Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੪. ਸੁਮਨਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
4. Sumanattheragāthāvaṇṇanā
ਯਂ ਪਤ੍ਥਯਾਨੋਤਿਆਦਿਕਾ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸੁਮਨਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ ਇਤੋ ਪਞ੍ਚਨવੁਤੇ ਕਪ੍ਪੇ ਬੁਦ੍ਧਸੁਞ੍ਞੇ ਲੋਕੇ ਕੁਲਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਏਕਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਂ ਬ੍ਯਾਧਿਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਹਰੀਤਕਂ ਅਦਾਸਿ । ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਕੋਸਲਰਟ੍ਠੇ ਗਹਪਤਿਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਸੁਮਨੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ ਸੁਖੇਨ વਡ੍ਢਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਮਾਤੁਲੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਅਰਹਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਸੁਮਨੇ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੇ ਤਂ ਪਬ੍ਬਾਜੇਤ੍વਾ ਚਰਿਤਾਨੁਕੂਲਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਯੋਗਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਚ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਥੇਰੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਿਧਿਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿ। ਸੋ ਚ ਨਚਿਰੇਨੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੪੪.੬੦-੭੧) –
Yaṃ patthayānotiādikā āyasmato sumanattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito pañcanavute kappe buddhasuññe loke kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekaṃ paccekabuddhaṃ byādhitaṃ disvā harītakaṃ adāsi . So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe gahapatikule nibbattitvā sumanoti laddhanāmo sukhena vaḍḍhi. Tassa pana mātulo pabbajitvā arahā hutvā araññe viharanto sumane vayappatte taṃ pabbājetvā caritānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ adāsi. So tattha yogakammaṃ karonto cattāri jhānāni pañca ca abhiññāyo nibbattesi. Athassa thero vipassanāvidhiṃ ācikkhi. So ca nacireneva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.44.60-71) –
‘‘ਹਰੀਤਕਂ ਆਮਲਕਂ, ਅਮ੍ਬਜਮ੍ਬੁવਿਭੀਤਕਂ।
‘‘Harītakaṃ āmalakaṃ, ambajambuvibhītakaṃ;
ਕੋਲਂ ਭਲ੍ਲਾਤਕਂ ਬਿਲ੍ਲਂ, ਸਯਮੇવ ਹਰਾਮਹਂ॥
Kolaṃ bhallātakaṃ billaṃ, sayameva harāmahaṃ.
‘‘ਦਿਸ੍વਾਨ ਪਬ੍ਭਾਰਗਤਂ, ਝਾਯਿਂ ਝਾਨਰਤਂ ਮੁਨਿਂ।
‘‘Disvāna pabbhāragataṃ, jhāyiṃ jhānarataṃ muniṃ;
ਆਬਾਧੇਨ ਆਪੀਲ਼ੇਨ੍ਤਂ, ਅਦੁਤੀਯਂ ਮਹਾਮੁਨਿਂ॥
Ābādhena āpīḷentaṃ, adutīyaṃ mahāmuniṃ.
‘‘ਹਰੀਤਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾਨ, ਸਯਮ੍ਭੁਸ੍ਸ ਅਦਾਸਹਂ।
‘‘Harītakaṃ gahetvāna, sayambhussa adāsahaṃ;
ਖਾਦਮਤ੍ਤਮ੍ਹਿ ਭੇਸਜ੍ਜੇ, ਬ੍ਯਾਧਿ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਿ ਤਾવਦੇ॥
Khādamattamhi bhesajje, byādhi passambhi tāvade.
‘‘ਪਹੀਨਦਰਥੋ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਨੁਮੋਦਮਕਾਸਿ ਮੇ।
‘‘Pahīnadaratho buddho, anumodamakāsi me;
ਭੇਸਜ੍ਜਦਾਨੇਨਿਮਿਨਾ, ਬ੍ਯਾਧਿવੂਪਸਮੇਨ ਚ॥
Bhesajjadāneniminā, byādhivūpasamena ca.
‘‘ਦੇવਭੂਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸੋ વਾ, ਜਾਤੋ વਾ ਅਞ੍ਞਜਾਤਿਯਾ।
‘‘Devabhūto manusso vā, jāto vā aññajātiyā;
ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸੁਖਿਤੋ ਹੋਤੁ, ਮਾ ਚ ਤੇ ਬ੍ਯਾਧਿਮਾਗਮਾ॥
Sabbattha sukhito hotu, mā ca te byādhimāgamā.
‘‘ਇਦਂ વਤ੍વਾਨ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਯਮ੍ਭੂ ਅਪਰਾਜਿਤੋ।
‘‘Idaṃ vatvāna sambuddho, sayambhū aparājito;
ਨਭਂ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਮੀ ਧੀਰੋ, ਹਂਸਰਾਜਾવ ਅਮ੍ਬਰੇ॥
Nabhaṃ abbhuggamī dhīro, haṃsarājāva ambare.
‘‘ਯਤੋ ਹਰੀਤਕਂ ਦਿਨ੍ਨਂ, ਸਯਮ੍ਭੁਸ੍ਸ ਮਹੇਸਿਨੋ।
‘‘Yato harītakaṃ dinnaṃ, sayambhussa mahesino;
ਇਮਂ ਜਾਤਿਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਬ੍ਯਾਧਿ ਮੇ ਨੁਪਪਜ੍ਜਥ॥
Imaṃ jātiṃ upādāya, byādhi me nupapajjatha.
‘‘ਅਯਂ ਪਚ੍ਛਿਮਕੋ ਮਯ੍ਹਂ, ਚਰਿਮੋ વਤ੍ਤਤੇ ਭવੋ।
‘‘Ayaṃ pacchimako mayhaṃ, carimo vattate bhavo;
ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤਾ, ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨਂ॥
Tisso vijjā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘ਚਤੁਨ੍ਨવੁਤਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਭੇਸਜ੍ਜਮਦਦਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Catunnavutito kappe, bhesajjamadadiṃ tadā;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਭੇਸਜ੍ਜਸ੍ਸ ਇਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, bhesajjassa idaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਨ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਮਾਤੁਲਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਤਂ ਥੇਰੋ ਅਧਿਗਮਂ ਪੁਚ੍ਛਿ, ਤਂ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤੋ –
Arahatte pana patiṭṭhito ekadivasaṃ mātulattherassa upaṭṭhānaṃ agamāsi. Taṃ thero adhigamaṃ pucchi, taṃ byākaronto –
੩੩੦.
330.
‘‘ਯਂ ਪਤ੍ਥਯਾਨੋ ਧਮ੍ਮੇਸੁ, ਉਪਜ੍ਝਾਯੋ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿ।
‘‘Yaṃ patthayāno dhammesu, upajjhāyo anuggahi;
ਅਮਤਂ ਅਭਿਕਙ੍ਖਨ੍ਤਂ, ਕਤਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਂ ਮਯਾ॥
Amataṃ abhikaṅkhantaṃ, kataṃ kattabbakaṃ mayā.
੩੩੧.
331.
‘‘ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਚ੍ਛਿਕਤੋ, ਸਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਅਨੀਤਿਹੋ।
‘‘Anuppatto sacchikato, sayaṃ dhammo anītiho;
વਿਸੁਦ੍ਧਞਾਣੋ ਨਿਕ੍ਕਙ੍ਖੋ, ਬ੍ਯਾਕਰੋਮਿ ਤવਨ੍ਤਿਕੇ॥
Visuddhañāṇo nikkaṅkho, byākaromi tavantike.
੩੩੨.
332.
‘‘ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਜਾਨਾਮਿ, ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ વਿਸੋਧਿਤਂ।
‘‘Pubbenivāsaṃ jānāmi, dibbacakkhu visodhitaṃ;
ਸਦਤ੍ਥੋ ਮੇ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨਂ॥
Sadattho me anuppatto, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
੩੩੩.
333.
‘‘ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਸਿਕ੍ਖਾ, ਸੁਸ੍ਸੁਤਾ ਤવ ਸਾਸਨੇ।
‘‘Appamattassa me sikkhā, sussutā tava sāsane;
ਸਬ੍ਬੇ ਮੇ ਆਸવਾ ਖੀਣਾ, ਨਤ੍ਥਿ ਦਾਨਿ ਪੁਨਬ੍ਭવੋ॥
Sabbe me āsavā khīṇā, natthi dāni punabbhavo.
੩੩੪.
334.
‘‘ਅਨੁਸਾਸਿ ਮਂ ਅਰਿਯવਤਾ, ਅਨੁਕਮ੍ਪਿ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿ।
‘‘Anusāsi maṃ ariyavatā, anukampi anuggahi;
ਅਮੋਘੋ ਤੁਯ੍ਹਮੋવਾਦੋ, ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਮ੍ਹਿ ਸਿਕ੍ਖਿਤੋ’’ਤਿ॥ –
Amogho tuyhamovādo, antevāsimhi sikkhito’’ti. –
ਇਮਾਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ।
Imāhi pañcahi gāthāhi sīhanādaṃ nadanto aññaṃ byākāsi.
ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਪਤ੍ਥਯਾਨੋ ਧਮ੍ਮੇਸੁ, ਉਪਜ੍ਝਾਯੋ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿ। ਅਮਤਂ ਅਭਿਕਙ੍ਖਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਦੀਸੁ ਅਨવਜ੍ਜਧਮ੍ਮੇਸੁ ਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਮਯ੍ਹਂ ਪਤ੍ਥਯਨ੍ਤੋ ਆਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋ ਉਪਜ੍ਝਾਯੋ ਅਮਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਭਿਕਙ੍ਖਨ੍ਤਂ ਮਂ ਓવਾਦਦਾਨવਸੇਨ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹਿ। ਕਤਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਂ ਮਯਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਤ੍ਥਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਦਿਸੋਲ਼ਸવਿਧਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪਿਤਂ ਮਯਾ।
Tattha yaṃ patthayāno dhammesu, upajjhāyo anuggahi. Amataṃ abhikaṅkhantanti samathavipassanādīsu anavajjadhammesu yaṃ dhammaṃ mayhaṃ patthayanto ākaṅkhanto upajjhāyo amataṃ nibbānaṃ abhikaṅkhantaṃ maṃ ovādadānavasena anuggaṇhi. Kataṃ kattabbakaṃ mayāti tassa adhigamatthaṃ kattabbaṃ pariññādisoḷasavidhaṃ kiccaṃ kataṃ niṭṭhāpitaṃ mayā.
ਤਤੋ ਏવ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਧਿਗਤੋ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋਪਿ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮੋ ਸਚ੍ਛਿਕਤੋ। ਸਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਅਨੀਤਿਹੋਤਿ ਸਯਂ ਅਤ੍ਤਨਾਯੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮੋ ਫਲਧਮ੍ਮੋ ਚ ਅਨੀਤਿਹੋ ਅਸਨ੍ਦਿਦ੍ਧੋ ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖੋ ਕਤੋ, ‘‘ਇਤਿਹ, ਇਤਿ ਕਿਰਾ’’ਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਇਤਿਹਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਂਸਯਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋਯੇવ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਸੁਦ੍ਧਞਾਣੋ ਨਿਕ੍ਕਙ੍ਖੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ વਿਸੁਦ੍ਧਞਾਣੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸਂਕਿਲੇਸવਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ વਿਸੁਦ੍ਧਞਾਣੋ। ਤવਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਤવ ਸਮੀਪੇ।
Tato eva anuppatto adhigato catubbidhopi maggadhammo sacchikato. Sayaṃ dhammo anītihoti sayaṃ attanāyeva nibbānadhammo phaladhammo ca anītiho asandiddho attapaccakkho kato, ‘‘itiha, iti kirā’’ti pavattiyā itihasaṅkhātaṃ saṃsayaṃ samucchindantoyeva ariyamaggo pavattati. Tenāha ‘‘visuddhañāṇo nikkaṅkho’’tiādi. Tattha visuddhañāṇoti sabbasaṃkilesavisuddhiyā visuddhañāṇo. Tavantiketi tava samīpe.
ਸਦਤ੍ਥੋਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ। ਸਿਕ੍ਖਾਤਿ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਦਯੋ। ਸੁਸ੍ਸੁਤਾਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਬਾਹੁਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਟਿવੇਧਬਾਹੁਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਚ ਪਾਰਿਪੂਰਿવਸੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸੁਤਾ। ਤવ ਸਾਸਨੇਤਿ ਤવ ਓવਾਦੇ ਅਨੁਸਿਟ੍ਠਿਯਂ ਠਿਤਸ੍ਸ।
Sadatthoti arahattaṃ. Sikkhāti adhisīlasikkhādayo. Sussutāti pariyattibāhusaccassa paṭivedhabāhusaccassa ca pāripūrivasena suṭṭhu sutā. Tava sāsaneti tava ovāde anusiṭṭhiyaṃ ṭhitassa.
ਅਰਿਯવਤਾਤਿ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲਾਦਿવਤਸਮਾਦਾਨੇਨ। ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਮ੍ਹਿ ਸਿਕ੍ਖਿਤੋਤਿ ਤੁਯ੍ਹਂ ਸਮੀਪੇ ਚਿਣ੍ਣਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਤਾਯ ਅਨ੍ਤੇવਾਸੀ ਸਿਕ੍ਖਿਤવਾ ਸਿਕ੍ਖਿਤਅਧਿਸੀਲਾਦਿਸਿਕ੍ਖੋ ਅਮ੍ਹੀਤਿ।
Ariyavatāti suvisuddhasīlādivatasamādānena. Antevāsimhi sikkhitoti tuyhaṃ samīpe ciṇṇabrahmacariyavāsatāya antevāsī sikkhitavā sikkhitaadhisīlādisikkho amhīti.
ਸੁਮਨਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Sumanattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੪. ਸੁਮਨਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 4. Sumanattheragāthā