| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / बुद्धवंस-अट्ठकथा • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
१४. सुजातबुद्धवंसवण्णना
14. Sujātabuddhavaṃsavaṇṇanā
ततो तस्सापरभागे तस्मिंयेव मण्डकप्पे अनुपुब्बेन अपरिमितायुकेसु सत्तेसु अनुक्कमेन परिहायित्वा नवुतिवस्ससहस्सायुकेसु जातेसु सुजातरूपकायो परिसुद्धजातो सुजातो नाम सत्था लोके उदपादि। सोपि पारमियो पूरेत्वा तुसितपुरे निब्बत्तित्वा ततो चवित्वा सुमङ्गलनगरे उग्गतस्स नाम रञ्ञो कुले पभावतिया नाम अग्गमहेसिया कुच्छिस्मिं पटिसन्धिं गहेत्वा दसन्नं मासानं अच्चयेन मातुकुच्छितो निक्खमि। नामग्गहणदिवसे चस्स नामं करोन्तो सकलजम्बुदीपे सब्बसत्तानं सुखं जनयन्तो जातोति ‘‘सुजातो’’ त्वेवस्स नाममकंसु। सो नववस्ससहस्सानि अगारं अज्झावसि। सिरी उपसिरी सिरिनन्दो चाति तस्स तयो पासादा अहेसुं। सिरीनन्दादेविप्पमुखानि तेवीसति इत्थिसहस्सानि पच्चुपट्ठितानि अहेसुं।
Tato tassāparabhāge tasmiṃyeva maṇḍakappe anupubbena aparimitāyukesu sattesu anukkamena parihāyitvā navutivassasahassāyukesu jātesu sujātarūpakāyo parisuddhajāto sujāto nāma satthā loke udapādi. Sopi pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tato cavitvā sumaṅgalanagare uggatassa nāma rañño kule pabhāvatiyā nāma aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā dasannaṃ māsānaṃ accayena mātukucchito nikkhami. Nāmaggahaṇadivase cassa nāmaṃ karonto sakalajambudīpe sabbasattānaṃ sukhaṃ janayanto jātoti ‘‘sujāto’’ tvevassa nāmamakaṃsu. So navavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi. Sirī upasirī sirinando cāti tassa tayo pāsādā ahesuṃ. Sirīnandādevippamukhāni tevīsati itthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ.
सो चत्तारि निमित्तानि दिस्वा सिरीनन्दादेविया उपसेने नाम पुत्ते उप्पन्ने हंसवहं नाम वरतुरङ्गमारुय्ह महाभिनिक्खमनं निक्खमित्वा पब्बजि। तं पन पब्बजन्तं मनुस्सानं कोटि अनुपब्बजि। अथ सो तेहि परिवुतो नव मासे पधानचरियं चरित्वा विसाखपुण्णमाय सिरीनन्दननगरे सिरीनन्दनसेट्ठिस्स धीताय दिन्नं परममधुरं मधुपायासं परिभुञ्जित्वा सालवने दिवाविहारं वीतिनामेत्वा सायन्हसमये सुनन्दाजीवकेन दिन्ना अट्ठ तिणमुट्ठियो गहेत्वा वेळुबोधिं उपसङ्कमित्वा तेत्तिंसहत्थवित्थतं तिणसन्थरं सन्थरित्वा सूरिये धरमानेयेव समारं मारबलं विधमित्वा सम्मासम्बोधिं पटिविज्झित्वा सब्बबुद्धानुचिण्णं उदानं उदानेत्वा सत्तसत्ताहं बोधिसमीपेयेव वीतिनामेत्वा ब्रह्मुना आयाचितो अत्तनो कनिट्ठभातिकं सुदस्सनकुमारं पुरोहितपुत्तं देवकुमारञ्च चतुसच्चधम्मपटिवेधसमत्थे दिस्वा आकासेन गन्त्वा सुमङ्गलनगरसमीपे सुमङ्गलुय्याने ओतरित्वा उय्यानपालेन अत्तनो भातिकं सुदस्सनकुमारं पुरोहितपुत्तं देवकुमारञ्च पक्कोसापेत्वा तेसं सपरिवारानं मज्झे निसिन्नो धम्मचक्कं पवत्तेसि। तत्थ असीतिया कोटीनं धम्माभिसमयो अहोसि। अयं पठमाभिसमयो अहोसि।
