| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / द्वेमातिकापाळि • Dvemātikāpāḷi |
६. सुरापानवग्गो
6. Surāpānavaggo
१. सुरापानसिक्खापदवण्णना
1. Surāpānasikkhāpadavaṇṇanā
सुरापानवग्गस्स पठमे सुरामेरयपानेति एत्थ पिट्ठादीहि कतं मज्जं सुरा, पुप्फादीहि कतो आसवो मेरयं, तदुभयम्पि बीजतो पट्ठाय कुसग्गेनापि पिवतो पयोगे पयोगे पाचित्तियं।
Surāpānavaggassa paṭhame surāmerayapāneti ettha piṭṭhādīhi kataṃ majjaṃ surā, pupphādīhi kato āsavo merayaṃ, tadubhayampi bījato paṭṭhāya kusaggenāpi pivato payoge payoge pācittiyaṃ.
कोसम्बियं सागतत्थेरं आरब्भ मज्जपिवनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, अमज्जे मज्जसञ्ञिस्स, वेमतिकस्स वा दुक्कटं। अमज्जसञ्ञिस्स, अमज्जं मज्जवण्णगन्धरसं लोणसोवीरकं वा सुत्तं वा पिवतो, वासग्गाहापनत्थं ईसकं मज्जं पक्खिपित्वा सूपादीनि पचन्ति, तेसु सूपसम्पाकादीसु , आमलकरसादीहि अमज्जं मज्जसदिसं अरिट्ठं करोन्ति, तं पिवतो, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। मज्जभावो, तस्स पानञ्चाति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि एळकलोमसदिसानि, इदं पन लोकवज्जं, अकुसलचित्तं, तिवेदनन्ति।
Kosambiyaṃ sāgatattheraṃ ārabbha majjapivanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, amajje majjasaññissa, vematikassa vā dukkaṭaṃ. Amajjasaññissa, amajjaṃ majjavaṇṇagandharasaṃ loṇasovīrakaṃ vā suttaṃ vā pivato, vāsaggāhāpanatthaṃ īsakaṃ majjaṃ pakkhipitvā sūpādīni pacanti, tesu sūpasampākādīsu , āmalakarasādīhi amajjaṃ majjasadisaṃ ariṭṭhaṃ karonti, taṃ pivato, ummattakādīnañca anāpatti. Majjabhāvo, tassa pānañcāti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni eḷakalomasadisāni, idaṃ pana lokavajjaṃ, akusalacittaṃ, tivedananti.
सुरापानसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Surāpānasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
२. अङ्गुलिपतोदकसिक्खापदवण्णना
2. Aṅgulipatodakasikkhāpadavaṇṇanā
दुतिये अङ्गुलिपतोदकेति अङ्गुलीहि उपकच्छकादिघट्टनं वुच्चति, अपिच येन केनचि सरीरावयवेन हसाधिप्पायस्स उपसम्पन्नं फुसतो पाचित्तियं।
Dutiye aṅgulipatodaketi aṅgulīhi upakacchakādighaṭṭanaṃ vuccati, apica yena kenaci sarīrāvayavena hasādhippāyassa upasampannaṃ phusato pācittiyaṃ.
सावत्थियं छब्बग्गिये आरब्भ अङ्गुलिपतोदकेन हसनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, अनुपसम्पन्ने तिकदुक्कटं, इध पन भिक्खुनीपि भिक्खुस्स, भिक्खु च भिक्खुनिया अनुपसम्पन्नो एव, कायप्पटिबद्धादीसु सब्बत्थ दुक्कटमेव। न हसनाधिप्पायस्स, सति करणीये आमसतो, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। हसाधिप्पायता, उपसम्पन्नस्स कायेन कायामसनन्ति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि पठमपाराजिकसदिसानेवाति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye ārabbha aṅgulipatodakena hasanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, anupasampanne tikadukkaṭaṃ, idha pana bhikkhunīpi bhikkhussa, bhikkhu ca bhikkhuniyā anupasampanno eva, kāyappaṭibaddhādīsu sabbattha dukkaṭameva. Na hasanādhippāyassa, sati karaṇīye āmasato, ummattakādīnañca anāpatti. Hasādhippāyatā, upasampannassa kāyena kāyāmasananti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni paṭhamapārājikasadisānevāti.
