohāravaseneva pucchituṃ yuttanti āha ‘‘sace’’ti. Ariyavohārenāti ariyasamudācārena. Ariyā hi mātugāmaṃ bhaginivādena samudācaranti. Nissaṭṭhapariggahanti pariccattālayaṃ.

    ‘‘ആകിരാ’’തി വുത്തത്താ ‘‘വിഞ്ഞത്തി വാ’’തി വുത്തം, ‘‘സചേ തം ഛഡ്ഡനീയധമ്മ’’ന്തി പരിയായം അമുഞ്ചിത്വാ വുത്തത്താ ‘‘പയുത്തവാചാ വാ’’തി വുത്തം, പച്ചയപടിസംയുത്താ വാചാ പയുത്തവാചാ. വത്തും വട്ടതീതി നിരപേക്ഖഭാവതോ വുത്തം , ഇധ പന വിസേസതോ അപരിഭോഗാരഹത്താവ വത്ഥുനോ. അഗ്ഗഅരിയവംസികോതി അരിയവംസപടിപത്തിപൂരകാനം അഗ്ഗോ ഉത്തമോ. നിമീയതി സഞ്ഞായതീതി നിമിത്തം, യഥാസല്ലക്ഖിതോ ആകാരോതി ആഹ ‘‘ഗിഹികാലേ സല്ലക്ഖിതപുബ്ബം ആകാര’’ന്തി. ഹത്ഥപിട്ഠിആദീനി ഓലോകയമാനാ ‘‘സാമിപുത്തസ്സ മേ സുദിന്നസ്സ വിയ സുവണ്ണകച്ഛപപിട്ഠിസദിസാ ഇമാ ഹത്ഥപാദപിട്ഠിയോ, ഹരിതാലവട്ടിയോ വിയ സുവട്ടിതാ അങ്ഗുലിയോ, മധുരോ സരോ’’തി ഗിഹികാലേ സല്ലക്ഖിതപുബ്ബം ആകാരം അഗ്ഗഹേസി സഞ്ജാനി സല്ലക്ഖേസി. കസ്മാ പന സാ ഞാതിദാസീ ദിസ്വാവ ന സഞ്ജാനീതി ആഹ ‘‘സുദിന്നോ ഹീ’’തിആദി. പബ്ബജ്ജുപഗതേനാതി പബ്ബജ്ജം ഉപഗതേന, പബ്ബജിതേനാതി അത്ഥോ. ഘരം പവിസിത്വാതി ഗേഹസാമിനിയാ നിസീദിതബ്ബട്ഠാനഭൂതം അന്തോഗേഹം പവിസിത്വാ. യഗ്ഘേതി ഇമസ്സ ആരോചയാമീതി അയമത്ഥോതി ആഹ ‘‘ആരോചനത്ഥേ നിപാതോ’’തി. ‘‘യഗ്ഘേ ജാനേയ്യാസീതി സുട്ഠു ജാനേയ്യാസീ’’തിപി അത്ഥം വദന്തി. ആലപനേതി ദാസിജനസ്സ ആലപനേ. തേനാഹ ‘‘ഏവഞ്ഹീ’’തിആദി.

    ‘‘Ākirā’’ti vuttattā ‘‘viññatti vā’’ti vuttaṃ, ‘‘sace taṃ chaḍḍanīyadhamma’’nti pariyāyaṃ amuñcitvā vuttattā ‘‘payuttavācā vā’’ti vuttaṃ, paccayapaṭisaṃyuttā vācā payuttavācā. Vattuṃ vaṭṭatīti nirapekkhabhāvato vuttaṃ , idha pana visesato aparibhogārahattāva vatthuno. Aggaariyavaṃsikoti ariyavaṃsapaṭipattipūrakānaṃ aggo uttamo. Nimīyati saññāyatīti nimittaṃ, yathāsallakkhito ākāroti āha ‘‘gihikāle sallakkhitapubbaṃ ākāra’’nti. Hatthapiṭṭhiādīni olokayamānā ‘‘sāmiputtassa me sudinnassa viya suvaṇṇakacchapapiṭṭhisadisā imā hatthapādapiṭṭhiyo, haritālavaṭṭiyo viya suvaṭṭitā aṅguliyo, madhuro saro’’ti gihikāle sallakkhitapubbaṃ ākāraṃ aggahesi sañjāni sallakkhesi. Kasmā pana sā ñātidāsī disvāva na sañjānīti āha ‘‘sudinno hī’’tiādi. Pabbajjupagatenāti pabbajjaṃ upagatena, pabbajitenāti attho. Gharaṃ pavisitvāti gehasāminiyā nisīditabbaṭṭhānabhūtaṃ antogehaṃ pavisitvā. Yaggheti imassa ārocayāmīti ayamatthoti āha ‘‘ārocanatthe nipāto’’ti. ‘‘Yagghe jāneyyāsīti suṭṭhu jāneyyāsī’’tipi atthaṃ vadanti. Ālapaneti dāsijanassa ālapane. Tenāha ‘‘evañhī’’tiādi.

    ൩൨. ഘരേസു സാലാ ഹോന്തീതി ഘരേസു ഏകമന്തേ ഭോജനസാലാ ഹോന്തി പാകാരപരിക്ഖിത്താ സുസംവിഹിതദ്വാരബന്ധാ സുസമ്മട്ഠവാലികങ്ഗണാ. ഉദകകഞ്ജിയന്തി ഉദകഞ്ച കഞ്ജിയഞ്ച. കസ്മാ പന ഈദിസായമേവ സാലായ അഞ്ഞതരം കുട്ടമൂലന്തി അയമത്ഥോ വുത്തോതി ആഹ ‘‘ന ഹി പബ്ബജിതാ’’തിആദി. അസാരുപ്പേ ഠാനേതി ഭിക്ഖൂനം അനനുച്ഛവികേ പദേസേ. അത്ഥി നു ഖോതി നു-സദ്ദോ പുച്ഛനത്ഥേ, ഖോ-സദ്ദോ വചനസിലിട്ഠതായ വുത്തോ. നുഖോതി വാ നിപാതസമുദായോ പുച്ഛനത്ഥോ. തേന നാമ-സദ്ദസ്സ പുച്ഛനത്ഥതം ദസ്സേതി. യേസം നോ ത്വന്തി യേസം നോ പുത്തോ ത്വം. ഈദിസേ ഠാനേതി കിഞ്ചാപി തം ഠാനം ഭിക്ഖൂനം അനനുരൂപം ന ഹോതി, തഥാപി മാദിസാനം മഹാഭോഗകുലാനം പുത്തസ്സ പരകുലേ ആസനസാലായം നിസീദിത്വാ ഭോജനം നാമ അയുത്തരൂപന്തി മഞ്ഞമാനോ ആഹ. തേനേവാഹ ‘‘നനു നാമ, താത സുദിന്ന, സകം ഗേഹം ഗന്തബ്ബ’’ന്തി. അഞ്ഞേനപി പകാരേന നാമസദ്ദസ്സ പുച്ഛനത്ഥതമേവ ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘തഥാ അത്ഥി നു ഖോ താതാ’’തിആദി. തഥാതി സമുച്ചയത്ഥോ. ഇദാനി നാമസദ്ദസ്സ മഞ്ഞനത്ഥതം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘തഥാ അത്ഥി മഞ്ഞേ’’തിആദി.

    32.Gharesu sālā hontīti gharesu ekamante bhojanasālā honti pākāraparikkhittā susaṃvihitadvārabandhā susammaṭṭhavālikaṅgaṇā. Udakakañjiyanti udakañca kañjiyañca. Kasmā pana īdisāyameva sālāya aññataraṃ kuṭṭamūlanti ayamattho vuttoti āha ‘‘na hi pabbajitā’’tiādi. Asāruppe ṭhāneti bhikkhūnaṃ ananucchavike padese. Atthi nu khoti nu-saddo pucchanatthe, kho-saddo vacanasiliṭṭhatāya vutto. Nukhoti vā nipātasamudāyo pucchanattho. Tena nāma-saddassa pucchanatthataṃ dasseti. Yesaṃ no tvanti yesaṃ no putto tvaṃ. Īdise ṭhāneti kiñcāpi taṃ ṭhānaṃ bhikkhūnaṃ ananurūpaṃ na hoti, tathāpi mādisānaṃ mahābhogakulānaṃ puttassa parakule āsanasālāyaṃ nisīditvā bhojanaṃ nāma ayuttarūpanti maññamāno āha. Tenevāha ‘‘nanu nāma, tāta sudinna, sakaṃ gehaṃ gantabba’’nti. Aññenapi pakārena nāmasaddassa pucchanatthatameva dassento āha ‘‘tathā atthi nu kho tātā’’tiādi. Tathāti samuccayattho. Idāni nāmasaddassa maññanatthataṃ dassento āha ‘‘tathā atthi maññe’’tiādi.

    ദുക്ഖാഭിതുന്നതായാതി മാനസികേന ദുക്ഖേന അഭിപീളിതത്താ. ഏതമത്ഥന്തി ‘‘അത്ഥി നു ഖോ, താത സുദിന്ന, അമ്ഹാകം ധന’’ന്തിആദിനാ യഥാവുത്തമത്ഥം. അനോകപ്പനാമരിസനത്ഥവസേനാതി ഏത്ഥ അനോകപ്പനം അസദ്ദഹനം. അമരിസനം അസഹനം. അനാഗതവചനം അനാഗതസദ്ദപ്പയോഗോ, അത്ഥോ പന വത്തമാനകാലികോവ. തേനാഹ ‘‘പച്ചക്ഖമ്പീ’’തി. ന മരിസയാമീതി ന വിസഹാമി. തം ന സുന്ദരന്തി ‘‘തദായ’’ന്തി പാഠം സന്ധായാഹ. അലം, ഗഹപതി, കതം മേ അജ്ജ ഭത്തകിച്ചന്തി ഥേരോ ഉക്കട്ഠഏകാസനികതായ പടിക്ഖിപന്തോ ഏവമാഹ. ഉക്കട്ഠഏകാസനികതായാതി ച ഇദം ഭൂതകഥനവസേന വുത്തം ഥേരസ്സ തഥാഭാവദീപനത്ഥം. മുദുകസ്സപി ഹി ഏകാസനികസ്സ യായ നിസജ്ജായ കിഞ്ചിമത്തമ്പി ഭോജനം ഭുത്തം, വത്തസീസേനപി തതോ വുട്ഠിതസ്സ പുന ഭുഞ്ജിതും ന വട്ടതി. തേനാഹ തിപിടകചൂളാഭയത്ഥേരോ ‘‘ആസനം വാ രക്ഖേയ്യ ഭോജനം വാ’’തി. ഉക്കട്ഠപിണ്ഡപാതികോപി സമാനോതി നിദസ്സനമത്തമിദം, ഥേരോ സപദാനചാരികേസുപി ഉക്കട്ഠോയേവ. ഉക്കട്ഠസപദാനചാരികോപി ഹി പുരതോ ച പച്ഛതോ ച ആഹടഭിക്ഖമ്പി അഗ്ഗഹേത്വാവ ഘരദ്വാരേ ഠത്വാ പത്തവിസ്സജ്ജനമേവ കരോതി, തസ്മാ ഥേരോ ഉക്കട്ഠസപദാനചാരികത്താപി സ്വാതനായ ഭിക്ഖം നാധിവാസേതി. അഥ കസ്മാ ‘‘അധിവാസേസീ’’തി ആഹ ‘‘സചേ ഏകഭത്തമ്പി ന ഗഹേസ്സാമീ’’തിആദി. പണ്ഡിതാ ഹി മാതാപിതൂനം ആചരിയുപജ്ഝായാനം വാ കാതബ്ബം അനുഗ്ഗഹം അജ്ഝുപേക്ഖിത്വാ ധുതങ്ഗവിസുദ്ധികാ ന ഭവന്തി.

    Dukkhābhitunnatāyāti mānasikena dukkhena abhipīḷitattā. Etamatthanti ‘‘atthi nu kho, tāta sudinna, amhākaṃ dhana’’ntiādinā yathāvuttamatthaṃ. Anokappanāmarisanatthavasenāti ettha anokappanaṃ asaddahanaṃ. Amarisanaṃ asahanaṃ. Anāgatavacanaṃ anāgatasaddappayogo, attho pana vattamānakālikova. Tenāha ‘‘paccakkhampī’’ti. Na marisayāmīti na visahāmi. Taṃ na sundaranti ‘‘tadāya’’nti pāṭhaṃ sandhāyāha. Alaṃ, gahapati, kataṃ me ajja bhattakiccanti thero ukkaṭṭhaekāsanikatāya paṭikkhipanto evamāha. Ukkaṭṭhaekāsanikatāyāti ca idaṃ bhūtakathanavasena vuttaṃ therassa tathābhāvadīpanatthaṃ. Mudukassapi hi ekāsanikassa yāya nisajjāya kiñcimattampi bhojanaṃ bhuttaṃ, vattasīsenapi tato vuṭṭhitassa puna bhuñjituṃ na vaṭṭati. Tenāha tipiṭakacūḷābhayatthero ‘‘āsanaṃ vā rakkheyya bhojanaṃ vā’’ti. Ukkaṭṭhapiṇḍapātikopi samānoti nidassanamattamidaṃ, thero sapadānacārikesupi ukkaṭṭhoyeva. Ukkaṭṭhasapadānacārikopi hi purato ca pacchato ca āhaṭabhikkhampi aggahetvāva gharadvāre ṭhatvā pattavissajjanameva karoti, tasmā thero ukkaṭṭhasapadānacārikattāpi svātanāya bhikkhaṃ nādhivāseti. Atha kasmā ‘‘adhivāsesī’’ti āha ‘‘sace ekabhattampi na gahessāmī’’tiādi. Paṇḍitā hi mātāpitūnaṃ ācariyupajjhāyānaṃ vā kātabbaṃ anuggahaṃ ajjhupekkhitvā dhutaṅgavisuddhikā na bhavanti.

    ൩൩. മജ്ഝിമപ്പമാണോതി ചതുഹത്ഥോ പുരിസോ മജ്ഝിമപ്പമാണോ. ‘‘ഛഹത്ഥോ’’തിപി കേചി. തിരോ കരോന്തി ഏതായാതി തിരോകരണീതി സാണിപാകാരവചനോ അയം തിരോകരണീ-സദ്ദോതി ആഹ ‘‘തിരോകരണിയന്തി കരണത്ഥേ ഭുമ്മ’’ന്തി. ‘‘തിരോകരണിയാ’’തി വത്തബ്ബേ ‘‘തിരോകരണിയ’’ന്തി കരണത്ഥേ ഭുമ്മം വുത്തം. തിരോകരണീയ-സദ്ദോ വാ അയം സാണിപാകാരപരിയായോതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അഥ വാ’’തിആദി. തം പരിക്ഖിപിത്വാതി തം സമന്തതോ ഖിപിത്വാ, പരിതോ ബന്ധിത്വാതി വുത്തം ഹോതി. തേനാഹ ‘‘സമന്തതോ കത്വാ’’തി. വിഭത്തിപതിരൂപകോപി നിപാതോ ഹോതീതി ആഹ ‘‘തേനാതി അയമ്പി വാ’’തിആദി.

    33.Majjhimappamāṇoti catuhattho puriso majjhimappamāṇo. ‘‘Chahattho’’tipi keci. Tiro karonti etāyāti tirokaraṇīti sāṇipākāravacano ayaṃ tirokaraṇī-saddoti āha ‘‘tirokaraṇiyanti karaṇatthe bhumma’’nti. ‘‘Tirokaraṇiyā’’ti vattabbe ‘‘tirokaraṇiya’’nti karaṇatthe bhummaṃ vuttaṃ. Tirokaraṇīya-saddo vā ayaṃ sāṇipākārapariyāyoti dassento āha ‘‘atha vā’’tiādi. Taṃ parikkhipitvāti taṃ samantato khipitvā, parito bandhitvāti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘samantato katvā’’ti. Vibhattipatirūpakopi nipāto hotīti āha ‘‘tenāti ayampi vā’’tiādi.

    ൩൪. ‘‘അഥ ഖോ ആയസ്മതോ സുദിന്നസ്സ പിതാ സകേ നിവേസനേ പണീതം ഖാദനീയം ഭോജനീയം പടിയാദാപേത്വാ ആയസ്മതോ സുദിന്നസ്സ കാലം ആരോചേസി – ‘കാലോ, താത സുദിന്ന, നിട്ഠിതം ഭത്ത’ന്തി’’ ഏവം കാലാരോചനസ്സ പാളിയം അനാരുള്ഹത്താ ആഹ – ‘‘കിഞ്ചാപി പാളിയം കാലാരോചനം ന വുത്ത’’ന്തി. ആരോചിതേയേവ കാലേതി ‘‘കാലോ, താത സുദിന്ന, നിട്ഠിതം ഭത്ത’’ന്തി കാലേ ആരോചിതേയേവ. ദ്വേ പുഞ്ജേതി കഹാപണപുഞ്ജഞ്ച സുവണ്ണപുഞ്ജഞ്ച.

    34. ‘‘Atha kho āyasmato sudinnassa pitā sake nivesane paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā āyasmato sudinnassa kālaṃ ārocesi – ‘kālo, tāta sudinna, niṭṭhitaṃ bhatta’nti’’ evaṃ kālārocanassa pāḷiyaṃ anāruḷhattā āha – ‘‘kiñcāpi pāḷiyaṃ kālārocanaṃ na vutta’’nti. Ārociteyeva kāleti ‘‘kālo, tāta sudinna, niṭṭhitaṃ bhatta’’nti kāle ārociteyeva. Dve puñjeti kahāpaṇapuñjañca suvaṇṇapuñjañca.

    പേത്തികന്തി പിതിതോ ആഗതം പേത്തികം. നിഹിതന്തി ഭൂമിഗതം. പയുത്തന്തി വഡ്ഢിവസേന പയോജിതം. തദ്ധിതലോപം കത്വാ വേദിതബ്ബന്തി യഥാ അഞ്ഞത്ഥാപി ‘‘പിതാമഹം ധനം ലദ്ധാ, സുഖം ജീവതി സഞ്ജയോ’’തി വുത്തം, ഏവം തദ്ധിതലോപം കത്വാ വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. പിതാമഹതോ ആഗതം, പിതാമഹസ്സ വാ ഇദം പേതാമഹം. പബ്ബജിതലിങ്ഗന്തി സമണവേസം. ന രാജഭീതോതി അപരാധകാരണാ ന രാജകുലാ ഭീതോ. യേസം സന്തകം ധനം ഗഹിതം, തേ ഇണായികാ. പലിബുദ്ധോ പീളിതോ.

    Pettikanti pitito āgataṃ pettikaṃ. Nihitanti bhūmigataṃ. Payuttanti vaḍḍhivasena payojitaṃ. Taddhitalopaṃ katvā veditabbanti yathā aññatthāpi ‘‘pitāmahaṃ dhanaṃ laddhā, sukhaṃ jīvati sañjayo’’ti vuttaṃ, evaṃ taddhitalopaṃ katvā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Pitāmahato āgataṃ, pitāmahassa vā idaṃ petāmahaṃ. Pabbajitaliṅganti samaṇavesaṃ. Na rājabhītoti aparādhakāraṇā na rājakulā bhīto. Yesaṃ santakaṃ dhanaṃ gahitaṃ, te iṇāyikā. Palibuddho pīḷito.

    വിഭത്തിപതിരൂപകോതി ‘‘തേനാ’’തി പദം സന്ധായാഹ. തംനിദാനന്തി തം ധനം നിദാനം കാരണമസ്സാതി തംനിദാനം. അസ്സാതി പച്ചത്തവചനസ്സ, പദസ്സ വാ. ഭയന്തി ചിത്തസ്സ ഉത്രസ്താകാരേന പവത്തഭയം അധിപ്പേതം, ന ഞാണഭയം, നാപി ‘‘ഭായതി ഏതസ്മാ’’തി ഏവം വുത്തം ആരമ്മണഭയന്തി ആഹ ‘‘ചിത്തുത്രാസോതി അത്ഥോ’’തി. ഛമ്ഭിതത്തന്തി തേനേവ ചിത്തുത്രാസഭയേന സകലസരീരസ്സ ഛമ്ഭിതഭാവോ. വിസേസതോ പന ഹദയമംസചലനന്തി ആഹ ‘‘കായകമ്പോ ഹദയമംസചലന’’ന്തി. ലോമഹംസോതി തേന ഭയേന തേന ഛമ്ഭിതത്തേന സകലസരീരലോമാനം ഹട്ഠഭാവോ, സോ പന നേസം ഭിത്തിയം നാഗദന്താനം വിയ ഉദ്ധംമുഖതാതി ആഹ ‘‘ലോമാനം ഹംസനം ഉദ്ധഗ്ഗഭാവോ’’തി.

    Vibhattipatirūpakoti ‘‘tenā’’ti padaṃ sandhāyāha. Taṃnidānanti taṃ dhanaṃ nidānaṃ kāraṇamassāti taṃnidānaṃ. Assāti paccattavacanassa, padassa vā. Bhayanti cittassa utrastākārena pavattabhayaṃ adhippetaṃ, na ñāṇabhayaṃ, nāpi ‘‘bhāyati etasmā’’ti evaṃ vuttaṃ ārammaṇabhayanti āha ‘‘cittutrāsoti attho’’ti. Chambhitattanti teneva cittutrāsabhayena sakalasarīrassa chambhitabhāvo. Visesato pana hadayamaṃsacalananti āha ‘‘kāyakampo hadayamaṃsacalana’’nti. Lomahaṃsoti tena bhayena tena chambhitattena sakalasarīralomānaṃ haṭṭhabhāvo, so pana nesaṃ bhittiyaṃ nāgadantānaṃ viya uddhaṃmukhatāti āha ‘‘lomānaṃ haṃsanaṃ uddhaggabhāvo’’ti.

    ൩൫. അത്തനാതി പച്ചത്തേ കരണവചനം, സയന്തി അത്ഥോ. ദേവച്ഛരാനന്തി അനച്ചന്തിയോ സന്ധായാഹ. ദേവനാടകാനന്തി നച്ചന്തിയോ, പരിയായവചനം വാ ഏതം ദേവകഞ്ഞാനം. സമുപ്പന്നബലവസോകാ ഹുത്വാതി അയം ലോകോ നാമ അത്താനംവ ചിന്തേതി, തസ്മാ സാപി ‘‘ഇദാനി അഹം അനാഥാ ജാതാ’’തി അത്താനംവ ചിന്തയമാനാ ‘‘അയം അജ്ജ ആഗമിസ്സതി, അജ്ജ ആഗമിസ്സതീ’’തി അട്ഠ വസ്സാനി ബഹി ന നിക്ഖന്താ ഏതം നിസ്സായ മയാ ദാരകോപി ന ലദ്ധോ, യസ്സ ആനുഭാവേന ജീവേയ്യാമി, ഇതോ ചാമ്ഹി പരിഹീനാ അഞ്ഞതോ ചാതി സമുപ്പന്നബലവസോകാ ഹുത്വാ. കുലരുക്ഖപതിട്ഠാപനേ ബീജസദിസത്താ കുലവംസപ്പതിട്ഠാപകോ പുത്തോ ഇധ ബീജകോതി അധിപ്പേതോതി ആഹ ‘‘കുലവംസബീജകം ഏകം പുത്ത’’ന്തി. സം നാമ ധനം, തസ്സ പതീതി സംപതി, ധനവാ വിഭവസമ്പന്നോ. ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികഹിതാവഹത്താ തസ്സ ഹിതന്തി സാപതേയ്യം, തദേവ ധനം വിഭവോതി ആഹ – ‘‘ഇമം സാപതേയ്യം ഏവം മഹന്തം അമ്ഹാകം വിഭവ’’ന്തി.

    35.Attanāti paccatte karaṇavacanaṃ, sayanti attho. Devaccharānanti anaccantiyo sandhāyāha. Devanāṭakānanti naccantiyo, pariyāyavacanaṃ vā etaṃ devakaññānaṃ. Samuppannabalavasokā hutvāti ayaṃ loko nāma attānaṃva cinteti, tasmā sāpi ‘‘idāni ahaṃ anāthā jātā’’ti attānaṃva cintayamānā ‘‘ayaṃ ajja āgamissati, ajja āgamissatī’’ti aṭṭha vassāni bahi na nikkhantā etaṃ nissāya mayā dārakopi na laddho, yassa ānubhāvena jīveyyāmi, ito cāmhi parihīnā aññato cāti samuppannabalavasokā hutvā. Kularukkhapatiṭṭhāpane bījasadisattā kulavaṃsappatiṭṭhāpako putto idha bījakoti adhippetoti āha ‘‘kulavaṃsabījakaṃekaṃ putta’’nti. Saṃ nāma dhanaṃ, tassa patīti saṃpati, dhanavā vibhavasampanno. Diṭṭhadhammikasamparāyikahitāvahattā tassa hitanti sāpateyyaṃ, tadeva dhanaṃ vibhavoti āha – ‘‘imaṃ sāpateyyaṃ evaṃ mahantaṃ amhākaṃ vibhava’’nti.

    ൩൬. ഇത്ഥീനം കുമാരീഭാവപ്പത്തിതോ പട്ഠായ പച്ഛിമവയതോ ഓരം അസതി വിബന്ധേ അട്ഠമേ അട്ഠമേ സത്താഹേ ഗബ്ഭാസയസഞ്ഞിതേ തതിയേ ആവത്തേ കതിപയാ ലോഹിതപീളകാ സണ്ഠഹിത്വാ അഗ്ഗഹിതപുബ്ബാ ഏവ ഭിജ്ജന്തി, തതോ ലോഹിതം പഗ്ഘരതി, തത്ഥ ഉതുസമഞ്ഞാ പുപ്ഫസമഞ്ഞാ ചാതി ആഹ – ‘‘പുപ്ഫന്തി ഉതുകാലേ ഉപ്പന്നലോഹിതസ്സ നാമ’’ന്തി. ഗബ്ഭപതിട്ഠാനട്ഠാനേതി യസ്മിം ഓകാസേ ദാരകോ നിബ്ബത്തതി, തസ്മിം പദേസേ. സണ്ഠഹിത്വാതി നിബ്ബത്തിത്വാ. ഭിജ്ജന്തീതി അഗ്ഗഹിതപുബ്ബാ ഏവ ഭിജ്ജന്തി. അയഞ്ഹി താസം സഭാവോ. ദോസേനാതി ലോഹിതമലേന. സുദ്ധേ വത്ഥുമ്ഹീതി പഗ്ഘരിതലോഹിതത്താ അനാമയത്താ ച നഹാനതോ പരം ചതുത്ഥദിവസതോ പട്ഠായ സുദ്ധേ ഗബ്ഭാസയേ. സുദ്ധേ പന വത്ഥുമ്ഹി മാതാപിതൂസു ഏകവാരം സന്നിപതിതേസു യാവ സത്ത ദിവസാനി ഖേത്തമേവ ഹോതി ഗബ്ഭസണ്ഠഹനസ്സ പരിത്തസ്സ ലോഹിതലേപസ്സ വിജ്ജമാനത്താ. കേചി പന ‘‘അഡ്ഢമാസമത്തമ്പി ഖേത്തമേവാ’’തി വദന്തി. ബാഹായന്തി അധികരണേ ഭുമ്മന്തി ആഹ ‘‘പുരാണദുതിയികായ യാ ബാഹാ, തത്ര നം ഗഹേത്വാ’’തി. ഉപയോഗത്ഥേ ഭുമ്മവചനമ്പി യുജ്ജതിയേവ യഥാ ‘‘സുദിന്നസ്സ പാദേസു ഗഹേത്വാ’’തി.

    36. Itthīnaṃ kumārībhāvappattito paṭṭhāya pacchimavayato oraṃ asati vibandhe aṭṭhame aṭṭhame sattāhe gabbhāsayasaññite tatiye āvatte katipayā lohitapīḷakā saṇṭhahitvā aggahitapubbā eva bhijjanti, tato lohitaṃ paggharati, tattha utusamaññā pupphasamaññā cāti āha – ‘‘pupphanti utukāle uppannalohitassa nāma’’nti. Gabbhapatiṭṭhānaṭṭhāneti yasmiṃ okāse dārako nibbattati, tasmiṃ padese. Saṇṭhahitvāti nibbattitvā. Bhijjantīti aggahitapubbā eva bhijjanti. Ayañhi tāsaṃ sabhāvo. Dosenāti lohitamalena. Suddhe vatthumhīti paggharitalohitattā anāmayattā ca nahānato paraṃ catutthadivasato paṭṭhāya suddhe gabbhāsaye. Suddhe pana vatthumhi mātāpitūsu ekavāraṃ sannipatitesu yāva satta divasāni khettameva hoti gabbhasaṇṭhahanassa parittassa lohitalepassa vijjamānattā. Keci pana ‘‘aḍḍhamāsamattampi khettamevā’’ti vadanti. Bāhāyanti adhikaraṇe bhummanti āha ‘‘purāṇadutiyikāya yā bāhā, tatra naṃ gahetvā’’ti. Upayogatthe bhummavacanampi yujjatiyeva yathā ‘‘sudinnassa pādesu gahetvā’’ti.