So cattāri nimittāni disvā sirīnandādeviyā upasene nāma putte uppanne haṃsavahaṃ nāma varaturaṅgamāruyha mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji. Taṃ pana pabbajantaṃ manussānaṃ koṭi anupabbaji. Atha so tehi parivuto nava māse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya sirīnandananagare sirīnandanaseṭṭhissa dhītāya dinnaṃ paramamadhuraṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sāyanhasamaye sunandājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā veḷubodhiṃ upasaṅkamitvā tettiṃsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā sūriye dharamāneyeva samāraṃ mārabalaṃ vidhamitvā sammāsambodhiṃ paṭivijjhitvā sabbabuddhānuciṇṇaṃ udānaṃ udānetvā sattasattāhaṃ bodhisamīpeyeva vītināmetvā brahmunā āyācito attano kaniṭṭhabhātikaṃ sudassanakumāraṃ purohitaputtaṃ devakumārañca catusaccadhammapaṭivedhasamatthe disvā ākāsena gantvā sumaṅgalanagarasamīpe sumaṅgaluyyāne otaritvā uyyānapālena attano bhātikaṃ sudassanakumāraṃ purohitaputtaṃ devakumārañca pakkosāpetvā tesaṃ saparivārānaṃ majjhe nisinno dhammacakkaṃ pavattesi. Tattha asītiyā koṭīnaṃ dhammābhisamayo ahosi. Ayaṃ paṭhamābhisamayo ahosi.
यदा पन भगवा सुदस्सनुय्यानद्वारे महासालमूले यमकपाटिहारियं कत्वा देवेसु तावतिंसेसु वस्सावासं उपागमि, तदा सत्तत्तिंससतसहस्सानं धम्माभिसमयो अहोसि। अयं दुतियो अभिसमयो अहोसि। यदा पन सुजातो दसबलो पितुसन्तिकं अगमासि, तदा सट्ठिसतसहस्सानं धम्माभिसमयो अहोसि। अयं ततियो अभिसमयो अहोसि। तेन वुत्तं –
Yadā pana bhagavā sudassanuyyānadvāre mahāsālamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā devesu tāvatiṃsesu vassāvāsaṃ upāgami, tadā sattattiṃsasatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Ayaṃ dutiyo abhisamayo ahosi. Yadā pana sujāto dasabalo pitusantikaṃ agamāsi, tadā saṭṭhisatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
१.
1.
‘‘तत्थेव मण्डकप्पम्हि, सुजातो नाम नायको।
‘‘Tattheva maṇḍakappamhi, sujāto nāma nāyako;
सीहहनुसभक्खन्धो, अप्पमेय्यो दुरासदो॥
Sīhahanusabhakkhandho, appameyyo durāsado.
२.
2.
‘‘चन्दोव विमलो बुद्धो, सतरंसीव पतापवा।
‘‘Candova vimalo buddho, sataraṃsīva patāpavā;
एवं सोभति सम्बुद्धो, जलन्तो सिरिया सदा॥
Evaṃ sobhati sambuddho, jalanto siriyā sadā.
३.
3.
‘‘पापुणित्वान सम्बुद्धो, केवलं बोधिमुत्तमं।
‘‘Pāpuṇitvāna sambuddho, kevalaṃ bodhimuttamaṃ;
सुमङ्गलम्हि नगरे, धम्मचक्कं पवत्तयि॥
Sumaṅgalamhi nagare, dhammacakkaṃ pavattayi.
४.
4.