अङ्गुलिपतोदकसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Aṅgulipatodakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
३. हसधम्मसिक्खापदवण्णना
3. Hasadhammasikkhāpadavaṇṇanā
ततिये उदके हसधम्मेति उदककीळा वुच्चति। तस्मा यो भिक्खु उपरिगोप्फके उदकेयेव गच्छन्तो हसाधिप्पायो निमुज्जति वा उम्मुज्जति वा, तस्स निमुज्जनादीनं अत्थाय ओतरन्तस्स हत्थवारे पदवारे दुक्कटं, निमुज्जनुम्मुज्जनेसु पयोगे पयोगे पाचित्तियं, निमुज्जित्वा अन्तोउदकेयेव गच्छन्तस्स हत्थवारपदवारेसु, तरन्तस्स वा येन येन अङ्गेन तरति, तस्स तस्स पयोगे पयोगे पाचित्तियं।
Tatiye udake hasadhammeti udakakīḷā vuccati. Tasmā yo bhikkhu uparigopphake udakeyeva gacchanto hasādhippāyo nimujjati vā ummujjati vā, tassa nimujjanādīnaṃ atthāya otarantassa hatthavāre padavāre dukkaṭaṃ, nimujjanummujjanesu payoge payoge pācittiyaṃ, nimujjitvā antoudakeyeva gacchantassa hatthavārapadavāresu, tarantassa vā yena yena aṅgena tarati, tassa tassa payoge payoge pācittiyaṃ.
सावत्थियं सत्तरसवग्गिये भिक्खू आरब्भ उदके कीळनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, उदके अहसधम्मे हसधम्मसञ्ञिनो, वेमतिकस्स वा दुक्कटं, तथा नावाय कीळतो हत्थेन वा पादेन वा कट्ठेन वा कथलाय वा उदकं पहरतो, भाजनगतं उदकं वा कञ्जिकादीनि वा चिक्खल्लं वा खिपनकीळाय कीळतो दुक्कटं। अत्थजोतकं पन अक्खरं छिन्दितुं वट्टति। न हसाधिप्पायस्स, सति करणीये ओतरित्वा निमुज्जनादीनि करोन्तस्स, पारं गच्छतो, आपदासु, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। उपरिगोप्फकता, हसाधिप्पायेन कीळनन्ति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि पठमपाराजिकसदिसानीति।
Sāvatthiyaṃ sattarasavaggiye bhikkhū ārabbha udake kīḷanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, udake ahasadhamme hasadhammasaññino, vematikassa vā dukkaṭaṃ, tathā nāvāya kīḷato hatthena vā pādena vā kaṭṭhena vā kathalāya vā udakaṃ paharato, bhājanagataṃ udakaṃ vā kañjikādīni vā cikkhallaṃ vā khipanakīḷāya kīḷato dukkaṭaṃ. Atthajotakaṃ pana akkharaṃ chindituṃ vaṭṭati. Na hasādhippāyassa, sati karaṇīye otaritvā nimujjanādīni karontassa, pāraṃ gacchato, āpadāsu, ummattakādīnañca anāpatti. Uparigopphakatā, hasādhippāyena kīḷananti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni paṭhamapārājikasadisānīti.
हसधम्मसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Hasadhammasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
४. अनादरियसिक्खापदवण्णना
4. Anādariyasikkhāpadavaṇṇanā
चतुत्थे अनादरियेति पुग्गलस्स वा धम्मस्स वा अनादरकरणे। तस्मा यो भिक्खु उपसम्पन्नेन पञ्ञत्तेन वुच्चमानो तस्स वा वचनं अकत्तुकामताय, तं वा धम्मं असिक्खितुकामताय अनादरियं करोति, तस्स तस्मिं अनादरिये पाचित्तियं।
Catutthe anādariyeti puggalassa vā dhammassa vā anādarakaraṇe. Tasmā yo bhikkhu upasampannena paññattena vuccamāno tassa vā vacanaṃ akattukāmatāya, taṃ vā dhammaṃ asikkhitukāmatāya anādariyaṃ karoti, tassa tasmiṃ anādariye pācittiyaṃ.