    പുബ്ബേപി പഞ്ഞത്തസിക്ഖാപദാനം സബ്ഭാവതോ അപഞ്ഞത്തേ സിക്ഖാപദേതി പാരാജികം സന്ധായ വുത്തന്തി ആഹ – ‘‘പഠമപാരാജികസിക്ഖാപദേ അട്ഠപിതേ’’തി. വുത്തമേവത്ഥം വിഭാവേന്തോ ആഹ – ‘‘ഭഗവതോ കിര പഠമബോധിയ’’ന്തിആദി. ഏവരൂപന്തി പാരാജികപഞ്ഞത്തിയാ അനുരൂപം. നിദസ്സനമത്തഞ്ചേതം, സങ്ഘാദിസേസപഞ്ഞത്തിയാ അനുരൂപമ്പി അജ്ഝാചാരം നാകംസുയേവ. തേനേവാഹ – ‘‘അവസേസേ പഞ്ച ഖുദ്ദകാപത്തിക്ഖന്ധേ ഏവ പഞ്ഞപേസീ’’തി. ഇദഞ്ച ഥുല്ലച്ചയാദീനം പഞ്ചന്നം ലഹുകാപത്തിക്ഖന്ധാനം സബ്ഭാവമത്തം സന്ധായ വുത്തം, ന പഞ്ചാപത്തിക്ഖന്ധാനം അനവസേസതോ പഞ്ഞത്തത്താവ. പഠമബോധിയം പഞ്ചന്നം ലഹുകാപത്തീനം സബ്ഭാവവചനേനേവ ധമ്മസേനാപതിസ്സ സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിയാചനാ വിസേസതോ ഗരുകാപത്തിപഞ്ഞത്തിയാ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസസ്സ ച ഹേതുഭൂതാതി ദട്ഠബ്ബാ. കേചി പന ‘‘തസ്മിം തസ്മിം പന വത്ഥുസ്മിം അവസേസപഞ്ചഖുദ്ദകാപത്തിക്ഖന്ധേ ഏവ പഞ്ഞപേസീതി ഇദം ദ്വാദസമേ വസ്സേ വേരഞ്ജായം വുത്ഥവസ്സേന ഭഗവതാ തതോ പട്ഠായ അട്ഠവസ്സബ്ഭന്തരേ പഞ്ഞത്തസിക്ഖാപദം സന്ധായ വുത്ത’’ന്തി വദന്തി, തം ന സുന്ദരം തതോ പുബ്ബേപി സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിയാ സബ്ഭാവതോ. തേനേവ വേരഞ്ജകണ്ഡേ ‘‘ഏകഭിക്ഖുനാപി രത്തിച്ഛേദോ വാ പച്ഛിമികായ തത്ഥ വസ്സം ഉപഗച്ഛാമാതി വസ്സച്ഛേദോ വാ ന കതോ’’തി ച ‘‘സാമമ്പി പചനം സമണസാരുപ്പം ന ഹോതി, ന ച വട്ടതീ’’തി ച വുത്തം. ആരാധയിംസൂതി ചിത്തം ഗണ്ഹിംസു, അജ്ഝാസയം പൂരയിംസു, ഹദയഗാഹിനിം പടിപത്തിം പടിപജ്ജിംസൂതി അത്ഥോ. ഏകം സമയന്തി ഏകസ്മിം സമയേ, പഠമബോധിയന്തി അത്ഥോ.

    Pubbepi paññattasikkhāpadānaṃ sabbhāvato apaññatte sikkhāpadeti pārājikaṃ sandhāya vuttanti āha – ‘‘paṭhamapārājikasikkhāpade aṭṭhapite’’ti. Vuttamevatthaṃ vibhāvento āha – ‘‘bhagavato kira paṭhamabodhiya’’ntiādi. Evarūpanti pārājikapaññattiyā anurūpaṃ. Nidassanamattañcetaṃ, saṅghādisesapaññattiyā anurūpampi ajjhācāraṃ nākaṃsuyeva. Tenevāha – ‘‘avasese pañca khuddakāpattikkhandhe eva paññapesī’’ti. Idañca thullaccayādīnaṃ pañcannaṃ lahukāpattikkhandhānaṃ sabbhāvamattaṃ sandhāya vuttaṃ, na pañcāpattikkhandhānaṃ anavasesato paññattattāva. Paṭhamabodhiyaṃ pañcannaṃ lahukāpattīnaṃ sabbhāvavacaneneva dhammasenāpatissa sikkhāpadapaññattiyācanā visesato garukāpattipaññattiyā pātimokkhuddesassa ca hetubhūtāti daṭṭhabbā. Keci pana ‘‘tasmiṃ tasmiṃ pana vatthusmiṃ avasesapañcakhuddakāpattikkhandhe eva paññapesīti idaṃ dvādasame vasse verañjāyaṃ vutthavassena bhagavatā tato paṭṭhāya aṭṭhavassabbhantare paññattasikkhāpadaṃ sandhāya vutta’’nti vadanti, taṃ na sundaraṃ tato pubbepi sikkhāpadapaññattiyā sabbhāvato. Teneva verañjakaṇḍe ‘‘ekabhikkhunāpi ratticchedo vā pacchimikāya tattha vassaṃ upagacchāmāti vassacchedo vā na kato’’ti ca ‘‘sāmampi pacanaṃ samaṇasāruppaṃ na hoti, na ca vaṭṭatī’’ti ca vuttaṃ. Ārādhayiṃsūti cittaṃ gaṇhiṃsu, ajjhāsayaṃ pūrayiṃsu, hadayagāhiniṃ paṭipattiṃ paṭipajjiṃsūti attho. Ekaṃ samayanti ekasmiṃ samaye, paṭhamabodhiyanti attho.

    യം ആദീനവന്തി സമ്ബന്ധോ. സിക്ഖാപദം പഞ്ഞപേന്തോതി പഠമപാരാജികസിക്ഖാപദം പഞ്ഞപേന്തോ. ആദീനവം ദസ്സേസ്സതീതി ‘‘വരം തേ, മോഘപുരിസ, ആസീവിസസ്സ ഘോരവിസസ്സ മുഖേ അങ്ഗജാതം പക്ഖിത്തം, ന ത്വേവ മാതുഗാമസ്സ അങ്ഗജാതേ അങ്ഗജാതം പക്ഖിത്ത’’ന്തിആദിനാ യം ആദീനവം ദസ്സേസ്സതി. അഭിവിഞ്ഞാപേസീതി ഇമസ്സ ‘‘പവത്തേസീ’’തി അയമത്ഥോ കഥം ലദ്ധോതി ആഹ ‘‘പവത്തനാപി ഹീ’’തിആദി. കായവിഞ്ഞത്തിചോപനതോതി കായവിഞ്ഞത്തിവസേന പവത്തചലനതോ. കസ്മാ പനേസ മേഥുനധമ്മേന അനത്ഥികോപി സമാനോ തിക്ഖത്തും അഭിവിഞ്ഞാപേസീതി ആഹ – ‘‘തിക്ഖത്തും അഭിവിഞ്ഞാപനഞ്ചേസാ’’തിആദി. തത്ഥ തിക്ഖത്തും അഭിവിഞ്ഞാപനന്തി മുത്തിപാപനവസേന തീസു വാരേസു മേഥുനധമ്മസ്സ പവത്തനം.

    Yaṃ ādīnavanti sambandho. Sikkhāpadaṃ paññapentoti paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ paññapento. Ādīnavaṃ dassessatīti ‘‘varaṃ te, moghapurisa, āsīvisassa ghoravisassa mukhe aṅgajātaṃ pakkhittaṃ, na tveva mātugāmassa aṅgajāte aṅgajātaṃ pakkhitta’’ntiādinā yaṃ ādīnavaṃ dassessati. Abhiviññāpesīti imassa ‘‘pavattesī’’ti ayamattho kathaṃ laddhoti āha ‘‘pavattanāpi hī’’tiādi. Kāyaviññatticopanatoti kāyaviññattivasena pavattacalanato. Kasmā panesa methunadhammena anatthikopi samāno tikkhattuṃ abhiviññāpesīti āha – ‘‘tikkhattuṃ abhiviññāpanañcesā’’tiādi. Tattha tikkhattuṃ abhiviññāpananti muttipāpanavasena tīsu vāresu methunadhammassa pavattanaṃ.

    സബ്ബേസമ്പി പദാനം അവധാരണഫലത്താ വിനാപി ഏവകാരം അവധാരണത്ഥോ വിഞ്ഞായതീതി ആഹ ‘‘തേനേവ അജ്ഝാചാരേനാ’’തി. അട്ഠ ഹി ഗബ്ഭകാരണാനി. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Sabbesampi padānaṃ avadhāraṇaphalattā vināpi evakāraṃ avadhāraṇattho viññāyatīti āha ‘‘teneva ajjhācārenā’’ti. Aṭṭha hi gabbhakāraṇāni. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘മേഥുനചോളഗ്ഗഹണം, തനുസംസഗ്ഗോ ച നാഭിആമസനം;

    ‘‘Methunacoḷaggahaṇaṃ, tanusaṃsaggo ca nābhiāmasanaṃ;

    പാനം ദസ്സനസവനം, ഘായനമിതി ഗബ്ഭഹേതവോ അട്ഠാ’’തി.

    Pānaṃ dassanasavanaṃ, ghāyanamiti gabbhahetavo aṭṭhā’’ti.

    ഇദാനി അവധാരണേന നിവത്തിതമത്ഥം ദസ്സേതുകാമോ ആഹ – ‘‘കിം പന അഞ്ഞഥാപി ഗബ്ഭഗ്ഗഹണം ഹോതീ’’തിആദി. നനു ച നാഭിപരാമസനമ്പി കായസംസഗ്ഗോയേവ, കസ്മാ നം വിസും വുത്തന്തി? ഉഭയേസം ഛന്ദരാഗവസേന കായസംസഗ്ഗോ വുത്തോ, ഇത്ഥിയാ ഛന്ദരാഗവസേന നാഭിപരാമസനം, വത്ഥുവസേന വാ തം വിസും വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. കഥം പന കായസംസഗ്ഗേന ഗബ്ഭഗ്ഗഹണം ഹോതി, കഥഞ്ച തത്ഥ സുക്കസോണിതസ്സ സമ്ഭവോതി ആഹ ‘‘ഇത്ഥിയോ ഹീ’’തിആദി . ഛന്ദരാഗുപ്പത്തിവസേന ഇത്ഥിയാ സുക്കകോട്ഠാസോ ചലിതോ ഹോതി, സോപി ഗബ്ഭസണ്ഠാനസ്സ പച്ചയോ ഹോതീതി അധിപ്പായോ. ഇത്ഥിസന്താനേപി ഹി രസാദിസത്തധാതുയോ ലബ്ഭന്തിയേവ. തേനാഹ – ‘‘അങ്ഗപച്ചങ്ഗപരാമസനം സാദിയന്തിയോപി ഗബ്ഭം ഗണ്ഹന്തീ’’തി. ഗണ്ഠിപദേസു പന ‘‘കായസംസഗ്ഗാദിനാ സത്തപ്പകാരേന ഗബ്ഭഗ്ഗഹണേ പിതു സുക്കകോട്ഠാസം വിനാ ഛന്ദരാഗവസേന മാതു വികാരപ്പത്തം ലോഹിതമേവ ഗബ്ഭസണ്ഠാനസ്സ പച്ചയോ ഹോതീ’’തി വുത്തം. ‘‘യസ്സ അങ്ഗപച്ചങ്ഗപരാമസനം സാദിയിത്വാ മാതാ പുത്തം പടിലഭതി, സചേ സോ അപരേന സമയേന പരിപുണ്ണിന്ദ്രിയോ ഹുത്വാ താദിസം പിതരം മനുസ്സജാതികം ജീവിതാ വോരോപേതി, പിതുഘാതകോവ ഹോതീ’’തി വദന്തി.

    Idāni avadhāraṇena nivattitamatthaṃ dassetukāmo āha – ‘‘kiṃ pana aññathāpi gabbhaggahaṇaṃ hotī’’tiādi. Nanu ca nābhiparāmasanampi kāyasaṃsaggoyeva, kasmā naṃ visuṃ vuttanti? Ubhayesaṃ chandarāgavasena kāyasaṃsaggo vutto, itthiyā chandarāgavasena nābhiparāmasanaṃ, vatthuvasena vā taṃ visuṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Kathaṃ pana kāyasaṃsaggena gabbhaggahaṇaṃ hoti, kathañca tattha sukkasoṇitassa sambhavoti āha ‘‘itthiyo hī’’tiādi . Chandarāguppattivasena itthiyā sukkakoṭṭhāso calito hoti, sopi gabbhasaṇṭhānassa paccayo hotīti adhippāyo. Itthisantānepi hi rasādisattadhātuyo labbhantiyeva. Tenāha – ‘‘aṅgapaccaṅgaparāmasanaṃ sādiyantiyopi gabbhaṃ gaṇhantī’’ti. Gaṇṭhipadesu pana ‘‘kāyasaṃsaggādinā sattappakārena gabbhaggahaṇe pitu sukkakoṭṭhāsaṃ vinā chandarāgavasena mātu vikārappattaṃ lohitameva gabbhasaṇṭhānassa paccayo hotī’’ti vuttaṃ. ‘‘Yassa aṅgapaccaṅgaparāmasanaṃ sādiyitvā mātā puttaṃ paṭilabhati, sace so aparena samayena paripuṇṇindriyo hutvā tādisaṃ pitaraṃ manussajātikaṃ jīvitā voropeti, pitughātakova hotī’’ti vadanti.

    തം അസുചിം ഏകദേസം മുഖേന അഗ്ഗഹേസീതി പുരാണചീവരം ധോവന്തീ തത്ഥ യം അസുചിം അദ്ദസ, തം അസുചിം ഏകദേസം പിവി. ‘‘വട്ടതി തുമ്ഹാകം മേഥുനധമ്മോ’’തി പുട്ഠോ ‘‘കപ്പതു വാ മാ വാ കപ്പതു, മയം തേന അനത്ഥികാ’’തി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അനത്ഥികാ മയം ഏതേനാ’’തി. കിഞ്ചാപി നാഭിപരാമസനേ മേഥുനരാഗോ നത്ഥി, തഥാപി നാഭിപരാമസനകാലേ ഫസ്സസാദിയനവസേന അസ്സാദമത്തം തസ്സാ അഹോസീതി ഗഹേതബ്ബം, അഞ്ഞഥാ ഗബ്ഭസണ്ഠഹനം ന സിയാ. ദിട്ഠമങ്ഗലികായ നാഭിപരാമസനേന മണ്ഡബ്യസ്സ നിബ്ബത്തി അഹോസി, ചണ്ഡപജ്ജോതമാതു നാഭിയം വിച്ഛികാ ഫരിത്വാ ഗതാ, തേന ചണ്ഡപജ്ജോതസ്സ നിബ്ബത്തി അഹോസീതി ആഹ ‘‘ഏതേനേവ നയേനാ’’തിആദി. പുരിസം ഉപനിജ്ഝായതീതി വാതപാനാദിനാ ദിസ്വാ വാ ദിട്ഠപുബ്ബം വാ പുരിസം ഉപനിജ്ഝായതി. രാജോരോധാ വിയാതി സീഹളദീപേ കിര ഏകിസ്സാ ഇത്ഥിയാ തഥാ അഹോസി, തസ്മാ ഏവം വുത്തം.

    Taṃasuciṃ ekadesaṃ mukhena aggahesīti purāṇacīvaraṃ dhovantī tattha yaṃ asuciṃ addasa, taṃ asuciṃ ekadesaṃ pivi. ‘‘Vaṭṭati tumhākaṃ methunadhammo’’ti puṭṭho ‘‘kappatu vā mā vā kappatu, mayaṃ tena anatthikā’’ti dassento āha ‘‘anatthikā mayaṃ etenā’’ti. Kiñcāpi nābhiparāmasane methunarāgo natthi, tathāpi nābhiparāmasanakāle phassasādiyanavasena assādamattaṃ tassā ahosīti gahetabbaṃ, aññathā gabbhasaṇṭhahanaṃ na siyā. Diṭṭhamaṅgalikāya nābhiparāmasanena maṇḍabyassa nibbatti ahosi, caṇḍapajjotamātu nābhiyaṃ vicchikā pharitvā gatā, tena caṇḍapajjotassa nibbatti ahosīti āha ‘‘eteneva nayenā’’tiādi. Purisaṃ upanijjhāyatīti vātapānādinā disvā vā diṭṭhapubbaṃ vā purisaṃ upanijjhāyati. Rājorodhā viyāti sīhaḷadīpe kira ekissā itthiyā tathā ahosi, tasmā evaṃ vuttaṃ.

    ഇധാതി ഇമസ്മിം വത്ഥുസ്മിം. അയന്തി സുദിന്നസ്സ പുരാണദുതിയികാ. യം സന്ധായാതി യം അജ്ഝാചാരം സന്ധായ. സുക്കം സന്ധായ ‘‘മാതാപിതരോ ച സന്നിപതിതാ ഹോന്തീ’’തി വുത്തം, മാതാ ച ഉതുനീ ഹോതീതി ലോഹിതം സന്ധായ. തത്ഥ സന്നിപതിതാ ഹോന്തീതി അസദ്ധമ്മവസേന ഏകസ്മിം ഠാനേ സമാഗതാ സങ്ഗതാ ഹോന്തി. മാതാ ച ഉതുനീ ഹോതീതി ഇദം ഉതുസമയം സന്ധായ വുത്തം, ന ലോകസമഞ്ഞാകരജസ്സ ലഗ്ഗനദിവസമത്തം. ഗന്ധബ്ബോതി തത്രൂപഗസത്തോ, ഗന്തബ്ബോതി വുത്തം ഹോതി. ത-കാരസ്സ ധ-കാരോ കതോതി ദട്ഠബ്ബം. അഥ വാ ഗന്ധനതോ ഉപ്പജ്ജനഗതിയാ നിമിത്തുപട്ഠാനേന സൂചനതോ ദീപനതോ ഗന്ധോതി ലദ്ധനാമേന ഭവഗാമികമ്മുനാ അബ്ബതി പവത്തതീതി ഗന്ധബ്ബോ, തത്ഥ ഉപ്പജ്ജനകസത്തോ. പച്ചുപട്ഠിതോ ഹോതീതി ഉപഗതോ ഹോതി. ഏത്ഥ ച ന മാതാപിതൂനം സന്നിപാതം ഓലോകയമാനോ സമീപേ ഠിതോ നാമ ഹോതി, കമ്മയന്തയന്തിതോ പന ഏകോ സത്തോ തസ്മിം ഓകാസേ നിബ്ബത്തനകോ പുരിമജാതിയം ഠിതോയേവ ഗതിനിമിത്താദിആരമ്മണകരണവസേന ഉപപത്താഭിമുഖോ ഹോതീതി അധിപ്പായോ.

    Idhāti imasmiṃ vatthusmiṃ. Ayanti sudinnassa purāṇadutiyikā. Yaṃ sandhāyāti yaṃ ajjhācāraṃ sandhāya. Sukkaṃ sandhāya ‘‘mātāpitaro ca sannipatitā hontī’’ti vuttaṃ, mātā ca utunī hotīti lohitaṃ sandhāya. Tattha sannipatitā hontīti asaddhammavasena ekasmiṃ ṭhāne samāgatā saṅgatā honti. Mātā ca utunī hotīti idaṃ utusamayaṃ sandhāya vuttaṃ, na lokasamaññākarajassa lagganadivasamattaṃ. Gandhabboti tatrūpagasatto, gantabboti vuttaṃ hoti. Ta-kārassa dha-kāro katoti daṭṭhabbaṃ. Atha vā gandhanato uppajjanagatiyā nimittupaṭṭhānena sūcanato dīpanato gandhoti laddhanāmena bhavagāmikammunā abbati pavattatīti gandhabbo, tattha uppajjanakasatto. Paccupaṭṭhito hotīti upagato hoti. Ettha ca na mātāpitūnaṃ sannipātaṃ olokayamāno samīpe ṭhito nāma hoti, kammayantayantito pana eko satto tasmiṃ okāse nibbattanako purimajātiyaṃ ṭhitoyeva gatinimittādiārammaṇakaraṇavasena upapattābhimukho hotīti adhippāyo.

    സന്നിപാതാതി സമോധാനേന സമാഗമേന. ഗബ്ഭസ്സാതി ഗബ്ഭേ നിബ്ബത്തനകസത്തസ്സ. ഗബ്ഭേ നിബ്ബത്തനകസത്തോപി ഹി ഗബ്ഭോതി വുച്ചതി. യഥാഹ – ‘‘യഥാ ഖോ പനാനന്ദ, അഞ്ഞാ ഇത്ഥികാ നവ വാ ദസ വാ മാസേ ഗബ്ഭം കുച്ഛിനാ പരിഹരിത്വാ വിജായന്തീ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൨൦൫). കത്ഥചി പന ഗബ്ഭോതി മാതുകുച്ഛി വുത്തോ. യഥാഹ –

    Sannipātāti samodhānena samāgamena. Gabbhassāti gabbhe nibbattanakasattassa. Gabbhe nibbattanakasattopi hi gabbhoti vuccati. Yathāha – ‘‘yathā kho panānanda, aññā itthikā nava vā dasa vā māse gabbhaṃ kucchinā pariharitvā vijāyantī’’ti (ma. ni. 3.205). Katthaci pana gabbhoti mātukucchi vutto. Yathāha –

    ‘‘യമേകരത്തിം പഠമം, ഗബ്ഭേ വസതി മാണവോ;

    ‘‘Yamekarattiṃ paṭhamaṃ, gabbhe vasati māṇavo;

    അബ്ഭുട്ഠിതോവ സോ യാതി, സ ഗച്ഛം ന നിവത്തതീ’’തി. (ജാ॰ ൧.൧൫.൩൬൩); –

    Abbhuṭṭhitova so yāti, sa gacchaṃ na nivattatī’’ti. (jā. 1.15.363); –

    ഏത്ഥ ച ഗബ്ഭതി അത്തഭാവഭാവേന പവത്തതീതി ഗബ്ഭോ, കലലാദിഅവത്ഥോ ധമ്മപ്പബന്ധോ, തംനിസ്സിതത്താ പന സത്തസന്താനോ ‘‘ഗബ്ഭോ’’തി വുത്തോ യഥാ ‘‘മഞ്ചാ ഉക്കുട്ഠിം കരോന്തീ’’തി. തംനിസ്സയഭാവതോ മാതുകുച്ഛി ‘‘ഗബ്ഭോ’’തി വേദിതബ്ബോ. ഗബ്ഭോ വിയാതി വാ. യഥാ ഹി നിവാസട്ഠാനതായ സത്താനം ഓവരകോ ‘‘ഗബ്ഭോ’’തി വുച്ചതി, ഏവം ഗബ്ഭസേയ്യകാനം സത്താനം യാവ അഭിജാതി നിവാസട്ഠാനതായ മാതുകുച്ഛി ‘‘ഗബ്ഭോ’’തി വുത്തോതി വേദിതബ്ബോ. അവക്കന്തി ഹോതീതി നിബ്ബത്തി ഹോതി.

    Ettha ca gabbhati attabhāvabhāvena pavattatīti gabbho, kalalādiavattho dhammappabandho, taṃnissitattā pana sattasantāno ‘‘gabbho’’ti vutto yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. Taṃnissayabhāvato mātukucchi ‘‘gabbho’’ti veditabbo. Gabbho viyāti vā. Yathā hi nivāsaṭṭhānatāya sattānaṃ ovarako ‘‘gabbho’’ti vuccati, evaṃ gabbhaseyyakānaṃ sattānaṃ yāva abhijāti nivāsaṭṭhānatāya mātukucchi ‘‘gabbho’’ti vuttoti veditabbo. Avakkanti hotīti nibbatti hoti.

    ആരക്ഖദേവതാതി തസ്സ ആരക്ഖത്ഥായ ഠിതാ ദേവതാ. അസ്സ തം അജ്ഝാചാരന്തി സമ്ബന്ധോ. തഥാ നിച്ഛാരേസുന്തി തഥാ മഹന്തം സദ്ദം കത്വാ നിച്ഛാരേസും. കിഞ്ചാപി ഇധ പാളിയം ആകാസട്ഠദേവതാ വിസും ന ആഗതാ, തഥാപി സദ്ദസ്സ അനുസ്സാവനേ അയമനുക്കമോതി ദസ്സേതും ചാതുമഹാരാജികദേവതായോ ദ്വിധാ കത്വാ ആകാസട്ഠദേവതാ വിസും വുത്താ. തേനേത്ഥ ആകാസട്ഠകാനം വിസും ഗഹിതത്താ ചാതുമഹാരാജികാതി പരിഭണ്ഡപബ്ബതട്ഠകാ വേദിതബ്ബാ. ഇതിഹാതി നിപാതസമുദായോ ഏവംസദ്ദസ്സ അത്ഥേ ദട്ഠബ്ബോതി ആഹ ‘‘ഏവ’’ന്തി. ഖണേന മുഹുത്തേനാതി പദദ്വയം വേവചനഭാവതോ സമാനത്ഥമേവാതി ദട്ഠബ്ബം. ഏകകോലാഹലമഹോസീതി ദേവബ്രഹ്മലോകേസു ഏകകോലാഹലമഹോസി. കിഞ്ചാപി ഹി സോ സദ്ദോ യാവ ബ്രഹ്മലോകാ അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛി, തഥാപി ന സോ മനുസ്സാനം വിസയോ തേസം രൂപം വിയ, തേനേവ ഭിക്ഖൂ പുച്ഛിംസു – ‘‘കച്ചി നോ ത്വം, ആവുസോ സുദിന്ന, അനഭിരതോ’’തി.

    Ārakkhadevatāti tassa ārakkhatthāya ṭhitā devatā. Assa taṃ ajjhācāranti sambandho. Tathā nicchāresunti tathā mahantaṃ saddaṃ katvā nicchāresuṃ. Kiñcāpi idha pāḷiyaṃ ākāsaṭṭhadevatā visuṃ na āgatā, tathāpi saddassa anussāvane ayamanukkamoti dassetuṃ cātumahārājikadevatāyo dvidhā katvā ākāsaṭṭhadevatā visuṃ vuttā. Tenettha ākāsaṭṭhakānaṃ visuṃ gahitattā cātumahārājikāti paribhaṇḍapabbataṭṭhakā veditabbā. Itihāti nipātasamudāyo evaṃsaddassa atthe daṭṭhabboti āha ‘‘eva’’nti. Khaṇena muhuttenāti padadvayaṃ vevacanabhāvato samānatthamevāti daṭṭhabbaṃ. Ekakolāhalamahosīti devabrahmalokesu ekakolāhalamahosi. Kiñcāpi hi so saddo yāva brahmalokā abbhuggacchi, tathāpi na so manussānaṃ visayo tesaṃ rūpaṃ viya, teneva bhikkhū pucchiṃsu – ‘‘kacci no tvaṃ, āvuso sudinna, anabhirato’’ti.

    ൩൭. ‘‘ഏവം മാതാപുത്താനം പബ്ബജ്ജാ സഫലാ അഹോസി, പിതാ പന വിപ്പടിസാരാഭിഭൂതോ വിഹാസീ’’തി വചനതോ സുദിന്നസ്സ തസ്മിം അത്തഭാവേ അരഹത്താധിഗമോ നാഹോസീതി വിഞ്ഞായതി. കേചി പന ‘‘പുബ്ബേകതപുഞ്ഞതായ ചോദിയമാനസ്സ ഭബ്ബകുലപുത്തസ്സാതി വുത്തത്താ സുദിന്നോ തം കുക്കുച്ചം വിനോദേത്വാ അരഹത്തം സച്ഛാകാസി, തേനേവ പബ്ബജ്ജാ അനുഞ്ഞാതാ’’തി വദന്തി. തം പാളിയാ അട്ഠകഥായ ച ന സമേതി. പുബ്ബേകതപുഞ്ഞതാ ച അപ്പമാണം താദിസസ്സപി അന്തരാകതപാപകമ്മസ്സ വസേന അജാതസത്തുനോ വിയ അധിഗമന്തരായദസ്സനതോ. കതാകതാനുസോചനലക്ഖണം കുക്കുച്ചം ഇധാധിപ്പേതന്തി ആഹ ‘‘അജ്ഝാചാരഹേതുകോ പച്ഛാനുതാപോ’’തി. കതം അജ്ഝാചാരം പടിച്ച അനുസോചനവസേന വിരൂപം സരണം ചിന്തനം വിപ്പടിസാരോതി ആഹ ‘‘വിപ്പടിസാരോതിപി തസ്സേവ നാമ’’ന്തി. കുച്ഛിതം കതം കിരിയാതി കുകതം, കുകതമേവ കുക്കുച്ചന്തി ആഹ ‘‘കുച്ഛിതകിരിയാഭാവതോ കുക്കുച്ച’’ന്തി. പരിയാദിന്നമംസലോഹിതത്താതി പരിക്ഖീണമംസലോഹിതത്താ. അവിപ്ഫാരികോതി ഉദ്ദേസാദീസു ബ്യാപാരരഹിതോ, അബ്യാവടോതി അത്ഥോ. വഹച്ഛിന്നോതി ഛിന്നവഹോ, ഭാരവഹനേന ഛിന്നക്ഖന്ധോതി വുത്തം ഹോതി. തം തം ചിന്തയീതി ‘‘യദി അഹം തം പാപം ന കരിസ്സം, ഇമേ ഭിക്ഖൂ വിയ പരിപുണ്ണസീലോ അസ്സ’’ന്തിആദിനാ തം തം ചിന്തയി.