‘‘देसेन्ते पवरं धम्मं, सुजाते लोकनायके।
‘‘Desente pavaraṃ dhammaṃ, sujāte lokanāyake;
असीतिकोटी अभिसमिंसु, पठमे धम्मदेसने॥
Asītikoṭī abhisamiṃsu, paṭhame dhammadesane.
५.
5.
‘‘यदा सुजातो अमितयसो, देवे वस्सं उपागमि।
‘‘Yadā sujāto amitayaso, deve vassaṃ upāgami;
सत्तत्तिंससतसहस्सानं, दुतियाभिसमयो अहु॥
Sattattiṃsasatasahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahu.
६.
6.
‘‘यदा सुजातो असमसमो, उपगच्छि पितुसन्तिकं।
‘‘Yadā sujāto asamasamo, upagacchi pitusantikaṃ;
सट्ठिसतसहस्सानं, ततियाभिसमयो अहू’’ति॥
Saṭṭhisatasahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
तत्थ तत्थेव मण्डकप्पम्हीति यस्मिं मण्डकप्पे सुमेधो भगवा उप्पन्नो, तत्थेव कप्पे सुजातोपि भगवा उप्पन्नोति अत्थो। सीहहनूति सीहस्स विय हनु अस्साति सीहहनु। सीहस्स पन हेट्ठिमहनुमेव पुण्णं होति, न उपरिमं। अस्स पन महापुरिसस्स सीहस्स हेट्ठिमहनु विय द्वेपि परिपुण्णानि द्वादसियं पक्खस्स चन्दसदिसानि होन्ति। तेन वुत्तं ‘‘सीहहनू’’ति। उसभक्खन्धोति उसभस्सेव समप्पवट्टक्खन्धो, सुवट्टितसुवण्णालिङ्गसदिसक्खन्धोति अत्थो। सतरंसीवाति दिवसकरो विय। सिरियाति बुद्धसिरिया। बोधिमुत्तमन्ति उत्तमं सम्बोधिं।
Tattha tattheva maṇḍakappamhīti yasmiṃ maṇḍakappe sumedho bhagavā uppanno, tattheva kappe sujātopi bhagavā uppannoti attho. Sīhahanūti sīhassa viya hanu assāti sīhahanu. Sīhassa pana heṭṭhimahanumeva puṇṇaṃ hoti, na uparimaṃ. Assa pana mahāpurisassa sīhassa heṭṭhimahanu viya dvepi paripuṇṇāni dvādasiyaṃ pakkhassa candasadisāni honti. Tena vuttaṃ ‘‘sīhahanū’’ti. Usabhakkhandhoti usabhasseva samappavaṭṭakkhandho, suvaṭṭitasuvaṇṇāliṅgasadisakkhandhoti attho. Sataraṃsīvāti divasakaro viya. Siriyāti buddhasiriyā. Bodhimuttamanti uttamaṃ sambodhiṃ.
सुधम्मवतीनगरे सुधम्मुय्याने आगतानं मनुस्सानं धम्मं देसेत्वा सट्ठिसतसहस्सानि एहिभिक्खुभावेन पब्बाजेत्वा तेसं मज्झे पातिमोक्खं उद्दिसि, सो पठमो सन्निपातो अहोसि। ततो परं तिदिवोरोहणे भगवतो पञ्ञाससतसहस्सानं दुतियो सन्निपातो अहोसि। पुन ‘‘सुदस्सनकुमारो भगवतो सन्तिके पब्बजित्वा अरहत्तं पत्तो’’ति सुत्वा ‘‘मयम्पि पब्बजिस्सामा’’ति आगतानि चत्तारि पुरिससतसहस्सानि गहेत्वा सुदस्सनत्थेरो सुजातं नरासभं उपसङ्कमि। तेसं भगवा धम्मं देसेत्वा एहिभिक्खुपब्बज्जाय पब्बाजेत्वा चतुरङ्गसमन्नागते सन्निपाते पातिमोक्खं उद्दिसि, सो ततियो सन्निपातो अहोसि। तेन वुत्तं –
Sudhammavatīnagare sudhammuyyāne āgatānaṃ manussānaṃ dhammaṃ desetvā saṭṭhisatasahassāni ehibhikkhubhāvena pabbājetvā tesaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi, so paṭhamo sannipāto ahosi. Tato paraṃ tidivorohaṇe bhagavato paññāsasatasahassānaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Puna ‘‘sudassanakumāro bhagavato santike pabbajitvā arahattaṃ patto’’ti sutvā ‘‘mayampi pabbajissāmā’’ti āgatāni cattāri purisasatasahassāni gahetvā sudassanatthero sujātaṃ narāsabhaṃ upasaṅkami. Tesaṃ bhagavā dhammaṃ desetvā ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā caturaṅgasamannāgate sannipāte pātimokkhaṃ uddisi, so tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
७.
