Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઇતિવુત્તક-અટ્ઠકથા • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
૨. સુલભસુત્તવણ્ણના
2. Sulabhasuttavaṇṇanā
૧૦૧. દુતિયે અપ્પાનીતિ પરિત્તાનિ. સુલભાનીતિ સુખેન લદ્ધબ્બાનિ, યત્થ કત્થચિ વા સક્કા હોતિ લદ્ધું. અનવજ્જાનીતિ વજ્જરહિતાનિ નિદ્દોસાનિ આગમનસુદ્ધિતો કાયમણ્ડનાદિકિલેસવત્થુભાવાભાવતો ચ. તત્થ સુલભતાય પરિયેસનદુક્ખસ્સ અભાવો દસ્સિતો, અપ્પતાય પરિહરણદુક્ખસ્સપિ અભાવો દસ્સિતો, અનવજ્જતાય અગરહિતબ્બતાય ભિક્ખુસારુપ્પભાવો દસ્સિતો હોતિ. અપ્પતાય વા પરિત્તાસસ્સ અવત્થુતા, સુલભતાય ગેધાય અવત્થુતા, અનવજ્જતાય આદીનવવસેન નિસ્સરણપઞ્ઞાય વત્થુતા દસ્સિતા હોતિ. અપ્પતાય વા લાભેન ન સોમનસ્સં જનયન્તિ, સુલભતાય અલાભેન ન દોમનસ્સં જનયન્તિ, અનવજ્જતાય વિપ્પટિસારનિમિત્તં અઞ્ઞાણુપેક્ખં ન જનયન્તિ અવિપ્પટિસારવત્થુભાવતો.
101. Dutiye appānīti parittāni. Sulabhānīti sukhena laddhabbāni, yattha katthaci vā sakkā hoti laddhuṃ. Anavajjānīti vajjarahitāni niddosāni āgamanasuddhito kāyamaṇḍanādikilesavatthubhāvābhāvato ca. Tattha sulabhatāya pariyesanadukkhassa abhāvo dassito, appatāya pariharaṇadukkhassapi abhāvo dassito, anavajjatāya agarahitabbatāya bhikkhusāruppabhāvo dassito hoti. Appatāya vā parittāsassa avatthutā, sulabhatāya gedhāya avatthutā, anavajjatāya ādīnavavasena nissaraṇapaññāya vatthutā dassitā hoti. Appatāya vā lābhena na somanassaṃ janayanti, sulabhatāya alābhena na domanassaṃ janayanti, anavajjatāya vippaṭisāranimittaṃ aññāṇupekkhaṃ na janayanti avippaṭisāravatthubhāvato.
પંસુકૂલન્તિ રથિકાસુસાનસઙ્કારકૂટાદીસુ યત્થ કત્થચિ પંસૂનં ઉપરિ ઠિતત્તા અબ્ભુગ્ગતટ્ઠેન પંસુકૂલં વિયાતિ પંસુકૂલં, પંસુ વિય કુચ્છિતભાવં ઉલતિ ગચ્છતીતિ પંસુકૂલન્તિ એવં લદ્ધનામં રથિકાદીસુ પતિતનન્તકાનિ ઉચ્ચિનિત્વા કતચીવરં. પિણ્ડિયાલોપોતિ જઙ્ઘપિણ્ડિયા બલેન ચરિત્વા ઘરે ઘરે આલોપમત્તં કત્વા લદ્ધભોજનં. રુક્ખમૂલન્તિ વિવેકાનુરૂપં યંકિઞ્ચિ રુક્ખસમીપં. પૂતિમુત્તન્તિ યંકિઞ્ચિ ગોમુત્તં. યથા હિ સુવણ્ણવણ્ણોપિ કાયો પૂતિકાયોવ એવં અભિનવમ્પિ મુત્તં પૂતિમુત્તમેવ. તત્થ કેચિ ગોમુત્તભાવિતં હરિતકીખણ્ડં ‘‘પૂતિમુત્ત’’ન્તિ વદન્તિ, પૂતિભાવેન આપણાદિતો વિસ્સટ્ઠં છડ્ડિતં અપરિગ્ગહિતં યંકિઞ્ચિ ભેસજ્જં પૂતિમુત્તન્તિ અધિપ્પેતન્તિ અપરે.