कोसम्बियं छन्नत्थेरं आरब्भ अनादरियकरणवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, अनुपसम्पन्ने तिकदुक्कटं, उपसम्पन्नेन वा अनुपसम्पन्नेन वा ‘‘इदं न सल्लेखाय संवत्तती’’तिआदिना नयेन अपञ्ञत्तेन वुच्चमानस्स अनादरियेपि दुक्कटमेव। पवेणिआगतं पन उग्गहं गहेत्वा ‘‘एवं अम्हाकं आचरियानं उग्गहो परिपुच्छा’’ति (पाचि॰ ३४४) भणन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। उपसम्पन्नस्स पञ्ञत्तेन वचनं, अनादरियकरणन्ति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अदिन्नादानसदिसानि, इदं पन दुक्खवेदनन्ति।
Kosambiyaṃ channattheraṃ ārabbha anādariyakaraṇavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, anupasampanne tikadukkaṭaṃ, upasampannena vā anupasampannena vā ‘‘idaṃ na sallekhāya saṃvattatī’’tiādinā nayena apaññattena vuccamānassa anādariyepi dukkaṭameva. Paveṇiāgataṃ pana uggahaṃ gahetvā ‘‘evaṃ amhākaṃ ācariyānaṃ uggaho paripucchā’’ti (pāci. 344) bhaṇantassa, ummattakādīnañca anāpatti. Upasampannassa paññattena vacanaṃ, anādariyakaraṇanti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni adinnādānasadisāni, idaṃ pana dukkhavedananti.
अनादरियसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Anādariyasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
५. भिंसापनसिक्खापदवण्णना
5. Bhiṃsāpanasikkhāpadavaṇṇanā
पञ्चमे भिंसापेय्याति भिंसापनत्थं रूपादीनि उपसंहरेय्य, भयानककथं वा कथेय्य। सो पन भायतु वा, मा वा, इतरस्स पाचित्तियं।
Pañcame bhiṃsāpeyyāti bhiṃsāpanatthaṃ rūpādīni upasaṃhareyya, bhayānakakathaṃ vā katheyya. So pana bhāyatu vā, mā vā, itarassa pācittiyaṃ.
सावत्थियं छब्बग्गिये भिक्खू आरब्भ भिंसापनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं। अनुपसम्पन्ने तिकदुक्कटं, न भिंसापेतुकामस्स तथा करोतो, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। उपसम्पन्नता, तस्स दस्सनसवनविसये भिंसापेतुकामताय वायामनन्ति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अनन्तरसिक्खापदसदिसानेवाति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye bhikkhū ārabbha bhiṃsāpanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ. Anupasampanne tikadukkaṭaṃ, na bhiṃsāpetukāmassa tathā karoto, ummattakādīnañca anāpatti. Upasampannatā, tassa dassanasavanavisaye bhiṃsāpetukāmatāya vāyāmananti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni anantarasikkhāpadasadisānevāti.
भिंसापनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Bhiṃsāpanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
६. जोतिसिक्खापदवण्णना
6. Jotisikkhāpadavaṇṇanā
छट्ठे विसिब्बनापेक्खोति तप्पितुकामो। समादहेय्याति जालेय्य, अञ्ञत्र तथारूपप्पच्चयाति पदीपुज्जालनं वा पत्तपचनादीसु जोतिकरणं वाति एवरूपं पच्चयं विना। तत्रायं विनिच्छयो – सयं समादहन्तस्स अरणिसण्ठापनतो पट्ठाय याव जाला न उट्ठहति, ताव सब्बप्पयोगेसु दुक्कटं, जालुट्ठाने पाचित्तियं। समादहापेन्तस्स आणत्तिया दुक्कटं, सकिं आणत्तेन बहुम्पि समादहिते एकमेव पाचित्तियं।
Chaṭṭhe visibbanāpekkhoti tappitukāmo. Samādaheyyāti jāleyya, aññatra tathārūpappaccayāti padīpujjālanaṃ vā pattapacanādīsu jotikaraṇaṃ vāti evarūpaṃ paccayaṃ vinā. Tatrāyaṃ vinicchayo – sayaṃ samādahantassa araṇisaṇṭhāpanato paṭṭhāya yāva jālā na uṭṭhahati, tāva sabbappayogesu dukkaṭaṃ, jāluṭṭhāne pācittiyaṃ. Samādahāpentassa āṇattiyā dukkaṭaṃ, sakiṃ āṇattena bahumpi samādahite ekameva pācittiyaṃ.
