Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / སམྨོཧཝིནོདནཱི-ཨཊྛཀཐཱ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
༦. པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིབྷངྒོ
6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo
༡. སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡཾ ཨུདྡེསཝཱརཝཎྞནཱ
1. Suttantabhājanīyaṃ uddesavāravaṇṇanā
༢༢༥. ཨིདཱནི ཏདནནྟརེ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིབྷངྒེ ཡཱ ‘‘ཨཡཾ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ནཡེན ཏནྟི ནིཀྑིཏྟཱ, ཏསྶཱ ཨཏྠསཾཝཎྞནཾ ཀརོནྟེན ཝིབྷཛྫཝཱདིམཎྜལཾ ཨོཏརིཏྭཱ ཨཱཙརིཡེ ཨནབྦྷཱཙིཀྑནྟེན སཀསམཡཾ ཨཝོཀྐམནྟེན པརསམཡཾ ཨནཱཡཱུཧནྟེན སུཏྟཾ ཨཔྤཊིབཱཧནྟེན ཝིནཡཾ ཨནུལོམེནྟེན མཧཱཔདེསེ ཨོལོཀེནྟེན དྷམྨཾ དཱིཔེནྟེན ཨཏྠཾ སངྒཧནྟེན ཏམེཝཏྠཾ པུན ཨཱཝཏྟེཏྭཱ ཨཔརེཧིཔི པརིཡཱཡེཧི ནིདྡིསནྟེན ཙ ཡསྨཱ ཨཏྠསཾཝཎྞནཱ ཀཱཏབྦཱ ཧོཏི, པཀཏིཡཱཔི ཙ དུཀྐརཱཝ པཊིཙྩསམུཔྤཱདསྶ ཨཏྠསཾཝཎྞནཱ, ཡཐཱཧུ པོརཱཎཱ –
225. Idāni tadanantare paṭiccasamuppādavibhaṅge yā ‘‘ayaṃ avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā nayena tanti nikkhittā, tassā atthasaṃvaṇṇanaṃ karontena vibhajjavādimaṇḍalaṃ otaritvā ācariye anabbhācikkhantena sakasamayaṃ avokkamantena parasamayaṃ anāyūhantena suttaṃ appaṭibāhantena vinayaṃ anulomentena mahāpadese olokentena dhammaṃ dīpentena atthaṃ saṅgahantena tamevatthaṃ puna āvattetvā aparehipi pariyāyehi niddisantena ca yasmā atthasaṃvaṇṇanā kātabbā hoti, pakatiyāpi ca dukkarāva paṭiccasamuppādassa atthasaṃvaṇṇanā, yathāhu porāṇā –
‘‘སཙྩཾ སཏྟོ པཊིསནྡྷི, པཙྩཡཱཀཱརམེཝ ཙ།
‘‘Saccaṃ satto paṭisandhi, paccayākārameva ca;
དུདྡསཱ ཙཏུརོ དྷམྨཱ, དེསེཏུཉྩ སུདུཀྐརཱ’’ཏི༎
Duddasā caturo dhammā, desetuñca sudukkarā’’ti.
ཏསྨཱ ‘‘ཨཉྙཏྲ ཨཱགམཱདྷིགམཔྤཏྟེཧི ན སུཀརཱ པཊིཙྩསམུཔྤཱདསྶ ཨཏྠཝཎྞནཱ’’ཏི པརིཏུལཡིཏྭཱ –
Tasmā ‘‘aññatra āgamādhigamappattehi na sukarā paṭiccasamuppādassa atthavaṇṇanā’’ti paritulayitvā –
ཝཏྟུཀཱམོ ཨཧཾ ཨཛྫ, པཙྩཡཱཀཱརཝཎྞནཾ།
Vattukāmo ahaṃ ajja, paccayākāravaṇṇanaṃ;
པཏིཊྛཾ ནཱདྷིགཙྪཱམི, ཨཛ྄ཛྷོགཱལ༹ྷོཝ སཱགརཾ༎
Patiṭṭhaṃ nādhigacchāmi, ajjhogāḷhova sāgaraṃ.
སཱསནཾ པནིདཾ ནཱནཱ-དེསནཱནཡམཎྜིཏཾ།
Sāsanaṃ panidaṃ nānā-desanānayamaṇḍitaṃ;
པུབྦཱཙརིཡམགྒོ ཙ, ཨབྦོཙྪིནྣོ པཝཏྟཏི༎
Pubbācariyamaggo ca, abbocchinno pavattati.
ཡསྨཱ ཏསྨཱ ཏདུབྷཡཾ, སནྣིསྶཱཡཏྠཝཎྞནཾ།
Yasmā tasmā tadubhayaṃ, sannissāyatthavaṇṇanaṃ;
ཨཱརབྷིསྶཱམི ཨེཏསྶ, ཏཾ སུཎཱཐ སམཱཧིཏཱ༎
Ārabhissāmi etassa, taṃ suṇātha samāhitā.
ཝུཏྟཉྷེཏཾ པུབྦཱཙརིཡེཧི –
Vuttañhetaṃ pubbācariyehi –
‘‘ཡོ ཀོཙིམཾ ཨཊྛིཾ ཀཏྭཱ སུཎེཡྻ,
‘‘Yo kocimaṃ aṭṭhiṃ katvā suṇeyya,
ལབྷེཐ པུབྦཱཔརིཡཾ ཝིསེསཾ།
Labhetha pubbāpariyaṃ visesaṃ;
ལདྡྷཱན པུབྦཱཔརིཡཾ ཝིསེསཾ,
Laddhāna pubbāpariyaṃ visesaṃ,
ཨདསྶནཾ མཙྩུརཱཛསྶ གཙྪེ’’ཏི༎
Adassanaṃ maccurājassa gacche’’ti.
ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱཏིཨཱདཱིསུ ཧི ཨཱདིཏོཡེཝ ཏཱཝ –
Avijjāpaccayāsaṅkhārātiādīsu hi āditoyeva tāva –
དེསནཱབྷེདཏོ ཨཏྠ-ལཀྑཎེཀཝིདྷཱདིཏོ།
Desanābhedato attha-lakkhaṇekavidhādito;
ཨངྒཱནཉྩ ཝཝཏྠཱནཱ, ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ༎
Aṅgānañca vavatthānā, viññātabbo vinicchayo.
ཏཏྠ ‘དེསནཱབྷེདཏོ’ཏི བྷགཝཏོ ཧི ཝལླིཧཱརཀཱནཾ ཙཏུནྣཾ པུརིསཱནཾ ཝལླིགྒཧཎཾ ཝིཡ ཨཱདིཏོ ཝཱ མཛ྄ཛྷཏོ ཝཱ པཊྛཱཡ ཡཱཝ པརིཡོསཱནཾ, ཏཐཱ པརིཡོསཱནཏོ ཝཱ མཛ྄ཛྷཏོ ཝཱ པཊྛཱཡ ཡཱཝ ཨཱདཱིཏི ཙཏུབྦིདྷཱ པཊིཙྩསམུཔྤཱདདེསནཱ། ཡཐཱ ཧི ཝལླིཧཱརཀེསུ ཙཏཱུསུ པུརིསེསུ ཨེཀོ ཝལླིཡཱ མཱུལམེཝ པཋམཾ པསྶཏི, སོ ཏཾ མཱུལེ ཚེཏྭཱ སབྦཾ ཨཱཀཌྜྷིཏྭཱ ཨཱདཱཡ ཀམྨེ ཨུཔནེཏི, ཨེཝཾ བྷགཝཱ ‘‘ཨིཏི ཁོ, བྷིཀྑཝེ, ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ…པེ॰… ཛཱཏིཔཙྩཡཱ ཛརཱམརཎ’’ནྟི ཨཱདིཏོ (མ॰ ནི॰ ༡.༤༠༢) པཊྛཱཡ ཡཱཝ པརིཡོསཱནཱཔི པཊིཙྩསམུཔྤཱདཾ དེསེཏི།
Tattha ‘desanābhedato’ti bhagavato hi vallihārakānaṃ catunnaṃ purisānaṃ valliggahaṇaṃ viya ādito vā majjhato vā paṭṭhāya yāva pariyosānaṃ, tathā pariyosānato vā majjhato vā paṭṭhāya yāva ādīti catubbidhā paṭiccasamuppādadesanā. Yathā hi vallihārakesu catūsu purisesu eko valliyā mūlameva paṭhamaṃ passati, so taṃ mūle chetvā sabbaṃ ākaḍḍhitvā ādāya kamme upaneti, evaṃ bhagavā ‘‘iti kho, bhikkhave, avijjāpaccayā saṅkhārā…pe… jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti ādito (ma. ni. 1.402) paṭṭhāya yāva pariyosānāpi paṭiccasamuppādaṃ deseti.
ཡཐཱ པན ཏེསུ པུརིསེསུ ཨེཀོ ཝལླིཡཱ མཛ྄ཛྷཾ པཋམཾ པསྶཏི, སོ མཛ྄ཛྷེ ཚིནྡིཏྭཱ ཨུཔརིབྷཱགཾཡེཝ ཨཱཀཌྜྷིཏྭཱ ཨཱདཱཡ ཀམྨེ ཨུཔནེཏི, ཨེཝཾ བྷགཝཱ ‘‘ཏསྶ ཏཾ ཝེདནཾ ཨབྷིནནྡཏོ ཨབྷིཝདཏོ ཨཛ྄ཛྷོསཱཡ ཏིཊྛཏོ ཨུཔྤཛྫཏི ནནྡཱི; ཡཱ ཝེདནཱསུ ནནྡཱི, ཏདུཔཱདཱནཾ, ཏསྶུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷཝོ, བྷཝཔཙྩཡཱ ཛཱཏཱི’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༤༠༩; སཾ॰ ནི॰ ༣.༥) མཛ྄ཛྷཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ པརིཡོསཱནཱཔི དེསེཏི།
Yathā pana tesu purisesu eko valliyā majjhaṃ paṭhamaṃ passati, so majjhe chinditvā uparibhāgaṃyeva ākaḍḍhitvā ādāya kamme upaneti, evaṃ bhagavā ‘‘tassa taṃ vedanaṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato uppajjati nandī; yā vedanāsu nandī, tadupādānaṃ, tassupādānapaccayā bhavo, bhavapaccayā jātī’’ti (ma. ni. 1.409; saṃ. ni. 3.5) majjhato paṭṭhāya yāva pariyosānāpi deseti.
ཡཐཱ ཙ ཏེསུ པུརིསེསུ ཨེཀོ ཝལླིཡཱ ཨགྒཾ པཋམཾ པསྶཏི, སོ ཨགྒེ གཧེཏྭཱ ཨགྒཱནུསཱརེན ཡཱཝ མཱུལཱ སབྦཾ ཨཱདཱཡ ཀམྨེ ཨུཔནེཏི, ཨེཝཾ བྷགཝཱ ‘‘ཛཱཏིཔཙྩཡཱ ཛརཱམརཎནྟི ཨིཏི ཁོ པནེཏཾ ཝུཏྟཾ, ཛཱཏིཔཙྩཡཱ ནུ ཁོ, བྷིཀྑཝེ, ཛརཱམརཎཾ ནོ ཝཱ ཀཐཾ ཝཱ ཨེཏྠ ཧོཏཱི’’ཏི? ‘‘ཛཱཏིཔཙྩཡཱ, བྷནྟེ, ཛརཱམརཎཾ; ཨེཝཾ ནོ ཨེཏྠ ཧོཏི – ཛཱཏིཔཙྩཡཱ ཛརཱམརཎ’’ནྟི། ‘‘བྷཝཔཙྩཡཱ ཛཱཏི…པེ॰… ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱཏི ཨིཏི ཁོ པནེཏཾ ཝུཏྟཾ, ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ ནུ ཁོ, བྷིཀྑཝེ, སངྑཱརཱ ནོ ཝཱ ཀཐཾ ཝཱ ཨེཏྠ ཧོཏཱི’’ཏི? ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ, བྷནྟེ, སངྑཱརཱ; ཨེཝཾ ནོ ཨེཏྠ ཧོཏི – ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏི པརིཡོསཱནཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ ཨཱདིཏོཔི པཊིཙྩསམུཔྤཱདཾ དེསེཏི།
Yathā ca tesu purisesu eko valliyā aggaṃ paṭhamaṃ passati, so agge gahetvā aggānusārena yāva mūlā sabbaṃ ādāya kamme upaneti, evaṃ bhagavā ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇanti iti kho panetaṃ vuttaṃ, jātipaccayā nu kho, bhikkhave, jarāmaraṇaṃ no vā kathaṃ vā ettha hotī’’ti? ‘‘Jātipaccayā, bhante, jarāmaraṇaṃ; evaṃ no ettha hoti – jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti. ‘‘Bhavapaccayā jāti…pe… avijjāpaccayā saṅkhārāti iti kho panetaṃ vuttaṃ, avijjāpaccayā nu kho, bhikkhave, saṅkhārā no vā kathaṃ vā ettha hotī’’ti? ‘‘Avijjāpaccayā, bhante, saṅkhārā; evaṃ no ettha hoti – avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti pariyosānato paṭṭhāya yāva āditopi paṭiccasamuppādaṃ deseti.
ཡཐཱ པན ཏེསུ པུརིསེསུ ཨེཀོ ཝལླིཡཱ མཛ྄ཛྷམེཝ པཋམཾ པསྶཏི, སོ མཛ྄ཛྷེ ཚིནྡིཏྭཱ ཧེཊྛཱ ཨོཏརནྟོ ཡཱཝ མཱུལཱ ཨཱདཱཡ ཀམྨེ ཨུཔནེཏི , ཨེཝཾ བྷགཝཱ ‘‘ཨིམེ, བྷིཀྑཝེ, ཙཏྟཱརོ ཨཱཧཱརཱ ཀིཾ ནིདཱནཱ, ཀིཾ སམུདཡཱ, ཀིཾ ཛཱཏིཀཱ, ཀིཾ པབྷཝཱ? ཨིམེ ཙཏྟཱརོ ཨཱཧཱརཱ ཏཎྷཱནིདཱནཱ, ཏཎྷཱསམུདཡཱ, ཏཎྷཱཛཱཏིཀཱ, ཏཎྷཱཔབྷཝཱ། ཏཎྷཱ ཙཱཡཾ, བྷིཀྑཝེ, ཀིཾ ནིདཱནཱ? ཝེདནཱ, ཕསྶོ, སལཱ༹ཡཏནཾ, ནཱམརཱུཔཾ, ཝིཉྙཱཎཾ། སངྑཱརཱ ཀིཾ ནིདཱནཱ…པེ॰… སངྑཱརཱ ཨཝིཛྫཱནིདཱནཱ, ཨཝིཛྫཱསམུདཡཱ, ཨཝིཛྫཱཛཱཏིཀཱ, ཨཝིཛྫཱཔབྷཝཱ’’ཏི (སཾ॰ ནི॰ ༢.༡༡) མཛ྄ཛྷཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ ཨཱདིཏོ དེསེཏི།
Yathā pana tesu purisesu eko valliyā majjhameva paṭhamaṃ passati, so majjhe chinditvā heṭṭhā otaranto yāva mūlā ādāya kamme upaneti , evaṃ bhagavā ‘‘ime, bhikkhave, cattāro āhārā kiṃ nidānā, kiṃ samudayā, kiṃ jātikā, kiṃ pabhavā? Ime cattāro āhārā taṇhānidānā, taṇhāsamudayā, taṇhājātikā, taṇhāpabhavā. Taṇhā cāyaṃ, bhikkhave, kiṃ nidānā? Vedanā, phasso, saḷāyatanaṃ, nāmarūpaṃ, viññāṇaṃ. Saṅkhārā kiṃ nidānā…pe… saṅkhārā avijjānidānā, avijjāsamudayā, avijjājātikā, avijjāpabhavā’’ti (saṃ. ni. 2.11) majjhato paṭṭhāya yāva ādito deseti.
ཀསྨཱ པནེཝཾ དེསེཏཱིཏི? པཊིཙྩསམུཔྤཱདསྶ སམནྟབྷདྡཀཏྟཱ, སཡཉྩ དེསནཱཝིལཱསཔྤཏྟཏྟཱ། སམནྟབྷདྡཀོ ཧི པཊིཙྩསམུཔྤཱདོ ཏཏོ ཏཏོ ཉཱཡཔྤཊིཝེདྷཱཡ སཾཝཏྟཏིཡེཝ། དེསནཱཝིལཱསཔྤཏྟོ ཙ བྷགཝཱ ཙཏུཝེསཱརཛྫཔྤཊིསམྦྷིདཱཡོགེན ཙཏུབྦིདྷགམྦྷཱིརབྷཱཝཔྤཏྟིཡཱ ཙ། སོ དེསནཱཝིལཱསཔྤཏྟཏྟཱ ནཱནཱནཡེཧེཝ དྷམྨཾ དེསེཏི། ཝིསེསཏོ པནསྶ ཡཱ ཨཱདིཏོ པཊྛཱཡ ཨནུལོམདེསནཱ, སཱ པཝཏྟིཀཱརཎཝིབྷཱགསམྨཱུལ༹ྷཾ ཝེནེཡྻཛནཾ སམནུཔསྶཏོ ཡཐཱསཀེཧི ཀཱརཎེཧི པཝཏྟིསནྡསྶནཏྠཾ ཨུཔྤཏྟིཀྐམསནྡསྶནཏྠཉྩ པཝཏྟིཏཱཏི ཉཱཏབྦཱ།
Kasmā panevaṃ desetīti? Paṭiccasamuppādassa samantabhaddakattā, sayañca desanāvilāsappattattā. Samantabhaddako hi paṭiccasamuppādo tato tato ñāyappaṭivedhāya saṃvattatiyeva. Desanāvilāsappatto ca bhagavā catuvesārajjappaṭisambhidāyogena catubbidhagambhīrabhāvappattiyā ca. So desanāvilāsappattattā nānānayeheva dhammaṃ deseti. Visesato panassa yā ādito paṭṭhāya anulomadesanā, sā pavattikāraṇavibhāgasammūḷhaṃ veneyyajanaṃ samanupassato yathāsakehi kāraṇehi pavattisandassanatthaṃ uppattikkamasandassanatthañca pavattitāti ñātabbā.
ཡཱ པརིཡོསཱནཏོ པཊྛཱཡ པཊིལོམདེསནཱ, སཱ ‘‘ཀིཙྪཾ ཝཏཱཡཾ ལོཀོ ཨཱཔནྣོ ཛཱཡཏི ཙ ཛཱིཡཏི ཙ མཱིཡཏི ཙཱ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༢.༥༧) ཨཱདིནཱ ནཡེན ཀིཙྪཱཔནྣཾ ལོཀམནུཝིལོཀཡཏོ པུབྦབྷཱགཔྤཊིཝེདྷཱནུསཱརེན ཏསྶ ཏསྶ ཛརཱམརཎཱདིཀསྶ དུཀྑསྶ ཨཏྟནཱདྷིགཏཀཱརཎསནྡསྶནཏྠཾ། ཡཱ པན མཛ྄ཛྷཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ ཨཱདི, སཱ ཨཱཧཱརནིདཱནཝཝཏྠཱཔནཱནུསཱརེན ཡཱཝ ཨཏཱིཏཾ ཨདྡྷཱནཾ ཨཏིཧརིཏྭཱ པུན ཨཏཱིཏདྡྷཏོ པབྷུཏི ཧེཏུཕལཔཊིཔཱཊིསནྡསྶནཏྠཾ། ཡཱ པན མཛ྄ཛྷཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ པརིཡོསཱནཱ པཝཏྟཱ, སཱ པཙྩུཔྤནྣེ ཨདྡྷཱནེ ཨནཱགཏདྡྷཧེཏུསམུཊྛཱནཏོ པབྷུཏི ཨནཱགཏདྡྷསནྡསྶནཏྠཾ། ཏཱསུ ཡཱ སཱ པཝཏྟིཀཱརཎསམྨཱུལ༹ྷསྶ ཝེནེཡྻཛནསྶ ཡཐཱསཀེཧི ཀཱརཎེཧི པཝཏྟིསནྡསྶནཏྠཾ ཨུཔྤཏྟིཀྐམསནྡསྶནཏྠཉྩ ཨཱདིཏོ པཊྛཱཡ ཨནུལོམདེསནཱ ཝུཏྟཱ, སཱ ཨིདྷ ནིཀྑིཏྟཱཏི ཝེདིཏབྦཱ།
Yā pariyosānato paṭṭhāya paṭilomadesanā, sā ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno jāyati ca jīyati ca mīyati cā’’ti (dī. ni. 2.57) ādinā nayena kicchāpannaṃ lokamanuvilokayato pubbabhāgappaṭivedhānusārena tassa tassa jarāmaraṇādikassa dukkhassa attanādhigatakāraṇasandassanatthaṃ. Yā pana majjhato paṭṭhāya yāva ādi, sā āhāranidānavavatthāpanānusārena yāva atītaṃ addhānaṃ atiharitvā puna atītaddhato pabhuti hetuphalapaṭipāṭisandassanatthaṃ. Yā pana majjhato paṭṭhāya yāva pariyosānā pavattā, sā paccuppanne addhāne anāgataddhahetusamuṭṭhānato pabhuti anāgataddhasandassanatthaṃ. Tāsu yā sā pavattikāraṇasammūḷhassa veneyyajanassa yathāsakehi kāraṇehi pavattisandassanatthaṃ uppattikkamasandassanatthañca ādito paṭṭhāya anulomadesanā vuttā, sā idha nikkhittāti veditabbā.
ཀསྨཱ པནེཏྠ ཨཝིཛྫཱ ཨཱདིཏོ ཝུཏྟཱ? ཀིཾ པཀཏིཝཱདཱིནཾ པཀཏི ཝིཡ ཨཝིཛྫཱཔི ཨཀཱརཎཾ མཱུལཀཱརཎཾ ལོཀསྶཱཏི? ན ཨཀཱརཎཾ། ‘‘ཨཱསཝསམུདཡཱ ཨཝིཛྫཱསམུདཡོ’’ཏི ཧི ཨཝིཛྫཱཡ ཀཱརཎཾ ཝུཏྟཾ། ཨཏྠི པན པརིཡཱཡོ ཡེན མཱུལཀཱརཎཾ སིཡཱ། ཀོ པན སོཏི? ཝཊྚཀཐཱཡ སཱིསབྷཱཝོ། བྷགཝཱ ཧི ཝཊྚཀཐཾ ཀཐེནྟོ དྭེ དྷམྨེ སཱིསཾ ཀཏྭཱ ཀཐེསི – ཨཝིཛྫཾ ཝཱ བྷཝཏཎྷཾ ཝཱ། ཡཐཱཧ – ‘‘པུརིམཱ, བྷིཀྑཝེ, ཀོཊི ན པཉྙཱཡཏི ཨཝིཛྫཱཡ ‘ཨིཏོ པུབྦེ ཨཝིཛྫཱ ནཱཧོསི, ཨཐ པཙྪཱ སམབྷཝཱི’ཏི། ཨེཝཉྩེཏཾ, བྷིཀྑཝེ, ཝུཙྩཏི, ཨཐ ཙ པན པཉྙཱཡཏི ‘ཨིདཔྤཙྩཡཱ ཨཝིཛྫཱ’’ཏི (ཨ॰ ནི॰ ༡༠.༦༡); བྷཝཏཎྷཾ ཝཱ, ཡཐཱཧ – ‘‘པུརིམཱ, བྷིཀྑཝེ, ཀོཊི ན པཉྙཱཡཏི བྷཝཏཎྷཱཡ ‘ཨིཏོ པུབྦེ བྷཝཏཎྷཱ ནཱཧོསི, ཨཐ པཙྪཱ སམབྷཝཱི’ཏི། ཨེཝཉྩེཏཾ, བྷིཀྑཝེ, ཝུཙྩཏི, ཨཐ ཙ པན པཉྙཱཡཏི ‘ཨིདཔྤཙྩཡཱ བྷཝཏཎྷཱ’’ཏི (ཨ॰ ནི॰ ༡༠.༦༢)།
Kasmā panettha avijjā ādito vuttā? Kiṃ pakativādīnaṃ pakati viya avijjāpi akāraṇaṃ mūlakāraṇaṃ lokassāti? Na akāraṇaṃ. ‘‘Āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti hi avijjāya kāraṇaṃ vuttaṃ. Atthi pana pariyāyo yena mūlakāraṇaṃ siyā. Ko pana soti? Vaṭṭakathāya sīsabhāvo. Bhagavā hi vaṭṭakathaṃ kathento dve dhamme sīsaṃ katvā kathesi – avijjaṃ vā bhavataṇhaṃ vā. Yathāha – ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati avijjāya ‘ito pubbe avijjā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti. Evañcetaṃ, bhikkhave, vuccati, atha ca pana paññāyati ‘idappaccayā avijjā’’ti (a. ni. 10.61); bhavataṇhaṃ vā, yathāha – ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati bhavataṇhāya ‘ito pubbe bhavataṇhā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti. Evañcetaṃ, bhikkhave, vuccati, atha ca pana paññāyati ‘idappaccayā bhavataṇhā’’ti (a. ni. 10.62).
ཀསྨཱ པན བྷགཝཱ ཝཊྚཀཐཾ ཀཐེནྟོ ཨིམེ དྭེཝ དྷམྨེ སཱིསཾ ཀཏྭཱ ཀཐེསཱིཏི? སུགཏིདུགྒཏིགཱམིནོ ཀམྨསྶ ཝིསེསཧེཏུབྷཱུཏཏྟཱ། དུགྒཏིགཱམིནོ ཧི ཀམྨསྶ ཝིསེསཧེཏུ ཨཝིཛྫཱ། ཀསྨཱ? ཡསྨཱ ཨཝིཛྫཱབྷིབྷཱུཏོ པུཐུཛྫནོ, ཨགྒིསནྟཱཔལགུལཱ༹བྷིགྷཱཏཔརིསྶམཱབྷིབྷཱུཏཱ ཝཛ྄ཛྷགཱཝཱི ཏཱཡ པརིསྶམཱཏུརཏཱཡ ནིརསྶཱདམྤི ཨཏྟནོ ཨནཏྠཱཝཧམྤི ཙ ཨུཎྷོདཀཔཱནཾ ཝིཡ, ཀིལེསསནྟཱཔཏོ ནིརསྶཱདམྤི དུགྒཏིཝིནིཔཱཏཏོ ཙ ཨཏྟནོ ཨནཏྠཱཝཧམྤི པཱཎཱཏིཔཱཏཱདིམནེཀཔྤཀཱརཾ དུགྒཏིགཱམིཀམྨཾ ཨཱརབྷཏི། སུགཏིགཱམིནོ པན ཀམྨསྶ ཝིསེསཧེཏུ བྷཝཏཎྷཱ། ཀསྨཱ? ཡསྨཱ བྷཝཏཎྷཱབྷིབྷཱུཏོ པུཐུཛྫནོ, ཡཐཱ ཝུཏྟཔྤཀཱརཱ གཱཝཱི སཱིཏུདཀཏཎྷཱཡ སཨསྶཱདཾ ཨཏྟནོ པརིསྶམཝིནོདནཉྩ སཱིཏུདཀཔཱནཾ ཝིཡ, ཀིལེསསནྟཱཔཝིརཧཏོ སཨསྶཱདཾ སུགཏིསམྤཱཔནེན ཨཏྟནོ དུགྒཏིདུཀྑཔརིསྶམཝིནོདནཉྩ པཱཎཱཏིཔཱཏཱཝེརམཎཱིཨཱདིམནེཀཔྤཀཱརཾ སུགཏིགཱམིཀམྨཾ ཨཱརབྷཏི།
Kasmā pana bhagavā vaṭṭakathaṃ kathento ime dveva dhamme sīsaṃ katvā kathesīti? Sugatiduggatigāmino kammassa visesahetubhūtattā. Duggatigāmino hi kammassa visesahetu avijjā. Kasmā? Yasmā avijjābhibhūto puthujjano, aggisantāpalaguḷābhighātaparissamābhibhūtā vajjhagāvī tāya parissamāturatāya nirassādampi attano anatthāvahampi ca uṇhodakapānaṃ viya, kilesasantāpato nirassādampi duggativinipātato ca attano anatthāvahampi pāṇātipātādimanekappakāraṃ duggatigāmikammaṃ ārabhati. Sugatigāmino pana kammassa visesahetu bhavataṇhā. Kasmā? Yasmā bhavataṇhābhibhūto puthujjano, yathā vuttappakārā gāvī sītudakataṇhāya saassādaṃ attano parissamavinodanañca sītudakapānaṃ viya, kilesasantāpavirahato saassādaṃ sugatisampāpanena attano duggatidukkhaparissamavinodanañca pāṇātipātāveramaṇīādimanekappakāraṃ sugatigāmikammaṃ ārabhati.
ཨེཏེསུ པན ཝཊྚཀཐཱཡ སཱིསབྷཱུཏེསུ དྷམྨེསུ ཀཏྠཙི བྷགཝཱ ཨེཀདྷམྨམཱུལིཀཾ དེསནཾ དེསེཏི, སེཡྻཐིདཾ – ‘‘ཨིཏི ཁོ, བྷིཀྑཝེ, ཨཝིཛྫཱུཔནིསཱ སངྑཱརཱ, སངྑཱརཱུཔནིསཾ ཝིཉྙཱཎ’’ནྟིཨཱདི (སཾ॰ ནི॰ ༢.༢༣)། ཏཐཱ ‘‘ཨུཔཱདཱནཱིཡེསུ, བྷིཀྑཝེ, དྷམྨེསུ ཨསྶཱདཱནུཔསྶིནོ ཝིཧརཏོ ཏཎྷཱ པཝཌྜྷཏི, ཏཎྷཱཔཙྩཡཱ ཨུཔཱདཱན’’ནྟིཨཱདི (སཾ॰ ནི॰ ༢.༥༢)། ཀཏྠཙི ཨུབྷཡམཱུལིཀམྤི, སེཡྻཐིདཾ – ‘‘ཨཝིཛྫཱནཱིཝརཎསྶ, བྷིཀྑཝེ, བཱལསྶ ཏཎྷཱཡ སམྤཡུཏྟསྶ ཨེཝམཡཾ ཀཱཡོ སམུདཱགཏོ། ཨིཏི ཨཡཉྩེཝ ཀཱཡོ བཧིདྡྷཱ ཙ ནཱམརཱུཔཾ ཨིཏྠེཏཾ དྭཡཾ, དྭཡཾ པཊིཙྩ ཕསྶོ, སལེ༹ཝཱཡཏནཱནི ཡེཧི ཕུཊྛོ བཱལོ སུཁདུཀྑཾ པཊིསཾཝེདེཏཱི’’ཏིཨཱདི (སཾ॰ ནི॰ ༢.༡༩)། ཏཱསུ ཏཱསུ དེསནཱསུ ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏི ཨཡམིདྷ ཨཝིཛྫཱཝསེན ཨེཀདྷམྨམཱུལིཀཱ དེསནཱཏི ཝེདིཏབྦཱ། ཨེཝཾ ཏཱཝེཏྠ དེསནཱབྷེདཏོ ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
Etesu pana vaṭṭakathāya sīsabhūtesu dhammesu katthaci bhagavā ekadhammamūlikaṃ desanaṃ deseti, seyyathidaṃ – ‘‘iti kho, bhikkhave, avijjūpanisā saṅkhārā, saṅkhārūpanisaṃ viññāṇa’’ntiādi (saṃ. ni. 2.23). Tathā ‘‘upādānīyesu, bhikkhave, dhammesu assādānupassino viharato taṇhā pavaḍḍhati, taṇhāpaccayā upādāna’’ntiādi (saṃ. ni. 2.52). Katthaci ubhayamūlikampi, seyyathidaṃ – ‘‘avijjānīvaraṇassa, bhikkhave, bālassa taṇhāya sampayuttassa evamayaṃ kāyo samudāgato. Iti ayañceva kāyo bahiddhā ca nāmarūpaṃ itthetaṃ dvayaṃ, dvayaṃ paṭicca phasso, saḷevāyatanāni yehi phuṭṭho bālo sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedetī’’tiādi (saṃ. ni. 2.19). Tāsu tāsu desanāsu ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti ayamidha avijjāvasena ekadhammamūlikā desanāti veditabbā. Evaṃ tāvettha desanābhedato viññātabbo vinicchayo.
‘ཨཏྠཏོ’ཏི ཨཝིཛྫཱདཱིནཾ པདཱནཾ ཨཏྠཏོ, སེཡྻཐིདཾ – པཱུརེཏུཾ ཨཡུཏྟཊྛེན ཀཱཡདུཙྩརིཏཱདི ཨཝིནྡིཡཾ ནཱམ; ཨལདྡྷབྦནྟི ཨཏྠོ། ཏཾ ཨཝིནྡིཡཾ ཝིནྡཏཱིཏི ཨཝིཛྫཱ། ཏབྦིཔརཱིཏཏོ ཀཱཡསུཙརིཏཱདི ཝིནྡིཡཾ ནཱམ། ཏཾ ཝིནྡིཡཾ ན ཝིནྡཏཱིཏི ཨཝིཛྫཱ། ཁནྡྷཱནཾ རཱསཊྛཾ, ཨཱཡཏནཱནཾ ཨཱཡཏནཊྛཾ, དྷཱཏཱུནཾ སུཉྙཊྛཾ, སཙྩཱནཾ ཏཐཊྛཾ, ཨིནྡྲིཡཱནཾ ཨཱདྷིཔཏེཡྻཊྛཾ ཨཝིདིཏཾ ཀརོཏཱིཏི ཨཝིཛྫཱ། དུཀྑཱདཱིནཾ པཱིལ༹ནཱདིཝསེན ཝུཏྟཾ ཙཏུབྦིདྷཾ ཙཏུབྦིདྷཾ ཨཏྠཾ ཨཝིདིཏཾ ཀརོཏཱིཏིཔི ཨཝིཛྫཱ། ཨནྟཝིརཧིཏེ སཾསཱརེ སབྦཡོནིགཏིབྷཝཝིཉྙཱཎཊྛིཏིསཏྟཱཝཱསེསུ སཏྟེ ཛཝཱཔེཏཱིཏི ཨཝིཛྫཱ། པརམཏྠཏོ ཨཝིཛྫམཱནེསུ ཨིཏྠིཔུརིསཱདཱིསུ ཛཝཏི, ཝིཛྫམཱནེསུཔི ཁནྡྷཱདཱིསུ ན ཛཝཏཱིཏི ཨཝིཛྫཱ། ཨཔིཙ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱདཱིནཾ ཝཏྠཱརམྨཎཱནཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཔཊིཙྩསམུཔྤནྣཱནཉྩ དྷམྨཱནཾ ཚཱདནཏོཔི ཨཝིཛྫཱ།
‘Atthato’ti avijjādīnaṃ padānaṃ atthato, seyyathidaṃ – pūretuṃ ayuttaṭṭhena kāyaduccaritādi avindiyaṃ nāma; aladdhabbanti attho. Taṃ avindiyaṃ vindatīti avijjā. Tabbiparītato kāyasucaritādi vindiyaṃ nāma. Taṃ vindiyaṃ na vindatīti avijjā. Khandhānaṃ rāsaṭṭhaṃ, āyatanānaṃ āyatanaṭṭhaṃ, dhātūnaṃ suññaṭṭhaṃ, saccānaṃ tathaṭṭhaṃ, indriyānaṃ ādhipateyyaṭṭhaṃ aviditaṃ karotīti avijjā. Dukkhādīnaṃ pīḷanādivasena vuttaṃ catubbidhaṃ catubbidhaṃ atthaṃ aviditaṃ karotītipi avijjā. Antavirahite saṃsāre sabbayonigatibhavaviññāṇaṭṭhitisattāvāsesu satte javāpetīti avijjā. Paramatthato avijjamānesu itthipurisādīsu javati, vijjamānesupi khandhādīsu na javatīti avijjā. Apica cakkhuviññāṇādīnaṃ vatthārammaṇānaṃ paṭiccasamuppādapaṭiccasamuppannānañca dhammānaṃ chādanatopi avijjā.
ཡཾ པཊིཙྩ ཕལམེཏི སོ པཙྩཡོ། པཊིཙྩཱཏི ན ཝིནཱ ཏེན; ཏཾ ཨཔཙྩཀྑིཏྭཱཏི ཨཏྠོ། ཨེཏཱིཏི ཨུཔྤཛྫཏི ཙེཝ པཝཏྟཏི ཙཱཏི ཨཏྠོ། ཨཔི ཙ ཨུཔཀཱརཀཊྛོ པཙྩཡཊྛོ། ཨཝིཛྫཱ ཙ སཱ པཙྩཡོ ཙཱཏི ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡོ། ཏསྨཱ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ།
Yaṃ paṭicca phalameti so paccayo. Paṭiccāti na vinā tena; taṃ apaccakkhitvāti attho. Etīti uppajjati ceva pavattati cāti attho. Api ca upakārakaṭṭho paccayaṭṭho. Avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo. Tasmā avijjāpaccayā.
སངྑཏམབྷིསངྑརོནྟཱིཏི སངྑཱརཱ། ཨཔིཙ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ, སངྑཱརསདྡེན ཨཱགཏསངྑཱརཱ ཙཱཏི དུཝིདྷཱ སངྑཱརཱ། ཏཏྠ པུཉྙཱཔུཉྙཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརཱ ཏཡོ, ཀཱཡཝཙཱིཙིཏྟསངྑཱརཱ ཏཡོཏི ཨིམེ ཚ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ ། ཏེ སབྦེཔི ལོཀིཡཀུསལཱཀུསལཙེཏནཱམཏྟམེཝ ཧོནྟི།
Saṅkhatamabhisaṅkharontīti saṅkhārā. Apica avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārasaddena āgatasaṅkhārā cāti duvidhā saṅkhārā. Tattha puññāpuññāneñjābhisaṅkhārā tayo, kāyavacīcittasaṅkhārā tayoti ime cha avijjāpaccayā saṅkhārā . Te sabbepi lokiyakusalākusalacetanāmattameva honti.
སངྑཏསངྑཱརོ, ཨབྷིསངྑཏསངྑཱརོ, ཨབྷིསངྑརཎསངྑཱརོ, པཡོགཱབྷིསངྑཱརོཏི ཨིམེ པན ཙཏྟཱརོ སངྑཱརསདྡེན ཨཱགཏསངྑཱརཱ། ཏཏྠ ‘‘ཨནིཙྩཱ ཝཏ སངྑཱརཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ (དཱི॰ ནི॰ ༢.༢༢༡, ༢༧༢; སཾ॰ ནི॰ ༡.༡༨༦; ༢.༡༤༣) ཝུཏྟཱ སབྦེཔི སཔྤཙྩཡཱ དྷམྨཱ ‘སངྑཏསངྑཱརཱ’ ནཱམ། ཀམྨནིབྦཏྟཱ ཏེབྷཱུམཀཱ རཱུཔཱརཱུཔདྷམྨཱ ‘ཨབྷིསངྑཏསངྑཱརཱ’ཏི ཨཊྛཀཐཱསུ ཝུཏྟཱ། ཏེཔི ‘‘ཨནིཙྩཱ ཝཏ སངྑཱརཱ’’ཏི ཨེཏྠེཝ སངྒཧཾ གཙྪནྟི། ཝིསུཾ པན ནེསཾ ཨཱགཏཊྛཱནཾ ན པཉྙཱཡཏི། ཏེབྷཱུམཀཀུསལཱཀུསལཙེཏནཱ པན ‘ཨབྷིསངྑརཎཀསངྑཱརོ’ཏི ཝུཙྩཏི། ཏསྶ ‘‘ཨཝིཛྫཱགཏོཡཾ, བྷིཀྑཝེ, པུརིསཔུགྒལོ པུཉྙཉྩེ ཨབྷིསངྑརོཏཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ (སཾ॰ ནི॰ ༢.༥༡) ཨཱགཏཊྛཱནཾ པཉྙཱཡཏི། ཀཱཡིཀཙེཏསིཀཾ པན ཝཱིརིཡཾ ‘པཡོགཱབྷིསངྑཱརོ’ཏི ཝུཙྩཏི། སོ ‘‘ཡཱཝཏིཀཱ ཨབྷིསངྑཱརསྶ གཏི, ཏཱཝཏིཀཾ གནྟྭཱ ཨཀྑཱཧཏཾ མཉྙེ ཨཊྛཱསཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ (ཨ॰ ནི॰ ༣.༡༥) ཨཱགཏོ།
Saṅkhatasaṅkhāro, abhisaṅkhatasaṅkhāro, abhisaṅkharaṇasaṅkhāro, payogābhisaṅkhāroti ime pana cattāro saṅkhārasaddena āgatasaṅkhārā. Tattha ‘‘aniccā vata saṅkhārā’’tiādīsu (dī. ni. 2.221, 272; saṃ. ni. 1.186; 2.143) vuttā sabbepi sappaccayā dhammā ‘saṅkhatasaṅkhārā’ nāma. Kammanibbattā tebhūmakā rūpārūpadhammā ‘abhisaṅkhatasaṅkhārā’ti aṭṭhakathāsu vuttā. Tepi ‘‘aniccā vata saṅkhārā’’ti ettheva saṅgahaṃ gacchanti. Visuṃ pana nesaṃ āgataṭṭhānaṃ na paññāyati. Tebhūmakakusalākusalacetanā pana ‘abhisaṅkharaṇakasaṅkhāro’ti vuccati. Tassa ‘‘avijjāgatoyaṃ, bhikkhave, purisapuggalo puññañce abhisaṅkharotī’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.51) āgataṭṭhānaṃ paññāyati. Kāyikacetasikaṃ pana vīriyaṃ ‘payogābhisaṅkhāro’ti vuccati. So ‘‘yāvatikā abhisaṅkhārassa gati, tāvatikaṃ gantvā akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsī’’tiādīsu (a. ni. 3.15) āgato.
ན ཀེཝལཉྩ ཨེཏེཡེཝ, ཨཉྙེཔི ‘‘སཉྙཱཝེདཡིཏནིརོདྷཾ སམཱཔཛྫནྟསྶ ཁོ, ཨཱཝུསོ ཝིསཱཁ, བྷིཀྑུནོ པཋམཾ ནིརུཛ྄ཛྷཏི ཝཙཱིསངྑཱརོ, ཏཏོ ཀཱཡསངྑཱརོ, ཏཏོ ཙིཏྟསངྑཱརོ’’ཏིཨཱདིནཱ (མ॰ ནི॰ ༡.༤༦༤) ནཡེན སངྑཱརསདྡེན ཨཱགཏཱ ཨནེཀསངྑཱརཱ། ཏེསུ ནཏྠི སོ སངྑཱརོ, ཡོ སངྑཏསངྑཱརེ སངྒཧཾ ན གཙྪེཡྻ། ཨིཏོ པརཾ སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎནྟིཨཱདཱིསུ ཡཾ ཝུཏྟཾ ཏཾ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཾ།
Na kevalañca eteyeva, aññepi ‘‘saññāvedayitanirodhaṃ samāpajjantassa kho, āvuso visākha, bhikkhuno paṭhamaṃ nirujjhati vacīsaṅkhāro, tato kāyasaṅkhāro, tato cittasaṅkhāro’’tiādinā (ma. ni. 1.464) nayena saṅkhārasaddena āgatā anekasaṅkhārā. Tesu natthi so saṅkhāro, yo saṅkhatasaṅkhāre saṅgahaṃ na gaccheyya. Ito paraṃ saṅkhārapaccayā viññāṇantiādīsu yaṃ vuttaṃ taṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
ཨཝུཏྟེ པན ཝིཛཱནཱཏཱིཏི ཝིཉྙཱཎཾ། ནམཏཱིཏི ནཱམཾ། རུཔྤཏཱིཏི རཱུཔཾ། ཨཱཡེ ཏནོཏི, ཨཱཡཏཉྩ ནཡཏཱིཏི ཨཱཡཏནཾ། ཕུསཏཱིཏི ཕསྶོ། ཝེདཡཏཱིཏི ཝེདནཱ། པརིཏསྶཏཱིཏི ཏཎྷཱ། ཨུཔཱདིཡཏཱིཏི ཨུཔཱདཱནཾ། བྷཝཏི བྷཱཝཡཏི ཙཱཏི བྷཝོ། ཛནནཾ ཛཱཏི། ཛཱིརཎཾ ཛརཱ། མརནྟི ཨེཏེནཱཏི མརཎཾ། སོཙནཾ སོཀོ། པརིདེཝནཾ པརིདེཝོ། དུཀྑཡཏཱིཏི དུཀྑཾ; ཨུཔྤཱདཊྛིཏིཝསེན ཝཱ དྭེདྷཱ ཁཎཏཱིཏི དུཀྑཾ། དུམྨནསྶ བྷཱཝོ དོམནསྶཾ། བྷུསོ ཨཱཡཱསོ ཨུཔཱཡཱསོ།
Avutte pana vijānātīti viññāṇaṃ. Namatīti nāmaṃ. Ruppatīti rūpaṃ. Āye tanoti, āyatañca nayatīti āyatanaṃ. Phusatīti phasso. Vedayatīti vedanā. Paritassatīti taṇhā. Upādiyatīti upādānaṃ. Bhavati bhāvayati cāti bhavo. Jananaṃ jāti. Jīraṇaṃ jarā. Maranti etenāti maraṇaṃ. Socanaṃ soko. Paridevanaṃ paridevo. Dukkhayatīti dukkhaṃ; uppādaṭṭhitivasena vā dvedhā khaṇatīti dukkhaṃ. Dummanassa bhāvo domanassaṃ. Bhuso āyāso upāyāso.
སམྦྷཝནྟཱིཏི ནིབྦཏྟནྟི། ན ཀེཝལཉྩ སོཀཱདཱིཧེཝ, ཨཐ ཁོ སབྦཔདེཧི ‘སམྦྷཝནྟཱི’ཏི སདྡསྶ ཡོཛནཱ ཀཱཏབྦཱ། ཨིཏརཐཱ ཧི ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏི ཝུཏྟེ ཀིཾ ཀརོནྟཱིཏི ན པཉྙཱཡེཡྻུཾ། ‘‘སམྦྷཝནྟཱི’’ཏི པན ཡོཛནཱཡ སཏི ‘‘ཨཝིཛྫཱ ཙ སཱ པཙྩཡོ ཙཱཏི ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡོ; ཏསྨཱ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ སམྦྷཝནྟཱི’’ཏི པཙྩཡཔཙྩཡུཔྤནྣཝཝཏྠཱནཾ ཀཏཾ ཧོཏི། ཨེས ནཡོ སབྦཏྠ།
Sambhavantīti nibbattanti. Na kevalañca sokādīheva, atha kho sabbapadehi ‘sambhavantī’ti saddassa yojanā kātabbā. Itarathā hi ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti vutte kiṃ karontīti na paññāyeyyuṃ. ‘‘Sambhavantī’’ti pana yojanāya sati ‘‘avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo; tasmā avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantī’’ti paccayapaccayuppannavavatthānaṃ kataṃ hoti. Esa nayo sabbattha.
ཨེཝནྟི ནིདྡིཊྛནཡནིདསྶནཾ། ཏེན ཨཝིཛྫཱདཱིཧེཝ ཀཱརཎེཧི, ན ཨིསྶརནིམྨཱནཱདཱིཧཱིཏི དསྶེཏི། ཨེཏསྶཱཏི ཡཐཱཝུཏྟསྶ། ཀེཝལསྶཱཏི ཨསམྨིསྶསྶ སཀལསྶ ཝཱ། དུཀྑཀྑནྡྷསྶཱཏི དུཀྑསམཱུཧསྶ, ན སཏྟསྶ, ན སུཁསུབྷཱདཱིནཾ། སམུདཡོཏི ནིབྦཏྟི། ཧོཏཱིཏི སམྦྷཝཏི། ཨེཝམེཏྠ ཨཏྠཏོ ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
Evanti niddiṭṭhanayanidassanaṃ. Tena avijjādīheva kāraṇehi, na issaranimmānādīhīti dasseti. Etassāti yathāvuttassa. Kevalassāti asammissassa sakalassa vā. Dukkhakkhandhassāti dukkhasamūhassa, na sattassa, na sukhasubhādīnaṃ. Samudayoti nibbatti. Hotīti sambhavati. Evamettha atthato viññātabbo vinicchayo.
