| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / बुद्धवंसपाळि • Buddhavaṃsapāḷi |
२. सुमेधपत्थनाकथा
2. Sumedhapatthanākathā
१.
1.
कप्पे च सतसहस्से, चतुरो च असङ्खिये।
Kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye;
अमरं नाम नगरं, दस्सनेय्यं मनोरमं॥
Amaraṃ nāma nagaraṃ, dassaneyyaṃ manoramaṃ.
२.
2.
दसहि सद्देहि अविवित्तं, अन्नपानसमायुतं।
Dasahi saddehi avivittaṃ, annapānasamāyutaṃ;
हत्थिसद्दं अस्ससद्दं, भेरिसङ्खरथानि च।
Hatthisaddaṃ assasaddaṃ, bherisaṅkharathāni ca;
खादथ पिवथ चेव, अन्नपानेन घोसितं॥
Khādatha pivatha ceva, annapānena ghositaṃ.
३.
3.
नगरं सब्बङ्गसम्पन्नं, सब्बकम्ममुपागतं।
Nagaraṃ sabbaṅgasampannaṃ, sabbakammamupāgataṃ;
सत्तरतनसम्पन्नं, नानाजनसमाकुलं।
Sattaratanasampannaṃ, nānājanasamākulaṃ;
समिद्धं देवनगरंव, आवासं पुञ्ञकम्मिनं॥
Samiddhaṃ devanagaraṃva, āvāsaṃ puññakamminaṃ.
४.
4.
नगरे अमरवतिया, सुमेधो नाम ब्राह्मणो।
Nagare amaravatiyā, sumedho nāma brāhmaṇo;
अनेककोटिसन्निचयो, पहूतधनधञ्ञवा॥
Anekakoṭisannicayo, pahūtadhanadhaññavā.
५.
5.
अज्झायको मन्तधरो, तिण्णं वेदान पारगू।
Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū;
लक्खणे इतिहासे च, सधम्मे पारमिं गतो॥
Lakkhaṇe itihāse ca, sadhamme pāramiṃ gato.
६.
6.
रहोगतो निसीदित्वा, एवं चिन्तेसहं तदा।
Rahogato nisīditvā, evaṃ cintesahaṃ tadā;
‘‘दुक्खो पुनब्भवो नाम, सरीरस्स च भेदनं॥
‘‘Dukkho punabbhavo nāma, sarīrassa ca bhedanaṃ.
७.
7.
अजरं अमतं खेमं, परियेसिस्सामि निब्बुतिं॥
Ajaraṃ amataṃ khemaṃ, pariyesissāmi nibbutiṃ.
८.
8.
‘‘यंनूनिमं पूतिकायं, नानाकुणपपूरितं।
‘‘Yaṃnūnimaṃ pūtikāyaṃ, nānākuṇapapūritaṃ;
छड्डयित्वान गच्छेय्यं, अनपेक्खो अनत्थिको॥
Chaḍḍayitvāna gaccheyyaṃ, anapekkho anatthiko.
९.
9.
‘‘अत्थि हेहिति सो मग्गो, न सो सक्का न हेतुये।
‘‘Atthi hehiti so maggo, na so sakkā na hetuye;
परियेसिस्सामि तं मग्गं, भवतो परिमुत्तिया॥
Pariyesissāmi taṃ maggaṃ, bhavato parimuttiyā.
१०.
10.
‘‘यथापि दुक्खे विज्जन्ते, सुखं नामपि विज्जति।
‘‘Yathāpi dukkhe vijjante, sukhaṃ nāmapi vijjati;
एवं भवे विज्जमाने, विभवोपि इच्छितब्बको॥
Evaṃ bhave vijjamāne, vibhavopi icchitabbako.
११.
11.
‘‘यथापि उण्हे विज्जन्ते, अपरं विज्जति सीतलं।
‘‘Yathāpi uṇhe vijjante, aparaṃ vijjati sītalaṃ;
एवं तिविधग्गि विज्जन्ते, निब्बानं इच्छितब्बकं॥
Evaṃ tividhaggi vijjante, nibbānaṃ icchitabbakaṃ.
१२.
12.
‘‘यथापि पापे विज्जन्ते, कल्याणमपि विज्जति।
‘‘Yathāpi pāpe vijjante, kalyāṇamapi vijjati;
एवमेव जाति विज्जन्ते, अजातिपिच्छितब्बकं॥
Evameva jāti vijjante, ajātipicchitabbakaṃ.
१३.
13.
‘‘यथा गूथगतो पुरिसो, तळाकं दिस्वान पूरितं।
‘‘Yathā gūthagato puriso, taḷākaṃ disvāna pūritaṃ;
न गवेसति तं तळाकं, न दोसो तळाकस्स सो॥
Na gavesati taṃ taḷākaṃ, na doso taḷākassa so.
१४.
14.
‘‘एवं किलेसमलधोव, विज्जन्ते अमतन्तळे।
‘‘Evaṃ kilesamaladhova, vijjante amatantaḷe;
न गवेसति तं तळाकं, न दोसो अमतन्तळे॥
Na gavesati taṃ taḷākaṃ, na doso amatantaḷe.
१५.
15.
‘‘यथा अरीहि परिरुद्धो, विज्जन्ते गमनम्पथे।
‘‘Yathā arīhi pariruddho, vijjante gamanampathe;
न पलायति सो पुरिसो, न दोसो अञ्जसस्स सो॥
Na palāyati so puriso, na doso añjasassa so.
१६.
16.
‘‘एवं किलेसपरिरुद्धो, विज्जमाने सिवे पथे।
‘‘Evaṃ kilesapariruddho, vijjamāne sive pathe;
न गवेसति तं मग्गं, न दोसो सिवमञ्जसे॥
Na gavesati taṃ maggaṃ, na doso sivamañjase.
१७.
17.
‘‘यथापि ब्याधितो पुरिसो, विज्जमाने तिकिच्छके।
‘‘Yathāpi byādhito puriso, vijjamāne tikicchake;
न तिकिच्छापेति तं ब्याधिं, न दोसो सो तिकिच्छके॥
Na tikicchāpeti taṃ byādhiṃ, na doso so tikicchake.
१८.
18.
‘‘एवं किलेसब्याधीहि, दुक्खितो परिपीळितो।
‘‘Evaṃ kilesabyādhīhi, dukkhito paripīḷito;
न गवेसति तं आचरियं, न दोसो सो विनायके॥
Na gavesati taṃ ācariyaṃ, na doso so vināyake.
१९.
19.
‘‘यथापि कुणपं पुरिसो, कण्ठे बन्धं जिगुच्छिय।
‘‘Yathāpi kuṇapaṃ puriso, kaṇṭhe bandhaṃ jigucchiya;
मोचयित्वान गच्छेय्य, सुखी सेरी सयंवसी॥
Mocayitvāna gaccheyya, sukhī serī sayaṃvasī.
२०.
20.
‘‘तथेविमं पूतिकायं, नानाकुणपसञ्चयं।
‘‘Tathevimaṃ pūtikāyaṃ, nānākuṇapasañcayaṃ;
छड्डयित्वान गच्छेय्यं, अनपेक्खो अनत्थिको॥
Chaḍḍayitvāna gaccheyyaṃ, anapekkho anatthiko.
२१.
21.
‘‘यथा उच्चारट्ठानम्हि, करीसं नरनारियो।
‘‘Yathā uccāraṭṭhānamhi, karīsaṃ naranāriyo;
छड्डयित्वान गच्छन्ति, अनपेक्खा अनत्थिका॥
Chaḍḍayitvāna gacchanti, anapekkhā anatthikā.