7.
‘‘सन्निपाता तयो आसुं, सुजातस्स महेसिनो।
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, sujātassa mahesino;
खीणासवानं विमलानं, सन्तचित्तान तादिनं॥
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
८.
8.
‘‘अभिञ्ञाबलप्पत्तानं, अप्पत्तानं भवाभवे।
‘‘Abhiññābalappattānaṃ, appattānaṃ bhavābhave;
सट्ठिसतसहस्सानि, पठमं सन्निपतिंसु ते॥
Saṭṭhisatasahassāni, paṭhamaṃ sannipatiṃsu te.
९.
9.
‘‘पुनापरं सन्निपाते, तिदिवोरोहणे जिने।
‘‘Punāparaṃ sannipāte, tidivorohaṇe jine;
पञ्ञाससतसहस्सानं, दुतियो आसि समागमो॥
Paññāsasatasahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo.
१०.
10.
‘‘उपसङ्कमन्तो नरासभं, सुदस्सनो अग्गसावको।
‘‘Upasaṅkamanto narāsabhaṃ, sudassano aggasāvako;
चतूहि सतसहस्सेहि, सम्बुद्धं उपसङ्कमी’’ति॥
Catūhi satasahassehi, sambuddhaṃ upasaṅkamī’’ti.
तत्थ अप्पत्तानन्ति भवाभवे असम्पत्तानन्ति अत्थो। ‘‘अप्पवत्ता भवाभवे’’तिपि पाठो, सोयेवत्थो। तिदिवोरोहणेति सग्गलोकतो ओतरन्ते कत्तुकारके दट्ठब्बो। कारकविपल्लासेन वुत्तं। अथ वा तिदिवोरोहणेति तिदिवतो ओतरणे। जिनेति जिनस्स, सामिअत्थे भुम्मं दट्ठब्बं।
Tattha appattānanti bhavābhave asampattānanti attho. ‘‘Appavattā bhavābhave’’tipi pāṭho, soyevattho. Tidivorohaṇeti saggalokato otarante kattukārake daṭṭhabbo. Kārakavipallāsena vuttaṃ. Atha vā tidivorohaṇeti tidivato otaraṇe. Jineti jinassa, sāmiatthe bhummaṃ daṭṭhabbaṃ.
तदा किर अम्हाकं बोधिसत्तो चक्कवत्तिराजा हुत्वा ‘‘बुद्धो लोके उप्पन्नो’’ति सुत्वा भगवन्तं उपसङ्कमित्वा धम्मकथं सुत्वा बुद्धप्पमुखस्स भिक्खुसङ्घस्स सत्तहि रतनेहि सद्धिं चतुमहादीपरज्जं दत्वा सत्थु सन्तिके पब्बजि। सकलदीपवासिनो जना रट्ठुप्पादं गहेत्वा आरामिककिच्चं साधेत्वा बुद्धप्पमुखस्स सङ्घस्स निच्चं महादानमदंसु। सोपि नं सत्था – ‘‘अनागते गोतमो नाम बुद्धो भविस्सती’’ति ब्याकासि। तेन वुत्तं –
Tadā kira amhākaṃ bodhisatto cakkavattirājā hutvā ‘‘buddho loke uppanno’’ti sutvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammakathaṃ sutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa sattahi ratanehi saddhiṃ catumahādīparajjaṃ datvā satthu santike pabbaji. Sakaladīpavāsino janā raṭṭhuppādaṃ gahetvā ārāmikakiccaṃ sādhetvā buddhappamukhassa saṅghassa niccaṃ mahādānamadaṃsu. Sopi naṃ satthā – ‘‘anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākāsi. Tena vuttaṃ –
११.