‘ལཀྑཎཱདིཏོ’ཏི ཨཝིཛྫཱདཱིནཾ ལཀྑཎཱདིཏོ, སེཡྻཐིདཾ – ཨཉྙཱཎལཀྑཎཱ ཨཝིཛྫཱ, སམྨོཧནརསཱ, ཚཱདནཔཙྩུཔཊྛཱནཱ, ཨཱསཝཔདཊྛཱནཱ། ཨབྷིསངྑརཎལཀྑཎཱ སངྑཱརཱ, ཨཱཡཱུཧནརསཱ, ཙེཏནཱཔཙྩུཔཊྛཱནཱ, ཨཝིཛྫཱཔདཊྛཱནཱ། ཝིཛཱནནལཀྑཎཾ ཝིཉྙཱཎཾ, པུབྦངྒམརསཾ, པཊིསནྡྷིཔཙྩུཔཊྛཱནཾ, སངྑཱརཔདཊྛཱནཾ, ཝཏྠཱརམྨཎཔདཊྛཱནཾ ཝཱ། ནམནལཀྑཎཾ ནཱམཾ, སམྤཡོགརསཾ, ཨཝིནིབྦྷོགཔཙྩུཔཊྛཱནཾ, ཝིཉྙཱཎཔདཊྛཱནཾ། རུཔྤནལཀྑཎཾ རཱུཔཾ, ཝིཀིརཎརསཾ, ཨབྱཱཀཏཔཙྩུཔཊྛཱནཾ, ཝིཉྙཱཎཔདཊྛཱནཾ། ཨཱཡཏནལཀྑཎཾ སལཱ༹ཡཏནཾ, དསྶནཱདིརསཾ, ཝཏྠུདྭཱརབྷཱཝཔཙྩུཔཊྛཱནཾ , ནཱམརཱུཔཔདཊྛཱནཾ། ཕུསནལཀྑཎོ ཕསྶོ, སངྒྷཊྚནརསོ, སངྒཏིཔཙྩུཔཊྛཱནོ, སལཱ༹ཡཏནཔདཊྛཱནོ། ཨནུབྷཝནལཀྑཎཱ ཝེདནཱ, ཝིསཡརསསམྦྷོགརསཱ, སུཁདུཀྑཔཙྩུཔཊྛཱནཱ, ཕསྶཔདཊྛཱནཱ། ཧེཏུལཀྑཎཱ ཏཎྷཱ, ཨབྷིནནྡནརསཱ, ཨཏིཏྟིབྷཱཝཔཙྩུཔཊྛཱནཱ, ཝེདནཱཔདཊྛཱནཱ། གཧཎལཀྑཎཾ ཨུཔཱདཱནཾ, ཨམུཉྩནརསཾ, ཏཎྷཱདལ༹ྷཏྟདིཊྛིཔཙྩུཔཊྛཱནཾ, ཏཎྷཱཔདཊྛཱནཾ། ཀམྨཀམྨཕལལཀྑཎོ བྷཝོ, བྷཱཝནབྷཝནརསོ, ཀུསལཱཀུསལཱབྱཱཀཏཔཙྩུཔཊྛཱནོ, ཨུཔཱདཱནཔདཊྛཱནོ། ཛཱཏིཨཱདཱིནཾ ལཀྑཎཱདཱིནི སཙྩཝིབྷངྒེ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཱནི། ཨེཝམེཏྠ ལཀྑཎཱདིཏོཔི ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
‘Lakkhaṇādito’ti avijjādīnaṃ lakkhaṇādito, seyyathidaṃ – aññāṇalakkhaṇā avijjā, sammohanarasā, chādanapaccupaṭṭhānā, āsavapadaṭṭhānā. Abhisaṅkharaṇalakkhaṇā saṅkhārā, āyūhanarasā, cetanāpaccupaṭṭhānā, avijjāpadaṭṭhānā. Vijānanalakkhaṇaṃ viññāṇaṃ, pubbaṅgamarasaṃ, paṭisandhipaccupaṭṭhānaṃ, saṅkhārapadaṭṭhānaṃ, vatthārammaṇapadaṭṭhānaṃ vā. Namanalakkhaṇaṃ nāmaṃ, sampayogarasaṃ, avinibbhogapaccupaṭṭhānaṃ, viññāṇapadaṭṭhānaṃ. Ruppanalakkhaṇaṃ rūpaṃ, vikiraṇarasaṃ, abyākatapaccupaṭṭhānaṃ, viññāṇapadaṭṭhānaṃ. Āyatanalakkhaṇaṃ saḷāyatanaṃ, dassanādirasaṃ, vatthudvārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ , nāmarūpapadaṭṭhānaṃ. Phusanalakkhaṇo phasso, saṅghaṭṭanaraso, saṅgatipaccupaṭṭhāno, saḷāyatanapadaṭṭhāno. Anubhavanalakkhaṇā vedanā, visayarasasambhogarasā, sukhadukkhapaccupaṭṭhānā, phassapadaṭṭhānā. Hetulakkhaṇā taṇhā, abhinandanarasā, atittibhāvapaccupaṭṭhānā, vedanāpadaṭṭhānā. Gahaṇalakkhaṇaṃ upādānaṃ, amuñcanarasaṃ, taṇhādaḷhattadiṭṭhipaccupaṭṭhānaṃ, taṇhāpadaṭṭhānaṃ. Kammakammaphalalakkhaṇo bhavo, bhāvanabhavanaraso, kusalākusalābyākatapaccupaṭṭhāno, upādānapadaṭṭhāno. Jātiādīnaṃ lakkhaṇādīni saccavibhaṅge vuttanayeneva veditabbāni. Evamettha lakkhaṇāditopi viññātabbo vinicchayo.
‘ཨེཀཝིདྷཱདིཏོ’ཏི ཨེཏྠ ཨཝིཛྫཱ ཨཉྙཱཎཱདསྶནམོཧཱདིབྷཱཝཏོ ཨེཀཝིདྷཱ, ཨཔྤཊིཔཏྟིམིཙྪཱཔཊིཔཏྟིཏོ དུཝིདྷཱ ཏཐཱ སངྑཱརཱསངྑཱརཏོ, ཝེདནཱཏྟཡསམྤཡོགཏོ ཏིཝིདྷཱ, ཙཏུསཙྩཨཔྤཊིཝེདྷཏོ ཙཏུབྦིདྷཱ, གཏིཔཉྩཀཱདཱིནཝཙྪཱདནཏོ པཉྩཝིདྷཱ, དྭཱརཱརམྨཎཏོ པན སབྦེསུཔི ཨརཱུཔདྷམྨེསུ ཚབྦིདྷཏཱ ཝེདིཏབྦཱ།
‘Ekavidhādito’ti ettha avijjā aññāṇādassanamohādibhāvato ekavidhā, appaṭipattimicchāpaṭipattito duvidhā tathā saṅkhārāsaṅkhārato, vedanāttayasampayogato tividhā, catusaccaappaṭivedhato catubbidhā, gatipañcakādīnavacchādanato pañcavidhā, dvārārammaṇato pana sabbesupi arūpadhammesu chabbidhatā veditabbā.
སངྑཱརཱ སཱསཝཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཱདིབྷཱཝཏོ ཨེཀཝིདྷཱ, ཀུསལཱཀུསལཏོ དུཝིདྷཱ ཏཐཱ པརིཏྟམཧགྒཏཧཱིནམཛ྄ཛྷིམམིཙྪཏྟནིཡཏཱནིཡཏཏོ, ཏིཝིདྷཱ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱདིབྷཱཝཏོ, ཙཏུབྦིདྷཱ ཙཏུཡོནིསཾཝཏྟནཏོ, པཉྩཝིདྷཱ པཉྩགཏིགཱམིཏོ།
Saṅkhārā sāsavavipākadhammadhammādibhāvato ekavidhā, kusalākusalato duvidhā tathā parittamahaggatahīnamajjhimamicchattaniyatāniyatato, tividhā puññābhisaṅkhārādibhāvato, catubbidhā catuyonisaṃvattanato, pañcavidhā pañcagatigāmito.
ཝིཉྙཱཎཾ ལོཀིཡཝིཔཱཀཱདིབྷཱཝཏོ ཨེཀཝིདྷཾ, སཧེཏུཀཱཧེཏུཀཱདིཏོ དུཝིདྷཾ, བྷཝཏྟཡཔརིཡཱཔནྣཏོ ཝེདནཱཏྟཡསམྤཡོགཏོ ཨཧེཏུཀདུཧེཏུཀཏིཧེཏུཀཏོ ཙ ཏིཝིདྷཾ, ཡོནིགཏིཝསེན ཙཏུབྦིདྷཾ པཉྩཝིདྷཉྩ།
Viññāṇaṃ lokiyavipākādibhāvato ekavidhaṃ, sahetukāhetukādito duvidhaṃ, bhavattayapariyāpannato vedanāttayasampayogato ahetukaduhetukatihetukato ca tividhaṃ, yonigativasena catubbidhaṃ pañcavidhañca.
ནཱམརཱུཔཾ ཝིཉྙཱཎསནྣིསྶཡཏོ ཀམྨཔཙྩཡཏོ ཙ ཨེཀཝིདྷཾ, སཱརམྨཎཱནཱརམྨཎཏོ དུཝིདྷཾ, ཨཏཱིཏཱདིཏོ ཏིཝིདྷཾ, ཡོནིགཏིཝསེན ཙཏུབྦིདྷཾ པཉྩཝིདྷཉྩ།
Nāmarūpaṃ viññāṇasannissayato kammapaccayato ca ekavidhaṃ, sārammaṇānārammaṇato duvidhaṃ, atītādito tividhaṃ, yonigativasena catubbidhaṃ pañcavidhañca.
སལཱ༹ཡཏནཾ སཉྫཱཏིསམོསརཎཊྛཱནཏོ ཨེཀཝིདྷཾ, བྷཱུཏཔྤསཱདཝིཉྙཱཎཱདིཏོ དུཝིདྷཾ, སམྤཏྟཱསམྤཏྟནོབྷཡགོཙརཏོ ཏིཝིདྷཾ, ཡོནིགཏིཔརིཡཱཔནྣཏོ ཙཏུབྦིདྷཾ པཉྩཝིདྷཉྩཱཏི ཨིམིནཱ ནཡེན ཕསྶཱདཱིནམྤི ཨེཀཝིདྷཱདིབྷཱཝོ ཝེདིཏབྦོཏི། ཨེཝམེཏྠ ཨེཀཝིདྷཱདིཏོཔི ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
Saḷāyatanaṃ sañjātisamosaraṇaṭṭhānato ekavidhaṃ, bhūtappasādaviññāṇādito duvidhaṃ, sampattāsampattanobhayagocarato tividhaṃ, yonigatipariyāpannato catubbidhaṃ pañcavidhañcāti iminā nayena phassādīnampi ekavidhādibhāvo veditabboti. Evamettha ekavidhāditopi viññātabbo vinicchayo.
‘ཨངྒཱནཉྩ ཝཝཏྠཱནཱ’ཏི སོཀཱདཡོ ཙེཏྠ བྷཝཙཀྐསྶ ཨཝིཙྪེདདསྶནཏྠཾ ཝུཏྟཱ། ཛརཱམརཎབྦྷཱཧཏསྶ ཧི བཱལསྶ ཏེ སམྦྷཝནྟི། ཡཐཱཧ – ‘‘ཨསྶུཏཝཱ, བྷིཀྑཝེ, པུཐུཛྫནོ སཱརཱིརིཀཱཡ དུཀྑཱཡ ཝེདནཱཡ ཕུཊྛོ སམཱནོ སོཙཏི ཀིལམཏི པརིདེཝཏི ཨུརཏྟཱལི༹ཾ ཀནྡཏི སམྨོཧམཱཔཛྫཏཱི’’ཏི (སཾ॰ ནི॰ ༤.༢༥༢)། ཡཱཝ ཙ ཏེསཾ པཝཏྟི ཏཱཝ ཨཝིཛྫཱཡཱཏི པུནཔི ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱཏི སམྦནྡྷམེཝ ཧོཏི བྷཝཙཀྐཾ། ཏསྨཱ ཏེསམྤི ཛརཱམརཎེནེཝ ཨེཀསངྑེཔཾ ཀཏྭཱ དྭཱདསེཝ པཊིཙྩསམུཔྤཱདངྒཱནཱིཏི ཝེདིཏབྦཱནི། ཨེཝམེཏྠ ཨངྒཱནཾ ཝཝཏྠཱནཏོཔི ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ། ཨཡཾ ཏཱཝེཏྠ ཨུདྡེསཝཱརཝསེན སངྑེཔཀཐཱ།
‘Aṅgānañcavavatthānā’ti sokādayo cettha bhavacakkassa avicchedadassanatthaṃ vuttā. Jarāmaraṇabbhāhatassa hi bālassa te sambhavanti. Yathāha – ‘‘assutavā, bhikkhave, puthujjano sārīrikāya dukkhāya vedanāya phuṭṭho samāno socati kilamati paridevati urattāḷiṃ kandati sammohamāpajjatī’’ti (saṃ. ni. 4.252). Yāva ca tesaṃ pavatti tāva avijjāyāti punapi avijjāpaccayā saṅkhārāti sambandhameva hoti bhavacakkaṃ. Tasmā tesampi jarāmaraṇeneva ekasaṅkhepaṃ katvā dvādaseva paṭiccasamuppādaṅgānīti veditabbāni. Evamettha aṅgānaṃ vavatthānatopi viññātabbo vinicchayo. Ayaṃ tāvettha uddesavāravasena saṅkhepakathā.
ཨུདྡེསཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ཨཝིཛྫཱཔདནིདྡེསོ
Avijjāpadaniddeso
༢༢༦. ཨིདཱནི ནིདྡེསཝཱརཝསེན ཝིཏྠཱརཀཐཱ ཧོཏི། ‘‘ཨཝིཛྫཱ པཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏི ཧི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡེསུ སངྑཱརེསུ དསྶེཏབྦེསུ ཡསྨཱ པུཏྟེ ཀཐེཏབྦེ པཋམཾ པིཏཱ ཀཐཱིཡཏི། ཨེཝཉྷི སཏི ‘མིཏྟསྶ པུཏྟོ, དཏྟསྶ པུཏྟོ’ཏི པུཏྟོ སུཀཐིཏོ ཧོཏི། ཏསྨཱ དེསནཱཀུསལོ སཏྠཱ སངྑཱརཱནཾ ཛནཀཏྠེན པིཏུསདིསཾ ཨཝིཛྫཾ ཏཱཝ དསྶེཏུཾ ཏཏྠ ཀཏམཱ ཨཝིཛྫཱ? དུཀྑེ ཨཉྙཱཎནྟིཨཱདིམཱཧ།
226. Idāni niddesavāravasena vitthārakathā hoti. ‘‘Avijjā paccayā saṅkhārā’’ti hi vuttaṃ. Tattha avijjāpaccayesu saṅkhāresu dassetabbesu yasmā putte kathetabbe paṭhamaṃ pitā kathīyati. Evañhi sati ‘mittassa putto, dattassa putto’ti putto sukathito hoti. Tasmā desanākusalo satthā saṅkhārānaṃ janakatthena pitusadisaṃ avijjaṃ tāva dassetuṃ tattha katamā avijjā? Dukkhe aññāṇantiādimāha.
ཏཏྠ ཡསྨཱ ཨཡཾ ཨཝིཛྫཱ དུཀྑསཙྩསྶ ཡཱཐཱཝསརསལཀྑཎཾ ཛཱནིཏུཾ པསྶིཏུཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏུཾ ན དེཏི, ཚཱདེཏྭཱ པརིཡོནནྡྷིཏྭཱ གནྠེཏྭཱ ཏིཊྛཏི, ཏསྨཱ ‘‘དུཀྑེ ཨཉྙཱཎ’’ནྟི ཝུཙྩཏི། ཏཐཱ ཡསྨཱ དུཀྑསམུདཡསྶ དུཀྑནིརོདྷསྶ དུཀྑནིརོདྷགཱམིནིཡཱ པཊིཔདཱཡ ཡཱཐཱཝསརསལཀྑཎཾ ཛཱནིཏུཾ པསྶིཏུཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏུཾ ན དེཏི, ཚཱདེཏྭཱ པརིཡོནནྡྷིཏྭཱ གནྠེཏྭཱ ཏིཊྛཏི, ཏསྨཱ དུཀྑནིརོདྷགཱམིནིཡཱ པཊིཔདཱཡ ཨཉྙཱཎནྟི ཝུཙྩཏི། ཨིམེསུ ཙཏཱུསུ ཋཱནེསུ སུཏྟནྟིཀཔརིཡཱཡེན ཨཉྙཱཎཾ ཨཝིཛྫཱཏི ཀཐིཏཾ།
Tattha yasmā ayaṃ avijjā dukkhasaccassa yāthāvasarasalakkhaṇaṃ jānituṃ passituṃ paṭivijjhituṃ na deti, chādetvā pariyonandhitvā ganthetvā tiṭṭhati, tasmā ‘‘dukkhe aññāṇa’’nti vuccati. Tathā yasmā dukkhasamudayassa dukkhanirodhassa dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya yāthāvasarasalakkhaṇaṃ jānituṃ passituṃ paṭivijjhituṃ na deti, chādetvā pariyonandhitvā ganthetvā tiṭṭhati, tasmā dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇanti vuccati. Imesu catūsu ṭhānesu suttantikapariyāyena aññāṇaṃ avijjāti kathitaṃ.
ནིཀྑེཔཀཎྜེ (དྷ॰ ས॰ ༡༠༦༧) པན ཨབྷིདྷམྨཔརིཡཱཡེན ‘‘པུབྦནྟེ ཨཉྙཱཎ’’ནྟི ཨཔརེསུཔི ཙཏཱུསུ ཋཱནེསུ ཨཉྙཱཎཾ གཧིཏཾ། ཏཏྠ པུབྦནྟེཏི ཨཏཱིཏོ ཨདྡྷཱ, ཨཏཱིཏཱནི ཁནྡྷདྷཱཏུཨཱཡཏནཱནི། ཨཔརནྟེཏི ཨནཱགཏོ ཨདྡྷཱ, ཨནཱགཏཱནི ཁནྡྷདྷཱཏུཨཱཡཏནཱནི། པུབྦནྟཱཔརནྟེཏི ཏདུབྷཡཾ། ཨིདཔྤཙྩཡཏཱཏི སངྑཱརཱདཱིནཾ ཀཱརཎཱནི ཨཝིཛྫཱདཱིནི ཨངྒཱནི། པཊིཙྩསམུཔྤནྣདྷམྨཱཏི ཨཝིཛྫཱདཱིཧི ནིབྦཏྟཱ སངྑཱརཱདཡོ དྷམྨཱ། ཏཏྲཱཡཾ ཨཝིཛྫཱ ཡསྨཱ ཨཏཱིཏཱནཾ ཁནྡྷཱདཱིནཾ ཡཱཐཱཝསརསལཀྑཎཾ ཛཱནིཏུཾ པསྶིཏུཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏུཾ ན དེཏི, ཚཱདེཏྭཱ པརིཡོནནྡྷིཏྭཱ གནྠེཏྭཱ ཏིཊྛཏི, ཏསྨཱ ‘‘པུབྦནྟེ ཨཉྙཱཎ’’ནྟི ཝུཙྩཏི། ཏཐཱ ཡསྨཱ ཨནཱགཏཱནཾ ཁནྡྷཱདཱིནཾ, ཨཏཱིཏཱནཱགཏཱནཾ ཁནྡྷཱདཱིནཾ ཨིདཔྤཙྩཡཏཱཡ ཙེཝ པཊིཙྩསམུཔྤནྣདྷམྨཱནཉྩ ཡཱཐཱཝསརསལཀྑཎཾ ཛཱནིཏུཾ པསྶིཏུཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏུཾ ན དེཏི, ཚཱདེཏྭཱ པརིཡོནནྡྷིཏྭཱ གནྠེཏྭཱ ཏིཊྛཏི, ཏསྨཱ ཨིདཔྤཙྩཡཏཱཔཊིཙྩསམུཔྤནྣེསུ དྷམྨེསུ ཨཉྙཱཎནྟི ཝུཙྩཏི། ཨིམེསུ ཨཊྛསུ ཋཱནེསུ ཨབྷིདྷམྨཔརིཡཱཡེན ཨཉྙཱཎཾ ཨཝིཛྫཱཏི ཀཐིཏཾ།
Nikkhepakaṇḍe (dha. sa. 1067) pana abhidhammapariyāyena ‘‘pubbante aññāṇa’’nti aparesupi catūsu ṭhānesu aññāṇaṃ gahitaṃ. Tattha pubbanteti atīto addhā, atītāni khandhadhātuāyatanāni. Aparanteti anāgato addhā, anāgatāni khandhadhātuāyatanāni. Pubbantāparanteti tadubhayaṃ. Idappaccayatāti saṅkhārādīnaṃ kāraṇāni avijjādīni aṅgāni. Paṭiccasamuppannadhammāti avijjādīhi nibbattā saṅkhārādayo dhammā. Tatrāyaṃ avijjā yasmā atītānaṃ khandhādīnaṃ yāthāvasarasalakkhaṇaṃ jānituṃ passituṃ paṭivijjhituṃ na deti, chādetvā pariyonandhitvā ganthetvā tiṭṭhati, tasmā ‘‘pubbante aññāṇa’’nti vuccati. Tathā yasmā anāgatānaṃ khandhādīnaṃ, atītānāgatānaṃ khandhādīnaṃ idappaccayatāya ceva paṭiccasamuppannadhammānañca yāthāvasarasalakkhaṇaṃ jānituṃ passituṃ paṭivijjhituṃ na deti, chādetvā pariyonandhitvā ganthetvā tiṭṭhati, tasmā idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇanti vuccati. Imesu aṭṭhasu ṭhānesu abhidhammapariyāyena aññāṇaṃ avijjāti kathitaṃ.
ཨེཝཾ ཀིཾ ཀཐིཏཾ ཧོཏི? ཀིཙྩཏོ ཙེཝ ཛཱཏིཏོ ཙ ཨཝིཛྫཱ ཀཐིཏཱ ནཱམ ཧོཏི། ཀཐཾ ? ཨཡཉྷི ཨཝིཛྫཱ ཨིམཱནི ཨཊྛ ཋཱནཱནི ཛཱནིཏུཾ པསྶིཏུཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏུཾ ན དེཏཱིཏི ཀིཙྩཏོ ཀཐིཏཱ; ཨུཔྤཛྫམཱནཱཔི ཨིམེསུ ཨཊྛསུ ཋཱནེསུ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཛཱཏིཏོཔི ཀཐིཏཱ། ཨེཝཾ ཀཐེཏྭཱ པུན ‘‘ཡཾ ཨེཝརཱུཔཾ ཨཉྙཱཎཾ ཨདསྶན’’ནྟིཨཱདཱིནི པཉྩཝཱིསཏི པདཱནི ཨཝིཛྫཱཡ ལཀྑཎཾ དསྶེཏུཾ གཧིཏཱནི།
Evaṃ kiṃ kathitaṃ hoti? Kiccato ceva jātito ca avijjā kathitā nāma hoti. Kathaṃ ? Ayañhi avijjā imāni aṭṭha ṭhānāni jānituṃ passituṃ paṭivijjhituṃ na detīti kiccato kathitā; uppajjamānāpi imesu aṭṭhasu ṭhānesu uppajjatīti jātitopi kathitā. Evaṃ kathetvā puna ‘‘yaṃ evarūpaṃ aññāṇaṃ adassana’’ntiādīni pañcavīsati padāni avijjāya lakkhaṇaṃ dassetuṃ gahitāni.
ཏཏྠ ཡསྨཱ ཨཡཾ ཨཝིཛྫཱ ཨིམེཧི ཨཊྛཧི པདེཧི ཀཐིཏཱཔི པུན པཉྩཝཱིསཏིཡཱ པདེཧི ལཀྑཎེ ཨཀཐིཏེ སུཀཐིཏཱ ནཱམ ན ཧོཏི, ལཀྑཎེ པན ཀཐིཏེཡེཝ སུཀཐིཏཱ ནཱམ ཧོཏི། ཡཐཱ པུརིསོ ནཊྛཾ གོཎཾ པརིཡེསམཱནོ མནུསྶེ པུཙྪེཡྻ – ‘‘ཨཔི, ཨཡྻཱ, སེཏཾ གོཎཾ པསྶཐ, རཏྟཾ གོཎཾ པསྶཐཱ’’ཏི? ཏེ ཨེཝཾ ཝདེཡྻུཾ – ‘‘ཨིམསྨིཾ རཊྛེ སེཏརཏྟཱནཾ གོཎཱནཾ ཨནྟོ ནཏྠི, ཀིཾ ཏེ གོཎསྶ ལཀྑཎ’’ནྟི? ཨཐ ཏེན ‘སངྒྷཱཊི’ ཝཱ ‘ནངྒལཾ’ ཝཱཏི ཝུཏྟེ གོཎོ སུཀཐིཏོ ནཱམ བྷཝེཡྻ; ཨེཝམེཝ ཡསྨཱ ཨཡཾ ཨཝིཛྫཱ ཨཊྛཧི པདེཧི ཀཐིཏཱཔི པུན པཉྩཝཱིསཏིཡཱ པདེཧི ལཀྑཎེ ཨཀཐིཏེ སུཀཐིཏཱ ནཱམ ན ཧོཏི, ལཀྑཎེ པན ཀཐིཏེཡེཝ སུཀཐིཏཱ ནཱམ ཧོཏི། ཏསྨཱ ཡཱནསྶཱ ལཀྑཎདསྶནཏྠཾ པཉྩཝཱིསཏི པདཱནི ཀཐིཏཱནི, ཏེསམྤི ཝསེན ཝེདིཏབྦཱ།
Tattha yasmā ayaṃ avijjā imehi aṭṭhahi padehi kathitāpi puna pañcavīsatiyā padehi lakkhaṇe akathite sukathitā nāma na hoti, lakkhaṇe pana kathiteyeva sukathitā nāma hoti. Yathā puriso naṭṭhaṃ goṇaṃ pariyesamāno manusse puccheyya – ‘‘api, ayyā, setaṃ goṇaṃ passatha, rattaṃ goṇaṃ passathā’’ti? Te evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘imasmiṃ raṭṭhe setarattānaṃ goṇānaṃ anto natthi, kiṃ te goṇassa lakkhaṇa’’nti? Atha tena ‘saṅghāṭi’ vā ‘naṅgalaṃ’ vāti vutte goṇo sukathito nāma bhaveyya; evameva yasmā ayaṃ avijjā aṭṭhahi padehi kathitāpi puna pañcavīsatiyā padehi lakkhaṇe akathite sukathitā nāma na hoti, lakkhaṇe pana kathiteyeva sukathitā nāma hoti. Tasmā yānassā lakkhaṇadassanatthaṃ pañcavīsati padāni kathitāni, tesampi vasena veditabbā.
སེཡྻཐིདཾ – ཉཱཎཾ ནཱམ པཉྙཱ། སཱ ཨཏྠཏྠཾ ཀཱརཎཀཱརཎཾ ཙཏུསཙྩདྷམྨཾ ཝིདིཏཾ པཱཀཊཾ ཀརོཏི། ཨཡཾ པན ཨཝིཛྫཱ ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ ཏཾ ཝིདིཏཾ པཱཀཊཾ ཀཱཏུཾ ན དེཏཱིཏི ཉཱཎཔཙྩནཱིཀཏོ ཨཉྙཱཎཾ། དསྶནནྟིཔི པཉྙཱ། སཱཔི ཏཾ ཨཱཀཱརཾ པསྶཏི། ཨཝིཛྫཱ པན ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ ཏཾ པསྶིཏུཾ ན དེཏཱིཏི ཨདསྶནཾ། ཨབྷིསམཡོཏིཔི པཉྙཱ། སཱ ཏཾ ཨཱཀཱརཾ ཨབྷིསམེཏི། ཨཝིཛྫཱ པན ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ ཏཾ ཨབྷིསམེཏུཾ ན དེཏཱིཏི ཨནབྷིསམཡོ། ཨནུབོདྷོ སམྦོདྷོ པཊིཝེདྷོཏིཔི པཉྙཱ། སཱ ཏཾ ཨཱཀཱརཾ ཨནུབུཛ྄ཛྷཏི སམྦུཛ྄ཛྷཏི པཊིཝིཛ྄ཛྷཏི། ཨཝིཛྫཱ པན ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ ཏཾ ཨནུབུཛ྄ཛྷིཏུཾ སཾབུཛ྄ཛྷིཏུཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏུཾ ན དེཏཱིཏི ཨནནུབོདྷོ ཨསམྦོདྷོ ཨཔྤཊིཝེདྷོ། སངྒཱཧནཱཏིཔི པཉྙཱ། སཱ ཏཾ ཨཱཀཱརཾ གཧེཏྭཱ གྷཾསིཏྭཱ གཎྷཱཏི། ཨཝིཛྫཱ པན ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ ཏཾ གཧེཏྭཱ གྷཾསིཏྭཱ གཎྷིཏུཾ ན དེཏཱིཏི ཨསངྒཱཧནཱ། པརིཡོགཱཧནཱཏིཔི པཉྙཱ། སཱ ཏཾ ཨཱཀཱརཾ ཨོགཱཧིཏྭཱ ཨནུཔཝིསིཏྭཱ གཎྷཱཏི། ཨཝིཛྫཱ པན ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ ཏཾ ཨོགཱཧིཏྭཱ ཨནུཔཝིསིཏྭཱ གཎྷིཏུཾ ན དེཏཱིཏི ཨཔརིཡོགཱཧནཱ། སམཔེཀྑནཱཏིཔི པཉྙཱ ། སཱ ཏཾ ཨཱཀཱརཾ སམཾ སམྨཱ ཙ པེཀྑཏི། ཨཝིཛྫཱ པན ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ ཏཾ སམཾ སམྨཱ ཙ པེཀྑིཏུཾ ན དེཏཱིཏི ཨསམཔེཀྑནཱ། པཙྩཝེཀྑཎཱཏིཔི པཉྙཱ། སཱ ཏཾ ཨཱཀཱརཾ པཙྩཝེཀྑཏི། ཨཝིཛྫཱ པན ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ ཏཾ པཙྩཝེཀྑིཏུཾ ན དེཏཱིཏི ཨཔཙྩཝེཀྑཎཱ། ནཱསྶཱ ཀིཉྩི ཀམྨཾ པཙྩཀྑཾ ཨཏྠི, སཡཉྩ ཨཔཙྩཝེཀྑིཏྭཱ ཀཏཾ ཀམྨནྟི ཨཔཙྩཀྑཀམྨཾ། དུམྨེདྷབྷཱཝཏཱཡ དུམྨེཛ྄ཛྷཾ། བཱལབྷཱཝཏཱཡ བཱལྱཾ།
Seyyathidaṃ – ñāṇaṃ nāma paññā. Sā atthatthaṃ kāraṇakāraṇaṃ catusaccadhammaṃ viditaṃ pākaṭaṃ karoti. Ayaṃ pana avijjā uppajjitvā taṃ viditaṃ pākaṭaṃ kātuṃ na detīti ñāṇapaccanīkato aññāṇaṃ. Dassanantipi paññā. Sāpi taṃ ākāraṃ passati. Avijjā pana uppajjitvā taṃ passituṃ na detīti adassanaṃ. Abhisamayotipi paññā. Sā taṃ ākāraṃ abhisameti. Avijjā pana uppajjitvā taṃ abhisametuṃ na detīti anabhisamayo. Anubodho sambodho paṭivedhotipi paññā. Sā taṃ ākāraṃ anubujjhati sambujjhati paṭivijjhati. Avijjā pana uppajjitvā taṃ anubujjhituṃ saṃbujjhituṃ paṭivijjhituṃ na detīti ananubodho asambodho appaṭivedho. Saṅgāhanātipi paññā. Sā taṃ ākāraṃ gahetvā ghaṃsitvā gaṇhāti. Avijjā pana uppajjitvā taṃ gahetvā ghaṃsitvā gaṇhituṃ na detīti asaṅgāhanā. Pariyogāhanātipi paññā. Sā taṃ ākāraṃ ogāhitvā anupavisitvā gaṇhāti. Avijjā pana uppajjitvā taṃ ogāhitvā anupavisitvā gaṇhituṃ na detīti apariyogāhanā. Samapekkhanātipi paññā . Sā taṃ ākāraṃ samaṃ sammā ca pekkhati. Avijjā pana uppajjitvā taṃ samaṃ sammā ca pekkhituṃ na detīti asamapekkhanā. Paccavekkhaṇātipi paññā. Sā taṃ ākāraṃ paccavekkhati. Avijjā pana uppajjitvā taṃ paccavekkhituṃ na detīti apaccavekkhaṇā. Nāssā kiñci kammaṃ paccakkhaṃ atthi, sayañca apaccavekkhitvā kataṃ kammanti apaccakkhakammaṃ. Dummedhabhāvatāya dummejjhaṃ. Bālabhāvatāya bālyaṃ.
སམྤཛཉྙནྟིཔི པཉྙཱ། སཱ ཨཏྠཏྠཾ ཀཱརཎཀཱརཎཾ ཙཏུསཙྩདྷམྨཾ སམྨཱ པཛཱནཱཏི། ཨཝིཛྫཱ པན ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ ཏཾ ཨཱཀཱརཾ པཛཱནིཏུཾ ན དེཏཱིཏི ཨསམྤཛཉྙཾ། མོཧནཝསེན མོཧོ། པམོཧནཝསེན པམོཧོ། སམྨོཧནཝསེན སམྨོཧོ། ཨཝིནྡིཡཾ ཝིནྡཏཱིཏིཨཱདིཝསེན ཨཝིཛྫཱ། ཝཊྚསྨིཾ ཨོཧནཏི ཨོསཱིདཱཔེཏཱིཏི ཨཝིཛྫོགྷོ། ཝཊྚསྨིཾ ཡོཛེཏཱིཏི ཨཝིཛྫཱཡོགོ། ཨཔྤཧཱིནཝསེན པུནཔྤུནཾ ཨུཔྤཛྫནཏོ ཙ ཨཝིཛྫཱནུསཡོ། མགྒེ པརིཡུཊྛིཏཙོརཱ ཨདྡྷིཀེ ཝིཡ ཀུསལཙིཏྟཾ པརིཡུཊྛཱཏི གཎྷཱཏི ཝིལུམྤཏཱིཏི ཨཝིཛྫཱཔརིཡུཊྛཱནཾ། ཡཐཱ ནགརདྭཱརེ པལིགྷསངྑཱཏཱཡ ལངྒིཡཱ པཏིཏཱཡ ཨནྟོནགརེ མནུསྶཱནཾ བཧིནགརགམནམྤི བཧིནགརེ མནུསྶཱནཾ ཨནྟོནགརཔཝེསནམྤི པཙྪིཛྫཏི, ཨེཝམེཝ ཡསྶ སཀྐཱཡནགརེ ཨཡཾ པཏིཏཱ ཏསྶ ནིབྦཱནསམྤཱཔཀཾ ཉཱཎགམནཾ པཙྪིཛྫཏཱིཏི ཨཝིཛྫཱལངྒཱི ནཱམ ཧོཏི། ཨཀུསལཉྩ ཏཾ མཱུལཉྩ, ཨཀུསལཱནཾ ཝཱ མཱུལནྟི ཨཀུསལམཱུལཾ། ཏཾ པན ན ཨཉྙཾ, ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏོ མོཧོཏི མོཧོ ཨཀུསལམཱུལཾ། ཨཡཾ ཝུཙྩཏི ཨཝིཛྫཱཏི ཨཡཾ ཨེཝཾལཀྑཎཱ ཨཝིཛྫཱ ནཱམཱཏི ཝུཙྩཏི། ཨེཝཾ པཉྩཝཱིསཏིཔདཝསེན ཨཝིཛྫཱཡ ལཀྑཎཾ ཝེདིཏབྦཾ།
Sampajaññantipi paññā. Sā atthatthaṃ kāraṇakāraṇaṃ catusaccadhammaṃ sammā pajānāti. Avijjā pana uppajjitvā taṃ ākāraṃ pajānituṃ na detīti asampajaññaṃ. Mohanavasena moho. Pamohanavasena pamoho. Sammohanavasena sammoho. Avindiyaṃ vindatītiādivasena avijjā. Vaṭṭasmiṃ ohanati osīdāpetīti avijjogho. Vaṭṭasmiṃ yojetīti avijjāyogo. Appahīnavasena punappunaṃ uppajjanato ca avijjānusayo. Magge pariyuṭṭhitacorā addhike viya kusalacittaṃ pariyuṭṭhāti gaṇhāti vilumpatīti avijjāpariyuṭṭhānaṃ. Yathā nagaradvāre palighasaṅkhātāya laṅgiyā patitāya antonagare manussānaṃ bahinagaragamanampi bahinagare manussānaṃ antonagarapavesanampi pacchijjati, evameva yassa sakkāyanagare ayaṃ patitā tassa nibbānasampāpakaṃ ñāṇagamanaṃ pacchijjatīti avijjālaṅgī nāma hoti. Akusalañca taṃ mūlañca, akusalānaṃ vā mūlanti akusalamūlaṃ. Taṃ pana na aññaṃ, idhādhippeto mohoti moho akusalamūlaṃ. Ayaṃ vuccati avijjāti ayaṃ evaṃlakkhaṇā avijjā nāmāti vuccati. Evaṃ pañcavīsatipadavasena avijjāya lakkhaṇaṃ veditabbaṃ.
ཨེཝཾལཀྑཎཱ པནཱཡཾ ཨཝིཛྫཱ དུཀྑཱདཱིསུ ཨཉྙཱཎནྟི ཝུཏྟཱཔི དུཀྑསཙྩསྶ ཨེཀདེསོ ཧོཏི, སཧཛཱཏཱ ཧོཏི, ཏཾ ཨཱརམྨཎཾ ཀརོཏི, ཚཱདེཏི; སམུདཡསཙྩསྶ ན ཨེཀདེསོ ཧོཏི, སཧཛཱཏཱ ཧོཏི, ཏཾ ཨཱརམྨཎཾ ཀརོཏི, ཚཱདེཏི; ནིརོདྷསཙྩསྶ ནེཝ ཨེཀདེསོ ཧོཏི, ན སཧཛཱཏཱ, ན ཏཾ ཨཱརམྨཎཾ ཀརོཏི, ཀེཝལཾ ཚཱདེཏི; མགྒསཙྩསྶཱཔི ན ཨེཀདེསོ, ན སཧཛཱཏཱ, ན ཏཾ ཨཱརམྨཎཾ ཀརོཏི, ཀེཝལཾ ཚཱདེཏི། དུཀྑཱརམྨཎཏཱ ཨཝིཛྫཱ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏཉྩ ཚཱདེཏི། སམུདཡཱརམྨཎཏཱ ཨཝིཛྫཱ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏཉྩ ཚཱདེཏི། ནིརོདྷཱརམྨཎཏཱ ཨཝིཛྫཱ ནུཔྤཛྫཏི, ཏཉྩ ཚཱདེཏི། མགྒཱརམྨཎཏཱ ཨཝིཛྫཱ ནཱུཔྤཛྫཏི, ཏཉྩ ཚཱདེཏི།
Evaṃlakkhaṇā panāyaṃ avijjā dukkhādīsu aññāṇanti vuttāpi dukkhasaccassa ekadeso hoti, sahajātā hoti, taṃ ārammaṇaṃ karoti, chādeti; samudayasaccassa na ekadeso hoti, sahajātā hoti, taṃ ārammaṇaṃ karoti, chādeti; nirodhasaccassa neva ekadeso hoti, na sahajātā, na taṃ ārammaṇaṃ karoti, kevalaṃ chādeti; maggasaccassāpi na ekadeso, na sahajātā, na taṃ ārammaṇaṃ karoti, kevalaṃ chādeti. Dukkhārammaṇatā avijjā uppajjati, tañca chādeti. Samudayārammaṇatā avijjā uppajjati, tañca chādeti. Nirodhārammaṇatā avijjā nuppajjati, tañca chādeti. Maggārammaṇatā avijjā nūppajjati, tañca chādeti.
དྭེ སཙྩཱ དུདྡསཏྟཱ གམྦྷཱིརཱ། དྭེ སཙྩཱ གམྦྷཱིརཏྟཱ དུདྡསཱ། ཨཔིཙ ཁོ པན དུཀྑནིརོདྷཾ ཨརིཡསཙྩཾ གམྦྷཱིརཉྩེཝ དུདྡསཉྩ། ཏཏྠ དུཀྑཾ ནཱམ པཱཀཊཾ, ལཀྑཎསྶ པན དུདྡསཏྟཱ གམྦྷཱིརཾ ནཱམ ཛཱཏཾ། སམུདཡེཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཡཐཱ པན མཧཱསམུདྡཾ མནྠེཏྭཱ ཨོཛཱཡ ནཱིཧརཎཾ ནཱམ བྷཱརོ, སིནེརུཔཱདཏོ ཝཱལིཀཱཡ ཨུདྡྷརཎཾ ནཱམ བྷཱརོ, པབྦཏཾ པཱིལེ༹ཏྭཱ རསསྶ ནཱིཧརཎཾ ནཱམ བྷཱརོ; ཨེཝམེཝ དྭེ སཙྩཱནི གམྦྷཱིརཏཱཡ ཨེཝ དུདྡསཱནི, ནིརོདྷསཙྩཾ པན ཨཏིགམྦྷཱིརཉྩ ཨཏིདུདྡསཉྩཱཏི། ཨེཝཾ དུདྡསཏྟཱ གམྦྷཱིརཱནཾ གམྦྷཱིརཏྟཱ ཙ དུདྡསཱནཾ ཙཏུནྣཾ ཨརིཡསཙྩཱནཾ པཊིཙྪཱདཀཾ མོཧནྡྷཀཱརཾ ཨཡཾ ཝུཙྩཏི ཨཝིཛྫཱཏི།
Dve saccā duddasattā gambhīrā. Dve saccā gambhīrattā duddasā. Apica kho pana dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ gambhīrañceva duddasañca. Tattha dukkhaṃ nāma pākaṭaṃ, lakkhaṇassa pana duddasattā gambhīraṃ nāma jātaṃ. Samudayepi eseva nayo. Yathā pana mahāsamuddaṃ manthetvā ojāya nīharaṇaṃ nāma bhāro, sinerupādato vālikāya uddharaṇaṃ nāma bhāro, pabbataṃ pīḷetvā rasassa nīharaṇaṃ nāma bhāro; evameva dve saccāni gambhīratāya eva duddasāni, nirodhasaccaṃ pana atigambhīrañca atiduddasañcāti. Evaṃ duddasattā gambhīrānaṃ gambhīrattā ca duddasānaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ paṭicchādakaṃ mohandhakāraṃ ayaṃ vuccati avijjāti.
ཨཝིཛྫཱཔདནིདྡེསོ།
Avijjāpadaniddeso.
སངྑཱརཔདནིདྡེསོ
Saṅkhārapadaniddeso
སངྑཱརཔདེ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟསངྑཱརེསུ སངྑཱརསདྡེན ཨཱགཏསངྑཱརེ ཨནཱམསིཏྭཱ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརེཡེཝ དསྶེནྟོ ཏཏྠ ཀཏམེ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ? པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ པུནཱཏི ཨཏྟནོ ཀཱརཀཾ, པཱུརེཏི ཙསྶ ཨཛ྄ཛྷཱསཡཾ, པུཛྫཉྩ བྷཝཾ ནིབྦཏྟེཏཱིཏི པུཉྙོ། ཨབྷིསངྑརོཏི ཝིཔཱཀཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཉྩཱཏི ཨབྷིསངྑཱརོ། པུཉྙོཝ ཨབྷིསངྑཱརོ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ། པུཉྙཔཊིཔཀྑཏོ ཨཔུཉྙོ། ཨཔུཉྙོཝ ཨབྷིསངྑཱརོ ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ། ན ཨིཉྫཏཱིཏི ཨཱནེཉྫཾ། ཨཱནེཉྫམེཝ ཨབྷིསངྑཱརོ, ཨཱནེཉྫཉྩ བྷཝཾ ཨབྷིསངྑརོཏཱིཏི ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརོ། ཀཱཡེན པཝཏྟིཏོ, ཀཱཡཏོ ཝཱ པཝཏྟོ, ཀཱཡསྶ ཝཱ སངྑཱརོཏི ཀཱཡསངྑཱརོ། ཝཙཱིསངྑཱརཙིཏྟསངྑཱརེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ།
Saṅkhārapade heṭṭhā vuttasaṅkhāresu saṅkhārasaddena āgatasaṅkhāre anāmasitvā avijjāpaccayā saṅkhāreyeva dassento tattha katame avijjāpaccayā saṅkhārā? Puññābhisaṅkhārotiādimāha. Tattha punāti attano kārakaṃ, pūreti cassa ajjhāsayaṃ, pujjañca bhavaṃ nibbattetīti puñño. Abhisaṅkharoti vipākaṃ kaṭattārūpañcāti abhisaṅkhāro. Puññova abhisaṅkhāro puññābhisaṅkhāro. Puññapaṭipakkhato apuñño. Apuññova abhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro. Na iñjatīti āneñjaṃ. Āneñjameva abhisaṅkhāro, āneñjañca bhavaṃ abhisaṅkharotīti āneñjābhisaṅkhāro. Kāyena pavattito, kāyato vā pavatto, kāyassa vā saṅkhāroti kāyasaṅkhāro. Vacīsaṅkhāracittasaṅkhāresupi eseva nayo.
ཏཏྠ པཋམཏྟིཀོ པརིཝཱིམཾསནསུཏྟཝསེན གཧིཏོ། ཏཏྠ ཧི ‘‘པུཉྙཉྩེ སངྑཱརཾ ཨབྷིསངྑརོཏི, པུཉྙཱུཔགཾ ཧོཏི ཝིཉྙཱཎཾ། ཨཔུཉྙཉྩེ སངྑཱརཾ ཨབྷིསངྑརོཏི, ཨཔུཉྙུཔགཾ ཧོཏི ཝིཉྙཱཎཾ། ཨཱནེཉྫཉྩེ སངྑཱརཾ ཨབྷིསངྑརོཏི, ཨཱནེཉྫུཔགཾ ཧོཏི ཝིཉྙཱཎ’’ནྟི (སཾ॰ ནི॰ ༢.༥༡) ཝུཏྟཾ། དུཏིཡཏྟིཀོ ཏདནནྟརསྶ ཝིབྷངྒསུཏྟསྶ ཝསེན གཧིཏོ, སམྨཱདིཊྛིསུཏྟཔརིཡཱཡེན (མ॰ ནི॰ ༡.༡༠༢) གཧིཏོཏིཔི ཝཏྟུཾ ཝཊྚཏིཡེཝ། ཏཏྠ ཧི ‘‘ཏཡོམེ, བྷིཀྑཝེ, སངྑཱརཱ། ཀཏམེ ཏཡོ? ཀཱཡསངྑཱརོ, ཝཙཱིསངྑཱརོ, ཙིཏྟསངྑཱརོ’’ཏི (སཾ॰ ནི॰ ༢.༢) ཝུཏྟཾ། ཀསྨཱ པནེཏེསཾ སུཏྟཱནཾ ཝསེན ཏེ གཧིཏཱཏི? ཨཡཾ ཨབྷིདྷམྨོ ནཱམ ན ཨདྷུནཱཀཏོ, ནཱཔི བཱཧིརཀཨིསཱིཧི ཝཱ སཱཝཀེཧི ཝཱ དེཝཏཱཧི ཝཱ བྷཱསིཏོ། སབྦཉྙུཛིནབྷཱསིཏོ པན ཨཡཾ། ཨབྷིདྷམྨེཔི ཧི སུཏྟེཔི ཨེཀསདིསཱཝ ཏནྟི ནིདྡིཊྛཱཏི ཨིམསྶཏྠསྶ དཱིཔནཏྠཾ།
Tattha paṭhamattiko parivīmaṃsanasuttavasena gahito. Tattha hi ‘‘puññañce saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti, puññūpagaṃ hoti viññāṇaṃ. Apuññañce saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti, apuññupagaṃ hoti viññāṇaṃ. Āneñjañce saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti, āneñjupagaṃ hoti viññāṇa’’nti (saṃ. ni. 2.51) vuttaṃ. Dutiyattiko tadanantarassa vibhaṅgasuttassa vasena gahito, sammādiṭṭhisuttapariyāyena (ma. ni. 1.102) gahitotipi vattuṃ vaṭṭatiyeva. Tattha hi ‘‘tayome, bhikkhave, saṅkhārā. Katame tayo? Kāyasaṅkhāro, vacīsaṅkhāro, cittasaṅkhāro’’ti (saṃ. ni. 2.2) vuttaṃ. Kasmā panetesaṃ suttānaṃ vasena te gahitāti? Ayaṃ abhidhammo nāma na adhunākato, nāpi bāhirakaisīhi vā sāvakehi vā devatāhi vā bhāsito. Sabbaññujinabhāsito pana ayaṃ. Abhidhammepi hi suttepi ekasadisāva tanti niddiṭṭhāti imassatthassa dīpanatthaṃ.