२२.
22.
‘‘एवमेवाहं इमं कायं, नानाकुणपपूरितं।
‘‘Evamevāhaṃ imaṃ kāyaṃ, nānākuṇapapūritaṃ;
छड्डयित्वान गच्छिस्सं, वच्चं कत्वा यथा कुटिं॥
Chaḍḍayitvāna gacchissaṃ, vaccaṃ katvā yathā kuṭiṃ.
२३.
23.
सामी छड्डेत्वा गच्छन्ति, अनपेक्खा अनत्थिका॥
Sāmī chaḍḍetvā gacchanti, anapekkhā anatthikā.
२४.
24.
‘‘एवमेवाहं इमं कायं, नवच्छिद्दं धुवस्सवं।
‘‘Evamevāhaṃ imaṃ kāyaṃ, navacchiddaṃ dhuvassavaṃ;
छड्डयित्वान गच्छिस्सं, जिण्णनावंव सामिका॥
Chaḍḍayitvāna gacchissaṃ, jiṇṇanāvaṃva sāmikā.
२५.
25.
‘‘यथापि पुरिसो चोरेहि, गच्छन्तो भण्डमादिय।
‘‘Yathāpi puriso corehi, gacchanto bhaṇḍamādiya;
भण्डच्छेदभयं दिस्वा, छड्डयित्वान गच्छति॥
Bhaṇḍacchedabhayaṃ disvā, chaḍḍayitvāna gacchati.
२६.
26.
‘‘एवमेव अयं कायो, महाचोरसमो विय।
‘‘Evameva ayaṃ kāyo, mahācorasamo viya;
पहायिमं गमिस्सामि, कुसलच्छेदना भया’’॥
Pahāyimaṃ gamissāmi, kusalacchedanā bhayā’’.
२७.
27.
एवाहं चिन्तयित्वान, नेककोटिसतं धनं।
Evāhaṃ cintayitvāna, nekakoṭisataṃ dhanaṃ;
नाथानाथानं दत्वान, हिमवन्तमुपागमिं॥
Nāthānāthānaṃ datvāna, himavantamupāgamiṃ.
२८.
28.
हिमवन्तस्साविदूरे, धम्मिको नाम पब्बतो।
Himavantassāvidūre, dhammiko nāma pabbato;
अस्समो सुकतो मय्हं, पण्णसाला सुमापिता॥
Assamo sukato mayhaṃ, paṇṇasālā sumāpitā.
२९.
29.
चङ्कमं तत्थ मापेसिं, पञ्चदोसविवज्जितं।
Caṅkamaṃ tattha māpesiṃ, pañcadosavivajjitaṃ;
अट्ठगुणसमूपेतं, अभिञ्ञाबलमाहरिं॥
Aṭṭhaguṇasamūpetaṃ, abhiññābalamāhariṃ.
३०.
30.
साटकं पजहिं तत्थ, नवदोसमुपागतं।
Sāṭakaṃ pajahiṃ tattha, navadosamupāgataṃ;
वाकचीरं निवासेसिं, द्वादसगुणमुपागतं॥
Vākacīraṃ nivāsesiṃ, dvādasaguṇamupāgataṃ.
३१.
31.
अट्ठदोससमाकिण्णं , पजहिं पण्णसालकं।
Aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ , pajahiṃ paṇṇasālakaṃ;
उपागमिं रुक्खमूलं, गुणे दसहुपागतं॥
Upāgamiṃ rukkhamūlaṃ, guṇe dasahupāgataṃ.
३२.
32.
वापितं रोपितं धञ्ञं, पजहिं निरवसेसतो।
Vāpitaṃ ropitaṃ dhaññaṃ, pajahiṃ niravasesato;
अनेकगुणसम्पन्नं, पवत्तफलमादियिं॥
Anekaguṇasampannaṃ, pavattaphalamādiyiṃ.
३३.
33.
तत्थप्पधानं पदहिं, निसज्जट्ठानचङ्कमे।
Tatthappadhānaṃ padahiṃ, nisajjaṭṭhānacaṅkame;
अब्भन्तरम्हि सत्ताहे, अभिञ्ञाबलपापुणिं॥
Abbhantaramhi sattāhe, abhiññābalapāpuṇiṃ.
३४.
34.
एवं मे सिद्धिप्पत्तस्स, वसीभूतस्स सासने।
Evaṃ me siddhippattassa, vasībhūtassa sāsane;
दीपङ्करो नाम जिनो, उप्पज्जि लोकनायको॥
Dīpaṅkaro nāma jino, uppajji lokanāyako.
३५.
35.
उप्पज्जन्ते च जायन्ते, बुज्झन्ते धम्मदेसने।
Uppajjante ca jāyante, bujjhante dhammadesane;
चतुरो निमित्ते नाद्दसं, झानरतिसमप्पितो॥
Caturo nimitte nāddasaṃ, jhānaratisamappito.
३६.
36.
पच्चन्तदेसविसये, निमन्तेत्वा तथागतं।
Paccantadesavisaye, nimantetvā tathāgataṃ;
तस्स आगमनं मग्गं, सोधेन्ति तुट्ठमानसा॥
Tassa āgamanaṃ maggaṃ, sodhenti tuṭṭhamānasā.
३७.
37.
अहं तेन समयेन, निक्खमित्वा सकस्समा।
Ahaṃ tena samayena, nikkhamitvā sakassamā;
धुनन्तो वाकचीरानि, गच्छामि अम्बरे तदा॥
Dhunanto vākacīrāni, gacchāmi ambare tadā.
३८.
38.
वेदजातं जनं दिस्वा, तुट्ठहट्ठं पमोदितं।
Vedajātaṃ janaṃ disvā, tuṭṭhahaṭṭhaṃ pamoditaṃ;
ओरोहित्वान गगना, मनुस्से पुच्छि तावदे॥
Orohitvāna gaganā, manusse pucchi tāvade.
३९.
39.
‘‘तुट्ठहट्ठो पमुदितो, वेदजातो महाजनो।
‘‘Tuṭṭhahaṭṭho pamudito, vedajāto mahājano;
कस्स सोधीयति मग्गो, अञ्जसं वटुमायनं’’॥
Kassa sodhīyati maggo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ’’.
४०.
40.
ते मे पुट्ठा वियाकंसु, ‘‘बुद्धो लोके अनुत्तरो।
Te me puṭṭhā viyākaṃsu, ‘‘buddho loke anuttaro;
दीपङ्करो नाम जिनो, उप्पज्जि लोकनायको।
Dīpaṅkaro nāma jino, uppajji lokanāyako;
तस्स सोधीयति मग्गो, अञ्जसं वटुमायनं’’॥
Tassa sodhīyati maggo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ’’.
४१.
41.
बुद्धो बुद्धोति कथयन्तो, सोमनस्सं पवेदयिं॥
Buddho buddhoti kathayanto, somanassaṃ pavedayiṃ.
४२.
42.
तत्थ ठत्वा विचिन्तेसिं, तुट्ठो संविग्गमानसो।
Tattha ṭhatvā vicintesiṃ, tuṭṭho saṃviggamānaso;
‘‘इध बीजानि रोपिस्सं, खणो वे मा उपच्चगा॥
‘‘Idha bījāni ropissaṃ, khaṇo ve mā upaccagā.
४३.
43.