11.
‘‘अहं तेन समयेन, चतुदीपम्हि इस्सरो।
‘‘Ahaṃ tena samayena, catudīpamhi issaro;
अन्तलिक्खचरो आसिं, चक्कवत्ती महब्बलो॥
Antalikkhacaro āsiṃ, cakkavattī mahabbalo.
१३.
13.
‘‘चतुदीपे महारज्जं रतने सत्त उत्तमे।
‘‘Catudīpe mahārajjaṃ ratane satta uttame;
बुद्धे निय्यातयित्वान, पब्बजिं तस्स सन्तिके॥
Buddhe niyyātayitvāna, pabbajiṃ tassa santike.
१४.
14.
‘‘आरामिका जनपदे, उट्ठानं पटिपिण्डिय।
‘‘Ārāmikā janapade, uṭṭhānaṃ paṭipiṇḍiya;
उपनेन्ति भिक्खुसङ्घस्स, पच्चयं सयनासनं॥
Upanenti bhikkhusaṅghassa, paccayaṃ sayanāsanaṃ.
१५.
15.
‘‘सोपि मं बुद्धो ब्याकासि, दससहस्सिम्हि इस्सरो।
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, dasasahassimhi issaro;
तिंसकप्पसहस्सम्हि, अयं बुद्धो भविस्सति॥
Tiṃsakappasahassamhi, ayaṃ buddho bhavissati.
१६.
16.
‘‘पधानं पदहित्वान…पे॰… हेस्साम सम्मुखा इमं॥
‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā imaṃ.
१७.
17.
‘‘तस्सापि चवनं सुत्वा, भिय्यो हासं जनेसहं।
‘‘Tassāpi cavanaṃ sutvā, bhiyyo hāsaṃ janesahaṃ;
अधिट्ठहिं वतं उग्गं, दसपारमिपूरिया॥
Adhiṭṭhahiṃ vataṃ uggaṃ, dasapāramipūriyā.
१८.
18.
‘‘सुत्तन्तं विनयञ्चापि, नवङ्गं सत्थुसासनं।
‘‘Suttantaṃ vinayañcāpi, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ;
सब्बं परियापुणित्वान, सोभयिं जिनसासनं॥
Sabbaṃ pariyāpuṇitvāna, sobhayiṃ jinasāsanaṃ.
१९.
19.
‘‘तत्थप्पमत्तो विहरन्तो, ब्रह्मं भावेत्व भावनं।
‘‘Tatthappamatto viharanto, brahmaṃ bhāvetva bhāvanaṃ;
अभिञ्ञापारमिं गन्त्वा, ब्रह्मलोकमगञ्छह’’न्ति॥
Abhiññāpāramiṃ gantvā, brahmalokamagañchaha’’nti.