Paṃsukūlanti rathikāsusānasaṅkārakūṭādīsu yattha katthaci paṃsūnaṃ upari ṭhitattā abbhuggataṭṭhena paṃsukūlaṃ viyāti paṃsukūlaṃ, paṃsu viya kucchitabhāvaṃ ulati gacchatīti paṃsukūlanti evaṃ laddhanāmaṃ rathikādīsu patitanantakāni uccinitvā katacīvaraṃ. Piṇḍiyālopoti jaṅghapiṇḍiyā balena caritvā ghare ghare ālopamattaṃ katvā laddhabhojanaṃ. Rukkhamūlanti vivekānurūpaṃ yaṃkiñci rukkhasamīpaṃ. Pūtimuttanti yaṃkiñci gomuttaṃ. Yathā hi suvaṇṇavaṇṇopi kāyo pūtikāyova evaṃ abhinavampi muttaṃ pūtimuttameva. Tattha keci gomuttabhāvitaṃ haritakīkhaṇḍaṃ ‘‘pūtimutta’’nti vadanti, pūtibhāvena āpaṇādito vissaṭṭhaṃ chaḍḍitaṃ apariggahitaṃ yaṃkiñci bhesajjaṃ pūtimuttanti adhippetanti apare.
યતો ખોતિ પચ્ચત્તે નિસ્સક્કવચનં, યં ખોતિ વુત્તં હોતિ. તેન ‘‘તુટ્ઠો હોતી’’તિ વુત્તકિરિયં પરામસતિ. તુટ્ઠોતિ સન્તુટ્ઠો. ઇદમસ્સાહન્તિ ય્વાયં ચતુબ્બિધેન યથાવુત્તેન પચ્ચયેન અપ્પેન સુલભેન સન્તોસો, ઇદં ઇમસ્સ ભિક્ખુનો સીલસંવરાદીસુ અઞ્ઞતરં એકં સામઞ્ઞઙ્ગં સમણભાવકારણન્તિ અહં વદામિ. સન્તુટ્ઠસ્સ હિ ચતુપારિસુદ્ધિસીલં સુપરિપુણ્ણં હોતિ, સમથવિપસ્સના ચ ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ. અથ વા સામઞ્ઞં નામ અરિયમગ્ગો. તસ્સ સઙ્ખેપતો દ્વે અઙ્ગાનિ – બાહિરં, અજ્ઝત્તિકન્તિ. તત્થ બાહિરં સપ્પુરિસૂપનિસ્સયો સદ્ધમ્મસ્સવનઞ્ચ, અજ્ઝત્તિકં પન યોનિસો મનસિકારો ધમ્માનુધમ્મપટિપત્તિ ચ. તેસુ યસ્મા યથારહં ધમ્માનુધમ્મપટિપત્તિભૂતા તસ્સા મૂલભૂતા ચેતે ધમ્મા, યદિદં અપ્પિચ્છતા સન્તુટ્ઠિતા પવિવિત્તતા અસંસટ્ઠતા આરદ્ધવીરિયતાતિ એવમાદયો, તસ્મા વુત્તં ‘‘ઇદમસ્સાહં અઞ્ઞતરં સામઞ્ઞઙ્ગન્તિ વદામી’’તિ.
Yato khoti paccatte nissakkavacanaṃ, yaṃ khoti vuttaṃ hoti. Tena ‘‘tuṭṭho hotī’’ti vuttakiriyaṃ parāmasati. Tuṭṭhoti santuṭṭho. Idamassāhanti yvāyaṃ catubbidhena yathāvuttena paccayena appena sulabhena santoso, idaṃ imassa bhikkhuno sīlasaṃvarādīsu aññataraṃ ekaṃ sāmaññaṅgaṃ samaṇabhāvakāraṇanti ahaṃ vadāmi. Santuṭṭhassa hi catupārisuddhisīlaṃ suparipuṇṇaṃ hoti, samathavipassanā ca bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Atha vā sāmaññaṃ nāma ariyamaggo. Tassa saṅkhepato dve aṅgāni – bāhiraṃ, ajjhattikanti. Tattha bāhiraṃ sappurisūpanissayo saddhammassavanañca, ajjhattikaṃ pana yoniso manasikāro dhammānudhammapaṭipatti ca. Tesu yasmā yathārahaṃ dhammānudhammapaṭipattibhūtā tassā mūlabhūtā cete dhammā, yadidaṃ appicchatā santuṭṭhitā pavivittatā asaṃsaṭṭhatā āraddhavīriyatāti evamādayo, tasmā vuttaṃ ‘‘idamassāhaṃ aññataraṃ sāmaññaṅganti vadāmī’’ti.