    37.‘‘Evaṃ mātāputtānaṃ pabbajjā saphalā ahosi, pitā pana vippaṭisārābhibhūto vihāsī’’ti vacanato sudinnassa tasmiṃ attabhāve arahattādhigamo nāhosīti viññāyati. Keci pana ‘‘pubbekatapuññatāya codiyamānassa bhabbakulaputtassāti vuttattā sudinno taṃ kukkuccaṃ vinodetvā arahattaṃ sacchākāsi, teneva pabbajjā anuññātā’’ti vadanti. Taṃ pāḷiyā aṭṭhakathāya ca na sameti. Pubbekatapuññatā ca appamāṇaṃ tādisassapi antarākatapāpakammassa vasena ajātasattuno viya adhigamantarāyadassanato. Katākatānusocanalakkhaṇaṃ kukkuccaṃ idhādhippetanti āha ‘‘ajjhācārahetuko pacchānutāpo’’ti. Kataṃ ajjhācāraṃ paṭicca anusocanavasena virūpaṃ saraṇaṃ cintanaṃ vippaṭisāroti āha ‘‘vippaṭisārotipi tasseva nāma’’nti. Kucchitaṃ kataṃ kiriyāti kukataṃ, kukatameva kukkuccanti āha ‘‘kucchitakiriyābhāvato kukkucca’’nti. Pariyādinnamaṃsalohitattāti parikkhīṇamaṃsalohitattā. Avipphārikoti uddesādīsu byāpārarahito, abyāvaṭoti attho. Vahacchinnoti chinnavaho, bhāravahanena chinnakkhandhoti vuttaṃ hoti. Taṃ taṃ cintayīti ‘‘yadi ahaṃ taṃ pāpaṃ na karissaṃ, ime bhikkhū viya paripuṇṇasīlo assa’’ntiādinā taṃ taṃ cintayi.

    ൩൮. ഏവംഭൂതന്തി കിസലൂഖാദിഭാവപ്പത്തം. ഗണസങ്ഗണികാപപഞ്ചേനാതി ഗണേ ജനസമാഗമേ സന്നിപതനം ഗണസങ്ഗണികാ, ഗണസങ്ഗണികായേവ പപഞ്ചോ ഗണസങ്ഗണികാപപഞ്ചോ, തേന. യസ്സാതി യേ അസ്സ. കഥാഫാസുകാതി വിസ്സാസികഭാവേനേവ കഥാകരണേ ഫാസുകാ, സുഖേന വത്തും സക്കുണേയ്യാ, സുഖസമ്ഭാസാതി അത്ഥോ. പസാദസ്സ പമാണതോ ഊനാധികത്തം സബ്ബദാ സബ്ബേസം നത്ഥീതി ആഹ ‘‘പസാദപതിട്ഠാനോകാസസ്സ സമ്പുണ്ണത്താ’’തി. ദാനീതി ഇമസ്മിം അത്ഥേ ഏതരഹി-സദ്ദോ അത്ഥീതി ആഹ ‘‘ദാനീതി നിപാതോ’’തി. നോ-സദ്ദോപി നു-സദ്ദോ വിയ പുച്ഛനത്ഥോതി ആഹ ‘‘കച്ചി നു ത്വ’’ന്തി. തമേവ അനഭിരതിന്തി തേഹി ഭിക്ഖൂഹി പുച്ഛിതം തമേവ ഗിഹിഭാവപത്ഥനാകാരം അനഭിരതിം. ‘‘തമേവാ’’തി അവധാരണേന നിവത്തിതമത്ഥം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അധികുസലാന’’ന്തിആദി. അധികുസലാ ധമ്മാ സമഥവിപസ്സനാദയോ. അത്ഥീതി വിസയഭാവേന ചിത്തേ പരിവത്തനം സന്ധായ വുത്തം, ന പാപസ്സ വത്തമാനതം സന്ധായ, അത്ഥി വിസയഭാവേന ചിത്തേ പരിവത്തതീതി വുത്തം ഹോതി. തേനാഹ – ‘‘നിച്ചകാലം അഭിമുഖം വിയ മേ തിട്ഠതീ’’തി.

    38.Evaṃbhūtanti kisalūkhādibhāvappattaṃ. Gaṇasaṅgaṇikāpapañcenāti gaṇe janasamāgame sannipatanaṃ gaṇasaṅgaṇikā, gaṇasaṅgaṇikāyeva papañco gaṇasaṅgaṇikāpapañco, tena. Yassāti ye assa. Kathāphāsukāti vissāsikabhāveneva kathākaraṇe phāsukā, sukhena vattuṃ sakkuṇeyyā, sukhasambhāsāti attho. Pasādassa pamāṇato ūnādhikattaṃ sabbadā sabbesaṃ natthīti āha ‘‘pasādapatiṭṭhānokāsassa sampuṇṇattā’’ti. Dānīti imasmiṃ atthe etarahi-saddo atthīti āha ‘‘dānīti nipāto’’ti. No-saddopi nu-saddo viya pucchanatthoti āha ‘‘kaccinu tva’’nti. Tameva anabhiratinti tehi bhikkhūhi pucchitaṃ tameva gihibhāvapatthanākāraṃ anabhiratiṃ. ‘‘Tamevā’’ti avadhāraṇena nivattitamatthaṃ dassento āha ‘‘adhikusalāna’’ntiādi. Adhikusalā dhammā samathavipassanādayo. Atthīti visayabhāvena citte parivattanaṃ sandhāya vuttaṃ, na pāpassa vattamānataṃ sandhāya, atthi visayabhāvena citte parivattatīti vuttaṃ hoti. Tenāha – ‘‘niccakālaṃ abhimukhaṃ viya me tiṭṭhatī’’ti.

    യം ത്വന്തി ഏത്ഥ ന്തി ഹേതുഅത്ഥേ നിപാതോ, കരണത്ഥേ വാ പച്ചത്തവചനന്തി ആഹ ‘‘യേന പാപേനാ’’തി. അനേകപരിയായേനാതി ഏത്ഥ പരിയായ-സദ്ദോ കാരണവചനോതി ആഹ ‘‘അനേകകാരണേനാ’’തി. വിരാഗത്ഥായാതി ഭവഭോഗേസു വിരജ്ജനത്ഥായ. നോ രാഗേന രജ്ജനത്ഥായാതി ഭവഭോഗേസുയേവ രാഗേന അരഞ്ജനത്ഥായ. തേനാഹ ‘‘ഭഗവതാ ഹീ’’തിആദി. ഏസ നയോ സബ്ബപദേസൂതി അധിപ്പായികമത്തം സബ്ബപദേസു അതിദിസ്സതി. ഇദം പനേത്ഥ പരിയായവചനമത്തന്തി ‘‘വിസംയോഗായാ’’തിആദീസു സബ്ബപദേസു ‘‘കിലേസേഹി വിസംയുജ്ജനത്ഥായാ’’തിആദിനാ പദത്ഥവിഭാവനവസേന വുത്തപരിയായവചനം സന്ധായ വദതി. ന സംയുജ്ജനത്ഥായാതി കിലേസേഹി ന സംയുജ്ജനത്ഥായ. അഗ്ഗഹണത്ഥായാതി കിലേസേ അഗ്ഗഹണത്ഥായ, ഭവഭോഗേ വാ തണ്ഹാദിട്ഠിവസേന അഗ്ഗഹണത്ഥായ. ന സങ്ഗഹണത്ഥായാതി ഏത്ഥാപി ഇമിനാവ നയേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Yaṃ tvanti ettha yanti hetuatthe nipāto, karaṇatthe vā paccattavacananti āha ‘‘yena pāpenā’’ti. Anekapariyāyenāti ettha pariyāya-saddo kāraṇavacanoti āha ‘‘anekakāraṇenā’’ti. Virāgatthāyāti bhavabhogesu virajjanatthāya. No rāgena rajjanatthāyāti bhavabhogesuyeva rāgena arañjanatthāya. Tenāha ‘‘bhagavatā hī’’tiādi. Esa nayo sabbapadesūti adhippāyikamattaṃ sabbapadesu atidissati. Idaṃ panettha pariyāyavacanamattanti ‘‘visaṃyogāyā’’tiādīsu sabbapadesu ‘‘kilesehi visaṃyujjanatthāyā’’tiādinā padatthavibhāvanavasena vuttapariyāyavacanaṃ sandhāya vadati. Na saṃyujjanatthāyāti kilesehi na saṃyujjanatthāya. Aggahaṇatthāyāti kilese aggahaṇatthāya, bhavabhoge vā taṇhādiṭṭhivasena aggahaṇatthāya. Na saṅgahaṇatthāyāti etthāpi imināva nayena attho veditabbo.

    നിബ്ബത്തിതലോകുത്തരനിബ്ബാനമേവാതി സങ്ഖാരേഹി നിക്ഖന്തം വിവിത്തം, തതോയേവ ലോകതോ ഉത്തിണ്ണത്താ ലോകുത്തരം നിബ്ബാനം. മദനിമ്മദനായാതി വാതി ഏത്ഥ അവുത്തസമുച്ചയത്ഥേന വാ-സദ്ദേന ആദിഅത്ഥേന ഇതി-സദ്ദേന വാ ‘‘പിപാസവിനയായാ’’തിആദി സബ്ബം സങ്ഗഹിതന്തി ദട്ഠബ്ബം. നിബ്ബാനം ആരമ്മണം കത്വാ പവത്തമാനേന അരിയമഗ്ഗേന പഹീയമാനാ രാഗമാനമദാദയോ തം പത്വാ പഹീയന്തി നാമാതി ആഹ ‘‘യസ്മാ പന തം ആഗമ്മാ’’തിആദി. തത്ഥ തം ആഗമ്മാതി നിബ്ബാനം ആഗമ്മ പടിച്ച അരിയമഗ്ഗസ്സ ആരമ്മണപച്ചയഭാവഹേതു. മാനമദപുരിസമദാദയോതി ഏത്ഥ ജാതിആദിം നിസ്സായ സേയ്യസ്സ ‘‘സേയ്യോഹമസ്മീ’’തിആദിനാ ഉപ്പജ്ജനകമാനോയേവ മദജനനട്ഠേന മദോതി മാനമദോ. പുരിസമദോ വുച്ചതി പുരിസമാനോ, ‘‘അഹം പുരിസോ’’തി ഉപ്പജ്ജനകമാനോ. ‘‘അസദ്ധമ്മസേവനസമത്ഥതം നിസ്സായ പവത്തോ മാനോ, രാഗോ ഏവ വാ പുരിസമദോ’’തി കേചി. ആദി-സദ്ദേന ബലമദയോബ്ബനമദാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി . മഹാഗണ്ഠിപദേ പന മജ്ഝിമഗണ്ഠിപദേ ച ‘‘പുരിസമദോ നാമ സമ്ഭവോ’’തി വുത്തം, തം ഇധ യുത്തം വിയ ന ദിസ്സതി. ന ഹി ‘‘ഭഗവതാ സമ്ഭവസ്സ വിനാസായ ധമ്മോ ദേസിതോ’’തി വത്തും വട്ടതി. നിമ്മദാതി വിഗതമദഭാവാ. ഇമമേവ ഹി അത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘അമദാ’’തി വുത്തം. മദാ നിമ്മദീയന്തി ഏത്ഥ അമദഭാവം വിനാസം ഗച്ഛന്തീതി മദനിമ്മദനോ. ഏസ നയോ സേസപദേസുപി.

    Nibbattitalokuttaranibbānamevāti saṅkhārehi nikkhantaṃ vivittaṃ, tatoyeva lokato uttiṇṇattā lokuttaraṃ nibbānaṃ. Madanimmadanāyāti vāti ettha avuttasamuccayatthena -saddena ādiatthena iti-saddena vā ‘‘pipāsavinayāyā’’tiādi sabbaṃ saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattamānena ariyamaggena pahīyamānā rāgamānamadādayo taṃ patvā pahīyanti nāmāti āha ‘‘yasmā pana taṃ āgammā’’tiādi. Tattha taṃ āgammāti nibbānaṃ āgamma paṭicca ariyamaggassa ārammaṇapaccayabhāvahetu. Mānamadapurisamadādayoti ettha jātiādiṃ nissāya seyyassa ‘‘seyyohamasmī’’tiādinā uppajjanakamānoyeva madajananaṭṭhena madoti mānamado. Purisamado vuccati purisamāno, ‘‘ahaṃ puriso’’ti uppajjanakamāno. ‘‘Asaddhammasevanasamatthataṃ nissāya pavatto māno, rāgo eva vā purisamado’’ti keci. Ādi-saddena balamadayobbanamadādiṃ saṅgaṇhāti . Mahāgaṇṭhipade pana majjhimagaṇṭhipade ca ‘‘purisamado nāma sambhavo’’ti vuttaṃ, taṃ idha yuttaṃ viya na dissati. Na hi ‘‘bhagavatā sambhavassa vināsāya dhammo desito’’ti vattuṃ vaṭṭati. Nimmadāti vigatamadabhāvā. Imameva hi atthaṃ dassetuṃ ‘‘amadā’’ti vuttaṃ. Madā nimmadīyanti ettha amadabhāvaṃ vināsaṃ gacchantīti madanimmadano. Esa nayo sesapadesupi.

    കാമപിപാസാതി കാമാനം പാതുകമ്യതാ, കാമതണ്ഹാതി അത്ഥോ. ആലീയന്തി അഭിരമിതബ്ബട്ഠേന സേവീയന്തീതി ആലയാ, പഞ്ച കാമഗുണാതി ആഹ ‘‘പഞ്ച കാമഗുണാലയാ’’തി. പഞ്ചസു ഹി കാമഗുണേസു ഛന്ദരാഗപ്പഹാനേനേവ പഞ്ച കാമഗുണാപി പഹീനാ നാമ ഹോന്തി, തേനേവ ‘‘യോ, ഭിക്ഖവേ, രൂപേസു ഛന്ദരാഗോ’’തിആദി (സം॰ നി॰ ൩.൩൨൩) വുത്തം. പഞ്ചകാമഗുണേസു വാ ആലയാ പഞ്ചകാമഗുണാലയാ. ആലീയന്തി അല്ലീയന്തി അഭിരമനവസേന സേവന്തീതി ആലയാതി ഹി തണ്ഹാവിചരിതാനം അധിവചനം. തേഭൂമകവട്ടന്തി തീസു ഭൂമീസു കമ്മകിലേസവിപാകാ വട്ടനട്ഠേന വട്ടം. വിരജ്ജതീതി പലുജ്ജതി. ‘‘വിരജ്ജതീതി കാമവിനാസോ വുത്തോ, നിരുജ്ഝതീതി ഏകപ്പഹാരേന വിനാസോ’’തി ഗണ്ഠിപദേസു വുത്തം. വിരാഗോ നിരോധോതി സാമഞ്ഞചോദനായപി ‘‘തണ്ഹാക്ഖയോ’’തി അധികതത്താ തണ്ഹായ ഏവ വിരജ്ജനം നിരുജ്ഝനഞ്ച വുത്തം.

    Kāmapipāsāti kāmānaṃ pātukamyatā, kāmataṇhāti attho. Ālīyanti abhiramitabbaṭṭhena sevīyantīti ālayā, pañca kāmaguṇāti āha ‘‘pañca kāmaguṇālayā’’ti. Pañcasu hi kāmaguṇesu chandarāgappahāneneva pañca kāmaguṇāpi pahīnā nāma honti, teneva ‘‘yo, bhikkhave, rūpesu chandarāgo’’tiādi (saṃ. ni. 3.323) vuttaṃ. Pañcakāmaguṇesu vā ālayā pañcakāmaguṇālayā. Ālīyanti allīyanti abhiramanavasena sevantīti ālayāti hi taṇhāvicaritānaṃ adhivacanaṃ. Tebhūmakavaṭṭanti tīsu bhūmīsu kammakilesavipākā vaṭṭanaṭṭhena vaṭṭaṃ. Virajjatīti palujjati. ‘‘Virajjatīti kāmavināso vutto, nirujjhatīti ekappahārena vināso’’ti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Virāgo nirodhoti sāmaññacodanāyapi ‘‘taṇhākkhayo’’ti adhikatattā taṇhāya eva virajjanaṃ nirujjhanañca vuttaṃ.

    ചതസ്സോ യോനിയോതി ഏത്ഥ യോനീതി ഖന്ധകോട്ഠാസസ്സപി കാരണസ്സപി പസ്സാവമഗ്ഗസ്സപി നാമം. ‘‘ചതസ്സോ നാഗയോനിയോ (സം॰ നി॰ ൩.൩൪൨-൩൪൩) ചതസ്സോ സുപണ്ണയോനിയോ’’തി ഏത്ഥ ഹി ഖന്ധകോട്ഠാസോ യോനി നാമ. ‘‘യോനി ഹേസാ ഭൂമിജ ഫലസ്സ അധിഗമായാ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൨൨൬) ഏത്ഥ കാരണം. ‘‘ന ചാഹം ബ്രാഹ്മണം ബ്രൂമി, യോനിജം മത്തിസമ്ഭവ’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൨.൪൫൭; ധ॰ പ॰ ൩൯൬) ഏത്ഥ പസ്സാവമഗ്ഗോ. ഇധ പന ഖന്ധകോട്ഠാസോ ‘‘യോനീ’’തി അധിപ്പേതോ. യവന്തി തായ സത്താ അമിസ്സിതാപി സമാനജാതിതായ മിസ്സിതാ ഹോന്തീതി യോനി. സാ പന അത്ഥതോ അണ്ഡാദിഉപ്പത്തിട്ഠാനവിസിട്ഠോ ഖന്ധാനം ഭാഗസോ പവത്തിവിസേസോ, സാ ച അണ്ഡജജലാബുജസംസേദജഓപപാതികവസേന ചതുബ്ബിധാ. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘ചതസ്സോ ഖോ ഇമാ, സാരിപുത്ത, യോനിയോ. കതമാ ചതസ്സോ? അണ്ഡജാ യോനി ജലാബുജാ യോനി സംസേദജാ യോനി ഓപപാതികാ യോനീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൫൨).

    Catasso yoniyoti ettha yonīti khandhakoṭṭhāsassapi kāraṇassapi passāvamaggassapi nāmaṃ. ‘‘Catasso nāgayoniyo (saṃ. ni. 3.342-343) catasso supaṇṇayoniyo’’ti ettha hi khandhakoṭṭhāso yoni nāma. ‘‘Yoni hesā bhūmija phalassa adhigamāyā’’ti (ma. ni. 3.226) ettha kāraṇaṃ. ‘‘Na cāhaṃ brāhmaṇaṃ brūmi, yonijaṃ mattisambhava’’nti (ma. ni. 2.457; dha. pa. 396) ettha passāvamaggo. Idha pana khandhakoṭṭhāso ‘‘yonī’’ti adhippeto. Yavanti tāya sattā amissitāpi samānajātitāya missitā hontīti yoni. Sā pana atthato aṇḍādiuppattiṭṭhānavisiṭṭho khandhānaṃ bhāgaso pavattiviseso, sā ca aṇḍajajalābujasaṃsedajaopapātikavasena catubbidhā. Vuttañhetaṃ ‘‘catasso kho imā, sāriputta, yoniyo. Katamā catasso? Aṇḍajā yoni jalābujā yoni saṃsedajā yoni opapātikā yonī’’ti (ma. ni. 1.152).

    തത്ഥ അണ്ഡേ ജാതാ അണ്ഡജാ. ജലാബുമ്ഹി ജാതാ ജലാബുജാ. സംസേദേ ജാതാ സംസേദജാ. വിനാ ഏതേഹി കാരണേഹി ഉപ്പതിത്വാ വിയ നിബ്ബത്താതി ഓപപാതികാ. ഏത്ഥ ച പേതലോകേ തിരച്ഛാനേ മനുസ്സേസു ച അണ്ഡജാദയോ ചതസ്സോപി യോനിയോ സമ്ഭവന്തി, മനുസ്സേസു പനേത്ഥ കേചിദേവ ഓപപാതികാ ഹോന്തി മഹാപദുമകുമാരാദയോ വിയ. അണ്ഡജാപി കോന്തപുത്താ ദ്വേഭാതിയഥേരാ വിയ, സംസേദജാപി പദുമഗബ്ഭേ നിബ്ബത്തപോക്ഖരസാതിബ്രാഹ്മണപദുമവതീദേവീആദയോ വിയ കേചിദേവ ഹോന്തി, യേഭുയ്യേന പന മനുസ്സാ ജലാബുജാവ. പേതേസുപി നിജ്ഝാമതണ്ഹികപേതാനം നിച്ചദുക്ഖാതുരതായ കാമസേവനാ നത്ഥി, തസ്മാ തേ ഗബ്ഭസേയ്യകാ ന ഹോന്തി. ജാലാവന്തതായ ന താസം കുച്ഛിയം ഗബ്ഭോ സണ്ഠാതി, തസ്മാ തേ ഓപപാതികായേവ സംസേദജതായപി അസമ്ഭവതോ, അവസേസപേതാ പന ചതുയോനികാപി ഹോന്തി. യഥാ ച തേ, ഏവം യക്ഖാപി സബ്ബചതുപ്പദപക്ഖിജാതിദീഘജാതിആദയോപി സബ്ബേ ചതുയോനികായേവ. സബ്ബേ നേരയികാ ച ചതുമഹാരാജികതോ പട്ഠായ ഉപരിദേവാ ച ഓപപാതികായേവ, ഭുമ്മദേവാ പന ചതുയോനികാവ ഹോന്തി. തത്ഥ ദേവമനുസ്സേസു സംസേദജഓപപാതികാനം അയം വിസേസോ – സംസേദജാ മന്ദാ ദഹരാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തന്തി, ഓപപാതികാ സോളസവസ്സുദ്ദേസികാ ഹുത്വാ.

    Tattha aṇḍe jātā aṇḍajā. Jalābumhi jātā jalābujā. Saṃsede jātā saṃsedajā. Vinā etehi kāraṇehi uppatitvā viya nibbattāti opapātikā. Ettha ca petaloke tiracchāne manussesu ca aṇḍajādayo catassopi yoniyo sambhavanti, manussesu panettha kecideva opapātikā honti mahāpadumakumārādayo viya. Aṇḍajāpi kontaputtā dvebhātiyatherā viya, saṃsedajāpi padumagabbhe nibbattapokkharasātibrāhmaṇapadumavatīdevīādayo viya kecideva honti, yebhuyyena pana manussā jalābujāva. Petesupi nijjhāmataṇhikapetānaṃ niccadukkhāturatāya kāmasevanā natthi, tasmā te gabbhaseyyakā na honti. Jālāvantatāya na tāsaṃ kucchiyaṃ gabbho saṇṭhāti, tasmā te opapātikāyeva saṃsedajatāyapi asambhavato, avasesapetā pana catuyonikāpi honti. Yathā ca te, evaṃ yakkhāpi sabbacatuppadapakkhijātidīghajātiādayopi sabbe catuyonikāyeva. Sabbe nerayikā ca catumahārājikato paṭṭhāya uparidevā ca opapātikāyeva, bhummadevā pana catuyonikāva honti. Tattha devamanussesu saṃsedajaopapātikānaṃ ayaṃ viseso – saṃsedajā mandā daharā hutvā nibbattanti, opapātikā soḷasavassuddesikā hutvā.

    പഞ്ച ഗതിയോതി ഏത്ഥ സുകതദുക്കടകമ്മവസേന ഗന്തബ്ബാ ഉപപജ്ജിതബ്ബാതി ഗതിയോ. യഥാ ഹി കമ്മഭവോ പരമത്ഥതോ അസതിപി കാരകേ പച്ചയസാമഗ്ഗിയാ സിദ്ധോ, തംസമങ്ഗിനാ സന്താനലക്ഖണേന സത്തേന കതോതി വോഹരീയതി, ഏവം ഉപപത്തിഭവലക്ഖണഗതിയോ പരമത്ഥതോ അസതിപി ഗമകേ തംതംകമ്മവസേന യേസം താനി കമ്മാനി തേഹി ഗന്തബ്ബാതി വോഹരീയന്തി. അപിച ഗതിഗതി നിബ്ബത്തിഗതി അജ്ഝാസയഗതി വിഭവഗതി നിപ്ഫത്തിഗതീതി ബഹുവിധാ ഗതി നാമ. തത്ഥ ‘‘തം ഗതിം പേച്ച ഗച്ഛാമീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൧൮൪) ച ‘‘യസ്സ ഗതിം ന ജാനന്തി, ദേവാ ഗന്ധബ്ബമാനുസാ’’തി (ധ॰ പ॰ ൪൨൦; സു॰ നി॰ ൬൪൯) ച അയം ഗതിഗതി നാമ. ‘‘ഇമേസം ഖോ പനാഹം ഭിക്ഖൂനം സീലവന്താനം നേവ ജാനാമി ആഗതിം വാ ഗതിം വാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൫൦൮) അയം നിബ്ബത്തിഗതി നാമ. ‘‘ഏവമ്പി ഖോ തേ അഹം ബ്രഹ്മേ ഗതിഞ്ച പജാനാമി ചുതിഞ്ച പജാനാമീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൫൦൩) അയം അജ്ഝാസയഗതി നാമ. ‘‘വിഭവോ ഗതി ധമ്മാനം, നിബ്ബാനം അരഹതോ ഗതീ’’തി (പരി॰ ൩൩൯) അയം വിഭവഗതി നാമ. ‘‘ദ്വേയേവ ഗതിയോ സമ്ഭവന്തി അനഞ്ഞാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൫൮; ൨.൩൪; ൩.൨൦൦) അയം നിപ്ഫത്തിഗതി നാമ. താസു ഇധ ഗതിഗതി അധിപ്പേതാ, സാ പന നിരയതിരച്ഛാനയോനിപേത്തിവിസയമനഉസ്സദേവാനം വസേന പഞ്ചവിധാ ഹോതി. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘പഞ്ച ഖോ ഇമാ, സാരിപുത്ത, ഗതിയോ. കതമാ പഞ്ച? നിരയോ തിരച്ഛാനയോനി പേത്തിവിസയോ മനുസ്സാ ദേവാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൫൩).

    Pañca gatiyoti ettha sukatadukkaṭakammavasena gantabbā upapajjitabbāti gatiyo. Yathā hi kammabhavo paramatthato asatipi kārake paccayasāmaggiyā siddho, taṃsamaṅginā santānalakkhaṇena sattena katoti voharīyati, evaṃ upapattibhavalakkhaṇagatiyo paramatthato asatipi gamake taṃtaṃkammavasena yesaṃ tāni kammāni tehi gantabbāti voharīyanti. Apica gatigati nibbattigati ajjhāsayagati vibhavagati nipphattigatīti bahuvidhā gati nāma. Tattha ‘‘taṃ gatiṃ pecca gacchāmī’’ti (a. ni. 4.184) ca ‘‘yassa gatiṃ na jānanti, devā gandhabbamānusā’’ti (dha. pa. 420; su. ni. 649) ca ayaṃ gatigati nāma. ‘‘Imesaṃ kho panāhaṃ bhikkhūnaṃ sīlavantānaṃ neva jānāmi āgatiṃ vā gatiṃ vā’’ti (ma. ni. 1.508) ayaṃ nibbattigati nāma. ‘‘Evampi kho te ahaṃ brahme gatiñca pajānāmi cutiñca pajānāmī’’ti (ma. ni. 1.503) ayaṃ ajjhāsayagati nāma. ‘‘Vibhavo gati dhammānaṃ, nibbānaṃ arahato gatī’’ti (pari. 339) ayaṃ vibhavagati nāma. ‘‘Dveyeva gatiyo sambhavanti anaññā’’ti (dī. ni. 1.258; 2.34; 3.200) ayaṃ nipphattigati nāma. Tāsu idha gatigati adhippetā, sā pana nirayatiracchānayonipettivisayamanaussadevānaṃ vasena pañcavidhā hoti. Vuttañhetaṃ – ‘‘pañca kho imā, sāriputta, gatiyo. Katamā pañca? Nirayo tiracchānayoni pettivisayo manussā devā’’ti (ma. ni. 1.153).