ཨིདཱནི ཏེ སངྑཱརེ པབྷེདཏོ དསྶེཏུཾ ཏཏྠ ཀཏམོ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ ཀུསལཱ ཙེཏནཱཏི ཨནིཡམཏོ ཙཏུབྷཱུམིཀཙེཏནཱཔི ཝུཏྟཱ། ཀཱམཱཝཙརཱ རཱུཔཱཝཙརཱཏི ནིཡམིཏཏྟཱ པན ཨཊྛ ཀཱམཱཝཙརཀུསལཙེཏནཱ, པཉྩ རཱུཔཱཝཙརཀུསལཙེཏནཱཏི ཏེརས ཙེཏནཱ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ ནཱམ། དཱནམཡཱཏིཨཱདཱིཧི ཏཱསཾཡེཝ ཙེཏནཱནཾ པུཉྙཀིརིཡཝཏྠུཝསེན པཝཏྟི དསྶིཏཱ། ཏཏྠ ཨཊྛ ཀཱམཱཝཙརཱཝ དཱནསཱིལམཡཱ ཧོནྟི། བྷཱཝནཱམཡཱ པན ཏེརསཔི། ཡཐཱ ཧི པགུཎཾ དྷམྨཾ སཛ྄ཛྷཱཡམཱནོ ཨེཀཾ དྭེ ཨནུསནྡྷིགཏེཔི ན ཛཱནཱཏི, པཙྪཱ ཨཱཝཛྫནྟོ ཛཱནཱཏི; ཨེཝམེཝ ཀསིཎཔརིཀམྨཾ ཀརོནྟསྶ པགུཎཛ྄ཛྷཱནཾ པཙྩཝེཀྑནྟསྶ པགུཎཀམྨཊྛཱནཉྩ མནསིཀརོནྟསྶ ཉཱཎཝིཔྤཡུཏྟཱཔི བྷཱཝནཱ ཧོཏི། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘བྷཱཝནཱམཡཱ པན ཏེརསཔཱི’’ཏི།
Idāni te saṅkhāre pabhedato dassetuṃ tattha katamo puññābhisaṅkhārotiādimāha. Tattha kusalā cetanāti aniyamato catubhūmikacetanāpi vuttā. Kāmāvacarā rūpāvacarāti niyamitattā pana aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā, pañca rūpāvacarakusalacetanāti terasa cetanā puññābhisaṅkhāro nāma. Dānamayātiādīhi tāsaṃyeva cetanānaṃ puññakiriyavatthuvasena pavatti dassitā. Tattha aṭṭha kāmāvacarāva dānasīlamayā honti. Bhāvanāmayā pana terasapi. Yathā hi paguṇaṃ dhammaṃ sajjhāyamāno ekaṃ dve anusandhigatepi na jānāti, pacchā āvajjanto jānāti; evameva kasiṇaparikammaṃ karontassa paguṇajjhānaṃ paccavekkhantassa paguṇakammaṭṭhānañca manasikarontassa ñāṇavippayuttāpi bhāvanā hoti. Tena vuttaṃ ‘‘bhāvanāmayā pana terasapī’’ti.
ཏཏྠ དཱནམཡཱདཱིསུ ‘‘དཱནཾ ཨཱརབྦྷ དཱནམདྷིཀིཙྩ ཡཱ ཨུཔྤཛྫཏི ཙེཏནཱ སཉྩེཏནཱ ཙེཏཡིཏཏྟཾ – ཨཡཾ ཝུཙྩཏི དཱནམཡོ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོཏི། སཱིལཾ ཨཱརབྦྷ…པེ॰… བྷཱཝནཾ ཨཱརབྦྷ བྷཱཝནམདྷིཀིཙྩ ཡཱ ཨུཔྤཛྫཏི ཙེཏནཱ སཉྩེཏནཱ ཙེཏཡིཏཏྟཾ – ཨཡཾ ཝུཙྩཏི བྷཱཝནཱམཡོ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ’’ཏི (ཝིབྷ॰ ༧༦༩) ཨཡཾ སངྑེཔདེསནཱ།
Tattha dānamayādīsu ‘‘dānaṃ ārabbha dānamadhikicca yā uppajjati cetanā sañcetanā cetayitattaṃ – ayaṃ vuccati dānamayo puññābhisaṅkhāroti. Sīlaṃ ārabbha…pe… bhāvanaṃ ārabbha bhāvanamadhikicca yā uppajjati cetanā sañcetanā cetayitattaṃ – ayaṃ vuccati bhāvanāmayo puññābhisaṅkhāro’’ti (vibha. 769) ayaṃ saṅkhepadesanā.
ཙཱིཝརཱདཱིསུ པན ཙཏཱུསུ པཙྩཡེསུ རཱུཔཱདཱིསུ ཝཱ ཚསུ ཨཱརམྨཎེསུ ཨནྣཱདཱིསུ ཝཱ དསསུ དཱནཝཏྠཱུསུ ཏཾ ཏཾ དེནྟསྶ ཏེསཾ ཨུཔྤཱདནཏོ པཊྛཱཡ པུབྦབྷཱགེ པརིཙྩཱགཀཱལེ པཙྪཱ སོམནསྶཙིཏྟེན ཨནུསྶརཎེ ཙཱཏི ཏཱིསུ ཀཱལེསུ པཝཏྟཱ ཙེཏནཱ དཱནམཡཱ ནཱམ། སཱིལཾ པརིཔཱུརཎཏྠཱཡ པན ‘པབྦཛིསྶཱམཱི’ཏི ཝིཧཱརཾ གཙྪནྟསྶ པབྦཛནྟསྶ མནོརཐཾ མཏྠཀཾ པཱཔེཏྭཱ ‘པབྦཛིཏོ ཝཏམྷི, སཱདྷུ སུཊྛཱུ’ཏི ཨཱཝཛྫནྟསྶ པཱཏིམོཀྑཾ སཾཝརནྟསྶ ཙཱིཝརཱདཡོ པཙྩཡེ པཙྩཝེཀྑནྟསྶ ཨཱཔཱཐགཏེསུ རཱུཔཱདཱིསུ ཙཀྑུདྭཱརཱདཱིནི སཾཝརནྟསྶ ཨཱཛཱིཝཾ སོདྷེནྟསྶ ཙ པཝཏྟཱ ཙེཏནཱ སཱིལམཡཱ ནཱམ། པཊིསམྦྷིདཱཡཾ ཝུཏྟེན ཝིཔསྶནཱམགྒེན ཙཀྑུཾ ཨནིཙྩཏོ དུཀྑཏོ ཨནཏྟཏོ བྷཱཝེནྟསྶ རཱུཔེ…པེ॰… དྷམྨེ, ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཾ…པེ॰… མནོཝིཉྙཱཎཾ, ཙཀྑུསམྥསྶཾ…པེ॰… མནོསམྥསྶཾ, ཙཀྑུསམྥསྶཛཾ ཝེདནཾ…པེ॰… མནོསམྥསྶཛཾ ཝེདནཾ, རཱུཔསཉྙཾ …པེ॰… དྷམྨསཉྙཾ ཛརཱམརཎཾ ཨནིཙྩཏོ དུཀྑཏོ ཨནཏྟཏོ བྷཱཝེནྟསྶ པཝཏྟཱ ཙེཏནཱ བྷཱཝནཱམཡཱ ནཱམཱཏི ཨཡཾ ཝིཏྠཱརཀཐཱ།
Cīvarādīsu pana catūsu paccayesu rūpādīsu vā chasu ārammaṇesu annādīsu vā dasasu dānavatthūsu taṃ taṃ dentassa tesaṃ uppādanato paṭṭhāya pubbabhāge pariccāgakāle pacchā somanassacittena anussaraṇe cāti tīsu kālesu pavattā cetanā dānamayā nāma. Sīlaṃ paripūraṇatthāya pana ‘pabbajissāmī’ti vihāraṃ gacchantassa pabbajantassa manorathaṃ matthakaṃ pāpetvā ‘pabbajito vatamhi, sādhu suṭṭhū’ti āvajjantassa pātimokkhaṃ saṃvarantassa cīvarādayo paccaye paccavekkhantassa āpāthagatesu rūpādīsu cakkhudvārādīni saṃvarantassa ājīvaṃ sodhentassa ca pavattā cetanā sīlamayā nāma. Paṭisambhidāyaṃ vuttena vipassanāmaggena cakkhuṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa rūpe…pe… dhamme, cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ, cakkhusamphassaṃ…pe… manosamphassaṃ, cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ…pe… manosamphassajaṃ vedanaṃ, rūpasaññaṃ …pe… dhammasaññaṃ jarāmaraṇaṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa pavattā cetanā bhāvanāmayā nāmāti ayaṃ vitthārakathā.
ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརནིདྡེསེ ཨཀུསལཱ ཙེཏནཱཏི དྭཱདསཨཀུསལཙིཏྟསམྤཡུཏྟཱ ཙེཏནཱ། ཀཱམཱཝཙརཱཏི ཀིཉྩཱཔི ཏཏྠ ཋཔེཏྭཱ དྭེ དོམནསྶསཧགཏཙེཏནཱ སེསཱ རཱུཔཱརཱུཔབྷཝེཔི ཨུཔྤཛྫནྟི, ཏཏྠ པན པཊིསནྡྷིཾ ན ཨཱཀཌྜྷནྟི, ཀཱམཱཝཙརེཡེཝ པཊིསནྡྷིཝསེན ཝིཔཱཀཾ ཨཝཙཱརེནྟཱིཏི ཀཱམཱཝཙརཱཏྭེཝ ཝུཏྟཱ།
Apuññābhisaṅkhāraniddese akusalā cetanāti dvādasaakusalacittasampayuttā cetanā. Kāmāvacarāti kiñcāpi tattha ṭhapetvā dve domanassasahagatacetanā sesā rūpārūpabhavepi uppajjanti, tattha pana paṭisandhiṃ na ākaḍḍhanti, kāmāvacareyeva paṭisandhivasena vipākaṃ avacārentīti kāmāvacarātveva vuttā.
ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརནིདྡེསེ ཀུསལཱ ཙེཏནཱ ཨརཱུཔཱཝཙརཱཏི ཙཏསྶོ ཨརཱུཔཱཝཙརཀུསལཙེཏནཱ། ཨེཏཱ ཧི ཙཏསྶོ ཨནིཉྫནཊྛེན ཨནིཉྫནསྶ ཙ ཨབྷིསངྑརཎཊྛེན ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརོཏི ཝུཙྩནྟི། རཱུཔཱཝཙརཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནཏོ ཧི ཏིསྶོ ཀུསལཝིཔཱཀཀིརིཡཱཙེཏནཱ དྭཱདས ཨརཱུཔཱཝཙརཙེཏནཱཏི པཉྩདས དྷམྨཱ ཨནིཙྩལཊྛེན ཨཕནྡནཊྛེན ཨཱནེཉྫཱ ནཱམ། ཏཏྠ རཱུཔཱཝཙརཱ ཀུསལཱ ཙེཏནཱ ཨནིཉྫཱ སམཱནཱཔི ཨཏྟནཱ སརིཀྑཀམྤི ཨསརིཀྑཀམྤི སཨིཉྫནམྤི ཨནིཉྫནམྤི རཱུཔཱརཱུཔཾ ཛནེཏཱིཏི ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརོ ནཱམ ན ཧོཏི། ཝིཔཱཀཀིརིཡཙེཏནཱ པན ཨཝིཔཱཀཏྟཱ ཝིཔཱཀཾ ན ཨབྷིསངྑརོནྟི, ཏཐཱ ཨརཱུཔཱཝཙརཱ ཝིཔཱཀཀིརིཡཙེཏནཱཔཱིཏི ཨེཀཱདསཱཔི ཨེཏཱ ཙེཏནཱ ཨཱནེཉྫཱཝ ན ཨབྷིསངྑཱརཱ། ཙཏུབྦིདྷཱ པན ཨརཱུཔཱཝཙརཀུསལཙེཏནཱ ཡཐཱ ཧཏྠིཨསྶཱདཱིནཾ སདིསཱཝ ཚཱཡཱ ཧོནྟི, ཨེཝཾ ཨཏྟནཱ སདིསཾ ནིཙྩལཾ ཨརཱུཔམེཝ ཛནེཏཱིཏི ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརོཏི ཝུཙྩཏཱིཏི།
Āneñjābhisaṅkhāraniddese kusalā cetanā arūpāvacarāti catasso arūpāvacarakusalacetanā. Etā hi catasso aniñjanaṭṭhena aniñjanassa ca abhisaṅkharaṇaṭṭhena āneñjābhisaṅkhāroti vuccanti. Rūpāvacaracatutthajjhānato hi tisso kusalavipākakiriyācetanā dvādasa arūpāvacaracetanāti pañcadasa dhammā aniccalaṭṭhena aphandanaṭṭhena āneñjā nāma. Tattha rūpāvacarā kusalā cetanā aniñjā samānāpi attanā sarikkhakampi asarikkhakampi saiñjanampi aniñjanampi rūpārūpaṃ janetīti āneñjābhisaṅkhāro nāma na hoti. Vipākakiriyacetanā pana avipākattā vipākaṃ na abhisaṅkharonti, tathā arūpāvacarā vipākakiriyacetanāpīti ekādasāpi etā cetanā āneñjāva na abhisaṅkhārā. Catubbidhā pana arūpāvacarakusalacetanā yathā hatthiassādīnaṃ sadisāva chāyā honti, evaṃ attanā sadisaṃ niccalaṃ arūpameva janetīti āneñjābhisaṅkhāroti vuccatīti.
ཨེཝཾ པུཉྫཱབྷིསངྑཱརཝསེན ཏེརས, ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརཝསེན དྭཱདས, ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརཝསེན ཙཏསྶོཏི སབྦཱཔེཏཱ པརིཔིཎྜིཏཱ ཨེཀཱུནཏིཾས ཙེཏནཱ ཧོནྟི། ཨིཏི བྷགཝཱ ཨཔརིམཱཎེསུ ཙཀྐཝཱལེ༹སུ ཨཔརིམཱཎཱནཾ སཏྟཱནཾ ཨུཔྤཛྫནཀཀུསལཱཀུསལཙེཏནཱ མཧཱཏུལཱཡ དྷཱརཡམཱནོ ཝིཡ, ནཱལི༹ཡཾ པཀྑིཔིཏྭཱ མིནམཱནོ ཝིཡ ཙ སབྦཉྙུཏཉཱཎེན པརིཙྪིནྡིཏྭཱ ཨེཀཱུནཏིཾསམེཝ དསྶེསི།
Evaṃ puñjābhisaṅkhāravasena terasa, apuññābhisaṅkhāravasena dvādasa, āneñjābhisaṅkhāravasena catassoti sabbāpetā paripiṇḍitā ekūnatiṃsa cetanā honti. Iti bhagavā aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ sattānaṃ uppajjanakakusalākusalacetanā mahātulāya dhārayamāno viya, nāḷiyaṃ pakkhipitvā minamāno viya ca sabbaññutañāṇena paricchinditvā ekūnatiṃsameva dassesi.
ཨིདཱནི ཨཔརིམཱཎེསུ ཙཀྐཝཱལེ༹སུ ཨཔརིམཱཎཱ སཏྟཱ ཀུསལཱཀུསལཀམྨཾ ཨཱཡཱུཧམཱནཱ ཡེཧི དྭཱརེཧི ཨཱཡཱུཧནྟི, ཏཱནི ཏཱིཎི ཀམྨདྭཱརཱནི དསྶེནྟོ ཏཏྠ ཀཏམོ ཀཱཡསངྑཱརོ? ཀཱཡསཉྩེཏནཱཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ ཀཱཡསཉྩེཏནཱཏི ཀཱཡཝིཉྙཏྟིཾ སམུཊྛཱཔེཏྭཱ ཀཱཡདྭཱརཏོ པཝཏྟཱ ཨཊྛ ཀཱམཱཝཙརཀུསལཙེཏནཱ དྭཱདས ཨཀུསལཙེཏནཱཏི སམཝཱིསཏི ཙེཏནཱ; ཀཱཡདྭཱརེ ཨཱདཱནགྒཧཎཙོཔནཾ པཱཔཡམཱནཱ ཨུཔྤནྣཱ ཝཱིསཏི ཀུསལཱཀུསལཙེཏནཱཏིཔི ཝཏྟུཾ ཝཊྚཏི།
Idāni aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇā sattā kusalākusalakammaṃ āyūhamānā yehi dvārehi āyūhanti, tāni tīṇi kammadvārāni dassento tattha katamo kāyasaṅkhāro? Kāyasañcetanātiādimāha. Tattha kāyasañcetanāti kāyaviññattiṃ samuṭṭhāpetvā kāyadvārato pavattā aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā dvādasa akusalacetanāti samavīsati cetanā; kāyadvāre ādānaggahaṇacopanaṃ pāpayamānā uppannā vīsati kusalākusalacetanātipi vattuṃ vaṭṭati.
ཝཙཱིསཉྩེཏནཱཏི ཝཙཱིཝིཉྙཏྟིཾ སམུཊྛཱཔེཏྭཱ ཝཙཱིདྭཱརཏོ པཝཏྟཱ ཏཱཡེཝ ཝཱིསཏི ཙེཏནཱ; ཝཙཱིདྭཱརེ ཧནུསཉྩོཔནཾ ཝཱཀྱབྷེདཾ པཱཔཡམཱནཱ ཨུཔྤནྣཱ ཝཱིསཏི ཙེཏནཱཏིཔི ཝཏྟུཾ ཝཊྚཏི། ཨབྷིཉྙཱཙེཏནཱ པནེཏྠ པརཏོ ཝིཉྙཱཎསྶ པཙྩཡོ ན ཧོཏཱིཏི ན གཧིཏཱ། ཡཐཱ ཙ ཨབྷིཉྙཱཙེཏནཱ, ཨེཝཾ ཨུདྡྷཙྩཙེཏནཱཔི ན ཧོཏི། ཏསྨཱ སཱཔི ཝིཉྙཱཎསྶ པཙྩཡབྷཱཝེ ཨཔནེཏབྦཱ། ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ པན སབྦཱཔེཏཱ ཧོནྟི།
Vacīsañcetanāti vacīviññattiṃ samuṭṭhāpetvā vacīdvārato pavattā tāyeva vīsati cetanā; vacīdvāre hanusañcopanaṃ vākyabhedaṃ pāpayamānā uppannā vīsati cetanātipi vattuṃ vaṭṭati. Abhiññācetanā panettha parato viññāṇassa paccayo na hotīti na gahitā. Yathā ca abhiññācetanā, evaṃ uddhaccacetanāpi na hoti. Tasmā sāpi viññāṇassa paccayabhāve apanetabbā. Avijjāpaccayā pana sabbāpetā honti.
མནོསཉྩེཏནཱཏི ཨུབྷོཔི ཝིཉྙཏྟིཡོ ཨསམུཊྛཱཔེཏྭཱ མནོདྭཱརེ ཨུཔྤནྣཱ སབྦཱཔི ཨེཀཱུནཏིཾས ཙེཏནཱ། ཨིཏི བྷགཝཱ ཨཔརིམཱཎེསུ ཙཀྐཝཱལེ༹སུ ཨཔརིམཱཎཱ སཏྟཱ ཀུསལཱཀུསལཀམྨཾ ཨཱཡཱུཧམཱནཱ ཨིམེཧི ཏཱིཧི དྭཱརེཧི ཨཱཡཱུཧནྟཱིཏི ཨཱཡཱུཧནཀམྨདྭཱརཾ དསྶེསི།
Manosañcetanāti ubhopi viññattiyo asamuṭṭhāpetvā manodvāre uppannā sabbāpi ekūnatiṃsa cetanā. Iti bhagavā aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇā sattā kusalākusalakammaṃ āyūhamānā imehi tīhi dvārehi āyūhantīti āyūhanakammadvāraṃ dassesi.
ཨིམེསཾ པན དྭིནྣམྤི ཏིཀཱནཾ ཨཉྙམཉྙཾ སམྤཡོགོ ཝེདིཏབྦོ། ཀཐཾ? པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ ཧི ཀཱཡདུཙྩརིཏཱ ཝིརམནྟསྶ སིཡཱ ཀཱཡསངྑཱརོ, ཝཙཱིདུཙྩརིཏཱ ཝིརམནྟསྶ སིཡཱ ཝཙཱིསངྑཱརོ། ཨེཝཾ ཨཊྛ ཀུསལཙེཏནཱ ཀཱམཱཝཙརཱ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ ཙ ཧོཏི ཀཱཡསངྑཱརོ ཙ ཝཙཱིསངྑཱརོ ཙ། མནོདྭཱརེ ཨུཔྤནྣཱ པན ཏེརས ཙེཏནཱ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ ཙ ཧོཏི ཙིཏྟསངྑཱརོ ཙ། ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོཔི ཀཱཡདུཙྩརིཏཝསེན པཝཏྟིཡཾ སིཡཱ ཀཱཡསངྑཱརོ, ཝཙཱིདུཙྩརིཏཝསེན པཝཏྟིཡཾ སིཡཱ ཝཙཱིསངྑཱརོ, དྭེ དྭཱརཱནི མུཉྩིཏྭཱ མནོདྭཱརེ པཝཏྟིཡཾ སིཡཱ ཙིཏྟསངྑཱརོཏི། ཨེཝཾ ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ ཀཱཡསངྑཱརོཔི ཧོཏི ཝཙཱིསངྑཱརོཔི ཙིཏྟསངྑཱརོཔི།
Imesaṃ pana dvinnampi tikānaṃ aññamaññaṃ sampayogo veditabbo. Kathaṃ? Puññābhisaṅkhāro hi kāyaduccaritā viramantassa siyā kāyasaṅkhāro, vacīduccaritā viramantassa siyā vacīsaṅkhāro. Evaṃ aṭṭha kusalacetanā kāmāvacarā puññābhisaṅkhāro ca hoti kāyasaṅkhāro ca vacīsaṅkhāro ca. Manodvāre uppannā pana terasa cetanā puññābhisaṅkhāro ca hoti cittasaṅkhāro ca. Apuññābhisaṅkhāropi kāyaduccaritavasena pavattiyaṃ siyā kāyasaṅkhāro, vacīduccaritavasena pavattiyaṃ siyā vacīsaṅkhāro, dve dvārāni muñcitvā manodvāre pavattiyaṃ siyā cittasaṅkhāroti. Evaṃ apuññābhisaṅkhāro kāyasaṅkhāropi hoti vacīsaṅkhāropi cittasaṅkhāropi.
ཀཱཡསངྑཱརོ པན སིཡཱ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ, སིཡཱ ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ, ན ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརོ། ཏཐཱ ཝཙཱིསངྑཱརོ། ཙིཏྟསངྑཱརོ པན སིཡཱ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ , སིཡཱ ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ, སིཡཱ ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརོཏི། ཨིམེ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ ནཱམ།
Kāyasaṅkhāro pana siyā puññābhisaṅkhāro, siyā apuññābhisaṅkhāro, na āneñjābhisaṅkhāro. Tathā vacīsaṅkhāro. Cittasaṅkhāro pana siyā puññābhisaṅkhāro , siyā apuññābhisaṅkhāro, siyā āneñjābhisaṅkhāroti. Ime avijjāpaccayā saṅkhārā nāma.
ཀཐཾ པནེཏཾ ཛཱནིཏབྦཾ – ཨིམེ སངྑཱརཱ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ ཧོནྟཱིཏི? ཨཝིཛྫཱབྷཱཝེ བྷཱཝཏོ། ཡསྶ ཧི དུཀྑཱདཱིསུ ཨཝིཛྫཱསངྑཱཏཾ ཨཉྙཱཎཾ ཨཔྤཧཱིནཾ ཧོཏི, སོ དུཀྑེ ཏཱཝ པུབྦནྟཱདཱིསུ ཙ ཨཉྙཱཎེན སཾསཱརདུཀྑཾ སུཁསཉྙཱཡ གཧེཏྭཱ ཏསྶ ཧེཏུབྷཱུཏེ ཏིཝིདྷེཔི སངྑཱརེ ཨཱརབྷཏི , སམུདཡེ ཨཉྙཱཎེན དུཀྑཧེཏུབྷཱུཏེཔི ཏཎྷཱཔརིཀྑཱརེ སངྑཱརེ སུཁཧེཏུཏོ མཉྙམཱནོ ཨཱརབྷཏི, ནིརོདྷེ པན མགྒེ ཙ ཨཉྙཱཎེན དུཀྑསྶ ཨནིརོདྷབྷཱུཏེཔི གཏིཝིསེསེ དུཀྑནིརོདྷསཉྙཱི ཧུཏྭཱ ནིརོདྷསྶ ཙ ཨམགྒབྷཱུཏེསུཔི ཡཉྙཱམརཏཔཱདཱིསུ ནིརོདྷམགྒསཉྙཱི ཧུཏྭཱ དུཀྑནིརོདྷཾ པཏྠཡམཱནོ ཡཉྙཱམརཏཔཱདིམུཁེན ཏིཝིདྷེཔི སངྑཱརེ ཨཱརབྷཏི།
Kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ – ime saṅkhārā avijjāpaccayā hontīti? Avijjābhāve bhāvato. Yassa hi dukkhādīsu avijjāsaṅkhātaṃ aññāṇaṃ appahīnaṃ hoti, so dukkhe tāva pubbantādīsu ca aññāṇena saṃsāradukkhaṃ sukhasaññāya gahetvā tassa hetubhūte tividhepi saṅkhāre ārabhati , samudaye aññāṇena dukkhahetubhūtepi taṇhāparikkhāre saṅkhāre sukhahetuto maññamāno ārabhati, nirodhe pana magge ca aññāṇena dukkhassa anirodhabhūtepi gativisese dukkhanirodhasaññī hutvā nirodhassa ca amaggabhūtesupi yaññāmaratapādīsu nirodhamaggasaññī hutvā dukkhanirodhaṃ patthayamāno yaññāmaratapādimukhena tividhepi saṅkhāre ārabhati.
ཨཔིཙ སོ ཏཱཡ ཙཏཱུསུ སཙྩེསུ ཨཔྤཧཱིནཱཝིཛྫཏཱཡ ཝིསེསཏོ ཛཱཏིཛརཱརོགམརཎཱདིཨནེཀཱདཱིནཝཝོཀིཎྞཾ པུཉྙཕལསངྑཱཏཾ དུཀྑཾ དུཀྑཏོ ཨཛཱནནྟོ ཏསྶ ཨདྷིགམཱཡ ཀཱཡཝཙཱིཙིཏྟསངྑཱརབྷེདཾ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཾ ཨཱརབྷཏི དེཝཙྪརཀཱམཀོ ཝིཡ མརུཔཔཱཏཾ; སུཁསམྨཏསྶཱཔི ཙ ཏསྶ པུཉྙཕལསྶ ཨནྟེ མཧཱཔརིལཱ༹ཧཛནཀཾ ཝིཔརིཎཱམདུཀྑཏཾ ཨཔྤསྶཱདཏཉྩ ཨཔསྶནྟོཔི ཏཔྤཙྩཡཾ ཝུཏྟཔྤཀཱརམེཝ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཾ ཨཱརབྷཏི སལབྷོ ཝིཡ དཱིཔསིཁཱབྷིནིཔཱཏཾ, མདྷུབིནྡུགིདྡྷོ ཝིཡ ཙ མདྷུལིཏྟསཏྠདྷཱརཱལེཧནཾ།
Apica so tāya catūsu saccesu appahīnāvijjatāya visesato jātijarārogamaraṇādianekādīnavavokiṇṇaṃ puññaphalasaṅkhātaṃ dukkhaṃ dukkhato ajānanto tassa adhigamāya kāyavacīcittasaṅkhārabhedaṃ puññābhisaṅkhāraṃ ārabhati devaccharakāmako viya marupapātaṃ; sukhasammatassāpi ca tassa puññaphalassa ante mahāpariḷāhajanakaṃ vipariṇāmadukkhataṃ appassādatañca apassantopi tappaccayaṃ vuttappakārameva puññābhisaṅkhāraṃ ārabhati salabho viya dīpasikhābhinipātaṃ, madhubindugiddho viya ca madhulittasatthadhārālehanaṃ.
ཀཱམཱུཔསེཝནཱདཱིསུ ཙ སཝིཔཱཀེསུ ཨཱདཱིནཝཾ ཨཔསྶནྟོ སུཁསཉྙཱཡ ཙེཝ ཀིལེསཱབྷིབྷཱུཏཏཱཡ ཙ དྭཱརཏྟཡཔྤཝཏྟམྤི ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརཾ ཨཱརབྷཏི བཱལོ ཝིཡ གཱུཐཀཱིལ༹ནཾ, མརིཏུཀཱམོ ཝིཡ ཙ ཝིསཁཱདནཾ། ཨཱརུཔྤཝིཔཱཀེསུ ཙཱཔི སངྑཱརཝིཔརིཎཱམདུཀྑཏཾ ཨནཝབུཛ྄ཛྷམཱནོ སསྶཏཱདིཝིཔལླཱསེན ཙིཏྟསངྑཱརབྷཱུཏཾ ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརཾ ཨཱརབྷཏི དིསཱམཱུལ༹ྷོ ཝིཡ པིསཱཙནགརཱབྷིམུཁམགྒགམནཾ།
Kāmūpasevanādīsu ca savipākesu ādīnavaṃ apassanto sukhasaññāya ceva kilesābhibhūtatāya ca dvārattayappavattampi apuññābhisaṅkhāraṃ ārabhati bālo viya gūthakīḷanaṃ, maritukāmo viya ca visakhādanaṃ. Āruppavipākesu cāpi saṅkhāravipariṇāmadukkhataṃ anavabujjhamāno sassatādivipallāsena cittasaṅkhārabhūtaṃ āneñjābhisaṅkhāraṃ ārabhati disāmūḷho viya pisācanagarābhimukhamaggagamanaṃ.
ཨེཝཾ ཡསྨཱ ཨཝིཛྫཱབྷཱཝཏོཝ སངྑཱརབྷཱཝོ, ན ཨབྷཱཝཏོ; ཏསྨཱ ཛཱནིཏབྦམེཏཾ – ཨིམེ སངྑཱརཱ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ ཧོནྟཱིཏི། ཝུཏྟམྤི ཙེཏཾ – ‘‘ཨཝིདྭཱ, བྷིཀྑཝེ, ཨཝིཛྫཱགཏོ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརམྤི ཨབྷིསངྑརོཏི, ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརམྤི ཨབྷིསངྑརོཏི, ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརམྤི ཨབྷིསངྑརོཏི། ཡཏོ ཁོ, བྷིཀྑཝེ, བྷིཀྑུནོ ཨཝིཛྫཱ པཧཱིནཱ, ཝིཛྫཱ ཨུཔྤནྣཱ, སོ ཨཝིཛྫཱཝིརཱགཱ ཝིཛྫུཔྤཱདཱ ནེཝ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཾ ཨབྷིསངྑརོཏཱི’’ཏི།
Evaṃ yasmā avijjābhāvatova saṅkhārabhāvo, na abhāvato; tasmā jānitabbametaṃ – ime saṅkhārā avijjāpaccayā hontīti. Vuttampi cetaṃ – ‘‘avidvā, bhikkhave, avijjāgato puññābhisaṅkhārampi abhisaṅkharoti, apuññābhisaṅkhārampi abhisaṅkharoti, āneñjābhisaṅkhārampi abhisaṅkharoti. Yato kho, bhikkhave, bhikkhuno avijjā pahīnā, vijjā uppannā, so avijjāvirāgā vijjuppādā neva puññābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkharotī’’ti.
ཨེཏྠཱཧ – གཎྷཱམ ཏཱཝ ཨེཏཾ ‘ཨཝིཛྫཱ སངྑཱརཱནཾ པཙྩཡོ’ཏི། ཨིདཾ པན ཝཏྟབྦཾ – ‘ཀཏམེསཾ སངྑཱརཱནཾ ཀཐཾ པཙྩཡོ ཧོཏཱི’ཏི? ཏཏྲིདཾ ཝུཙྩཏི –
Etthāha – gaṇhāma tāva etaṃ ‘avijjā saṅkhārānaṃ paccayo’ti. Idaṃ pana vattabbaṃ – ‘katamesaṃ saṅkhārānaṃ kathaṃ paccayo hotī’ti? Tatridaṃ vuccati –
པཙྩཡོ ཧོཏི པུཉྙཱནཾ, དུཝིདྷཱནེཀདྷཱ པན།
Paccayo hoti puññānaṃ, duvidhānekadhā pana;
པརེསཾ པཙྪིམཱནཾ སཱ, ཨེཀདྷཱ པཙྩཡོ མཏཱ༎
Paresaṃ pacchimānaṃ sā, ekadhā paccayo matā.
ཏཏྠ ‘པུཉྙཱནཾ དུཝིདྷཱ’ཏི ཨཱརམྨཎཔཙྩཡེན ཙ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན ཙཱཏི དྭེདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། སཱ ཧི ཨཝིཛྫཾ ཁཡཏོ ཝཡཏོ སམྨསནཀཱལེ ཀཱམཱཝཙརཱནཾ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱནཾ ཨཱརམྨཎཔཙྩཡེན པཙྩཡོ ཧོཏི, ཨབྷིཉྙཱཙིཏྟེན སམོཧཙིཏྟཛཱནནཀཱལེ རཱུཔཱཝཙརཱནཾ, ཨཝིཛྫཱསམཏིཀྐམནཏྠཱཡ པན དཱནཱདཱིནི ཙེཝ ཀཱམཱཝཙརཔུཉྙཀིརིཡཝཏྠཱུནི པཱུརེནྟསྶ རཱུཔཱཝཙརཛ྄ཛྷཱནཱནི ཙ ཨུཔྤཱདེནྟསྶ དྭིནྣམྤི ཏེསཾ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན པཙྩཡོ ཧོཏི; ཏཐཱ ཨཝིཛྫཱསམྨཱུལ༹ྷཏྟཱ ཀཱམབྷཝརཱུཔབྷཝསམྤཏྟིཡོ པཏྠེཏྭཱ ཏཱནེཝ པུཉྙཱནི ཀརོནྟསྶ།
Tattha ‘puññānaṃ duvidhā’ti ārammaṇapaccayena ca upanissayapaccayena cāti dvedhā paccayo hoti. Sā hi avijjaṃ khayato vayato sammasanakāle kāmāvacarānaṃ puññābhisaṅkhārānaṃ ārammaṇapaccayena paccayo hoti, abhiññācittena samohacittajānanakāle rūpāvacarānaṃ, avijjāsamatikkamanatthāya pana dānādīni ceva kāmāvacarapuññakiriyavatthūni pūrentassa rūpāvacarajjhānāni ca uppādentassa dvinnampi tesaṃ upanissayapaccayena paccayo hoti; tathā avijjāsammūḷhattā kāmabhavarūpabhavasampattiyo patthetvā tāneva puññāni karontassa.
‘ཨནེཀདྷཱ པན པརེས’ནྟི ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱནཾ ཨནེཀདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཀཐཾ? ཨེསཱ ཧི ཨཝིཛྫཾ ཨཱརབྦྷ རཱགཱདཱིནཾ ཨུཔྤཛྫནཀཱལེ ཨཱརམྨཎཔཙྩཡེན, གརུཾ ཀཏྭཱ ཨསྶཱདནཀཱལེ ཨཱརམྨཎཱདྷིཔཏིཨཱརམྨཎཱུཔནིསྶཡེཧི, ཨཝིཛྫཱསམྨཱུལ༹ྷསྶ ཨནཱདཱིནཝདསྶཱཝིནོ པཱཎཱཏིཔཱཏཱདཱིནི ཀརོནྟསྶ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན, དུཏིཡཛཝནཱདཱིནཾ ཨནནྟརསམནནྟརཱནནྟརཱུཔནིསྶཡཱསེཝནནཏྠིཝིགཏཔཙྩཡེཧི, ཡཾ ཀིཉྩི ཨཀུསལཾ ཀརོནྟསྶ ཧེཏུསཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡསམྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡེཧཱིཏི ཨནེཀདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི།
‘Anekadhā pana paresa’nti apuññābhisaṅkhārānaṃ anekadhā paccayo hoti. Kathaṃ? Esā hi avijjaṃ ārabbha rāgādīnaṃ uppajjanakāle ārammaṇapaccayena, garuṃ katvā assādanakāle ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayehi, avijjāsammūḷhassa anādīnavadassāvino pāṇātipātādīni karontassa upanissayapaccayena, dutiyajavanādīnaṃ anantarasamanantarānantarūpanissayāsevananatthivigatapaccayehi, yaṃ kiñci akusalaṃ karontassa hetusahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatapaccayehīti anekadhā paccayo hoti.
‘པཙྪིམཱནཾ སཱ ཨེཀདྷཱ པཙྩཡོ མཏཱ’ཏི ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརཱནཾ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེནེཝ ཨེཀདྷཱ པཙྩཡོ མཏཱ། སོ པནསྶཱ ཨུཔནིསྶཡབྷཱཝོ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརེ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦོཏི།
‘Pacchimānaṃ sā ekadhā paccayo matā’ti āneñjābhisaṅkhārānaṃ upanissayapaccayeneva ekadhā paccayo matā. So panassā upanissayabhāvo puññābhisaṅkhāre vuttanayeneva veditabboti.
ཨེཏྠཱཧ – ‘ཀིཾ པནཱཡམེཀཱཝ ཨཝིཛྫཱ སངྑཱརཱནཾ པཙྩཡོ ཨུདཱཧུ ཨཉྙེཔི པཙྩཡཱ ཧོནྟཱི’ཏི? ཀིཉྩེཏྠ ཡདི ཏཱཝ ཨེཀཱཝ ཨེཀཀཱརཎཝཱདོ ཨཱཔཛྫཏི། ཨཐ ‘ཨཉྙེཔི སནྟི ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’ཏི ཨེཀཀཱརཎནིདྡེསོ ནུཔཔཛྫཏཱིཏི? ན ནུཔཔཛྫཏི། ཀསྨཱ? ཡསྨཱ –
Etthāha – ‘kiṃ panāyamekāva avijjā saṅkhārānaṃ paccayo udāhu aññepi paccayā hontī’ti? Kiñcettha yadi tāva ekāva ekakāraṇavādo āpajjati. Atha ‘aññepi santi avijjāpaccayā saṅkhārā’ti ekakāraṇaniddeso nupapajjatīti? Na nupapajjati. Kasmā? Yasmā –
ཨེཀཾ ན ཨེཀཏོ ཨིདྷ, ནཱནེཀམནེཀཏོཔི ནོ ཨེཀཾ།
Ekaṃ na ekato idha, nānekamanekatopi no ekaṃ;
ཕལམཏྠི ཨཏྠི པན ཨེཀ-ཧེཏུཕལདཱིཔནེ ཨཏྠོ༎
Phalamatthi atthi pana eka-hetuphaladīpane attho.
ཨེཀཏོ ཧི ཀཱརཎཏོ ན ཨིདྷ ཀིཉྩི ཨེཀཾ ཕལམཏྠི, ན ཨནེཀཾ། ནཱཔི ཨནེཀེཧི ཀཱརཎེཧི ཨེཀཾ། ཨནེཀེཧི པན ཀཱརཎེཧི ཨནེཀམེཝ ཧོཏི། ཏཐཱ ཧི ཨནེཀེཧི ཨུཏུཔཐཝཱིབཱིཛསལིལསངྑཱཏེཧི ཀཱརཎེཧི ཨནེཀམེཝ རཱུཔགནྡྷརསཱདིཨངྐུརསངྑཱཏཾ ཕལམུཔྤཛྫམཱནཾ དིསྶཏི། ཡཾ པནེཏཾ ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ, སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎ’’ནྟི ཨེཀེཀཧེཏུཕལདཱིཔནཾ ཀཏཾ, ཏཏྠ ཨཏྠོ ཨཏྠི, པཡོཛནཾ ཝིཛྫཏི།
Ekato hi kāraṇato na idha kiñci ekaṃ phalamatthi, na anekaṃ. Nāpi anekehi kāraṇehi ekaṃ. Anekehi pana kāraṇehi anekameva hoti. Tathā hi anekehi utupathavībījasalilasaṅkhātehi kāraṇehi anekameva rūpagandharasādiaṅkurasaṅkhātaṃ phalamuppajjamānaṃ dissati. Yaṃ panetaṃ ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti ekekahetuphaladīpanaṃ kataṃ, tattha attho atthi, payojanaṃ vijjati.
བྷགཝཱ ཧི ཀཏྠཙི པདྷཱནཏྟཱ, ཀཏྠཙི པཱཀཊཏྟཱ, ཀཏྠཙི ཨསཱདྷཱརཎཏྟཱ, དེསནཱཝིལཱསསྶ ཙ ཝེནེཡྻཱནཉྩ ཨནུརཱུཔཏོ ཨེཀམེཝཧེཏུཾ ཝཱ ཕལཾ ཝཱ དཱིཔེཏི; ‘‘ཕསྶཔཙྩཡཱ ཝེདནཱ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༢.༩༧) ཧི ཨེཀམེཝ ཧེཏུཾ ཕལཉྩཱཧ། ཕསྶོ ཧི ཝེདནཱཡ པདྷཱནཧེཏུ ཡཐཱཕསྶཾ ཝེདནཱཝཝཏྠཱནཏོ། ཝེདནཱ ཙ ཕསྶསྶ པདྷཱནཕལཾ ཡཐཱཝེདནཾ ཕསྶཝཝཏྠཱནཏོ།
Bhagavā hi katthaci padhānattā, katthaci pākaṭattā, katthaci asādhāraṇattā, desanāvilāsassa ca veneyyānañca anurūpato ekamevahetuṃ vā phalaṃ vā dīpeti; ‘‘phassapaccayā vedanā’’ti (dī. ni. 2.97) hi ekameva hetuṃ phalañcāha. Phasso hi vedanāya padhānahetu yathāphassaṃ vedanāvavatthānato. Vedanā ca phassassa padhānaphalaṃ yathāvedanaṃ phassavavatthānato.
‘‘སེམྷསམུཊྛཱནཱ ཨཱབཱདྷཱ’’ཏི (མཧཱནི॰ ༥) པཱཀཊཏྟཱ ཨེཀཾ ཧེཏུམཱཧ། པཱཀཊོ ཧེཏྠ སེམྷོ, ན ཀམྨཱདཡོ། ‘‘ཡེ ཀེཙི, བྷིཀྑཝེ, ཨཀུསལཱ དྷམྨཱ, སབྦེཏེ ཨཡོནིསོམནསིཀཱརམཱུལཀཱ’’ཏི ཨསཱདྷཱརཎཏྟཱ ཨེཀཾ ཧེཏུམཱཧ; ཨསཱདྷཱརཎོ ཧི ཨཡོནིསོམནསིཀཱརོ ཨཀུསལཱནཾ, སཱདྷཱརཎཱནི ཝཏྠཱརམྨཎཱདཱིནཱིཏི།
‘‘Semhasamuṭṭhānā ābādhā’’ti (mahāni. 5) pākaṭattā ekaṃ hetumāha. Pākaṭo hettha semho, na kammādayo. ‘‘Ye keci, bhikkhave, akusalā dhammā, sabbete ayonisomanasikāramūlakā’’ti asādhāraṇattā ekaṃ hetumāha; asādhāraṇo hi ayonisomanasikāro akusalānaṃ, sādhāraṇāni vatthārammaṇādīnīti.
ཏསྨཱ ཨཡམིདྷ ཨཝིཛྫཱ ཝིཛྫམཱནེསུཔི ཨཉྙེསུ ཝཏྠཱརམྨཎསཧཛཱཏདྷམྨཱདཱིསུ སངྑཱརཀཱརཎེསུ ‘‘ཨསྶཱདཱནུཔསྶིནོ ཏཎྷཱ པཝཌྜྷཏཱི’’ཏི (སཾ॰ ནི॰ ༢.༥༢) ཙ ‘‘ཨཝིཛྫཱསམུདཡཱ ཨཱསཝསམུདཡོ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༡༠༤) ཙ ཝཙནཏོ ཨཉྙེསམྤི ཏཎྷཱདཱིནཾ སངྑཱརཧེཏཱུནཾ ཧེཏཱུཏི པདྷཱནཏྟཱ, ‘‘ཨཝིདྭཱ, བྷིཀྑཝེ, ཨཝིཛྫཱགཏོ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརམྤི ཨབྷིསངྑརོཏཱི’’ཏི པཱཀཊཏྟཱ ཨསཱདྷཱརཎཏྟཱ ཙ སངྑཱརཱནཾ ཧེཏུབྷཱཝེན དཱིཔིཏཱཏི ཝེདིཏབྦཱ། ཨེཏེནེཝ ཙ ཨེཀེཀཧེཏུཕལདཱིཔནཔརིཧཱརཝཙནེན སབྦཏྠ ཨེཀེཀཧེཏུཕལདཱིཔནེ པཡོཛནཾ ཝེདིཏབྦནྟི།
Tasmā ayamidha avijjā vijjamānesupi aññesu vatthārammaṇasahajātadhammādīsu saṅkhārakāraṇesu ‘‘assādānupassino taṇhā pavaḍḍhatī’’ti (saṃ. ni. 2.52) ca ‘‘avijjāsamudayā āsavasamudayo’’ti (ma. ni. 1.104) ca vacanato aññesampi taṇhādīnaṃ saṅkhārahetūnaṃ hetūti padhānattā, ‘‘avidvā, bhikkhave, avijjāgato puññābhisaṅkhārampi abhisaṅkharotī’’ti pākaṭattā asādhāraṇattā ca saṅkhārānaṃ hetubhāvena dīpitāti veditabbā. Eteneva ca ekekahetuphaladīpanaparihāravacanena sabbattha ekekahetuphaladīpane payojanaṃ veditabbanti.
ཨེཏྠཱཧ – ཨེཝཾ སནྟེཔི ཨེཀནྟཱནིཊྛཕལཱཡ སཱཝཛྫཱཡ ཨཝིཛྫཱཡ ཀཐཾ པུཉྙཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརཔཙྩཡཏྟཾ ཡུཛྫཏི? ན ཧི ནིམྦབཱིཛཏོ ཨུཙྪུ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི། ཀཐཾ ན ཡུཛྫིསྶཏི? ལོཀསྨིཉྷི –
Etthāha – evaṃ santepi ekantāniṭṭhaphalāya sāvajjāya avijjāya kathaṃ puññāneñjābhisaṅkhārapaccayattaṃ yujjati? Na hi nimbabījato ucchu uppajjatīti. Kathaṃ na yujjissati? Lokasmiñhi –
ཝིརུདྡྷོ ཙཱཝིརུདྡྷོ ཙ, སདིསཱསདིསོ ཏཐཱ།
Viruddho cāviruddho ca, sadisāsadiso tathā;
དྷམྨཱནཾ པཙྩཡོ སིདྡྷོ, ཝིཔཱཀཱ ཨེཝ ཏེ ཙ ན༎
Dhammānaṃ paccayo siddho, vipākā eva te ca na.