तत्थ चतुदीपम्हीति सपरिवारदीपानं चतुन्नं महादीपानन्ति अत्थो। अन्तलिक्खचरोति चक्करतनं पुरक्खत्वा आकासचरो। रतने सत्ताति हत्थिरतनादीनि सत्त रतनानि। उत्तमेति उत्तमानि। अथ वा उत्तमे बुद्धेति अत्थो दट्ठब्बो। निय्यातयित्वानाति दत्वान। उट्ठानन्ति रट्ठुप्पादं, आयन्ति अत्थो। पटिपिण्डियाति रासिं कत्वा संकड्ढित्वा। पच्चयन्ति चीवरादिविविधं पच्चयं। दससहस्सिम्हि इस्सरोति दससहस्सिलोकधातुयं इस्सरो, तदेतं जातिक्खेत्तं सन्धाय वुत्तन्ति वेदितब्बं। अनन्तानं लोकधातूनं इस्सरो भगवा। तिंसकप्पसहस्सम्हीति इतो पट्ठाय तिंसकप्पसहस्सानं मत्थकेति अत्थो।
Tattha catudīpamhīti saparivāradīpānaṃ catunnaṃ mahādīpānanti attho. Antalikkhacaroti cakkaratanaṃ purakkhatvā ākāsacaro. Ratane sattāti hatthiratanādīni satta ratanāni. Uttameti uttamāni. Atha vā uttame buddheti attho daṭṭhabbo. Niyyātayitvānāti datvāna. Uṭṭhānanti raṭṭhuppādaṃ, āyanti attho. Paṭipiṇḍiyāti rāsiṃ katvā saṃkaḍḍhitvā. Paccayanti cīvarādivividhaṃ paccayaṃ. Dasasahassimhi issaroti dasasahassilokadhātuyaṃ issaro, tadetaṃ jātikkhettaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Anantānaṃ lokadhātūnaṃ issaro bhagavā. Tiṃsakappasahassamhīti ito paṭṭhāya tiṃsakappasahassānaṃ matthaketi attho.
तस्स पन सुजातस्स भगवतो सुमङ्गलं नाम नगरं अहोसि, उग्गतो नाम राजा पिता, पभावती नाम माता, सुदस्सनो च सुदेवो च द्वे अग्गसावका, नारदो नामुपट्ठाको, नागा च नागसमाला च द्वे अग्गसाविका, महावेळुरुक्खो बोधि, सो किर मन्दच्छिद्दो घनक्खन्धो परमरमणीयो वेळुरियमणिवण्णेहि विमलेहि पत्तेहि सञ्छन्नविपुलसाखो मयूरपिञ्छकलापो विय विरोचित्थ। तस्स पन भगवतो सरीरं पण्णासहत्थुब्बेधं अहोसि, आयु नवुतिवस्ससहस्सानि, सिरीनन्दा नामस्स अग्गमहेसी, उपसेनो नाम पुत्तो। तुरङ्गवरयानेन निक्खमि। सो पन चन्दवतीनगरे सिलारामे परिनिब्बायि। तेन वुत्तं –
Tassa pana sujātassa bhagavato sumaṅgalaṃ nāma nagaraṃ ahosi, uggato nāma rājā pitā, pabhāvatī nāma mātā, sudassano ca sudevo ca dve aggasāvakā, nārado nāmupaṭṭhāko, nāgā ca nāgasamālā ca dve aggasāvikā, mahāveḷurukkho bodhi, so kira mandacchiddo ghanakkhandho paramaramaṇīyo veḷuriyamaṇivaṇṇehi vimalehi pattehi sañchannavipulasākho mayūrapiñchakalāpo viya virocittha. Tassa pana bhagavato sarīraṃ paṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, āyu navutivassasahassāni, sirīnandā nāmassa aggamahesī, upaseno nāma putto. Turaṅgavarayānena nikkhami. So pana candavatīnagare silārāme parinibbāyi. Tena vuttaṃ –
२०.
20.
‘‘सुमङ्गलं नाम नगरं, उग्गतो नाम खत्तियो।
‘‘Sumaṅgalaṃ nāma nagaraṃ, uggato nāma khattiyo;
माता पभावती नाम, सुजातस्स महेसिनो॥
Mātā pabhāvatī nāma, sujātassa mahesino.
२५.
25.