    തത്ഥ യസ്സ ഉപ്പജ്ജതി, തം ബ്രൂഹേന്തോയേവ ഉപ്പജ്ജതീതി അയോ, സുഖം. നത്ഥി ഏത്ഥ അയോതി നിരയോ, തതോ ഏവ രമിതബ്ബം അസ്സാദേതബ്ബം തത്ഥ നത്ഥീതി നിരതിഅത്ഥേന നിരസ്സാദട്ഠേന ച നിരയോതി വുച്ചതി. തിരിയം അഞ്ചിതാതി തിരച്ഛാനാ, ദേവമനുസ്സാദയോ വിയ ഉദ്ധം ദീഘാ അഹുത്വാ തിരിയം ദീഘാതി അത്ഥോ. പകട്ഠതോ സുഖതോ അയനം അപഗമോ പേച്ചഭാവോ, തം പേച്ചഭാവം പത്താനം വിസയോതി പേത്തിവിസയോ, പേതയോനി. മനസ്സ ഉസ്സന്നതായ മനുസ്സാ, സതിസൂരഭാവബ്രഹ്മചരിയയോഗ്യതാദിഗുണവസേന ഉപചിതമാനസതായ ഉക്കട്ഠഗുണചിത്തതായ മനുസ്സാതി വുത്തം ഹോതി, അയം പനത്ഥോ നിപ്പരിയായതോ ജമ്ബുദീപവാസീവസേന വേദിതബ്ബോ. യഥാഹ – ‘‘തീഹി, ഭിക്ഖവേ, ഠാനേഹി ജമ്ബുദീപകാ മനുസ്സാ ഉത്തരകുരുകേ ച മനുസ്സേ അധിഗ്ഗണ്ഹന്തി ദേവേ ച താവതിംസേ. കതമേഹി തീഹി? സൂരാ സതിമന്തോ ഇധ ബ്രഹ്മചരിയവാസോ’’തി (അ॰ നി॰ ൯.൨൧). തഥാ ഹി ബുദ്ധാ ച ഭഗവന്തോ പച്ചേകബുദ്ധാ അഗ്ഗസാവകാ മഹാസാവകാ ചക്കവത്തിനോ അഞ്ഞേ ച മഹാനുഭാവാ സത്താ തത്ഥേവ ഉപ്പജ്ജന്തി, തേഹി സമാനരൂപാദിതായ പന സദ്ധിം പരിത്തദീപവാസീഹി ഇതരമഹാദീപവാസിനോപി മനുസ്സാത്വേവ പഞ്ഞായിംസു.

    Tattha yassa uppajjati, taṃ brūhentoyeva uppajjatīti ayo, sukhaṃ. Natthi ettha ayoti nirayo, tato eva ramitabbaṃ assādetabbaṃ tattha natthīti niratiatthena nirassādaṭṭhena ca nirayoti vuccati. Tiriyaṃ añcitāti tiracchānā, devamanussādayo viya uddhaṃ dīghā ahutvā tiriyaṃ dīghāti attho. Pakaṭṭhato sukhato ayanaṃ apagamo peccabhāvo, taṃ peccabhāvaṃ pattānaṃ visayoti pettivisayo, petayoni. Manassa ussannatāya manussā, satisūrabhāvabrahmacariyayogyatādiguṇavasena upacitamānasatāya ukkaṭṭhaguṇacittatāya manussāti vuttaṃ hoti, ayaṃ panattho nippariyāyato jambudīpavāsīvasena veditabbo. Yathāha – ‘‘tīhi, bhikkhave, ṭhānehi jambudīpakā manussā uttarakuruke ca manusse adhiggaṇhanti deve ca tāvatiṃse. Katamehi tīhi? Sūrā satimanto idha brahmacariyavāso’’ti (a. ni. 9.21). Tathā hi buddhā ca bhagavanto paccekabuddhā aggasāvakā mahāsāvakā cakkavattino aññe ca mahānubhāvā sattā tattheva uppajjanti, tehi samānarūpāditāya pana saddhiṃ parittadīpavāsīhi itaramahādīpavāsinopi manussātveva paññāyiṃsu.

    അപരേ പന ഭണന്തി ‘‘ലോഭാദീഹി അലോഭാദീഹി ച സഹിതസ്സ മനസ്സ ഉസ്സന്നതായ മനുസ്സാ. യേ ഹി സത്താ മനുസ്സജാതികാ, തേസു വിസേസതോ ലോഭാദയോ അലോഭാദയോ ച ഉസ്സന്നാ. തേ ലോഭാദിഉസ്സന്നതായ അപായമഗ്ഗം, അലോഭാദിഉസ്സന്നതായ സുഗതിമഗ്ഗം നിബ്ബാനഗാമിമഗ്ഗഞ്ച പരിപൂരേന്തി, തസ്മാ ലോഭാദീഹി അലോഭാദീഹി ച സഹിതസ്സ മനസ്സ ഉസ്സന്നതായ പരിത്തദീപവാസീഹി സദ്ധിം ചതുമഹാദീപവാസിനോ സത്തവിസേസാ മനുസ്സാതി വുച്ചന്തീ’’തി. ലോകിയാ പന ‘‘മനുനോ അപച്ചഭാവേന മനുസ്സാ’’തി വദന്തി. മനു നാമ പഠമകപ്പികോ ലോകമരിയാദായ ആദിഭൂതോ സത്താനം ഹിതാഹിതവിധായകോ കത്തബ്ബാകത്തബ്ബതാവസേന പിതുട്ഠാനിയോ, യോ സാസനേ മഹാസമ്മതോതി വുച്ചതി അമ്ഹാകം ബോധിസത്തോ, പച്ചക്ഖതോ പരമ്പരായ ച തസ്സ ഓവാദാനുസാസനിയം ഠിതാ സത്താ പുത്തസദിസതായ ‘‘മനുസ്സാ, മാനുസാ’’തി ച വുച്ചന്തി. തതോ ഏവ ഹി തേ ‘‘മാനവാ മനുജാ’’തി ച വോഹരീയന്തി.

    Apare pana bhaṇanti ‘‘lobhādīhi alobhādīhi ca sahitassa manassa ussannatāya manussā. Ye hi sattā manussajātikā, tesu visesato lobhādayo alobhādayo ca ussannā. Te lobhādiussannatāya apāyamaggaṃ, alobhādiussannatāya sugatimaggaṃ nibbānagāmimaggañca paripūrenti, tasmā lobhādīhi alobhādīhi ca sahitassa manassa ussannatāya parittadīpavāsīhi saddhiṃ catumahādīpavāsino sattavisesā manussāti vuccantī’’ti. Lokiyā pana ‘‘manuno apaccabhāvena manussā’’ti vadanti. Manu nāma paṭhamakappiko lokamariyādāya ādibhūto sattānaṃ hitāhitavidhāyako kattabbākattabbatāvasena pituṭṭhāniyo, yo sāsane mahāsammatoti vuccati amhākaṃ bodhisatto, paccakkhato paramparāya ca tassa ovādānusāsaniyaṃ ṭhitā sattā puttasadisatāya ‘‘manussā, mānusā’’ti ca vuccanti. Tato eva hi te ‘‘mānavā manujā’’ti ca voharīyanti.

    പഞ്ചഹി കാമഗുണേഹി അത്തനോ അത്തനോ ദേവാനുഭാവസങ്ഖാതേഹി ഇദ്ധിവിസേസേഹി ച ദിബ്ബന്തി കീളന്തി ലളന്തി ജോതന്തീതി ദേവാ. തത്ഥ കാമദേവാ കാമഗുണേഹി ചേവ ഇദ്ധിവിസേസേഹി ച, ഇതരേ ഇദ്ധിവിസേസേഹേവ ദിബ്ബന്തീതി വേദിതബ്ബാ. സരണന്തി വാ ഗമിയന്തി അഭിത്ഥവീയന്തീതി വാ ദേവാ. ഏത്ഥ ച നിരയഗതിദേവഗതിമനുസ്സഗതീഹി സദ്ധിം ഓകാസേന ഖന്ധാ വുത്താ. തിരച്ഛാനയോനിപേത്തിവിസയഗ്ഗഹണേന ഖന്ധാനം ഏവ ഗഹണം വേദിതബ്ബം തേസം താദിസസ്സ പരിച്ഛിന്നസ്സ ഓകാസസ്സ അഭാവതോ. യത്ഥ യത്ഥ വാ തേ അരഞ്ഞസമുദ്ദപബ്ബതപാദാദികേ നിബദ്ധവാസം വസന്തി, താദിസസ്സ ഠാനസ്സ വസേന ഓകാസോപി ഗഹേതബ്ബോ. സത്ത വിഞ്ഞാണട്ഠിതിയോ നവ സത്താവാസാ ച ഹേട്ഠാ സംവണ്ണിതനയാ ഏവ. അപരാപരഭാവായാതി അപരാപരം യോനിആദിതോ യോനിആദിഭാവായ. ആബന്ധനം ഗണ്ഠികരണം, സംസിബ്ബനം തുന്നകരണം. തണ്ഹായ നിക്ഖന്തം തത്ഥ തസ്സാ സബ്ബസോ അഭാവതോ, നിക്ഖമനഞ്ചസ്സ തണ്ഹായ വിസംയോഗോ ഏവാതി ആഹ ‘‘വിസംയുത്ത’’ന്തി.

    Pañcahi kāmaguṇehi attano attano devānubhāvasaṅkhātehi iddhivisesehi ca dibbanti kīḷanti laḷanti jotantīti devā. Tattha kāmadevā kāmaguṇehi ceva iddhivisesehi ca, itare iddhiviseseheva dibbantīti veditabbā. Saraṇanti vā gamiyanti abhitthavīyantīti vā devā. Ettha ca nirayagatidevagatimanussagatīhi saddhiṃ okāsena khandhā vuttā. Tiracchānayonipettivisayaggahaṇena khandhānaṃ eva gahaṇaṃ veditabbaṃ tesaṃ tādisassa paricchinnassa okāsassa abhāvato. Yattha yattha vā te araññasamuddapabbatapādādike nibaddhavāsaṃ vasanti, tādisassa ṭhānassa vasena okāsopi gahetabbo. Satta viññāṇaṭṭhitiyo nava sattāvāsā ca heṭṭhā saṃvaṇṇitanayā eva. Aparāparabhāvāyāti aparāparaṃ yoniādito yoniādibhāvāya. Ābandhanaṃ gaṇṭhikaraṇaṃ, saṃsibbanaṃ tunnakaraṇaṃ. Taṇhāya nikkhantaṃ tattha tassā sabbaso abhāvato, nikkhamanañcassa taṇhāya visaṃyogo evāti āha ‘‘visaṃyutta’’nti.

    കാമാനം പഹാനന്തി ഏത്ഥ കാമഗ്ഗഹണേന കാമീയതീതി കാമോ, കാമേതീതി കാമോതി ദുവിധസ്സപി കാമസ്സ സങ്ഗഹോ കതോതി ആഹ ‘‘വത്ഥുകാമാനം കിലേസകാമാനഞ്ച പഹാന’’ന്തി. വത്ഥുകാമപ്പഹാനഞ്ചേത്ഥ തേസു ഛന്ദരാഗപ്പഹാനേനാതി വേദിതബ്ബം. കാമസഞ്ഞാനന്തി കാമേസു, കാമസഹഗതാനം വാ സഞ്ഞാനം. പരിഞ്ഞാതി തിവിധാപി പരിഞ്ഞാ ഇധാധിപ്പേതാതി ആഹ ‘‘ഞാതതീരണപഹാനവസേന തിവിധാ പരിഞ്ഞാ’’തി. തത്ഥ കതമാ ഞാതപരിഞ്ഞാ? സബ്ബം തേഭൂമകം നാമരൂപം ‘‘ഇദം രൂപം, ഏത്തകം രൂപം, ന ഇതോ ഭിയ്യോ, ഇദം നാമം, ഏത്തകം നാമം, ന ഇതോ ഭിയ്യോ’’തി ഭൂതുപാദായഭേദം രൂപം ഫസ്സാദിഭേദം നാമഞ്ച ലക്ഖണരസപച്ചുപട്ഠാനപദട്ഠാനതോ വവത്ഥപേതി, കമ്മാവിജ്ജാദികഞ്ചസ്സ പച്ചയം പരിഗ്ഗണ്ഹാതി, അയം ഞാതപരിഞ്ഞാ.

    Kāmānaṃ pahānanti ettha kāmaggahaṇena kāmīyatīti kāmo, kāmetīti kāmoti duvidhassapi kāmassa saṅgaho katoti āha ‘‘vatthukāmānaṃ kilesakāmānañca pahāna’’nti. Vatthukāmappahānañcettha tesu chandarāgappahānenāti veditabbaṃ. Kāmasaññānanti kāmesu, kāmasahagatānaṃ vā saññānaṃ. Pariññāti tividhāpi pariññā idhādhippetāti āha ‘‘ñātatīraṇapahānavasena tividhā pariññā’’ti. Tattha katamā ñātapariññā? Sabbaṃ tebhūmakaṃ nāmarūpaṃ ‘‘idaṃ rūpaṃ, ettakaṃ rūpaṃ, na ito bhiyyo, idaṃ nāmaṃ, ettakaṃ nāmaṃ, na ito bhiyyo’’ti bhūtupādāyabhedaṃ rūpaṃ phassādibhedaṃ nāmañca lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānato vavatthapeti, kammāvijjādikañcassa paccayaṃ pariggaṇhāti, ayaṃ ñātapariññā.

    കതമാ തീരണപരിഞ്ഞാ? ഏവം ഞാതം കത്വാ തം സബ്ബം തീരേതി അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ രോഗതോതി ദ്വാചത്താലീസായ ആകാരേഹി, അയം തീരണപരിഞ്ഞാ നാമ. കതമാ പഹാനപരിഞ്ഞാ? ഏവം തീരയിത്വാ അഗ്ഗമഗ്ഗേന സബ്ബസ്മിം ഛന്ദരാഗം പജഹതി, അയം പഹാനപരിഞ്ഞാ. ദിട്ഠിവിസുദ്ധികങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധിയോ വാ ഞാതപരിഞ്ഞാ, മഗ്ഗാമഗ്ഗപടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധിആദയോ, കലാപസമ്മസനാദിഅനുലോമപരിയോസാനാ വാ പഞ്ഞാ തീരണപരിഞ്ഞാ, അരിയമഗ്ഗേ ഞാണം നിപ്പരിയായേന പഹാനപരിഞ്ഞാ. ഇധ പന കാമസഞ്ഞാനം സഭാവലക്ഖണപടിവേധവസേന അനിച്ചാദിസാമഞ്ഞലക്ഖണവസേന ച പവത്തമാനാനം ഞാതതീരണപരിഞ്ഞാനമ്പി കിച്ചനിപ്ഫത്തിയാ മഗ്ഗേനേവ ഇജ്ഝനതോ മഗ്ഗക്ഖണംയേവ സന്ധായ തിവിധാപി പരിഞ്ഞാ വുത്താ. തേനേവ ‘‘ഇമേസു പഞ്ചസു ഠാനേസു കിലേസക്ഖയകരോ ലോകുത്തരമഗ്ഗോവ കഥിതോ’’തി വുത്തം.

    Katamā tīraṇapariññā? Evaṃ ñātaṃ katvā taṃ sabbaṃ tīreti aniccato dukkhato rogatoti dvācattālīsāya ākārehi, ayaṃ tīraṇapariññā nāma. Katamā pahānapariññā? Evaṃ tīrayitvā aggamaggena sabbasmiṃ chandarāgaṃ pajahati, ayaṃ pahānapariññā. Diṭṭhivisuddhikaṅkhāvitaraṇavisuddhiyo vā ñātapariññā, maggāmaggapaṭipadāñāṇadassanavisuddhiādayo, kalāpasammasanādianulomapariyosānā vā paññā tīraṇapariññā, ariyamagge ñāṇaṃ nippariyāyena pahānapariññā. Idha pana kāmasaññānaṃ sabhāvalakkhaṇapaṭivedhavasena aniccādisāmaññalakkhaṇavasena ca pavattamānānaṃ ñātatīraṇapariññānampi kiccanipphattiyā maggeneva ijjhanato maggakkhaṇaṃyeva sandhāya tividhāpi pariññā vuttā. Teneva ‘‘imesu pañcasu ṭhānesu kilesakkhayakaro lokuttaramaggova kathito’’ti vuttaṃ.

    കാമേസു, കാമേ വാ പാതുമിച്ഛാ കാമപിപാസാതി ആഹ – ‘‘കാമേസു പാതബ്യതാനം, കാമേ വാ പാതുമിച്ഛാന’’ന്തി. ഇമേസു പഞ്ചസു ഠാനേസൂതി ‘‘കാമാനം പഹാനം അക്ഖാത’’ന്തിആദിനാ വുത്തേസു പഞ്ചസു ഠാനേസു. തീസു ഠാനേസൂതി ‘‘വിരാഗായ ധമ്മോ ദേസിതോ, നോ സരാഗായ, വിസംയോഗായ ധമ്മോ ദേസിതോ, നോ സംയോഗായ, അനുപാദാനായ ധമ്മോ ദേസിതോ, നോ സഉപാദാനായാ’’തി ഏവം വുത്തേസു ഠാനേസു. വിപ്പടിസാരം കരോതീതി ഏവം തം പാപം വിപ്പടിസാരം ഉപ്പാദേതി. കീദിസം വിപ്പടിസാരം കരോതീതി ആഹ ‘‘ഈദിസേപി നാമാ’’തിആദി.

    Kāmesu, kāme vā pātumicchā kāmapipāsāti āha – ‘‘kāmesu pātabyatānaṃ, kāme vā pātumicchāna’’nti. Imesu pañcasu ṭhānesūti ‘‘kāmānaṃ pahānaṃ akkhāta’’ntiādinā vuttesu pañcasu ṭhānesu. Tīsu ṭhānesūti ‘‘virāgāya dhammo desito, no sarāgāya, visaṃyogāya dhammo desito, no saṃyogāya, anupādānāya dhammo desito, no saupādānāyā’’ti evaṃ vuttesu ṭhānesu. Vippaṭisāraṃ karotīti evaṃ taṃ pāpaṃ vippaṭisāraṃ uppādeti. Kīdisaṃ vippaṭisāraṃ karotīti āha ‘‘īdisepi nāmā’’tiādi.

    ൩൯. നേവ പിയകമ്യതായാതി അത്തനി സത്ഥു നേവ പിയഭാവകാമതായ. ന ഭേദപുരേക്ഖാരതായാതി ന സത്ഥു തേന ഭിക്ഖുനാ ഭേദനാധിപ്പായപുരേക്ഖാരതായ. ന കലിസാസനാരോപനത്ഥായാതി ന ദോസാരോപനത്ഥായ. കലീതി കോധസ്സേതം അധിവചനം, തസ്സ സാസനം കലിസാസനം, കോധവസേന വുച്ചമാനോ ഗരഹദോസോ. വേലന്തി സിക്ഖാപദവേലം. മരിയാദന്തി തസ്സേവ വേവചനം. സിക്ഖാപദഞ്ഹി അനതിക്കമനീയട്ഠേന ‘‘വേലാ, മരിയാദാ’’തി ച വുച്ചതി.

    39.Nevapiyakamyatāyāti attani satthu neva piyabhāvakāmatāya. Na bhedapurekkhāratāyāti na satthu tena bhikkhunā bhedanādhippāyapurekkhāratāya. Na kalisāsanāropanatthāyāti na dosāropanatthāya. Kalīti kodhassetaṃ adhivacanaṃ, tassa sāsanaṃ kalisāsanaṃ, kodhavasena vuccamāno garahadoso. Velanti sikkhāpadavelaṃ. Mariyādanti tasseva vevacanaṃ. Sikkhāpadañhi anatikkamanīyaṭṭhena ‘‘velā, mariyādā’’ti ca vuccati.

    അജ്ഝാചാരവീതിക്കമോതി മേഥുനവസേന പവത്തഅജ്ഝാചാരസങ്ഖാതോ വീതിക്കമോ. പകരണേതി ഏത്ഥ -സദ്ദോ ആരമ്ഭവചനോതി ആഹ ‘‘കത്തും ആരഭതീ’’തി. കത്ഥചി ഉപസഗ്ഗോ ധാതുഅത്ഥമേവ വദതി, ന വിസേസത്ഥജോതകോതി ആഹ ‘‘കരോതിയേവ വാ’’തി. ജാതിയാതി ഖത്തിയാദിജാതിയാ. ഗോത്തേനാതി ഗോതമകസ്സപാദിഗോത്തേന. കോലപുത്തിയേനാതി ഖത്തിയാദിജാതീസുയേവ സക്കകുലസോത്ഥിയകുലാദിവിസിട്ഠകുലാനം പുത്തഭാവേന. യസസ്സീതി മഹാപരിവാരോ. പേസലന്തി പിയസീലം. അവികമ്പമാനേനാതി പടിഘാനുനയേഹി അകമ്പമാനേന. യസ്സ തസ്മിം അത്തഭാവേ ഉപ്പജ്ജനാരഹാനം മഗ്ഗഫലാനം ഉപനിസ്സയോ നത്ഥി, തം ബുദ്ധാ ‘‘മോഘപുരിസാ’’തി വദന്തി അരിട്ഠലാളുദായീആദികേ വിയ. ഉപനിസ്സയേ സതിപി തസ്മിം ഖണേ മഗ്ഗേ വാ ഫലേ വാ അസതി ‘‘മോഘപുരിസാ’’തി വദന്തിയേവ ധനിയഉപസേനത്ഥേരാദികേ വിയ. സുദിന്നസ്സ പന തസ്മിം അത്തഭാവേ മഗ്ഗഫലാനം ഉപനിസ്സയോ സമുച്ഛിന്നോയേവ, തേന നം ‘‘മോഘപുരിസാ’’തി ആഹ.

    Ajjhācāravītikkamoti methunavasena pavattaajjhācārasaṅkhāto vītikkamo. Pakaraṇeti ettha pa-saddo ārambhavacanoti āha ‘‘kattuṃ ārabhatī’’ti. Katthaci upasaggo dhātuatthameva vadati, na visesatthajotakoti āha ‘‘karotiyeva vā’’ti. Jātiyāti khattiyādijātiyā. Gottenāti gotamakassapādigottena. Kolaputtiyenāti khattiyādijātīsuyeva sakkakulasotthiyakulādivisiṭṭhakulānaṃ puttabhāvena. Yasassīti mahāparivāro. Pesalanti piyasīlaṃ. Avikampamānenāti paṭighānunayehi akampamānena. Yassa tasmiṃ attabhāve uppajjanārahānaṃ maggaphalānaṃ upanissayo natthi, taṃ buddhā ‘‘moghapurisā’’ti vadanti ariṭṭhalāḷudāyīādike viya. Upanissaye satipi tasmiṃ khaṇe magge vā phale vā asati ‘‘moghapurisā’’ti vadantiyeva dhaniyaupasenattherādike viya. Sudinnassa pana tasmiṃ attabhāve maggaphalānaṃ upanissayo samucchinnoyeva, tena naṃ ‘‘moghapurisā’’ti āha.

    സമണകരണാനം ധമ്മാനന്തി ഹിരോത്തപ്പാദീനം. മഗ്ഗഫലനിബ്ബാനഗ്ഗഹണേന പടിവേധസാസനസ്സ ഗഹിതത്താ സാസനാനന്തി പടിപത്തിപരിയത്തിസാസനാനം ഗഹണം വേദിതബ്ബം. ഛവിന്തി തേസം പഭസ്സരകരണം ഛവിം. കിം തന്തി ആഹ ‘‘ഛായ’’ന്തി, തേസം പകാസകം ഓഭാസന്തി അത്ഥോ. കിം തന്തി ആഹ ‘‘സുന്ദരഭാവ’’ന്തി. ഛവിമനുഗതം അനുച്ഛവികം. പതിരൂപന്തിആദീസുപി ‘‘തേസ’’ന്തി ആനേത്വാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം. സമണാനം കമ്മം സാമണകം, ന സാമണകം അസ്സാമണകം. കഥം-സദ്ദയോഗേന ‘‘ന സക്ഖിസ്സസീ’’തി അനാഗതവചനം കതം. ‘‘നാമ-സദ്ദയോഗേനാ’’തി ച വദന്തി.

    Samaṇakaraṇānaṃ dhammānanti hirottappādīnaṃ. Maggaphalanibbānaggahaṇena paṭivedhasāsanassa gahitattā sāsanānanti paṭipattipariyattisāsanānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Chavinti tesaṃ pabhassarakaraṇaṃ chaviṃ. Kiṃ tanti āha ‘‘chāya’’nti, tesaṃ pakāsakaṃ obhāsanti attho. Kiṃ tanti āha ‘‘sundarabhāva’’nti. Chavimanugataṃ anucchavikaṃ. Patirūpantiādīsupi ‘‘tesa’’nti ānetvā sambandhitabbaṃ. Samaṇānaṃ kammaṃ sāmaṇakaṃ, na sāmaṇakaṃ assāmaṇakaṃ. Kathaṃ-saddayogena ‘‘na sakkhissasī’’ti anāgatavacanaṃ kataṃ. ‘‘Nāma-saddayogenā’’ti ca vadanti.

    ദയാലുകേനാതി അനുകമ്പായ സഹിതേന. പരിഭാസന്തോതി ഗരഹന്തോ. നിരുത്തിനയേന ആസീവിസ-സദ്ദസ്സ അത്ഥം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ആസു സീഘ’’ന്തിആദി. ഏതസ്സാതി ആസീവിസസ്സ. ആഗച്ഛതീതി യോ തേന ദട്ഠോ, തം പതിആഗച്ഛതി. ആസിത്തവിസോതിപി ആസീവിസോ, സകലകായേ ആസിഞ്ചിത്വാ വിയ ഠപിതവിസോ പരസ്സ ച സരീരേ ആസിഞ്ചനവിസോതി അത്ഥോ. അസിതവിസോതിപി ആസീവിസോ. യം യഞ്ഹി ഏതേന അസിതം ഹോതി പരിഭുത്തം, തം വിസമേവ സമ്പജ്ജതി, തസ്മാ അസിതം വിസം ഏതസ്സാതി അസിതവിസോതി വത്തബ്ബേ ‘‘ആസീവിസോ’’തി നിരുത്തിനയേന വുത്തം. അസിസദിസവിസോതിപി ആസീവിസോ, അസി വിയ തിഖിണം പരസ്സ മമ്മച്ഛേദനസമത്ഥം വിസം ഏതസ്സാതി ആസീവിസോതി വുത്തം ഹോതി. ആസീതി വാ ദാഠാ വുച്ചതി, തത്ഥ സന്നിഹിതവിസോതി ആസീവിസോ. സേസസപ്പേഹി കണ്ഹസപ്പസ്സ മഹാവിസത്താ ആസീവിസസ്സാനന്തരം കണ്ഹസപ്പോ വുത്തോ. സപ്പമുഖമ്പി അങ്ഗാരകാസു വിയ ഭയാവഹത്താ അകുസലുപ്പത്തിയാ ഠാനം ന ഹോതീതി അകുസലകമ്മതോ നിവാരണാധിപ്പായേന സീലഭേദതോപി സുദ്ധസീലേ ഠിതസ്സ മരണമേവ വരതരന്തി ദസ്സേതും ‘‘ആസീവിസസ്സ കണ്ഹസപ്പസ്സ മുഖേ അങ്ഗജാതം പക്ഖിത്തം വര’’ന്തി വുത്തം. പബ്ബജിതേന ഹി കതപാപകമ്മം ഭഗവതോ ആണാതിക്കമനതോ വത്ഥുമഹന്തതായ മഹാസാവജ്ജം. കാസുന്തി ആവാടോപി വുച്ചതി രാസിപി.