དྷམྨཱནཉྷི ཋཱནསབྷཱཝཀིཙྩཱདིཝིརུདྡྷོ ཙ ཨཝིརུདྡྷོ ཙ པཙྩཡོ ལོཀེ སིདྡྷོ། པུརིམཙིཏྟཉྷི ཨཔརཙིཏྟསྶ ཋཱནཝིརུདྡྷོ པཙྩཡོ, པུརིམསིཔྤཱདིསིཀྑཱ ཙ པཙྪཱཔཝཏྟམཱནཱནཾ སིཔྤཱདིཀིརིཡཱནཾ། ཀམྨཾ རཱུཔསྶ སབྷཱཝཝིརུདྡྷོ པཙྩཡོ, ཁཱིརཱདཱིནི ཙ དདྷིཨཱདཱིནཾ། ཨཱལོཀོ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎསྶ ཀིཙྩཝིརུདྡྷོ, གུལཱ༹དཡོ ཙ ཨཱསཝཱདཱིནཾ། ཙཀྑུརཱུཔཱདཡོ པན ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱདཱིནཾ ཋཱནཱཝིརུདྡྷཱ པཙྩཡཱ ། པུརིམཛཝནཱདཡོ པཙྪིམཛཝནཱདཱིནཾ སབྷཱཝཱཝིརུདྡྷཱ ཀིཙྩཱཝིརུདྡྷཱ ཙ།
Dhammānañhi ṭhānasabhāvakiccādiviruddho ca aviruddho ca paccayo loke siddho. Purimacittañhi aparacittassa ṭhānaviruddho paccayo, purimasippādisikkhā ca pacchāpavattamānānaṃ sippādikiriyānaṃ. Kammaṃ rūpassa sabhāvaviruddho paccayo, khīrādīni ca dadhiādīnaṃ. Āloko cakkhuviññāṇassa kiccaviruddho, guḷādayo ca āsavādīnaṃ. Cakkhurūpādayo pana cakkhuviññāṇādīnaṃ ṭhānāviruddhā paccayā . Purimajavanādayo pacchimajavanādīnaṃ sabhāvāviruddhā kiccāviruddhā ca.
ཡཐཱ ཙ ཝིརུདྡྷཱཝིརུདྡྷཱ པཙྩཡཱ སིདྡྷཱ, ཨེཝཾ སདིསཱསདིསཱཔི། སདིསམེཝ ཧི ཨུཏུཨཱཧཱརསངྑཱཏཾ རཱུཔཾ རཱུཔསྶ པཙྩཡོ ཧོཏི, སཱལིབཱིཛཱདཱིནི ཙ སཱལིཕལཱདཱིནཾ། ཨསདིསམྤི རཱུཔཾ ཨརཱུཔསྶ, ཨརཱུཔཉྩ རཱུཔསྶ པཙྩཡོ ཧོཏི; གོལོམཱཝིལོམཝིསཱཎདདྷིཏིལཔིཊྛཱདཱིནི ཙ དབྦབྷཱུཏིཎཀཱདཱིནཾ། ཡེསཉྩ དྷམྨཱནཾ ཡེ ཝིརུདྡྷཱཝིརུདྡྷཱ སདིསཱསདིསཱ པཙྩཡཱ, ན ཏེ དྷམྨཱ ཏེསཾ དྷམྨཱནཾ ཝིཔཱཀཱཡེཝ། ཨིཏི ཨཡཾ ཨཝིཛྫཱ ཝིཔཱཀཝསེན ཨེཀནྟཱནིཊྛཕལསབྷཱཝཝསེན ཙ སཱཝཛྫཱཔི སམཱནཱ སབྦེསམྤི ཨེཏེསཾ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱདཱིནཾ ཡཐཱནུརཱུཔཾ ཋཱནཀིཙྩསབྷཱཝཝིརུདྡྷཱཝིརུདྡྷཔཙྩཡཝསེན སདིསཱསདིསཔཙྩཡཝསེན ཙ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཱ།
Yathā ca viruddhāviruddhā paccayā siddhā, evaṃ sadisāsadisāpi. Sadisameva hi utuāhārasaṅkhātaṃ rūpaṃ rūpassa paccayo hoti, sālibījādīni ca sāliphalādīnaṃ. Asadisampi rūpaṃ arūpassa, arūpañca rūpassa paccayo hoti; golomāvilomavisāṇadadhitilapiṭṭhādīni ca dabbabhūtiṇakādīnaṃ. Yesañca dhammānaṃ ye viruddhāviruddhā sadisāsadisā paccayā, na te dhammā tesaṃ dhammānaṃ vipākāyeva. Iti ayaṃ avijjā vipākavasena ekantāniṭṭhaphalasabhāvavasena ca sāvajjāpi samānā sabbesampi etesaṃ puññābhisaṅkhārādīnaṃ yathānurūpaṃ ṭhānakiccasabhāvaviruddhāviruddhapaccayavasena sadisāsadisapaccayavasena ca paccayo hotīti veditabbā.
སོ ཙསྶཱ པཙྩཡབྷཱཝོ ‘‘ཡསྶ ཧི དུཀྑཱདཱིསུ ཨཝིཛྫཱསངྑཱཏཾ ཨཉྙཱཎཾ ཨཔྤཧཱིནཾ ཧོཏི, སོ དུཀྑེ ཏཱཝ པུབྦནྟཱདཱིསུ ཙ ཨཉྙཱཎེན སཾསཱརདུཀྑཾ སུཁསཉྙཱཡ གཧེཏྭཱ ཏསྶ ཧེཏུབྷཱུཏེ ཏིཝིདྷེཔི སངྑཱརེ ཨཱརབྷཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ནཡེན ཝུཏྟོ ཨེཝ།
So cassā paccayabhāvo ‘‘yassa hi dukkhādīsu avijjāsaṅkhātaṃ aññāṇaṃ appahīnaṃ hoti, so dukkhe tāva pubbantādīsu ca aññāṇena saṃsāradukkhaṃ sukhasaññāya gahetvā tassa hetubhūte tividhepi saṅkhāre ārabhatī’’tiādinā nayena vutto eva.
ཨཔིཙ ཨཡཾ ཨཉྙོཔི པརིཡཱཡོ –
Apica ayaṃ aññopi pariyāyo –
ཙུཏཱུཔཔཱཏེ སཾསཱརེ, སངྑཱརཱནཉྩ ལཀྑཎེ།
Cutūpapāte saṃsāre, saṅkhārānañca lakkhaṇe;
ཡོ པཊིཙྩསམུཔྤནྣ-དྷམྨེསུ ཙ ཝིམུཡ྄ཧཏི༎
Yo paṭiccasamuppanna-dhammesu ca vimuyhati.
ཨབྷིསངྑརོཏི སོ ཨེཏེ, སངྑཱརེ ཏིཝིདྷེ ཡཏོ།
Abhisaṅkharoti so ete, saṅkhāre tividhe yato;
ཨཝིཛྫཱ པཙྩཡོ ཏེསཾ, ཏིཝིདྷཱནམྤི ཡཾ ཏཏོཏི༎
Avijjā paccayo tesaṃ, tividhānampi yaṃ tatoti.
ཀཐཾ པན ཡོ ཨེཏེསུ ཝིམུཡ྄ཧཏི, སོ ཏིཝིདྷེཔེཏེ སངྑཱརེ ཀརོཏཱིཏི ཙེ? ཙུཏིཡཱ ཏཱཝ ཝིམཱུལ༹ྷོ སབྦཏྠ ‘‘ཁནྡྷཱནཾ བྷེདོ མརཎ’’ནྟི ཙུཏིཾ ཨགཎྷནྟོ ‘སཏྟོ མརཏི, སཏྟསྶ དེསནྟརསངྐམན’ནྟིཨཱདཱིནི ཝིཀཔྤེཏི། ཨུཔཔཱཏེ ཝིམཱུལ༹ྷོ སབྦཏྠ ‘‘ཁནྡྷཱནཾ པཱཏུབྷཱཝོ ཛཱཏཱི’’ཏི ཨུཔཔཱཏཾ ཨགཎྷནྟོ ‘སཏྟོ ཨུཔཔཛྫཏི, སཏྟསྶ ནཝསརཱིརཔཱཏུབྷཱཝོ’ཏིཨཱདཱིནི ཝིཀཔྤེཏི། སཾསཱརེ ཝིམཱུལ༹ྷོ ཡོ ཨེས –
Kathaṃ pana yo etesu vimuyhati, so tividhepete saṅkhāre karotīti ce? Cutiyā tāva vimūḷho sabbattha ‘‘khandhānaṃ bhedo maraṇa’’nti cutiṃ agaṇhanto ‘satto marati, sattassa desantarasaṅkamana’ntiādīni vikappeti. Upapāte vimūḷho sabbattha ‘‘khandhānaṃ pātubhāvo jātī’’ti upapātaṃ agaṇhanto ‘satto upapajjati, sattassa navasarīrapātubhāvo’tiādīni vikappeti. Saṃsāre vimūḷho yo esa –
‘‘ཁནྡྷཱནཉྩ པཊིཔཱཊི, དྷཱཏུཨཱཡཏནཱན ཙ།
‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;
ཨབྦོཙྪིནྣཾ ཝཏྟམཱནཱ, སཾསཱརོཏི པཝུཙྩཏཱི’’ཏི༎
Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccatī’’ti.
ཨེཝཾ ཝཎྞིཏོ སཾསཱརོ། ཏཾ ཨེཝཾ ཨགཎྷནྟོ ‘ཨཡཾ སཏྟོ ཨསྨཱ ལོཀཱ པརཾ ལོཀཾ གཙྪཏི, པརསྨཱ ལོཀཱ ཨིམཾ ལོཀཾ ཨཱགཙྪཏཱི’ཏིཨཱདཱིནི ཝིཀཔྤེཏི། སངྑཱརཱནཾ ལཀྑཎེ ཝིམཱུལ༹ྷོ སངྑཱརཱནཾ སབྷཱཝལཀྑཎཾ སཱམཉྙལཀྑཎཉྩ ཨགཎྷནྟོ སངྑཱརེ ཨཏྟཏོ ཨཏྟནིཡཏོ དྷུཝཏོ སུབྷཏོ སུཁཏོ ཙ ཝིཀཔྤེཏི། པཊིཙྩསམུཔྤནྣདྷམྨེསུ ཝིམཱུལ༹ྷོ ཨཝིཛྫཱདཱིཧི སངྑཱརཱདཱིནཾ པཝཏྟིཾ ཨགཎྷནྟོ ‘‘ཨཏྟཱ ཛཱནཱཏི ཝཱ ན ཛཱནཱཏི ཝཱ, སོ ཨེཝ ཀརོཏི ཙ ཀཱརེཏི ཙ སོ པཊིསནྡྷིཡཾ ཨུཔཔཛྫཏི, ཏསྶ ཨཎུཨིསྶརཱདཡོ ཀལལཱདིབྷཱཝེན སརཱིརཾ སཎྛཔེཏྭཱ ཨིནྡྲིཡཱནི སམྤཱདེནྟི, སོ ཨིནྡྲིཡསམྤནྣོ ཕུསཏི ཝེདིཡཏི ཏཎྷིཡཏི ཨུཔཱདིཡཏི གྷཊིཡཏི, སོ པུན བྷཝནྟརེ བྷཝཏཱི’’ཏི ཝཱ ‘‘སབྦེ སཏྟཱ ནིཡཏིསངྒཏིབྷཱཝཔརིཎཏཱ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༡.༡༦༨) ཝཱ ཝིཀཔྤེཏི། སོ ཨེཝཾ ཨཝིཛྫཱཡ ཨནྡྷཱིཀཏོ ཨེཝཾ ཝིཀཔྤེནྟོ ཡཐཱ ནཱམ ཨནྡྷོ པཐཝིཡཾ ཝིཙརནྟོ མགྒམྤི ཨམགྒམྤི ཐལམྤི ནིནྣམྤི སམམྤི ཝིསམམྤི པཊིཔཛྫཏི, ཨེཝཾ པུཉྙམྤི ཨཔུཉྙམྤི ཨཱནེཉྫམྤི སངྑཱརཾ ཨབྷིསངྑརོཏཱིཏི། ཏེནེཏཾ ཝུཙྩཏི –
Evaṃ vaṇṇito saṃsāro. Taṃ evaṃ agaṇhanto ‘ayaṃ satto asmā lokā paraṃ lokaṃ gacchati, parasmā lokā imaṃ lokaṃ āgacchatī’tiādīni vikappeti. Saṅkhārānaṃ lakkhaṇe vimūḷho saṅkhārānaṃ sabhāvalakkhaṇaṃ sāmaññalakkhaṇañca agaṇhanto saṅkhāre attato attaniyato dhuvato subhato sukhato ca vikappeti. Paṭiccasamuppannadhammesu vimūḷho avijjādīhi saṅkhārādīnaṃ pavattiṃ agaṇhanto ‘‘attā jānāti vā na jānāti vā, so eva karoti ca kāreti ca so paṭisandhiyaṃ upapajjati, tassa aṇuissarādayo kalalādibhāvena sarīraṃ saṇṭhapetvā indriyāni sampādenti, so indriyasampanno phusati vediyati taṇhiyati upādiyati ghaṭiyati, so puna bhavantare bhavatī’’ti vā ‘‘sabbe sattā niyatisaṅgatibhāvapariṇatā’’ti (dī. ni. 1.168) vā vikappeti. So evaṃ avijjāya andhīkato evaṃ vikappento yathā nāma andho pathaviyaṃ vicaranto maggampi amaggampi thalampi ninnampi samampi visamampi paṭipajjati, evaṃ puññampi apuññampi āneñjampi saṅkhāraṃ abhisaṅkharotīti. Tenetaṃ vuccati –
ཡཐཱཔི ནཱམ ཛཙྩནྡྷོ, ནརོ ཨཔརིནཱཡཀོ།
Yathāpi nāma jaccandho, naro aparināyako;
ཨེཀདཱ ཡཱཏི མགྒེན, ཀུམྨགྒེནཱཔི ཨེཀདཱ༎
Ekadā yāti maggena, kummaggenāpi ekadā.
སཾསཱརེ སཾསརཾ བཱལོ, ཏཐཱ ཨཔརིནཱཡཀོ།
Saṃsāre saṃsaraṃ bālo, tathā aparināyako;
ཀརོཏི ཨེཀདཱ པུཉྙཾ, ཨཔུཉྙམཔི ཨེཀདཱ༎
Karoti ekadā puññaṃ, apuññamapi ekadā.
ཡདཱ ཉཏྭཱ ཙ སོ དྷམྨཾ, སཙྩཱནི ཨབྷིསམེསྶཏི།
Yadā ñatvā ca so dhammaṃ, saccāni abhisamessati;
ཏདཱ ཨཝིཛྫཱུཔསམཱ, ཨུཔསནྟོ ཙརིསྶཏཱིཏི༎
Tadā avijjūpasamā, upasanto carissatīti.
ཨཡཾ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱཏི པདསྨིཾ ཝིཏྠཱརཀཐཱ།
Ayaṃ avijjāpaccayā saṅkhārāti padasmiṃ vitthārakathā.
ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཔདནིདྡེསོ།
Avijjāpaccayā saṅkhārapadaniddeso.
ཝིཉྙཱཎཔདནིདྡེསོ
Viññāṇapadaniddeso
༢༢༧. སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎཔདནིདྡེསེ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎནྟིཨཱདཱིསུ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཾ ཀུསལཝིཔཱཀཾ ཨཀུསལཝིཔཱཀནྟི དུཝིདྷཾ ཧོཏི། ཏཐཱ སོཏགྷཱནཛིཝ྄ཧཱཀཱཡཝིཉྙཱཎཱནི། མནོཝིཉྙཱཎཾ པན ཀུསལཱཀུསལཝིཔཱཀཱ དྭེ མནོདྷཱཏུཡོ, ཏིསྶོ ཨཧེཏུཀམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུཡོ, ཨཊྛ སཧེཏུཀཱནི ཀཱམཱཝཙརཝིཔཱཀཙིཏྟཱནི, པཉྩ རཱུཔཱཝཙརཱནི, ཙཏྟཱརི ཨརཱུཔཱཝཙརཱནཱིཏི བཱཝཱིསཏིཝིདྷཾ ཧོཏི། ཨིཏི ཨིམེཧི ཚཧི ཝིཉྙཱཎེཧི སབྦཱནིཔི བཱཏྟིཾས ལོཀིཡཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནི སངྒཧིཏཱནི ཧོནྟི། ལོཀུཏྟརཱནི པན ཝཊྚཀཐཱཡཾ ན ཡུཛྫནྟཱིཏི ན གཧིཏཱནི།
227. Saṅkhārapaccayā viññāṇapadaniddese cakkhuviññāṇantiādīsu cakkhuviññāṇaṃ kusalavipākaṃ akusalavipākanti duvidhaṃ hoti. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇāni. Manoviññāṇaṃ pana kusalākusalavipākā dve manodhātuyo, tisso ahetukamanoviññāṇadhātuyo, aṭṭha sahetukāni kāmāvacaravipākacittāni, pañca rūpāvacarāni, cattāri arūpāvacarānīti bāvīsatividhaṃ hoti. Iti imehi chahi viññāṇehi sabbānipi bāttiṃsa lokiyavipākaviññāṇāni saṅgahitāni honti. Lokuttarāni pana vaṭṭakathāyaṃ na yujjantīti na gahitāni.
ཏཏྠ སིཡཱ – ཀཐཾ པནེཏཾ ཛཱནིཏབྦཾ ‘ཨིདཾ ཝུཏྟཔྤཀཱརཾ ཝིཉྙཱཎཾ སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཧོཏཱི’ཏི? ཨུཔཙིཏཀམྨཱབྷཱཝེ ཝིཔཱཀཱབྷཱཝཏོ། ཝིཔཱཀཉྷེཏཾ, ཝིཔཱཀཉྩ ན ཨུཔཙིཏཀམྨཱབྷཱཝེ ཨུཔྤཛྫཏི། ཡདི ཨུཔྤཛྫེཡྻ, སབྦེསཾ སབྦཝིཔཱཀཱནི ཨུཔྤཛྫེཡྻུཾ; ན ཙ ཨུཔྤཛྫནྟཱིཏི ཛཱནིཏབྦམེཏཾ – ‘སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཨིདཾ ཝིཉྙཱཎཾ ཧོཏཱི’ཏི།
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘idaṃ vuttappakāraṃ viññāṇaṃ saṅkhārapaccayā hotī’ti? Upacitakammābhāve vipākābhāvato. Vipākañhetaṃ, vipākañca na upacitakammābhāve uppajjati. Yadi uppajjeyya, sabbesaṃ sabbavipākāni uppajjeyyuṃ; na ca uppajjantīti jānitabbametaṃ – ‘saṅkhārapaccayā idaṃ viññāṇaṃ hotī’ti.
ཀཏརསངྑཱརཔཙྩཡཱ ཀཏརཝིཉྙཱཎནྟི ཙེ? ཀཱམཱཝཙརཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརཔཙྩཡཱ ཏཱཝ ཀུསལཝིཔཱཀཱནི པཉྩ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱདཱིནི, མནོཝིཉྙཱཎེ ཨེཀཱ མནོདྷཱཏུ, དྭེ མནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུཡོ, ཨཊྛ ཀཱམཱཝཙརམཧཱཝིཔཱཀཱནཱིཏི སོལ༹ས། ཡཐཱཧ –
Katarasaṅkhārapaccayā kataraviññāṇanti ce? Kāmāvacarapuññābhisaṅkhārapaccayā tāva kusalavipākāni pañca cakkhuviññāṇādīni, manoviññāṇe ekā manodhātu, dve manoviññāṇadhātuyo, aṭṭha kāmāvacaramahāvipākānīti soḷasa. Yathāha –
‘‘ཀཱམཱཝཙརསྶ ཀུསལསྶ ཀམྨསྶ ཀཏཏྟཱ ཨུཔཙིཏཏྟཱ ཝིཔཱཀཾ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཾ ཨུཔྤནྣཾ ཧོཏི། ཏཐཱ སོཏགྷཱནཛིཝ྄ཧཱཀཱཡཝིཉྙཱཎཾ ཨུཔྤནྣཾ ཧོཏི, ཝིཔཱཀཱ མནོདྷཱཏུ ཨུཔྤནྣཱ ཧོཏི, མནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུ ཨུཔྤནྣཱ ཧོཏི སོམནསྶསཧགཏཱ, མནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུ ཨུཔྤནྣཱ ཧོཏི ཨུཔེཀྑཱསཧགཏཱ, མནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུ ཨུཔྤནྣཱ ཧོཏི སོམནསྶསཧགཏཱ ཉཱཎསམྤཡུཏྟཱ, སོམནསྶསཧགཏཱ ཉཱཎསམྤཡུཏྟཱ སསངྑཱརེན, སོམནསྶསཧགཏཱ ཉཱཎཝིཔྤཡུཏྟཱ, སོམནསྶསཧགཏཱ ཉཱཎཝིཔྤཡུཏྟཱ སསངྑཱརེན, ཨུཔེཀྑཱསཧགཏཱ ཉཱཎསམྤཡུཏྟཱ, ཨུཔེཀྑཱསཧགཏཱ ཉཱཎསམྤཡུཏྟཱ སསངྑཱརེན, ཨུཔེཀྑཱསཧགཏཱ ཉཱཎཝིཔྤཡུཏྟཱ, ཨུཔེཀྑཱསཧགཏཱ ཉཱཎཝིཔྤཡུཏྟཱ སསངྑཱརེནཱ’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༤༣༡, ༤༩༨)།
‘‘Kāmāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppannaṃ hoti. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇaṃ uppannaṃ hoti, vipākā manodhātu uppannā hoti, manoviññāṇadhātu uppannā hoti somanassasahagatā, manoviññāṇadhātu uppannā hoti upekkhāsahagatā, manoviññāṇadhātu uppannā hoti somanassasahagatā ñāṇasampayuttā, somanassasahagatā ñāṇasampayuttā sasaṅkhārena, somanassasahagatā ñāṇavippayuttā, somanassasahagatā ñāṇavippayuttā sasaṅkhārena, upekkhāsahagatā ñāṇasampayuttā, upekkhāsahagatā ñāṇasampayuttā sasaṅkhārena, upekkhāsahagatā ñāṇavippayuttā, upekkhāsahagatā ñāṇavippayuttā sasaṅkhārenā’’ti (dha. sa. 431, 498).
རཱུཔཱཝཙརཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརཔཙྩཡཱ པན པཉྩ རཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀཱནི། ཡཐཱཧ –
Rūpāvacarapuññābhisaṅkhārapaccayā pana pañca rūpāvacaravipākāni. Yathāha –
‘‘ཏསྶེཝ རཱུཔཱཝཙརསྶ ཀུསལསྶ ཀམྨསྶ ཀཏཏྟཱ ཨུཔཙིཏཏྟཱ ཝིཔཱཀཾ ཝིཝིཙྩེཝ ཀཱམེཧི…པེ॰… པཋམཾ ཛྷཱནཾ…པེ॰… པཉྩམཾ ཛྷཱནཾ ཨུཔསམྤཛྫ ཝིཧརཏཱི’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༤༩༩)།
‘‘Tasseva rūpāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti (dha. sa. 499).
ཨེཝཾ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཔཙྩཡཱ ཨེཀཝཱིསཏིཝིདྷཾ ཝིཉྙཱཎཾ ཧོཏི།
Evaṃ puññābhisaṅkhārapaccayā ekavīsatividhaṃ viññāṇaṃ hoti.
ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརཔཙྩཡཱ པན ཨཀུསལཝིཔཱཀཱནི པཉྩ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱདཱིནི, ཨེཀཱ མནོདྷཱཏུ, ཨེཀཱ མནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏཱུཏི ཨེཝཾ སཏྟཝིདྷཾ ཝིཉྙཱཎཾ ཧོཏི། ཡཐཱཧ –
Apuññābhisaṅkhārapaccayā pana akusalavipākāni pañca cakkhuviññāṇādīni, ekā manodhātu, ekā manoviññāṇadhātūti evaṃ sattavidhaṃ viññāṇaṃ hoti. Yathāha –
‘‘ཨཀུསལསྶ ཀམྨསྶ ཀཏཏྟཱ ཨུཔཙིཏཏྟཱ ཝིཔཱཀཾ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཾ ཨུཔྤནྣཾ ཧོཏི། ཏཐཱ སོཏགྷཱནཛིཝ྄ཧཱཀཱཡཝིཉྙཱཎཾ , ཝིཔཱཀཱ མནོདྷཱཏུ, ཝིཔཱཀཱ མནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུ ཨུཔྤནྣཱ ཧོཏཱི’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༥༥༦)།
‘‘Akusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppannaṃ hoti. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇaṃ , vipākā manodhātu, vipākā manoviññāṇadhātu uppannā hotī’’ti (dha. sa. 556).
ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརཔཙྩཡཱ པན ཙཏྟཱརི ཨརཱུཔཝིཔཱཀཱནཱིཏི ཨེཝཾ ཙཏུབྦིདྷཾ ཝིཉྙཱཎཾ ཧོཏཱིཏི། ཡཐཱཧ –
Āneñjābhisaṅkhārapaccayā pana cattāri arūpavipākānīti evaṃ catubbidhaṃ viññāṇaṃ hotīti. Yathāha –
‘‘ཏསྶེཝ ཨརཱུཔཱཝཙརསྶ ཀུསལསྶ ཀམྨསྶ ཀཏཏྟཱ ཨུཔཙིཏཏྟཱ ཝིཔཱཀཾ སབྦསོ རཱུཔསཉྙཱནཾ སམཏིཀྐམཱ ཨཱཀཱསཱནཉྩཱཡཏནསཉྙཱསཧགཏཾ…པེ॰… ཝིཉྙཱཎཉྩཱཡཏནསཉྙཱསཧགཏཾ…པེ॰… ཨཱཀིཉྩཉྙཱཡཏནསཉྙཱསཧགཏཾ…པེ॰… ནེཝསཉྙཱནཱསཉྙཱཡཏནསཉྙཱསཧགཏཾ སུཁསྶ ཙ པཧཱནཱ…པེ॰… ཙཏུཏྠཾ ཛྷཱནཾ ཨུཔསམྤཛྫ ཝིཧརཏཱི’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༥༠༡)།
‘‘Tasseva arūpāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ…pe… viññāṇañcāyatanasaññāsahagataṃ…pe… ākiñcaññāyatanasaññāsahagataṃ…pe… nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti (dha. sa. 501).
ཨེཝཾ ཡཾ སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎཾ ཧོཏི, ཏཾ ཉཏྭཱ ཨིདཱནིསྶ ཨེཝཾ པཝཏྟི ཝེདིཏབྦཱ – སབྦམེཝ ཧི ཨིདཾ པཝཏྟིཔཊིསནྡྷིཝསེན དྭིདྷཱ པཝཏྟཏི། ཏཏྠ དྭེ པཉྩཝིཉྙཱཎཱནི, དྭེ མནོདྷཱཏུཡོ, སོམནསྶསཧགཏཱཧེཏུཀམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏཱུཏི ཨིམཱནི ཏེརས པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ པཝཏྟིཡཾཡེཝ པཝཏྟནྟི། སེསཱནི ཨེཀཱུནཝཱིསཏི ཏཱིསུ བྷཝེསུ ཡཐཱནུརཱུཔཾ པཝཏྟིཡམྤི པཊིསནྡྷིཡམྤི པཝཏྟནྟི།
Evaṃ yaṃ saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ hoti, taṃ ñatvā idānissa evaṃ pavatti veditabbā – sabbameva hi idaṃ pavattipaṭisandhivasena dvidhā pavattati. Tattha dve pañcaviññāṇāni, dve manodhātuyo, somanassasahagatāhetukamanoviññāṇadhātūti imāni terasa pañcavokārabhave pavattiyaṃyeva pavattanti. Sesāni ekūnavīsati tīsu bhavesu yathānurūpaṃ pavattiyampi paṭisandhiyampi pavattanti.
ཀཐཾ? ཀུསལཝིཔཱཀཱནི ཏཱཝ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱདཱིནི པཉྩ ཀུསལཝིཔཱཀེན ཝཱ ཨཀུསལཝིཔཱཀེན ཝཱ ནིབྦཏྟསྶ ཡཐཱཀྐམཾ པརིཔཱཀམུཔགཏིནྡྲིཡསྶ ཙཀྑཱདཱིནཾ ཨཱཔཱཐགཏཾ ཨིཊྛཾ ཝཱ ཨིཊྛམཛ྄ཛྷཏྟཾ ཝཱ རཱུཔཱདིཨཱརམྨཎཾ ཨཱརབྦྷ ཙཀྑཱདིཔསཱདཾ ནིསྶཱཡ དསྶནསཝནགྷཱཡནསཱཡནཕུསནཀིཙྩཾ སཱདྷཡམཱནཱནི པཝཏྟནྟི། ཏཐཱ ཨཀུསལཝིཔཱཀཱནི པཉྩ། ཀེཝལཉྷི ཏེསཾ ཨནིཊྛཾ ཨནིཊྛམཛ྄ཛྷཏྟཾ ཝཱ རཱུཔཱདིཨཱརམྨཎཾ ཧོཏི, ཨཡམེཝ ཝིསེསོ། དསཱཔི ཙེཏཱནི ནིཡཏདྭཱརཱརམྨཎཝཏྠུཊྛཱནཱནི ནིཡཏཀིཙྩཱནེཝ ཙ བྷཝནྟི།
Kathaṃ? Kusalavipākāni tāva cakkhuviññāṇādīni pañca kusalavipākena vā akusalavipākena vā nibbattassa yathākkamaṃ paripākamupagatindriyassa cakkhādīnaṃ āpāthagataṃ iṭṭhaṃ vā iṭṭhamajjhattaṃ vā rūpādiārammaṇaṃ ārabbha cakkhādipasādaṃ nissāya dassanasavanaghāyanasāyanaphusanakiccaṃ sādhayamānāni pavattanti. Tathā akusalavipākāni pañca. Kevalañhi tesaṃ aniṭṭhaṃ aniṭṭhamajjhattaṃ vā rūpādiārammaṇaṃ hoti, ayameva viseso. Dasāpi cetāni niyatadvārārammaṇavatthuṭṭhānāni niyatakiccāneva ca bhavanti.
ཏཏོ ཀུསལཝིཔཱཀཱནཾ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱདཱིནཾ ཨནནྟརཾ ཀུསལཝིཔཱཀམནོདྷཱཏུ ཏེསཉྙེཝ ཨཱརམྨཎམཱརབྦྷ ཧདཡཝཏྠུཾ ནིསྶཱཡ སམྤཊིཙྪནཀིཙྩཾ སཱདྷཡམཱནཱ པཝཏྟཏི། ཏཐཱ ཨཀུསལཝིཔཱཀཱནཾ ཨནནྟརཾ ཨཀུསལཝིཔཱཀཱ ། ཨིདཉྩ པན དྭཡཾ ཨནིཡཏདྭཱརཱརམྨཎཾ ནིཡཏཝཏྠུཊྛཱནཾ ནིཡཏཀིཙྩཉྩ ཧོཏི།
Tato kusalavipākānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ anantaraṃ kusalavipākamanodhātu tesaññeva ārammaṇamārabbha hadayavatthuṃ nissāya sampaṭicchanakiccaṃ sādhayamānā pavattati. Tathā akusalavipākānaṃ anantaraṃ akusalavipākā . Idañca pana dvayaṃ aniyatadvārārammaṇaṃ niyatavatthuṭṭhānaṃ niyatakiccañca hoti.
སོམནསྶསཧགཏཱ པན ཨཧེཏུཀམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུ ཀུསལཝིཔཱཀམནོདྷཱཏུཡཱ ཨནནྟརཾ ཏསྶཱ ཨེཝ ཨཱརམྨཎཾ ཨཱརབྦྷ ཧདཡཝཏྠུཾ ནིསྶཱཡ སནྟཱིརཎཀིཙྩཾ སཱདྷཡམཱནཱ ཙ ཚསུ དྭཱརེསུ བལཝཱརམྨཎེ ཀཱམཱཝཙརསཏྟཱནཾ ཡེབྷུཡྻེན ལོབྷསམྤཡུཏྟཛཝནཱཝསཱནེ བྷཝངྒཝཱིཐིཾ པཙྪིནྡིཏྭཱ ཛཝནེན གཧིཏཱརམྨཎེ ཏདཱརམྨཎཝསེན ཙ སཀིཾ ཝཱ དྭིཀྑཏྟུཾ ཝཱ པཝཏྟཏི། ཙིཏྟཔྤཝཏྟིགཎནཱཡཾ པན སབྦདྭཱརེསུ ཏདཱརམྨཎེ དྭེ ཨེཝ ཙིཏྟཝཱརཱ ཨཱགཏཱ། ཨིདཾ པན ཙིཏྟཾ ཏདཱརམྨཎནྟི ཙ པིཊྛིབྷཝངྒནྟི ཙཱཏི དྭེ ནཱམཱནི ལབྷཏི, ཨནིཡཏདྭཱརཱརམྨཎཾ ནིཡཏཝཏྠུཀཾ ཨནིཡཏཊྛཱནཀིཙྩཉྩ ཧོཏཱིཏི། ཨེཝཾ ཏཱཝ ཏེརས པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ པཝཏྟིཡཾཡེཝ པཝཏྟནྟཱིཏི ཝེདིཏབྦཱནི། སེསེསུ ཨེཀཱུནཝཱིསཏིཡཱ ཙིཏྟེསུ ན ཀིཉྩི ཨཏྟནོ ཨནུརཱུཔཱཡ པཊིསནྡྷིཡཱ ན པཝཏྟཏི།
Somanassasahagatā pana ahetukamanoviññāṇadhātu kusalavipākamanodhātuyā anantaraṃ tassā eva ārammaṇaṃ ārabbha hadayavatthuṃ nissāya santīraṇakiccaṃ sādhayamānā ca chasu dvāresu balavārammaṇe kāmāvacarasattānaṃ yebhuyyena lobhasampayuttajavanāvasāne bhavaṅgavīthiṃ pacchinditvā javanena gahitārammaṇe tadārammaṇavasena ca sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā pavattati. Cittappavattigaṇanāyaṃ pana sabbadvāresu tadārammaṇe dve eva cittavārā āgatā. Idaṃ pana cittaṃ tadārammaṇanti ca piṭṭhibhavaṅganti cāti dve nāmāni labhati, aniyatadvārārammaṇaṃ niyatavatthukaṃ aniyataṭṭhānakiccañca hotīti. Evaṃ tāva terasa pañcavokārabhave pavattiyaṃyeva pavattantīti veditabbāni. Sesesu ekūnavīsatiyā cittesu na kiñci attano anurūpāya paṭisandhiyā na pavattati.
པཝཏྟིཡཾ པན ཀུསལཱཀུསལཝིཔཱཀཱ ཏཱཝ དྭེ ཨཧེཏུཀམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུཡོ པཉྩདྭཱརེ ཀུསལཱཀུསལཝིཔཱཀམནོདྷཱཏཱུནཾ ཨནནྟརཾ སནྟཱིརཎཀིཙྩཾ , ཚསུ དྭཱརེསུ པུབྦེ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཏདཱརམྨཎཀིཙྩཾ, ཨཏྟནཱ དིནྣཔཊིསནྡྷིཏོ ཨུདྡྷཾ ཨསཏི བྷཝངྒུཔཙྪེདཀེ ཙིཏྟུཔྤཱདེ བྷཝངྒཀིཙྩཾ, ཨནྟེ ཙུཏིཀིཙྩཉྩཱཏི ཙཏྟཱརི ཀིཙྩཱནི སཱདྷཡམཱནཱ ནིཡཏཝཏྠུཀཱ ཨནིཡཏདྭཱརཱརམྨཎཊྛཱནཀིཙྩཱ ཧུཏྭཱ པཝཏྟནྟི།
Pavattiyaṃ pana kusalākusalavipākā tāva dve ahetukamanoviññāṇadhātuyo pañcadvāre kusalākusalavipākamanodhātūnaṃ anantaraṃ santīraṇakiccaṃ , chasu dvāresu pubbe vuttanayeneva tadārammaṇakiccaṃ, attanā dinnapaṭisandhito uddhaṃ asati bhavaṅgupacchedake cittuppāde bhavaṅgakiccaṃ, ante cutikiccañcāti cattāri kiccāni sādhayamānā niyatavatthukā aniyatadvārārammaṇaṭṭhānakiccā hutvā pavattanti.
ཨཊྛ ཀཱམཱཝཙརསཧེཏུཀཙིཏྟཱནི པཝཏྟིཡཾ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཚསུ དྭཱརེསུ ཏདཱརམྨཎཀིཙྩཾ, ཨཏྟནཱ དིནྣཔཊིསནྡྷིཏོ ཨུདྡྷཾ ཨསཏི བྷཝངྒུཔཙྪེདཀེ ཙིཏྟུཔྤཱདེ བྷཝངྒཀིཙྩཾ, ཨནྟེ ཙུཏིཀིཙྩཉྩཱཏི ཏཱིཎི ཀིཙྩཱནི སཱདྷཡམཱནཱནི ནིཡཏཝཏྠུཀཱནི ཨནིཡཏདྭཱརཱརམྨཎཊྛཱནཀིཙྩཱནི ཧུཏྭཱ པཝཏྟནྟི།
Aṭṭha kāmāvacarasahetukacittāni pavattiyaṃ vuttanayeneva chasu dvāresu tadārammaṇakiccaṃ, attanā dinnapaṭisandhito uddhaṃ asati bhavaṅgupacchedake cittuppāde bhavaṅgakiccaṃ, ante cutikiccañcāti tīṇi kiccāni sādhayamānāni niyatavatthukāni aniyatadvārārammaṇaṭṭhānakiccāni hutvā pavattanti.
པཉྩ རཱུཔཱཝཙརཱནི ཙཏྟཱརི ཙ ཨརཱུཔཱཝཙརཱནི ཨཏྟནཱ དིནྣཔཊིསནྡྷིཏོ ཨུདྡྷཾ ཨསཏི བྷཝངྒུཔཙྪེདཀེ ཙིཏྟུཔྤཱདེ བྷཝངྒཀིཙྩཾ, ཨནྟེ ཙུཏིཀིཙྩཉྩཱཏི ཀིཙྩདྭཡཾ སཱདྷཡམཱནཱནི པཝཏྟནྟི། ཏེསུ རཱུཔཱཝཙརཱནི ནིཡཏཝཏྠཱརམྨཎཱནི ཨནིཡཏཊྛཱནཀིཙྩཱནི, ཨིཏརཱནི ཨཝཏྠུཀཱནི ནིཡཏཱརམྨཎཱནི ཨནིཡཏཊྛཱནཀིཙྩཱནི ཧུཏྭཱ པཝཏྟནྟཱིཏི། ཨེཝཾ ཏཱཝ བཱཏྟིཾསཝིདྷམྤི ཝིཉྙཱཎཾ པཝཏྟིཡཾ སངྑཱརཔཙྩཡཱ པཝཏྟཏི། ཏཏྲསྶ ཏེ ཏེ སངྑཱརཱ ཀམྨཔཙྩཡེན ཙ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན ཙ པཙྩཡཱ ཧོནྟི།
Pañca rūpāvacarāni cattāri ca arūpāvacarāni attanā dinnapaṭisandhito uddhaṃ asati bhavaṅgupacchedake cittuppāde bhavaṅgakiccaṃ, ante cutikiccañcāti kiccadvayaṃ sādhayamānāni pavattanti. Tesu rūpāvacarāni niyatavatthārammaṇāni aniyataṭṭhānakiccāni, itarāni avatthukāni niyatārammaṇāni aniyataṭṭhānakiccāni hutvā pavattantīti. Evaṃ tāva bāttiṃsavidhampi viññāṇaṃ pavattiyaṃ saṅkhārapaccayā pavattati. Tatrassa te te saṅkhārā kammapaccayena ca upanissayapaccayena ca paccayā honti.
ཏཏྠ ཡཱནེཏཱནི ཨེཀཱདས ཏདཱརམྨཎཙིཏྟཱནི ཝུཏྟཱནི, ཏེསུ ཨེཀམྤི རཱུཔཱརཱུཔབྷཝེ ཏདཱརམྨཎཾ ཧུཏྭཱ ན པཝཏྟཏི། ཀསྨཱ? བཱིཛཱབྷཱཝཱ། ཏཏྠ ཧི ཀཱམཱཝཙརཝིཔཱཀསངྑཱཏཾ པཊིསནྡྷིབཱིཛཾ ནཏྠི, ཡཾ རཱུཔཱདཱིསུ ཨཱརམྨཎེསུ པཝཏྟིཡཾ ཏསྶ ཛནཀཾ བྷཝེཡྻ། ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱདཱིནམྤི རཱུཔབྷཝེ ཨབྷཱཝོ ཨཱཔཛྫཏཱིཏི ཙེ? ན; ཨིནྡྲིཡཔྤཝཏྟིཨཱནུབྷཱཝཏོ དྭཱརཝཱིཐིབྷེདེ ཙིཏྟནིཡམཏོ ཙ།
Tattha yānetāni ekādasa tadārammaṇacittāni vuttāni, tesu ekampi rūpārūpabhave tadārammaṇaṃ hutvā na pavattati. Kasmā? Bījābhāvā. Tattha hi kāmāvacaravipākasaṅkhātaṃ paṭisandhibījaṃ natthi, yaṃ rūpādīsu ārammaṇesu pavattiyaṃ tassa janakaṃ bhaveyya. Cakkhuviññāṇādīnampi rūpabhave abhāvo āpajjatīti ce? Na; indriyappavattiānubhāvato dvāravīthibhede cittaniyamato ca.
ཡཐཱ ཙེཏཾ ཏདཱརམྨཎཾ ཨེཀནྟེན རཱུཔཱརཱུཔབྷཝེ ནཔྤཝཏྟཏི ཏཐཱ སབྦེཔི ཨཀཱམཱཝཙརེ དྷམྨེ ནཱནུབནྡྷཏི། ཀསྨཱ? ཨཛནཀཏྟཱ ཙེཝ ཛནཀསྶ ཙ ཨསདིསཏྟཱ། ཏཉྷི ཡཐཱ ནཱམ གེཧཱ ནིཀྑམིཏྭཱ བཧི གནྟུཀཱམོ ཏརུཎདཱརཀོ ཨཏྟནོ ཛནཀཾ པིཏརཾ ཝཱ ཨཉྙཾ ཝཱ པིཏུསདིསཾ ཧིཏཀཱམཾ ཉཱཏིཾ ཨངྒུལིཡཾ གཧེཏྭཱ ཨནུབནྡྷཏི, ན ཨཉྙཾ རཱཛཔུརིསཱདིཾ, ཏཐཱ ཨེཏམྤི བྷཝངྒཱརམྨཎཏོ བཧི ནིཀྑམིཏུཀཱམཾ སབྷཱགཏཱཡ ཨཏྟནོ ཛནཀཾ པིཏརཾ ཝཱ པིཏུསདིསཾ ཝཱ ཀཱམཱཝཙརཛཝནམེཝ ཨནུབནྡྷཏི, ན ཨཉྙཾ མཧགྒཏཾ ཨནུཏྟརཾ ཝཱ།
Yathā cetaṃ tadārammaṇaṃ ekantena rūpārūpabhave nappavattati tathā sabbepi akāmāvacare dhamme nānubandhati. Kasmā? Ajanakattā ceva janakassa ca asadisattā. Tañhi yathā nāma gehā nikkhamitvā bahi gantukāmo taruṇadārako attano janakaṃ pitaraṃ vā aññaṃ vā pitusadisaṃ hitakāmaṃ ñātiṃ aṅguliyaṃ gahetvā anubandhati, na aññaṃ rājapurisādiṃ, tathā etampi bhavaṅgārammaṇato bahi nikkhamitukāmaṃ sabhāgatāya attano janakaṃ pitaraṃ vā pitusadisaṃ vā kāmāvacarajavanameva anubandhati, na aññaṃ mahaggataṃ anuttaraṃ vā.
ཡཐཱ ཙེཏཾ མཧགྒཏལོཀུཏྟརེ དྷམྨེ ནཱནུབནྡྷཏི, ཏཐཱ ཡདཱ ཨེཏེ ཀཱམཱཝཙརདྷམྨཱཔི མཧགྒཏཱརམྨཎཱ ཧུཏྭཱ པཝཏྟནྟི ཏདཱ ཏེཔི ནཱནུབནྡྷཏི། ཀསྨཱ? ཨཔརིཙིཏདེསཏྟཱ ཨཙྩནྟཔརིཏྟཱརམྨཎཏྟཱ ཙ། ཏཉྷི ཡཐཱ པིཏརཾ ཝཱ པིཏུསདིསཾ ཝཱ ཉཱཏིཾ ཨནུབནྡྷནྟོཔི ཏརུཎདཱརཀོ གྷརདྭཱརཨནྟརཝཱིཐིཙཏུཀྐཱདིམྷི པརིཙིཏེཡེཝ དེསེ ཨནུབནྡྷཏི, ན ཨརཉྙཾ ཝཱ ཡུདྡྷབྷཱུམིཾ ཝཱ གཙྪནྟཾ; ཨེཝཾ ཀཱམཱཝཙརདྷམྨེ ཨནུབནྡྷནྟམྤི ཨམཧགྒཏཱདིམྷི པརིཙིཏེཡེཝ དེསེ པཝཏྟམཱནེ དྷམྨེ ཨནུབནྡྷཏི, ན མཧགྒཏལོཀུཏྟརདྷམྨེ ཨཱརབྦྷ པཝཏྟམཱནེཏི།
Yathā cetaṃ mahaggatalokuttare dhamme nānubandhati, tathā yadā ete kāmāvacaradhammāpi mahaggatārammaṇā hutvā pavattanti tadā tepi nānubandhati. Kasmā? Aparicitadesattā accantaparittārammaṇattā ca. Tañhi yathā pitaraṃ vā pitusadisaṃ vā ñātiṃ anubandhantopi taruṇadārako gharadvāraantaravīthicatukkādimhi pariciteyeva dese anubandhati, na araññaṃ vā yuddhabhūmiṃ vā gacchantaṃ; evaṃ kāmāvacaradhamme anubandhantampi amahaggatādimhi pariciteyeva dese pavattamāne dhamme anubandhati, na mahaggatalokuttaradhamme ārabbha pavattamāneti.
ཡསྨཱ ཙསྶ ‘‘སབྦོ ཀཱམཱཝཙརཝིཔཱཀོ ཀིརིཡམནོདྷཱཏུ ཀིརིཡཨཧེཏུཀམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུ སོམནསྶསཧགཏཱ ཨིམེ དྷམྨཱ པརིཏྟཱརམྨཎཱ’’ཏི ཨེཝཾ ཨཙྩནྟཔརིཏྟམེཝ ཨཱརམྨཎཾ ཝུཏྟཾ, ཏསྨཱཔེཏཾ མཧགྒཏལོཀུཏྟརཱརམྨཎེ ཀཱམཱཝཙརདྷམྨེཔི ནཱནུབནྡྷཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ།
Yasmā cassa ‘‘sabbo kāmāvacaravipāko kiriyamanodhātu kiriyaahetukamanoviññāṇadhātu somanassasahagatā ime dhammā parittārammaṇā’’ti evaṃ accantaparittameva ārammaṇaṃ vuttaṃ, tasmāpetaṃ mahaggatalokuttarārammaṇe kāmāvacaradhammepi nānubandhatīti veditabbaṃ.