ગાથાસુ સેનાસનમારબ્ભાતિ વિહારાદિં મઞ્ચપીઠાદિઞ્ચ સેનાસનં નિસ્સાય. ચીવરં પાનભોજનન્તિ નિવાસનાદિચીવરં, અમ્બપાનકાદિપાનં, ખાદનીયભોજનીયાદિભુઞ્જિતબ્બવત્થુઞ્ચ આરબ્ભાતિ સમ્બન્ધો. વિઘાતો વિહતભાવો ચેતોદુક્ખં ન હોતીતિ યોજના. અયઞ્હેત્થ સઙ્ખેપત્થો – ‘‘અસુકસ્મિં નામ આવાસે પચ્ચયા સુલભા’’તિ લભિતબ્બટ્ઠાનગમનેન વા ‘‘મય્હં પાપુણાતિ ન તુય્હ’’ન્તિ વિવાદાપજ્જનેન વા નવકમ્મકરણાદિવસેન વા સેનાસનાદીનિ પરિયેસન્તાનં અસન્તુટ્ઠાનં ઇચ્છિતલાભાદિના યો વિઘાતો ચિત્તસ્સ હોતિ, સો તત્થ સન્તુટ્ઠસ્સ ન હોતીતિ. દિસા નપ્પટિહઞ્ઞતીતિ સન્તુટ્ઠિયા ચાતુદ્દિસાભાવેન દિસા નપ્પટિહન્તિ. વુત્તઞ્હેતં –
Gāthāsu senāsanamārabbhāti vihārādiṃ mañcapīṭhādiñca senāsanaṃ nissāya. Cīvaraṃ pānabhojananti nivāsanādicīvaraṃ, ambapānakādipānaṃ, khādanīyabhojanīyādibhuñjitabbavatthuñca ārabbhāti sambandho. Vighāto vihatabhāvo cetodukkhaṃ na hotīti yojanā. Ayañhettha saṅkhepattho – ‘‘asukasmiṃ nāma āvāse paccayā sulabhā’’ti labhitabbaṭṭhānagamanena vā ‘‘mayhaṃ pāpuṇāti na tuyha’’nti vivādāpajjanena vā navakammakaraṇādivasena vā senāsanādīni pariyesantānaṃ asantuṭṭhānaṃ icchitalābhādinā yo vighāto cittassa hoti, so tattha santuṭṭhassa na hotīti. Disā nappaṭihaññatīti santuṭṭhiyā cātuddisābhāvena disā nappaṭihanti. Vuttañhetaṃ –
‘‘ચાતુદ્દિસો અપ્પટિઘો ચ હોતિ,
‘‘Cātuddiso appaṭigho ca hoti,
સન્તુસ્સમાનો ઇતરીતરેના’’તિ. (સુ॰ નિ॰ ૪૨; ચૂળનિ॰ ખગ્ગવિસાણસુત્તનિદ્દેસ ૧૨૮);
Santussamāno itarītarenā’’ti. (su. ni. 42; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 128);
યસ્સ હિ ‘‘અસુકટ્ઠાનં નામ ગતો ચીવરાદીનિ લભિસ્સામી’’તિ ચિત્તં ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ દિસા પટિહઞ્ઞતિ નામ. યસ્સ પન એવં ન ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ દિસા ન પટિહઞ્ઞતિ નામ. ધમ્માતિ પટિપત્તિધમ્મા. સામઞ્ઞસ્સાનુલોમિકાતિ સમણધમ્મસ્સ સમથવિપસ્સનાભાવનાય અરિયમગ્ગસ્સેવ વા અનુચ્છવિકા અપ્પિચ્છતાદયો. અધિગ્ગહિતાતિ સબ્બે તે તુટ્ઠચિત્તસ્સ સન્તુટ્ઠચિત્તેન ભિક્ખુના અધિગ્ગહિતા પટિપક્ખધમ્મે અભિભવિત્વા ગહિતા હોન્તિ અબ્ભન્તરગતા, ન બાહિરગતાતિ.
Yassa hi ‘‘asukaṭṭhānaṃ nāma gato cīvarādīni labhissāmī’’ti cittaṃ uppajjati, tassa disā paṭihaññati nāma. Yassa pana evaṃ na uppajjati, tassa disā na paṭihaññati nāma. Dhammāti paṭipattidhammā. Sāmaññassānulomikāti samaṇadhammassa samathavipassanābhāvanāya ariyamaggasseva vā anucchavikā appicchatādayo. Adhiggahitāti sabbe te tuṭṭhacittassa santuṭṭhacittena bhikkhunā adhiggahitā paṭipakkhadhamme abhibhavitvā gahitā honti abbhantaragatā, na bāhiragatāti.
દુતિયસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઇતિવુત્તકપાળિ • Itivuttakapāḷi / ૨. સુલભસુત્તં • 2. Sulabhasuttaṃ