    Dayālukenāti anukampāya sahitena. Paribhāsantoti garahanto. Niruttinayena āsīvisa-saddassa atthaṃ dassento āha ‘‘āsu sīgha’’ntiādi. Etassāti āsīvisassa. Āgacchatīti yo tena daṭṭho, taṃ patiāgacchati. Āsittavisotipi āsīviso, sakalakāye āsiñcitvā viya ṭhapitaviso parassa ca sarīre āsiñcanavisoti attho. Asitavisotipi āsīviso. Yaṃ yañhi etena asitaṃ hoti paribhuttaṃ, taṃ visameva sampajjati, tasmā asitaṃ visaṃ etassāti asitavisoti vattabbe ‘‘āsīviso’’ti niruttinayena vuttaṃ. Asisadisavisotipi āsīviso, asi viya tikhiṇaṃ parassa mammacchedanasamatthaṃ visaṃ etassāti āsīvisoti vuttaṃ hoti. Āsīti vā dāṭhā vuccati, tattha sannihitavisoti āsīviso. Sesasappehi kaṇhasappassa mahāvisattā āsīvisassānantaraṃ kaṇhasappo vutto. Sappamukhampi aṅgārakāsu viya bhayāvahattā akusaluppattiyā ṭhānaṃ na hotīti akusalakammato nivāraṇādhippāyena sīlabhedatopi suddhasīle ṭhitassa maraṇameva varataranti dassetuṃ ‘‘āsīvisassa kaṇhasappassa mukhe aṅgajātaṃ pakkhittaṃ vara’’nti vuttaṃ. Pabbajitena hi katapāpakammaṃ bhagavato āṇātikkamanato vatthumahantatāya mahāsāvajjaṃ. Kāsunti āvāṭopi vuccati rāsipi.

    ‘‘കിന്നു സന്തരമാനോവ, കാസും ഖണസി സാരഥി;

    ‘‘Kinnu santaramānova, kāsuṃ khaṇasi sārathi;

    പുട്ഠോ മേ സമ്മ അക്ഖാഹി, കിം കാസുയാ കരിസ്സസീ’’തി. (ജാ॰ ൨.൨൨.൩) –

    Puṭṭho me samma akkhāhi, kiṃ kāsuyā karissasī’’ti. (jā. 2.22.3) –

    ഏത്ഥ ഹി ആവാടോ കാസു നാമ.

    Ettha hi āvāṭo kāsu nāma.

    ‘‘അങ്ഗാരകാസും അപരേ ഫുണന്തി, നരാ രുദന്താ പരിദഡ്ഢഗത്താ’’തി (ജാ॰ ൨.൨൨.൪൬൨) –

    ‘‘Aṅgārakāsuṃ apare phuṇanti, narā rudantā paridaḍḍhagattā’’ti (jā. 2.22.462) –

    ഏത്ഥ രാസി. ഇധ പന ഉഭയമ്പി അധിപ്പേതന്തി ആഹ ‘‘അങ്ഗാരപുണ്ണകൂപേ അങ്ഗാരരാസിമ്ഹി വാ’’തി. കസ്സതി ഖണീയതീതി കാസു, ആവാടോ. കസീയതി ചീയതീതി കാസു, രാസി. പദിത്തായാതി ദിപ്പമാനായ. സം-സദ്ദോ ഏത്ഥ സമന്തപരിയായോതി ആഹ ‘‘സമന്തതോ പജ്ജലിതായാ’’തി.

    Ettha rāsi. Idha pana ubhayampi adhippetanti āha ‘‘aṅgārapuṇṇakūpe aṅgārarāsimhi vā’’ti. Kassati khaṇīyatīti kāsu, āvāṭo. Kasīyati cīyatīti kāsu, rāsi. Padittāyāti dippamānāya. Saṃ-saddo ettha samantapariyāyoti āha ‘‘samantato pajjalitāyā’’ti.

    ഇദം മാതുഗാമസ്സ അങ്ഗജാതേ അങ്ഗജാതപക്ഖിപനം നിദാനം കാരണമസ്സ നിരയുപപജ്ജനസ്സാതി ഇതോനിദാനം, ഭാവനപുംസകഞ്ചേതം. പച്ചത്തവചനസ്സ തോ-ആദേസോ കതോ, തസ്സ ച സമാസേപി അലോപോ. തത്ഥ നാമ ത്വന്തി ഏത്ഥ ത്വം-സദ്ദോ ‘‘സമാപജ്ജിസ്സസീ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധമുപഗച്ഛമാനോ അത്ഥീതി ആഹ ‘‘ത്വന്തി തംസദ്ദസ്സ വേവചന’’ന്തി. ‘‘യം തന്തി പന പാഠോ യുത്തരൂപോ’’തി ഗണ്ഠിപദേസു വുത്തം. യം തന്തി നായം ഉദ്ദേസനിദ്ദേസോ, യഥാ ലോകേ യം വാ തം വാതി അവഞ്ഞാതവചനം, ഏവം ദട്ഠബ്ബന്തി ആഹ – ‘‘യം വാ തം വാ ഹീളിതം അവഞ്ഞാതന്തി വുത്തം ഹോതീ’’തി. നീചജനാനന്തി നിഹീനഗുണാനം സത്താനം. ഗാമധമ്മന്തി ഏത്ഥ ഗാമ-സദ്ദേന ഗാമവാസിനോ വുത്താ അഭേദൂപചാരേനാതി ആഹ ‘‘ഗാമവാസികമനുസ്സാന’’ന്തി. കിലേസപഗ്ഘരണകം ധമ്മന്തി രാഗാദികിലേസവിസ്സന്ദനകധമ്മം . മേഥുനധമ്മോ ഹി രാഗം പഗ്ഘരതി. മേഥുനധമ്മസ്സ മഹാസാവജ്ജതായ ഓളാരികത്താ വുത്തം ‘‘അസുഖുമ’’ന്തി. അനിപുണന്തി തസ്സേവ വേവചനം. ഉദകേ ഭവം ഓദകം. കിം തം? ഉദകകിച്ചന്തി ആഹ – ‘‘ഉദകകിച്ചം അന്തികം അവസാനം അസ്സാ’’തി. സമാപജ്ജിസ്സതീതി അനാഗതവചനം നാമ-സദ്ദയോഗേന കതന്തി ആഹ – ‘‘സമാപജ്ജിസ്സതീതി…പേ॰… നാമ-സദ്ദേന യോജേതബ്ബ’’ന്തി. ലോകേ മേഥുനധമ്മസ്സ ആദികത്താ കോചി പഠമകപ്പികോ, ന പനായന്തി ആഹ – ‘‘സാസനം സന്ധായ വദതീ’’തി. ബഹൂനന്തി പുഗ്ഗലാപേക്ഖം, ന പന അകുസലാപേക്ഖന്തി ആഹ ‘‘ബഹൂനം പുഗ്ഗലാന’’ന്തി.

    Idaṃ mātugāmassa aṅgajāte aṅgajātapakkhipanaṃ nidānaṃ kāraṇamassa nirayupapajjanassāti itonidānaṃ, bhāvanapuṃsakañcetaṃ. Paccattavacanassa to-ādeso kato, tassa ca samāsepi alopo. Tattha nāma tvanti ettha tvaṃ-saddo ‘‘samāpajjissasī’’ti iminā sambandhamupagacchamāno atthīti āha ‘‘tvanti taṃsaddassa vevacana’’nti. ‘‘Yaṃ tanti pana pāṭho yuttarūpo’’ti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Yaṃ tanti nāyaṃ uddesaniddeso, yathā loke yaṃ vā taṃ vāti avaññātavacanaṃ, evaṃ daṭṭhabbanti āha – ‘‘yaṃ vā taṃ vā hīḷitaṃ avaññātanti vuttaṃ hotī’’ti. Nīcajanānanti nihīnaguṇānaṃ sattānaṃ. Gāmadhammanti ettha gāma-saddena gāmavāsino vuttā abhedūpacārenāti āha ‘‘gāmavāsikamanussāna’’nti. Kilesapaggharaṇakaṃ dhammanti rāgādikilesavissandanakadhammaṃ . Methunadhammo hi rāgaṃ paggharati. Methunadhammassa mahāsāvajjatāya oḷārikattā vuttaṃ ‘‘asukhuma’’nti. Anipuṇanti tasseva vevacanaṃ. Udake bhavaṃ odakaṃ. Kiṃ taṃ? Udakakiccanti āha – ‘‘udakakiccaṃ antikaṃ avasānaṃ assā’’ti. Samāpajjissatīti anāgatavacanaṃ nāma-saddayogena katanti āha – ‘‘samāpajjissatīti…pe… nāma-saddenayojetabba’’nti. Loke methunadhammassa ādikattā koci paṭhamakappiko, na panāyanti āha – ‘‘sāsanaṃ sandhāya vadatī’’ti. Bahūnanti puggalāpekkhaṃ, na pana akusalāpekkhanti āha ‘‘bahūnaṃ puggalāna’’nti.

    യം അസംവരം പടിച്ച ദുബ്ഭരതാദുപ്പോസതാദി ഹോതി, സോ അസംവരോ ദുബ്ഭരതാദി-സദ്ദേന വുത്തോ കാരണേ ഫലൂപചാരേനാതി ആഹ – ‘‘ദുബ്ഭരതാദീനം വത്ഥുഭൂതസ്സ അസംവരസ്സാ’’തി. വത്ഥുഭൂതസ്സാതി കാരണഭൂതസ്സ. വസതി ഏത്ഥ ഫലം തദായത്തവുത്തിതായാതി ഹി കാരണം വത്ഥു. അത്താതി ചിത്തം സരീരഞ്ച, ചിത്തമേവ വാ. ദുബ്ഭരതഞ്ചേവ ദുപ്പോസതഞ്ച ആപജ്ജതീതി അത്തനാ പച്ചയദായകേഹി ച ദുക്ഖേന ഭരിതബ്ബതം പോസേതബ്ബതഞ്ച ആപജ്ജതി. അസംവരേ ഠിതോ ഹി ഏകച്ചോ അത്തനോപി ദുബ്ഭരോ ഹോതി ദുപ്പോസോ, ഏകച്ചോ ഉപട്ഠാകാനമ്പി. കഥം? യോ ഹി അമ്ബിലാദീനി ലദ്ധാ അനമ്ബിലാദീനി പരിയേസതി, അഞ്ഞസ്സ ഘരേ ലദ്ധം അഞ്ഞസ്സ ഘരേ ഛഡ്ഡേന്തോ സബ്ബം ഗാമം ചരിത്വാ രിത്തപത്തോവ വിഹാരം പവിസിത്വാ നിപജ്ജതി, അയം അത്തനോ ദുബ്ഭരോ. യോ പന സാലിമംസോദനാദീനം പത്തേ പൂരേത്വാ ദിന്നേപി ദുമ്മുഖഭാവം അനത്തമനഭാവമേവ ദസ്സേതി, തേസം വാ സമ്മുഖാവ തം പിണ്ഡപാതം ‘‘കിം തുമ്ഹേഹി ദിന്ന’’ന്തി അപസാദേന്തോ സാമണേരഗഹട്ഠാദീനം ദേതി, അയം ഉപട്ഠാകാനം ദുബ്ഭരോ. ഏതം ദിസ്വാ മനുസ്സാ ദൂരതോവ പരിവജ്ജേന്തി ‘‘ദുബ്ഭരോ ഭിക്ഖു ന സക്കാ പോസേതു’’ന്തി.

    Yaṃ asaṃvaraṃ paṭicca dubbharatādupposatādi hoti, so asaṃvaro dubbharatādi-saddena vutto kāraṇe phalūpacārenāti āha – ‘‘dubbharatādīnaṃ vatthubhūtassa asaṃvarassā’’ti. Vatthubhūtassāti kāraṇabhūtassa. Vasati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti hi kāraṇaṃ vatthu. Attāti cittaṃ sarīrañca, cittameva vā. Dubbharatañceva dupposatañca āpajjatīti attanā paccayadāyakehi ca dukkhena bharitabbataṃ posetabbatañca āpajjati. Asaṃvare ṭhito hi ekacco attanopi dubbharo hoti dupposo, ekacco upaṭṭhākānampi. Kathaṃ? Yo hi ambilādīni laddhā anambilādīni pariyesati, aññassa ghare laddhaṃ aññassa ghare chaḍḍento sabbaṃ gāmaṃ caritvā rittapattova vihāraṃ pavisitvā nipajjati, ayaṃ attano dubbharo. Yo pana sālimaṃsodanādīnaṃ patte pūretvā dinnepi dummukhabhāvaṃ anattamanabhāvameva dasseti, tesaṃ vā sammukhāva taṃ piṇḍapātaṃ ‘‘kiṃ tumhehi dinna’’nti apasādento sāmaṇeragahaṭṭhādīnaṃ deti, ayaṃ upaṭṭhākānaṃ dubbharo. Etaṃ disvā manussā dūratova parivajjenti ‘‘dubbharo bhikkhu na sakkā posetu’’nti.

    മഹിച്ഛതന്തി ഏത്ഥ മഹന്താനി വത്ഥൂനി ഇച്ഛതി, മഹതീ വാ പനസ്സ ഇച്ഛാതി മഹിച്ഛോ, തസ്സ ഭാവോ മഹിച്ഛതാ, സന്തഗുണവിഭാവനതാ പടിഗ്ഗഹണേ അമത്തഞ്ഞുതാ ച. മഹിച്ഛോ ഹി ഇച്ഛാചാരേ ഠത്വാ അത്തനി വിജ്ജമാനസീലധുതധമ്മാദിഗുണേ വിഭാവേതി, താദിസസ്സ പടിഗ്ഗഹണേ അമത്തഞ്ഞുതാപി ഹോതി. യം സന്ധായ വദന്തി ‘‘സന്തഗുണസമ്ഭാവനതാ പടിഗ്ഗഹണേ ച അമത്തഞ്ഞുതാ, ഏതം മഹിച്ഛതാലക്ഖണ’’ന്തി. സാ പനേസാ മഹിച്ഛതാ ‘‘ഇധേകച്ചോ സദ്ധോ സമാനോ ‘സദ്ധോതി മം ജനോ ജാനാതൂ’തി ഇച്ഛതി, സീലവാ സമാനോ ‘സീലവാതി മം ജനോ ജാനാതൂ’തി’’ ഇമിനാ നയേന ആഗതായേവ, തായ സമന്നാഗതോ പുഗ്ഗലോ ദുസ്സന്തപ്പിയോ ഹോതി, വിജാതമാതാപിസ്സ ചിത്തം ഗഹേതും ന സക്കോതി. തേനേതം വുച്ചതി –

    Mahicchatanti ettha mahantāni vatthūni icchati, mahatī vā panassa icchāti mahiccho, tassa bhāvo mahicchatā, santaguṇavibhāvanatā paṭiggahaṇe amattaññutā ca. Mahiccho hi icchācāre ṭhatvā attani vijjamānasīladhutadhammādiguṇe vibhāveti, tādisassa paṭiggahaṇe amattaññutāpi hoti. Yaṃ sandhāya vadanti ‘‘santaguṇasambhāvanatā paṭiggahaṇe ca amattaññutā, etaṃ mahicchatālakkhaṇa’’nti. Sā panesā mahicchatā ‘‘idhekacco saddho samāno ‘saddhoti maṃ jano jānātū’ti icchati, sīlavā samāno ‘sīlavāti maṃ jano jānātū’ti’’ iminā nayena āgatāyeva, tāya samannāgato puggalo dussantappiyo hoti, vijātamātāpissa cittaṃ gahetuṃ na sakkoti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘അഗ്ഗിക്ഖന്ധോ സമുദ്ദോ ച, മഹിച്ഛോ ചാപി പുഗ്ഗലോ;

    ‘‘Aggikkhandho samuddo ca, mahiccho cāpi puggalo;

    സകടേന പച്ചയം ദേന്തു, തയോപേതേ അതപ്പിയാ’’തി. (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൫൨; അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൬൩; വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൮൫൦; ഉദാ॰ അട്ഠ॰ ൩൧; മഹാനി॰ അട്ഠ॰ ൮൫);

    Sakaṭena paccayaṃ dentu, tayopete atappiyā’’ti. (ma. ni. aṭṭha. 1.252; a. ni. aṭṭha. 1.1.63; vibha. aṭṭha. 850; udā. aṭṭha. 31; mahāni. aṭṭha. 85);

    സത്തേഹി കിലേസേഹി ച സങ്ഗണനം സമോധാനം സങ്ഗണികാതി ആഹ – ‘‘ഗണസങ്ഗണികായ ചേവ കിലേസസങ്ഗണികായ ചാ’’തി. കോസജ്ജാനുഗതോ ച ഹോതീതി കുസീതഭാവേന അനുഗതോ ഹോതി, കുസീതസ്സ ഭാവോ കോസജ്ജം. അട്ഠകുസീതവത്ഥുപാരിപൂരിയാതി ഏത്ഥ കുച്ഛിതം സീദതീതി കുസീതോ ദ-കാരസ്സ ത-കാരം കത്വാ. യസ്സ ധമ്മസ്സ വസേന പുഗ്ഗലോ ‘‘കുസീതോ’’തി വുച്ചതി, സോ കുസീതഭാവോ ഇധ കുസീത-സദ്ദേന വുത്തോ. വിനാപി ഹി ഭാവജോതനസദ്ദം ഭാവത്ഥോ വിഞ്ഞായതി യഥാ ‘‘പടസ്സ സുക്ക’’ന്തി, തസ്മാ കുസീതഭാവവത്ഥൂനീതി അത്ഥോ, കോസജ്ജകാരണാനീതി വുത്തം ഹോതി. തഥാ ഹി –

    Sattehi kilesehi ca saṅgaṇanaṃ samodhānaṃ saṅgaṇikāti āha – ‘‘gaṇasaṅgaṇikāya ceva kilesasaṅgaṇikāya cā’’ti. Kosajjānugato ca hotīti kusītabhāvena anugato hoti, kusītassa bhāvo kosajjaṃ. Aṭṭhakusītavatthupāripūriyāti ettha kucchitaṃ sīdatīti kusīto da-kārassa ta-kāraṃ katvā. Yassa dhammassa vasena puggalo ‘‘kusīto’’ti vuccati, so kusītabhāvo idha kusīta-saddena vutto. Vināpi hi bhāvajotanasaddaṃ bhāvattho viññāyati yathā ‘‘paṭassa sukka’’nti, tasmā kusītabhāvavatthūnīti attho, kosajjakāraṇānīti vuttaṃ hoti. Tathā hi –

    ‘‘കമ്മം ഖോ മേ കത്തബ്ബം ഭവിസ്സതി, കമ്മം ഖോ പന മേ കരോന്തസ്സ കായോ കിലമിസ്സതി, ഹന്ദാഹം നിപജ്ജാമീതി സോ നിപജ്ജതി, ന വീരിയം ആരഭതി അപ്പത്തസ്സ പത്തിയാ അനധിഗതസ്സ അധിഗമായ അസച്ഛികതസ്സ സച്ഛികിരിയായ, ഇദം പഠമം കുസീതവത്ഥു. അഹം ഖോ കമ്മം അകാസിം, കമ്മം ഖോ പന മേ കരോന്തസ്സ കായോ കിലന്തോ, ഹന്ദാഹം നിപജ്ജാമി…പേ॰… മഗ്ഗോ ഖോ മേ ഗന്തബ്ബോ ഭവിസ്സതി, മഗ്ഗം ഖോ പന മേ ഗച്ഛന്തസ്സ കായോ കിലമിസ്സതി, ഹന്ദാഹം നിപജ്ജാമി…പേ॰… അഹം ഖോ മഗ്ഗം അഗമാസിം, മഗ്ഗം ഖോ പന മേ ഗച്ഛന്തസ്സ കായോ കിലന്തോ, ഹന്ദാഹം നിപജ്ജാമി…പേ॰… അഹം ഖോ ഗാമം വാ നിഗമം വാ പിണ്ഡായ ചരന്തോ നാലത്ഥം ലൂഖസ്സ വാ പണീതസ്സ വാ ഭോജനസ്സ യാവദത്ഥം പാരിപൂരിം, തസ്സ മേ കായോ കിലന്തോ അകമ്മഞ്ഞോ, ഹന്ദാഹം നിപജ്ജാമി…പേ॰… അഹം ഖോ ഗാമം വാ നിഗമം വാ പിണ്ഡായ ചരന്തോ അലത്ഥം ലൂഖസ്സ വാ പണീതസ്സ വാ ഭോജനസ്സ യാവദത്ഥം പാരിപൂരിം, തസ്സ മേ കായോ ഗരുകോ അകമ്മഞ്ഞോ മാസാചിതം മഞ്ഞേ, ഹന്ദാഹം നിപജ്ജാമി…പേ॰… ഉപ്പന്നോ ഖോ മേ അയം അപ്പമത്തകോ ആബാധോ, അത്ഥി കപ്പോ നിപജ്ജിതും, ഹന്ദാഹം നിപജ്ജാമി…പേ॰… അഹം ഖോ ഗിലാനാ വുട്ഠിതോ അചിരവുട്ഠിതോ ഗേലഞ്ഞാ, തസ്സ മേ കായോ ദുബ്ബലോ അകമ്മഞ്ഞോ, ഹന്ദാഹം നിപജ്ജാമീതി സോ നിപജ്ജതി, ന വീരിയം ആരഭതി അപ്പത്തസ്സ പത്തിയാ അനധിഗതസ്സ അധിഗമായ അസച്ഛികതസ്സ സച്ഛികിരിയായ. ഇദം അട്ഠമം കുസീതവത്ഥു’’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൩൪; അ॰ നി॰ ൮.൮൦) –

    ‘‘Kammaṃ kho me kattabbaṃ bhavissati, kammaṃ kho pana me karontassa kāyo kilamissati, handāhaṃ nipajjāmīti so nipajjati, na vīriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya, idaṃ paṭhamaṃ kusītavatthu. Ahaṃ kho kammaṃ akāsiṃ, kammaṃ kho pana me karontassa kāyo kilanto, handāhaṃ nipajjāmi…pe… maggo kho me gantabbo bhavissati, maggaṃ kho pana me gacchantassa kāyo kilamissati, handāhaṃ nipajjāmi…pe… ahaṃ kho maggaṃ agamāsiṃ, maggaṃ kho pana me gacchantassa kāyo kilanto, handāhaṃ nipajjāmi…pe… ahaṃ kho gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto nālatthaṃ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ, tassa me kāyo kilanto akammañño, handāhaṃ nipajjāmi…pe… ahaṃ kho gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto alatthaṃ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ, tassa me kāyo garuko akammañño māsācitaṃ maññe, handāhaṃ nipajjāmi…pe… uppanno kho me ayaṃ appamattako ābādho, atthi kappo nipajjituṃ, handāhaṃ nipajjāmi…pe… ahaṃ kho gilānā vuṭṭhito aciravuṭṭhito gelaññā, tassa me kāyo dubbalo akammañño, handāhaṃ nipajjāmīti so nipajjati, na vīriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṃ aṭṭhamaṃ kusītavatthu’’nti (dī. ni. 3.334; a. ni. 8.80) –

    ഏവമാഗതാനി ‘‘ഹന്ദാഹം നിപജ്ജാമീ’’തി ഏവം പവത്തഓസീദനാനി ഉപരൂപരി കോസജ്ജകാരണത്താ അട്ഠ കുസീതവത്ഥൂനി നാമ, തേസം പാരിപൂരിയാ സംവത്തതീതി അത്ഥോ.

    Evamāgatāni ‘‘handāhaṃ nipajjāmī’’ti evaṃ pavattaosīdanāni uparūpari kosajjakāraṇattā aṭṭha kusītavatthūni nāma, tesaṃ pāripūriyā saṃvattatīti attho.

    സുഭരോ ഹോതി സുപോസോതി അത്തനോ ഉപട്ഠാകേഹി ച സുഖേന ഭരിതബ്ബോ പോസേതബ്ബോതി അത്ഥോ. സംവരേ ഠിതോ ഹി ഏകച്ചോ അത്തനോപി സുഭരോ ഹോതി സുപോസോ, ഏകച്ചോ ഉപട്ഠാകാനമ്പി. കഥം? യോ ഹി യം കിഞ്ചി ലൂഖം വാ പണീതം വാ ലദ്ധാ തുട്ഠചിത്തോവ ഭുഞ്ജിത്വാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ അത്തനോ കമ്മം കരോതി, അയം അത്തനോ സുഭരോ. യോ പന പരേസമ്പി അപ്പം വാ ബഹും വാ ലൂഖം വാ പണീതം വാ ദാനം അഹീളേത്വാ അത്തമനോ വിപ്പസന്നമുഖോ ഹുത്വാ ഏതേസം സമ്മുഖാവ പരിഭുഞ്ജിത്വാ യാതി, അയം ഉപട്ഠാകാനം സുഭരോ. ഏതം ദിസ്വാ മനുസ്സാ അതിവിയ വിസ്സത്ഥാ ഹോന്തി, ‘‘അമ്ഹാകം ഭദന്തോ സുഭരോ, ഥോകഥോകേനപി തുസ്സതി, മയമേവ നം പോസേസ്സാമാ’’തി പടിഞ്ഞം കത്വാ പോസേന്തി. അപ്പിച്ഛതന്തി ഇച്ഛാവിരഹിതത്തം. ഏത്ഥ ഹി ബ്യഞ്ജനം സാവസേസം വിയ, അത്ഥോ പന നിരവസേസോ. അപ്പ-സദ്ദോ ഹേത്ഥ അഭാവത്ഥോതി സക്കാ വിഞ്ഞാതും ‘‘അപ്പാബാധതഞ്ച സഞ്ജാനാമീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൨൫) വിയ. തേനേവാഹ ‘‘നിത്തണ്ഹഭാവ’’ന്തി.

    Subharo hoti suposoti attano upaṭṭhākehi ca sukhena bharitabbo posetabboti attho. Saṃvare ṭhito hi ekacco attanopi subharo hoti suposo, ekacco upaṭṭhākānampi. Kathaṃ? Yo hi yaṃ kiñci lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā laddhā tuṭṭhacittova bhuñjitvā vihāraṃ gantvā attano kammaṃ karoti, ayaṃ attano subharo. Yo pana paresampi appaṃ vā bahuṃ vā lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā dānaṃ ahīḷetvā attamano vippasannamukho hutvā etesaṃ sammukhāva paribhuñjitvā yāti, ayaṃ upaṭṭhākānaṃ subharo. Etaṃ disvā manussā ativiya vissatthā honti, ‘‘amhākaṃ bhadanto subharo, thokathokenapi tussati, mayameva naṃ posessāmā’’ti paṭiññaṃ katvā posenti. Appicchatanti icchāvirahitattaṃ. Ettha hi byañjanaṃ sāvasesaṃ viya, attho pana niravaseso. Appa-saddo hettha abhāvatthoti sakkā viññātuṃ ‘‘appābādhatañca sañjānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.225) viya. Tenevāha ‘‘nittaṇhabhāva’’nti.

    തിപ്പഭേദായ സന്തുട്ഠിയാതി യഥാലാഭാദിസന്തോസസാമഞ്ഞേന വുത്തം, ചതൂസു പന പച്ചയേസു തയോ തയോ സന്തോസാതി ദ്വാദസവിധോ ഹോതി സന്തോസോ. കഥം? ചീവരേ യഥാലാഭസന്തോസോ യഥാബലസന്തോസോ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോതി തിവിധോ ഹോതി സന്തോസോ. ഏവം പിണ്ഡപാതാദീസു. തസ്സായം പഭേദസംവണ്ണനാ (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൫൨; സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൨.൧൪൪; അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൬൫) – ഇധ ഭിക്ഖു ചീവരം ലഭതി സുന്ദരം വാ അസുന്ദരം വാ, സോ തേനേവ യാപേതി അഞ്ഞം ന പത്ഥേതി, ലഭന്തോപി ന ഗണ്ഹാതി. അയമസ്സ ചീവരേ യഥാലാഭസന്തോസോ. അഥ പന പകതിദുബ്ബലോ വാ ഹോതി ആബാധജരാഭിഭൂതോ വാ, ഗരുചീവരം പാരുപന്തോ കിലമതി, സോ സഭാഗേന ഭിക്ഖുനാ സദ്ധിം തം പരിവത്തേത്വാ ലഹുകേന യാപേന്തോപി സന്തുട്ഠോയേവ ഹോതി. അയമസ്സ ചീവരേ യഥാബലസന്തോസോ. പകതിദുബ്ബലാദീനഞ്ഹി ഗരുചീവരാനി ന ഫാസുഭാവാവഹാനി സരീരഖേദാവഹാനി ച ഹോന്തീതി പയോജനവസേന അനത്രിച്ഛതാദിവസേന താനി പരിവത്തേത്വാ ലഹുകചീവരപരിഭോഗോ ന സന്തോസവിരോധീതി. അപരോ പണീതപച്ചയലാഭീ ഹോതി, സോ പട്ടചീവരാദീനം അഞ്ഞതരം മഹഗ്ഘചീവരം ബഹൂനി വാ പന ചീവരാനി ലഭിത്വാ ‘‘ഇദം ഥേരാനം ചിരപബ്ബജിതാനം, ഇദം ബഹുസ്സുതാനം അനുരൂപം, ഇദം ഗിലാനാനം, ഇദം അപ്പലാഭാനം ഹോതൂ’’തി ദത്വാ തേസം പുരാണചീവരം വാ സങ്കാരകൂടാദിതോ വാ നന്തകാനി ഉച്ചിനിത്വാ തേഹി സങ്ഘാടിം കത്വാ ധാരേന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ ചീവരേ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോ. മഹഗ്ഘഞ്ഹി ചീവരം ബഹൂനി വാ ചീവരാനി ലഭിത്വാപി താനി വിസ്സജ്ജേത്വാ തദഞ്ഞസ്സ ഗഹണം യഥാസാരുപ്പനയേ ഠിതത്താ ന സന്തോസവിരോധീതി.