ཀིཾ ཝཱ ཨིམཱཡ ཡུཏྟིཀཐཱཡ? ཨཊྛཀཐཱཡཉྷི ཨེཀནྟེནེཝ ཝུཏྟཾ – ཨེཀཱདས ཏདཱརམྨཎཙིཏྟཱནི ནཱམགོཏྟཾ ཨཱརབྦྷ ཛཝནེ ཛཝིཏེ ཏདཱརམྨཎཾ ན གཎྷནྟི། པཎྞཏྟིཾ ཨཱརབྦྷ ཛཝནེ ཛཝིཏེ ཏདཱརམྨཎཾ ན ལབྦྷཏི། ཏིལཀྑཎཱརམྨཎིཀཝིཔསྶནཱཡ ཏདཱརམྨཎཾ ན ལབྦྷཏི། ཝུཊྛཱནགཱམིནིཡཱ བལཝཝིཔསྶནཱཡ ཏདཱརམྨཎཾ ན ལབྦྷཏི། རཱུཔཱརཱུཔདྷམྨེ ཨཱརབྦྷ ཛཝནེ ཛཝིཏེ ཏདཱརམྨཎཾ ན ལབྦྷཏི། མིཙྪཏྟནིཡཏདྷམྨེསུ ཏདཱརམྨཎཾ ན ལབྦྷཏི། སམྨཏྟནིཡཏདྷམྨེསུ ཏདཱརམྨཎཾ ན ལབྦྷཏི། ལོཀུཏྟརདྷམྨེ ཨཱརབྦྷ ཛཝནེ ཛཝིཏེ ཏདཱརམྨཎཾ ན ལབྦྷཏི། ཨབྷིཉྙཱཉཱཎཾ ཨཱརབྦྷ ཛཝནེ ཛཝིཏེ ཏདཱརམྨཎཾ ན ལབྦྷཏི། པཊིསམྦྷིདཱཉཱཎཾ ཨཱརབྦྷ ཛཝནེ ཛཝིཏེ ཏདཱརམྨཎཾ ན ལབྦྷཏི། ཀཱམཱཝཙརེ དུབྦལཱརམྨཎེ ཏདཱརམྨཎཾ ན ལབྦྷཏི, ཚསུ དྭཱརེསུ བལཝཱརམྨཎེ ཨཱཔཱཐགཏེཡེཝ ལབྦྷཏི, ལབྦྷམཱནཉྩ ཀཱམཱཝཙརེཡེཝ ལབྦྷཏི། རཱུཔཱརཱུཔབྷཝེ ཏདཱརམྨཎཾ ནཱམ ནཏྠཱིཏི།
Kiṃ vā imāya yuttikathāya? Aṭṭhakathāyañhi ekanteneva vuttaṃ – ekādasa tadārammaṇacittāni nāmagottaṃ ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ na gaṇhanti. Paṇṇattiṃ ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ na labbhati. Tilakkhaṇārammaṇikavipassanāya tadārammaṇaṃ na labbhati. Vuṭṭhānagāminiyā balavavipassanāya tadārammaṇaṃ na labbhati. Rūpārūpadhamme ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ na labbhati. Micchattaniyatadhammesu tadārammaṇaṃ na labbhati. Sammattaniyatadhammesu tadārammaṇaṃ na labbhati. Lokuttaradhamme ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ na labbhati. Abhiññāñāṇaṃ ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ na labbhati. Paṭisambhidāñāṇaṃ ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ na labbhati. Kāmāvacare dubbalārammaṇe tadārammaṇaṃ na labbhati, chasu dvāresu balavārammaṇe āpāthagateyeva labbhati, labbhamānañca kāmāvacareyeva labbhati. Rūpārūpabhave tadārammaṇaṃ nāma natthīti.
ཡཾ པན ཝུཏྟཾ ‘‘སེསེསུ ཨེཀཱུནཝཱིསཏིཡཱ ཙིཏྟེསུ ན ཀིཉྩི ཨཏྟནོ ཨནུརཱུཔཱཡ པཊིསནྡྷིཡཱ ན པཝཏྟཏཱི’’ཏི, ཏཾ ཨཏིསཾཁིཏྟཏྟཱ དུབྦིཛཱནཾ། ཏེནསྶ ཝིཏྠཱརནཡདསྶནཏྠཾ ཝུཙྩཏི – ‘‘ཀཏི པཊིསནྡྷིཡོ? ཀཏི པཊིསནྡྷིཙིཏྟཱནི? ཀེན ཀཏྠ པཊིསནྡྷི ཧོཏི? ཀིཾ པཊིསནྡྷིཡཱ ཨཱརམྨཎ’’ནྟི?
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘sesesu ekūnavīsatiyā cittesu na kiñci attano anurūpāya paṭisandhiyā na pavattatī’’ti, taṃ atisaṃkhittattā dubbijānaṃ. Tenassa vitthāranayadassanatthaṃ vuccati – ‘‘kati paṭisandhiyo? Kati paṭisandhicittāni? Kena kattha paṭisandhi hoti? Kiṃ paṭisandhiyā ārammaṇa’’nti?
ཨསཉྙཔཊིསནྡྷིཡཱ སདྡྷིཾ ཝཱིསཏི པཊིསནྡྷིཡོ། ཝུཏྟཔྤཀཱརཱནེཝ ཨེཀཱུནཝཱིསཏི པཊིསནྡྷིཙིཏྟཱནི། ཏཏྠ ཨཀུསལཝིཔཱཀཱཡ ཨཧེཏུཀམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུཡཱ ཨཔཱཡེསུ པཊིསནྡྷི ཧོཏི, ཀུསལཝིཔཱཀཱཡ མནུསྶལོཀེ ཛཙྩནྡྷཛཱཏིབདྷིརཛཱཏིཨུམྨཏྟཀཨེལ༹མཱུགནཔུཾསཀཱདཱིནཾ། ཨཊྛཧི སཧེཏུཀམཧཱཝིཔཱཀེཧི ཀཱམཱཝཙརདེཝེསུ ཙེཝ མནུསྶེསུ ཙ པུཉྙཝནྟཱནཾ པཊིསནྡྷི ཧོཏི, པཉྩཧི རཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀེཧི རཱུཔཱིབྲཧྨལོཀེ, ཙཏཱུཧི ཨརཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀེཧི ཨརཱུཔལོཀེཏི། ཡེན ཙ ཡཏྠ པཊིསནྡྷི ཧོཏི, སཱ ཨེཝ ཏསྶཱ ཨནུརཱུཔཔཊིསནྡྷི ནཱམ།
Asaññapaṭisandhiyā saddhiṃ vīsati paṭisandhiyo. Vuttappakārāneva ekūnavīsati paṭisandhicittāni. Tattha akusalavipākāya ahetukamanoviññāṇadhātuyā apāyesu paṭisandhi hoti, kusalavipākāya manussaloke jaccandhajātibadhirajātiummattakaeḷamūganapuṃsakādīnaṃ. Aṭṭhahi sahetukamahāvipākehi kāmāvacaradevesu ceva manussesu ca puññavantānaṃ paṭisandhi hoti, pañcahi rūpāvacaravipākehi rūpībrahmaloke, catūhi arūpāvacaravipākehi arūpaloketi. Yena ca yattha paṭisandhi hoti, sā eva tassā anurūpapaṭisandhi nāma.
སངྑེཔཏོ པཊིསནྡྷིཡཱ ཏཱིཎི ཨཱརམྨཎཱནི ཧོནྟི – ཀམྨཾ, ཀམྨནིམིཏྟཾ , གཏིནིམིཏྟནྟི། ཏཏྠ ཀམྨཾ ནཱམ ཨཱཡཱུཧིཏཱ ཀུསལཱཀུསལཙེཏནཱ། ཀམྨནིམིཏྟཾ ནཱམ ཡཾ ཝཏྠུཾ ཨཱརམྨཎཾ ཀཏྭཱ ཀམྨཾ ཨཱཡཱུཧཏི། ཏཏྠ ཨཏཱིཏེ ཀཔྤཀོཊིསཏསཧསྶམཏྠཀསྨིམྤི ཀམྨེ ཀཏེ ཏསྨིཾ ཁཎེ ཀམྨཾ ཝཱ ཀམྨནིམིཏྟཾ ཝཱ ཨཱགནྟྭཱ ཨུཔཊྛཱཏི།
Saṅkhepato paṭisandhiyā tīṇi ārammaṇāni honti – kammaṃ, kammanimittaṃ , gatinimittanti. Tattha kammaṃ nāma āyūhitā kusalākusalacetanā. Kammanimittaṃ nāma yaṃ vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā kammaṃ āyūhati. Tattha atīte kappakoṭisatasahassamatthakasmimpi kamme kate tasmiṃ khaṇe kammaṃ vā kammanimittaṃ vā āgantvā upaṭṭhāti.
ཏཏྲིདཾ ཀམྨནིམིཏྟསྶ ཨུཔཊྛཱནེ ཝཏྠུ – གོཔཀསཱིཝལཱི ཀིར ནཱམ ཏཱལཔིཊྛིཀཝིཧཱརེ ཙེཏིཡཾ ཀཱརེསི། ཏསྶ མརཎམཉྩེ ནིཔནྣསྶ ཙེཏིཡཾ ཨུཔཊྛཱསི། སོ ཏདེཝ ནིམིཏྟཾ གཎྷིཏྭཱ ཀཱལཾཀཏྭཱ དེཝལོཀེ ནིབྦཏྟི། ཨཉྙཱ སམྨཱུལ༹ྷཀཱལཀིརིཡཱ ནཱམ ཧོཏི། པརམྨུཁཾ གཙྪནྟསྶ ཧི པཙྪཏོ ཏིཁིཎེན ཨསིནཱ སཱིསཾ ཚིནྡནྟི། ནིཔཛྫིཏྭཱ ནིདྡཱཡནྟསྶཱཔི ཏིཁིཎེན ཨསིནཱ སཱིསཾ ཚིནྡནྟི། ཨུདཀེ ཨོསཱིདཱཔེཏྭཱ མཱརེནྟི། ཨེཝརཱུཔེཔི ཀཱལེ ཨཉྙཏརཾ ཀམྨཾ ཝཱ ཀམྨནིམིཏྟཾ ཝཱ ཨུཔཊྛཱཏི། ཨཉྙཾ ལཧུཀམརཎཾ ནཱམ ཨཏྠི། ནིཁཱདནདཎྜཀམཏྠཀསྨིཉྷི ནིལཱིནམཀྑིཀཾ མུགྒརེན པཧརིཏྭཱ པིསནྟི། ཨེཝརཱུཔེཔི ཀཱལེ ཀམྨཾ ཝཱ ཀམྨནིམིཏྟཾ ཝཱ ཨུཔཊྛཱཏི། ཨེཝཾ པིསིཡམཱནཱཡ པན མཀྑིཀཱཡ པཋམཾ ཀཱཡདྭཱརཱཝཛྫནཾ བྷཝངྒཾ ནཱཝཊྚེཏི, མནོདྭཱརཱཝཛྫནམེཝ ཨཱཝཊྚེཏི། ཨཐ ཛཝནཾ ཛཝིཏྭཱ བྷཝངྒཾ ཨོཏརཏི། དུཏིཡཝཱརེ ཀཱཡདྭཱརཱཝཛྫནཾ བྷཝངྒཾ ཨཱཝཊྚེཏི། ཏཏོ ཀཱཡཝིཉྙཱཎཾ, སམྤཊིཙྪནཾ, སནྟཱིརཎཾ, ཝོཊྛཔནནྟི ཝཱིཐིཙིཏྟཱནི པཝཏྟནྟི། ཛཝནཾ ཛཝིཏྭཱ བྷཝངྒཾ ཨོཏརཏི། ཏཏིཡཝཱརེ མནོདྭཱརཱཝཛྫནཾ བྷཝངྒཾ ཨཱཝཊྚེཏི། ཨཐ ཛཝནཾ ཛཝིཏྭཱ བྷཝངྒཾ ཨོཏརཏི། ཨེཏསྨིཾ ཋཱནེ ཀཱལཀིརིཡཾ ཀརོཏི། ཨིདཾ ཀིམཏྠཾ ཨཱབྷཏཾ? ཨརཱུཔདྷམྨཱནཾ ཝིསཡོ ནཱམ ཨེཝཾ ལཧུཀོཏི དཱིཔནཏྠཾ།
Tatridaṃ kammanimittassa upaṭṭhāne vatthu – gopakasīvalī kira nāma tālapiṭṭhikavihāre cetiyaṃ kāresi. Tassa maraṇamañce nipannassa cetiyaṃ upaṭṭhāsi. So tadeva nimittaṃ gaṇhitvā kālaṃkatvā devaloke nibbatti. Aññā sammūḷhakālakiriyā nāma hoti. Parammukhaṃ gacchantassa hi pacchato tikhiṇena asinā sīsaṃ chindanti. Nipajjitvā niddāyantassāpi tikhiṇena asinā sīsaṃ chindanti. Udake osīdāpetvā mārenti. Evarūpepi kāle aññataraṃ kammaṃ vā kammanimittaṃ vā upaṭṭhāti. Aññaṃ lahukamaraṇaṃ nāma atthi. Nikhādanadaṇḍakamatthakasmiñhi nilīnamakkhikaṃ muggarena paharitvā pisanti. Evarūpepi kāle kammaṃ vā kammanimittaṃ vā upaṭṭhāti. Evaṃ pisiyamānāya pana makkhikāya paṭhamaṃ kāyadvārāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ nāvaṭṭeti, manodvārāvajjanameva āvaṭṭeti. Atha javanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati. Dutiyavāre kāyadvārāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ āvaṭṭeti. Tato kāyaviññāṇaṃ, sampaṭicchanaṃ, santīraṇaṃ, voṭṭhapananti vīthicittāni pavattanti. Javanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati. Tatiyavāre manodvārāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ āvaṭṭeti. Atha javanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati. Etasmiṃ ṭhāne kālakiriyaṃ karoti. Idaṃ kimatthaṃ ābhataṃ? Arūpadhammānaṃ visayo nāma evaṃ lahukoti dīpanatthaṃ.
གཏིནིམིཏྟཾ ནཱམ ནིབྦཏྟནཀཨོཀཱསེ ཨེཀོ ཝཎྞོ ཨུཔཊྛཱཏི། ཏཏྠ ནིརཡེ ཨུཔཊྛཧནྟེ ལོཧཀུམྦྷིསདིསོ ཧུཏྭཱ ཨུཔཊྛཱཏི། མནུསྶལོཀེ ཨུཔཊྛཧནྟེ མཱཏུཀུཙྪིཀམྦལཡཱནསདིསཱ ཧུཏྭཱ ཨུཔཊྛཱཏི། དེཝལོཀེ ཨུཔཊྛཧནྟེ ཀཔྤརུཀྑཝིམཱནསཡནཱདཱིནི ཨུཔཊྛཧནྟི། ཨེཝཾ ཀམྨཾ, ཀམྨནིམིཏྟཾ, གཏིནིམིཏྟནྟི སངྑེཔཏོ པཊིསནྡྷིཡཱ ཏཱིཎི ཨཱརམྨཎཱནི ཧོནྟི།
Gatinimittaṃ nāma nibbattanakaokāse eko vaṇṇo upaṭṭhāti. Tattha niraye upaṭṭhahante lohakumbhisadiso hutvā upaṭṭhāti. Manussaloke upaṭṭhahante mātukucchikambalayānasadisā hutvā upaṭṭhāti. Devaloke upaṭṭhahante kapparukkhavimānasayanādīni upaṭṭhahanti. Evaṃ kammaṃ, kammanimittaṃ, gatinimittanti saṅkhepato paṭisandhiyā tīṇi ārammaṇāni honti.
ཨཔརོ ནཡོ – པཊིསནྡྷིཡཱ ཏཱིཎི ཨཱརམྨཎཱནི ཧོནྟི? ཨཏཱིཏཾ, པཙྩུཔྤནྣཾ , ནཝཏྟབྦཉྩ། ཨསཉྙཱིཔཊིསནྡྷི ཨནཱརམྨཎཱཏི། ཏཏྠ ཝིཉྙཱཎཉྩཱཡཏནནེཝསཉྙཱནཱསཉྙཱཡཏནཔཊིསནྡྷཱིནཾ ཨཏཱིཏམེཝ ཨཱརམྨཎཾ། དསནྣཾ ཀཱམཱཝཙརཱནཾ ཨཏཱིཏཾ ཝཱ པཙྩུཔྤནྣཾ ཝཱ། སེསཱནཾ ནཝཏྟབྦཾ། ཨེཝཾ ཏཱིསུ ཨཱརམྨཎེསུ པཝཏྟམཱནཱ པན པཊིསནྡྷི ཡསྨཱ ཨཏཱིཏཱརམྨཎསྶ ཝཱ ནཝཏྟབྦཱརམྨཎསྶ ཝཱ ཙུཏིཙིཏྟསྶ ཨནནྟརམེཝ ཧོཏི། པཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཾ པན ཙུཏྟིཙིཏྟཾ ནཱམ ནཏྠི། ཏསྨཱ དྭཱིསུ ཨཱརམྨཎེསུ ཨཉྙཏརཱརམྨཎཱཡ ཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཾ ཏཱིསུ ཨཱརམྨཎེསུ ཨཉྙཏརཱརམྨཎཱཡ པཊིསནྡྷིཡཱ སུགཏིདུགྒཏིཝསེན པཝཏྟནཱཀཱརོ ཝེདིཏབྦོ།
Aparo nayo – paṭisandhiyā tīṇi ārammaṇāni honti? Atītaṃ, paccuppannaṃ , navattabbañca. Asaññīpaṭisandhi anārammaṇāti. Tattha viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanapaṭisandhīnaṃ atītameva ārammaṇaṃ. Dasannaṃ kāmāvacarānaṃ atītaṃ vā paccuppannaṃ vā. Sesānaṃ navattabbaṃ. Evaṃ tīsu ārammaṇesu pavattamānā pana paṭisandhi yasmā atītārammaṇassa vā navattabbārammaṇassa vā cuticittassa anantarameva hoti. Paccuppannārammaṇaṃ pana cutticittaṃ nāma natthi. Tasmā dvīsu ārammaṇesu aññatarārammaṇāya cutiyā anantaraṃ tīsu ārammaṇesu aññatarārammaṇāya paṭisandhiyā sugatiduggativasena pavattanākāro veditabbo.
སེཡྻཐིདཾ – ཀཱམཱཝཙརསུགཏིཡཾ ཏཱཝ ཋིཏསྶ པཱཔཀམྨིནོ པུགྒལསྶ ‘‘ཏཱནིསྶ ཏམྷི སམཡེ ཨོལམྦནྟཱི’’ཏིཨཱདིཝཙནཏོ (མ॰ ནི॰ ༣.༢༤༨) མརཎམཉྩེ ནིཔནྣསྶ ཡཐཱུཔཙིཏཾ པཱཔཀམྨཾ ཝཱ ཀམྨནིམིཏྟཾ ཝཱ མནོདྭཱརེ ཨཱཔཱཐམཱགཙྪཏི། ཏཾ ཨཱརབྦྷ ཨུཔྤནྣཱཡ ཏདཱརམྨཎཔརིཡོསཱནཱཡ སུདྡྷཱཡ ཝཱ ཛཝནཝཱིཐིཡཱ ཨནནྟརཾ བྷཝངྒཝིསཡཾ ཨཱརམྨཎཾ ཀཏྭཱ ཙུཏིཙིཏྟཾ ཨུཔྤཛྫཏི། ཏསྨིཾ ནིརུདྡྷེ ཏདེཝ ཨཱཔཱཐགཏཾ ཀམྨཾ ཝཱ ཀམྨནིམིཏྟཾ ཝཱ ཨཱརབྦྷ ཨནུཔཙྪིནྣཀིལེསབལཝིནཱམིཏཾ དུགྒཏིཔརིཡཱཔནྣཾ པཊིསནྡྷིཙིཏྟཾ ཨུཔྤཛྫཏི། ཨཡཾ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱཡ ཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱ པཊིསནྡྷི།
Seyyathidaṃ – kāmāvacarasugatiyaṃ tāva ṭhitassa pāpakammino puggalassa ‘‘tānissa tamhi samaye olambantī’’tiādivacanato (ma. ni. 3.248) maraṇamañce nipannassa yathūpacitaṃ pāpakammaṃ vā kammanimittaṃ vā manodvāre āpāthamāgacchati. Taṃ ārabbha uppannāya tadārammaṇapariyosānāya suddhāya vā javanavīthiyā anantaraṃ bhavaṅgavisayaṃ ārammaṇaṃ katvā cuticittaṃ uppajjati. Tasmiṃ niruddhe tadeva āpāthagataṃ kammaṃ vā kammanimittaṃ vā ārabbha anupacchinnakilesabalavināmitaṃ duggatipariyāpannaṃ paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayaṃ atītārammaṇāya cutiyā anantarā atītārammaṇā paṭisandhi.
ཨཔརསྶ མརཎསམཡེ ཝུཏྟཔྤཀཱརཀམྨཝསེན ནརཀཱདཱིསུ ཨགྒིཛཱལཝཎྞཱདིཀཾ དུགྒཏིནིམིཏྟཾ མནོདྭཱརེ ཨཱཔཱཐམཱགཙྪཏི། ཏསྶ དྭིཀྑཏྟུཾ བྷཝངྒེ ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ ནིརུདྡྷེ ཏཾ ཨཱརམྨཎཾ ཨཱརབྦྷ ཨེཀཾ ཨཱཝཛྫནཾ, མརཎསྶ ཨཱསནྣབྷཱཝེན མནྡཱིབྷཱུཏཝེགཏྟཱ པཉྩ ཛཝནཱནི, དྭེ ཏདཱརམྨཎཱནཱིཏི ཏཱིཎི ཝཱིཐིཙིཏྟཱནི ཨུཔྤཛྫནྟི། ཏཏོ བྷཝངྒཝིསཡཾ ཨཱརམྨཎཾ ཀཏྭཱ ཨེཀཾ ཙུཏིཙིཏྟཾ། ཨེཏྟཱཝཏཱ ཨེཀཱདས ཙིཏྟཀྑཎཱ ཨཏཱིཏཱ ཧོནྟི། ཨཐཱཝསེསཔཉྩཙིཏྟཀྑཎཱཡུཀེ ཏསྨིཾཡེཝ ཨཱརམྨཎེ པཊིསནྡྷིཙིཏྟཾ ཨུཔྤཛྫཏི། ཨཡཾ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱཡ ཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ པཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱ པཊིསནྡྷི།
Aparassa maraṇasamaye vuttappakārakammavasena narakādīsu aggijālavaṇṇādikaṃ duggatinimittaṃ manodvāre āpāthamāgacchati. Tassa dvikkhattuṃ bhavaṅge uppajjitvā niruddhe taṃ ārammaṇaṃ ārabbha ekaṃ āvajjanaṃ, maraṇassa āsannabhāvena mandībhūtavegattā pañca javanāni, dve tadārammaṇānīti tīṇi vīthicittāni uppajjanti. Tato bhavaṅgavisayaṃ ārammaṇaṃ katvā ekaṃ cuticittaṃ. Ettāvatā ekādasa cittakkhaṇā atītā honti. Athāvasesapañcacittakkhaṇāyuke tasmiṃyeva ārammaṇe paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayaṃ atītārammaṇāya cutiyā anantarā paccuppannārammaṇā paṭisandhi.
ཨཔརསྶ མརཎསམཡེ པཉྩནྣཾ དྭཱརཱནཾ ཨཉྙཏརསྨིཾ དྭཱརེ རཱགཱདིཧེཏུབྷཱུཏཾ ཧཱིནཱརམྨཎཾ ཨཱཔཱཐམཱགཙྪཏི། ཏསྶ ཡཐཱཀྐམེན ཨུཔྤནྣཝོཊྛབྦནཱཝསཱནེ མརཎསྶ ཨཱསནྣབྷཱཝེན མནྡཱིབྷཱུཏཝེགཏྟཱ པཉྩ ཛཝནཱནི དྭེ ཏདཱརམྨཎཱནི ཙ ཨུཔྤཛྫནྟི། ཏཏོ བྷཝངྒཝིསཡམཱརམྨཎཾ ཀཏྭཱ ཨེཀཾ ཙུཏིཙིཏྟཾ། ཨེཏྟཱཝཏཱ དྭེ བྷཝངྒཱནི, ཨཱཝཛྫནཾ, དསྶནཾ, སམྤཊིཙྪནཾ, སནྟཱིརཎཾ, ཝོཊྛབྦནཾ, པཉྩ ཛཝནཱནི, དྭེ ཏདཱརམྨཎཱནི, ཨེཀཾ ཙུཏིཙིཏྟནྟི པཉྩདས ཙིཏྟཀྑཎཱ ཨཏཱིཏཱ ཧོནྟི། ཨཐཱཝསེསཨེཀཙིཏྟཀྑཎཱཡུཀེ ཏསྨིཾ ཡེཝ ཨཱརམྨཎེ པཊིསནྡྷིཙིཏྟཾ ཨུཔྤཛྫཏི། ཨཡམྤི ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱཡ ཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ པཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱ པཊིསནྡྷི། ཨེས ཏཱཝ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱཡ སུགཏིཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ ཨཏཱིཏཔཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱཡ དུགྒཏིཔཊིསནྡྷིཡཱ པཝཏྟནཱཀཱརོ།
Aparassa maraṇasamaye pañcannaṃ dvārānaṃ aññatarasmiṃ dvāre rāgādihetubhūtaṃ hīnārammaṇaṃ āpāthamāgacchati. Tassa yathākkamena uppannavoṭṭhabbanāvasāne maraṇassa āsannabhāvena mandībhūtavegattā pañca javanāni dve tadārammaṇāni ca uppajjanti. Tato bhavaṅgavisayamārammaṇaṃ katvā ekaṃ cuticittaṃ. Ettāvatā dve bhavaṅgāni, āvajjanaṃ, dassanaṃ, sampaṭicchanaṃ, santīraṇaṃ, voṭṭhabbanaṃ, pañca javanāni, dve tadārammaṇāni, ekaṃ cuticittanti pañcadasa cittakkhaṇā atītā honti. Athāvasesaekacittakkhaṇāyuke tasmiṃ yeva ārammaṇe paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayampi atītārammaṇāya cutiyā anantarā paccuppannārammaṇā paṭisandhi. Esa tāva atītārammaṇāya sugaticutiyā anantarā atītapaccuppannārammaṇāya duggatipaṭisandhiyā pavattanākāro.
དུགྒཏིཡཾ ཋིཏསྶ པན ཨུཔཙིཏཱནཝཛྫཀམྨསྶ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཏཾ ཨནཝཛྫཀམྨཾ ཝཱ ཀམྨནིམིཏྟཾ ཝཱ མནོདྭཱརེ ཨཱཔཱཐམཱགཙྪཏཱིཏི ཀཎྷཔཀྑེ སུཀྐཔཀྑཾ ཋཔེཏྭཱ སབྦཾ པུརིམནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཾ། ཨཡཾ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱཡ དུགྒཏིཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ ཨཏཱིཏཔཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱཡ སུགཏིཔཊིསནྡྷིཡཱ པཝཏྟནཱཀཱརོ།
Duggatiyaṃ ṭhitassa pana upacitānavajjakammassa vuttanayeneva taṃ anavajjakammaṃ vā kammanimittaṃ vā manodvāre āpāthamāgacchatīti kaṇhapakkhe sukkapakkhaṃ ṭhapetvā sabbaṃ purimanayeneva veditabbaṃ. Ayaṃ atītārammaṇāya duggaticutiyā anantarā atītapaccuppannārammaṇāya sugatipaṭisandhiyā pavattanākāro.
སུགཏིཡཾ ཋིཏསྶ པན ཨུཔཙིཏཱནཝཛྫཀམྨསྶ ‘‘ཏཱནིསྶ ཏམྷི སམཡེ ཨོལམྦནྟཱི’’ཏིཨཱདིཝཙནཏོ མརཎམཉྩེ ནིཔནྣསྶ ཡཐཱུཔཙིཏཾ ཨནཝཛྫཀམྨཾ ཝཱ ཀམྨནིམིཏྟཾ ཝཱ མནོདྭཱརེ ཨཱཔཱཐམཱགཙྪཏི། ཏཉྩ ཁོ ཨུཔཙིཏཀཱམཱཝཙརཱནཝཛྫཀམྨསྶེཝ། ཨུཔཙིཏམཧགྒཏཀམྨསྶ པན ཀམྨནིམིཏྟམེཝ ཨཱཔཱཐམཱགཙྪཏི། ཏཾ ཨཱརབྦྷ ཨུཔྤནྣཱཡ ཏདཱརམྨཎཔརིཡོསཱནཱཡ སུདྡྷཱཡ ཝཱ ཛཝནཝཱིཐིཡཱ ཨནནྟརཾ བྷཝངྒཝིསཡཾ ཨཱརམྨཎཾ ཀཏྭཱ ཙུཏིཙིཏྟམུཔྤཛྫཏི། ཏསྨིཾ ནིརུདྡྷེ ཏདེཝ ཨཱཔཱཐགཏཾ ཀམྨཾ ཝཱ ཀམྨནིམིཏྟཾ ཝཱ ཨཱརབྦྷ ཨནུཔཙྪིནྣཀིལེསབལཝིནཱམིཏཾ སུགཏིཔརིཡཱཔནྣཾ པཊིསནྡྷིཙིཏྟམུཔྤཛྫཏི། ཨཡཾ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱཡ ཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱ ནཝཏྟབྦཱརམྨཎཱ ཝཱ པཊིསནྡྷི།
Sugatiyaṃ ṭhitassa pana upacitānavajjakammassa ‘‘tānissa tamhi samaye olambantī’’tiādivacanato maraṇamañce nipannassa yathūpacitaṃ anavajjakammaṃ vā kammanimittaṃ vā manodvāre āpāthamāgacchati. Tañca kho upacitakāmāvacarānavajjakammasseva. Upacitamahaggatakammassa pana kammanimittameva āpāthamāgacchati. Taṃ ārabbha uppannāya tadārammaṇapariyosānāya suddhāya vā javanavīthiyā anantaraṃ bhavaṅgavisayaṃ ārammaṇaṃ katvā cuticittamuppajjati. Tasmiṃ niruddhe tadeva āpāthagataṃ kammaṃ vā kammanimittaṃ vā ārabbha anupacchinnakilesabalavināmitaṃ sugatipariyāpannaṃ paṭisandhicittamuppajjati. Ayaṃ atītārammaṇāya cutiyā anantarā atītārammaṇā navattabbārammaṇā vā paṭisandhi.
ཨཔརསྶ མརཎསམཡེ ཀཱམཱཝཙརཱནཝཛྫཀམྨཝསེན མནུསྶལོཀེ མཱཏུཀུཙྪིཝཎྞསངྑཱཏཾ ཝཱ དེཝལོཀེ ཨུཡྻཱནཀཔྤརུཀྑཱདིཝཎྞསངྑཱཏཾ ཝཱ སུགཏིནིམིཏྟཾ མནོདྭཱརེ ཨཱཔཱཐམཱགཙྪཏི། ཏསྶ དུགྒཏིནིམིཏྟེ དསྶིཏཱནུཀྐམེནེཝ ཙུཏིཙིཏྟཱནནྟརཾ པཊིསནྡྷིཙིཏྟཾ ཨུཔྤཛྫཏི། ཨཡཾ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱཡ ཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ པཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱ པཊིསནྡྷི།
Aparassa maraṇasamaye kāmāvacarānavajjakammavasena manussaloke mātukucchivaṇṇasaṅkhātaṃ vā devaloke uyyānakapparukkhādivaṇṇasaṅkhātaṃ vā sugatinimittaṃ manodvāre āpāthamāgacchati. Tassa duggatinimitte dassitānukkameneva cuticittānantaraṃ paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayaṃ atītārammaṇāya cutiyā anantarā paccuppannārammaṇā paṭisandhi.
ཨཔརསྶ མརཎསམཡེ ཉཱཏཀཱ ‘ཨཡཾ, ཏཱཏ, ཏཝཏྠཱཡ བུདྡྷཔཱུཛཱ ཀརཱིཡཏི, ཙིཏྟཾ པསཱདེཧཱི’ཏི ཝཏྭཱ པུཔྥདཱམདྷཛཔཊཱཀཱདིཝསེན རཱུཔཱརམྨཎཾ ཝཱ དྷམྨསྶཝནཏཱུརིཡཔཱུཛཱདིཝསེན སདྡཱརམྨཎཾ ཝཱ དྷཱུམཝཱསགནྡྷཱདིཝསེན གནྡྷཱརམྨཎཾ ཝཱ ‘ཨིདཾ, ཏཱཏ, སཱཡསྶུ, ཏཝཏྠཱཡ དཱཏབྦཾ དེཡྻདྷམྨ’ནྟི ཝཏྭཱ མདྷུཕཱཎིཏཱདིཝསེན རསཱརམྨཎཾ ཝཱ ‘ཨིདཾ, ཏཱཏ, ཕུསསྶུ, ཏཝཏྠཱཡ དཱཏབྦཾ དེཡྻདྷམྨ’ནྟི ཝཏྭཱ ཙཱིནཔཊསོམཱརཔཊཱདིཝསེན ཕོཊྛབྦཱརམྨཎཾ ཝཱ པཉྩདྭཱརེ ཨུཔསཾཧརནྟི། ཏསྶ ཏསྨིཾ ཨཱཔཱཐགཏེ རཱུཔཱདིཨཱརམྨཎེ ཡཐཱཀྐམེན ཨུཔྤནྣཝོཊྛཔནཱཝསཱནེ མརཎསྶ ཨཱསནྣབྷཱཝེན མནྡཱིབྷཱུཏཝེགཏྟཱ པཉྩ ཛཝནཱནི དྭེ ཏདཱརམྨཎཱནི ཙ ཨུཔྤཛྫནྟི། ཏཏོ བྷཝངྒཝིསཡཾ ཨཱརམྨཎཾ ཀཏྭཱ ཨེཀཾ ཙུཏིཙིཏྟཾ, ཏདཝསཱནེ ཏསྨིཉྙེཝ ཨེཀཙིཏྟཀྑཎཊྛིཏིཀེ ཨཱརམྨཎེ པཊིསནྡྷིཙིཏྟཾ ཨུཔྤཛྫཏི། ཨཡམྤི ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱཡ ཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ པཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱ པཊིསནྡྷི།
Aparassa maraṇasamaye ñātakā ‘ayaṃ, tāta, tavatthāya buddhapūjā karīyati, cittaṃ pasādehī’ti vatvā pupphadāmadhajapaṭākādivasena rūpārammaṇaṃ vā dhammassavanatūriyapūjādivasena saddārammaṇaṃ vā dhūmavāsagandhādivasena gandhārammaṇaṃ vā ‘idaṃ, tāta, sāyassu, tavatthāya dātabbaṃ deyyadhamma’nti vatvā madhuphāṇitādivasena rasārammaṇaṃ vā ‘idaṃ, tāta, phusassu, tavatthāya dātabbaṃ deyyadhamma’nti vatvā cīnapaṭasomārapaṭādivasena phoṭṭhabbārammaṇaṃ vā pañcadvāre upasaṃharanti. Tassa tasmiṃ āpāthagate rūpādiārammaṇe yathākkamena uppannavoṭṭhapanāvasāne maraṇassa āsannabhāvena mandībhūtavegattā pañca javanāni dve tadārammaṇāni ca uppajjanti. Tato bhavaṅgavisayaṃ ārammaṇaṃ katvā ekaṃ cuticittaṃ, tadavasāne tasmiññeva ekacittakkhaṇaṭṭhitike ārammaṇe paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayampi atītārammaṇāya cutiyā anantarā paccuppannārammaṇā paṭisandhi.
ཨཔརསྶ པན པཐཝཱིཀསིཎཛ྄ཛྷཱནཱདིཝསེན པཊིལདྡྷམཧགྒཏསྶ སུགཏིཡཾ ཋིཏསྶ མརཎསམཡེ ཀཱམཱཝཙརཀུསལཀམྨ-ཀམྨནིམིཏྟ-གཏིནིམིཏྟཱནཾ ཨཉྙཏརཾ པཐཝཱིཀསིཎཱདིཀཾ ཝཱ ནིམིཏྟཾ མཧགྒཏཙིཏྟཾ ཝཱ མནོདྭཱརེ ཨཱཔཱཐམཱགཙྪཏི། ཙཀྑུསོཏཱནཾ ཝཱ ཨཉྙཏརསྨིཾ ཀུསལུཔྤཏྟིཧེཏུབྷཱུཏཾ པཎཱིཏམཱརམྨཎཾ ཨཱཔཱཐམཱགཙྪཏི། ཏསྶ ཡཐཱཀྐམེན ཨུཔྤནྣཝོཊྛབྦནཱཝསཱནེ མརཎསྶ ཨཱསནྣབྷཱཝེན མནྡཱིབྷཱུཏཝེགཏྟཱ པཉྩ ཛཝནཱནི ཨུཔྤཛྫནྟི། མཧགྒཏགཏིཀཱནཾ པན ཏདཱརམྨཎཾ ནཏྠི། ཏསྨཱ ཛཝནཱནནྟརཾཡེཝ བྷཝངྒཝིསཡཾ ཨཱརམྨཎཾ ཀཏྭཱ ཨེཀཾ ཙུཏིཙིཏྟཾ ཨུཔྤཛྫཏི ། ཏསྶཱཝསཱནེ ཀཱམཱཝཙརམཧགྒཏསུགཏཱིནཾ ཨཉྙཏརསུགཏིཔརིཡཱཔནྣཾ ཡཐཱུཔཊྛིཏེསུ ཨཱརམྨཎེསུ ཨཉྙཏརཱརམྨཎཾ པཊིསནྡྷིཙིཏྟཾ ཨུཔྤཛྫཏི། ཨཡཾ ནཝཏྟབྦཱརམྨཎཱཡ སུགཏིཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ ཨཏཱིཏཔཙྩུཔྤནྣནཝཏྟབྦཱནཾ ཨཉྙཏརཱརམྨཎཱ པཊིསནྡྷི།
Aparassa pana pathavīkasiṇajjhānādivasena paṭiladdhamahaggatassa sugatiyaṃ ṭhitassa maraṇasamaye kāmāvacarakusalakamma-kammanimitta-gatinimittānaṃ aññataraṃ pathavīkasiṇādikaṃ vā nimittaṃ mahaggatacittaṃ vā manodvāre āpāthamāgacchati. Cakkhusotānaṃ vā aññatarasmiṃ kusaluppattihetubhūtaṃ paṇītamārammaṇaṃ āpāthamāgacchati. Tassa yathākkamena uppannavoṭṭhabbanāvasāne maraṇassa āsannabhāvena mandībhūtavegattā pañca javanāni uppajjanti. Mahaggatagatikānaṃ pana tadārammaṇaṃ natthi. Tasmā javanānantaraṃyeva bhavaṅgavisayaṃ ārammaṇaṃ katvā ekaṃ cuticittaṃ uppajjati . Tassāvasāne kāmāvacaramahaggatasugatīnaṃ aññatarasugatipariyāpannaṃ yathūpaṭṭhitesu ārammaṇesu aññatarārammaṇaṃ paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayaṃ navattabbārammaṇāya sugaticutiyā anantarā atītapaccuppannanavattabbānaṃ aññatarārammaṇā paṭisandhi.
ཨེཏེནཱནུསཱརེན ཨཱརུཔྤཙུཏིཡཱཔི ཨནནྟརཱ པཊིསནྡྷི ཝེདིཏབྦཱ། ཨཡཾ ཨཏཱིཏནཝཏྟབྦཱརམྨཎཱཡ སུགཏིཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ ཨཏཱིཏནཝཏྟབྦཔཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱཡ པཊིསནྡྷིཡཱ པཝཏྟནཱཀཱརོ།
Etenānusārena āruppacutiyāpi anantarā paṭisandhi veditabbā. Ayaṃ atītanavattabbārammaṇāya sugaticutiyā anantarā atītanavattabbapaccuppannārammaṇāya paṭisandhiyā pavattanākāro.
དུགྒཏིཡཾ ཋིཏསྶ པན པཱཔཀམྨིནོ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཏཾ ཀམྨཾ ཀམྨནིམིཏྟཾ གཏིནིམིཏྟཾ ཝཱ མནོདྭཱརེ, པཉྩདྭཱརེ པན ཨཀུསལུཔྤཏྟིཧེཏུབྷཱུཏཾ ཨཱརམྨཎཾ ཨཱཔཱཐམཱགཙྪཏི། ཨཐསྶ ཡཐཱཀྐམེན ཙུཏིཙིཏྟཱཝསཱནེ དུགྒཏིཔརིཡཱཔནྣཾ ཏེསུ ཨཱརམྨཎེསུ ཨཉྙཏརཱརམྨཎཾ པཊིསནྡྷིཙིཏྟཾ ཨུཔྤཛྫཏི། ཨཡཾ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱཡ དུགྒཏིཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ ཨཏཱིཏཔཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱཡ པཊིསནྡྷིཡཱ པཝཏྟནཱཀཱརོཏི། ཨེཏྟཱཝཏཱ ཨེཀཱུནཝཱིསཏིཝིདྷསྶཱཔི ཝིཉྙཱཎསྶ པཊིསནྡྷིཝསེན པཝཏྟི དཱིཔིཏཱ ཧོཏི།
Duggatiyaṃ ṭhitassa pana pāpakammino vuttanayeneva taṃ kammaṃ kammanimittaṃ gatinimittaṃ vā manodvāre, pañcadvāre pana akusaluppattihetubhūtaṃ ārammaṇaṃ āpāthamāgacchati. Athassa yathākkamena cuticittāvasāne duggatipariyāpannaṃ tesu ārammaṇesu aññatarārammaṇaṃ paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayaṃ atītārammaṇāya duggaticutiyā anantarā atītapaccuppannārammaṇāya paṭisandhiyā pavattanākāroti. Ettāvatā ekūnavīsatividhassāpi viññāṇassa paṭisandhivasena pavatti dīpitā hoti.
ཏཡིདཾ སབྦམྤི ཨེཝཾ –
Tayidaṃ sabbampi evaṃ –
པཝཏྟམཱནཾ སནྡྷིམྷི, དྭིདྷཱ ཀམྨེན ཝཏྟཏི།
Pavattamānaṃ sandhimhi, dvidhā kammena vattati;
མིསྶཱདཱིཧི ཙ བྷེདེཧི, བྷེདསྶ དུཝིདྷཱདིཀོ༎
Missādīhi ca bhedehi, bhedassa duvidhādiko.
ཨིདཉྷི ཨེཀཱུནཝཱིསཏིཝིདྷམྤི ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཾ པཊིསནྡྷིམྷི པཝཏྟམཱནཾ དྭིདྷཱ ཀམྨེན ཝཏྟཏི། ཡཐཱསཀཉྷི ཨེཏསྶ ཛནཀཾ ཀམྨཾ ནཱནཱཀྑཎིཀཀམྨཔྤཙྩཡེན ཙེཝ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན ཙ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཝུཏྟཉྷེཏཾ ‘‘ཀུསལཱཀུསལཾ ཀམྨཾ ཝིཔཱཀསྶ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན པཙྩཡོ’’ཏི (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༤༢༣)། ཨེཝཾ ཝཏྟམཱནསྶ པནསྶ མིསྶཱདཱིཧི བྷེདེཧི དུཝིདྷཱདིཀོཔི བྷེདོ ཝེདིཏབྦོ, སེཡྻཐིདཾ – ཨིདཉྷི པཊིསནྡྷིཝསེན ཨེཀདྷཱ ཝཏྟམཱནམྤི རཱུཔེན སཧ མིསྶཱམིསྶབྷེདཏོ དུཝིདྷཾ, ཀཱམརཱུཔཱརཱུཔབྷཝབྷེདཏོ ཏིཝིདྷཾ, ཨཎྜཛཛལཱབུཛསཾསེདཛཨོཔཔཱཏིཀཡོནིཝསེན ཙཏུབྦིདྷཾ, གཏིཝསེན པཉྩཝིདྷཾ, ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཝསེན སཏྟཝིདྷཾ, སཏྟཱཝཱསཝསེན ཨཊྛཝིདྷཾ ཧོཏི། ཏཏྠ –
Idañhi ekūnavīsatividhampi vipākaviññāṇaṃ paṭisandhimhi pavattamānaṃ dvidhā kammena vattati. Yathāsakañhi etassa janakaṃ kammaṃ nānākkhaṇikakammappaccayena ceva upanissayapaccayena ca paccayo hoti. Vuttañhetaṃ ‘‘kusalākusalaṃ kammaṃ vipākassa upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.423). Evaṃ vattamānassa panassa missādīhi bhedehi duvidhādikopi bhedo veditabbo, seyyathidaṃ – idañhi paṭisandhivasena ekadhā vattamānampi rūpena saha missāmissabhedato duvidhaṃ, kāmarūpārūpabhavabhedato tividhaṃ, aṇḍajajalābujasaṃsedajaopapātikayonivasena catubbidhaṃ, gativasena pañcavidhaṃ, viññāṇaṭṭhitivasena sattavidhaṃ, sattāvāsavasena aṭṭhavidhaṃ hoti. Tattha –
མིསྶཾ དྭིདྷཱ བྷཱཝབྷེདཱ, སབྷཱཝཾ ཏཏྠ ཙ དྭིདྷཱ།
Missaṃ dvidhā bhāvabhedā, sabhāvaṃ tattha ca dvidhā;
དྭེ ཝཱ ཏཡོ ཝཱ དསཀཱ, ཨོམཏོ ཨཱདིནཱ སཧ༎
Dve vā tayo vā dasakā, omato ādinā saha.
‘མིསྶཾ དྭིདྷཱ བྷཱཝབྷེདཱ’ཏི ཡཉྷེཏམེཏྠ ཨཉྙཏྲ ཨརཱུཔབྷཝཱ རཱུཔམིསྶཾ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎཾ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏཾ རཱུཔབྷཝེ ཨིཏྠིནྡྲིཡཔུརིསིནྡྲིཡསངྑཱཏེན བྷཱཝེན ཝིནཱ ཨུཔྤཏྟིཏོ ཀཱམབྷཝེ ཨཉྙཏྲ ཛཱཏིཔཎྜཀཔཊིསནྡྷིཡཱ བྷཱཝེན སཧ ཨུཔྤཏྟིཏོ སབྷཱཝཾ ཨབྷཱཝནྟི དུཝིདྷཾ ཧོཏི།
‘Missaṃdvidhā bhāvabhedā’ti yañhetamettha aññatra arūpabhavā rūpamissaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ uppajjati, taṃ rūpabhave itthindriyapurisindriyasaṅkhātena bhāvena vinā uppattito kāmabhave aññatra jātipaṇḍakapaṭisandhiyā bhāvena saha uppattito sabhāvaṃ abhāvanti duvidhaṃ hoti.
‘སབྷཱཝཾ ཏཏྠ ཙ དྭིདྷཱ’ཏི ཏཏྠཱཔི ཙ ཡཾ སབྷཱཝཾ ཏཾ ཨིཏྠིཔུརིསབྷཱཝཱནཾ ཨཉྙཏརེན སཧ ཨུཔྤཏྟིཏོ དུཝིདྷམེཝ ཧོཏི།
‘Sabhāvaṃ tattha ca dvidhā’ti tatthāpi ca yaṃ sabhāvaṃ taṃ itthipurisabhāvānaṃ aññatarena saha uppattito duvidhameva hoti.
‘དྭེ ཝཱ ཏཡོ ཝཱ དསཀཱ, ཨོམཏོ ཨཱདིནཱ སཧཱ’ཏི ཡཉྷེཏམེཏྠ མིསྶཾ ཨམིསྶནྟི དྭཡེ ཨཱདིབྷཱུཏཾ རཱུཔམིསྶཾ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎཾ, ཏེན སཧ ཝཏྠུཀཱཡདསཀཝསེན དྭེ ཝཱ ཝཏྠུཀཱཡབྷཱཝདསཀཝསེན ཏཡོ ཝཱ དསཀཱ ཨོམཏོ ཨུཔྤཛྫནྟི, ནཏྠི ཨིཏོ པརཾ རཱུཔཔརིཧཱནཱིཏི། ཏཾ པནེཏཾ ཨེཝཾ ཨོམཀཔརིམཱཎཾ ཨུཔྤཛྫམཱནཾ ཨཎྜཛཛལཱབུཛནཱམིཀཱསུ དྭཱིསུ ཡོནཱིསུ ཛཱཏིཨུཎྞཱཡ ཨེཀེན ཨཾསུནཱ ཨུདྡྷཏཏེལསཔྤིམཎྜཔྤམཱཎཾ ཀལལནྟི ལདྡྷསངྑཾ ཧུཏྭཱ ཨུཔྤཛྫཏི། ཏཏྠ ཡོནཱིནཾ གཏིཝསེན སམྦྷཝབྷེདོ ཝེདིཏབྦོ། ཨེཏཱསུ ཧི –
‘Dvevā tayo vā dasakā, omato ādinā sahā’ti yañhetamettha missaṃ amissanti dvaye ādibhūtaṃ rūpamissaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ, tena saha vatthukāyadasakavasena dve vā vatthukāyabhāvadasakavasena tayo vā dasakā omato uppajjanti, natthi ito paraṃ rūpaparihānīti. Taṃ panetaṃ evaṃ omakaparimāṇaṃ uppajjamānaṃ aṇḍajajalābujanāmikāsu dvīsu yonīsu jātiuṇṇāya ekena aṃsunā uddhatatelasappimaṇḍappamāṇaṃ kalalanti laddhasaṅkhaṃ hutvā uppajjati. Tattha yonīnaṃ gativasena sambhavabhedo veditabbo. Etāsu hi –
ནིརཡེ བྷུམྨཝཛྫེསུ, དེཝེསུ ཙ ན ཡོནིཡོ།
Niraye bhummavajjesu, devesu ca na yoniyo;
ཏིསྶོ པུརིམིཀཱ ཧོནྟི, ཙཏསྶོཔི གཏིཏྟཡེ༎
Tisso purimikā honti, catassopi gatittaye.