‘‘सुदस्सनो सुदेवो च, अहेसुं अग्गसावका।
‘‘Sudassano sudevo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
नारदो नामुपट्ठाको, सुजातस्स महेसिनो॥
Nārado nāmupaṭṭhāko, sujātassa mahesino.
२६.
26.
‘‘नागो च नागसमाला च, अहेसुं अग्गसाविका।
‘‘Nāgo ca nāgasamālā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
बोधि तस्स भगवतो, महावेळूति वुच्चति॥
Bodhi tassa bhagavato, mahāveḷūti vuccati.
२७.
27.
‘‘सो च रुक्खो घनक्खन्धो, अच्छिद्दो होति पत्तिको।
‘‘So ca rukkho ghanakkhandho, acchiddo hoti pattiko;
उजु वंसो ब्रहा होति, दस्सनीयो मनोरमो॥
Uju vaṃso brahā hoti, dassanīyo manoramo.
२८.
28.
‘‘एकक्खन्धो पवड्ढित्वा, ततो साखा पभिज्जति।
‘‘Ekakkhandho pavaḍḍhitvā, tato sākhā pabhijjati;
यथा सुबद्धो मोरहत्थो, एवं सोभति सो दुमो॥
Yathā subaddho morahattho, evaṃ sobhati so dumo.
२९.
29.
‘‘न तस्स कण्टका होन्ति, नापि छिद्दं महा अहु।
‘‘Na tassa kaṇṭakā honti, nāpi chiddaṃ mahā ahu;
वित्थिण्णसाखो अविरलो, सन्दच्छायो मनोरमो॥
Vitthiṇṇasākho aviralo, sandacchāyo manoramo.
३१.
31.
‘‘पञ्ञासरतनो आसि, उच्चत्तनेन सो जिनो।
‘‘Paññāsaratano āsi, uccattanena so jino;
सब्बाकारवरूपेतो, सब्बगुणमुपागतो॥
Sabbākāravarūpeto, sabbaguṇamupāgato.
३२.
32.
‘‘तस्स पभा असमसमा, निद्धावति समन्ततो।
‘‘Tassa pabhā asamasamā, niddhāvati samantato;
अप्पमाणो अतुलियो, ओपम्मेहि अनूपमो॥
Appamāṇo atuliyo, opammehi anūpamo.
३३.
33.
‘‘नवुतिवस्ससहस्सानि, आयु विज्जति तावदे।
‘‘Navutivassasahassāni, āyu vijjati tāvade;
तावता तिट्ठमानो सो, तारेसि जनतं बहुं॥
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
३४.
34.
‘‘यथापि सागरे ऊमी, गगने तारका यथा।
‘‘Yathāpi sāgare ūmī, gagane tārakā yathā;
एवं तदा पावचनं, अरहन्तेहि चित्तितं॥
Evaṃ tadā pāvacanaṃ, arahantehi cittitaṃ.
३५.
35.