    Tippabhedāya santuṭṭhiyāti yathālābhādisantosasāmaññena vuttaṃ, catūsu pana paccayesu tayo tayo santosāti dvādasavidho hoti santoso. Kathaṃ? Cīvare yathālābhasantoso yathābalasantoso yathāsāruppasantosoti tividho hoti santoso. Evaṃ piṇḍapātādīsu. Tassāyaṃ pabhedasaṃvaṇṇanā (ma. ni. aṭṭha. 1.252; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.144; a. ni. aṭṭha. 1.1.65) – idha bhikkhu cīvaraṃ labhati sundaraṃ vā asundaraṃ vā, so teneva yāpeti aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti. Ayamassa cīvare yathālābhasantoso. Atha pana pakatidubbalo vā hoti ābādhajarābhibhūto vā, garucīvaraṃ pārupanto kilamati, so sabhāgena bhikkhunā saddhiṃ taṃ parivattetvā lahukena yāpentopi santuṭṭhoyeva hoti. Ayamassa cīvare yathābalasantoso. Pakatidubbalādīnañhi garucīvarāni na phāsubhāvāvahāni sarīrakhedāvahāni ca hontīti payojanavasena anatricchatādivasena tāni parivattetvā lahukacīvaraparibhogo na santosavirodhīti. Aparo paṇītapaccayalābhī hoti, so paṭṭacīvarādīnaṃ aññataraṃ mahagghacīvaraṃ bahūni vā pana cīvarāni labhitvā ‘‘idaṃ therānaṃ cirapabbajitānaṃ, idaṃ bahussutānaṃ anurūpaṃ, idaṃ gilānānaṃ, idaṃ appalābhānaṃ hotū’’ti datvā tesaṃ purāṇacīvaraṃ vā saṅkārakūṭādito vā nantakāni uccinitvā tehi saṅghāṭiṃ katvā dhārentopi santuṭṭhova hoti. Ayamassa cīvare yathāsāruppasantoso. Mahagghañhi cīvaraṃ bahūni vā cīvarāni labhitvāpi tāni vissajjetvā tadaññassa gahaṇaṃ yathāsāruppanaye ṭhitattā na santosavirodhīti.

    ഇധ പന ഭിക്ഖു പിണ്ഡപാതം ലഭതി ലൂഖം വാ പണീതം വാ, സോ തേനേവ യാപേതി അഞ്ഞം ന പത്ഥേതി, ലഭന്തോപി ന ഗണ്ഹാതി. അയമസ്സ പിണ്ഡപാതേ യഥാലാഭസന്തോസോ. യോ പന അത്തനോ പകതിവിരുദ്ധം വാ ബ്യാധിവിരുദ്ധം വാ പിണ്ഡപാതം ലഭതി, യേനസ്സ പരിഭുത്തേന അഫാസു ഹോതി, സോ സഭാഗസ്സ ഭിക്ഖുനോ തം ദത്വാ തസ്സ ഹത്ഥതോ സപ്പായഭോജനം ഭുഞ്ജിത്വാ സമണധമ്മം കരോന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ പിണ്ഡപാതേ യഥാബലസന്തോസോ. അപരോ ബഹും പണീതം പിണ്ഡപാതം ലഭതി, സോ തം ചീവരം വിയ ചിരപബ്ബജിതബഹുസ്സുതഅപ്പലാഭഗിലാനാനം ദത്വാ തേസം വാ സേസകം പിണ്ഡായ വാ ചരിത്വാ മിസ്സകാഹാരം ഭുഞ്ജന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ പിണ്ഡപാതേ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോ.

    Idha pana bhikkhu piṇḍapātaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva yāpeti aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti. Ayamassa piṇḍapāte yathālābhasantoso. Yo pana attano pakativiruddhaṃ vā byādhiviruddhaṃ vā piṇḍapātaṃ labhati, yenassa paribhuttena aphāsu hoti, so sabhāgassa bhikkhuno taṃ datvā tassa hatthato sappāyabhojanaṃ bhuñjitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti. Ayamassa piṇḍapāte yathābalasantoso. Aparo bahuṃ paṇītaṃ piṇḍapātaṃ labhati, so taṃ cīvaraṃ viya cirapabbajitabahussutaappalābhagilānānaṃ datvā tesaṃ vā sesakaṃ piṇḍāya vā caritvā missakāhāraṃ bhuñjantopi santuṭṭhova hoti. Ayamassa piṇḍapāte yathāsāruppasantoso.

    ഇധ പന ഭിക്ഖു സേനാസനം ലഭതി മനാപം വാ അമനാപം വാ, സോ തേന നേവ സോമനസ്സം, ന പടിഘം ഉപ്പാദേതി, അന്തമസോ തിണസന്ഥരകേനപി യഥാലദ്ധേനേവ തുസ്സതി. അയമസ്സ സേനാസനേ യഥാലാഭസന്തോസോ. യോ പന അത്തനോ പകതിവിരുദ്ധം വാ ബ്യാധിവിരുദ്ധം വാ സേനാസനം ലഭതി, യത്ഥസ്സ വസതോ അഫാസു ഹോതി, സോ തം സഭാഗസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദത്വാ തസ്സ സന്തകേ സപ്പായസേനാസനേ വസന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ സേനാസനേ യഥാബലസന്തോസോ. അപരോ മഹാപുഞ്ഞോ ലേണമണ്ഡപകൂടാഗാരാദീനി ബഹൂനി പണീതസേനാസനാനി ലഭതി, സോ താനി ചീവരാദീനി വിയ ചിരപബ്ബജിതബഹുസ്സുതഅപ്പലാഭഗിലാനാനം ദത്വാ യത്ഥ കത്ഥചി വസന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ സേനാസനേ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോ. യോപി ‘‘ഉത്തമസേനാസനം നാമ പമാദട്ഠാനം, തത്ഥ നിസിന്നസ്സ ഥിനമിദ്ധം ഓക്കമതി, നിദ്ദാഭിഭൂതസ്സ പുന പടിബുജ്ഝതോ പാപവിതക്കാ പാതുഭവന്തീ’’തി പടിസഞ്ചിക്ഖിത്വാ താദിസം സേനാസനം പത്തമ്പി ന സമ്പടിച്ഛതി, സോ തം പടിക്ഖിപിത്വാ അബ്ഭോകാസരുക്ഖമൂലാദീസു വസന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമ്പിസ്സ സേനാസനേ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോ.

    Idha pana bhikkhu senāsanaṃ labhati manāpaṃ vā amanāpaṃ vā, so tena neva somanassaṃ, na paṭighaṃ uppādeti, antamaso tiṇasantharakenapi yathāladdheneva tussati. Ayamassa senāsane yathālābhasantoso. Yo pana attano pakativiruddhaṃ vā byādhiviruddhaṃ vā senāsanaṃ labhati, yatthassa vasato aphāsu hoti, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa santake sappāyasenāsane vasantopi santuṭṭhova hoti. Ayamassa senāsane yathābalasantoso. Aparo mahāpuñño leṇamaṇḍapakūṭāgārādīni bahūni paṇītasenāsanāni labhati, so tāni cīvarādīni viya cirapabbajitabahussutaappalābhagilānānaṃ datvā yattha katthaci vasantopi santuṭṭhova hoti. Ayamassa senāsane yathāsāruppasantoso. Yopi ‘‘uttamasenāsanaṃ nāma pamādaṭṭhānaṃ, tattha nisinnassa thinamiddhaṃ okkamati, niddābhibhūtassa puna paṭibujjhato pāpavitakkā pātubhavantī’’ti paṭisañcikkhitvā tādisaṃ senāsanaṃ pattampi na sampaṭicchati, so taṃ paṭikkhipitvā abbhokāsarukkhamūlādīsu vasantopi santuṭṭhova hoti. Ayampissa senāsane yathāsāruppasantoso.

    ഇധ പന ഭിക്ഖു ഭേസജ്ജം ലഭതി ലൂഖം വാ പണീതം വാ, സോ യം ലഭതി, തേനേവ തുസ്സതി അഞ്ഞം ന പത്ഥേതി, ലഭന്തോപി ന ഗണ്ഹാതി. അയമസ്സ ഗിലാനപച്ചയേ യഥാലാഭസന്തോസോ. യോ പന തേലേന അത്ഥികോ ഫാണിതം ലഭതി, സോ തം സഭാഗസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദത്വാ തസ്സ ഹത്ഥതോ തേലം ഗഹേത്വാ അഞ്ഞദേവ വാ പരിയേസിത്വാ ഭേസജ്ജം കരോന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ ഗിലാനപച്ചയേ യഥാബലസന്തോസോ. അപരോ മഹാപുഞ്ഞോ ബഹും തേലമധുഫാണിതാദിപണീതഭേസജ്ജം ലഭതി, സോ തം ചീവരം വിയ ചിരപബ്ബജിതബഹുസ്സുതഅപ്പലാഭഗിലാനാനം ദത്വാ തേസം ആഭതേന യേന കേനചി യാപേന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. യോ പന ഏകസ്മിം ഭാജനേ മുത്തഹരീതകം ഠപേത്വാ ഏകസ്മിം ചതുമധുരം ‘‘ഗണ്ഹ, ഭന്തേ, യദിച്ഛസീ’’തി വുച്ചമാനോ സചസ്സ തേസു അഞ്ഞതരേനപി രോഗോ വൂപസമ്മതി, അഥ ‘‘മുത്തഹരീതകം നാമ ബുദ്ധാദീഹി വണ്ണിത’’ന്തി ചതുമധുരം പടിക്ഖിപിത്വാ മുത്തഹരീതകേനേവ ഭേസജ്ജം കരോന്തോ പരമസന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ ഗിലാനപച്ചയേ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോ. ഏവം യഥാലാഭാദിവസേന തിപ്പഭേദോ സന്തോസോ ചതുന്നം പച്ചയാനം വസേന ദ്വാദസവിധോ ഹോതീതി വേദിതബ്ബോ.

    Idha pana bhikkhu bhesajjaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so yaṃ labhati, teneva tussati aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti. Ayamassa gilānapaccaye yathālābhasantoso. Yo pana telena atthiko phāṇitaṃ labhati, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa hatthato telaṃ gahetvā aññadeva vā pariyesitvā bhesajjaṃ karontopi santuṭṭhova hoti. Ayamassa gilānapaccaye yathābalasantoso. Aparo mahāpuñño bahuṃ telamadhuphāṇitādipaṇītabhesajjaṃ labhati, so taṃ cīvaraṃ viya cirapabbajitabahussutaappalābhagilānānaṃ datvā tesaṃ ābhatena yena kenaci yāpentopi santuṭṭhova hoti. Yo pana ekasmiṃ bhājane muttaharītakaṃ ṭhapetvā ekasmiṃ catumadhuraṃ ‘‘gaṇha, bhante, yadicchasī’’ti vuccamāno sacassa tesu aññatarenapi rogo vūpasammati, atha ‘‘muttaharītakaṃ nāma buddhādīhi vaṇṇita’’nti catumadhuraṃ paṭikkhipitvā muttaharītakeneva bhesajjaṃ karonto paramasantuṭṭhova hoti. Ayamassa gilānapaccaye yathāsāruppasantoso. Evaṃ yathālābhādivasena tippabhedo santoso catunnaṃ paccayānaṃ vasena dvādasavidho hotīti veditabbo.

    കാമവിതക്കബ്യാപാദവിതക്കവിഹിംസാവിതക്കാനം വസേന അകുസലവിതക്കത്തയം. നേക്ഖമ്മവിതക്കഅബ്യാപാദവിതക്കഅവിഹിം സാവിതക്കാനം വസേന കുസലവിതക്കത്തയം. സബ്ബകിലേസാപചയഭൂതായ വിവട്ടായാതി രാഗാദിസബ്ബകിലേസാനം അപചയഹേതുഭൂതായ നിബ്ബാനധാതുയാ. അട്ഠവീരിയാരമ്ഭവത്ഥുപാരിപൂരിയാതി അട്ഠന്നം വീരിയാരമ്ഭകാരണാനം പാരിപൂരിയാ. യഥാ തഥാ പഠമം പവത്തഅബ്ഭുസ്സഹനഞ്ഹി ഉപരി വീരിയാരമ്ഭസ്സ കാരണം ഹോതി. അനുരൂപപച്ചവേക്ഖണാസഹിതാനി ഹി അബ്ഭുസ്സഹനാനി തമ്മൂലകാനി വാ പച്ചവേക്ഖണാനി അട്ഠ വീരിയാരമ്ഭവത്ഥൂനീതി വേദിതബ്ബാനി. തഥാ ഹി –

    Kāmavitakkabyāpādavitakkavihiṃsāvitakkānaṃ vasena akusalavitakkattayaṃ. Nekkhammavitakkaabyāpādavitakkaavihiṃ sāvitakkānaṃ vasena kusalavitakkattayaṃ. Sabbakilesāpacayabhūtāya vivaṭṭāyāti rāgādisabbakilesānaṃ apacayahetubhūtāya nibbānadhātuyā. Aṭṭhavīriyārambhavatthupāripūriyāti aṭṭhannaṃ vīriyārambhakāraṇānaṃ pāripūriyā. Yathā tathā paṭhamaṃ pavattaabbhussahanañhi upari vīriyārambhassa kāraṇaṃ hoti. Anurūpapaccavekkhaṇāsahitāni hi abbhussahanāni tammūlakāni vā paccavekkhaṇāni aṭṭha vīriyārambhavatthūnīti veditabbāni. Tathā hi –

    ‘‘കമ്മം ഖോ മേ കത്തബ്ബം ഭവിസ്സതി, കമ്മം ഖോ പന മേ കരോന്തേന ന സുകരം ബുദ്ധാനം സാസനം മനസി കാതും, ഹന്ദാഹം വീരിയം ആരഭാമി അപ്പത്തസ്സ പത്തിയാ അനധിഗതസ്സ അധിഗമായ അസച്ഛികതസ്സ സച്ഛികിരിയായ. അഹം ഖോ കമ്മം അകാസിം, കമ്മം ഖോ പനാഹം കരോന്തോ നാസക്ഖിം ബുദ്ധാനം സാസനം മനസി കാതും, ഹന്ദാഹം വീരിയം ആരഭാമി…പേ॰… മഗ്ഗോ ഖോ മേ ഗന്തബ്ബോ ഭവിസ്സതി, മഗ്ഗം ഖോ പന മേ ഗച്ഛന്തേന ന സുകരം ബുദ്ധാനം സാസനം മനസി കാതും, ഹന്ദാഹം വീരിയം ആരഭാമി…പേ॰… അഹം ഖോ മഗ്ഗം അഗമാസിം, മഗ്ഗം ഖോ പനാഹം ഗച്ഛന്തോ നാസക്ഖിം ബുദ്ധാനം സാസനം മനസി കാതും, ഹന്ദാഹം വീരിയം ആരഭാമി…പേ॰… അഹം ഖോ ഗാമം വാ നിഗമം വാ പിണ്ഡായ ചരന്തോ നാലത്ഥം ലൂഖസ്സ വാ പണീതസ്സ വാ ഭോജനസ്സ യാവദത്ഥം പാരിപൂരിം, തസ്സ മേ കായോ ലഹുകോ കമ്മഞ്ഞോ, ഹന്ദാഹം വീരിയം ആരഭാമി…പേ॰… അഹം ഖോ ഗാമം വാ നിഗമം വാ പിണ്ഡായ ചരന്തോ അലത്ഥം ലൂഖസ്സ വാ പണീതസ്സ വാ ഭോജനസ്സ യാവദത്ഥം പാരിപൂരിം, തസ്സ മേ കായോ ബലവാ കമ്മഞ്ഞോ, ഹന്ദാഹം വീരിയം ആരഭാമി…പേ॰… ഉപ്പന്നോ ഖോ മേ അയം അപ്പമത്തകോ ആബാധോ, ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി, യം മേ ആബാധോ പവഡ്ഢേയ്യ, ഹന്ദാഹം വീരിയം ആരഭാമി…പേ॰… അഹം ഖോ ഗിലാനാ വുട്ഠിതോ അചിരവുട്ഠിതോ ഗേലഞ്ഞാ, ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി, യം മേ ആബാധോ പച്ചുദാവത്തേയ്യ, ഹന്ദാഹം വീരിയം ആരഭാമി അപ്പത്തസ്സ പത്തിയാ അനധിഗതസ്സ അധിഗമായ അസച്ഛികതസ്സ സച്ഛികിരിയായാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൩൫; അ॰ നി॰ ൮.൮൦) –

    ‘‘Kammaṃ kho me kattabbaṃ bhavissati, kammaṃ kho pana me karontena na sukaraṃ buddhānaṃ sāsanaṃ manasi kātuṃ, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Ahaṃ kho kammaṃ akāsiṃ, kammaṃ kho panāhaṃ karonto nāsakkhiṃ buddhānaṃ sāsanaṃ manasi kātuṃ, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi…pe… maggo kho me gantabbo bhavissati, maggaṃ kho pana me gacchantena na sukaraṃ buddhānaṃ sāsanaṃ manasi kātuṃ, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi…pe… ahaṃ kho maggaṃ agamāsiṃ, maggaṃ kho panāhaṃ gacchanto nāsakkhiṃ buddhānaṃ sāsanaṃ manasi kātuṃ, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi…pe… ahaṃ kho gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto nālatthaṃ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ, tassa me kāyo lahuko kammañño, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi…pe… ahaṃ kho gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto alatthaṃ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ, tassa me kāyo balavā kammañño, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi…pe… uppanno kho me ayaṃ appamattako ābādho, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ me ābādho pavaḍḍheyya, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi…pe… ahaṃ kho gilānā vuṭṭhito aciravuṭṭhito gelaññā, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ me ābādho paccudāvatteyya, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā’’ti (dī. ni. 3.335; a. ni. 8.80) –

    ഏവം പവത്തഅനുരൂപപച്ചവേക്ഖണാസഹിതാനി അബ്ഭുസ്സഹനാനി തമ്മൂലകാനി വാ പച്ചവേക്ഖണാനി അട്ഠ വീരിയാരമ്ഭവത്ഥൂനി നാമ.

    Evaṃ pavattaanurūpapaccavekkhaṇāsahitāni abbhussahanāni tammūlakāni vā paccavekkhaṇāni aṭṭha vīriyārambhavatthūni nāma.

    തദനുച്ഛവികം തദനുലോമികന്തി ഏത്ഥ -സദ്ദോ വക്ഖമാനാപേക്ഖോ ച അതീതാപേക്ഖോ ച ഹോതീതി ആഹ ‘‘യം ഇദാനി സിക്ഖാപദം പഞ്ഞപേസ്സതീ’’തിആദി. സബ്ബനാമാനി ഹി വക്ഖമാനവചനാനിപി ഹോന്തി പക്കന്തവചനാനിപി. സംവരപ്പഹാനപടിസംയുത്തന്തി പഞ്ചസംവരേഹി ചേവ പഞ്ചപഹാനേഹി ച പടിസംയുത്തം. പഞ്ചവിധോ ഹി സംവരോ സീലസംവരോ സതിസംവരോ ഞാണസംവരോ ഖന്തിസംവരോ വീരിയസംവരോതി. പഹാനമ്പി പഞ്ചവിധം തദങ്ഗപ്പഹാനം വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനം സമുച്ഛേദപ്പഹാനം പടിപ്പസ്സദ്ധിപ്പഹാനം നിസ്സരണപ്പഹാനന്തി.

    Tadanucchavikaṃ tadanulomikanti ettha ta-saddo vakkhamānāpekkho ca atītāpekkho ca hotīti āha ‘‘yaṃ idāni sikkhāpadaṃ paññapessatī’’tiādi. Sabbanāmāni hi vakkhamānavacanānipi honti pakkantavacanānipi. Saṃvarappahānapaṭisaṃyuttanti pañcasaṃvarehi ceva pañcapahānehi ca paṭisaṃyuttaṃ. Pañcavidho hi saṃvaro sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti. Pahānampi pañcavidhaṃ tadaṅgappahānaṃ vikkhambhanappahānaṃ samucchedappahānaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nissaraṇappahānanti.

    തത്ഥ ‘‘ഇമിനാ പാതിമോക്ഖസംവരേന ഉപേതോ ഹോതി സമുപേതോ’’തി (വിഭ॰ ൫൧൧) ഏവമാഗതോ പാതിമോക്ഖസംവരോ സീലസംവരോ നാമ, സോ ച അത്ഥതോ കായികവാചസികോ അവീതിക്കമോ. ‘‘രക്ഖതി ചക്ഖുന്ദ്രിയം, ചക്ഖുന്ദ്രിയേ സംവരം ആപജ്ജതീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൧൩; മ॰ നി॰ ൧.൨൯൫; സം॰ നി॰ ൪.൨൩൯; അ॰ നി॰ ൩.൧൬) ഏവമാഗതാ ഇന്ദ്രിയാരക്ഖാ സതിസംവരോ, സാ ച അത്ഥതോ തഥാപവത്താ സതി ഏവ. ‘‘സോതാനം സംവരം ബ്രൂമി, പഞ്ഞായേതേ പിധീയരേ’’തി (സു॰ നി॰ ൧൦൪൧; നേത്തി॰ ൧൧) ഏവമാഗതോ ഞാണസംവരോ. ഏത്ഥ ഹി ‘‘സോതാനം സംവരം ബ്രൂമീ’’തി വത്വാ ‘‘പഞ്ഞായേതേ പിധീയരേ’’തി വചനതോ സോതസങ്ഖാതാനം തണ്ഹാദിട്ഠിദുച്ചരിതഅവിജ്ജാദികിലേസാനം സമുച്ഛേദകഞാണം പിദഹനട്ഠേന സംവരോതി വുത്തം. ‘‘ഖമോ ഹോതി സീതസ്സ ഉണ്ഹസ്സാ’’തിഏവമാഗതാ (മ॰ നി॰ ൧.൨൪; മ॰ നി॰ ൩.൧൫൯; അ॰ നി॰ ൪.൧൧൪) അധിവാസനാ ഖന്തിസംവരോ, സാ ച അത്ഥതോ തഥാപവത്താ ഖന്ധാ അദോസോ വാ. പഞ്ഞാതി ഏകേ, തം ന ഗഹേതബ്ബം. ‘‘ഉപ്പന്നം കാമവിതക്കം നാധിവാസേതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൬) ഏവമാഗതം കാമവിതക്കാദീനം വിനോദനവസേന പവത്തം വീരിയമേവ വീരിയസംവരോ. സബ്ബോ ചായം സംവരോ യഥാസകം സംവരിതബ്ബാനം ദുസ്സീല്യസങ്ഖാതാനം കായവചീദുച്ചരിതാനം മുട്ഠസ്സച്ചസങ്ഖാതസ്സ പമാദസ്സ അഭിജ്ഝാദീനം വാ അക്ഖന്തി അഞ്ഞാണകോസജ്ജാനഞ്ച സംവരണതോ പിദഹനതോ ഛാദനതോ ‘‘സംവരോ’’തി വുച്ചതി. സംവരതീതി സംവരോ, പിദഹതി നിവാരേതി പവത്തിതും ന ദേതീതി അത്ഥോ. പച്ചയസമവായേ ഉപ്പജ്ജനാരഹാനം കായദുച്ചരിതാദീനം തഥാ തഥാ അനുപ്പാദനമേവ ഹി ഇധ സംവരണം നാമ. ഏവം താവ പഞ്ചവിധോ സംവരോ വേദിതബ്ബോ.

    Tattha ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto’’ti (vibha. 511) evamāgato pātimokkhasaṃvaro sīlasaṃvaro nāma, so ca atthato kāyikavācasiko avītikkamo. ‘‘Rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (dī. ni. 1.213; ma. ni. 1.295; saṃ. ni. 4.239; a. ni. 3.16) evamāgatā indriyārakkhā satisaṃvaro, sā ca atthato tathāpavattā sati eva. ‘‘Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhīyare’’ti (su. ni. 1041; netti. 11) evamāgato ñāṇasaṃvaro. Ettha hi ‘‘sotānaṃ saṃvaraṃ brūmī’’ti vatvā ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti vacanato sotasaṅkhātānaṃ taṇhādiṭṭhiduccaritaavijjādikilesānaṃ samucchedakañāṇaṃ pidahanaṭṭhena saṃvaroti vuttaṃ. ‘‘Khamo hoti sītassa uṇhassā’’tievamāgatā (ma. ni. 1.24; ma. ni. 3.159; a. ni. 4.114) adhivāsanā khantisaṃvaro, sā ca atthato tathāpavattā khandhā adoso vā. Paññāti eke, taṃ na gahetabbaṃ. ‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’ti (ma. ni. 1.26) evamāgataṃ kāmavitakkādīnaṃ vinodanavasena pavattaṃ vīriyameva vīriyasaṃvaro. Sabbo cāyaṃ saṃvaro yathāsakaṃ saṃvaritabbānaṃ dussīlyasaṅkhātānaṃ kāyavacīduccaritānaṃ muṭṭhassaccasaṅkhātassa pamādassa abhijjhādīnaṃ vā akkhanti aññāṇakosajjānañca saṃvaraṇato pidahanato chādanato ‘‘saṃvaro’’ti vuccati. Saṃvaratīti saṃvaro, pidahati nivāreti pavattituṃ na detīti attho. Paccayasamavāye uppajjanārahānaṃ kāyaduccaritādīnaṃ tathā tathā anuppādanameva hi idha saṃvaraṇaṃ nāma. Evaṃ tāva pañcavidho saṃvaro veditabbo.

    തേന തേന ഗുണങ്ഗേന തസ്സ തസ്സ അഗുണങ്ഗസ്സ പഹാനം തദങ്ഗപ്പഹാനം. നാമരൂപപരിച്ഛേദാദീസു ഹി വിപസ്സനാഞാണേസു പടിപക്ഖഭാവതോ ദീപാലോകേനേവ തമസ്സ നാമരൂപവവത്ഥാനേന സക്കായദിട്ഠിയാ, പച്ചയപരിഗ്ഗഹേന അഹേതുവിസമഹേതുദിട്ഠീനം, തസ്സേവ അപരഭാഗേ ഉപ്പന്നേന കങ്ഖാവിതരണേന കഥംകഥീഭാവസ്സ, കലാപസമ്മസനേന ‘‘അഹം മമാ’’തി ഗാഹസ്സ, മഗ്ഗാമഗ്ഗവവത്ഥാനേന അമഗ്ഗേ മഗ്ഗസഞ്ഞായ, ഉദയദസ്സനേന ഉച്ഛേദദിട്ഠിയാ, വയദസ്സനേന സസ്സതദിട്ഠിയാ, ഭയദസ്സനേന സഭയേ അഭയസഞ്ഞായാതിആദിനാ നയേന തേന തേന വിപസ്സനാഞാണേന തസ്സ തസ്സ അഗുണങ്ഗസ്സ പഹാനം തദങ്ഗപ്പഹാനന്തി വേദിതബ്ബം. യം പന ഉപചാരപ്പനാഭേദേന സമാധിനാ പവത്തിനിവാരണതോ ഘടപ്പഹാരേനേവ ഉദകപിട്ഠേ സേവാലസ്സ തേസം തേസം നീവരണാദിധമ്മാനം പഹാനം, ഏതം വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനം നാമ. വിക്ഖമ്ഭനമേവ പഹാനം വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനം. യം ചതുന്നം അരിയമഗ്ഗാനം ഭാവിതത്താ തംതംമഗ്ഗവതോ അത്തനോ സന്താനേ ‘‘ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായാ’’തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൨൭൭) നയേന വുത്തസ്സ സമുദയപക്ഖിയസ്സ കിലേസഗണസ്സ അച്ചന്തം അപ്പവത്തിഭാവേന പഹാനം, ഇദം സമുച്ഛേദപ്പഹാനം നാമ. യം പന ഫലക്ഖണേ പടിപ്പസ്സദ്ധത്തം വൂപസന്തതാ കിലേസാനം, ഏതം പടിപ്പസ്സദ്ധിപ്പഹാനം നാമ. യം സബ്ബസങ്ഖതനിസ്സടത്താ പഹീനസബ്ബസങ്ഖതം നിബ്ബാനം, ഏതം നിസ്സരണപ്പഹാനം നാമ. സബ്ബമ്പി ചേതം ചാഗട്ഠേന പഹാനന്തി വുച്ചതി. ഏവമിമേഹി യഥാവുത്തസംവരേഹി ചേവ പഹാനേഹി ച പടിസംയുത്താ ധമ്മദേസനാ ‘‘സംവരപ്പഹാനപടിസംയുത്താ’’തി വേദിതബ്ബാ.