भग्गेसु सम्बहुले भिक्खू आरब्भ जोतिं समादहित्वा विसिब्बनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, ‘‘अगिलानो, अञ्ञत्र तथारूपप्पच्चया’’ति इमानेत्थ द्वे अनुपञ्ञत्तियो, साधारणपञ्ञत्ति, साणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, गिलानस्स अगिलानसञ्ञिनो, वेमतिकस्स वा दुक्कटं, तथा पटिलातं उक्खिपन्तस्स, तञ्च अविज्झातं उक्खिपित्वा यथाठाने ठपेन्तस्स। विज्झातं पन जालयतो पाचित्तियमेव। गिलानस्स गिलानसञ्ञिस्स , अञ्ञेन कतं वा वीतच्चितङ्गारं वा विसिब्बेन्तस्स, पदीपजोतिकजन्ताघरादिके तथारूपप्पच्चये, आपदासु, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। अगिलानता, अनुञ्ञातकारणाभावो, विसिब्बेतुकामता, समादहनन्ति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि सञ्चरित्ते वुत्तनयेनेव वेदितब्बानीति।
Bhaggesu sambahule bhikkhū ārabbha jotiṃ samādahitvā visibbanavatthusmiṃ paññattaṃ, ‘‘agilāno, aññatra tathārūpappaccayā’’ti imānettha dve anupaññattiyo, sādhāraṇapaññatti, sāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, gilānassa agilānasaññino, vematikassa vā dukkaṭaṃ, tathā paṭilātaṃ ukkhipantassa, tañca avijjhātaṃ ukkhipitvā yathāṭhāne ṭhapentassa. Vijjhātaṃ pana jālayato pācittiyameva. Gilānassa gilānasaññissa , aññena kataṃ vā vītaccitaṅgāraṃ vā visibbentassa, padīpajotikajantāgharādike tathārūpappaccaye, āpadāsu, ummattakādīnañca anāpatti. Agilānatā, anuññātakāraṇābhāvo, visibbetukāmatā, samādahananti imānettha cattāri aṅgāni. Samuṭṭhānādīni sañcaritte vuttanayeneva veditabbānīti.
जोतिसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Jotisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
७. नहानसिक्खापदवण्णना
7. Nahānasikkhāpadavaṇṇanā
सत्तमे नहायेय्याति यो भिक्खु मज्झिमदेसे नहानदिवसतो पट्ठाय अद्धमासे अपुण्णे अञ्ञत्र समया ‘‘नहायिस्सामी’’ति चुण्णं वा मत्तिकं वा अभिसङ्खरोति, तस्स ततो पट्ठाय सब्बप्पयोगेसु दुक्कटं, नहानपरियोसाने पाचित्तियं। समयेसु परिवेणसम्मज्जनमत्तम्पि कम्मसमयो, अद्धयोजनं गन्तुकामस्स, गच्छतो, गतस्स वा अद्धानगमनसमयो, सरजेन वातेन ओकिण्णस्स द्वीसु वा तीसु वा उदकफुसितेसु काये पतितेसु वातवुट्ठिसमयोति वेदितब्बो। सेसं उत्तानमेव।
Sattame nahāyeyyāti yo bhikkhu majjhimadese nahānadivasato paṭṭhāya addhamāse apuṇṇe aññatra samayā ‘‘nahāyissāmī’’ti cuṇṇaṃ vā mattikaṃ vā abhisaṅkharoti, tassa tato paṭṭhāya sabbappayogesu dukkaṭaṃ, nahānapariyosāne pācittiyaṃ. Samayesu pariveṇasammajjanamattampi kammasamayo, addhayojanaṃ gantukāmassa, gacchato, gatassa vā addhānagamanasamayo, sarajena vātena okiṇṇassa dvīsu vā tīsu vā udakaphusitesu kāye patitesu vātavuṭṭhisamayoti veditabbo. Sesaṃ uttānameva.