‘‘सो च बुद्धो असमसमो, गुणानि च तानि अतुलियानि।
‘‘So ca buddho asamasamo, guṇāni ca tāni atuliyāni;
सब्बं तमन्तरहितं, ननु रित्ता सब्बसङ्खारा’’ति॥
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
तत्थ अच्छिद्दोति अप्पच्छिद्दो। ‘‘अनुदरा कञ्ञा’’तिआदीसु विय दट्ठब्बं। केचि ‘‘छिद्दं होति परित्तक’’न्ति पठन्ति। पत्तिकोति बहुपत्तो, काचमणिवण्णेहि पत्तेहि सञ्छन्नोति अत्थो। उजूति अवङ्को अकुटिलो। वंसोति वेळु। ब्रहाति समन्ततो महा। एकक्खन्धोति अवनिरुहो एको अदुतियो चाति अत्थो। पवड्ढित्वाति वड्ढित्वा। ततो साखा पभिज्जतीति ततो वंसग्गतो पञ्चविधा साखा निक्खमित्वा पभिज्जित्थ। ‘‘ततो साखा पभिज्जथा’’तिपि पाठो। सुबद्धोति सुट्ठु पञ्चबन्धनाकारेन बद्धो। मोरहत्थोति आतपसन्निवारणत्थं कतो बद्धो मोरपिञ्छकलापो वुच्चति।
Tattha acchiddoti appacchiddo. ‘‘Anudarā kaññā’’tiādīsu viya daṭṭhabbaṃ. Keci ‘‘chiddaṃ hoti parittaka’’nti paṭhanti. Pattikoti bahupatto, kācamaṇivaṇṇehi pattehi sañchannoti attho. Ujūti avaṅko akuṭilo. Vaṃsoti veḷu. Brahāti samantato mahā. Ekakkhandhoti avaniruho eko adutiyo cāti attho. Pavaḍḍhitvāti vaḍḍhitvā. Tato sākhā pabhijjatīti tato vaṃsaggato pañcavidhā sākhā nikkhamitvā pabhijjittha. ‘‘Tato sākhā pabhijjathā’’tipi pāṭho. Subaddhoti suṭṭhu pañcabandhanākārena baddho. Morahatthoti ātapasannivāraṇatthaṃ kato baddho morapiñchakalāpo vuccati.
न तस्स कण्टका होन्तीति तस्स वंसस्स कण्टकिनोपि रुक्खस्स कण्टका नाहेसुं। अविरलोति अविरलसाखासञ्छन्नो। सन्दच्छायोति घनच्छायो, अविरलत्ताव सन्दच्छायोति वुत्तो। पञ्ञासरतनो आसीति पञ्ञासहत्थो अहोसि। सब्बाकारवरूपेतोति सब्बेन आकारेन वरेहियेव उपेतो सब्बाकारवरूपेतो नाम। सब्बगुणमुपागतोति अनन्तरपदस्सेव वेवचनमत्तं।
Na tassa kaṇṭakā hontīti tassa vaṃsassa kaṇṭakinopi rukkhassa kaṇṭakā nāhesuṃ. Aviraloti aviralasākhāsañchanno. Sandacchāyoti ghanacchāyo, aviralattāva sandacchāyoti vutto. Paññāsaratano āsīti paññāsahattho ahosi. Sabbākāravarūpetoti sabbena ākārena varehiyeva upeto sabbākāravarūpeto nāma. Sabbaguṇamupāgatoti anantarapadasseva vevacanamattaṃ.
अप्पमाणोति पमाणरहितो, पमाणं गहेतुं असक्कुणेय्यत्ता वा अप्पमाणो। अतुलियोति अतुलो, केनचि असदिसोति अत्थो। ओपम्मेहीति उपमितब्बेहि। अनूपमोति उपमारहितो, ‘‘इमिना च इमिना च सदिसो’’ति वत्तुं असक्कुणेय्यभावतो अनूपमोति अत्थो। गुणानि च तानीति गुणा च ते, सब्बञ्ञुतञ्ञाणादयो गुणाति अत्थो। लिङ्गविपल्लासेन वुत्तं। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेवाति।
Appamāṇoti pamāṇarahito, pamāṇaṃ gahetuṃ asakkuṇeyyattā vā appamāṇo. Atuliyoti atulo, kenaci asadisoti attho. Opammehīti upamitabbehi. Anūpamoti upamārahito, ‘‘iminā ca iminā ca sadiso’’ti vattuṃ asakkuṇeyyabhāvato anūpamoti attho. Guṇānica tānīti guṇā ca te, sabbaññutaññāṇādayo guṇāti attho. Liṅgavipallāsena vuttaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
सुजातबुद्धवंसवण्णना निट्ठिता।
Sujātabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
निट्ठितो द्वादसमो बुद्धवंसो।
Niṭṭhito dvādasamo buddhavaṃso.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / बुद्धवंसपाळि • Buddhavaṃsapāḷi / १४. सुजातबुद्धवंसो • 14. Sujātabuddhavaṃso