ཏཏྠ དེཝེསུ ཙཱཏི ཙསདྡེན ཡཐཱ ནིརཡེ ཙ བྷུམྨཝཛྫེསུ ཙ དེཝེསུ, ཨེཝཾ ནིཛ྄ཛྷཱམཏཎྷིཀཔེཏེསུ ཙ པུརིམིཀཱ ཏིསྶོ ཡོནིཡོ ན སནྟཱིཏི ཝེདིཏབྦཱ། ཨོཔཔཱཏིཀཱ ཨེཝ ཧི ཏེ ཧོནྟི། སེསེ པན ཏིརཙྪཱནཔེཏྟིཝིསཡམནུསྶསངྑཱཏེ གཏིཏྟཡེ པུབྦེ ཝཛྫིཏབྷུམྨདེཝེསུ ཙ ཙཏསྶོ ཡོནིཡོ ཧོནྟི། ཏཏྠ –
Tattha devesu cāti casaddena yathā niraye ca bhummavajjesu ca devesu, evaṃ nijjhāmataṇhikapetesu ca purimikā tisso yoniyo na santīti veditabbā. Opapātikā eva hi te honti. Sese pana tiracchānapettivisayamanussasaṅkhāte gatittaye pubbe vajjitabhummadevesu ca catasso yoniyo honti. Tattha –
ཏིཾས ནཝ ཙེཝ རཱུཔཱིསུ, སཏྟཏི ཨུཀྐཾསཏོཝ རཱུཔཱནི།
Tiṃsa nava ceva rūpīsu, sattati ukkaṃsatova rūpāni;
སཾསེདཛོཔཔཱཏཱིསུ, ཨཐ ཝཱ ཨཝཀཾསཏོ ཏིཾས༎
Saṃsedajopapātīsu, atha vā avakaṃsato tiṃsa.
རཱུཔཱིབྲཧྨེསུ ཏཱཝ ཨོཔཔཱཏིཀཡོནིཀེསུ ཙཀྑུསོཏཝཏྠུདསཀཱནཾ ཛཱིཝིཏནཝཀསྶ ཙཱཏི ཙཏུནྣཾ ཀལཱཔཱནཾ ཝསེན ཏིཾས ཙ ནཝ ཙ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎེན སཧ རཱུཔཱནི ཨུཔྤཛྫནྟི། རཱུཔཱིབྲཧྨེ པན ཋཔེཏྭཱ ཨཉྙེསུ སཾསེདཛཨོཔཔཱཏིཀེསུ ཨུཀྐཾསཏོ ཙཀྑུསོཏགྷཱནཛིཝ྄ཧཱཀཱཡབྷཱཝཝཏྠུདསཀཱནཾ ཝསེན སཏྟཏི། ཏཱནི ཙ ནིཙྩཾ དེཝེསུ། ཏཏྠ ཝཎྞོ གནྡྷོ རསོ ཨོཛཱ ཙཏསྶོ ཙཱཔི དྷཱཏུཡོ ཙཀྑུཔསཱདོ ཛཱིཝིཏིནྡྲིཡནྟི ཨཡཾ དསརཱུཔཔརིམཱཎོ རཱུཔཔུཉྫོ ཙཀྑུདསཀོ ནཱམ། ཨེཝཾ སེསཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཨཝཀཾསཏོ པན ཛཙྩནྡྷབདྷིརཨགྷཱནཀནཔུཾསཀསྶ ཛིཝ྄ཧཱཀཱཡཝཏྠུདསཀཱནཾ ཝསེན ཏིཾས རཱུཔཱནི ཨུཔྤཛྫནྟི། ཨུཀྐཾསཱཝཀཾསཱནཾ པན ཨནྟརེ ཨནུརཱུཔཏོ ཝིཀཔྤོ ཝེདིཏབྦོ།
Rūpībrahmesu tāva opapātikayonikesu cakkhusotavatthudasakānaṃ jīvitanavakassa cāti catunnaṃ kalāpānaṃ vasena tiṃsa ca nava ca paṭisandhiviññāṇena saha rūpāni uppajjanti. Rūpībrahme pana ṭhapetvā aññesu saṃsedajaopapātikesu ukkaṃsato cakkhusotaghānajivhākāyabhāvavatthudasakānaṃ vasena sattati. Tāni ca niccaṃ devesu. Tattha vaṇṇo gandho raso ojā catasso cāpi dhātuyo cakkhupasādo jīvitindriyanti ayaṃ dasarūpaparimāṇo rūpapuñjo cakkhudasako nāma. Evaṃ sesā veditabbā. Avakaṃsato pana jaccandhabadhiraaghānakanapuṃsakassa jivhākāyavatthudasakānaṃ vasena tiṃsa rūpāni uppajjanti. Ukkaṃsāvakaṃsānaṃ pana antare anurūpato vikappo veditabbo.
ཨེཝཾ ཝིདིཏྭཱ པུན –
Evaṃ viditvā puna –
ཁནྡྷཱརམྨཎགཏིཧེཏུ-ཝེདནཱཔཱིཏིཝིཏཀྐཝིཙཱརེཧི།
Khandhārammaṇagatihetu-vedanāpītivitakkavicārehi;
བྷེདཱབྷེདཝིསེསོ, ཙུཏིསནྡྷཱིནཾ པརིཉྙེཡྻོ༎
Bhedābhedaviseso, cutisandhīnaṃ pariññeyyo.
ཡཱཧེསཱ མིསྶཱམིསྶཏོ དུཝིདྷཱ པཊིསནྡྷི, ཡཱ ཙསྶཱ ཨཏཱིཏཱནནྟརཱ ཙུཏི, ཏཱསཾ ཨིམེཧི ཁནྡྷཱདཱིཧི བྷེདཱབྷེདཝིསེསོ ཉཱཏབྦོཏི ཨཏྠོ།
Yāhesā missāmissato duvidhā paṭisandhi, yā cassā atītānantarā cuti, tāsaṃ imehi khandhādīhi bhedābhedaviseso ñātabboti attho.
ཀཐཾ? ཀདཱཙི ཙཏུཀྑནྡྷཱཡ ཨཱརུཔྤཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ ཙཏུཀྑནྡྷཱཝ ཨཱརམྨཎཏོཔི ཨབྷིནྣཱ པཊིསནྡྷི ཧོཏི, ཀདཱཙི ཨམཧགྒཏབཧིདྡྷཱརམྨཎཱཡ མཧགྒཏཨཛ྄ཛྷཏྟཱརམྨཎཱ། ཨཡཾ ཏཱཝ ཨརཱུཔབྷཱུམཱིསུཡེཝ ནཡོ། ཀདཱཙི པན ཙཏུཀྑནྡྷཱཡ ཨཱརུཔྤཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ པཉྩཀྑནྡྷཱ ཀཱམཱཝཙརཱ པཊིསནྡྷི། ཀདཱཙི པཉྩཀྑནྡྷཱཡ ཀཱམཱཝཙརཙུཏིཡཱ རཱུཔཱཝཙརཙུཏིཡཱ ཝཱ ཨནནྟརཱ ཙཏུཀྑནྡྷཱ ཨཱརུཔྤཔཊིསནྡྷི། ཨེཝཾ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཙུཏིཡཱ ཨཏཱིཏནཝཏྟབྦཔཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱ པཊིསནྡྷི, ཨེཀཙྩསུགཏིཙུཏིཡཱ ཨེཀཙྩདུགྒཏིཔཊིསནྡྷི, ཨཧེཏུཀཙུཏིཡཱ སཧེཏུཀཔཊིསནྡྷི, དུཧེཏུཀཙུཏིཡཱ ཏིཧེཏུཀཔཊིསནྡྷི, ཨུཔེཀྑཱསཧགཏཙུཏིཡཱ སོམནསྶསཧགཏཔཊིསནྡྷི, ཨཔྤཱིཏིཀཙུཏིཡཱ སཔྤཱིཏིཀཔཊིསནྡྷི, ཨཝིཏཀྐཙུཏིཡཱ སཝིཏཀྐཔཊིསནྡྷི, ཨཝིཙཱརཙུཏིཡཱ སཝིཙཱརཔཊིསནྡྷི, ཨཝིཏཀྐཨཝིཙཱརཙུཏིཡཱ སཝིཏཀྐསཝིཙཱརཔཊིསནྡྷཱིཏི ཏསྶ ཏསྶ ཝིཔརཱིཏཏོ ཙ ཡཐཱཡོགཾ ཡོཛེཏབྦཾ།
Kathaṃ? Kadāci catukkhandhāya āruppacutiyā anantarā catukkhandhāva ārammaṇatopi abhinnā paṭisandhi hoti, kadāci amahaggatabahiddhārammaṇāya mahaggataajjhattārammaṇā. Ayaṃ tāva arūpabhūmīsuyeva nayo. Kadāci pana catukkhandhāya āruppacutiyā anantarā pañcakkhandhā kāmāvacarā paṭisandhi. Kadāci pañcakkhandhāya kāmāvacaracutiyā rūpāvacaracutiyā vā anantarā catukkhandhā āruppapaṭisandhi. Evaṃ atītārammaṇacutiyā atītanavattabbapaccuppannārammaṇā paṭisandhi, ekaccasugaticutiyā ekaccaduggatipaṭisandhi, ahetukacutiyā sahetukapaṭisandhi, duhetukacutiyā tihetukapaṭisandhi, upekkhāsahagatacutiyā somanassasahagatapaṭisandhi, appītikacutiyā sappītikapaṭisandhi, avitakkacutiyā savitakkapaṭisandhi, avicāracutiyā savicārapaṭisandhi, avitakkaavicāracutiyā savitakkasavicārapaṭisandhīti tassa tassa viparītato ca yathāyogaṃ yojetabbaṃ.
ལདྡྷཔྤཙྩཡམིཏིདྷམྨ-མཏྟམེཏཾ བྷཝནྟརམུཔེཏི།
Laddhappaccayamitidhamma-mattametaṃ bhavantaramupeti;
ནཱསྶ ཏཏོ སངྐནྟི, ན ཏཏོ ཧེཏུཾ ཝིནཱ ཧོཏི༎
Nāssa tato saṅkanti, na tato hetuṃ vinā hoti.
ཨིཏི ཧེཏཾ ལདྡྷཔཙྩཡཾ རཱུཔཱརཱུཔདྷམྨམཏྟཾ ཨུཔྤཛྫམཱནཾ བྷཝནྟརཾ ཨུཔེཏཱིཏི ཝུཙྩཏི, ན སཏྟོ, ན ཛཱིཝོ། ཏསྶ ནཱཔི ཨཏཱིཏབྷཝཏོ ཨིདྷ སངྐནྟི ཨཏྠི, ནཱཔི ཏཏོ ཧེཏུཾ ཝིནཱ ཨིདྷ པཱཏུབྷཱཝོ། ཏཡིདཾ པཱཀཊེན མནུསྶཙུཏིཔཊིསནྡྷིཀྐམེན པཀཱསཡིསྶཱམ –
Iti hetaṃ laddhapaccayaṃ rūpārūpadhammamattaṃ uppajjamānaṃ bhavantaraṃ upetīti vuccati, na satto, na jīvo. Tassa nāpi atītabhavato idha saṅkanti atthi, nāpi tato hetuṃ vinā idha pātubhāvo. Tayidaṃ pākaṭena manussacutipaṭisandhikkamena pakāsayissāma –
ཨཏཱིཏབྷཝསྨིཉྷི སརསེན ཨུཔཀྐམེན ཝཱ སམཱསནྣམརཎསྶ ཨསཡ྄ཧཱནཾ སབྦངྒཔཙྩངྒསནྡྷིབནྡྷནཙྪེདཀཱནཾ མཱརཎནྟིཀཝེདནཱསཏྟཱནཾ སནྣིཔཱཏཾ ཨསཧནྟསྶ ཨཱཏཔེ པཀྑིཏྟཧརིཏཏཱལཔཎྞམིཝ ཀམེན ཨུཔསུསྶམཱནེ སརཱིརེ ནིརུདྡྷེསུ ཙཀྑཱདཱིསུ ཨིནྡྲིཡེསུ ཧདཡཝཏྠུམཏྟེ པཏིཊྛིཏེསུ ཀཱཡིནྡྲིཡམནིནྡྲིཡཛཱིཝིཏིནྡྲིཡེསུ ཏངྑཎཱཝསེསཾ ཧདཡཝཏྠུསནྣིསྶིཏཾ ཝིཉྙཱཎཾ གརུསམཱསེཝིཏཱསནྣཔུབྦཀཏཱནཾ ཨཉྙཏརཾ ལདྡྷཱཝསེསཔཙྩཡསངྑཱརསངྑཱཏཾ ཀམྨཾ ཝཱ ཏདུཔཊྛཱཔིཏཾ ཝཱ ཀམྨནིམིཏྟགཏིནིམིཏྟསངྑཱཏཾ ཝིསཡམཱརབྦྷ པཝཏྟཏི། ཏདེཝཾ པཝཏྟམཱནཾ ཏཎྷཱཨཝིཛྫཱནཾ ཨཔྤཧཱིནཏྟཱ ཨཝིཛྫཱཔཊིཙྪཱདིཏཱདཱིནཝེ ཏསྨིཾ ཝིསཡེ ཏཎྷཱ ནཱམེཏི , སཧཛཱཏསངྑཱརཱ ཁིཔནྟི། ཏཾ སནྟཏིཝསེན ཏཎྷཱཡ ནཱམིཡམཱནཾ སངྑཱརེཧི ཁིཔྤམཱནཾ ཨོརིམཏཱིརརུཀྑཝིནིབདྡྷརཛྫུམཱལམྦིཏྭཱ མཱཏིཀཱཏིཀྐམཀོ ཝིཡ པུརིམཉྩ ནིསྶཡཾ ཛཧཏི, ཨཔརཉྩ ཀམྨསམུཊྛཱཔིཏཾ ནིསྶཡཾ ཨསྶཱདཡམཱནཾ ཝཱ ཨནསྶཱདཡམཱནཾ ཝཱ ཨཱརམྨཎཱདཱིཧིཡེཝ པཙྩཡེཧི པཝཏྟཏི།
Atītabhavasmiñhi sarasena upakkamena vā samāsannamaraṇassa asayhānaṃ sabbaṅgapaccaṅgasandhibandhanacchedakānaṃ māraṇantikavedanāsattānaṃ sannipātaṃ asahantassa ātape pakkhittaharitatālapaṇṇamiva kamena upasussamāne sarīre niruddhesu cakkhādīsu indriyesu hadayavatthumatte patiṭṭhitesu kāyindriyamanindriyajīvitindriyesu taṅkhaṇāvasesaṃ hadayavatthusannissitaṃ viññāṇaṃ garusamāsevitāsannapubbakatānaṃ aññataraṃ laddhāvasesapaccayasaṅkhārasaṅkhātaṃ kammaṃ vā tadupaṭṭhāpitaṃ vā kammanimittagatinimittasaṅkhātaṃ visayamārabbha pavattati. Tadevaṃ pavattamānaṃ taṇhāavijjānaṃ appahīnattā avijjāpaṭicchāditādīnave tasmiṃ visaye taṇhā nāmeti , sahajātasaṅkhārā khipanti. Taṃ santativasena taṇhāya nāmiyamānaṃ saṅkhārehi khippamānaṃ orimatīrarukkhavinibaddharajjumālambitvā mātikātikkamako viya purimañca nissayaṃ jahati, aparañca kammasamuṭṭhāpitaṃ nissayaṃ assādayamānaṃ vā anassādayamānaṃ vā ārammaṇādīhiyeva paccayehi pavattati.
ཨེཏྠ ཙ པུརིམཾ ཙཝནཏོ ཙུཏི, པཙྪིམཾ བྷཝནྟརཱདིཔཊིསནྡྷཱནཏོ པཊིསནྡྷཱིཏི ཝུཙྩཏི། ཏདེཏཾ ནཱཔི པུརིམབྷཝཱ ཨིདྷ ཨཱགཏཾ, ནཱཔི ཏཏོ ཀམྨསངྑཱརནཏིཝིསཡཱདིཧེཏུཾ ཝིནཱ པཱཏུབྷཱུཏནྟི ཝེདིཏབྦཾ།
Ettha ca purimaṃ cavanato cuti, pacchimaṃ bhavantarādipaṭisandhānato paṭisandhīti vuccati. Tadetaṃ nāpi purimabhavā idha āgataṃ, nāpi tato kammasaṅkhāranativisayādihetuṃ vinā pātubhūtanti veditabbaṃ.
སིཡུཾ ནིདསྶནཱནེཏྠ, པཊིགྷོསཱདིཀཱ ཨཐ།
Siyuṃ nidassanānettha, paṭighosādikā atha;
སནྟཱནབནྡྷཏོ ནཏྠི, ཨེཀཏཱ ནཱཔི ནཱནཏཱ༎
Santānabandhato natthi, ekatā nāpi nānatā.
ཨེཏྠ ཙེཏསྶ ཝིཉྙཱཎསྶ པུརིམབྷཝཏོ ཨིདྷ ཨནཱགམནེ ཨཏཱིཏབྷཝཔརིཡཱཔནྣཧེཏཱུཧི ཙ ཨུཔྤཱདེ པཊིགྷོསཔདཱིཔམུདྡཱཔཊིབིམྦཔྤཀཱརཱ དྷམྨཱ ནིདསྶནཱནི སིཡུཾ། ཡཐཱ ཧི པཊིགྷོསཔདཱིཔམུདྡཙྪཱཡཱ སདྡཱདིཧེཏུཀཱ ཨཉྙཏྲ ཨགནྟྭཱ ཧོནྟི, ཨེཝམེཝ ཨིདཾ ཙིཏྟཾ། ཨེཏྠ ཙ ‘སནྟཱནབནྡྷཏོ ནཏྠི ཨེཀཏཱ ནཱཔི ནཱནཏཱ’། ཡདི ཧི སནྟཱནབནྡྷེ སཏི ཨེཀནྟམེཀཏཱ བྷཝེཡྻ, ན ཁཱིརཏོ དདྷི སམྦྷཱུཏཾ སིཡཱ། ཨཐཱཔི ཨེཀནྟནཱནཏཱ བྷཝེཡྻ, ན ཁཱིརསྶཱདྷཱིནོ དདྷི སིཡཱ། ཨེས ནཡོ སབྦཧེཏུཧེཏུསམུཔྤནྣེསུ། ཨེཝཉྩ སཏི སབྦལོཀཝོཧཱརལོཔོ སིཡཱ། སོ ཙ ཨནིཊྛོ། ཏསྨཱ ཨེཏྠ ན ཨེཀནྟམེཀཏཱ ཝཱ ནཱནཏཱ ཝཱ ཨུཔགནྟབྦཱཏི།
Ettha cetassa viññāṇassa purimabhavato idha anāgamane atītabhavapariyāpannahetūhi ca uppāde paṭighosapadīpamuddāpaṭibimbappakārā dhammā nidassanāni siyuṃ. Yathā hi paṭighosapadīpamuddacchāyā saddādihetukā aññatra agantvā honti, evameva idaṃ cittaṃ. Ettha ca ‘santānabandhato natthi ekatā nāpi nānatā’. Yadi hi santānabandhe sati ekantamekatā bhaveyya, na khīrato dadhi sambhūtaṃ siyā. Athāpi ekantanānatā bhaveyya, na khīrassādhīno dadhi siyā. Esa nayo sabbahetuhetusamuppannesu. Evañca sati sabbalokavohāralopo siyā. So ca aniṭṭho. Tasmā ettha na ekantamekatā vā nānatā vā upagantabbāti.
ཨེཏྠཱཧ – ནནུ ཨེཝཾ ཨསངྐནྟིཔཱཏུབྷཱཝེ སཏི ཡེ ཨིམསྨིཾ མནུསྶཏྟབྷཱཝེ ཁནྡྷཱ, ཏེསཾ ནིརུདྡྷཏྟཱ ཕལཔཙྩཡསྶ ཙ ཀམྨསྶ ཏཏྠ ཨགམནཏོ ཨཉྙསྶ ཨཉྙཏོ ཙ ཏཾ ཕལཾ སིཡཱ? ཨུཔབྷུཉྫཀེ ཙ ཨསཏི ཀསྶ ཏཾ ཕལཾ སིཡཱ? ཏསྨཱ ན སུནྡརམིདཾ ཝིདྷཱནནྟི། ཏཏྲིདཾ ཝུཙྩཏི –
Etthāha – nanu evaṃ asaṅkantipātubhāve sati ye imasmiṃ manussattabhāve khandhā, tesaṃ niruddhattā phalapaccayassa ca kammassa tattha agamanato aññassa aññato ca taṃ phalaṃ siyā? Upabhuñjake ca asati kassa taṃ phalaṃ siyā? Tasmā na sundaramidaṃ vidhānanti. Tatridaṃ vuccati –
སནྟཱནེ ཡཾ ཕལཾ ཨེཏཾ, ནཱཉྙསྶ ན ཙ ཨཉྙཏོ།
Santāne yaṃ phalaṃ etaṃ, nāññassa na ca aññato;
བཱིཛཱནཾ ཨབྷིསངྑཱརོ, ཨེཏསྶཏྠསྶ སཱདྷཀོ༎
Bījānaṃ abhisaṅkhāro, etassatthassa sādhako.
ཨེཀསནྟཱནསྨིཉྷི ཕལམུཔྤཛྫམཱནཾ ཏཏྠ ཨེཀནྟཾ ཨེཀཏྟནཱནཏྟཱནཾ པཊིསིདྡྷཏྟཱ ཨཉྙསྶཱཏི ཝཱ ཨཉྙཏོཏི ཝཱ ན ཧོཏི། ཨེཏསྶ ཙ པནཏྠསྶ བཱིཛཱནཾ ཨབྷིསངྑཱརོ སཱདྷཀོ། ཨམྦབཱིཛཱདཱིནཉྷི ཨབྷིསངྑཱརེསུ ཀཏེསུ ཏསྶ བཱིཛསྶ སནྟཱནེ ལདྡྷཔཙྩཡོ ཀཱལནྟརེ ཕལཝིསེསོ ཨུཔྤཛྫམཱནོ ན ཨཉྙབཱིཛཱནཾ ནཱཔི ཨཉྙཱབྷིསངྑཱརཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫཏི, ན ཙ ཏཱནི བཱིཛཱནི ཏེ ཨབྷིསངྑཱརཱ ཝཱ ཕལཊྛཱནཾ པཱཔུཎནྟི། ཨེཝཾ སམྤདམིདཾ ཝེདིཏབྦཾ། ཝིཛྫཱསིཔྤོསདྷཱདཱིཧི ཙཱཔི བཱལསརཱིརེ ཨུཔཡུཏྟེཧི ཀཱལནྟརེ ཝུཌྜྷསརཱིརཱདཱིསུ ཕལདེཧི ཨཡམཏྠོ ཝེདིཏབྦོ།
Ekasantānasmiñhi phalamuppajjamānaṃ tattha ekantaṃ ekattanānattānaṃ paṭisiddhattā aññassāti vā aññatoti vā na hoti. Etassa ca panatthassa bījānaṃ abhisaṅkhāro sādhako. Ambabījādīnañhi abhisaṅkhāresu katesu tassa bījassa santāne laddhapaccayo kālantare phalaviseso uppajjamāno na aññabījānaṃ nāpi aññābhisaṅkhārapaccayā uppajjati, na ca tāni bījāni te abhisaṅkhārā vā phalaṭṭhānaṃ pāpuṇanti. Evaṃ sampadamidaṃ veditabbaṃ. Vijjāsipposadhādīhi cāpi bālasarīre upayuttehi kālantare vuḍḍhasarīrādīsu phaladehi ayamattho veditabbo.
ཡམྤི ཝུཏྟཾ ‘ཨུཔབྷུཉྫཀེ ཙ ཨསཏི ཀསྶ ཏཾ ཕལཾ སིཡཱ’ཏི? ཏཏྠ –
Yampi vuttaṃ ‘upabhuñjake ca asati kassa taṃ phalaṃ siyā’ti? Tattha –
ཕལསྶུཔྤཏྟིཡཱ ཨེཝ, སིདྡྷཱ བྷུཉྫཀསམྨུཏི།
Phalassuppattiyā eva, siddhā bhuñjakasammuti;
ཕལུཔྤཱདེན རུཀྑསྶ, ཡཐཱ ཕལཏི སམྨུཏི༎
Phaluppādena rukkhassa, yathā phalati sammuti.
ཡཐཱ ཧི རུཀྑསངྑཱཏཱནཾ དྷམྨཱནཾ ཨེཀདེསབྷཱུཏསྶ རུཀྑཕལསྶ ཨུཔྤཏྟིཡཱ ཨེཝ རུཀྑོ ཕལཏཱིཏི ཝཱ ཕལིཏོཏི ཝཱ ཝུཙྩཏི, ཏཐཱ དེཝམནུསྶསངྑཱཏཱནཾ ཁནྡྷཱནཾ ཨེཀདེསབྷཱུཏསྶ ཨུཔབྷོགསངྑཱཏསྶ སུཁདུཀྑཕལསྶ ཨུཔྤཱདེནེཝ དེཝོ ཝཱ མནུསྶོ ཝཱ ཨུཔབྷུཉྫཏཱིཏི ཝཱ སུཁིཏོཏི ཝཱ དུཀྑིཏོཏི ཝཱ ཝུཙྩཏི། ཏསྨཱ ན ཨེཏྠ ཨཉྙེན ཨུཔབྷུཉྫཀེན ནཱམ ཀོཙི ཨཏྠོ ཨཏྠཱིཏི།
Yathā hi rukkhasaṅkhātānaṃ dhammānaṃ ekadesabhūtassa rukkhaphalassa uppattiyā eva rukkho phalatīti vā phalitoti vā vuccati, tathā devamanussasaṅkhātānaṃ khandhānaṃ ekadesabhūtassa upabhogasaṅkhātassa sukhadukkhaphalassa uppādeneva devo vā manusso vā upabhuñjatīti vā sukhitoti vā dukkhitoti vā vuccati. Tasmā na ettha aññena upabhuñjakena nāma koci attho atthīti.
ཡོཔི ཝདེཡྻ – ‘ཨེཝཾ སནྟེཔི ཨེཏེ སངྑཱརཱ ཝིཛྫམཱནཱ ཝཱ ཕལསྶ པཙྩཡཱ སིཡུཾ, ཨཝིཛྫམཱནཱ ཝཱ། ཡདི ཙ ཝིཛྫམཱནཱ པཝཏྟིཀྑཎེཡེཝ ནེསཾ ཝིཔཱཀེན བྷཝིཏབྦཾ། ཨཐ ཨཝིཛྫམཱནཱ, པཝཏྟིཏོ པུབྦེ ཙ པཙྪཱ ཙ ནིཙྩཾ ཕལཱཝཧཱ སིཡུ’ནྟི། སོ ཨེཝཾ ཝཏྟབྦོ –
Yopi vadeyya – ‘evaṃ santepi ete saṅkhārā vijjamānā vā phalassa paccayā siyuṃ, avijjamānā vā. Yadi ca vijjamānā pavattikkhaṇeyeva nesaṃ vipākena bhavitabbaṃ. Atha avijjamānā, pavattito pubbe ca pacchā ca niccaṃ phalāvahā siyu’nti. So evaṃ vattabbo –
ཀཏཏྟཱ པཙྩཡཱ ཨེཏེ, ན ཙ ནིཙྩཾ ཕལཱཝཧཱ།
Katattā paccayā ete, na ca niccaṃ phalāvahā;
པཱཊིབྷོགཱདིཀཾ ཏཏྠ, ཝེདིཏབྦཾ ནིདསྶནཾ༎
Pāṭibhogādikaṃ tattha, veditabbaṃ nidassanaṃ.
ཀཏཏྟཱ ཨེཝ ཧི སངྑཱརཱ ཨཏྟནོ ཕལསྶ པཙྩཡཱ ཧོནྟི, ན ཝིཛྫམཱནཏྟཱ ཝཱ ཨཝིཛྫམཱནཏྟཱ ཝཱ། ཡཐཱཧ ‘‘ཀཱམཱཝཙརསྶ ཀུསལསྶ ཀམྨསྶ ཀཏཏྟཱ ཨུཔཙིཏཏྟཱ ཝིཔཱཀཾ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཾ ཨུཔྤནྣཾ ཧོཏཱི’’ཏིཨཱདི (དྷ॰ ས॰ ༤༣༡)། ཡཐཱརཧསྶ ཨཏྟནོ ཕལསྶ ཙ པཙྩཡཱ ཧུཏྭཱ ན པུན ཕལཱཝཧཱ ཧོནྟི ཝིཔཀྐཝིཔཱཀཏྟཱ། ཨེཏསྶ ཙཏྠསྶ ཝིབྷཱཝནེ ཨིདཾ པཱཊིབྷོགཱདིཀཾ ནིདསྶནཾ ཝེདིཏབྦཾ།
Katattā eva hi saṅkhārā attano phalassa paccayā honti, na vijjamānattā vā avijjamānattā vā. Yathāha ‘‘kāmāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppannaṃ hotī’’tiādi (dha. sa. 431). Yathārahassa attano phalassa ca paccayā hutvā na puna phalāvahā honti vipakkavipākattā. Etassa catthassa vibhāvane idaṃ pāṭibhogādikaṃ nidassanaṃ veditabbaṃ.
ཡཐཱ ཧི ལོཀེ ཡོ ཀསྶཙི ཨཏྠསྶ ནིཡྻཱཏནཏྠཾ པཱཊིབྷོགོ ཧོཏི, བྷཎྜཾ ཝཱ ཀིཎཱཏི, ཨིཎཾ ཝཱ གཎྷཱཏི། ཏསྶ ཏཾ ཀིརིཡཱཀརཎམཏྟམེཝ ཏདཏྠནིཡྻཱཏནཱདིམྷི པཙྩཡོ ཧོཏི, ན ཀིརིཡཱཡ ཝིཛྫམཱནཏཱ ཝཱ ཨཝིཛྫམཱནཏཱ ཝཱ། ན ཙ ཏདཏྠནིཡྻཱཏནཱདིཏོ པརམྤི དྷཱརཀོཝ ཧོཏི། ཀསྨཱ? ནིཡྻཱཏནཱདཱིནཾ ཀཏཏྟཱ། ཨེཝཾ ཀཏཏྟཱཝ སངྑཱརཱཔི ཨཏྟནོ ཕལསྶ པཙྩཡཱ ཧོནྟི, ན ཙ ཡཐཱརཧཾ ཕལདཱནཏོ པརམྤི ཕལཱཝཧཱ ཧོནྟཱིཏི། ཨེཏྟཱཝཏཱ མིསྶཱམིསྶཝསེན དྭིདྷཱཔི པཝཏྟམཱནསྶ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎསྶ སངྑཱརཔཙྩཡཱ པཝཏྟི དཱིཔིཏཱ ཧོཏི།
Yathā hi loke yo kassaci atthassa niyyātanatthaṃ pāṭibhogo hoti, bhaṇḍaṃ vā kiṇāti, iṇaṃ vā gaṇhāti. Tassa taṃ kiriyākaraṇamattameva tadatthaniyyātanādimhi paccayo hoti, na kiriyāya vijjamānatā vā avijjamānatā vā. Na ca tadatthaniyyātanādito parampi dhārakova hoti. Kasmā? Niyyātanādīnaṃ katattā. Evaṃ katattāva saṅkhārāpi attano phalassa paccayā honti, na ca yathārahaṃ phaladānato parampi phalāvahā hontīti. Ettāvatā missāmissavasena dvidhāpi pavattamānassa paṭisandhiviññāṇassa saṅkhārapaccayā pavatti dīpitā hoti.
ཨིདཱནི སབྦེསྭེཏེསུ བཏྟིཾསཝིཉྙཱཎེསུ སམྨོཧཝིགྷཱཏཏྠཾ –
Idāni sabbesvetesu battiṃsaviññāṇesu sammohavighātatthaṃ –
པཊིསནྡྷིཔྤཝཏྟཱིནཾ , ཝསེནེཏེ བྷཝཱདིསུ།
Paṭisandhippavattīnaṃ , vasenete bhavādisu;
ཝིཛཱནིཏབྦཱ སངྑཱརཱ, ཡཐཱ ཡེསཉྩ པཙྩཡཱ༎
Vijānitabbā saṅkhārā, yathā yesañca paccayā.
ཏཏྠ ཏཡོ བྷཝཱ, ཙཏསྶོ ཡོནིཡོ, པཉྩ གཏིཡོ, སཏྟ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཡོ, ནཝ སཏྟཱཝཱསཱཏི ཨེཏེ བྷཝཱདཡོ ནཱམ། ཨེཏེསུ བྷཝཱདཱིསུ པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟེ ཙ ཨེཏེ ཡེསཾ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ པཙྩཡཱ ཡཐཱ ཙ པཙྩཡཱ ཧོནྟི ཏཐཱ ཝིཛཱནིཏབྦཱཏི ཨཏྠོ།
Tattha tayo bhavā, catasso yoniyo, pañca gatiyo, satta viññāṇaṭṭhitiyo, nava sattāvāsāti ete bhavādayo nāma. Etesu bhavādīsu paṭisandhiyaṃ pavatte ca ete yesaṃ vipākaviññāṇānaṃ paccayā yathā ca paccayā honti tathā vijānitabbāti attho.
ཏཏྠ – པུཉྙཱབྷིསངྑཱརེ ཏཱཝ ཀཱམཱཝཙརཨཊྛཙེཏནཱབྷེདོ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ ཨཝིསེསེན ཀཱམབྷཝེ སུགཏིཡཾ ནཝནྣཾ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ པཊིསནྡྷིཡཾ ནཱནཱཀྑཎིཀཀམྨཔཙྩཡེན ཙེཝ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན ཙཱཏི དྭིདྷཱ པཙྩཡོ། རཱུཔཱཝཙརཔཉྩཀུསལཙེཏནཱབྷེདོ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ རཱུཔབྷཝེ པཊིསནྡྷིཡཾ ཨེཝ པཉྩནྣཾ། ཝུཏྟཔྤབྷེདཀཱམཱཝཙརོ པན ཀཱམབྷཝེ སུགཏིཡཾ ཨུཔེཀྑཱསཧགཏཱཧེཏུཀམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུཝཛྫཱནཾ སཏྟནྣཾ པརིཏྟཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཝུཏྟནཡེནེཝ དྭིདྷཱ པཙྩཡོ པཝཏྟེ, ནོ པཊིསནྡྷིཡཾ། སྭེཝ རཱུཔབྷཝེ པཉྩནྣཾ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཝཏྟེ, ནོ པཊིསནྡྷིཡཾ། ཀཱམབྷཝེ པན དུགྒཏིཡཾ ཨཊྛནྣམྤི པརིཏྟཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཝཏྟེ, ནོ པཊིསནྡྷིཡཾ།
Tattha – puññābhisaṅkhāre tāva kāmāvacaraaṭṭhacetanābhedo puññābhisaṅkhāro avisesena kāmabhave sugatiyaṃ navannaṃ vipākaviññāṇānaṃ paṭisandhiyaṃ nānākkhaṇikakammapaccayena ceva upanissayapaccayena cāti dvidhā paccayo. Rūpāvacarapañcakusalacetanābhedo puññābhisaṅkhāro rūpabhave paṭisandhiyaṃ eva pañcannaṃ. Vuttappabhedakāmāvacaro pana kāmabhave sugatiyaṃ upekkhāsahagatāhetukamanoviññāṇadhātuvajjānaṃ sattannaṃ parittavipākaviññāṇānaṃ vuttanayeneva dvidhā paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ. Sveva rūpabhave pañcannaṃ vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ. Kāmabhave pana duggatiyaṃ aṭṭhannampi parittavipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ.
ཏཏྠ ནིརཡེ མཧཱམོགྒལླཱནཏྠེརསྶ ནརཀཙཱརིཀཱདཱིསུ ཨིཊྛཱརམྨཎསམཱཡོགེ སོ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཏིརཙྪཱནེསུ པན ནཱགསུཔཎྞཔེཏམཧིདྡྷིཀེསུ ཙ ཨིཊྛཱརམྨཎཾ ལབྦྷཏིཡེཝ། སྭེཝ ཀཱམབྷཝེ སུགཏིཡཾ སོལ༹སནྣམྤི ཀུསལཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཝཏྟེ ཙ པཊིསནྡྷིཡཉྩ། ཨཝིསེསེན པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ རཱུཔབྷཝེ དསནྣཾ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཝཏྟེ ཙ པཊིསནྡྷིཡཉྩ།
Tattha niraye mahāmoggallānattherassa narakacārikādīsu iṭṭhārammaṇasamāyoge so paccayo hoti. Tiracchānesu pana nāgasupaṇṇapetamahiddhikesu ca iṭṭhārammaṇaṃ labbhatiyeva. Sveva kāmabhave sugatiyaṃ soḷasannampi kusalavipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte ca paṭisandhiyañca. Avisesena puññābhisaṅkhāro rūpabhave dasannaṃ vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte ca paṭisandhiyañca.
དྭཱདསཱཀུསལཙེཏནཱབྷེདོ ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ ཀཱམབྷཝེ དུགྒཏིཡཾ ཨེཀསྶ ཝིཉྙཱཎསྶ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཊིསནྡྷིཡཾ, ནོ པཝཏྟེ; ཚནྣཾ པཝཏྟེ, ནོ པཊིསནྡྷིཡཾ; སཏྟནྣམྤི ཨཀུསལཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ པཝཏྟེ ཙ པཊིསནྡྷིཡཉྩ ། ཀཱམབྷཝེ པན སུགཏིཡཾ ཏེསཾཡེཝ སཏྟནྣཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཝཏྟེ, ནོ པཊིསནྡྷིཡཾ; རཱུཔབྷཝེ ཙཏུནྣཾ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཝཏྟེ, ནོ པཊིསནྡྷིཡཾ། སོ ཙ ཁོ ཀཱམཱཝཙརེ ཨནིཊྛརཱུཔདསྶནསདྡསཝནཝསེན ། བྲཧྨལོཀེ པན ཨནིཊྛཱ རཱུཔཱདཡོ ནཱམ ནཏྠི, ཏཐཱ ཀཱམཱཝཙརདེཝལོཀེཔི།
Dvādasākusalacetanābhedo apuññābhisaṅkhāro kāmabhave duggatiyaṃ ekassa viññāṇassa tatheva paccayo paṭisandhiyaṃ, no pavatte; channaṃ pavatte, no paṭisandhiyaṃ; sattannampi akusalavipākaviññāṇānaṃ pavatte ca paṭisandhiyañca . Kāmabhave pana sugatiyaṃ tesaṃyeva sattannaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ; rūpabhave catunnaṃ vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ. So ca kho kāmāvacare aniṭṭharūpadassanasaddasavanavasena . Brahmaloke pana aniṭṭhā rūpādayo nāma natthi, tathā kāmāvacaradevalokepi.
ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརོ ཨརཱུཔབྷཝེ ཙཏུནྣཾ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཝཏྟེ ཙ པཊིསནྡྷིཡཉྩ།
Āneñjābhisaṅkhāro arūpabhave catunnaṃ vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte ca paṭisandhiyañca.
ཀཱམཱཝཙརཀུསལཱཀུསལཏོ པན སབྦསངྒཱཧིཀནཡེན ཝཱིསཏིཙེཏནཱབྷེདོཔི ཀཱཡསངྑཱརོ ཀཱམབྷཝེ དསནྣཾ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ པཊིསནྡྷིཡཾ ནཱནཱཀྑཎིཀཀམྨཔཙྩཡེན ཙེཝ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན ཙཱཏི དྭིདྷཱ པཙྩཡོ། སྭེཝ ཀཱམབྷཝེ ཏེརསནྣཾ, རཱུཔབྷཝེ ནཝནྣཾ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཝཏྟེ, ནོ པཊིསནྡྷིཡཾ། སྭེཝ ཀཱམབྷཝེ ཏེཝཱིསཏིཡཱ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཝཏྟེ ཙ པཊིསནྡྷིཡཉྩ། ཝཙཱིསངྑཱརེཔི ཨེསེཝ ནཡོ།
Kāmāvacarakusalākusalato pana sabbasaṅgāhikanayena vīsaticetanābhedopi kāyasaṅkhāro kāmabhave dasannaṃ vipākaviññāṇānaṃ paṭisandhiyaṃ nānākkhaṇikakammapaccayena ceva upanissayapaccayena cāti dvidhā paccayo. Sveva kāmabhave terasannaṃ, rūpabhave navannaṃ vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ. Sveva kāmabhave tevīsatiyā vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte ca paṭisandhiyañca. Vacīsaṅkhārepi eseva nayo.
ཨཊྛཝཱིསཏིཨེཀཱུནཏིཾསཙེཏནཱབྷེདོཔི པན ཙིཏྟསངྑཱརོ ཏཱིསུ བྷཝེསུ ཨེཀཱུནཝཱིསཏིཡཱ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཊིསནྡྷིཡཾ, ནོ པཝཏྟེ། སྭེཝ དྭཱིསུ བྷཝེསུ ཧེཊྛཱཝུཏྟཱནཾ ཏེརསནྣཉྩ ནཝནྣཉྩཱཏི དྭཱཝཱིསཏིཡཱ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཝཏྟེ, ནོ པཊིསནྡྷིཡཾ། ཏཱིསུ པན བྷཝེསུ དྭཏྟིཾསཱཡཔི ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཝཏྟེ ཙེཝ པཊིསནྡྷིཡཉྩ། ཨེཝཾ ཏཱཝ བྷཝེསུ པཊིསནྡྷིཔཝཏྟཱིནཾ ཝསེན ཏེ སངྑཱརཱ ཡེསཾ པཙྩཡཱ, ཡཐཱ ཙ པཙྩཡཱ ཧོནྟི ཏཐཱ ཝིཛཱནིཏབྦཱ། ཨེཏེནེཝ ནཡེན ཡོནིཨཱདཱིསུཔི ཝེདིཏབྦཱ།
Aṭṭhavīsatiekūnatiṃsacetanābhedopi pana cittasaṅkhāro tīsu bhavesu ekūnavīsatiyā vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo paṭisandhiyaṃ, no pavatte. Sveva dvīsu bhavesu heṭṭhāvuttānaṃ terasannañca navannañcāti dvāvīsatiyā vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ. Tīsu pana bhavesu dvattiṃsāyapi vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte ceva paṭisandhiyañca. Evaṃ tāva bhavesu paṭisandhipavattīnaṃ vasena te saṅkhārā yesaṃ paccayā, yathā ca paccayā honti tathā vijānitabbā. Eteneva nayena yoniādīsupi veditabbā.
ཏཏྲིདཾ ཨཱདིཏོ པཊྛཱཡ མུཁམཏྟཔྤཀཱསནཾ – ཨིམེསུ ཧི སངྑཱརེསུ ཡསྨཱ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ ཏཱཝ དྭཱིསུ བྷཝེསུ པཊིསནྡྷིཾ དཏྭཱ སབྦཾ ཨཏྟནོ ཝིཔཱཀཾ ཛནེཏི, ཏཐཱ ཨཎྜཛཱདཱིསུ ཙཏཱུསུ ཡོནཱིསུ, དེཝམནུསྶསངྑཱཏཱསུ དྭཱིསུ གཏཱིསུ, ནཱནཏྟཀཱཡནཱནཏྟསཉྙཱིནཱནཏྟཀཱཡཨེཀཏྟསཉྙཱིཨེཀཏྟཀཱཡནཱནཏྟསཉྙཱིཨེཀཏྟཀཱཡཨེཀཏྟསཉྙཱིསངྑཱཏཱསུ མནུསྶཱནཉྩེཝ པཋམདུཏིཡཏཏིཡཛ྄ཛྷཱནབྷཱུམཱིནཉྩ ཝསེན ཙཏཱུསུ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏཱིསུ། ཨསཉྙསཏྟཱཝཱསེ པནེས རཱུཔམཏྟམེཝཱབྷིསངྑརོཏཱིཏི ཙཏཱུསུཡེཝ སཏྟཱཝཱསེསུ ཙ པཊིསནྡྷིཾ དཏྭཱ སབྦཾ ཨཏྟནོ ཝིཔཱཀཾ ཛནེཏི། ཏསྨཱ ཨེས ཨེཏེསུ དྭཱིསུ བྷཝེསུ, ཙཏཱུསུ ཡོནཱིསུ, དྭཱིསུ གཏཱིསུ, ཙཏཱུསུ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏཱིསུ, ཙཏཱུསུ སཏྟཱཝཱསེསུ ཙ ཨེཀཝཱིསཏིཡཱ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཝུཏྟནཡེནེཝ པཙྩཡོ ཧོཏི ཡཐཱསམྦྷཝཾ པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟེ ཙ།
Tatridaṃ ādito paṭṭhāya mukhamattappakāsanaṃ – imesu hi saṅkhāresu yasmā puññābhisaṅkhāro tāva dvīsu bhavesu paṭisandhiṃ datvā sabbaṃ attano vipākaṃ janeti, tathā aṇḍajādīsu catūsu yonīsu, devamanussasaṅkhātāsu dvīsu gatīsu, nānattakāyanānattasaññīnānattakāyaekattasaññīekattakāyanānattasaññīekattakāyaekattasaññīsaṅkhātāsu manussānañceva paṭhamadutiyatatiyajjhānabhūmīnañca vasena catūsu viññāṇaṭṭhitīsu. Asaññasattāvāse panesa rūpamattamevābhisaṅkharotīti catūsuyeva sattāvāsesu ca paṭisandhiṃ datvā sabbaṃ attano vipākaṃ janeti. Tasmā esa etesu dvīsu bhavesu, catūsu yonīsu, dvīsu gatīsu, catūsu viññāṇaṭṭhitīsu, catūsu sattāvāsesu ca ekavīsatiyā vipākaviññāṇānaṃ vuttanayeneva paccayo hoti yathāsambhavaṃ paṭisandhiyaṃ pavatte ca.
ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ པན ཡསྨཱ ཨེཀསྨིཉྙེཝ ཀཱམབྷཝེ, ཙཏཱུསུ ཡོནཱིསུ, ཨཝསེསཱསུ ཏཱིསུ གཏཱིསུ, ནཱནཏྟཀཱཡཨེཀཏྟསཉྙཱིསངྑཱཏཱཡ ཨེཀིསྶཱ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཡཱ, ཏཱདིསེཡེཝ ཙ ཨེཀསྨིཾ སཏྟཱཝཱསེ པཊིསནྡྷིཝསེན ཝིཔཙྩཏི, ཏསྨཱ ཨེས ཨེཀསྨིཾ བྷཝེ ཙཏཱུསུ ཡོནཱིསུ, ཏཱིསུ གཏཱིསུ, ཨེཀིསྶཱ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཡཱ, ཨེཀམྷི ཙ སཏྟཱཝཱསེ སཏྟནྣཾ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཝུཏྟནཡེནེཝ པཙྩཡོ ཧོཏི པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟེ ཙ།
Apuññābhisaṅkhāro pana yasmā ekasmiññeva kāmabhave, catūsu yonīsu, avasesāsu tīsu gatīsu, nānattakāyaekattasaññīsaṅkhātāya ekissā viññāṇaṭṭhitiyā, tādiseyeva ca ekasmiṃ sattāvāse paṭisandhivasena vipaccati, tasmā esa ekasmiṃ bhave catūsu yonīsu, tīsu gatīsu, ekissā viññāṇaṭṭhitiyā, ekamhi ca sattāvāse sattannaṃ vipākaviññāṇānaṃ vuttanayeneva paccayo hoti paṭisandhiyaṃ pavatte ca.
ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརོ པན ཡསྨཱ ཨེཀསྨིཾ ཨརཱུཔབྷཝེ, ཨེཀིསྶཱ ཨོཔཔཱཏིཀཡོནིཡཱ, ཨེཀིསྶཱ དེཝགཏིཡཱ, ཨཱཀཱསཱནཉྩཱཡཏནཱདཱིསུ ཏཱིསུ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏཱིསུ, ཨཱཀཱསཱནཉྩཱཡཏནཱདཱིསུ ཙ ཙཏཱུསུ སཏྟཱཝཱསེསུ པཊིསནྡྷིཝསེན ཝིཔཙྩཏི, ཏསྨཱ ཨེས ཨེཀསྨིཾཡེཝ བྷཝེ, ཨེཀིསྶཱ ཡོནིཡཱ, ཨེཀིསྶཱ དེཝགཏིཡཱ, ཏཱིསུ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏཱིསུ ཙཏཱུསུ སཏྟཱཝཱསེསུ, ཙཏུནྣཾ ཝིཉྙཱཎཱནཾ ཝུཏྟནཡེནེཝ པཙྩཡོ ཧོཏི པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟེ ཙ།
Āneñjābhisaṅkhāro pana yasmā ekasmiṃ arūpabhave, ekissā opapātikayoniyā, ekissā devagatiyā, ākāsānañcāyatanādīsu tīsu viññāṇaṭṭhitīsu, ākāsānañcāyatanādīsu ca catūsu sattāvāsesu paṭisandhivasena vipaccati, tasmā esa ekasmiṃyeva bhave, ekissā yoniyā, ekissā devagatiyā, tīsu viññāṇaṭṭhitīsu catūsu sattāvāsesu, catunnaṃ viññāṇānaṃ vuttanayeneva paccayo hoti paṭisandhiyaṃ pavatte ca.
ཀཱཡསངྑཱརོཔི ཡསྨཱ ཨེཀསྨིཾ ཀཱམབྷཝེ, ཙཏཱུསུ ཡོནཱིསུ, པཉྩསུ གཏཱིསུ, དྭཱིསུ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏཱིསུ, དྭཱིསུ ཙ སཏྟཱཝཱསེསུ པཊིསནྡྷིཾ དཏྭཱ སབྦཾ ཨཏྟནོ ཝིཔཱཀཾ ཛནེཏི, ཏསྨཱ ཨེས ཨེཀསྨིཾ བྷཝེ, ཙཏཱུསུ ཡོནཱིསུ, པཉྩསུ གཏཱིསུ, དྭཱིསུ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏཱིསུ, དྭཱིསུ ཙ སཏྟཱཝཱསེསུ ཏེཝཱིསཏིཡཱ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟེ ཙ། ཝཙཱིསངྑཱརེཔི ཨེསེཝ ནཡོ།
Kāyasaṅkhāropi yasmā ekasmiṃ kāmabhave, catūsu yonīsu, pañcasu gatīsu, dvīsu viññāṇaṭṭhitīsu, dvīsu ca sattāvāsesu paṭisandhiṃ datvā sabbaṃ attano vipākaṃ janeti, tasmā esa ekasmiṃ bhave, catūsu yonīsu, pañcasu gatīsu, dvīsu viññāṇaṭṭhitīsu, dvīsu ca sattāvāsesu tevīsatiyā vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo paṭisandhiyaṃ pavatte ca. Vacīsaṅkhārepi eseva nayo.
ཙིཏྟསངྑཱརོ པན ཡསྨཱ ཨེཀཾ སཏྟཱཝཱསཾ ཋཔེཏྭཱ ན ཀཏྠཙི ན ཝིཔཙྩཏི, ཏསྨཱ ཨེས ཏཱིསུ བྷཝེསུ, ཙཏཱུསུ ཡོནཱིསུ, པཉྩསུ གཏཱིསུ, སཏྟསུ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏཱིསུ, ཨཊྛསུ སཏྟཱཝཱསེསུ ཡཐཱཡོགཾ དྭཏྟིཾསཱཡ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟེ ཙ། ཨཝིཉྙཱཎཀེ པན སཏྟཱཝཱསེ སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎཾ ནཏྠི།
Cittasaṅkhāro pana yasmā ekaṃ sattāvāsaṃ ṭhapetvā na katthaci na vipaccati, tasmā esa tīsu bhavesu, catūsu yonīsu, pañcasu gatīsu, sattasu viññāṇaṭṭhitīsu, aṭṭhasu sattāvāsesu yathāyogaṃ dvattiṃsāya vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo paṭisandhiyaṃ pavatte ca. Aviññāṇake pana sattāvāse saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ natthi.
ཨཔིཙ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ ཨསཉྙསཏྟེསུ ཀཊཏྟཱརཱུཔཱནཾ ནཱནཱཀྑཎིཀཀམྨཔཙྩཡེན པཙྩཡོཏི། ཨེཝཾ –
Apica puññābhisaṅkhāro asaññasattesu kaṭattārūpānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayena paccayoti. Evaṃ –
པཊིསནྡྷིཔཝཏྟཱིནཾ , ཝསེནེཏེ བྷཝཱདིསུ།
Paṭisandhipavattīnaṃ , vasenete bhavādisu;
ཝིཛཱནིཏབྦཱ སངྑཱརཱ, ཡཐཱ ཡེསཉྩ པཙྩཡཱཏི༎
Vijānitabbā saṅkhārā, yathā yesañca paccayāti.
སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎཔདནིདྡེསོ།
Saṅkhārapaccayā viññāṇapadaniddeso.
ནཱམརཱུཔཔདནིདྡེསོ
Nāmarūpapadaniddeso
༢༢༨. ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔནིདྡེསེ –
228. Viññāṇapaccayā nāmarūpaniddese –
དེསནཱབྷེདཏོ སབྦ-བྷཝཱདཱིསུ པཝཏྟིཏོ།
Desanābhedato sabba-bhavādīsu pavattito;
སངྒཧཱ པཙྩཡནཡཱ, ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ༎
Saṅgahā paccayanayā, viññātabbo vinicchayo.
‘དེསནཱབྷེདཏོ’ཏི ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ རཱུཔཾ? ཙཏྟཱརོ ཙ མཧཱབྷཱུཏཱ ཙཏུནྣཉྩ མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཨུཔཱདཱཡ རཱུཔ’’ནྟི (སཾ॰ ནི॰ ༢.༢; མ॰ ནི॰ ༡.༡༠༠) ཨེཝཾ ཏཱཝ སུཏྟནྟེ ཙ ཨིདྷ རཱུཔཔདསྶ ཨབྷེདཏོ ཨེཀསདིསཱ དེསནཱ ཀཏཱ; ནཱམཔདསྶ པན བྷེདཏོ།
‘Desanābhedato’ti ‘‘tattha katamaṃ rūpaṃ? Cattāro ca mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpa’’nti (saṃ. ni. 2.2; ma. ni. 1.100) evaṃ tāva suttante ca idha rūpapadassa abhedato ekasadisā desanā katā; nāmapadassa pana bhedato.
སུཏྟནྟསྨིཉྷི ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ ནཱམཾ? ཝེདནཱ སཉྙཱ ཙེཏནཱ ཕསྶོ མནསིཀཱརོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨིདྷ ‘‘ཝེདནཱཀྑནྡྷོ སཉྙཱཀྑནྡྷོ སངྑཱརཀྑནྡྷོ’’ཏི། ཏཏྠ ཧི ཡམྤི ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམཾ ཨུཔྤཛྫཏི, ཨུཔྤནྣཉྩ ཙིཏྟསྶ ཋིཏི ཨརཱུཔཱིནཾ དྷམྨཱནཾ ཨཱཡཱུཏི ཨེཝཾ ཨཉྙདྷམྨསནྣིསྶཡེན ཨགྒཧེཏབྦཏོ པཱཀཊཾ, ཏཾ དསྶེནྟོ ཙེཏནཱཕསྶམནསིཀཱརཝསེན སངྑཱརཀྑནྡྷཾ ཏིདྷཱ བྷིནྡིཏྭཱ དྭཱིཧི ཁནྡྷེཧི སདྡྷིཾ དེསེསི། ཨིདྷ པན ཏཏྠ ཝུཏྟཉྩ ཨཝུཏྟཉྩ སབྦཾ ནཱམཾ སངྒཎྷནྟོ ‘‘ཏཡོ ཁནྡྷཱ – ཝེདནཱཀྑནྡྷོ སཉྙཱཀྑནྡྷོ སངྑཱརཀྑནྡྷོ’’ཏི ཨཱཧ།
Suttantasmiñhi ‘‘tattha katamaṃ nāmaṃ? Vedanā saññā cetanā phasso manasikāro’’ti vuttaṃ. Idha ‘‘vedanākkhandho saññākkhandho saṅkhārakkhandho’’ti. Tattha hi yampi cakkhuviññāṇapaccayā nāmaṃ uppajjati, uppannañca cittassa ṭhiti arūpīnaṃ dhammānaṃ āyūti evaṃ aññadhammasannissayena aggahetabbato pākaṭaṃ, taṃ dassento cetanāphassamanasikāravasena saṅkhārakkhandhaṃ tidhā bhinditvā dvīhi khandhehi saddhiṃ desesi. Idha pana tattha vuttañca avuttañca sabbaṃ nāmaṃ saṅgaṇhanto ‘‘tayo khandhā – vedanākkhandho saññākkhandho saṅkhārakkhandho’’ti āha.
ཀིཾ པན ཨིམེ ཏཡོ ཁནྡྷཱཝ ནཱམཾ, ཝིཉྙཱཎཾ ནཱམཾ ནཱམ ན ཧོཏཱིཏི? ནོ ན ཧོཏི། ཏསྨིཾ པན ཝིཉྙཱཎེ གཡ྄ཧམཱནེ ནཱམཝིཉྙཱཎསྶ ཙ པཙྩཡཝིཉྙཱཎསྶ ཙཱཏི དྭིནྣཾ ཝིཉྙཱཎཱནཾ སཧབྷཱཝོ ཨཱཔཛྫཏི། ཏསྨཱ ཝིཉྙཱཎཾ པཙྩཡཊྛཱནེ ཋཔེཏྭཱ པཙྩཡནིབྦཏྟཾ ནཱམཾ དསྶེཏུཾ ཏཡོཝ ཁནྡྷཱ ཝུཏྟཱཏི། ཨེཝཾ ཏཱཝ ‘དེསནཱབྷེདཏོ’ ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
Kiṃ pana ime tayo khandhāva nāmaṃ, viññāṇaṃ nāmaṃ nāma na hotīti? No na hoti. Tasmiṃ pana viññāṇe gayhamāne nāmaviññāṇassa ca paccayaviññāṇassa cāti dvinnaṃ viññāṇānaṃ sahabhāvo āpajjati. Tasmā viññāṇaṃ paccayaṭṭhāne ṭhapetvā paccayanibbattaṃ nāmaṃ dassetuṃ tayova khandhā vuttāti. Evaṃ tāva ‘desanābhedato’ viññātabbo vinicchayo.
‘སབྦབྷཝཱདཱིསུ པཝཏྟིཏོ’ཏི ཨེཏྠ པན ནཱམཾ ཨེཀཾ སཏྟཱཝཱསཾ ཋཔེཏྭཱ སབྦབྷཝཡོནིགཏིཝིཉྙཱཎཊྛིཏིསེསསཏྟཱཝཱསེསུ པཝཏྟཏི། རཱུཔཾ དྭཱིསུ བྷཝེསུ, ཙཏཱུསུ ཡོནཱིསུ, པཉྩསུ གཏཱིསུ, པུརིམཱསུ ཙཏཱུསུ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏཱིསུ, པཉྩསུ ཙ སཏྟཱཝཱསེསུ པཝཏྟཏི། ཨེཝཾ པཝཏྟམཱནེ ཙེཏསྨིཾ ནཱམརཱུཔེ ཡསྨཱ ཨབྷཱཝཀགབྦྷསེཡྻཀཱནཾ ཨཎྜཛཱནཉྩ པཊིསནྡྷིཀྑཎེ ཝཏྠུཀཱཡཝསེན རཱུཔཏོ དྭེ སནྟཏིསཱིསཱནི ཏཡོ ཙ ཨརཱུཔིནོ ཁནྡྷཱ པཱཏུབྷཝནྟི, ཏསྨཱ ཏེསཾ ཝིཏྠཱརེན རཱུཔརཱུཔཏོ ཝཱིསཏི དྷམྨཱ ཏཡོ ཙ ཨརཱུཔིནོ ཁནྡྷཱཏི ཨེཏེ ཏེཝཱིསཏི དྷམྨཱ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔནྟི ཝེདིཏབྦཱ། ཨགྒཧིཏགྒཧཎེན པན ཨེཀསནྟཏིསཱིསཏོ ནཝ རཱུཔདྷམྨེ ཨཔནེཏྭཱ ཙུདྡས, སབྷཱཝཀཱནཾ བྷཱཝདསཀཾ པཀྑིཔིཏྭཱ ཏེཏྟིཾས། ཏེསམྤི ཨགཧིཏགྒཧཎེན སནྟཏིསཱིསདྭཡཏོ ཨཊྛཱརས རཱུཔདྷམྨེ ཨཔནེཏྭཱ པནྣརས།
‘Sabbabhavādīsu pavattito’ti ettha pana nāmaṃ ekaṃ sattāvāsaṃ ṭhapetvā sabbabhavayonigativiññāṇaṭṭhitisesasattāvāsesu pavattati. Rūpaṃ dvīsu bhavesu, catūsu yonīsu, pañcasu gatīsu, purimāsu catūsu viññāṇaṭṭhitīsu, pañcasu ca sattāvāsesu pavattati. Evaṃ pavattamāne cetasmiṃ nāmarūpe yasmā abhāvakagabbhaseyyakānaṃ aṇḍajānañca paṭisandhikkhaṇe vatthukāyavasena rūpato dve santatisīsāni tayo ca arūpino khandhā pātubhavanti, tasmā tesaṃ vitthārena rūparūpato vīsati dhammā tayo ca arūpino khandhāti ete tevīsati dhammā viññāṇapaccayā nāmarūpanti veditabbā. Aggahitaggahaṇena pana ekasantatisīsato nava rūpadhamme apanetvā cuddasa, sabhāvakānaṃ bhāvadasakaṃ pakkhipitvā tettiṃsa. Tesampi agahitaggahaṇena santatisīsadvayato aṭṭhārasa rūpadhamme apanetvā pannarasa.
ཡསྨཱ ཙ ཨོཔཔཱཏིཀསཏྟེསུ བྲཧྨཀཱཡིཀཱདཱིནཾ པཊིསནྡྷིཀྑཎེ ཙཀྑུསོཏཝཏྠུདསཀཱནཾ ཛཱིཝིཏིནྡྲིཡནཝཀསྶ ཙ ཝསེན རཱུཔརཱུཔཏོ ཙཏྟཱརི སནྟཏིསཱིསཱནི ཏཡོ ཙ ཨརཱུཔིནོ ཁནྡྷཱ པཱཏུབྷཝནྟི, ཏསྨཱ ཏེསཾ ཝིཏྠཱརེན རཱུཔརཱུཔཏོ ཨེཀཱུནཙཏྟཱལཱིས དྷམྨཱ ཏཡོ ཙ ཨརཱུཔིནོ ཁནྡྷཱཏི ཨེཏེ དྭཱཙཏྟཱལཱིས དྷམྨཱ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔནྟི ཝེདིཏབྦཱ། ཨགཧིཏགྒཧཎེན པན སནྟཏིསཱིསཏྟཡཏོ སཏྟཝཱིསཏི དྷམྨེ ཨཔནེཏྭཱ པནྣརས།
Yasmā ca opapātikasattesu brahmakāyikādīnaṃ paṭisandhikkhaṇe cakkhusotavatthudasakānaṃ jīvitindriyanavakassa ca vasena rūparūpato cattāri santatisīsāni tayo ca arūpino khandhā pātubhavanti, tasmā tesaṃ vitthārena rūparūpato ekūnacattālīsa dhammā tayo ca arūpino khandhāti ete dvācattālīsa dhammā viññāṇapaccayā nāmarūpanti veditabbā. Agahitaggahaṇena pana santatisīsattayato sattavīsati dhamme apanetvā pannarasa.
ཀཱམབྷཝེ པན ཡསྨཱ སེསཨོཔཔཱཏིཀཱནཾ ཝཱ སཾསེདཛཱནཾ ཝཱ སབྷཱཝཀཔརིཔུཎྞཱཡཏནཱནཾ པཊིསནྡྷིཀྑཎེ རཱུཔརཱུཔཏོ སཏྟ སནྟཏིསཱིསཱནི ཏཡོ ཙ ཨརཱུཔིནོ ཁནྡྷཱ པཱཏུབྷཝནྟི, ཏསྨཱ ཏེསཾ ཝིཏྠཱརེན རཱུཔརཱུཔཏོ སཏྟཏི དྷམྨཱ ཏཡོ ཙ ཨརཱུཔིནོ ཁནྡྷཱཏི ཨེཏེ ཏེསཏྟཏི དྷམྨཱ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔནྟི ཝེདིཏབྦཱ། ཨགྒཧིཏགྒཧཎེན པན སནྟཏིསཱིསཚཀྐཏོ ཙཏུཔཉྙཱས དྷམྨེ ཨཔནེཏྭཱ ཨེཀཱུནཝཱིསཏི། ཨེས ཨུཀྐཾསཏོ། ཨཝཀཾསེན པན ཏཾཏཾརཱུཔསནྟཏིསཱིསཝིཀལཱནཾ ཏསྶ ཏསྶ ཝསེན ཧཱཔེཏྭཱ ཧཱཔེཏྭཱ སངྑེཔཏོ ཙ ཝིཏྠཱརཏོ ཙ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔསངྑཱཏཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཨརཱུཔཱིནཾ པན ཏཡོཝ ཨརཱུཔིནོ ཁནྡྷཱ། ཨསཉྙཱིནཾ རཱུཔཏོ ཛཱིཝིཏིནྡྲིཡནཝཀམེཝཱཏི། ཨེས ཏཱཝ པཊིསནྡྷིཡཾ ནཡོ།
Kāmabhave pana yasmā sesaopapātikānaṃ vā saṃsedajānaṃ vā sabhāvakaparipuṇṇāyatanānaṃ paṭisandhikkhaṇe rūparūpato satta santatisīsāni tayo ca arūpino khandhā pātubhavanti, tasmā tesaṃ vitthārena rūparūpato sattati dhammā tayo ca arūpino khandhāti ete tesattati dhammā viññāṇapaccayā nāmarūpanti veditabbā. Aggahitaggahaṇena pana santatisīsachakkato catupaññāsa dhamme apanetvā ekūnavīsati. Esa ukkaṃsato. Avakaṃsena pana taṃtaṃrūpasantatisīsavikalānaṃ tassa tassa vasena hāpetvā hāpetvā saṅkhepato ca vitthārato ca paṭisandhiviññāṇapaccayā nāmarūpasaṅkhātā veditabbā. Arūpīnaṃ pana tayova arūpino khandhā. Asaññīnaṃ rūpato jīvitindriyanavakamevāti. Esa tāva paṭisandhiyaṃ nayo.
པཝཏྟེ པན སབྦཏྠ རཱུཔཔྤཝཏྟིདེསེ པཊིསནྡྷིཙིཏྟསྶ ཋིཏིཀྑཎེ པཊིསནྡྷིཙིཏྟེན སཧ པཝཏྟཨུཏུཏོ ཨུཏུསམུཊྛཱནཾ སུདྡྷཊྛཀཾ པཱཏུབྷཝཏི། པཊིསནྡྷིཙིཏྟཾ པན རཱུཔཾ ན སམུཊྛཱཔེཏི། ཏཉྷི ཡཐཱ པཔཱཏེ པཏིཏཔུརིསོ པརསྶ པཙྩཡོ ཧོཏུཾ ན སཀྐོཏི, ཨེཝཾ ཝཏྠུདུབྦལཏཱཡ དུབྦལཏྟཱ རཱུཔཾ སམུཊྛཱཔེཏུཾ ན སཀྐོཏི། པཊིསནྡྷིཙིཏྟཏོ པན ཨུདྡྷཾ པཋམབྷཝངྒཏོ པབྷུཏི ཙིཏྟསམུཊྛཱནཀཾ སུདྡྷཊྛཀཾ། སདྡཔཱཏུབྷཱཝཀཱལེ པཊིསནྡྷིཀྑཎཏོ ཨུདྡྷཾ པཝཏྟཨུཏུཏོ ཙེཝ ཙིཏྟཏོ ཙ སདྡནཝཀཾ། ཡེ པན ཀབལི༹ཀཱརཱཧཱརཱུཔཛཱིཝིནོ གབྦྷསེཡྻཀསཏྟཱ ཏེསཾ –
Pavatte pana sabbattha rūpappavattidese paṭisandhicittassa ṭhitikkhaṇe paṭisandhicittena saha pavattaututo utusamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakaṃ pātubhavati. Paṭisandhicittaṃ pana rūpaṃ na samuṭṭhāpeti. Tañhi yathā papāte patitapuriso parassa paccayo hotuṃ na sakkoti, evaṃ vatthudubbalatāya dubbalattā rūpaṃ samuṭṭhāpetuṃ na sakkoti. Paṭisandhicittato pana uddhaṃ paṭhamabhavaṅgato pabhuti cittasamuṭṭhānakaṃ suddhaṭṭhakaṃ. Saddapātubhāvakāle paṭisandhikkhaṇato uddhaṃ pavattaututo ceva cittato ca saddanavakaṃ. Ye pana kabaḷikārāhārūpajīvino gabbhaseyyakasattā tesaṃ –
‘‘ཡཉྩསྶ བྷུཉྫཏཱི མཱཏཱ, ཨནྣཾ པཱནཉྩ བྷོཛནཾ།
‘‘Yañcassa bhuñjatī mātā, annaṃ pānañca bhojanaṃ;
ཏེན སོ ཏཏྠ ཡཱཔེཏི, མཱཏུཀུཙྪིགཏོ ནརོ’’ཏི༎ (སཾ॰ ནི॰ ༡.༢༣༥)།
Tena so tattha yāpeti, mātukucchigato naro’’ti. (saṃ. ni. 1.235);
ཝཙནཏོ མཱཏརཱ ཨཛ྄ཛྷོཧརིཏཱཧཱརེན ཨནུགཏེ སརཱིརེ, ཨོཔཔཱཏིཀཱནཾ སབྦཔཋམཾ ཨཏྟནོ མུཁགཏཾ ཁེལ༹ཾ ཨཛ྄ཛྷོཧརཎཀཱལེ ཨཱཧཱརསམུཊྛཱནཾ སུདྡྷཊྛཀནྟི ཨིདཾ ཨཱཧཱརསམུཊྛཱནསྶ སུདྡྷཊྛཀསྶ ཨུཏུཙིཏྟསམུཊྛཱནཱནཉྩ ཨུཀྐཾསཏོ དྭིནྣཾ ནཝཀཱནཾ ཝསེན ཚབྦཱིསཏིཝིདྷཾ, པུབྦེ ཨེཀེཀཙིཏྟཀྑཎེ ཏིཀྑཏྟུཾ ཨུཔྤཛྫམཱནཾ ཝུཏྟཾ ཀམྨསམུཊྛཱནཾ སཏྟཏིཝིདྷནྟི ཚནྣཝུཏིཝིདྷཾ རཱུཔཾ ཏཡོ ཙ ཨརཱུཔིནོ ཁནྡྷཱཏི སམཱསཏོ ནཝནཝུཏི དྷམྨཱ། ཡསྨཱ ཝཱསདྡོ ཨནིཡཏོ ཀདཱཙིདེཝ པཱཏུབྷཱཝཏོ, ཏསྨཱ དུཝིདྷམྤི ཏཾ ཨཔནེཏྭཱ ཨིམེ སཏྟནཝུཏི དྷམྨཱ ཡཐཱསམྦྷཝཾ སབྦསཏྟཱནཾ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔནྟི ཝེདིཏབྦཱ། ཏེསཉྷི སུཏྟཱནམྤི པམཏྟཱནམྤི ཙརནྟཱནམྤི ཁཱདནྟཱནམྤི པིཝནྟཱནམྤི དིཝཱ ཙ རཏྟིཉྩ ཨེཏེ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ པཝཏྟནྟི། ཏཉྩ ཏེསཾ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡབྷཱཝཾ པརཏོ ཝཎྞཡིསྶཱམ།
Vacanato mātarā ajjhoharitāhārena anugate sarīre, opapātikānaṃ sabbapaṭhamaṃ attano mukhagataṃ kheḷaṃ ajjhoharaṇakāle āhārasamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakanti idaṃ āhārasamuṭṭhānassa suddhaṭṭhakassa utucittasamuṭṭhānānañca ukkaṃsato dvinnaṃ navakānaṃ vasena chabbīsatividhaṃ, pubbe ekekacittakkhaṇe tikkhattuṃ uppajjamānaṃ vuttaṃ kammasamuṭṭhānaṃ sattatividhanti channavutividhaṃ rūpaṃ tayo ca arūpino khandhāti samāsato navanavuti dhammā. Yasmā vāsaddo aniyato kadācideva pātubhāvato, tasmā duvidhampi taṃ apanetvā ime sattanavuti dhammā yathāsambhavaṃ sabbasattānaṃ viññāṇapaccayā nāmarūpanti veditabbā. Tesañhi suttānampi pamattānampi carantānampi khādantānampi pivantānampi divā ca rattiñca ete viññāṇapaccayā pavattanti. Tañca tesaṃ viññāṇapaccayabhāvaṃ parato vaṇṇayissāma.
ཡཾ པནེཏམེཏྠ ཀམྨཛརཱུཔཾ ཏཾ བྷཝཡོནིགཏིཝིཉྙཱཎཊྛིཏིསཏྟཱཝཱསེསུ སབྦཔཋམཾ པཏིཊྛཧནྟམྤི ཏིསམུཊྛཱནིཀརཱུཔེན ཨནུཔཏྠདྡྷཾ ན སཀྐོཏི སཎྛཱཏུཾ, ནཱཔི ཏིསམུཊྛཱནིཀཾ ཏེན ཨནུཔཏྠདྡྷཾ། ཨཐ ཁོ ཝཱཏབྦྷཱཧཏཱཔི ཙཏུདྡིསཝཝཏྠཱཔིཏཱ ནལ༹ཀལཱཔིཡོ ཝིཡ, ཨཱུམིཝེགབྦྷཱཧཏཱཔི མཧཱསམུདྡེ ཀཏྠཙི ལདྡྷཔཏིཊྛཱ བྷིནྣཝཱཧནིཀཱ ཝིཡ ཙ ཨཉྙམཉྙཱུཔཏྠདྡྷཱནེཝེཏཱནི ཨཔཏམཱནཱནི སཎྛཧིཏྭཱ ཨེཀམྤི ཝསྶཾ དྭེཔི ཝསྶཱནི…པེ॰… ཝསྶསཏམྤི ཡཱཝ ཏེསཾ སཏྟཱནཾ ཨཱཡུཀྑཡོ ཝཱ པུཉྙཀྑཡོ ཝཱ ཏཱཝ པཝཏྟནྟཱིཏི། ཨེཝཾ ‘སབྦབྷཝཱདཱིསུ པཝཏྟིཏོ’པེཏྠ ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
Yaṃ panetamettha kammajarūpaṃ taṃ bhavayonigativiññāṇaṭṭhitisattāvāsesu sabbapaṭhamaṃ patiṭṭhahantampi tisamuṭṭhānikarūpena anupatthaddhaṃ na sakkoti saṇṭhātuṃ, nāpi tisamuṭṭhānikaṃ tena anupatthaddhaṃ. Atha kho vātabbhāhatāpi catuddisavavatthāpitā naḷakalāpiyo viya, ūmivegabbhāhatāpi mahāsamudde katthaci laddhapatiṭṭhā bhinnavāhanikā viya ca aññamaññūpatthaddhānevetāni apatamānāni saṇṭhahitvā ekampi vassaṃ dvepi vassāni…pe… vassasatampi yāva tesaṃ sattānaṃ āyukkhayo vā puññakkhayo vā tāva pavattantīti. Evaṃ ‘sabbabhavādīsu pavattito’pettha viññātabbo vinicchayo.
‘སངྒཧཱ’ཏི ཨེཏྠ ཙ ཡཾ ཨཱརུཔྤེ པཝཏྟིཔཊིསནྡྷཱིསུ པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ ཙ པཝཏྟིཡཱ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམམེཝ, ཡཉྩ ཨསཉྙཱིསུ སབྦཏྠ པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ ཙ པཝཏྟིཡཱ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ རཱུཔམེཝ, ཡཉྩ པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ སབྦཏྠ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔཾ, ཏཾ སབྦཾ ནཱམཉྩ རཱུཔཉྩ ནཱམརཱུཔཉྩ ནཱམརཱུཔནྟི ཨེཝཾ ཨེཀདེསསརཱུཔེཀསེསནཡེན སངྒཧེཏྭཱ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔནྟི ཝེདིཏབྦཾ། ཨསཉྙཱིསུ ཝིཉྙཱཎཱབྷཱཝཱ ཨཡུཏྟནྟི ཙེ ནཱཡུཏྟཾ། ཨིདཉྷི –
‘Saṅgahā’ti ettha ca yaṃ āruppe pavattipaṭisandhīsu pañcavokārabhave ca pavattiyā viññāṇapaccayā nāmameva, yañca asaññīsu sabbattha pañcavokārabhave ca pavattiyā viññāṇapaccayā rūpameva, yañca pañcavokārabhave sabbattha viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, taṃ sabbaṃ nāmañca rūpañca nāmarūpañca nāmarūpanti evaṃ ekadesasarūpekasesanayena saṅgahetvā viññāṇapaccayā nāmarūpanti veditabbaṃ. Asaññīsu viññāṇābhāvā ayuttanti ce nāyuttaṃ. Idañhi –
ནཱམརཱུཔསྶ ཡཾ ཧེཏུ, ཝིཉྙཱཎཾ ཏཾ དྭིདྷཱ མཏཾ།
Nāmarūpassa yaṃ hetu, viññāṇaṃ taṃ dvidhā mataṃ;
ཝིཔཱཀམཝིཔཱཀཉྩ, ཡུཏྟམེཝ ཡཏོ ཨིདཾ༎
Vipākamavipākañca, yuttameva yato idaṃ.
ཡཉྷི ནཱམརཱུཔསྶ ཧེཏུ ཝིཉྙཱཎཾ ཏཾ ཝིཔཱཀཱཝིཔཱཀབྷེདཏོ དྭིདྷཱ མཏཾ། ཨིདཉྩ ཨསཉྙསཏྟེསུ ཀམྨསམུཊྛཱནཏྟཱ པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ པཝཏྟཨབྷིསངྑཱརཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ རཱུཔཾ, ཏཐཱ པཉྩཝོཀཱརེ པཝཏྟིཡཾ ཀུསལཱདིཙིཏྟཀྑཎེ ཀམྨསམུཊྛཱནནྟི ཡུཏྟམེཝ ཨིདཾ། ཨེཝཾ ‘སངྒཧཏོ’པེཏྠ ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
Yañhi nāmarūpassa hetu viññāṇaṃ taṃ vipākāvipākabhedato dvidhā mataṃ. Idañca asaññasattesu kammasamuṭṭhānattā pañcavokārabhave pavattaabhisaṅkhāraviññāṇapaccayā rūpaṃ, tathā pañcavokāre pavattiyaṃ kusalādicittakkhaṇe kammasamuṭṭhānanti yuttameva idaṃ. Evaṃ ‘saṅgahato’pettha viññātabbo vinicchayo.
‘པཙྩཡནཡཱ’ཏི ཨེཏྠ ཧི –
‘Paccayanayā’ti ettha hi –
ནཱམསྶ པཱཀཝིཉྙཱཎཾ, ནཝདྷཱ ཧོཏི པཙྩཡོ།
Nāmassa pākaviññāṇaṃ, navadhā hoti paccayo;
ཝཏྠུརཱུཔསྶ ནཝདྷཱ, སེསརཱུཔསྶ ཨཊྛདྷཱ༎
Vatthurūpassa navadhā, sesarūpassa aṭṭhadhā.
ཨབྷིསངྑཱརཝིཉྙཱཎཾ, ཧོཏི རཱུཔསྶ ཨེཀདྷཱ།
Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ, hoti rūpassa ekadhā;
ཏདཉྙཾ པན ཝིཉྙཱཎཾ, ཏསྶ ཏསྶ ཡཐཱརཧཾ༎
Tadaññaṃ pana viññāṇaṃ, tassa tassa yathārahaṃ.
ཡཉྷེཏཾ པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟིཡཾ ཝཱ ཝིཔཱཀསངྑཱཏཾ ནཱམཾ, ཏསྶ རཱུཔམིསྶསྶ ཝཱ རཱུཔཨམིསྶསྶ ཝཱ པཊིསནྡྷིཀཾ ཝཱ ཨཉྙཾ ཝཱ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཾ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡསམྤཡུཏྟཝིཔཱཀཨཱཧཱརཨིནྡྲིཡཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡེཧི ནཝདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཝཏྠུརཱུཔསྶ པཊིསནྡྷིཡཾ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཝིཔཱཀཨཱཧཱརཨིནྡྲིཡཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡེཧི ནཝདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཋཔེཏྭཱ པན ཝཏྠུརཱུཔཾ སེསརཱུཔསྶ ཨིམེསུ ནཝསུ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཾ ཨཔནེཏྭཱ སེསེཧི ཨཊྛཧི པཙྩཡེཧི པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨབྷིསངྑཱརཝིཉྙཱཎཾ པན ཨསཉྙསཏྟརཱུཔསྶ ཝཱ པཉྩཝོཀཱརེ ཝཱ ཀམྨཛསྶ སུཏྟནྟིཀཔརིཡཱཡེན ཨུཔནིསྶཡཝསེན ཨེཀདྷཱཝ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨཝསེསཾ པཋམབྷཝངྒཏོ པབྷུཏི སབྦམྤི ཝིཉྙཱཎཾ ཏསྶ ཏསྶ ནཱམརཱུཔསྶ ཡཐཱརཧཾ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཝིཏྠཱརཏོ པན ཏསྶ པཙྩཡནཡེ དསྶིཡམཱནེ སབྦཱཔི པཊྛཱནཀཐཱ ཝིཏྠཱརེཏབྦཱ ཧོཏཱིཏི ན ཏཾ ཨཱརབྷཱམ།
Yañhetaṃ paṭisandhiyaṃ pavattiyaṃ vā vipākasaṅkhātaṃ nāmaṃ, tassa rūpamissassa vā rūpaamissassa vā paṭisandhikaṃ vā aññaṃ vā vipākaviññāṇaṃ sahajātaaññamaññanissayasampayuttavipākaāhāraindriyaatthiavigatapaccayehi navadhā paccayo hoti. Vatthurūpassa paṭisandhiyaṃ sahajātaaññamaññanissayavipākaāhāraindriyavippayuttaatthiavigatapaccayehi navadhā paccayo hoti. Ṭhapetvā pana vatthurūpaṃ sesarūpassa imesu navasu aññamaññapaccayaṃ apanetvā sesehi aṭṭhahi paccayehi paccayo hoti. Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ pana asaññasattarūpassa vā pañcavokāre vā kammajassa suttantikapariyāyena upanissayavasena ekadhāva paccayo hoti. Avasesaṃ paṭhamabhavaṅgato pabhuti sabbampi viññāṇaṃ tassa tassa nāmarūpassa yathārahaṃ paccayo hotīti veditabbaṃ. Vitthārato pana tassa paccayanaye dassiyamāne sabbāpi paṭṭhānakathā vitthāretabbā hotīti na taṃ ārabhāma.
ཏཏྠ སིཡཱ – ཀཐཾ པནེཏཾ ཛཱནིཏབྦཾ ‘‘པཊིསནྡྷིནཱམརཱུཔཾ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ཧོཏཱི’’ཏི? སུཏྟཏོ ཡུཏྟིཏོ ཙ། སུཏྟེ ཧི ‘‘ཙིཏྟཱནུཔརིཝཏྟིནོ དྷམྨཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (དྷ॰ ས॰ དུཀམཱཏིཀཱ ༦༢) ནཡེན བཧུདྷཱ ཝེདནཱདཱིནཾ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཏཱ སིདྡྷཱ། ཡུཏྟིཏོ པན –
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘paṭisandhināmarūpaṃ viññāṇapaccayā hotī’’ti? Suttato yuttito ca. Sutte hi ‘‘cittānuparivattino dhammā’’tiādinā (dha. sa. dukamātikā 62) nayena bahudhā vedanādīnaṃ viññāṇapaccayatā siddhā. Yuttito pana –
ཙིཏྟཛེན ཧི རཱུཔེན, ཨིདྷ དིཊྛེན སིཛ྄ཛྷཏི།
Cittajena hi rūpena, idha diṭṭhena sijjhati;
ཨདིཊྛསྶཱཔི རཱུཔསྶ, ཝིཉྙཱཎཾ པཙྩཡོ ཨིཏི༎
Adiṭṭhassāpi rūpassa, viññāṇaṃ paccayo iti.
ཙིཏྟེ ཧི པསནྣེ ཨཔྤསནྣེ ཝཱ ཏདནུརཱུཔཱནི རཱུཔཱནི ཨུཔྤཛྫམཱནཱནི དིཊྛཱནི། དིཊྛེན ཙ ཨདིཊྛསྶ ཨནུམཱནཾ ཧོཏཱིཏི ཨིམིནཱ ཨིདྷ དིཊྛེན ཙིཏྟཛརཱུཔེན ཨདིཊྛསྶཱཔི པཊིསནྡྷིརཱུཔསྶ ཝིཉྙཱཎཾ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཛཱནིཏབྦམེཏཾ། ཀམྨསམུཊྛཱནསྶཱཔི ཧི ཏསྶ ཙིཏྟསམུཊྛཱནསྶེཝ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཏཱ པཊྛཱནེ (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༥༣, ༤༡༩) ཨཱགཏཱཏི། ཨེཝཾ པཙྩཡནཡཏོ པེཏྠ ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
Citte hi pasanne appasanne vā tadanurūpāni rūpāni uppajjamānāni diṭṭhāni. Diṭṭhena ca adiṭṭhassa anumānaṃ hotīti iminā idha diṭṭhena cittajarūpena adiṭṭhassāpi paṭisandhirūpassa viññāṇaṃ paccayo hotīti jānitabbametaṃ. Kammasamuṭṭhānassāpi hi tassa cittasamuṭṭhānasseva viññāṇapaccayatā paṭṭhāne (paṭṭhā. 1.1.53, 419) āgatāti. Evaṃ paccayanayato pettha viññātabbo vinicchayo.
ཨེཏྠ ཙ ‘‘ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔ’’ནྟི བྷཱསམཱནེན བྷགཝཏཱ ཡསྨཱ ཨུཔཔརིཀྑམཱནཱནཾ པཎྜིཏཱནཾ པརམཏྠཏོ ནཱམརཱུཔམཏྟམེཝ པཝཏྟམཱནཾ དིསྶཏི, ན སཏྟོ, ན པོསོ; ཏསྨཱ ཨཔྤཊིཝཏྟིཡཾ སམཎེན ཝཱ བྲཱཧྨཎེན ཝཱ དེཝེན ཝཱ མཱརེན ཝཱ བྲཧྨུནཱ ཝཱ ཀེནཙི ཝཱ ལོཀསྨིཾ ཨནུཏྟརཾ དྷམྨཙཀྐཾ པཝཏྟིཏཾ ཧོཏཱིཏི།
Ettha ca ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti bhāsamānena bhagavatā yasmā upaparikkhamānānaṃ paṇḍitānaṃ paramatthato nāmarūpamattameva pavattamānaṃ dissati, na satto, na poso; tasmā appaṭivattiyaṃ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ hotīti.
ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔཔདནིདྡེསོ།
Viññāṇapaccayā nāmarūpapadaniddeso.
སལཱ༹ཡཏནཔདནིདྡེསོ
Saḷāyatanapadaniddeso
༢༢༩. ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཱ སལཱ༹ཡཏནནིདྡེསེ –
229. Nāmarūpapaccayā saḷāyatananiddese –
ནཱམཾ ཁནྡྷཏྟཡཾ རཱུཔཾ, བྷཱུཏཝཏྠཱདིཀཾ མཏཾ།
Nāmaṃ khandhattayaṃ rūpaṃ, bhūtavatthādikaṃ mataṃ;
ཀཏེཀསེསཾ ཏཾ ཏསྶ, ཏཱདིསསྶེཝ པཙྩཡོ༎
Katekasesaṃ taṃ tassa, tādisasseva paccayo.
ཡཉྷེཏཾ སལཱ༹ཡཏནསྶ པཙྩཡབྷཱུཏཾ ནཱམརཱུཔཾ, ཏཏྠ ནཱམནྟི ཝེདནཱདིཀྑནྡྷཏྟཡཾ, རཱུཔཾ པན སཀསནྟཏིཔརིཡཱཔནྣཾ ནིཡམཏོ ཙཏྟཱརི བྷཱུཏཱནི ཚ ཝཏྠཱུནི ཛཱིཝིཏིནྡྲིཡནྟི ཨེཝཾ བྷཱུཏཝཏྠཱདིཀཾ མཏནྟི ཝེདིཏབྦཾ། ཏཾ པན ‘‘ནཱམཉྩ རཱུཔཉྩ ནཱམརཱུཔཉྩ ནཱམརཱུཔ’’ནྟི ཨེཝཾ ཀཏེཀསེསཾ ‘‘ཚཊྛཱཡཏནཉྩ སལཱ༹ཡཏནཉྩ སལཱ༹ཡཏན’’ནྟི ཨེཝཾ ཀཏེཀསེསསྶེཝ སལཱ༹ཡཏནསྶ པཙྩཡོཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཀསྨཱ? ཡསྨཱ ཨཱརུཔྤེ ནཱམམེཝ པཙྩཡོ། ཏཉྩ ཚཊྛཱཡཏནསྶེཝ, ན ཨཉྙསྶ། ‘‘ནཱམཔཙྩཡཱ ཚཊྛཱཡཏན’’ནྟི ཧི ཨབྱཱཀཏཝཱརེ ཝཀྑཏི། ཨིདྷ སངྒཧིཏམེཝ ཧི ཏཏྠ ཝིབྷཏྟནྟི ཝེདིཏབྦཾ།
Yañhetaṃ saḷāyatanassa paccayabhūtaṃ nāmarūpaṃ, tattha nāmanti vedanādikkhandhattayaṃ, rūpaṃ pana sakasantatipariyāpannaṃ niyamato cattāri bhūtāni cha vatthūni jīvitindriyanti evaṃ bhūtavatthādikaṃ matanti veditabbaṃ. Taṃ pana ‘‘nāmañca rūpañca nāmarūpañca nāmarūpa’’nti evaṃ katekasesaṃ ‘‘chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatana’’nti evaṃ katekasesasseva saḷāyatanassa paccayoti veditabbaṃ. Kasmā? Yasmā āruppe nāmameva paccayo. Tañca chaṭṭhāyatanasseva, na aññassa. ‘‘Nāmapaccayā chaṭṭhāyatana’’nti hi abyākatavāre vakkhati. Idha saṅgahitameva hi tattha vibhattanti veditabbaṃ.
ཏཏྠ སིཡཱ – ཀཐཾ པནེཏཾ ཛཱནིཏབྦཾ ‘‘ནཱམརཱུཔཾ སལཱ༹ཡཏནསྶ པཙྩཡོ’’ཏི? ནཱམརཱུཔབྷཱཝེ བྷཱཝཏོ། ཏསྶ ཏསྶ ཧི ནཱམསྶ རཱུཔསྶ ཙ བྷཱཝེ ཏཾ ཏཾ ཨཱཡཏནཾ ཧོཏི, ན ཨཉྙཐཱ། སཱ པནསྶ ཏབྦྷཱཝབྷཱཝཱིབྷཱཝཏཱ པཙྩཡནཡསྨིཉྙེཝ ཨཱཝིབྷཝིསྶཏི། ཏསྨཱ –
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘nāmarūpaṃ saḷāyatanassa paccayo’’ti? Nāmarūpabhāve bhāvato. Tassa tassa hi nāmassa rūpassa ca bhāve taṃ taṃ āyatanaṃ hoti, na aññathā. Sā panassa tabbhāvabhāvībhāvatā paccayanayasmiññeva āvibhavissati. Tasmā –
པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟེ ཝཱ, ཧོཏི ཡཾ ཡསྶ པཙྩཡོ།
Paṭisandhiyaṃ pavatte vā, hoti yaṃ yassa paccayo;
ཡཐཱ ཙ པཙྩཡོ ཧོཏི, ཏཐཱ ནེཡྻཾ ཝིབྷཱཝིནཱ༎
Yathā ca paccayo hoti, tathā neyyaṃ vibhāvinā.
ཏཏྲཱཡཾ ཨཏྠདཱིཔནཱ –
Tatrāyaṃ atthadīpanā –
ནཱམམེཝ ཧི ཨཱརུཔྤེ, པཊིསནྡྷིཔཝཏྟིསུ།
Nāmameva hi āruppe, paṭisandhipavattisu;
པཙྩཡོ སཏྟདྷཱ ཚཊྛཱ, ཧོཏི ཏཾ ཨཝཀཾསཏོ༎
Paccayo sattadhā chaṭṭhā, hoti taṃ avakaṃsato.
ཀཐཾ? ‘པཊིསནྡྷིཡཾ’ ཏཱཝ ཨཝཀཾསཏོ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡསམྤཡུཏྟཝིཔཱཀཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡེཧི སཏྟདྷཱ ནཱམཾ ཚཊྛཱཡཏནསྶ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཀིཉྩི པནེཏྠ ཧེཏུཔཙྩཡེན, ཀིཉྩི ཨཱཧཱརཔཙྩཡེནཱཏི ཨེཝཾ ཨཉྙཐཱཔི པཙྩཡོ ཧོཏི། ཏསྶ ཝསེན ཨུཀྐཾསཱཝཀཾསོ ཝེདིཏབྦོ།
Kathaṃ? ‘Paṭisandhiyaṃ’ tāva avakaṃsato sahajātaaññamaññanissayasampayuttavipākaatthiavigatapaccayehi sattadhā nāmaṃ chaṭṭhāyatanassa paccayo hoti. Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayenāti evaṃ aññathāpi paccayo hoti. Tassa vasena ukkaṃsāvakaṃso veditabbo.
‘པཝཏྟེ’པི ཝིཔཱཀཾ ཝུཏྟནཡེནེཝ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨིཏརཾ པན ཨཝཀཾསཏོ ཝུཏྟཔྤཀཱརེསུ པཙྩཡེསུ ཝིཔཱཀཔཙྩཡཝཛྫེཧི ཚཧི པཙྩཡོ ཧོཏི། ཀིཉྩི པནེཏྠ ཧེཏུཔཙྩཡེན, ཀིཉྩི ཨཱཧཱརཔཙྩཡེནཱཏི ཨེཝཾ ཨཉྙཐཱཔི པཙྩཡོ ཧོཏི། ཏསྶ ཝསེན ཨུཀྐཾསཱཝཀཾསོ ཝེདིཏབྦོ།
‘Pavatte’pi vipākaṃ vuttanayeneva paccayo hoti. Itaraṃ pana avakaṃsato vuttappakāresu paccayesu vipākapaccayavajjehi chahi paccayo hoti. Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayenāti evaṃ aññathāpi paccayo hoti. Tassa vasena ukkaṃsāvakaṃso veditabbo.
ཨཉྙསྨིམྤི བྷཝེ ནཱམཾ, ཏཐེཝ པཊིསནྡྷིཡཾ།
Aññasmimpi bhave nāmaṃ, tatheva paṭisandhiyaṃ;
ཚཊྛསྶ ཨིཏརེསཾ ཏཾ, ཚཧཱཀཱརེཧི པཙྩཡོ༎
Chaṭṭhassa itaresaṃ taṃ, chahākārehi paccayo.