राजगहे सम्बहुले भिक्खू आरब्भ न मत्तं जानित्वा नहायनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, ‘‘अञ्ञत्र समया’’ति अयमेत्थ छब्बिधा अनुपञ्ञत्ति, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, अतिरेकद्धमासे ऊनकसञ्ञिनो, वेमतिकस्स वा दुक्कटं। अतिरेकसञ्ञिस्स, समये वा नहायन्तस्स, यो वा नदीपारं गच्छन्तो वालुकं उक्किरित्वा कतआवाटेसुपि नहायति, तस्स, पच्चन्तिमे जनपदे सब्बेसं, आपदासु, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। मज्झिमदेसो, ऊनकद्धमासे नहानं, समयानं वा नदीपारगमनस्स वा आपदानं वा अभावोति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि एळकलोमसदिसानेवाति।
Rājagahe sambahule bhikkhū ārabbha na mattaṃ jānitvā nahāyanavatthusmiṃ paññattaṃ, ‘‘aññatra samayā’’ti ayamettha chabbidhā anupaññatti, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, atirekaddhamāse ūnakasaññino, vematikassa vā dukkaṭaṃ. Atirekasaññissa, samaye vā nahāyantassa, yo vā nadīpāraṃ gacchanto vālukaṃ ukkiritvā kataāvāṭesupi nahāyati, tassa, paccantime janapade sabbesaṃ, āpadāsu, ummattakādīnañca anāpatti. Majjhimadeso, ūnakaddhamāse nahānaṃ, samayānaṃ vā nadīpāragamanassa vā āpadānaṃ vā abhāvoti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni eḷakalomasadisānevāti.
नहानसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Nahānasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
८. दुब्बण्णकरणसिक्खापदवण्णना
8. Dubbaṇṇakaraṇasikkhāpadavaṇṇanā
अट्ठमे अलभीति लभो, लभो एव लाभो, किं अलभि? चीवरं, कीदिसं? नवं, इति ‘‘नवचीवरलाभेना’’ति वत्तब्बे अनुनासिकलोपं अकत्वा नवंचीवरलाभेनाति वुत्तं, पटिलद्धनवचीवरेनाति अत्थो। मज्झे ठितपदद्वये पनाति निपातमत्तं। भिक्खुनाति येन लद्धं, तस्स निदस्सनं, सेसं पदत्थतो उत्तानमेव। अयं पनेत्थ विनिच्छयो – निवासनपारुपनुपगं चीवरं लभित्वा तस्स निट्ठितरजनस्स यस्मिं वा तस्मिं वा पदेसे कंसनीलेन वा पत्तनीलेन वा कद्दमेन वा येन केनचि काळकेन वा मोरक्खिमण्डलमङ्गुलपिट्ठीनं अञ्ञतरप्पमाणं कप्पबिन्दुं आदियित्वा तं चीवरं परिभुञ्जितब्बं, अनादियित्वा परिभुञ्जन्तस्स पाचित्तियं।
Aṭṭhame alabhīti labho, labho eva lābho, kiṃ alabhi? Cīvaraṃ, kīdisaṃ? Navaṃ, iti ‘‘navacīvaralābhenā’’ti vattabbe anunāsikalopaṃ akatvā navaṃcīvaralābhenāti vuttaṃ, paṭiladdhanavacīvarenāti attho. Majjhe ṭhitapadadvaye panāti nipātamattaṃ. Bhikkhunāti yena laddhaṃ, tassa nidassanaṃ, sesaṃ padatthato uttānameva. Ayaṃ panettha vinicchayo – nivāsanapārupanupagaṃ cīvaraṃ labhitvā tassa niṭṭhitarajanassa yasmiṃ vā tasmiṃ vā padese kaṃsanīlena vā pattanīlena vā kaddamena vā yena kenaci kāḷakena vā morakkhimaṇḍalamaṅgulapiṭṭhīnaṃ aññatarappamāṇaṃ kappabinduṃ ādiyitvā taṃ cīvaraṃ paribhuñjitabbaṃ, anādiyitvā paribhuñjantassa pācittiyaṃ.
सावत्थियं सम्बहुले भिक्खू आरब्भ अत्तनो चीवरअजाननवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, आदिन्ने अनादिन्नसञ्ञिनो, वेमतिकस्स वा दुक्कटं। आदिन्नसञ्ञिस्स , कप्पे नट्ठे, कप्पकतोकासे जिण्णे, कप्पकतेन अकप्पकते संसिब्बिते, पच्छा आरोपितेसु अग्गळअनुवातपरिभण्डेसु तं परिभुञ्जन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। वुत्तप्पकारस्स चीवरस्स अकतकप्पकता, न नट्ठचीवरादिता, निवासनं वा पारुपनं वाति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि एळकलोमसदिसानि, इदं पन किरियाकिरियन्ति।
Sāvatthiyaṃ sambahule bhikkhū ārabbha attano cīvaraajānanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, ādinne anādinnasaññino, vematikassa vā dukkaṭaṃ. Ādinnasaññissa , kappe naṭṭhe, kappakatokāse jiṇṇe, kappakatena akappakate saṃsibbite, pacchā āropitesu aggaḷaanuvātaparibhaṇḍesu taṃ paribhuñjantassa, ummattakādīnañca anāpatti. Vuttappakārassa cīvarassa akatakappakatā, na naṭṭhacīvarāditā, nivāsanaṃ vā pārupanaṃ vāti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni eḷakalomasadisāni, idaṃ pana kiriyākiriyanti.