    Tena tena guṇaṅgena tassa tassa aguṇaṅgassa pahānaṃ tadaṅgappahānaṃ. Nāmarūpaparicchedādīsu hi vipassanāñāṇesu paṭipakkhabhāvato dīpālokeneva tamassa nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, tasseva aparabhāge uppannena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathībhāvassa, kalāpasammasanena ‘‘ahaṃ mamā’’ti gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāyātiādinā nayena tena tena vipassanāñāṇena tassa tassa aguṇaṅgassa pahānaṃ tadaṅgappahānanti veditabbaṃ. Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattinivāraṇato ghaṭappahāreneva udakapiṭṭhe sevālassa tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ, etaṃ vikkhambhanappahānaṃ nāma. Vikkhambhanameva pahānaṃ vikkhambhanappahānaṃ. Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano santāne ‘‘diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā (dha. sa. 277) nayena vuttassa samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa accantaṃ appavattibhāvena pahānaṃ, idaṃ samucchedappahānaṃ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ vūpasantatā kilesānaṃ, etaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nāma. Yaṃ sabbasaṅkhatanissaṭattā pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ, etaṃ nissaraṇappahānaṃ nāma. Sabbampi cetaṃ cāgaṭṭhena pahānanti vuccati. Evamimehi yathāvuttasaṃvarehi ceva pahānehi ca paṭisaṃyuttā dhammadesanā ‘‘saṃvarappahānapaṭisaṃyuttā’’ti veditabbā.

    അസുത്തന്തവിനിബദ്ധന്തി സുത്തന്തേസു അനിബദ്ധം, പാളിഅനാരുള്ഹന്തി അത്ഥോ. പകിണ്ണകധമ്മദേസനാ ഹി സങ്ഗഹം ന ആരോഹതി. വുത്തമേവത്ഥം പകാസേന്തോ ആഹ ‘‘പാളിവിനിമുത്ത’’ന്തി. അഥ വാ അസുത്തന്തവിനിബദ്ധന്തി സുത്താഭിധമ്മപാളിം അനാരുള്ഹഭാവം സന്ധായ വുത്തം, പാളിവിനിമുത്തന്തി വിനയപാളിം അനാരുള്ഹഭാവം സന്ധായ. ഓക്കന്തികധമ്മദേസനാ നാമ ഞാണേന അനുപവിസിത്വാ അന്തരാ കഥിയമാനാ ധമ്മദേസനാ, പടിക്ഖിപനാധിപ്പായാ ഭദ്ദാലിത്ഥേരസദിസാ. സമ്പരേതബ്ബതോ പേച്ച ഗന്തബ്ബതോ സമ്പരായോ, പരലോകോ. തത്ഥ ഭവം സമ്പരായികം. വട്ടഭയേന തജ്ജേന്തോതി ‘‘ഏവം ദുസ്സീലാ നിരയാദീസു ദുക്ഖം പാപുണന്തീ’’തി തജ്ജേന്തോ. ദീഘനികായപ്പമാണമ്പി മജ്ഝിമനികായപ്പമാണമ്പി ധമ്മദേസനം കരോതീതി ‘‘തേന ഖണേന തേന മുഹുത്തേന കഥം ഭഗവാ താവമഹന്തം ധമ്മദേസനം കരോതീ’’തി ന വത്തബ്ബം. യാവതാ ഹി ലോകിയമഹാജനാ ഏകം പദം കഥേന്തി, താവ ആനന്ദത്ഥേരോ അട്ഠ പദാനി കഥേതി. ആനന്ദത്ഥേരേ പന ഏകം പദം കഥേന്തേയേവ ഭഗവാ സോളസ പദാനി കഥേതി. ഇമിനാ നയേന ലോകിയജനസ്സ ഏകപദുച്ചാരണക്ഖണേ ഭഗവാ അട്ഠവീസസതം പദാനി കഥേതി. കസ്മാ? ഭഗവതോ ഹി ജിവ്ഹാ മുദു, ദന്താവരണം സുഫുസിതം, വചനം അഗളിതം, ഭവങ്ഗപരിവാസോ ലഹുകോ, തസ്മാ സചേ ഏകോ ഭിക്ഖു കായാനുപസ്സനം പുച്ഛതി, അഞ്ഞോ വേദനാനുപസ്സനം, അഞ്ഞോ ചിത്താനുപസ്സനം, അഞ്ഞോ ധമ്മാനുപസ്സനം, ‘‘ഇമിനാ പുട്ഠേ അഹം പുച്ഛിസ്സാമീ’’തി ഏകോ ഏകം ന ഓലോകേതി, ഏവം സന്തേപി തേസം ഭിക്ഖൂനം ‘‘അയം പഠമം പുച്ഛി, അയം ദുതിയ’’ന്തിആദിനാ പുച്ഛനവാരോ താദിസസ്സ പഞ്ഞവതോ പഞ്ഞായതി സുഖുമസ്സ അന്തരസ്സ ലബ്ഭനതോ. ബുദ്ധാനം പന ദേസനാവാരോ അഞ്ഞേസം ന പഞ്ഞായതേവ അച്ഛരാസങ്ഘാതമത്തേ ഖണേ അനേകകോടിസഹസ്സചിത്തപ്പവത്തിസമ്ഭവതോ. ദള്ഹധമ്മേന ധനുഗ്ഗഹേന ഖിത്തസരസ്സ വിദത്ഥിചതുരങ്ഗുലം താലച്ഛായം അതിക്കമനതോ പുരേതരംയേവ ഭഗവാ ചുദ്ദസവിധേന കായാനുപസ്സനം, നവവിധേന വേദനാനുപസ്സനം, സോളസവിധേന ചിത്താനുപസ്സനം, പഞ്ചവിധേന ധമ്മാനുപസ്സനം കഥേതി. തിട്ഠന്തു വാ ഏതേ ചത്താരോ, സചേ ഹി അഞ്ഞേ ചത്താരോ സമ്മപ്പധാനേസു, അഞ്ഞേ ഇദ്ധിപാദേസു, അഞ്ഞേ പഞ്ചിന്ദ്രിയേസു, അഞ്ഞേ പഞ്ചബലേസു, അഞ്ഞേ സത്തബോജ്ഝങ്ഗേസു, അഞ്ഞേ അട്ഠമഗ്ഗങ്ഗേസു പഞ്ഹേ പുച്ഛേയ്യും, തമ്പി ഭഗവാ കഥേയ്യ. തിട്ഠന്തു വാ ഏതേ അട്ഠ, സചേ അഞ്ഞേ സത്തതിംസ ജനാ ബോധിപക്ഖിയേസു പഞ്ഹേ പുച്ഛേയ്യും, തമ്പി ഭഗവാ താവദേവ കഥേയ്യ.

    Asuttantavinibaddhanti suttantesu anibaddhaṃ, pāḷianāruḷhanti attho. Pakiṇṇakadhammadesanā hi saṅgahaṃ na ārohati. Vuttamevatthaṃ pakāsento āha ‘‘pāḷivinimutta’’nti. Atha vā asuttantavinibaddhanti suttābhidhammapāḷiṃ anāruḷhabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, pāḷivinimuttanti vinayapāḷiṃ anāruḷhabhāvaṃ sandhāya. Okkantikadhammadesanā nāma ñāṇena anupavisitvā antarā kathiyamānā dhammadesanā, paṭikkhipanādhippāyā bhaddālittherasadisā. Samparetabbato pecca gantabbato samparāyo, paraloko. Tattha bhavaṃ samparāyikaṃ. Vaṭṭabhayena tajjentoti ‘‘evaṃ dussīlā nirayādīsu dukkhaṃ pāpuṇantī’’ti tajjento. Dīghanikāyappamāṇampi majjhimanikāyappamāṇampi dhammadesanaṃ karotīti ‘‘tena khaṇena tena muhuttena kathaṃ bhagavā tāvamahantaṃ dhammadesanaṃ karotī’’ti na vattabbaṃ. Yāvatā hi lokiyamahājanā ekaṃ padaṃ kathenti, tāva ānandatthero aṭṭha padāni katheti. Ānandatthere pana ekaṃ padaṃ kathenteyeva bhagavā soḷasa padāni katheti. Iminā nayena lokiyajanassa ekapaduccāraṇakkhaṇe bhagavā aṭṭhavīsasataṃ padāni katheti. Kasmā? Bhagavato hi jivhā mudu, dantāvaraṇaṃ suphusitaṃ, vacanaṃ agaḷitaṃ, bhavaṅgaparivāso lahuko, tasmā sace eko bhikkhu kāyānupassanaṃ pucchati, añño vedanānupassanaṃ, añño cittānupassanaṃ, añño dhammānupassanaṃ, ‘‘iminā puṭṭhe ahaṃ pucchissāmī’’ti eko ekaṃ na oloketi, evaṃ santepi tesaṃ bhikkhūnaṃ ‘‘ayaṃ paṭhamaṃ pucchi, ayaṃ dutiya’’ntiādinā pucchanavāro tādisassa paññavato paññāyati sukhumassa antarassa labbhanato. Buddhānaṃ pana desanāvāro aññesaṃ na paññāyateva accharāsaṅghātamatte khaṇe anekakoṭisahassacittappavattisambhavato. Daḷhadhammena dhanuggahena khittasarassa vidatthicaturaṅgulaṃ tālacchāyaṃ atikkamanato puretaraṃyeva bhagavā cuddasavidhena kāyānupassanaṃ, navavidhena vedanānupassanaṃ, soḷasavidhena cittānupassanaṃ, pañcavidhena dhammānupassanaṃ katheti. Tiṭṭhantu vā ete cattāro, sace hi aññe cattāro sammappadhānesu, aññe iddhipādesu, aññe pañcindriyesu, aññe pañcabalesu, aññe sattabojjhaṅgesu, aññe aṭṭhamaggaṅgesu pañhe puccheyyuṃ, tampi bhagavā katheyya. Tiṭṭhantu vā ete aṭṭha, sace aññe sattatiṃsa janā bodhipakkhiyesu pañhe puccheyyuṃ, tampi bhagavā tāvadeva katheyya.

    മൂലം നിസ്സയോ പതിട്ഠാതി പച്ഛിമം പച്ഛിമം പഠമസ്സ പഠമസ്സ വേവചനന്തി ദട്ഠബ്ബം. തത്ഥ പതിട്ഠാതി സമ്പയോഗവസേന ഉപനിസ്സയവസേന ച ഓകാസഭാവോ. സിക്ഖാസങ്ഖാതാനഞ്ഹി അവസേസകുസലധമ്മാനം മേഥുനവിരതിസമ്പയോഗവസേന വാ പതിട്ഠാ സിയാ ഉപനിസ്സയഭാവേന വാ. തേനേവാഹ ‘‘മേഥുനസംവരോ ഹീ’’തിആദി. വുത്തത്ഥവസേനാതി പതിട്ഠാഅധിഗമൂപായവസേന. സിക്ഖാപദവിഭങ്ഗേ നിദ്ദിട്ഠവിരതിചേതനാ തംസമ്പയുത്തധമ്മാ ച സിക്ഖാപദന്തി ദസ്സേതുകാമോ ആഹ – ‘‘അയഞ്ച അത്ഥോ സിക്ഖാപദവിഭങ്ഗേ വുത്തനയേന വേദിതബ്ബോ’’തി. സിക്ഖാപദവിഭങ്ഗേ ഹി വിരതിആദയോ ധമ്മാ നിപ്പരിയായതോ പരിയായതോ ച ‘‘സിക്ഖാപദ’’ന്തി വുത്താ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Mūlaṃ nissayo patiṭṭhāti pacchimaṃ pacchimaṃ paṭhamassa paṭhamassa vevacananti daṭṭhabbaṃ. Tattha patiṭṭhāti sampayogavasena upanissayavasena ca okāsabhāvo. Sikkhāsaṅkhātānañhi avasesakusaladhammānaṃ methunaviratisampayogavasena vā patiṭṭhā siyā upanissayabhāvena vā. Tenevāha ‘‘methunasaṃvaro hī’’tiādi. Vuttatthavasenāti patiṭṭhāadhigamūpāyavasena. Sikkhāpadavibhaṅge niddiṭṭhaviraticetanā taṃsampayuttadhammā ca sikkhāpadanti dassetukāmo āha – ‘‘ayañca attho sikkhāpadavibhaṅge vuttanayena veditabbo’’ti. Sikkhāpadavibhaṅge hi viratiādayo dhammā nippariyāyato pariyāyato ca ‘‘sikkhāpada’’nti vuttā. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘തത്ഥ കതമം കാമേസുമിച്ഛാചാരാ വേരമണീ സിക്ഖാപദം? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതം ഞാണസമ്പയുത്തം കാമേസുമിച്ഛാചാരാ വിരമന്തസ്സ, യാ തസ്മിം സമയേ കാമേസുമിച്ഛാചാരാ ആരതി വിരതി പടിവിരതി വേരമണീ അകിരിയാ അകരണം അനജ്ഝാപത്തി വേലാനതിക്കമോ സേതുഘാതോ, ഇദം വുച്ചതി കാമേസുമിച്ഛാചാരാ വേരമണീ സിക്ഖാപദം. അവസേസാ ധമ്മാ വേരമണിയാ സമ്പയുത്താ.

    ‘‘Tattha katamaṃ kāmesumicchācārā veramaṇī sikkhāpadaṃ? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ kāmesumicchācārā viramantassa, yā tasmiṃ samaye kāmesumicchācārā ārati virati paṭivirati veramaṇī akiriyā akaraṇaṃ anajjhāpatti velānatikkamo setughāto, idaṃ vuccati kāmesumicchācārā veramaṇī sikkhāpadaṃ. Avasesā dhammā veramaṇiyā sampayuttā.

    ‘‘തത്ഥ കതമം കാമേസുമിച്ഛാചാരാ വേരമണീ സിക്ഖാപദം? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതം ഞാണസമ്പയുത്തം കാമേസുമിച്ഛാചാരാ വിരമന്തസ്സ, യാ തസ്മിം സമയേ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ ചേതയിതത്തം, ഇദം വുച്ചതി കാമേസുമിച്ഛാചാരാ വേരമണീ സിക്ഖാപദം. അവസേസാ ധമ്മാ ചേതനായ സമ്പയുത്താ.

    ‘‘Tattha katamaṃ kāmesumicchācārā veramaṇī sikkhāpadaṃ? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ kāmesumicchācārā viramantassa, yā tasmiṃ samaye cetanā sañcetanā cetayitattaṃ, idaṃ vuccati kāmesumicchācārā veramaṇī sikkhāpadaṃ. Avasesā dhammā cetanāya sampayuttā.

    ‘‘തത്ഥ കതമം കാമേസുമിച്ഛാചാരാ വേരമണീ സിക്ഖാപദം? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതം ഞാണസമ്പയുത്തം കാമേസുമിച്ഛാചാരാ വിരമന്തസ്സ, യോ തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ…പേ॰… പഗ്ഗാഹോ അവിക്ഖേപോ, ഇദം വുച്ചതി കാമേസുമിച്ഛാചാരാ വേരമണീ സിക്ഖാപദ’’ന്തി (വിഭ॰ ൭൦൬).

    ‘‘Tattha katamaṃ kāmesumicchācārā veramaṇī sikkhāpadaṃ? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ kāmesumicchācārā viramantassa, yo tasmiṃ samaye phasso…pe… paggāho avikkhepo, idaṃ vuccati kāmesumicchācārā veramaṇī sikkhāpada’’nti (vibha. 706).

    ഏത്ഥ ഹി യസ്മാ ന കേവലം വിരതിയേവ സിക്ഖാപദം, ചേതനാപി സിക്ഖാപദമേവ, തസ്മാ തം ദസ്സേതും ദുതിയനയോ വുത്തോ. യസ്മാ ച ന കേവലം ഏതേയേവ ദ്വേ ധമ്മാ സിക്ഖാപദം, ചേതനാസമ്പയുത്താ പന പരോപണ്ണാസ ധമ്മാപി സിക്ഖിതബ്ബകോട്ഠാസതോ സിക്ഖാപദമേവ, തസ്മാ തതിയനയോ ദസ്സിതോ. ദുവിധഞ്ഹി സിക്ഖാപദം നിപ്പരിയായസിക്ഖാപദം പരിയായസിക്ഖാപദന്തി. തത്ഥ വിരതി നിപ്പരിയായസിക്ഖാപദം. സാ ഹി ‘‘പാണാതിപാതാ വേരമണീ’’തി പാളിയം ആഗതാ, നോ ചേതനാ. വിരമന്തോ ച തായ ഏവ തതോ തതോ വിരമതി, ന ചേതനായ, ചേതനമ്പി പന ആഹരിത്വാ ദസ്സേതി, തഥാ സേസചേതനാസമ്പയുത്തധമ്മേ. തസ്മാ ചേതനാ ചേവ അവസേസസമ്പയുത്തധമ്മാ ച പരിയായസിക്ഖാപദന്തി വേദിതബ്ബം.

    Ettha hi yasmā na kevalaṃ viratiyeva sikkhāpadaṃ, cetanāpi sikkhāpadameva, tasmā taṃ dassetuṃ dutiyanayo vutto. Yasmā ca na kevalaṃ eteyeva dve dhammā sikkhāpadaṃ, cetanāsampayuttā pana paropaṇṇāsa dhammāpi sikkhitabbakoṭṭhāsato sikkhāpadameva, tasmā tatiyanayo dassito. Duvidhañhi sikkhāpadaṃ nippariyāyasikkhāpadaṃ pariyāyasikkhāpadanti. Tattha virati nippariyāyasikkhāpadaṃ. Sā hi ‘‘pāṇātipātā veramaṇī’’ti pāḷiyaṃ āgatā, no cetanā. Viramanto ca tāya eva tato tato viramati, na cetanāya, cetanampi pana āharitvā dasseti, tathā sesacetanāsampayuttadhamme. Tasmā cetanā ceva avasesasampayuttadhammā ca pariyāyasikkhāpadanti veditabbaṃ.

    ഇദാനി ന കേവലം ഇധ വിരതിആദയോ ധമ്മാവ സിക്ഖാപദം, അഥ ഖോ തദത്ഥജോതികാ പഞ്ഞത്തിപീതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അപിചാ’’തിആദി. ‘‘യോ തത്ഥ നാമകായോ പദകായോതി ഇദം മഹാഅട്ഠകഥായം വുത്ത’’ന്തി വദന്തി. നാമകായോതി നാമസമൂഹോ നാമപണ്ണത്തിയേവ. പദനിരുത്തിബ്യഞ്ജനാനി നാമവേവചനാനേവ ‘‘നാമം നാമകമ്മം നാമനിരുത്തീ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൧൩൧൩-൧൩൧൫) വിയ. സിക്ഖാകോട്ഠാസോതി വിരതിആദയോവ വുത്താ, തദത്ഥജോതകം വചനമ്പി സിക്ഖാപദന്തി ഇദമ്പി ഏത്ഥ ലബ്ഭതേവ.

    Idāni na kevalaṃ idha viratiādayo dhammāva sikkhāpadaṃ, atha kho tadatthajotikā paññattipīti dassento āha ‘‘apicā’’tiādi. ‘‘Yo tattha nāmakāyo padakāyoti idaṃ mahāaṭṭhakathāyaṃ vutta’’nti vadanti. Nāmakāyoti nāmasamūho nāmapaṇṇattiyeva. Padaniruttibyañjanāni nāmavevacanāneva ‘‘nāmaṃ nāmakammaṃ nāmaniruttī’’tiādīsu (dha. sa. 1313-1315) viya. Sikkhākoṭṭhāsoti viratiādayova vuttā, tadatthajotakaṃ vacanampi sikkhāpadanti idampi ettha labbhateva.

    അത്ഥവസേതി വുദ്ധിവിസേസേ ആനിസംസവിസേസേ. തേസം പന സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തികാരണത്താ ആഹ ‘‘ദസ കാരണവസേ’’തി, ദസ കാരണവിസേസേതി അത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘ഹിതവിസേസേ’’തി. അത്ഥോയേവ വാ അത്ഥവസോ, ദസ അത്ഥേ ദസ കാരണാനീതി വുത്തം ഹോതി. അഥ വാ അത്ഥോ ഫലം തദധീനവുത്തിതായ വസോ ഏതസ്സാതി അത്ഥവസോ, ഹേതൂതി ഏവമ്പേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. സുട്ഠു ദേവാതി ഇദം രാജന്തേപുരപ്പവേസനസിക്ഖാപദേ (പാചി॰ ൪൯൪ ആദയോ) വുത്തം. ‘‘യേ മമ സോതബ്ബം സദ്ദഹാതബ്ബം മഞ്ഞിസ്സന്തി, തേസം തം അസ്സ ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായാ’’തി വുത്തത്താ ‘‘യോ ച തഥാഗതസ്സ വചനം സമ്പടിച്ഛതി, തസ്സ തം ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ ഹോതീ’’തി വുത്തം. അസമ്പടിച്ഛനേ ആദീനവന്തി ഭദ്ദാലിസുത്തേ (മ॰ നി॰ ൨.൧൩൪ ആദയോ) വിയ അസമ്പടിച്ഛനേ ആദീനവം ദസ്സേത്വാ. സുഖവിഹാരാഭാവേ സഹജീവമാനസ്സ അഭാവതോ സഹജീവിതാപി സുഖവിഹാരോവ വുത്തോ. സുഖവിഹാരോ നാമ ചതുന്നം ഇരിയാപഥവിഹാരാനം ഫാസുതാ.

    Atthavaseti vuddhivisese ānisaṃsavisese. Tesaṃ pana sikkhāpadapaññattikāraṇattā āha ‘‘dasa kāraṇavase’’ti, dasa kāraṇaviseseti attho. Tenāha ‘‘hitavisese’’ti. Atthoyeva vā atthavaso, dasa atthe dasa kāraṇānīti vuttaṃ hoti. Atha vā attho phalaṃ tadadhīnavuttitāya vaso etassāti atthavaso, hetūti evampettha attho daṭṭhabbo. Suṭṭhu devāti idaṃ rājantepurappavesanasikkhāpade (pāci. 494 ādayo) vuttaṃ. ‘‘Ye mama sotabbaṃ saddahātabbaṃ maññissanti, tesaṃ taṃ assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti vuttattā ‘‘yo ca tathāgatassa vacanaṃ sampaṭicchati, tassa taṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya hotī’’ti vuttaṃ. Asampaṭicchane ādīnavanti bhaddālisutte (ma. ni. 2.134 ādayo) viya asampaṭicchane ādīnavaṃ dassetvā. Sukhavihārābhāve sahajīvamānassa abhāvato sahajīvitāpi sukhavihārova vutto. Sukhavihāro nāma catunnaṃ iriyāpathavihārānaṃ phāsutā.

    മങ്കുതന്തി നിത്തേജഭാവം. ധമ്മേനാതിആദീസു ധമ്മോതി ഭൂതം വത്ഥു. വിനയോതി ചോദനാ ചേവ സാരണാ ച. സത്ഥുസാസനന്തി ഞത്തിസമ്പദാ ചേവ അനുസ്സാവനസമ്പദാ ച. പിയസീലാനന്തി സിക്ഖാകാമാനം. തേസഞ്ഹി സീലം പിയം ഹോതി. തേനേവാഹ ‘‘സിക്ഖത്തയപാരിപൂരിയാ ഘടമാനാ’’തി. സന്ദിട്ഠമാനാതി സംസയം ആപജ്ജമാനാ. ഉബ്ബാള്ഹാ ഹോന്തീതി പീളിതാ ഹോന്തി. സങ്ഘകമ്മാനീതി സതിപി ഉപോസഥപവാരണാനം സങ്ഘകമ്മഭാവേ ഗോബലിബദ്ദഞായേന ഉപോസഥം പവാരണഞ്ച ഠപേത്വാ ഉപസമ്പദാദിസേസസങ്ഘകമ്മാനം ഗഹണം വേദിതബ്ബം. സമഗ്ഗാനം ഭാവോ സാമഗ്ഗീ.

    Maṅkutanti nittejabhāvaṃ. Dhammenātiādīsu dhammoti bhūtaṃ vatthu. Vinayoti codanā ceva sāraṇā ca. Satthusāsananti ñattisampadā ceva anussāvanasampadā ca. Piyasīlānanti sikkhākāmānaṃ. Tesañhi sīlaṃ piyaṃ hoti. Tenevāha ‘‘sikkhattayapāripūriyā ghaṭamānā’’ti. Sandiṭṭhamānāti saṃsayaṃ āpajjamānā. Ubbāḷhā hontīti pīḷitā honti. Saṅghakammānīti satipi uposathapavāraṇānaṃ saṅghakammabhāve gobalibaddañāyena uposathaṃ pavāraṇañca ṭhapetvā upasampadādisesasaṅghakammānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Samaggānaṃ bhāvo sāmaggī.

    ‘‘ന വോ അഹം, ചുന്ദ, ദിട്ഠധമ്മികാനംയേവ ആസവാനം സംവരായ ധമ്മം ദേസേമീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൧൮൨) ഏത്ഥ വിവാദമൂലഭൂതാ കിലേസാ ആസവാതി ആഗതാ.

    ‘‘Na vo ahaṃ, cunda, diṭṭhadhammikānaṃyeva āsavānaṃ saṃvarāya dhammaṃ desemī’’ti (dī. ni. 3.182) ettha vivādamūlabhūtā kilesā āsavāti āgatā.

    ‘‘യേന ദേവൂപപത്യസ്സ, ഗന്ധബ്ബോ വാ വിഹങ്ഗമോ;

    ‘‘Yena devūpapatyassa, gandhabbo vā vihaṅgamo;

    യക്ഖത്തം യേന ഗച്ഛേയ്യം, മനുസ്സത്തഞ്ച അബ്ബജേ;

    Yakkhattaṃ yena gaccheyyaṃ, manussattañca abbaje;

    തേ മയ്ഹം ആസവാ ഖീണാ, വിദ്ധസ്താ വിനളീകതാ’’തി. (അ॰ നി॰ ൪.൩൬) –

    Te mayhaṃ āsavā khīṇā, viddhastā vinaḷīkatā’’ti. (a. ni. 4.36) –

    ഏത്ഥ തേഭൂമകം കമ്മം അവസേസാ ച അകുസലാ ധമ്മാ. ഇധ പന പരൂപവാദവിപ്പടിസാരവധബന്ധാദയോ ചേവ അപായദുക്ഖഭൂതാ ച നാനപ്പകാരാ ഉപദ്ദവാ ആസവാതി ആഹ – ‘‘അസംവരേ ഠിതേന തസ്മിംയേവ അത്തഭാവേ പത്തബ്ബാ’’തിആദി. യദി ഹി ഭഗവാ സിക്ഖാപദം ന പഞ്ഞപേയ്യ, തതോ അസദ്ധമ്മപടിസേവനഅദിന്നാദാനപാണാതിപാതാദിഹേതു യേ ഉപ്പജ്ജേയ്യും പരൂപവാദാദയോ ദിട്ഠധമ്മികാ നാനപ്പകാരാ അനത്ഥാ, യേ ച തംനിമിത്തമേവ നിരയാദീസു നിബ്ബത്തസ്സ പഞ്ചവിധബന്ധനകമ്മകാരണാദിവസേന മഹാദുക്ഖാനുഭവനനാനപ്പകാരാ അനത്ഥാ, തേ സന്ധായ ഇദം വുത്തം ‘‘ദിട്ഠധമ്മികാനം ആസവാനം സംവരായ സമ്പരായികാനം ആസവാനം പടിഘാതായാ’’തി. ദിട്ഠധമ്മോ വുച്ചതി പച്ചക്ഖോ അത്തഭാവോ , തത്ഥ ഭവാ ദിട്ഠധമ്മികാ. തേന വുത്തം ‘‘തസ്മിംയേവ അത്തഭാവേ പത്തബ്ബാ’’തി. സമ്മുഖാ ഗരഹണം അകിത്തി, പരമ്മുഖാ ഗരഹണം അയസോ. അഥ വാ സമ്മുഖാ പരമ്മുഖാ ച ഗരഹണം അകിത്തി, പരിവാരഹാനി അയസോതി വേദിതബ്ബം. ആഗമനമഗ്ഗഥകനായാതി ആഗമനദ്വാരപിദഹനത്ഥായ. സമ്പരേതബ്ബതോ പേച്ച ഗന്തബ്ബതോ സമ്പരായോ, പരലോകോതി ആഹ ‘‘സമ്പരായേ നരകാദീസൂ’’തി. മേഥുനാദീനി രജ്ജനട്ഠാനാനി, പാണാതിപാതാദീനി ദുസ്സനട്ഠാനാനി.