‘‘यदि बुद्धस्स सोधेथ, एकोकासं ददाथ मे।
‘‘Yadi buddhassa sodhetha, ekokāsaṃ dadātha me;
अहम्पि सोधयिस्सामि, अञ्जसं वटुमायनं’’॥
Ahampi sodhayissāmi, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ’’.
४४.
44.
अदंसु ते ममोकासं, सोधेतुं अञ्जसं तदा।
Adaṃsu te mamokāsaṃ, sodhetuṃ añjasaṃ tadā;
बुद्धो बुद्धोति चिन्तेन्तो, मग्गं सोधेमहं तदा॥
Buddho buddhoti cintento, maggaṃ sodhemahaṃ tadā.
४५.
45.
अनिट्ठिते ममोकासे, दीपङ्करो महामुनि।
Aniṭṭhite mamokāse, dīpaṅkaro mahāmuni;
चतूहि सतसहस्सेहि, छळभिञ्ञेहि तादिहि।
Catūhi satasahassehi, chaḷabhiññehi tādihi;
खीणासवेहि विमलेहि, पटिपज्जि अञ्जसं जिनो॥
Khīṇāsavehi vimalehi, paṭipajji añjasaṃ jino.
४६.
46.
पच्चुग्गमना वत्तन्ति, वज्जन्ति भेरियो बहू।
Paccuggamanā vattanti, vajjanti bheriyo bahū;
आमोदिता नरमरू, साधुकारं पवत्तयुं॥
Āmoditā naramarū, sādhukāraṃ pavattayuṃ.
४७.
47.
देवा मनुस्से पस्सन्ति, मनुस्सापि च देवता।
Devā manusse passanti, manussāpi ca devatā;
उभोपि ते पञ्जलिका, अनुयन्ति तथागतं॥
Ubhopi te pañjalikā, anuyanti tathāgataṃ.
४८.
48.
उभोपि ते वज्जयन्ता, अनुयन्ति तथागतं॥
Ubhopi te vajjayantā, anuyanti tathāgataṃ.
४९.
49.
दिब्बं मन्दारवं पुप्फं, पदुमं पारिछत्तकं।
Dibbaṃ mandāravaṃ pupphaṃ, padumaṃ pārichattakaṃ;
दिसोदिसं ओकिरन्ति, आकासनभगता मरू॥
Disodisaṃ okiranti, ākāsanabhagatā marū.
५०.
50.
दिब्बं चन्दनचुण्णञ्च, वरगन्धञ्च केवलं।
Dibbaṃ candanacuṇṇañca, varagandhañca kevalaṃ;
५१.
51.
चम्पकं सरलं नीपं, नागपुन्नागकेतकं।
Campakaṃ saralaṃ nīpaṃ, nāgapunnāgaketakaṃ;
दिसोदिसं उक्खिपन्ति, भूमितलगता नरा॥
Disodisaṃ ukkhipanti, bhūmitalagatā narā.
५२.
52.
केसे मुञ्चित्वाहं तत्थ, वाकचीरञ्च चम्मकं।
Kese muñcitvāhaṃ tattha, vākacīrañca cammakaṃ;
कलले पत्थरित्वान, अवकुज्जो निपज्जहं॥
Kalale pattharitvāna, avakujjo nipajjahaṃ.
५३.
53.
‘‘अक्कमित्वान मं बुद्धो, सह सिस्सेहि गच्छतु।
‘‘Akkamitvāna maṃ buddho, saha sissehi gacchatu;
मा नं कलले अक्कमित्थ, हिताय मे भविस्सति’’॥
Mā naṃ kalale akkamittha, hitāya me bhavissati’’.
५४.
54.
पथवियं निपन्नस्स, एवं मे आसि चेतसो।
Pathaviyaṃ nipannassa, evaṃ me āsi cetaso;
‘‘इच्छमानो अहं अज्ज, किलेसे झापये मम॥
‘‘Icchamāno ahaṃ ajja, kilese jhāpaye mama.
५५.
55.
‘‘किं मे अञ्ञातवेसेन, धम्मं सच्छिकतेनिध।
‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;
सब्बञ्ञुतं पापुणित्वा, बुद्धो हेस्सं सदेवके॥
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, buddho hessaṃ sadevake.
५६.
56.
‘‘किं मे एकेन तिण्णेन, पुरिसेन थामदस्सिना।
‘‘Kiṃ me ekena tiṇṇena, purisena thāmadassinā;
सब्बञ्ञुतं पापुणित्वा, सन्तारेस्सं सदेवकं॥
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, santāressaṃ sadevakaṃ.
५७.
57.
‘‘इमिना मे अधिकारेन, कतेन पुरिसुत्तमे।
‘‘Iminā me adhikārena, katena purisuttame;
सब्बञ्ञुतं पापुणित्वा, तारेमि जनतं बहुं॥
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tāremi janataṃ bahuṃ.
५८.
58.
‘‘संसारसोतं छिन्दित्वा, विद्धंसेत्वा तयो भवे।
‘‘Saṃsārasotaṃ chinditvā, viddhaṃsetvā tayo bhave;
धम्मनावं समारुय्ह, सन्तारेस्सं सदेवकं’’॥
Dhammanāvaṃ samāruyha, santāressaṃ sadevakaṃ’’.
५९.
59.
मनुस्सत्तं लिङ्गसम्पत्ति, हेतु सत्थारदस्सनं।
Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;
पब्बज्जा गुणसम्पत्ति, अधिकारो च छन्दता।
Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;
अट्ठधम्मसमोधाना, अभिनीहारो समिज्झति॥
Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhati.
६०.
60.
दीपङ्करो लोकविदू, आहुतीनं पटिग्गहो।
Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
उस्सीसके मं ठत्वान, इदं वचनमब्रवि॥
Ussīsake maṃ ṭhatvāna, idaṃ vacanamabravi.
६१.
61.
‘‘पस्सथ इमं तापसं, जटिलं उग्गतापनं।
‘‘Passatha imaṃ tāpasaṃ, jaṭilaṃ uggatāpanaṃ;
अपरिमेय्यितो कप्पे, बुद्धो लोके भविस्सति॥
Aparimeyyito kappe, buddho loke bhavissati.
६२.
62.
‘‘अहु कपिलव्हया रम्मा, निक्खमित्वा तथागतो।
‘‘Ahu kapilavhayā rammā, nikkhamitvā tathāgato;
पधानं पदहित्वान, कत्वा दुक्करकारिकं॥
Padhānaṃ padahitvāna, katvā dukkarakārikaṃ.
६३.
63.
‘‘अजपालरुक्खमूलस्मिं, निसीदित्वा तथागतो।
‘‘Ajapālarukkhamūlasmiṃ, nisīditvā tathāgato;
तत्थ पायासं पग्गय्ह, नेरञ्जरमुपेहिति॥
Tattha pāyāsaṃ paggayha, nerañjaramupehiti.
६४.
64.
‘‘नेरञ्जराय तीरम्हि, पायासं अद सो जिनो।
‘‘Nerañjarāya tīramhi, pāyāsaṃ ada so jino;
पटियत्तवरमग्गेन, बोधिमूलमुपेहिति॥
Paṭiyattavaramaggena, bodhimūlamupehiti.
६५.
65.
अस्सत्थरुक्खमूलम्हि, बुज्झिस्सति महायसो॥
Assattharukkhamūlamhi, bujjhissati mahāyaso.
६६.
66.
‘‘इमस्स जनिका माता, माया नाम भविस्सति।
‘‘Imassa janikā mātā, māyā nāma bhavissati;
पिता सुद्धोदनो नाम, अयं हेस्सति गोतमो॥
Pitā suddhodano nāma, ayaṃ hessati gotamo.
६७.
67.
‘‘अनासवा वीतरागा, सन्तचित्ता समाहिता।
‘‘Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
कोलितो उपतिस्सो च, अग्गा हेस्सन्ति सावका।
Kolito upatisso ca, aggā hessanti sāvakā;
६८.
68.
‘‘खेमा उप्पलवण्णा च, अग्गा हेस्सन्ति साविका।
‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, aggā hessanti sāvikā;
अनासवा वीतरागा, सन्तचित्ता समाहिता।
Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
बोधि तस्स भगवतो, अस्सत्थोति पवुच्चति॥
Bodhi tassa bhagavato, assatthoti pavuccati.
६९.
69.
उत्तरा नन्दमाता च, अग्गा हेस्सन्तुपट्ठिका’’॥
Uttarā nandamātā ca, aggā hessantupaṭṭhikā’’.
७०.
70.
इदं सुत्वान वचनं, असमस्स महेसिनो।
Idaṃ sutvāna vacanaṃ, asamassa mahesino;
७१.
71.
उक्कुट्ठिसद्दा वत्तन्ति, अप्फोटेन्ति 19 हसन्ति च।
Ukkuṭṭhisaddā vattanti, apphoṭenti 20 hasanti ca;
कतञ्जली नमस्सन्ति, दससहस्सी सदेवका॥
Katañjalī namassanti, dasasahassī sadevakā.
७२.
72.
‘‘यदिमस्स लोकनाथस्स, विरज्झिस्साम सासनं।
‘‘Yadimassa lokanāthassa, virajjhissāma sāsanaṃ;
अनागतम्हि अद्धाने, हेस्साम सम्मुखा इमं॥
Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.
७३.
73.
‘‘यथा मनुस्सा नदिं तरन्ता, पटितित्थं विरज्झिय।
‘‘Yathā manussā nadiṃ tarantā, paṭititthaṃ virajjhiya;
हेट्ठातित्थे गहेत्वान, उत्तरन्ति महानदिं॥
Heṭṭhātitthe gahetvāna, uttaranti mahānadiṃ.
७४.
74.
‘‘एवमेव मयं सब्बे, यदि मुञ्चामिमं जिनं।
‘‘Evameva mayaṃ sabbe, yadi muñcāmimaṃ jinaṃ;
अनागतम्हि अद्धाने, हेस्साम सम्मुखा इमं’’॥
Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ’’.
७५.
75.
दीपङ्करो लोकविदू, आहुतीनं पटिग्गहो।
Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
मम कम्मं पकित्तेत्वा, दक्खिणं पादमुद्धरि॥
Mama kammaṃ pakittetvā, dakkhiṇaṃ pādamuddhari.
७६.
76.
देवा मनुस्सा असुरा च, अभिवादेत्वान पक्कमुं॥
Devā manussā asurā ca, abhivādetvāna pakkamuṃ.
७७.
77.
दस्सनं मे अतिक्कन्ते, ससङ्घे लोकनायके।
Dassanaṃ me atikkante, sasaṅghe lokanāyake;
सयना वुट्ठहित्वान, पल्लङ्कं आभुजिं तदा॥
Sayanā vuṭṭhahitvāna, pallaṅkaṃ ābhujiṃ tadā.
७८.
78.
सुखेन सुखितो होमि, पामोज्जेन पमोदितो।
Sukhena sukhito homi, pāmojjena pamodito;
पीतिया च अभिस्सन्नो, पल्लङ्कं आभुजिं तदा॥
Pītiyā ca abhissanno, pallaṅkaṃ ābhujiṃ tadā.
७९.
79.
पल्लङ्केन निसीदित्वा, एवं चिन्तेसहं तदा।
Pallaṅkena nisīditvā, evaṃ cintesahaṃ tadā;
८०.
80.
‘‘सहस्सियम्हि लोकम्हि, इसयो नत्थि मे समा।
‘‘Sahassiyamhi lokamhi, isayo natthi me samā;
असमो इद्धिधम्मेसु, अलभिं ईदिसं सुखं॥
Asamo iddhidhammesu, alabhiṃ īdisaṃ sukhaṃ.
८१.
81.
‘‘पल्लङ्काभुजने मय्हं, दससहस्साधिवासिनो।
‘‘Pallaṅkābhujane mayhaṃ, dasasahassādhivāsino;
महानादं पवत्तेसुं, ‘धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Mahānādaṃ pavattesuṃ, ‘dhuvaṃ buddho bhavissasi.
८२.
82.
‘‘‘या पुब्बे बोधिसत्तानं, पल्लङ्कवरमाभुजे।
‘‘‘Yā pubbe bodhisattānaṃ, pallaṅkavaramābhuje;
निमित्तानि पदिस्सन्ति, तानि अज्ज पदिस्सरे॥
Nimittāni padissanti, tāni ajja padissare.
८३.
83.
‘‘‘सीतं ब्यपगतं होति, उण्हञ्च उपसम्मति।
‘‘‘Sītaṃ byapagataṃ hoti, uṇhañca upasammati;
तानि अज्ज पदिस्सन्ति, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
८४.
84.
‘‘‘दससहस्सी लोकधातू, निस्सद्दा होन्ति निराकुला।
‘‘‘Dasasahassī lokadhātū, nissaddā honti nirākulā;
तानि अज्ज पदिस्सन्ति, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
८५.
85.
‘‘‘महावाता न वायन्ति, न सन्दन्ति सवन्तियो।
‘‘‘Mahāvātā na vāyanti, na sandanti savantiyo;
तानि अज्ज पदिस्सन्ति, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
८६.
86.
‘‘‘थलजा दकजा पुप्फा, सब्बे पुप्फन्ति तावदे।
‘‘‘Thalajā dakajā pupphā, sabbe pupphanti tāvade;
तेपज्ज पुप्फिता 25 सब्बे, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepajja pupphitā 26 sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
८७.
87.
‘‘‘लता वा यदि वा रुक्खा, फलभारा होन्ति तावदे।
‘‘‘Latā vā yadi vā rukkhā, phalabhārā honti tāvade;
तेपज्ज फलिता सब्बे, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepajja phalitā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
८८.
88.
‘‘‘आकासट्ठा च भूमट्ठा, रतना जोतन्ति तावदे।
‘‘‘Ākāsaṭṭhā ca bhūmaṭṭhā, ratanā jotanti tāvade;
तेपज्ज रतना जोतन्ति, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepajja ratanā jotanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
८९.
89.
‘‘‘मानुस्सका च दिब्बा च, तुरिया वज्जन्ति तावदे।
‘‘‘Mānussakā ca dibbā ca, turiyā vajjanti tāvade;
तेपज्जुभो अभिरवन्ति, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepajjubho abhiravanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
९०.
90.
‘‘‘विचित्रपुप्फा गगना, अभिवस्सन्ति तावदे।
‘‘‘Vicitrapupphā gaganā, abhivassanti tāvade;
तेपि अज्ज पवस्सन्ति, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepi ajja pavassanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
९१.
91.
‘‘‘महासमुद्दो आभुजति, दससहस्सी पकम्पति।
‘‘‘Mahāsamuddo ābhujati, dasasahassī pakampati;
तेपज्जुभो अभिरवन्ति, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepajjubho abhiravanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
९२.
92.
‘‘‘निरयेपि दससहस्से, अग्गी निब्बन्ति तावदे।
‘‘‘Nirayepi dasasahasse, aggī nibbanti tāvade;
तेपज्ज निब्बुता अग्गी, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepajja nibbutā aggī, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
९३.
93.
‘‘‘विमलो होति सूरियो, सब्बा दिस्सन्ति तारका।
‘‘‘Vimalo hoti sūriyo, sabbā dissanti tārakā;
तेपि अज्ज पदिस्सन्ति, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepi ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
९४.
94.
तम्पज्जुब्भिज्जते महिया, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tampajjubbhijjate mahiyā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
९५.
95.
‘‘‘तारागणा विरोचन्ति, नक्खत्ता गगनमण्डले।
‘‘‘Tārāgaṇā virocanti, nakkhattā gaganamaṇḍale;
विसाखा चन्दिमा युत्ता, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Visākhā candimā yuttā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
९६.
96.
‘‘‘बिलासया दरीसया, निक्खमन्ति सकासया।
‘‘‘Bilāsayā darīsayā, nikkhamanti sakāsayā;
तेपज्ज आसया छुद्धा, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepajja āsayā chuddhā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
९७.
97.
‘‘‘न होन्ति अरती सत्तानं, सन्तुट्ठा होन्ति तावदे।
‘‘‘Na honti aratī sattānaṃ, santuṭṭhā honti tāvade;
तेपज्ज सब्बे सन्तुट्ठा, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepajja sabbe santuṭṭhā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
९८.
98.
‘‘‘रोगा तदुपसम्मन्ति, जिघच्छा च विनस्सति।
‘‘‘Rogā tadupasammanti, jighacchā ca vinassati;
तानि अज्ज पदिस्सन्ति, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
९९.
99.
‘‘‘रागो तदा तनु होति, दोसो मोहो विनस्सति।
‘‘‘Rāgo tadā tanu hoti, doso moho vinassati;
तेपज्ज विगता सब्बे, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepajja vigatā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
१००.
100.
‘‘‘भयं तदा न भवति, अज्जपेतं पदिस्सति।
‘‘‘Bhayaṃ tadā na bhavati, ajjapetaṃ padissati;
तेन लिङ्गेन जानाम, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tena liṅgena jānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
१०१.
101.
‘‘‘रजोनुद्धंसति उद्धं, अज्जपेतं पदिस्सति।
‘‘‘Rajonuddhaṃsati uddhaṃ, ajjapetaṃ padissati;
तेन लिङ्गेन जानाम, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tena liṅgena jānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
१०२.
102.
‘‘‘अनिट्ठगन्धो पक्कमति, दिब्बगन्धो पवायति।
‘‘‘Aniṭṭhagandho pakkamati, dibbagandho pavāyati;
सोपज्ज वायति गन्धो, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Sopajja vāyati gandho, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
१०३.
103.
‘‘‘सब्बे देवा पदिस्सन्ति, ठपयित्वा अरूपिनो।
‘‘‘Sabbe devā padissanti, ṭhapayitvā arūpino;
तेपज्ज सब्बे दिस्सन्ति, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepajja sabbe dissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
१०४.
104.
‘‘‘यावता निरया नाम, सब्बे दिस्सन्ति तावदे।
‘‘‘Yāvatā nirayā nāma, sabbe dissanti tāvade;
तेपज्ज सब्बे दिस्सन्ति, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tepajja sabbe dissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
१०५.
105.
आकासभूता तेपज्ज, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Ākāsabhūtā tepajja, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
१०६.
106.
‘‘‘चुती च उपपत्ति च, खणे तस्मिं न विज्जति।
‘‘‘Cutī ca upapatti ca, khaṇe tasmiṃ na vijjati;
तानिपज्ज पदिस्सन्ति, धुवं बुद्धो भविस्ससि॥
Tānipajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
१०७.
107.
‘‘‘दळ्हं पग्गण्ह वीरियं, मा निवत्त अभिक्कम।
‘‘‘Daḷhaṃ paggaṇha vīriyaṃ, mā nivatta abhikkama;
मयम्पेतं विजानाम, धुवं बुद्धो भविस्ससि’’’॥
Mayampetaṃ vijānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi’’’.
१०८.
108.
बुद्धस्स वचनं सुत्वा, दससहस्सीनचूभयं।
Buddhassa vacanaṃ sutvā, dasasahassīnacūbhayaṃ;
तुट्ठहट्ठो पमोदितो, एवं चिन्तेसहं तदा॥
Tuṭṭhahaṭṭho pamodito, evaṃ cintesahaṃ tadā.
१०९.
109.
‘‘अद्वेज्झवचना बुद्धा, अमोघवचना जिना।
‘‘Advejjhavacanā buddhā, amoghavacanā jinā;
वितथं नत्थि बुद्धानं, धुवं बुद्धो भवामहं॥
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
११०.
110.
‘‘यथा खित्तं नभे लेड्डु, धुवं पतति भूमियं।
‘‘Yathā khittaṃ nabhe leḍḍu, dhuvaṃ patati bhūmiyaṃ;
तथेव बुद्धसेट्ठानं, वचनं धुवसस्सतं।
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;
वितथं नत्थि बुद्धानं, धुवं बुद्धो भवामहं॥
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
१११.
111.
‘‘यथापि सब्बसत्तानं, मरणं धुवसस्सतं।
‘‘Yathāpi sabbasattānaṃ, maraṇaṃ dhuvasassataṃ;
तथेव बुद्धसेट्ठानं, वचनं धुवसस्सतं।
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;
वितथं नत्थि बुद्धानं, धुवं बुद्धो भवामहं॥
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
११२.
112.
‘‘यथा रत्तिक्खये पत्ते, सूरियुग्गमनं धुवं।
‘‘Yathā rattikkhaye patte, sūriyuggamanaṃ dhuvaṃ;
तथेव बुद्धसेट्ठानं, वचनं धुवसस्सतं।
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;
वितथं नत्थि बुद्धानं, धुवं बुद्धो भवामहं॥
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
११३.
113.
‘‘यथा निक्खन्तसयनस्स, सीहस्स नदनं धुवं।
‘‘Yathā nikkhantasayanassa, sīhassa nadanaṃ dhuvaṃ;
तथेव बुद्धसेट्ठानं, वचनं धुवसस्सतं।
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;
वितथं नत्थि बुद्धानं, धुवं बुद्धो भवामहं॥
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
११४.
114.
‘‘यथा आपन्नसत्तानं, भारमोरोपनं धुवं।
‘‘Yathā āpannasattānaṃ, bhāramoropanaṃ dhuvaṃ;
तथेव बुद्धसेट्ठानं, वचनं धुवसस्सतं।
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;
वितथं नत्थि बुद्धानं, धुवं बुद्धो भवामहं॥
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
११५.
115.
‘‘हन्द बुद्धकरे धम्मे, विचिनामि इतो चितो।
‘‘Handa buddhakare dhamme, vicināmi ito cito;
उद्धं अधो दस दिसा, यावता धम्मधातुया’’॥
Uddhaṃ adho dasa disā, yāvatā dhammadhātuyā’’.
११६.
116.
विचिनन्तो तदा दक्खिं, पठमं दानपारमिं।
Vicinanto tadā dakkhiṃ, paṭhamaṃ dānapāramiṃ;
पुब्बकेहि महेसीहि, अनुचिण्णं महापथं॥
Pubbakehi mahesīhi, anuciṇṇaṃ mahāpathaṃ.
११७.
117.
‘‘इमं त्वं पठमं ताव, दळ्हं कत्वा समादिय।
‘‘Imaṃ tvaṃ paṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
दानपारमितं गच्छ, यदि बोधिं पत्तुमिच्छसि॥
Dānapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
११८.
118.
‘‘यथापि कुम्भो सम्पुण्णो, यस्स कस्सचि अधो कतो।
‘‘Yathāpi kumbho sampuṇṇo, yassa kassaci adho kato;
वमते वुदकं निस्सेसं, न तत्थ परिरक्खति॥
Vamate vudakaṃ nissesaṃ, na tattha parirakkhati.
११९.
119.
‘‘तथेव याचके दिस्वा, हीनमुक्कट्ठमज्झिमे।
‘‘Tatheva yācake disvā, hīnamukkaṭṭhamajjhime;
ददाहि दानं निस्सेसं, कुम्भो विय अधो कतो॥
Dadāhi dānaṃ nissesaṃ, kumbho viya adho kato.
१२०.
120.
‘‘नहेते एत्तकायेव, बुद्धधम्मा भविस्सरे।
‘‘Nahete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
अञ्ञेपि विचिनिस्सामि, ये धम्मा बोधिपाचना’’॥
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā’’.
१२१.
121.
विचिनन्तो तदा दक्खिं, दुतियं सीलपारमिं।
Vicinanto tadā dakkhiṃ, dutiyaṃ sīlapāramiṃ;
पुब्बकेहि महेसीहि, आसेवितनिसेवितं॥
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
१२२.
122.
‘‘इमं त्वं दुतियं ताव, दळ्हं कत्वा समादिय।
‘‘Imaṃ tvaṃ dutiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
सीलपारमितं गच्छ, यदि बोधिं पत्तुमिच्छसि॥
Sīlapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
१२३.
123.
‘‘यथापि चमरी वालं, किस्मिञ्चि पटिलग्गितं।
‘‘Yathāpi camarī vālaṃ, kismiñci paṭilaggitaṃ;
उपेति मरणं तत्थ, न विकोपेति वालधिं॥
Upeti maraṇaṃ tattha, na vikopeti vāladhiṃ.
१२४.
124.
‘‘तथेव त्वं चतूसु भूमीसु, सीलानि परिपूरय।
‘‘Tatheva tvaṃ catūsu bhūmīsu, sīlāni paripūraya;
परिरक्ख सब्बदा सीलं, चमरी विय वालधिं॥
Parirakkha sabbadā sīlaṃ, camarī viya vāladhiṃ.
१२५.
125.
‘‘नहेते एत्तकायेव, बुद्धधम्मा भविस्सरे।
‘‘Nahete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
अञ्ञेपि विचिनिस्सामि, ये धम्मा बोधिपाचना’’॥
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā’’.
१२६.
126.
विचिनन्तो तदा दक्खिं, ततियं नेक्खम्मपारमिं।
Vicinanto tadā dakkhiṃ, tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ;
पुब्बकेहि महेसीहि, आसेवितनिसेवितं॥
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
१२७.
127.
‘‘इमं त्वं ततियं ताव, दळ्हं कत्वा समादिय।
‘‘Imaṃ tvaṃ tatiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
नेक्खम्मपारमितं गच्छ, यदि बोधिं पत्तुमिच्छसि॥
Nekkhammapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
१२८.
128.
‘‘यथा अन्दुघरे पुरिसो, चिरवुत्थो दुखट्टितो।
‘‘Yathā andughare puriso, ciravuttho dukhaṭṭito;
न तत्थ रागं जनेसि, मुत्तिंयेव गवेसति॥
Na tattha rāgaṃ janesi, muttiṃyeva gavesati.
१२९.
129.
‘‘तथेव त्वं सब्बभवे, पस्स अन्दुघरे विय।
‘‘Tatheva tvaṃ sabbabhave, passa andughare viya;
नेक्खम्माभिमुखो होहि, भवतो परिमुत्तिया॥
Nekkhammābhimukho hohi, bhavato parimuttiyā.
१३०.
130.
‘‘नहेते एत्तकायेव, बुद्धधम्मा भविस्सरे।
‘‘Nahete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
अञ्ञेपि विचिनिस्सामि, ये धम्मा बोधिपाचना’’॥
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā’’.
१३१.
131.
विचिनन्तो तदा दक्खिं, चतुत्थं पञ्ञापारमिं।
Vicinanto tadā dakkhiṃ, catutthaṃ paññāpāramiṃ;
पुब्बकेहि महेसीहि, आसेवितनिसेवितं॥
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
१३२.
132.
‘‘इमं त्वं चतुत्थं ताव, दळ्हं कत्वा समादिय।
‘‘Imaṃ tvaṃ catutthaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
पञ्ञापारमितं गच्छ, यदि बोधिं पत्तुमिच्छसि॥
Paññāpāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
१३३.
133.
‘‘यथापि भिक्खु भिक्खन्तो, हीनमुक्कट्ठमज्झिमे।
‘‘Yathāpi bhikkhu bhikkhanto, hīnamukkaṭṭhamajjhime;
कुलानि न विवज्जेन्तो, एवं लभति यापनं॥
Kulāni na vivajjento, evaṃ labhati yāpanaṃ.
१३४.
134.
‘‘तथेव त्वं सब्बकालं, परिपुच्छं बुधं जनं।
‘‘Tatheva tvaṃ sabbakālaṃ, paripucchaṃ budhaṃ janaṃ;
पञ्ञापारमितं गन्त्वा, सम्बोधिं पापुणिस्ससि॥
Paññāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
१३५.
135.
‘‘नहेते एत्तकायेव, बुद्धधम्मा भविस्सरे।
‘‘Nahete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
अञ्ञेपि विचिनिस्सामि, ये धम्मा बोधिपाचना’’॥
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā’’.
१३६.
136.
विचिनन्तो तदा दक्खिं, पञ्चमं वीरियपारमिं।
Vicinanto tadā dakkhiṃ, pañcamaṃ vīriyapāramiṃ;
पुब्बकेहि महेसीहि, आसेवितनिसेवितं॥
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
१३७.
137.
‘‘इमं त्वं पञ्चमं ताव, दळ्हं कत्वा समादिय।
‘‘Imaṃ tvaṃ pañcamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
वीरियपारमितं गच्छ, यदि बोधिं पत्तुमिच्छसि॥
Vīriyapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
१३८.
138.
‘‘यथापि सीहो मिगराजा, निसज्जट्ठानचङ्कमे।
‘‘Yathāpi sīho migarājā, nisajjaṭṭhānacaṅkame;
अलीनवीरियो होति, पग्गहितमनो सदा॥
Alīnavīriyo hoti, paggahitamano sadā.
१३९.
139.
‘‘तथेव त्वं 31 सब्बभवे, पग्गण्ह वीरियं दळ्हं।
‘‘Tatheva tvaṃ 32 sabbabhave, paggaṇha vīriyaṃ daḷhaṃ;
वीरियपारमितं गन्त्वा, सम्बोधिं पापुणिस्ससि॥
Vīriyapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
१४०.
140.
‘‘नहेते एत्तकायेव, बुद्धधम्मा भविस्सरे।
‘‘Nahete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
अञ्ञेपि विचिनिस्सामि, ये धम्मा बोधिपाचना’’॥
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā’’.
१४१.
141.
विचिनन्तो तदा दक्खिं, छट्ठमं खन्तिपारमिं।
Vicinanto tadā dakkhiṃ, chaṭṭhamaṃ khantipāramiṃ;
पुब्बकेहि महेसीहि, आसेवितनिसेवितं॥
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
१४२.
142.
‘‘इमं त्वं छट्ठमं ताव, दळ्हं कत्वा समादिय।
‘‘Imaṃ tvaṃ chaṭṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
तत्थ अद्वेज्झमानसो, सम्बोधिं पापुणिस्ससि॥
Tattha advejjhamānaso, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
१४३.
143.
‘‘यथापि पथवी नाम, सुचिम्पि असुचिम्पि च।
‘‘Yathāpi pathavī nāma, sucimpi asucimpi ca;
सब्बं सहति निक्खेपं, न करोति पटिघं तया॥
Sabbaṃ sahati nikkhepaṃ, na karoti paṭighaṃ tayā.
१४४.
144.
‘‘तथेव त्वम्पि सब्बेसं, सम्मानावमानक्खमो।
‘‘Tatheva tvampi sabbesaṃ, sammānāvamānakkhamo;
खन्तिपारमितं गन्त्वा, सम्बोधिं पापुणिस्ससि॥
Khantipāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
१४५.
145.
‘‘नहेते एत्तकायेव, बुद्धधम्मा भविस्सरे।
‘‘Nahete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
अञ्ञेपि विचिनिस्सामि, ये धम्मा बोधिपाचना’’॥
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā’’.
१४६.
146.
विचिनन्तो तदा दक्खिं, सत्तमं सच्चपारमिं।
Vicinanto tadā dakkhiṃ, sattamaṃ saccapāramiṃ;
पुब्बकेहि महेसीहि, आसेवितनिसेवितं॥
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
१४७.
147.
‘‘इमं त्वं सत्तमं ताव, दळ्हं कत्वा समादिय।
‘‘Imaṃ tvaṃ sattamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
तत्थ अद्वेज्झवचनो, सम्बोधिं पापुणिस्ससि॥
Tattha advejjhavacano, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
१४८.
148.
‘‘यथापि ओसधी नाम, तुलाभूता सदेवके।
‘‘Yathāpi osadhī nāma, tulābhūtā sadevake;
समये उतुवस्से वा, न वोक्कमति वीथितो॥
Samaye utuvasse vā, na vokkamati vīthito.
१४९.
149.
‘‘तथेव त्वम्पि सच्चेसु, मा वोक्कम हि वीथितो।
‘‘Tatheva tvampi saccesu, mā vokkama hi vīthito;
सच्चपारमितं गन्त्वा, सम्बोधिं पापुणिस्ससि॥
Saccapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
१५०.
150.
‘‘नहेते एत्तकायेव, बुद्धधम्मा भविस्सरे।
‘‘Nahete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
अञ्ञेपि विचिनिस्सामि, ये धम्मा बोधिपाचना’’॥
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā’’.
१५१.
151.
विचिनन्तो तदा दक्खिं, अट्ठमं अधिट्ठानपारमिं।
Vicinanto tadā dakkhiṃ, aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ;
पुब्बकेहि महेसीहि, आसेवितनिसेवितं॥
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
१५२.
152.
‘‘इमं त्वं अट्ठमं ताव, दळ्हं कत्वा समादिय।
‘‘Imaṃ tvaṃ aṭṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
तत्थ त्वं अचलो हुत्वा, सम्बोधिं पापुणिस्ससि॥
Tattha tvaṃ acalo hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
१५३.
153.
‘‘यथापि पब्बतो सेलो, अचलो सुप्पतिट्ठितो।
‘‘Yathāpi pabbato selo, acalo suppatiṭṭhito;
न कम्पति भुसवातेहि, सकट्ठानेव तिट्ठति॥
Na kampati bhusavātehi, sakaṭṭhāneva tiṭṭhati.
१५४.
154.
‘‘तथेव त्वम्पि अधिट्ठाने, सब्बदा अचलो भव।
‘‘Tatheva tvampi adhiṭṭhāne, sabbadā acalo bhava;
अधिट्ठानपारमितं गन्त्वा, सम्बोधिं पापुणिस्ससि॥
Adhiṭṭhānapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
१५५.
155.
‘‘नहेते एत्तकायेव, बुद्धधम्मा भविस्सरे।
‘‘Nahete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
अञ्ञेपि विचिनिस्सामि, ये धम्मा बोधिपाचना’’॥
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā’’.
१५६.
156.
विचिनन्तो तदा दक्खिं, नवमं मेत्तापारमिं।
Vicinanto tadā dakkhiṃ, navamaṃ mettāpāramiṃ;
पुब्बकेहि महेसीहि, आसेवितनिसेवितं॥
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
१५७.
157.
‘‘इमं त्वं नवमं ताव, दळ्हं कत्वा समादिय।
‘‘Imaṃ tvaṃ navamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
मेत्ताय असमो होहि, यदि बोधिं पत्तुमिच्छसि॥
Mettāya asamo hohi, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
१५८.
158.
‘‘यथापि उदकं नाम, कल्याणे पापके जने।
‘‘Yathāpi udakaṃ nāma, kalyāṇe pāpake jane;
समं फरति सीतेन, पवाहेति रजोमलं॥
Samaṃ pharati sītena, pavāheti rajomalaṃ.
१५९.
159.
‘‘तथेव त्वं हिताहिते, समं मेत्ताय भावय।
‘‘Tatheva tvaṃ hitāhite, samaṃ mettāya bhāvaya;
मेत्तापारमितं गन्त्वा, सम्बोधिं पापुणिस्ससि॥
Mettāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
१६०.
160.
‘‘नहेते एत्तकायेव, बुद्धधम्मा भविस्सरे।
‘‘Nahete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
अञ्ञेपि विचिनिस्सामि, ये धम्मा बोधिपाचना’’॥
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā’’.
१६१.
161.
विचिनन्तो तदा दक्खिं, दसमं उपेक्खापारमिं।
Vicinanto tadā dakkhiṃ, dasamaṃ upekkhāpāramiṃ;
पुब्बकेहि महेसीहि, आसेवितनिसेवितं॥
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
१६२.
162.
‘‘इमं त्वं दसमं ताव, दळ्हं कत्वा समादिय।
‘‘Imaṃ tvaṃ dasamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
तुलाभूतो दळ्हो हुत्वा, सम्बोधिं पापुणिस्ससि॥
Tulābhūto daḷho hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
१६३.
163.
‘‘यथापि पथवी नाम, निक्खित्तं असुचिं सुचिं।
‘‘Yathāpi pathavī nāma, nikkhittaṃ asuciṃ suciṃ;
उपेक्खति उभोपेते, कोपानुनयवज्जिता॥
Upekkhati ubhopete, kopānunayavajjitā.
१६४.
164.
‘‘तथेव त्वं सुखदुक्खे, तुलाभूतो सदा भव।
‘‘Tatheva tvaṃ sukhadukkhe, tulābhūto sadā bhava;
उपेक्खापारमितं गन्त्वा, सम्बोधिं पापुणिस्ससि॥
Upekkhāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
१६५.
165.
‘‘एत्तकायेव ते लोके, ये धम्मा बोधिपाचना।
‘‘Ettakāyeva te loke, ye dhammā bodhipācanā;
ततुद्धं नत्थि अञ्ञत्र, दळ्हं तत्थ पतिट्ठह’’॥
Tatuddhaṃ natthi aññatra, daḷhaṃ tattha patiṭṭhaha’’.
१६६.
166.
इमे धम्मे सम्मसतो, सभावसरसलक्खणे।
Ime dhamme sammasato, sabhāvasarasalakkhaṇe;
धम्मतेजेन वसुधा, दससहस्सी पकम्पथ॥
Dhammatejena vasudhā, dasasahassī pakampatha.
१६७.
167.
चलती रवती पथवी, उच्छुयन्तंव पीळितं।
Calatī ravatī pathavī, ucchuyantaṃva pīḷitaṃ;
तेलयन्ते यथा चक्कं, एवं कम्पति मेदनी॥
Telayante yathā cakkaṃ, evaṃ kampati medanī.
१६८.
168.
यावता परिसा आसि, बुद्धस्स परिवेसने।
Yāvatā parisā āsi, buddhassa parivesane;
पवेधमाना सा तत्थ, मुच्छिता सेति भूमियं॥
Pavedhamānā sā tattha, mucchitā seti bhūmiyaṃ.
१६९.
169.
घटानेकसहस्सानि, कुम्भीनञ्च सता बहू।
Ghaṭānekasahassāni, kumbhīnañca satā bahū;
सञ्चुण्णमथिता तत्थ, अञ्ञमञ्ञं पघट्टिता॥
Sañcuṇṇamathitā tattha, aññamaññaṃ paghaṭṭitā.
१७०.
170.
उब्बिग्गा तसिता भीता, भन्ता ब्याथितमानसा।
Ubbiggā tasitā bhītā, bhantā byāthitamānasā;
महाजना समागम्म, दीपङ्करमुपागमुं॥
Mahājanā samāgamma, dīpaṅkaramupāgamuṃ.
१७१.
171.
‘‘किं भविस्सति लोकस्स, कल्याणमथ पापकं।
‘‘Kiṃ bhavissati lokassa, kalyāṇamatha pāpakaṃ;
सब्बो उपद्दुतो लोको, तं विनोदेहि चक्खुम’’॥
Sabbo upadduto loko, taṃ vinodehi cakkhuma’’.
१७२.
172.
तेसं तदा सञ्ञपेसि, दीपङ्करो महामुनि।
Tesaṃ tadā saññapesi, dīpaṅkaro mahāmuni;
१७३.
173.
‘‘यमहं अज्ज ब्याकासिं, बुद्धो लोके भविस्सति।
‘‘Yamahaṃ ajja byākāsiṃ, buddho loke bhavissati;
एसो सम्मसति धम्मं, पुब्बकं जिनसेवितं॥
Eso sammasati dhammaṃ, pubbakaṃ jinasevitaṃ.
१७४.
174.
‘‘तस्स सम्मसतो धम्मं, बुद्धभूमिं असेसतो।
‘‘Tassa sammasato dhammaṃ, buddhabhūmiṃ asesato;
तेनायं कम्पिता पथवी, दससहस्सी सदेवके’’॥
Tenāyaṃ kampitā pathavī, dasasahassī sadevake’’.
१७५.
175.
बुद्धस्स वचनं सुत्वा, मनो निब्बायि तावदे।
Buddhassa vacanaṃ sutvā, mano nibbāyi tāvade;
सब्बे मं उपसङ्कम्म, पुनापि अभिवन्दिसुं॥
Sabbe maṃ upasaṅkamma, punāpi abhivandisuṃ.
१७६.
176.
समादियित्वा बुद्धगुणं, दळ्हं कत्वान मानसं।
Samādiyitvā buddhaguṇaṃ, daḷhaṃ katvāna mānasaṃ;
दीपङ्करं नमस्सित्वा, आसना वुट्ठहिं तदा॥
Dīpaṅkaraṃ namassitvā, āsanā vuṭṭhahiṃ tadā.
१७७.
177.
दिब्बं मानुसकं पुप्फं, देवा मानुसका उभो।
Dibbaṃ mānusakaṃ pupphaṃ, devā mānusakā ubho;
समोकिरन्ति पुप्फेहि, वुट्ठहन्तस्स आसना॥
Samokiranti pupphehi, vuṭṭhahantassa āsanā.
१७८.
178.
वेदयन्ति च ते सोत्थिं, देवा मानुसका उभो।
Vedayanti ca te sotthiṃ, devā mānusakā ubho;
‘‘महन्तं पत्थितं तुय्हं, तं लभस्सु यथिच्छितं॥
‘‘Mahantaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, taṃ labhassu yathicchitaṃ.
१७९.
179.
‘‘सब्बीतियो विवज्जन्तु, सोको रोगो विनस्सतु।
‘‘Sabbītiyo vivajjantu, soko rogo vinassatu;
मा ते भवन्त्वन्तराया 35, फुस खिप्पं बोधिमुत्तमं॥
Mā te bhavantvantarāyā 36, phusa khippaṃ bodhimuttamaṃ.
१८०.
180.
‘‘यथापि समये पत्ते, पुप्फन्ति पुप्फिनो दुमा।
‘‘Yathāpi samaye patte, pupphanti pupphino dumā;
तथेव त्वं महावीर, बुद्धञाणेन पुप्फसि॥
Tatheva tvaṃ mahāvīra, buddhañāṇena pupphasi.
१८१.
181.
‘‘यथा ये केचि सम्बुद्धा, पूरयुं दस पारमी।
‘‘Yathā ye keci sambuddhā, pūrayuṃ dasa pāramī;
तथेव त्वं महावीर, पूरय दस पारमी॥
Tatheva tvaṃ mahāvīra, pūraya dasa pāramī.
१८२.
182.
‘‘यथा ये केचि सम्बुद्धा, बोधिमण्डम्हि बुज्झरे।
‘‘Yathā ye keci sambuddhā, bodhimaṇḍamhi bujjhare;
तथेव त्वं महावीर, बुज्झस्सु जिनबोधियं॥
Tatheva tvaṃ mahāvīra, bujjhassu jinabodhiyaṃ.
१८३.
183.
‘‘यथा ये केचि सम्बुद्धा, धम्मचक्कं पवत्तयुं।
‘‘Yathā ye keci sambuddhā, dhammacakkaṃ pavattayuṃ;
तथेव त्वं महावीर, धम्मचक्कं पवत्तय॥
Tatheva tvaṃ mahāvīra, dhammacakkaṃ pavattaya.
१८४.
184.
‘‘पुण्णमाये यथा चन्दो, परिसुद्धो विरोचति।
‘‘Puṇṇamāye yathā cando, parisuddho virocati;
तथेव त्वं पुण्णमनो, विरोच दससहस्सियं॥
Tatheva tvaṃ puṇṇamano, viroca dasasahassiyaṃ.
१८५.
185.
‘‘राहुमुत्तो यथा सूरियो, तापेन अतिरोचति।
‘‘Rāhumutto yathā sūriyo, tāpena atirocati;
तथेव लोका मुञ्चित्वा, विरोच सिरिया तुवं॥
Tatheva lokā muñcitvā, viroca siriyā tuvaṃ.
१८६.
186.
‘‘यथा या काचि नदियो, ओसरन्ति महोदधिं।
‘‘Yathā yā kāci nadiyo, osaranti mahodadhiṃ;
एवं सदेवका लोका, ओसरन्तु तवन्तिके’’॥
Evaṃ sadevakā lokā, osarantu tavantike’’.
१८७.
187.
तेहि थुतप्पसत्थो सो, दस धम्मे समादिय।
Tehi thutappasattho so, dasa dhamme samādiya;
ते धम्मे परिपूरेन्तो, पवनं पाविसी तदाति॥
Te dhamme paripūrento, pavanaṃ pāvisī tadāti.
सुमेधपत्थनाकथा निट्ठिता।
Sumedhapatthanākathā niṭṭhitā.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / बुद्धवंस-अट्ठकथा • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā / २. सुमेधपत्थनाकथावण्णना • 2. Sumedhapatthanākathāvaṇṇanā