दुब्बण्णकरणसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Dubbaṇṇakaraṇasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
९. विकप्पनसिक्खापदवण्णना
9. Vikappanasikkhāpadavaṇṇanā
नवमे विकप्पेत्वाति एत्थ द्वे विकप्पना सम्मुखाविकप्पना परम्मुखाविकप्पना च। कथं सम्मुखाविकप्पना होति? चीवरानं एकबहुभावं सन्निहितासन्निहितभावञ्च ञत्वा ‘इमं चीवर’न्ति वा ‘इमानि चीवरानी’ति वा ‘एतं चीवर’न्ति वा ‘एतानि चीवरानी’ति वा वत्वा ‘तुय्हं विकप्पेमी’ति वत्तब्बं, अयमेका सम्मुखाविकप्पना। एत्तावता निधेतुं वट्टति, परिभुञ्जितुं पन विस्सज्जेतुं वा अधिट्ठातुं वा न वट्टति। ‘‘मय्हं सन्तकं, मय्हं सन्तकानि परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं करोही’’ति (पाचि॰ ३७४) एवं पन वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति, ततो पभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ति। अपरो नयो, तथेव चीवरानं एकबहुभावं सन्निहितासन्निहितभावञ्च ञत्वा तस्सेव भिक्खुनो सन्तिके ‘इमं चीवर’न्ति वा ‘इमानि चीवरानी’ति वा ‘एतं चीवर’न्ति वा ‘एतानि चीवरानी’ति वा वत्वा पञ्चसु सहधम्मिकेसु अञ्ञतरस्स अत्तना अभिरुचितस्स यस्स कस्सचि नामं गहेत्वा ‘‘तिस्सस्स भिक्खुनो विकप्पेमी’’ति वा ‘‘तिस्साय भिक्खुनिया, सिक्खमानाय, सामणेरस्स, तिस्साय सामणेरिया विकप्पेमी’’ति वा वत्तब्बं, अयं अपरापि सम्मुखाविकप्पना। एत्तावता निधेतुं वट्टति, परिभोगादीसु एकम्पि न वट्टति। तेन पन भिक्खुना ‘‘तिस्सस्स भिक्खुनो सन्तकं…पे॰… तिस्साय सामणेरिया सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं करोही’’ति वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति, ततो पभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ति।
Navame vikappetvāti ettha dve vikappanā sammukhāvikappanā parammukhāvikappanā ca. Kathaṃ sammukhāvikappanā hoti? Cīvarānaṃ ekabahubhāvaṃ sannihitāsannihitabhāvañca ñatvā ‘imaṃ cīvara’nti vā ‘imāni cīvarānī’ti vā ‘etaṃ cīvara’nti vā ‘etāni cīvarānī’ti vā vatvā ‘tuyhaṃ vikappemī’ti vattabbaṃ, ayamekā sammukhāvikappanā. Ettāvatā nidhetuṃ vaṭṭati, paribhuñjituṃ pana vissajjetuṃ vā adhiṭṭhātuṃ vā na vaṭṭati. ‘‘Mayhaṃ santakaṃ, mayhaṃ santakāni paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṃ karohī’’ti (pāci. 374) evaṃ pana vutte paccuddhāro nāma hoti, tato pabhuti paribhogādayopi vaṭṭanti. Aparo nayo, tatheva cīvarānaṃ ekabahubhāvaṃ sannihitāsannihitabhāvañca ñatvā tasseva bhikkhuno santike ‘imaṃ cīvara’nti vā ‘imāni cīvarānī’ti vā ‘etaṃ cīvara’nti vā ‘etāni cīvarānī’ti vā vatvā pañcasu sahadhammikesu aññatarassa attanā abhirucitassa yassa kassaci nāmaṃ gahetvā ‘‘tissassa bhikkhuno vikappemī’’ti vā ‘‘tissāya bhikkhuniyā, sikkhamānāya, sāmaṇerassa, tissāya sāmaṇeriyā vikappemī’’ti vā vattabbaṃ, ayaṃ aparāpi sammukhāvikappanā. Ettāvatā nidhetuṃ vaṭṭati, paribhogādīsu ekampi na vaṭṭati. Tena pana bhikkhunā ‘‘tissassa bhikkhuno santakaṃ…pe… tissāya sāmaṇeriyā santakaṃ paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṃ karohī’’ti vutte paccuddhāro nāma hoti, tato pabhuti paribhogādayopi vaṭṭanti.
कथं परम्मुखाविकप्पना होति? चीवरानं तथेव एकबहुभावं सन्निहितासन्निहितभावञ्च ञत्वा ‘इमं चीवर’न्ति वा ‘इमानि चीवरानी’ति वा ‘एतं चीवर’न्ति वा ‘एतानि चीवरानी’ति वा वत्वा ‘‘तुय्हं विकप्पनत्थाय दम्मी’’ति वत्तब्बं। तेन वत्तब्बो ‘‘को ते मित्तो वा सन्दिट्ठो वा’’ति। ततो इतरेन पुरिमनयेनेव ‘तिस्सो भिक्खू’ति वा…पे॰… ‘तिस्सा सामणेरी’ति वा वत्तब्बं। पुन तेन भिक्खुना ‘‘अहं तिस्सस्स भिक्खुनो दम्मी’’ति वा…पे॰… ‘‘तिस्साय सामणेरिया दम्मी’’ति वा वत्तब्बं , अयं परम्मुखाविकप्पना। एत्तावता निधेतुं वट्टति, परिभोगादीसु एकम्पि न वट्टति। तेन पन भिक्खुना दुतियसम्मुखाविकप्पनायं वुत्तनयेनेव ‘‘इत्थन्नामस्स सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं करोही’’ति वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति, ततो पभुति परिभोगादयोपि वट्टन्तीति। पत्तविकप्पनायम्पि एसेव नयो। इति इमासु द्वीसु विकप्पनासु याय कायचि विकप्पनाय पञ्चसु सहधम्मिकेसु यस्स कस्सचि चीवरं विकप्पेत्वा वुत्तनयेन अकतप्पच्चुद्धारं वा येन विनयकम्मं कतं, तस्स वा विस्सासेन अग्गहेत्वा परिभुञ्जन्तस्स पाचित्तियं।
Kathaṃ parammukhāvikappanā hoti? Cīvarānaṃ tatheva ekabahubhāvaṃ sannihitāsannihitabhāvañca ñatvā ‘imaṃ cīvara’nti vā ‘imāni cīvarānī’ti vā ‘etaṃ cīvara’nti vā ‘etāni cīvarānī’ti vā vatvā ‘‘tuyhaṃ vikappanatthāya dammī’’ti vattabbaṃ. Tena vattabbo ‘‘ko te mitto vā sandiṭṭho vā’’ti. Tato itarena purimanayeneva ‘tisso bhikkhū’ti vā…pe… ‘tissā sāmaṇerī’ti vā vattabbaṃ. Puna tena bhikkhunā ‘‘ahaṃ tissassa bhikkhuno dammī’’ti vā…pe… ‘‘tissāya sāmaṇeriyā dammī’’ti vā vattabbaṃ , ayaṃ parammukhāvikappanā. Ettāvatā nidhetuṃ vaṭṭati, paribhogādīsu ekampi na vaṭṭati. Tena pana bhikkhunā dutiyasammukhāvikappanāyaṃ vuttanayeneva ‘‘itthannāmassa santakaṃ paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṃ karohī’’ti vutte paccuddhāro nāma hoti, tato pabhuti paribhogādayopi vaṭṭantīti. Pattavikappanāyampi eseva nayo. Iti imāsu dvīsu vikappanāsu yāya kāyaci vikappanāya pañcasu sahadhammikesu yassa kassaci cīvaraṃ vikappetvā vuttanayena akatappaccuddhāraṃ vā yena vinayakammaṃ kataṃ, tassa vā vissāsena aggahetvā paribhuñjantassa pācittiyaṃ.
सावत्थियं उपनन्दं आरब्भ अप्पच्चुद्धारणं परिभुञ्जनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, तं पन अधिट्ठहन्तस्स वा विस्सज्जेन्तस्स वा दुक्कटं, तथा पच्चुद्धारणे अप्पच्चुद्धारणसञ्ञिस्स वेमतिकस्स वा। पच्चुद्धारणसञ्ञिस्स पन विस्सासेन परिभुञ्जन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। सामं विकप्पितस्स अप्पच्चुद्धारो, विकप्पनुपगचीवरता, परिभोगोति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि पठमकथिनसदिसानेव, इदं पन किरियाकिरियन्ति।
Sāvatthiyaṃ upanandaṃ ārabbha appaccuddhāraṇaṃ paribhuñjanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, taṃ pana adhiṭṭhahantassa vā vissajjentassa vā dukkaṭaṃ, tathā paccuddhāraṇe appaccuddhāraṇasaññissa vematikassa vā. Paccuddhāraṇasaññissa pana vissāsena paribhuñjantassa, ummattakādīnañca anāpatti. Sāmaṃ vikappitassa appaccuddhāro, vikappanupagacīvaratā, paribhogoti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni paṭhamakathinasadisāneva, idaṃ pana kiriyākiriyanti.
विकप्पनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Vikappanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
१०. अपनिधानसिक्खापदवण्णना
10. Apanidhānasikkhāpadavaṇṇanā
दसमे पत्तन्ति अधिट्ठानुपगं। चीवरन्ति विकप्पनुपगं। निसीदनं नाम सदसं वुच्चति। सूचिघरं नाम ससूचिकं वा असूचिकं वा। कायबन्धनं नाम पट्टिका वा सूकरन्तकं वा। अपनिधेय्याति अपनेत्वा निदहेय्य। हसापेक्खोति हसाधिप्पायो। पाचित्तियन्ति सयं अपनिधेन्तस्स पाचित्तियं, अञ्ञं आणापेन्तस्स आणत्तिया दुक्कटं, तेन अपनिहिते इतरस्स पाचित्तियं।
Dasame pattanti adhiṭṭhānupagaṃ. Cīvaranti vikappanupagaṃ. Nisīdanaṃ nāma sadasaṃ vuccati. Sūcigharaṃ nāma sasūcikaṃ vā asūcikaṃ vā. Kāyabandhanaṃ nāma paṭṭikā vā sūkarantakaṃ vā. Apanidheyyāti apanetvā nidaheyya. Hasāpekkhoti hasādhippāyo. Pācittiyanti sayaṃ apanidhentassa pācittiyaṃ, aññaṃ āṇāpentassa āṇattiyā dukkaṭaṃ, tena apanihite itarassa pācittiyaṃ.
सावत्थियं छब्बग्गिये आरब्भ अपनिधानवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, साणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, अनुपसम्पन्ने तिकदुक्कटं, वुत्तप्पकारानि पन पत्तादीनि ठपेत्वा अञ्ञं परिक्खारं उपसम्पन्नस्स वा अनुपसम्पन्नस्स वा सन्तकं अपनिधेन्तस्स दुक्कटमेव। दुन्निक्खित्तं पटिसामेन्तस्स, ‘‘धम्मकथं कत्वा दस्सामी’’ति पटिसामेन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। उपसम्पन्नस्स सन्तकानं पत्तादीनं अपनिधानं, विहेसेतुकामता वा हसाधिप्पायता वाति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अदिन्नादानसदिसानीति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye ārabbha apanidhānavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, sāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, anupasampanne tikadukkaṭaṃ, vuttappakārāni pana pattādīni ṭhapetvā aññaṃ parikkhāraṃ upasampannassa vā anupasampannassa vā santakaṃ apanidhentassa dukkaṭameva. Dunnikkhittaṃ paṭisāmentassa, ‘‘dhammakathaṃ katvā dassāmī’’ti paṭisāmentassa, ummattakādīnañca anāpatti. Upasampannassa santakānaṃ pattādīnaṃ apanidhānaṃ, vihesetukāmatā vā hasādhippāyatā vāti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni adinnādānasadisānīti.
अपनिधानसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Apanidhānasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
सुरापानवग्गो छट्ठो।
Surāpānavaggo chaṭṭho.