    Ettha tebhūmakaṃ kammaṃ avasesā ca akusalā dhammā. Idha pana parūpavādavippaṭisāravadhabandhādayo ceva apāyadukkhabhūtā ca nānappakārā upaddavā āsavāti āha – ‘‘asaṃvare ṭhitena tasmiṃyeva attabhāve pattabbā’’tiādi. Yadi hi bhagavā sikkhāpadaṃ na paññapeyya, tato asaddhammapaṭisevanaadinnādānapāṇātipātādihetu ye uppajjeyyuṃ parūpavādādayo diṭṭhadhammikā nānappakārā anatthā, ye ca taṃnimittameva nirayādīsu nibbattassa pañcavidhabandhanakammakāraṇādivasena mahādukkhānubhavananānappakārā anatthā, te sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāyā’’ti. Diṭṭhadhammo vuccati paccakkho attabhāvo , tattha bhavā diṭṭhadhammikā. Tena vuttaṃ ‘‘tasmiṃyeva attabhāve pattabbā’’ti. Sammukhā garahaṇaṃ akitti, parammukhā garahaṇaṃ ayaso. Atha vā sammukhā parammukhā ca garahaṇaṃ akitti, parivārahāni ayasoti veditabbaṃ. Āgamanamaggathakanāyāti āgamanadvārapidahanatthāya. Samparetabbato pecca gantabbato samparāyo, paralokoti āha ‘‘samparāye narakādīsū’’ti. Methunādīni rajjanaṭṭhānāni, pāṇātipātādīni dussanaṭṭhānāni.

    ചുദ്ദസ ഖന്ധകവത്താനി നാമ വത്തക്ഖന്ധകേ വുത്താനി ആഗന്തുകവത്തം ആവാസികഗമികഅനുമോദനഭത്തഗ്ഗപിണ്ഡചാരികആരഞ്ഞികസേനാസനജന്താഘരവച്ചകുടിഉപജ്ഝായസദ്ധിവിഹാരികആചരിയഅന്തേവാസികവത്തന്തി ഇമാനി ചുദ്ദസ വത്താനി. തതോ അഞ്ഞാനി പന കദാചി തജ്ജനീയകമ്മകതാദികാലേയേവ ചരിതബ്ബാനി ദ്വേഅസീതി മഹാവത്താനി, ന സബ്ബാസു അവത്ഥാസു ചരിതബ്ബാനി, തസ്മാ ചുദ്ദസഖന്ധകവത്തേസു അഗണിതാനി, താനി പന ‘‘പാരിവാസികാനം ഭിക്ഖൂനം വത്തം പഞ്ഞപേസ്സാമീ’’തി (ചൂളവ॰ ൭൫ ആദയോ) ആരഭിത്വാ ‘‘ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം…പേ॰… ന ഛമായം ചങ്കമന്തേ ചങ്കമേ ചങ്കമിതബ്ബ’’ന്തി (ചൂളവ॰ ൭൬) വുത്താവസാനാനി ഛസട്ഠി, തതോ പരം ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, പാരിവാസികേന ഭിക്ഖുനാ പാരിവാസികവുഡ്ഢതരേന ഭിക്ഖുനാ സദ്ധിം, മൂലായപടികസ്സനാരഹേന, മാനത്താരഹേന, മാനത്തചാരികേന, അബ്ഭാനാരഹേന ഭിക്ഖുനാ സദ്ധിം ഏകച്ഛന്നേ ആവാസേ വത്ഥബ്ബ’’ന്തിആദിനാ (ചൂളവ॰ ൮൨) വുത്തവത്താനി പകതത്തചരിതബ്ബേഹി അനഞ്ഞത്താ വിസും അഗണേത്വാ പാരിവാസികവുഡ്ഢതരാദീസു പുഗ്ഗലന്തരേസു ചരിതബ്ബത്താ തേസം വസേന സമ്പിണ്ഡേത്വാ ഏകേകം കത്വാ ഗണിതാനി പഞ്ചാതി ഏകസത്തതി വത്താനി, ഉക്ഖേപനീയകമ്മകതവത്തേസു വുത്തം ‘‘ന പകതത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ അഭിവാദനം പച്ചുട്ഠാനം…പേ॰… നഹാനേ പിട്ഠിപരികമ്മം സാദിതബ്ബ’’ന്തി (ചൂളവ॰ ൭൫) ഇദം അഭിവാദനാദീനം അസാദിയനം ഏകം, ‘‘ന പകതത്തോ ഭിക്ഖു സീലവിപത്തിയാ അനുദ്ധംസേതബ്ബോ’’തിആദീനി (ചൂളവ॰ ൫൧) ദസാതി ഏവമേതാനി ദ്വാസീതി വത്താനി. ഏതേസ്വേവ പന കാനിചി തജ്ജനീയകമ്മാദിവത്താആനി, കാനിചി പാരിവാസികാദിവത്താനീതി അഗ്ഗഹിതഗ്ഗഹണേന ദ്വാസീതി ഏവ, അഞ്ഞത്ഥ പന അട്ഠകഥാപദേസേ അപ്പകം ഊനമധികം വാ ഗണനൂപഗം ന ഹോതീതി ‘‘അസീതി ഖന്ധകവത്താനീ’’തി വുത്തം.

    Cuddasa khandhakavattāni nāma vattakkhandhake vuttāni āgantukavattaṃ āvāsikagamikaanumodanabhattaggapiṇḍacārikaāraññikasenāsanajantāgharavaccakuṭiupajjhāyasaddhivihārikaācariyaantevāsikavattanti imāni cuddasa vattāni. Tato aññāni pana kadāci tajjanīyakammakatādikāleyeva caritabbāni dveasīti mahāvattāni, na sabbāsu avatthāsu caritabbāni, tasmā cuddasakhandhakavattesu agaṇitāni, tāni pana ‘‘pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ vattaṃ paññapessāmī’’ti (cūḷava. 75 ādayo) ārabhitvā ‘‘na upasampādetabbaṃ…pe… na chamāyaṃ caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti (cūḷava. 76) vuttāvasānāni chasaṭṭhi, tato paraṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pārivāsikavuḍḍhatarena bhikkhunā saddhiṃ, mūlāyapaṭikassanārahena, mānattārahena, mānattacārikena, abbhānārahena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne āvāse vatthabba’’ntiādinā (cūḷava. 82) vuttavattāni pakatattacaritabbehi anaññattā visuṃ agaṇetvā pārivāsikavuḍḍhatarādīsu puggalantaresu caritabbattā tesaṃ vasena sampiṇḍetvā ekekaṃ katvā gaṇitāni pañcāti ekasattati vattāni, ukkhepanīyakammakatavattesu vuttaṃ ‘‘na pakatattassa bhikkhuno abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ…pe… nahāne piṭṭhiparikammaṃ sāditabba’’nti (cūḷava. 75) idaṃ abhivādanādīnaṃ asādiyanaṃ ekaṃ, ‘‘na pakatatto bhikkhu sīlavipattiyā anuddhaṃsetabbo’’tiādīni (cūḷava. 51) dasāti evametāni dvāsīti vattāni. Etesveva pana kānici tajjanīyakammādivattāāni, kānici pārivāsikādivattānīti aggahitaggahaṇena dvāsīti eva, aññattha pana aṭṭhakathāpadese appakaṃ ūnamadhikaṃ vā gaṇanūpagaṃ na hotīti ‘‘asīti khandhakavattānī’’ti vuttaṃ.

    സംവരവിനയോതി സീലസംവരോ സതിസംവരോ ഞാണസംവരോ ഖന്തിസംവരോ വീരിയസംവരോതി പഞ്ചവിധോപി സംവരോ യഥാസകം സംവരിതബ്ബാനം വിനേതബ്ബാനഞ്ച കായദുച്ചരിതാദീനം സംവരണതോ സംവരോ, വിനയനതോ വിനയോതി വുച്ചതി. പഹാനവിനയോതി തദങ്ഗപ്പഹാനം വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനം സമുച്ഛേദപ്പഹാനം പടിപ്പസ്സദ്ധിപ്പഹാനം നിസ്സരണപ്പഹാനന്തി പഞ്ചവിധമ്പി പഹാനം യസ്മാ ചാഗട്ഠേന പഹാനം , വിനയനട്ഠേന വിനയോ, തസ്മാ പഹാനവിനയോതി വുച്ചതി. സമഥവിനയോതി സത്ത അധികരണസമഥാ. പഞ്ഞത്തിവിനയോതി സിക്ഖാപദമേവ. സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിയാ ഹി വിജ്ജമാനായ ഏവ സിക്ഖാപദസമ്ഭവതോ പഞ്ഞത്തിവിനയോപി സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിയാ അനുഗ്ഗഹിതോ ഹോതി.

    Saṃvaravinayoti sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti pañcavidhopi saṃvaro yathāsakaṃ saṃvaritabbānaṃ vinetabbānañca kāyaduccaritādīnaṃ saṃvaraṇato saṃvaro, vinayanato vinayoti vuccati. Pahānavinayoti tadaṅgappahānaṃ vikkhambhanappahānaṃ samucchedappahānaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nissaraṇappahānanti pañcavidhampi pahānaṃ yasmā cāgaṭṭhena pahānaṃ , vinayanaṭṭhena vinayo, tasmā pahānavinayoti vuccati. Samathavinayoti satta adhikaraṇasamathā. Paññattivinayoti sikkhāpadameva. Sikkhāpadapaññattiyā hi vijjamānāya eva sikkhāpadasambhavato paññattivinayopi sikkhāpadapaññattiyā anuggahito hoti.

    ഇദാനി –

    Idāni –

    ‘‘യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം സങ്ഘഫാസു, യം സങ്ഘഫാസു, തം ദുമ്മങ്കൂനം പുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗഹായ, യം ദുമ്മങ്കൂനം പുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗഹായ, തം പേസലാനം ഭിക്ഖൂനം ഫാസുവിഹാരായ, യം പേസലാനം ഭിക്ഖൂനം ഫാസുവിഹാരായ, തം ദിട്ഠധമ്മികാനം ആസവാനം സംവരായ, യം ദിട്ഠധമ്മികാനം ആസവാനം സംവരായ, തം സമ്പരായികാനം ആസവാനം പടിഘാതായ, യം സമ്പരായികാനം ആസവാനം പടിഘാതായ, തം അപ്പസന്നാനം പസാദായ, യം അപ്പസന്നാനം പസാദായ, തം പസന്നാനം ഭിയ്യോഭാവായ, യം പസന്നാനം ഭിയ്യോഭാവായ, തം സദ്ധമ്മട്ഠിതിയാ, യം സദ്ധമ്മട്ഠിതിയാ, തം വിനയാനുഗ്ഗഹായ.

    ‘‘Yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ saṅghaphāsu, yaṃ saṅghaphāsu, taṃ dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāya, yaṃ dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāya, taṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ phāsuvihārāya, yaṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ phāsuvihārāya, taṃ diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya, yaṃ diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya, taṃ samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya, yaṃ samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya, taṃ appasannānaṃ pasādāya, yaṃ appasannānaṃ pasādāya, taṃ pasannānaṃ bhiyyobhāvāya, yaṃ pasannānaṃ bhiyyobhāvāya, taṃ saddhammaṭṭhitiyā, yaṃ saddhammaṭṭhitiyā, taṃ vinayānuggahāya.

    ‘‘യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം സങ്ഘഫാസു, യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം ദുമ്മങ്കൂനം പുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗഹായ, യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം പേസലാനം ഭിക്ഖൂനം ഫാസുവിഹാരായ, യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം ദിട്ഠധമ്മികാനം ആസവാനം സംവരായ, യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം സമ്പരായികാനം ആസവാനം പടിഘാതായ, യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം അപ്പസന്നാനം പസാദായ, യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം പസന്നാനം ഭിയ്യോഭാവായ, യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം സദ്ധമ്മട്ഠിതിയാ, യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം വിനയാനുഗ്ഗഹായ.

    ‘‘Yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ saṅghaphāsu, yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāya, yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ phāsuvihārāya, yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya, yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya, yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ appasannānaṃ pasādāya, yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ pasannānaṃ bhiyyobhāvāya, yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ saddhammaṭṭhitiyā, yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ vinayānuggahāya.

    ‘‘യം സങ്ഘഫാസു, തം ദുമ്മങ്കൂനം പുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗഹായ, യം സങ്ഘഫാസു, തം പേസലാനം ഭിക്ഖൂനം ഫാസുവിഹാരായ, യം സങ്ഘഫാസു, തം ദിട്ഠധമ്മികാനം ആസവാനം സംവരായ, യം സങ്ഘഫാസു, തം സമ്പരായികാനം ആസവാനം പടിഘാതായ, യം സങ്ഘഫാസു, തം അപ്പസന്നാനം പസാദായ, യം സങ്ഘഫാസു, തം പസന്നാനം ഭിയ്യോഭാവായ, യം സങ്ഘഫാസു, തം സദ്ധമ്മട്ഠിതിയാ, യം സങ്ഘഫാസു, തം വിനയാനുഗ്ഗഹായ, യം സങ്ഘഫാസു, തം സങ്ഘസുട്ഠുതായ.

    ‘‘Yaṃ saṅghaphāsu, taṃ dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāya, yaṃ saṅghaphāsu, taṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ phāsuvihārāya, yaṃ saṅghaphāsu, taṃ diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya, yaṃ saṅghaphāsu, taṃ samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya, yaṃ saṅghaphāsu, taṃ appasannānaṃ pasādāya, yaṃ saṅghaphāsu, taṃ pasannānaṃ bhiyyobhāvāya, yaṃ saṅghaphāsu, taṃ saddhammaṭṭhitiyā, yaṃ saṅghaphāsu, taṃ vinayānuggahāya, yaṃ saṅghaphāsu, taṃ saṅghasuṭṭhutāya.

    ‘‘യം ദുമ്മങ്കൂനം പുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗഹായ…പേ॰… യം പേസലാനം ഭിക്ഖൂനം ഫാസുവിഹാരായ…പേ॰… യം ദിട്ഠധമ്മികാനം ആസവാനം സംവരായ…പേ॰… യം സമ്പരായികാനം ആസവാനം പടിഘാതായ…പേ॰… യം അപ്പസന്നാനം പസാദായ…പേ॰… യം പസന്നാനം ഭിയ്യോഭാവായ…പേ॰… യം സദ്ധമ്മട്ഠിതിയാ…പേ॰… യം വിനയാനുഗ്ഗഹായ, തം സങ്ഘസുട്ഠുതായ , യം വിനയാനുഗ്ഗഹായ, തം സങ്ഘഫാസുതായ, യം വിനയാനുഗ്ഗഹായ, തം ദുമ്മങ്കൂനം പുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗഹായ, യം വിനയാനുഗ്ഗഹായ, തം പേസലാനം ഭിക്ഖൂനം ഫാസുവിഹാരായ, യം വിനയാനുഗ്ഗഹായ, തം ദിട്ഠധമ്മികാനം ആസവാനം സംവരായ, യം വിനയാനുഗ്ഗഹായ, തം സമ്പരായികാനം ആസവാനം പടിഘാതായ, യം വിനയാനുഗ്ഗഹായ, തം അപ്പസന്നാനം പസാദായ, യം വിനയാനുഗ്ഗഹായ, തം പസന്നാനം ഭിയ്യോഭാവായ, യം വിനയാനുഗ്ഗഹായ, തം സദ്ധമ്മട്ഠിതിയാ (പരി॰ ൩൩൪).

    ‘‘Yaṃ dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāya…pe… yaṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ phāsuvihārāya…pe… yaṃ diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya…pe… yaṃ samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya…pe… yaṃ appasannānaṃ pasādāya…pe… yaṃ pasannānaṃ bhiyyobhāvāya…pe… yaṃ saddhammaṭṭhitiyā…pe… yaṃ vinayānuggahāya, taṃ saṅghasuṭṭhutāya , yaṃ vinayānuggahāya, taṃ saṅghaphāsutāya, yaṃ vinayānuggahāya, taṃ dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāya, yaṃ vinayānuggahāya, taṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ phāsuvihārāya, yaṃ vinayānuggahāya, taṃ diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya, yaṃ vinayānuggahāya, taṃ samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya, yaṃ vinayānuggahāya, taṃ appasannānaṃ pasādāya, yaṃ vinayānuggahāya, taṃ pasannānaṃ bhiyyobhāvāya, yaṃ vinayānuggahāya, taṃ saddhammaṭṭhitiyā (pari. 334).

    ‘‘അത്ഥസതം ധമ്മസതം, ദ്വേ ച നിരുത്തിസതാനി;

    ‘‘Atthasataṃ dhammasataṃ, dve ca niruttisatāni;

    ചത്താരി ഞാണസതാനി, അത്ഥവസേ പകരണേ’’തി (പരി॰ ൩൩൪) –

    Cattāri ñāṇasatāni, atthavase pakaraṇe’’ti (pari. 334) –

    യം വുത്തം പരിവാരേ, തം ദസ്സേന്തോ ‘‘അപിചേത്ഥാ’’തിആദിമാഹ.

    Yaṃ vuttaṃ parivāre, taṃ dassento ‘‘apicetthā’’tiādimāha.

    തത്ഥ ‘‘യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം സങ്ഘഫാസു, യം സങ്ഘഫാസു, തം ദുമ്മങ്കൂനം പുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗഹായാ’’തി ഇമിനാ അനുക്കമേന യം വുത്തം, തം സന്ധായ ആസന്നാസന്നപദാനം ഉപരൂപരിപദേഹി സദ്ധിം യോജിതത്താ സങ്ഖലികബന്ധനസദിസത്താ ‘‘സങ്ഖലികനയ’’ന്തി വുത്തം. സങ്ഖലികനയം കത്വാതി സമ്ബന്ധോ. ‘‘യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം സങ്ഘഫാസു, യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം ദുമ്മങ്കൂനം പുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗഹായാ’’തി ഏവമാദിനാ ദസസു പദേസു ഏകമേകം പദം തദവസേസേഹി നവനവപദേഹി യോജേത്വാ യം വുത്തം, തം സന്ധായ ‘‘ഏകേകപദമൂലികം ദസക്ഖത്തും യോജനം കത്വാ’’തി വുത്തം.

    Tattha ‘‘yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ saṅghaphāsu, yaṃ saṅghaphāsu, taṃ dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāyā’’ti iminā anukkamena yaṃ vuttaṃ, taṃ sandhāya āsannāsannapadānaṃ uparūparipadehi saddhiṃ yojitattā saṅkhalikabandhanasadisattā ‘‘saṅkhalikanaya’’nti vuttaṃ. Saṅkhalikanayaṃ katvāti sambandho. ‘‘Yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ saṅghaphāsu, yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāyā’’ti evamādinā dasasu padesu ekamekaṃ padaṃ tadavasesehi navanavapadehi yojetvā yaṃ vuttaṃ, taṃ sandhāya ‘‘ekekapadamūlikaṃ dasakkhattuṃ yojanaṃ katvā’’ti vuttaṃ.

    അത്ഥസതന്തിആദീസു സങ്ഖലികനയേ താവ പുരിമപുരിമപദാനം വസേന ധമ്മസതം വേദിതബ്ബം, പച്ഛിമപച്ഛിമാനം വസേന അത്ഥസതം ദട്ഠബ്ബം. കഥം? കിഞ്ചാപി പരിവാരേ ‘‘യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം സങ്ഘഫാസൂ’’തിആദിനാ സങ്ഖലികനയേ ഖണ്ഡചക്കമേവ വുത്തം, തഥാപി തേനേവ നയേന ബദ്ധചക്കസ്സപി നയോ ദിന്നോ, തസ്മാ ‘‘യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം സങ്ഘഫാസൂ’’തിആദിം വത്വാ ‘‘യം വിനയാനുഗ്ഗഹായ, തം സങ്ഘസുട്ഠൂ’’തി യോജേത്വാ ബദ്ധചക്കം കാതബ്ബം. ഏവം ‘‘യം സങ്ഘഫാസു, തം ദുമ്മങ്കൂനം പുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗഹായാ’’തിആദിം വത്വാപി ‘‘യം വിനയാനുഗ്ഗഹായ, തം സങ്ഘസുട്ഠു, യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം സങ്ഘഫാസൂ’’തി യോജേത്വാ ബദ്ധചക്കം കാതബ്ബം. ഇമിനാ അനുക്കമേന സേസപദേസുപി യോജിതേസു സങ്ഖലികനയേന ദസ ബദ്ധചക്കാനി ഹോന്തി. തേസു ഏകേകസ്മിം ചക്കേ പുരിമപുരിമപദാനം വസേന ദസ ദസ ധമ്മാ, പച്ഛിമപച്ഛിമപദാനം വസേന ദസ ദസ അത്ഥാതി സങ്ഖലികനയേ അത്ഥസതം ധമ്മസതഞ്ച സമ്പജ്ജതി. ഏകമൂലകനയേ പന ‘‘യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം സങ്ഘഫാസു, യം സങ്ഘസുട്ഠു, തം ദുമ്മങ്കൂനം പുഗ്ഗലാനം നിഗ്ഗഹായാ’’തി ഏവമാദിനാ ഏകമേവ പദം സേസേഹി നവഹി പദേഹി യോജിതന്തി പുരിമപദസ്സ ഏകത്താ ഏകമേവ ധമ്മപദം നവേവ അത്ഥപദാനി ഹോന്തി, തസ്മാ ഏകമൂലകനയേ ദസസു പദേസു ഏകമേകം മൂലം കത്വാ ദസക്ഖത്തും യോജനായ കതായ ധമ്മപദാനം വസേന ധമ്മപദാനി ദസ, അത്ഥപദാനി നവുതീതി അത്ഥസതം ധമ്മസതഞ്ച ന സമ്പജ്ജതി, തസ്മാ ഏകമൂലകനയേ സങ്ഖലികനയേ വുത്തനയേന അത്ഥസതം ധമ്മസതഞ്ച അഗ്ഗഹേത്വാ യം തത്ഥ ദസധമ്മപദാനം നവുതിഅത്ഥപദാനഞ്ച വസേന പദസതം വുത്തം, തം സബ്ബം ധമ്മസതന്തി ഗഹേത്വാ തദത്ഥജോതനവസേന അട്ഠകഥായം വുത്താനി സങ്ഘസുട്ഠുഭാവാദീനി അത്ഥപദാനി അത്ഥസതന്തി ഏവം ഗഹിതേ അത്ഥസതം ധമ്മസതഞ്ച സമ്പജ്ജതി. ഏവം താവ അത്ഥസതം ധമ്മസതഞ്ച വേദിതബ്ബം. ദ്വേ ച നിരുത്തിസതാനീതി ഏത്ഥ പന അത്ഥജോതികാനം നിരുത്തീനം വസേന നിരുത്തിസതം, ധമ്മഭൂതാനം നിരുത്തീനം വസേന നിരുത്തിസതന്തി ദ്വേ നിരുത്തിസതാനി ച വേദിതബ്ബാനി. ചത്താരി ഞാണസതാനീതി അത്ഥസതേ ഞാണസതം, ധമ്മസതേ ഞാണസതം, ദ്വീസു നിരുത്തിസതേസു ദ്വേ ഞാണസതാനീതി ചത്താരി ഞാണസതാനി.

    Atthasatantiādīsu saṅkhalikanaye tāva purimapurimapadānaṃ vasena dhammasataṃ veditabbaṃ, pacchimapacchimānaṃ vasena atthasataṃ daṭṭhabbaṃ. Kathaṃ? Kiñcāpi parivāre ‘‘yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ saṅghaphāsū’’tiādinā saṅkhalikanaye khaṇḍacakkameva vuttaṃ, tathāpi teneva nayena baddhacakkassapi nayo dinno, tasmā ‘‘yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ saṅghaphāsū’’tiādiṃ vatvā ‘‘yaṃ vinayānuggahāya, taṃ saṅghasuṭṭhū’’ti yojetvā baddhacakkaṃ kātabbaṃ. Evaṃ ‘‘yaṃ saṅghaphāsu, taṃ dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāyā’’tiādiṃ vatvāpi ‘‘yaṃ vinayānuggahāya, taṃ saṅghasuṭṭhu, yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ saṅghaphāsū’’ti yojetvā baddhacakkaṃ kātabbaṃ. Iminā anukkamena sesapadesupi yojitesu saṅkhalikanayena dasa baddhacakkāni honti. Tesu ekekasmiṃ cakke purimapurimapadānaṃ vasena dasa dasa dhammā, pacchimapacchimapadānaṃ vasena dasa dasa atthāti saṅkhalikanaye atthasataṃ dhammasatañca sampajjati. Ekamūlakanaye pana ‘‘yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ saṅghaphāsu, yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāyā’’ti evamādinā ekameva padaṃ sesehi navahi padehi yojitanti purimapadassa ekattā ekameva dhammapadaṃ naveva atthapadāni honti, tasmā ekamūlakanaye dasasu padesu ekamekaṃ mūlaṃ katvā dasakkhattuṃ yojanāya katāya dhammapadānaṃ vasena dhammapadāni dasa, atthapadāni navutīti atthasataṃ dhammasatañca na sampajjati, tasmā ekamūlakanaye saṅkhalikanaye vuttanayena atthasataṃ dhammasatañca aggahetvā yaṃ tattha dasadhammapadānaṃ navutiatthapadānañca vasena padasataṃ vuttaṃ, taṃ sabbaṃ dhammasatanti gahetvā tadatthajotanavasena aṭṭhakathāyaṃ vuttāni saṅghasuṭṭhubhāvādīni atthapadāni atthasatanti evaṃ gahite atthasataṃ dhammasatañca sampajjati. Evaṃ tāva atthasataṃ dhammasatañca veditabbaṃ. Dve ca niruttisatānīti ettha pana atthajotikānaṃ niruttīnaṃ vasena niruttisataṃ, dhammabhūtānaṃ niruttīnaṃ vasena niruttisatanti dve niruttisatāni ca veditabbāni. Cattāri ñāṇasatānīti atthasate ñāṇasataṃ, dhammasate ñāṇasataṃ, dvīsu niruttisatesu dve ñāṇasatānīti cattāri ñāṇasatāni.

    ഏവഞ്ച പന, ഭിക്ഖവേതി ഏത്ഥ -സദ്ദോ ഭിന്നക്കമേന യോജേതബ്ബോതി ആഹ ‘‘ഉദ്ദിസേയ്യാഥ ചാ’’തി. കഥം പനേത്ഥ ‘‘ഉദ്ദിസേയ്യാഥാ’’തി വുത്തേ പരിയാപുണേയ്യാഥാതിആദി അത്ഥസമ്ഭവോതി ആഹ ‘‘അതിരേകാനയനത്ഥോ ഹി ഏത്ഥ ച-സദ്ദോ’’തി. വുത്തത്ഥതോ അതിരേകസ്സ അത്ഥസ്സ ആനയനം അതിരേകാനയനം, സോ അത്ഥോ ഏതസ്സാതി അതിരേകാനയനത്ഥോ, അവുത്തസമുച്ചയത്ഥോതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘അസംവാസോ’’തി വുത്തത്താ ‘‘ദള്ഹം കത്വാ’’തി വുത്തം.

    Evañca pana, bhikkhaveti ettha ca-saddo bhinnakkamena yojetabboti āha ‘‘uddiseyyātha cā’’ti. Kathaṃ panettha ‘‘uddiseyyāthā’’ti vutte pariyāpuṇeyyāthātiādi atthasambhavoti āha ‘‘atirekānayanattho hi ettha ca-saddo’’ti. Vuttatthato atirekassa atthassa ānayanaṃ atirekānayanaṃ, so attho etassāti atirekānayanattho, avuttasamuccayatthoti vuttaṃ hoti. ‘‘Asaṃvāso’’ti vuttattā ‘‘daḷhaṃ katvā’’ti vuttaṃ.

    ഇതി സമന്തപാസാദികായ വിനയട്ഠകഥായ സാരത്ഥദീപനിയം

    Iti samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya sāratthadīpaniyaṃ

    പഠമപഞ്ഞത്തികഥാ നിട്ഠിതാ.

    Paṭhamapaññattikathā niṭṭhitā.

    സുദിന്നഭാണവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / വിനയപിടക • Vinayapiṭaka / മഹാവിഭങ്ഗ • Mahāvibhaṅga / ൧. പഠമപാരാജികം • 1. Paṭhamapārājikaṃ

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / വിനയപിടക (അട്ഠകഥാ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / മഹാവിഭങ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ൧. പഠമപാരാജികം • 1. Paṭhamapārājikaṃ

    ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വജിരബുദ്ധി-ടീകാ • Vajirabuddhi-ṭīkā / സുദിന്നഭാണവാരവണ്ണനാ • Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വിമതിവിനോദനീ-ടീകാ • Vimativinodanī-ṭīkā / സുദിന്നഭാണവാരവണ്ണനാ • Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact