Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೬. ಸುಹೇಮನ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
6. Suhemantattheragāthāvaṇṇanā
ಸತಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸುಹೇಮನ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ದ್ವಾನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ತಿಸ್ಸಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ವನಚರೋ ಹುತ್ವಾ ವನೇ ವಸತಿ, ತಂ ಅನುಗ್ಗಹಿತುಂ ಭಗವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಆಸನ್ನೇ ಠಾನೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿ। ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಗನ್ಧಾನಿ ಪುನ್ನಾಗಪುಪ್ಫಾನಿ ಓಚಿನಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಪಾರಿಯನ್ತದೇಸೇ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಸುಹೇಮನ್ತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸಙ್ಕಸ್ಸನಗರೇ ಮಿಗದಾಯೇ ವಿಹರನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತೇಪಿಟಕೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೧೬.೪೬-೫೦) –
Sataliṅgassa atthassāti āyasmato suhemantattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito dvānavute kappe tissassa bhagavato kāle vanacaro hutvā vane vasati, taṃ anuggahituṃ bhagavā araññaṃ pavisitvā tassa āsanne ṭhāne aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi. So bhagavantaṃ disvā pasannacitto sugandhāni punnāgapupphāni ocinitvā bhagavantaṃ pūjesi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde pāriyantadese vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, suhemantotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto saṅkassanagare migadāye viharantaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā tepiṭako hutvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva chaḷabhiñño paṭisambhidāpatto ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.46-50) –
‘‘ಕಾನನಂ ವನಮೋಗಯ್ಹ, ವಸಾಮಿ ಲುದ್ದಕೋ ಅಹಂ।
‘‘Kānanaṃ vanamogayha, vasāmi luddako ahaṃ;
ಪುನ್ನಾಗಂ ಪುಪ್ಫಿತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ ಅನುಸ್ಸರಿಂ॥
Punnāgaṃ pupphitaṃ disvā, buddhaseṭṭhaṃ anussariṃ.
‘‘ತಂ ಪುಪ್ಫಂ ಓಚಿನಿತ್ವಾನ, ಸುಗನ್ಧಂ ಗನ್ಧಿತಂ ಸುಭಂ।
‘‘Taṃ pupphaṃ ocinitvāna, sugandhaṃ gandhitaṃ subhaṃ;
ಥೂಪಂ ಕರಿತ್ವಾ ಪುಲಿನೇ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪಯಿಂ॥
Thūpaṃ karitvā puline, buddhassa abhiropayiṃ.
‘‘ದ್ವೇನವುತೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿಪೂಜಯಿಂ।
‘‘Dvenavute ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ಏಕಮ್ಹಿ ನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ, ಏಕೋ ಆಸಿಂ ತಮೋನುದೋ।
‘‘Ekamhi navute kappe, eko āsiṃ tamonudo;
ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯಾ ಖೋ ಯಂ ಸಾವಕೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಂ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಇದಾನಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ। ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದತಾಯ ಅಕಿಲಾಸುತಾಯ ಚ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಯಥಾರಹಂ ಓವದನ್ತೋ ಅನುಸಾಸನ್ತೋ ಕಙ್ಖಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ ನಿಜ್ಜಟಂ ಕತ್ವಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ವಿಹರತಿ। ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿಞ್ಞೂನಞ್ಚ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ –
Arahattaṃ pana patvā evaṃ cintesi – ‘‘mayā kho yaṃ sāvakena pattabbaṃ, taṃ anuppattaṃ, yaṃnūnāhaṃ idāni bhikkhūnaṃ anuggahaṃ kareyya’’nti. Evaṃ cintetvā pabhinnapaṭisambhidatāya akilāsutāya ca attano santikaṃ upagate bhikkhū yathārahaṃ ovadanto anusāsanto kaṅkhaṃ chindanto dhammaṃ kathento kammaṭṭhānaṃ niggumbaṃ nijjaṭaṃ katvā ācikkhanto viharati. Athekadivasaṃ attano santikaṃ upagatānaṃ bhikkhūnaṃ viññūnañca puggalānaṃ visesaṃ ācikkhanto –
೧೦೬.
106.
‘‘ಸತಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ, ಸತಲಕ್ಖಣಧಾರಿನೋ।
‘‘Sataliṅgassa atthassa, satalakkhaṇadhārino;
ಏಕಙ್ಗದಸ್ಸೀ ದುಮ್ಮೇಧೋ, ಸತದಸ್ಸೀ ಚ ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿ॥ – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
Ekaṅgadassī dummedho, satadassī ca paṇḍito’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
ತತ್ಥ ಸತಲಿಙ್ಗಸ್ಸಾತಿ ಲೀನಮತ್ಥಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ಲಿಙ್ಗಾನಿ, ಅತ್ಥೇಸು ಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಪನ ಸತಂ ಅನೇಕಾನಿ ಲಿಙ್ಗಾನಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸತಲಿಙ್ಗೋ। ಅನೇಕತ್ಥೋ ಹಿ ಇಧ ಸತಸದ್ದೋ, ‘‘ಸತಂ ಸಹಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ನ ಸಙ್ಖ್ಯಾವಿಸೇಸತ್ಥೋ ತಸ್ಸ ಸತಲಿಙ್ಗಸ್ಸ। ಅತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ, ಞೇಯ್ಯಞ್ಹಿ ಞಾಣೇನ ಅರಣೀಯತೋ ‘‘ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋ ಚ ಏಕೋಪಿ ಅನೇಕಲಿಙ್ಗೋ, ಯಥಾ ‘‘ಸಕ್ಕೋ ಪುರಿನ್ದದೋ ಮಘವಾ’’ತಿ, ‘‘ಪಞ್ಞಾ ವಿಜ್ಜಾ ಮೇಧಾ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಚ। ಯೇನ ಲಿಙ್ಗೇನ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ತಾವತಿಂಸಾಧಿಪತಿಮ್ಹಿ ಇನ್ದಸದ್ದೋ ಪವತ್ತೋ, ನ ತೇನ ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಾದಿಸದ್ದಾ ಪವತ್ತಾ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞೇನ। ತಥಾ ಯೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಮ್ಹಿ ಪಞ್ಞಾಸದ್ದೋ ಪವತ್ತೋ, ನ ತೇನ ವಿಜ್ಜಾದಿಸದ್ದಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸಾ’’ತಿ।
Tattha sataliṅgassāti līnamatthaṃ gamentīti liṅgāni, atthesu saddassa pavattinimittāni, tāni pana sataṃ anekāni liṅgāni etassāti sataliṅgo. Anekattho hi idha satasaddo, ‘‘sataṃ sahassa’’ntiādīsu viya na saṅkhyāvisesattho tassa sataliṅgassa. Atthassāti ñeyyassa, ñeyyañhi ñāṇena araṇīyato ‘‘attho’’ti vuccati. So ca ekopi anekaliṅgo, yathā ‘‘sakko purindado maghavā’’ti, ‘‘paññā vijjā medhā ñāṇa’’nti ca. Yena liṅgena pavattinimittena tāvatiṃsādhipatimhi indasaddo pavatto, na tena tattha sakkādisaddā pavattā, atha kho aññena. Tathā yena sammādiṭṭhimhi paññāsaddo pavatto, na tena vijjādisaddā. Tena vuttaṃ ‘‘sataliṅgassa atthassā’’ti.
ಸತಲಕ್ಖಣಧಾರಿನೋತಿ ಅನೇಕಲಕ್ಖಣವತೋ। ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣಂ, ಪಚ್ಚಯಭಾವಿನೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ, ತೇನ ಹಿ ಸೋ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ ಲಕ್ಖೀಯತಿ। ಸೋ ಚ ಏಕಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ , ತೇನಾಹ ‘‘ಸತಲಕ್ಖಣಧಾರಿನೋ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಲಕ್ಖೀಯನ್ತೀತಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಙ್ಖತತಾದಯೋ ಪಕಾರವಿಸೇಸಾ ತೇ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇ ಚ ಪನ ತೇಸಂ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ ಲಿಙ್ಗೇನ್ತಿ ಞಾಪೇನ್ತೀತಿ ‘‘ಲಿಙ್ಗಾನೀ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತಸ್ಸಿಮೇ ಆಕಾರಾ, ಯಸ್ಮಾ ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನೇಕೇ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ, ಸತಲಕ್ಖಣಧಾರಿನೋ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ – ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣಮುಖೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೬; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೫)।
Satalakkhaṇadhārinoti anekalakkhaṇavato. Lakkhīyati etenāti lakkhaṇaṃ, paccayabhāvino atthassa attano phalaṃ paṭicca paccayabhāvo, tena hi so ayaṃ imassa kāraṇanti lakkhīyati. So ca ekasseva atthassa anekappabhedo upalabbhati , tenāha ‘‘satalakkhaṇadhārino’’ti. Atha vā lakkhīyantīti lakkhaṇāni, tassa tassa atthassa saṅkhatatādayo pakāravisesā te pana atthato avatthāvisesā veditabbā. Te ca pana tesaṃ aniccatādisāmaññalakkhaṇaṃ liṅgenti ñāpentīti ‘‘liṅgānī’’ti ca vuccanti. Tassime ākārā, yasmā ekassāpi atthassa aneke upalabbhanti. Tena vuttaṃ ‘‘sataliṅgassa atthassa, satalakkhaṇadhārino’’ti. Tenāha āyasmā dhammasenāpati – ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’ti (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5).
ಏಕಙ್ಗದಸ್ಸೀ ದುಮ್ಮೇಧೋತಿ ಏವಂ ಅನೇಕಲಿಙ್ಗೇ ಅನೇಕಲಕ್ಖಣೇ ಅತ್ಥೇ ಯೋ ತತ್ಥ ಏಕಙ್ಗದಸ್ಸೀ ಅಪುಥುಪಞ್ಞತಾಯ ಏಕಲಿಙ್ಗಮತ್ತಂ ಏಕಲಕ್ಖಣಮತ್ತಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ದಿಟ್ಠಮೇವ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ‘‘ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಇತರಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಹತ್ಥಿದಸ್ಸನಕಅನ್ಧೋ ವಿಯ ಏಕಙ್ಗಗಾಹೀ ದುಮ್ಮೇಧೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನಾನಂಯೇವ ಪಕಾರವಿಸೇಸಾನಂ ಅಜಾನನತೋ ಮಿಚ್ಛಾ ಅಭಿನಿವಿಸನತೋ ಚ। ಸತದಸ್ಸೀ ಚ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ ಪನ ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಅನೇಕೇಪಿ ಪಕಾರೇ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಸ್ಸತಿ। ಯೋ ವಾ ತತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನೇ ಅನೇಕೇ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಅತ್ತನಾಪಿ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತಿ ಪಕಾಸೇತಿ, ಸೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋ ಅತ್ಥೇಸು ಕುಸಲೋ ನಾಮಾತಿ। ಏವಂ ಥೇರೋ ಉಕ್ಕಂಸಗತಂ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿಭಾವೇಸಿ।
Ekaṅgadassī dummedhoti evaṃ anekaliṅge anekalakkhaṇe atthe yo tattha ekaṅgadassī aputhupaññatāya ekaliṅgamattaṃ ekalakkhaṇamattañca disvā attanā diṭṭhameva ‘‘idameva sacca’’nti abhinivissa ‘‘moghamañña’’nti itaraṃ paṭikkhipati, hatthidassanakaandho viya ekaṅgagāhī dummedho duppañño tattha vijjamānānaṃyeva pakāravisesānaṃ ajānanato micchā abhinivisanato ca. Satadassī ca paṇḍitoti paṇḍito pana tattha vijjamāne anekepi pakāre attano paññācakkhunā sabbaso passati. Yo vā tattha labbhamāne aneke paññācakkhunā attanāpi passati, aññesampi dasseti pakāseti, so paṇḍito vicakkhaṇo atthesu kusalo nāmāti. Evaṃ thero ukkaṃsagataṃ attano paṭisambhidāsampattiṃ bhikkhūnaṃ vibhāvesi.
ಸುಹೇಮನ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Suhemantattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೬. ಸುಹೇಮನ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 6. Suhemantattheragāthā