ཨཱརུཔྤཏོ ཧི ཨཉྙསྨིམྤི པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ ཏཾ ཝིཔཱཀནཱམཾ ཧདཡཝཏྠུནོ སཧཱཡཾ ཧུཏྭཱ ཚཊྛསྶ མནཱཡཏནསྶ ཡཐཱ ཨཱརུཔྤེ ཝུཏྟཾ ཏཐེཝ ཨཝཀཾསཏོ སཏྟདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨིཏརེསཾ པནེཏཾ པཉྩནྣཾ ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནཾ ཙཏུམཧཱབྷཱུཏསཧཱཡཾ ཧུཏྭཱ སཧཛཱཏ ནིསྶཡཝིཔཱཀཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན ཚཧཱཀཱརེཧི པཙྩཡོ ཧོཏི། ཀིཉྩི པནེཏྠ ཧེཏུཔཙྩཡེན, ཀིཉྩི ཨཱཧཱརཔཙྩཡེནཱཏི ཨེཝཾ ཨཉྙཐཱཔི པཙྩཡོ ཧོཏི། ཏསྶ ཝསེན ཨུཀྐཾསཱཝཀཾསོ ཝེདིཏབྦོ།
Āruppato hi aññasmimpi pañcavokārabhave taṃ vipākanāmaṃ hadayavatthuno sahāyaṃ hutvā chaṭṭhassa manāyatanassa yathā āruppe vuttaṃ tatheva avakaṃsato sattadhā paccayo hoti. Itaresaṃ panetaṃ pañcannaṃ cakkhāyatanādīnaṃ catumahābhūtasahāyaṃ hutvā sahajāta nissayavipākavippayuttaatthiavigatavasena chahākārehi paccayo hoti. Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayenāti evaṃ aññathāpi paccayo hoti. Tassa vasena ukkaṃsāvakaṃso veditabbo.
པཝཏྟེཔི ཏཐཱ ཧོཏི, པཱཀཾ པཱཀསྶ པཙྩཡོ།
Pavattepi tathā hoti, pākaṃ pākassa paccayo;
ཨཔཱཀཾ ཨཝིཔཱཀསྶ, ཚདྷཱ ཚཊྛསྶ པཙྩཡོ༎
Apākaṃ avipākassa, chadhā chaṭṭhassa paccayo.
པཝཏྟེཔི ཧི པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ ཡཐཱ པཊིསནྡྷིཡཾ, ཏཐེཝ ཝིཔཱཀནཱམཾ ཝིཔཱཀསྶ ཚཊྛཱཡཏནསྶ ཨཝཀཾསཏོ སཏྟདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨཝིཔཱཀཾ པན ཨཝིཔཱཀསྶ ཚཊྛསྶ ཨཝཀཾསཏོཝ ཏཏོ ཝིཔཱཀཔཙྩཡཾ ཨཔནེཏྭཱ ཚདྷཱཝ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཝུཏྟནཡེནེཝ པནེཏྠ ཨུཀྐཾསཱཝཀཾསོ ཝེདིཏབྦོ།
Pavattepi hi pañcavokārabhave yathā paṭisandhiyaṃ, tatheva vipākanāmaṃ vipākassa chaṭṭhāyatanassa avakaṃsato sattadhā paccayo hoti. Avipākaṃ pana avipākassa chaṭṭhassa avakaṃsatova tato vipākapaccayaṃ apanetvā chadhāva paccayo hoti. Vuttanayeneva panettha ukkaṃsāvakaṃso veditabbo.
ཏཏྠེཝ སེསཔཉྩནྣཾ, ཝིཔཱཀཾ པཙྩཡོ བྷཝེ།
Tattheva sesapañcannaṃ, vipākaṃ paccayo bhave;
ཙཏུདྷཱ ཨཝིཔཱཀམྤི, ཨེཝམེཝ པཀཱསིཏཾ༎
Catudhā avipākampi, evameva pakāsitaṃ.
ཏཏྠེཝ ཧི པཝཏྟེ སེསཱནཾ ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནཾ པཉྩནྣཾ ཙཀྑུཔྤསཱདཱདིཝཏྠུཀམྤི ཨིཏརམྤི ཝིཔཱཀནཱམཾ པཙྪཱཛཱཏཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡེཧི ཙཏུདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཡཐཱ ཙ ཝིཔཱཀཾ, ཨཝིཔཱཀམྤི ཨེཝམེཝ པཀཱསིཏཾ། ཏསྨཱ ཀུསལཱདིབྷེདམྤི ཏེསཾ ཙཏུདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཨེཝཾ ཏཱཝ ནཱམམེཝ པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟེ ཝཱ ཡསྶ ཡསྶ ཨཱཡཏནསྶ པཙྩཡོ ཧོཏི, ཡཐཱ ཙ ཧོཏི, ཏཐཱ ཝེདིཏབྦཾ།
Tattheva hi pavatte sesānaṃ cakkhāyatanādīnaṃ pañcannaṃ cakkhuppasādādivatthukampi itarampi vipākanāmaṃ pacchājātavippayuttaatthiavigatapaccayehi catudhā paccayo hoti. Yathā ca vipākaṃ, avipākampi evameva pakāsitaṃ. Tasmā kusalādibhedampi tesaṃ catudhā paccayo hotīti veditabbaṃ. Evaṃ tāva nāmameva paṭisandhiyaṃ pavatte vā yassa yassa āyatanassa paccayo hoti, yathā ca hoti, tathā veditabbaṃ.
རཱུཔཾ པནེཏྠ ཨཱརུཔྤ-བྷཝེ བྷཝཏི པཙྩཡོ།
Rūpaṃ panettha āruppa-bhave bhavati paccayo;
ན ཨེཀཱཡཏནསྶཱཔི, པཉྩཀྑནྡྷབྷཝེ པན༎
Na ekāyatanassāpi, pañcakkhandhabhave pana.
རཱུཔཏོ སནྡྷིཡཾ ཝཏྠུ, ཚདྷཱ ཚཊྛསྶ པཙྩཡོ།
Rūpato sandhiyaṃ vatthu, chadhā chaṭṭhassa paccayo;
བྷཱུཏཱནི ཙཏུདྷཱ ཧོནྟི, པཉྩནྣཾ ཨཝིསེསཏོ༎
Bhūtāni catudhā honti, pañcannaṃ avisesato.
རཱུཔཏོ ཧི པཊིསནྡྷིཡཾ ཝཏྠུརཱུཔཾ ཚཊྛསྶ མནཱཡཏནསྶ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡེཧི ཚདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཙཏྟཱརི པན བྷཱུཏཱནི ཨཝིསེསཏོ པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟེ ཙ ཡཾ ཡཾ ཨཱཡཏནཾ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏསྶ ཏསྶ ཝསེན པཉྩནྣམྤི ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནཾ སཧཛཱཏནིསྶཡཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡེཧི ཙཏུདྷཱ པཙྩཡཱ ཧོནྟི།
Rūpato hi paṭisandhiyaṃ vatthurūpaṃ chaṭṭhassa manāyatanassa sahajātaaññamaññanissayavippayuttaatthiavigatapaccayehi chadhā paccayo hoti. Cattāri pana bhūtāni avisesato paṭisandhiyaṃ pavatte ca yaṃ yaṃ āyatanaṃ uppajjati, tassa tassa vasena pañcannampi cakkhāyatanādīnaṃ sahajātanissayaatthiavigatapaccayehi catudhā paccayā honti.
ཏིདྷཱ ཛཱིཝིཏམེཏེསཾ, ཨཱཧཱརོ ཙ པཝཏྟིཡཾ།
Tidhā jīvitametesaṃ, āhāro ca pavattiyaṃ;
ཏཱནེཝ ཚདྷཱ ཚཊྛསྶ, ཝཏྠུ ཏསྶེཝ པཉྩདྷཱ༎
Tāneva chadhā chaṭṭhassa, vatthu tasseva pañcadhā.
ཨེཏེསཾ པན ཙཀྑཱདཱིནཾ པཉྩནྣཾ པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟེ ཙ ཨཏྠིཨཝིགཏཨིནྡྲིཡཝསེན རཱུཔཛཱིཝིཏཾ ཏིདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི།
Etesaṃ pana cakkhādīnaṃ pañcannaṃ paṭisandhiyaṃ pavatte ca atthiavigataindriyavasena rūpajīvitaṃ tidhā paccayo hoti.
‘ཨཱཧཱརོ ཙཱ’ཏི ཨཱཧཱརོ ཙ ཨཏྠིཨཝིགཏཨཱཧཱརཝསེན ཏིདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། སོ ཙ ཁོ ཡེ སཏྟཱ ཨཱཧཱརཱུཔཛཱིཝིནོ, ཏེསཾ ཨཱཧཱརཱནུགཏེ ཀཱཡེ པཝཏྟིཡཾཡེཝ, ནོ པཊིསནྡྷིཡཾ། ཏཱནི པན པཉྩ ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནི ཚཊྛསྶ ཙཀྑུསོཏགྷཱནཛིཝ྄ཧཱཀཱཡཝིཉྙཱཎསངྑཱཏསྶ མནཱཡཏནསྶ ནིསྶཡཔུརེཛཱཏཨིནྡྲིཡཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན ཚཧཱཀཱརེཧི པཙྩཡཱ ཧོནྟི པཝཏྟེ, ནོ པཊིསནྡྷིཡཾ། ཋཔེཏྭཱ པན པཉྩ ཝིཉྙཱཎཱནི ཏསྶེཝ ཨཝསེསམནཱཡཏནསྶ ཝཏྠུརཱུཔཾ ནིསྶཡཔུརེཛཱཏཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན པཉྩདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི པཝཏྟེ, ནོ པཊིསནྡྷིཡཾ། ཨེཝཾ རཱུཔམེཝ པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟེ ཝཱ ཡསྶ ཡསྶ ཨཱཡཏནསྶ པཙྩཡོ ཧོཏི ཡཐཱ ཙ ཧོཏི ཏཐཱ ཝེདིཏབྦཾ།
‘Āhāro cā’ti āhāro ca atthiavigataāhāravasena tidhā paccayo hoti. So ca kho ye sattā āhārūpajīvino, tesaṃ āhārānugate kāye pavattiyaṃyeva, no paṭisandhiyaṃ. Tāni pana pañca cakkhāyatanādīni chaṭṭhassa cakkhusotaghānajivhākāyaviññāṇasaṅkhātassa manāyatanassa nissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatavasena chahākārehi paccayā honti pavatte, no paṭisandhiyaṃ. Ṭhapetvā pana pañca viññāṇāni tasseva avasesamanāyatanassa vatthurūpaṃ nissayapurejātavippayuttaatthiavigatavasena pañcadhā paccayo hoti pavatte, no paṭisandhiyaṃ. Evaṃ rūpameva paṭisandhiyaṃ pavatte vā yassa yassa āyatanassa paccayo hoti yathā ca hoti tathā veditabbaṃ.
ནཱམརཱུཔཾ པནུབྷཡཾ, ཧོཏི ཡཾ ཡསྶ པཙྩཡོ།
Nāmarūpaṃ panubhayaṃ, hoti yaṃ yassa paccayo;
ཡཐཱ ཙ ཏམྤི སབྦཏྠ, ཝིཉྙཱཏབྦཾ ཝིབྷཱཝིནཱ༎
Yathā ca tampi sabbattha, viññātabbaṃ vibhāvinā.
སེཡྻཐིདཾ – པཊིསནྡྷིཡཾ ཏཱཝ པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ ཁནྡྷཏྟཡཝཏྠུརཱུཔསངྑཱཏཾ ནཱམརཱུཔཾ ཚཊྛཱཡཏནསྶ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཝིཔཱཀསམྤཡུཏྟཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡཱདཱིཧི པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཨིདམེཏྠ མུཁམཏྟཾ། ཝུཏྟནཡཱནུསཱརེན པན སཀྐཱ སབྦཾ ཡོཛེཏུནྟི ན ཨེཏྠ ཝིཏྠཱརོ དསྶིཏོཏི།
Seyyathidaṃ – paṭisandhiyaṃ tāva pañcavokārabhave khandhattayavatthurūpasaṅkhātaṃ nāmarūpaṃ chaṭṭhāyatanassa sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttavippayuttaatthiavigatapaccayādīhi paccayo hotīti idamettha mukhamattaṃ. Vuttanayānusārena pana sakkā sabbaṃ yojetunti na ettha vitthāro dassitoti.
ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཱ སལཱ༹ཡཏནཔདནིདྡེསོ།
Nāmarūpapaccayā saḷāyatanapadaniddeso.
ཕསྶཔདནིདྡེསོ
Phassapadaniddeso
༢༣༠. སལཱ༹ཡཏནཔཙྩཡཱ ཕསྶནིདྡེསེ –
230. Saḷāyatanapaccayā phassaniddese –
ཚལེ༹ཝ ཕསྶཱ སངྑེཔཱ, ཙཀྑུསམྥསྶཨཱདཡོ།
Chaḷeva phassā saṅkhepā, cakkhusamphassaādayo;
ཝིཉྙཱཎམིཝ བཏྟིཾས, ཝིཏྠཱརེན བྷཝནྟི ཏེ༎
Viññāṇamiva battiṃsa, vitthārena bhavanti te.
‘སངྑེཔཏོ’ ཧི པཱལི༹ཡཾ ཙཀྑུསམྥསྶོཏི ཨཱདཡོ ཚལེ༹ཝ ཕསྶཱ ཨཱགཏཱ། ཝིཏྠཱརེན པན ཙཀྑུསམྥསྶཱདཡོ པཉྩ ཀུསལཝིཔཱཀཱ པཉྩ ཨཀུསལཝིཔཱཀཱཏི དས, སེསཱ བཱཝཱིསཏི ལོཀིཡཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎསམྤཡུཏྟཱ ཙ བཱཝཱིསཏཱིཏི ཨེཝཾ སབྦེཔི སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝུཏྟཝིཉྙཱཎམིཝ བཱཏྟིཾས ཧོནྟི། ཡཾ པནེཏསྶ བཱཏྟིཾསཝིདྷསྶཱཔི ཕསྶསྶ པཙྩཡོ སལཱ༹ཡཏནཾ། ཏཏྠ –
‘Saṅkhepato’ hi pāḷiyaṃ cakkhusamphassoti ādayo chaḷeva phassā āgatā. Vitthārena pana cakkhusamphassādayo pañca kusalavipākā pañca akusalavipākāti dasa, sesā bāvīsati lokiyavipākaviññāṇasampayuttā ca bāvīsatīti evaṃ sabbepi saṅkhārapaccayā vuttaviññāṇamiva bāttiṃsa honti. Yaṃ panetassa bāttiṃsavidhassāpi phassassa paccayo saḷāyatanaṃ. Tattha –
ཚཊྛེན སཧ ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ, ཙཀྑཱདིཾ བཱཧིརེཧིཔི།
Chaṭṭhena saha ajjhattaṃ, cakkhādiṃ bāhirehipi;
སལཱ༹ཡཏནམིཙྪནྟི, ཚཧི སདྡྷིཾ ཝིཙཀྑཎཱ༎
Saḷāyatanamicchanti, chahi saddhiṃ vicakkhaṇā.
ཏཏྠ ཡེ ཏཱཝ ‘‘ཨུཔཱདིནྣཀཔཝཏྟིཀཐཱ ཨཡ’’ནྟི ཨེཀསནྟཏིཔརིཡཱཔནྣམེཝ པཙྩཡཾ པཙྩཡུཔྤནྣཉྩ དཱིཔེནྟི, ཏེ ཚཊྛཱཡཏནཔཙྩཡཱ ཕསྶོཏི པཱལི༹ཨནུསཱརཏོ ཨཱརུཔྤེ ཚཊྛཱཡཏནཉྩ ཨཉྙཏྠ སབྦསངྒཧཏོ སལཱ༹ཡཏནཉྩ ཕསྶསྶ པཙྩཡོཏི ཨེཀདེསསརཱུཔེཀསེསཾ ཀཏྭཱ ཚཊྛེན སཧ ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ ཙཀྑཱདིཾ སལཱ༹ཡཏནནྟི ཨིཙྪནྟི། ཏཉྷི ཚཊྛཱཡཏནཉྩ སལཱ༹ཡཏནཉྩ སལཱ༹ཡཏནནྟྭེཝ སངྒྷཾ གཙྪཏི། ཡེ པན པཙྩཡུཔྤནྣམེཝ ཨེཀསནྟཏིཔརིཡཱཔནྣཾ དཱིཔེནྟི, པཙྩཡཾ པན བྷིནྣསནྟཱནམྤི, ཏེ ཡཾ ཡཾ ཨཱཡཏནཾ ཕསྶསྶ པཙྩཡོ ཧོཏི ཏཾ སབྦཾ དཱིཔེནྟཱ བཱཧིརམྤི པརིགྒཧེཏྭཱ ཏདེཝ ཚཊྛེན སཧ ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ བཱཧིརེཧིཔི རཱུཔཱཡཏནཱདཱིཧི སདྡྷིཾ སལཱ༹ཡཏནནྟི ཨིཙྪནྟི། ཏམྤི ཧི ཚཊྛཱཡཏནཉྩ སལཱ༹ཡཏནཉྩ སལཱ༹ཡཏནནྟི ཨེཏེསཾ ཨེཀསེསེ ཀཏེ སལཱ༹ཡཏནནྟྭེཝ སངྑཾ གཙྪཏི།
Tattha ye tāva ‘‘upādinnakapavattikathā aya’’nti ekasantatipariyāpannameva paccayaṃ paccayuppannañca dīpenti, te chaṭṭhāyatanapaccayā phassoti pāḷianusārato āruppe chaṭṭhāyatanañca aññattha sabbasaṅgahato saḷāyatanañca phassassa paccayoti ekadesasarūpekasesaṃ katvā chaṭṭhena saha ajjhattaṃ cakkhādiṃ saḷāyatananti icchanti. Tañhi chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatanantveva saṅghaṃ gacchati. Ye pana paccayuppannameva ekasantatipariyāpannaṃ dīpenti, paccayaṃ pana bhinnasantānampi, te yaṃ yaṃ āyatanaṃ phassassa paccayo hoti taṃ sabbaṃ dīpentā bāhirampi pariggahetvā tadeva chaṭṭhena saha ajjhattaṃ bāhirehipi rūpāyatanādīhi saddhiṃ saḷāyatananti icchanti. Tampi hi chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatananti etesaṃ ekasese kate saḷāyatanantveva saṅkhaṃ gacchati.
ཨེཏྠཱཧ – ན སབྦཱཡཏནེཧི ཨེཀོ ཕསྶོ སམྦྷོཏི, ནཱཔི ཨེཀམྷཱ ཨཱཡཏནཱ སབྦེ ཕསྶཱ, ཨཡཉྩ སལཱ༹ཡཏནཔཙྩཡཱ ཕསྶོཏི ཨེཀོཝ ཝུཏྟོ, སོ ཀསྨཱཏི? ཏཏྲིདཾ ཝིསྶཛྫནཾ – སཙྩམེཏཾ། སབྦེཧི ཨེཀོ ཨེཀམྷཱ ཝཱ སབྦེ ན སམྦྷོནྟི, སམྦྷོཏི པན ཨནེཀེཧི ཨེཀོ; ཡཐཱ ཙཀྑུསམྥསྶོ ཙཀྑཱཡཏནཱ རཱུཔཱཡཏནཱ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎསངྑཱཏཱ མནཱཡཏནཱ ཨཝསེསཱ སམྤཡུཏྟདྷམྨཱཡཏནཱ ཙཱཏི ཨེཝཾ སབྦཏྠ ཡཐཱནུརཱུཔཾ ཡོཛེཏབྦཾ། ཏསྨཱ ཨེཝ ཧི –
Etthāha – na sabbāyatanehi eko phasso sambhoti, nāpi ekamhā āyatanā sabbe phassā, ayañca saḷāyatanapaccayā phassoti ekova vutto, so kasmāti? Tatridaṃ vissajjanaṃ – saccametaṃ. Sabbehi eko ekamhā vā sabbe na sambhonti, sambhoti pana anekehi eko; yathā cakkhusamphasso cakkhāyatanā rūpāyatanā cakkhuviññāṇasaṅkhātā manāyatanā avasesā sampayuttadhammāyatanā cāti evaṃ sabbattha yathānurūpaṃ yojetabbaṃ. Tasmā eva hi –
ཨེཀོ པནེཀཱཡཏན-པྤབྷཝོ ཨིཏི དཱིཔིཏོ།
Eko panekāyatana-ppabhavo iti dīpito;
ཕསྶོཡཾ ཨེཀཝཙན-ནིདྡེསེནིདྷ ཏཱདིནཱ༎
Phassoyaṃ ekavacana-niddesenidha tādinā.
‘ཨེཀཝཙནནིདྡེསེནཱ’ཏི སལཱ༹ཡཏནཔཙྩཡཱ ཕསྶོཏི ཨིམིནཱ ཧི ཨེཀཝཙནནིདྡེསེན ཨནེཀེཧི ཨཱཡཏནེཧི ཨེཀོ ཕསྶོ ཧོཏཱིཏི ཏཱདིནཱ དཱིཔིཏོཏི ཨཏྠོ། ཨཱཡཏནེསུ པན –
‘Ekavacananiddesenā’ti saḷāyatanapaccayā phassoti iminā hi ekavacananiddesena anekehi āyatanehi eko phasso hotīti tādinā dīpitoti attho. Āyatanesu pana –
ཚདྷཱ པཉྩ ཏཏོ ཨེཀཾ, ནཝདྷཱ བཱཧིརཱནི ཚ།
Chadhā pañca tato ekaṃ, navadhā bāhirāni cha;
ཡཐཱསམྦྷཝམེཏསྶ, པཙྩཡཏྟེ ཝིབྷཱཝཡེ༎
Yathāsambhavametassa, paccayatte vibhāvaye.
ཏཏྲཱཡཾ ཝིབྷཱཝནཱ – ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནི ཏཱཝ པཉྩ ཙཀྑུསམྥསྶཱདིབྷེདཏོ པཉྩཝིདྷསྶ ཕསྶསྶ ནིསྶཡཔུརེཛཱཏཨིནྡྲིཡཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན ཚདྷཱ པཙྩཡཱ ཧོནྟི། ཏཏོ པརཾ ཨེཀཾ ཝིཔཱཀམནཱཡཏནཾ ཨནེཀབྷེདསྶ ཝིཔཱཀམནོསམྥསྶསྶ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཝིཔཱཀཨཱཧཱརཨིནྡྲིཡསམྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན ནཝདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། བཱཧིརེསུ པན རཱུཔཱཡཏནཾ ཙཀྑུསམྥསྶསྶ ཨཱརམྨཎཔུརེཛཱཏཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན ཙཏུདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཏཐཱ སདྡཱཡཏནཱདཱིནི སོཏསམྥསྶཱདཱིནཾ། མནོསམྥསྶསྶ པན ཏཱནི དྷམྨཱཡཏནཉྩ ཏཐཱ ཙ ཨཱརམྨཎཔཙྩཡམཏྟེནེཝ ཙཱཏི ཨེཝཾ བཱཧིརཱནི ཚ ཡཐཱསམྦྷཝམེཏསྶ པཙྩཡཏྟེ ཝིབྷཱཝཡེཏི།
Tatrāyaṃ vibhāvanā – cakkhāyatanādīni tāva pañca cakkhusamphassādibhedato pañcavidhassa phassassa nissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatavasena chadhā paccayā honti. Tato paraṃ ekaṃ vipākamanāyatanaṃ anekabhedassa vipākamanosamphassassa sahajātaaññamaññanissayavipākaāhāraindriyasampayuttaatthiavigatavasena navadhā paccayo hoti. Bāhiresu pana rūpāyatanaṃ cakkhusamphassassa ārammaṇapurejātaatthiavigatavasena catudhā paccayo hoti. Tathā saddāyatanādīni sotasamphassādīnaṃ. Manosamphassassa pana tāni dhammāyatanañca tathā ca ārammaṇapaccayamatteneva cāti evaṃ bāhirāni cha yathāsambhavametassa paccayatte vibhāvayeti.
སལཱ༹ཡཏནཔཙྩཡཱ ཕསྶཔདནིདྡེསོ།
Saḷāyatanapaccayā phassapadaniddeso.
ཝེདནཱཔདནིདྡེསོ
Vedanāpadaniddeso
༢༣༡. ཕསྶཔཙྩཡཱ ཝེདནཱནིདྡེསེ –
231. Phassapaccayā vedanāniddese –
དྭཱརཏོ ཝེདནཱ ཝུཏྟཱ, ཙཀྑུསམྥསྶཛཱདིཀཱ།
Dvārato vedanā vuttā, cakkhusamphassajādikā;
ཚལེ༹ཝ ཏཱ པབྷེདེན, ཨེཀཱུནནཝུཏཱི མཏཱ༎
Chaḷeva tā pabhedena, ekūnanavutī matā.
ཙཀྑུསམྥསྶཛཱཝེདནཱཏིཨཱདིནཱ ཧི ནཡེན པཱལི༹ཡཾ ཨིམཱ ཙཀྑུསམྥསྶཛཱདིཀཱ དྭཱརཏོ ཚལེ༹ཝ ཝེདནཱ ཝུཏྟཱ། ཏཱ པན པབྷེདེན ཨེཀཱུནནཝུཏིཡཱ ཙིཏྟེཧི སམྤཡུཏྟཏྟཱ ཨེཀཱུནནཝུཏཱིཏི མཏཱ།
Cakkhusamphassajāvedanātiādinā hi nayena pāḷiyaṃ imā cakkhusamphassajādikā dvārato chaḷeva vedanā vuttā. Tā pana pabhedena ekūnanavutiyā cittehi sampayuttattā ekūnanavutīti matā.
ཝེདནཱསུ པནེཏཱསུ, ཨིདྷ བཱཏྟིཾས ཝེདནཱ།
Vedanāsu panetāsu, idha bāttiṃsa vedanā;
ཝིཔཱཀཙིཏྟཡུཏྟཱཝ, ཨདྷིཔྤེཏཱཏི བྷཱསིཏཱ༎
Vipākacittayuttāva, adhippetāti bhāsitā.
ཨཊྛདྷཱ ཏཏྠ པཉྩནྣཾ, པཉྩདྭཱརམྷི པཙྩཡོ།
Aṭṭhadhā tattha pañcannaṃ, pañcadvāramhi paccayo;
སེསཱནཾ ཨེཀདྷཱ ཕསྶོ, མནོདྭཱརེཔི སོ ཏཐཱ༎
Sesānaṃ ekadhā phasso, manodvārepi so tathā.
ཏཏྠ ཧི པཉྩདྭཱརེ ཙཀྑུཔསཱདཱདིཝཏྠུཀཱནཾ པཉྩནྣཾ ཝེདནཱནཾ ཙཀྑུསམྥསྶཱདིཀོ ཕསྶོ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཝིཔཱཀཨཱཧཱརསམྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན ཨཊྛདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། སེསཱནཾ པན ཨེཀེཀསྨིཾ དྭཱརེ སམྤཊིཙྪནསནྟཱིརཎཏདཱརམྨཎཝསེན པཝཏྟཱནཾ ཀཱམཱཝཙརཝིཔཱཀཝེདནཱནཾ ཙཀྑུསམྥསྶཱདིཀོ ཕསྶོ ཨུཔནིསྶཡཝསེན ཨེཀདྷཱཝ པཙྩཡོ ཧོཏི།
Tattha hi pañcadvāre cakkhupasādādivatthukānaṃ pañcannaṃ vedanānaṃ cakkhusamphassādiko phasso sahajātaaññamaññanissayavipākaāhārasampayuttaatthiavigatavasena aṭṭhadhā paccayo hoti. Sesānaṃ pana ekekasmiṃ dvāre sampaṭicchanasantīraṇatadārammaṇavasena pavattānaṃ kāmāvacaravipākavedanānaṃ cakkhusamphassādiko phasso upanissayavasena ekadhāva paccayo hoti.
‘མནོདྭཱརེཔི སོ ཏཐཱ’ཏི མནོདྭཱརེཔི ཧི ཏདཱརམྨཎཝསེན པཝཏྟཱནཾ ཀཱམཱཝཙརཝིཔཱཀཝེདནཱནཾ སོ སཧཛཱཏམནོསམྥསྶསངྑཱཏོ ཕསྶོ ཏཐེཝ ཨཊྛདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི, པཊིསནྡྷིབྷཝངྒཙུཏིཝསེན ཙ པཝཏྟཱནཾ ཏེབྷཱུམཀཝིཔཱཀཝེདནཱནམྤི། ཡཱ པནེཏཱ མནོདྭཱརེ ཏདཱརམྨཎཝསེན པཝཏྟཱ ཀཱམཱཝཙརཝེདནཱ, ཏཱསཾ མནོདྭཱརེ ཨཱཝཛྫནསམྤཡུཏྟོ མནོསམྥསྶོ ཨུཔནིསྶཡཝསེན ཨེཀདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི།
‘Manodvārepi so tathā’ti manodvārepi hi tadārammaṇavasena pavattānaṃ kāmāvacaravipākavedanānaṃ so sahajātamanosamphassasaṅkhāto phasso tatheva aṭṭhadhā paccayo hoti, paṭisandhibhavaṅgacutivasena ca pavattānaṃ tebhūmakavipākavedanānampi. Yā panetā manodvāre tadārammaṇavasena pavattā kāmāvacaravedanā, tāsaṃ manodvāre āvajjanasampayutto manosamphasso upanissayavasena ekadhā paccayo hotīti.
ཕསྶཔཙྩཡཱ ཝེདནཱཔདནིདྡེསོ།
Phassapaccayā vedanāpadaniddeso.
ཏཎྷཱཔདནིདྡེསོ
Taṇhāpadaniddeso
༢༣༢. ཝེདནཱཔཙྩཡཱ ཏཎྷཱནིདྡེསེ –
232. Vedanāpaccayā taṇhāniddese –
རཱུཔཏཎྷཱདིབྷེདེན, ཚ ཏཎྷཱ ཨིདྷ དཱིཔིཏཱ།
Rūpataṇhādibhedena, cha taṇhā idha dīpitā;
ཨེཀེཀཱ ཏིཝིདྷཱ ཏཏྠ, པཝཏྟཱཀཱརཏོ མཏཱ༎
Ekekā tividhā tattha, pavattākārato matā.
ཨིམསྨིཉྷི ཝེདནཱཔཙྩཡཱ ཏཎྷཱནིདྡེསེ ‘སེཊྛིཔུཏྟོ བྲཱཧྨཎཔུཏྟོ’ཏི པིཏིཏོ ནཱམཝསེན པུཏྟོ ཝིཡ ཨིམཱ རཱུཔཏཎྷཱ…པེ॰… དྷམྨཏཎྷཱཏི ཨཱརམྨཎཏོ ནཱམཝསེན ཚ ཏཎྷཱ དཱིཔིཏཱ པཀཱསིཏཱ ཀཐིཏཱཏི ཨཏྠོ། ཏཏྠ རཱུཔེ ཏཎྷཱ རཱུཔཏཎྷཱཏི ཨིམིནཱ ནཡེན པདཏྠོ ཝེདིཏབྦོ།
Imasmiñhi vedanāpaccayā taṇhāniddese ‘seṭṭhiputto brāhmaṇaputto’ti pitito nāmavasena putto viya imā rūpataṇhā…pe… dhammataṇhāti ārammaṇato nāmavasena cha taṇhā dīpitā pakāsitā kathitāti attho. Tattha rūpe taṇhā rūpataṇhāti iminā nayena padattho veditabbo.
ཏཱསུ ཙ པན ཏཎྷཱསུ ཨེཀེཀཱ ཏཎྷཱ པཝཏྟིཨཱཀཱརཏོ ཀཱམཏཎྷཱ, བྷཝཏཎྷཱ, ཝིབྷཝཏཎྷཱཏི ཨེཝཾ ཏིཝིདྷཱ མཏཱ། རཱུཔཏཎྷཱ ཨེཝ ཧི ཡདཱ ཙཀྑུསྶ ཨཱཔཱཐགཏཾ རཱུཔཱརམྨཎཾ ཀཱམསྶཱདཝསེན ཨསྶཱདཡམཱནཱ པཝཏྟཏི, ཏདཱ ཀཱམཏཎྷཱ ནཱམ ཧོཏི། ཡདཱ ཏདེཝཱརམྨཎཾ དྷུཝཾ སསྶཏནྟི པཝཏྟཱཡ སསྶཏདིཊྛིཡཱ སདྡྷིཾ པཝཏྟཏི, ཏདཱ བྷཝཏཎྷཱ ནཱམ ཧོཏི། སསྶཏདིཊྛིསཧགཏོ ཧི རཱགོ བྷཝཏཎྷཱཏི ཝུཙྩཏི། ཡདཱ པན ཏདེཝཱརམྨཎཾ ‘‘ཨུཙྪིཛྫཏི ཝིནསྶཏཱི’’ཏི པཝཏྟཱཡ ཨུཙྪེདདིཊྛིཡཱ སདྡྷིཾ པཝཏྟཏི, ཏདཱ ཝིབྷཝཏཎྷཱ ནཱམ ཧོཏི། ཨུཙྪེདདིཊྛིསཧགཏོ ཧི རཱགོ ཝིབྷཝཏཎྷཱཏི ཝུཙྩཏི། ཨེསེཝ ནཡོ སདྡཏཎྷཱདཱིསུཔཱིཏི ཨེཏཱ ཨཊྛཱརས ཏཎྷཱ ཧོནྟི།
Tāsu ca pana taṇhāsu ekekā taṇhā pavattiākārato kāmataṇhā, bhavataṇhā, vibhavataṇhāti evaṃ tividhā matā. Rūpataṇhā eva hi yadā cakkhussa āpāthagataṃ rūpārammaṇaṃ kāmassādavasena assādayamānā pavattati, tadā kāmataṇhā nāma hoti. Yadā tadevārammaṇaṃ dhuvaṃ sassatanti pavattāya sassatadiṭṭhiyā saddhiṃ pavattati, tadā bhavataṇhā nāma hoti. Sassatadiṭṭhisahagato hi rāgo bhavataṇhāti vuccati. Yadā pana tadevārammaṇaṃ ‘‘ucchijjati vinassatī’’ti pavattāya ucchedadiṭṭhiyā saddhiṃ pavattati, tadā vibhavataṇhā nāma hoti. Ucchedadiṭṭhisahagato hi rāgo vibhavataṇhāti vuccati. Eseva nayo saddataṇhādīsupīti etā aṭṭhārasa taṇhā honti.
ཏཱ ཨཛ྄ཛྷཏྟརཱུཔཱདཱིསུ ཨཊྛཱརས, བཧིདྡྷཱ ཨཊྛཱརསཱཏི ཚཏྟིཾས། ཨིཏི ཨཏཱིཏཱ ཚཏྟིཾས, ཨནཱགཏཱ ཚཏྟིཾས, པཙྩུཔྤནྣཱ ཚཏྟིཾསཱཏི ཨཊྛསཏཾ ཏཎྷཱ ཧོནྟི། ཏཱ པན སཾངྑིཔྤམཱནཱ རཱུཔཱདིཨཱརམྨཎཝསེན ཚ, ཀཱམཏཎྷཱདིཝསེན ཝཱ ཏིསྶོཝ ཏཎྷཱ ཧོནྟཱིཏི ཝེདིཏབྦཱ། ཡསྨཱ པནིམེ སཏྟཱ པུཏྟཾ ཨསྶཱདེཏྭཱ པུཏྟེ མམཏྟེན དྷཱཏིཡཱ ཝིཡ རཱུཔཱདིཨཱརམྨཎཝསེན ཨུཔྤཛྫམཱནཾ ཝེདནཾ ཨསྶཱདེཏྭཱ ཝེདནཱཡ མམཏྟེན རཱུཔཱདིཨཱརམྨཎདཱཡཀཱནཾ ཙིཏྟཀཱརགནྡྷབྦགནྡྷིཀསཱུདཏནྟཝཱཡརསཱཡནཝིདྷཱཡཀཝེཛྫཱདཱིནཾ མཧཱསཀྐཱརཾ ཀརོནྟི, ཏསྨཱ སབྦཱཔེསཱ ཝེདནཱཔཙྩཡཱ ཏཎྷཱ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཱ།
Tā ajjhattarūpādīsu aṭṭhārasa, bahiddhā aṭṭhārasāti chattiṃsa. Iti atītā chattiṃsa, anāgatā chattiṃsa, paccuppannā chattiṃsāti aṭṭhasataṃ taṇhā honti. Tā pana saṃṅkhippamānā rūpādiārammaṇavasena cha, kāmataṇhādivasena vā tissova taṇhā hontīti veditabbā. Yasmā panime sattā puttaṃ assādetvā putte mamattena dhātiyā viya rūpādiārammaṇavasena uppajjamānaṃ vedanaṃ assādetvā vedanāya mamattena rūpādiārammaṇadāyakānaṃ cittakāragandhabbagandhikasūdatantavāyarasāyanavidhāyakavejjādīnaṃ mahāsakkāraṃ karonti, tasmā sabbāpesā vedanāpaccayā taṇhā hotīti veditabbā.
ཡསྨཱ ཙེཏྠ ཨདྷིཔྤེཏཱ, ཝིཔཱཀསུཁཝེདནཱ།
Yasmā cettha adhippetā, vipākasukhavedanā;
ཨེཀཱཝ ཨེཀདྷཱ ཙེསཱ, ཏསྨཱ ཏཎྷཱཡ པཙྩཡོ༎
Ekāva ekadhā cesā, tasmā taṇhāya paccayo.
‘ཨེཀདྷཱ’ཏི ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན པཙྩཡོ ཧོཏི། ཡསྨཱ ཝཱ –
‘Ekadhā’ti upanissayapaccayena paccayo hoti. Yasmā vā –
དུཀྑཱི སུཁཾ པཏྠཡཏི, སུཁཱི བྷིཡྻོཔི ཨིཙྪཏི།
Dukkhī sukhaṃ patthayati, sukhī bhiyyopi icchati;
ཨུཔེཀྑཱ པན སནྟཏྟཱ, སུཁམིཙྩེཝ བྷཱསིཏཱ༎
Upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā.
ཏཎྷཱཡ པཙྩཡཱ ཏསྨཱ, ཧོནྟི ཏིསྶོཔི ཝེདནཱ།
Taṇhāya paccayā tasmā, honti tissopi vedanā;
ཝེདནཱཔཙྩཡཱ ཏཎྷཱ, ཨིཏི ཝུཏྟཱ མཧེསིནཱ༎
Vedanāpaccayā taṇhā, iti vuttā mahesinā.
ཝེདནཱ པཙྩཡཱ ཙཱཔི, ཡསྨཱ ནཱནུསཡཾ ཝིནཱ།
Vedanā paccayā cāpi, yasmā nānusayaṃ vinā;
ཧོཏི ཏསྨཱ ན སཱ ཧོཏི, བྲཱཧྨཎསྶ ཝུསཱིམཏོཏི༎
Hoti tasmā na sā hoti, brāhmaṇassa vusīmatoti.
ཝེདནཱཔཙྩཡཱ ཏཎྷཱཔདནིདྡེསོ།
Vedanāpaccayā taṇhāpadaniddeso.
ཨུཔཱདཱནཔདནིདྡེསོ
Upādānapadaniddeso
༢༣༣. ཏཎྷཱཔཙྩཡཱ ཨུཔཱདཱནནིདྡེསེ –
233. Taṇhāpaccayā upādānaniddese –
ཨུཔཱདཱནཱནི ཙཏྟཱརི, ཏཱནི ཨཏྠཝིབྷཱགཏོ།
Upādānāni cattāri, tāni atthavibhāgato;
དྷམྨསངྑེཔཝིཏྠཱརཱ, ཀམཏོ ཙ ཝིབྷཱཝཡེ༎
Dhammasaṅkhepavitthārā, kamato ca vibhāvaye.
པཱལི༹ཡཉྷི ཨུཔཱདཱནནྟི ཀཱམུཔཱདཱནཾ…པེ॰… ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནནྟི ཨིམཱནི ཙཏྟཱརི ཨུཔཱདཱནཱནི ཨཱགཏཱནི། ཏེསཾ ཨཡཾ ཨཏྠཝིབྷཱགོ – ཝཏྠུསངྑཱཏཾ ཀཱམཾ ཨུཔཱདིཡཏཱིཏི ཀཱམུཔཱདཱནཾ། ཀཱམོ ཙ སོ ཨུཔཱདཱནཉྩཱཏིཔི ཀཱམུཔཱདཱནཾ། ཨུཔཱདཱནནྟི དལ༹ྷགྒཧཎཾ། དལ༹ྷཏྠོ ཧེཏྠ ཨུཔསདྡོ ཨུཔཱཡཱས-ཨུཔཀཊྛཱདཱིསུ ཝིཡ། ཏཐཱ དིཊྛི ཙ སཱ ཨུཔཱདཱནཉྩཱཏི དིཊྛུཔཱདཱནཾ། དིཊྛིཾ ཨུཔཱདིཡཏཱིཏི ཝཱ དིཊྛུཔཱདཱནཾ ། སསྶཏོ ཨཏྟཱ ཙ ལོཀོ ཙཱཏིཨཱདཱིསུ ཧི པུརིམདིཊྛིཾ ཨུཏྟརདིཊྛི ཨུཔཱདིཡཏི། ཏཐཱ སཱིལབྦཏཾ ཨུཔཱདིཡཏཱིཏི སཱིལབྦཏུཔཱདཱནཾ། སཱིལབྦཏཉྩ ཏཾ ཨུཔཱདཱནཉྩཱཏིཔི སཱིལབྦཏུཔཱདཱནཾ། གོསཱིལགོཝཏཱདཱིནི ཧི ཨེཝཾ སུདྡྷཱིཏི ཨབྷིནིཝེསཏོ སཡམེཝ ཨུཔཱདཱནཱནཱིཏི། ཏཐཱ ཝདནྟི ཨེཏེནཱཏི ཝཱདོ, ཨུཔཱདིཡནྟི ཨེཏེནཱཏི ཨུཔཱདཱནཾ། ཀིཾ ཝདནྟི ཨུཔཱདིཡནྟི ཝཱ? ཨཏྟཱནཾ། ཨཏྟནོ ཝཱདུཔཱདཱནཾ ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནཾ། ཨཏྟཝཱདམཏྟམེཝ ཝཱ ཨཏྟཱཏི ཨུཔཱདིཡནྟི ཨེཏེནཱཏི ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནཾ། ཨཡཾ ཏཱཝ ཏེསཾ ཨཏྠཝིབྷཱགོ།
Pāḷiyañhi upādānanti kāmupādānaṃ…pe… attavādupādānanti imāni cattāri upādānāni āgatāni. Tesaṃ ayaṃ atthavibhāgo – vatthusaṅkhātaṃ kāmaṃ upādiyatīti kāmupādānaṃ. Kāmo ca so upādānañcātipi kāmupādānaṃ. Upādānanti daḷhaggahaṇaṃ. Daḷhattho hettha upasaddo upāyāsa-upakaṭṭhādīsu viya. Tathā diṭṭhi ca sā upādānañcāti diṭṭhupādānaṃ. Diṭṭhiṃ upādiyatīti vā diṭṭhupādānaṃ. Sassato attā ca loko cātiādīsu hi purimadiṭṭhiṃ uttaradiṭṭhi upādiyati. Tathā sīlabbataṃ upādiyatīti sīlabbatupādānaṃ. Sīlabbatañca taṃ upādānañcātipi sīlabbatupādānaṃ. Gosīlagovatādīni hi evaṃ suddhīti abhinivesato sayameva upādānānīti. Tathā vadanti etenāti vādo, upādiyanti etenāti upādānaṃ. Kiṃ vadanti upādiyanti vā? Attānaṃ. Attano vādupādānaṃ attavādupādānaṃ. Attavādamattameva vā attāti upādiyanti etenāti attavādupādānaṃ. Ayaṃ tāva tesaṃ atthavibhāgo.
‘དྷམྨསངྑེཔཝིཏྠཱརེ’ པན ཀཱམུཔཱདཱནཾ ཏཱཝ ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ ཀཱམུཔཱདཱནཾ? ཡོ ཀཱམེསུ ཀཱམཙྪནྡོ ཀཱམརཱགོ ཀཱམནནྡཱི ཀཱམཏཎྷཱ ཀཱམསྣེཧོ ཀཱམཔརིལཱ༹ཧོ ཀཱམམུཙྪཱ ཀཱམཛ྄ཛྷོསཱནཾ – ཨིདཾ ཝུཙྩཏི ཀཱམུཔཱདཱན’’ནྟི ཨཱགཏཏྟཱ སངྑེཔཏོ ཏཎྷཱདལ༹ྷཏྟཾ ཝུཏྟཾ། ཏཎྷཱདལ༹ྷཏྟཾ ནཱམ པུརིམཏཎྷཱཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན དལ༹ྷསམྦྷཱུཏཱ ཨུཏྟརཏཎྷཱ ཨེཝ། ཀེཙི པནཱཧུ – ཨཔྤཏྟཝིསཡཔཏྠནཱ ཏཎྷཱ, ཨནྡྷཀཱརེ ཙོརསྶ ཧཏྠཔྤསཱརཎཾ ཝིཡ། སམྤཏྟཝིསཡགྒཧཎཾ ཨུཔཱདཱནཾ, ཏསྶེཝ བྷཎྜགྒཧཎཾ ཝིཡ། ཨཔྤིཙྪཏཱསནྟུཊྛིཏཱཔཊིཔཀྑཱ ཙ ཏེ དྷམྨཱ། ཏཐཱ པརིཡེསནཱརཀྑདུཀྑམཱུལཱཏི། སེསུཔཱདཱནཏྟཡཾ པན སངྑེཔཏོ དིཊྛིམཏྟམེཝ།
‘Dhammasaṅkhepavitthāre’ pana kāmupādānaṃ tāva ‘‘tattha katamaṃ kāmupādānaṃ? Yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasneho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ – idaṃ vuccati kāmupādāna’’nti āgatattā saṅkhepato taṇhādaḷhattaṃ vuttaṃ. Taṇhādaḷhattaṃ nāma purimataṇhāupanissayapaccayena daḷhasambhūtā uttarataṇhā eva. Keci panāhu – appattavisayapatthanā taṇhā, andhakāre corassa hatthappasāraṇaṃ viya. Sampattavisayaggahaṇaṃ upādānaṃ, tasseva bhaṇḍaggahaṇaṃ viya. Appicchatāsantuṭṭhitāpaṭipakkhā ca te dhammā. Tathā pariyesanārakkhadukkhamūlāti. Sesupādānattayaṃ pana saṅkhepato diṭṭhimattameva.
ཝིཏྠཱརཏོ པན པུབྦེ རཱུཔཱདཱིསུ ཝུཏྟཱཡ ཨཊྛསཏཔྤབྷེདཱཡཔི ཏཎྷཱཡ དལ༹ྷབྷཱཝོ ཀཱམུཔཱདཱནཾ། དསཝཏྠུཀཱ མིཙྪཱདིཊྛི དིཊྛུཔཱདཱནཾ། ཡཐཱཧ – ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ དིཊྛུཔཱདཱནཾ? ནཏྠི དིནྣཾ, ནཏྠི ཡིཊྛཾ…པེ॰… སཙྪིཀཏྭཱ པཝེདེནྟཱིཏི ཡཱ ཨེཝརཱུཔཱ དིཊྛི…པེ॰… ཝིཔརིཡེསགྒཱཧོ – ཨིདཾ ཝུཙྩཏི དིཊྛུཔཱདཱན’’ནྟི (དྷ॰ ས॰ ༡༢༢༡; ཝིབྷ॰ ༩༣༨) སཱིལཝཏེཧི སུདྡྷིཔརཱམསནཾ པན སཱིལབྦཏུཔཱདཱནཾ། ཡཐཱཧ – ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ སཱིལབྦཏུཔཱདཱནཾ? ཨིཏོ བཧིདྡྷཱ སམཎབྲཱཧྨཎཱནཾ སཱིལེན སུདྡྷི, ཝཏེན སུདྡྷི, སཱིལབྦཏེན སུདྡྷཱིཏི ཡཱ ཨེཝརཱུཔཱ དིཊྛི…པེ॰… ཝིཔརིཡེསགྒཱཧོ – ཨིདཾ ཝུཙྩཏི སཱིལབྦཏུཔཱདཱན’’ནྟི (དྷ॰ ས॰ ༡༢༢༢; ཝིབྷ॰ ༩༣༨)། ཝཱིསཏིཝཏྠུཀཱ སཀྐཱཡདིཊྛི ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནཾ། ཡཐཱཧ – ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནཾ? ཨིདྷ ཨསྶུཏཝཱ པུཐུཛྫནོ…པེ॰… སཔྤུརིསདྷམྨེ ཨཝིནཱིཏོ རཱུཔཾ ཨཏྟཏོ སམནུཔསྶཏི…པེ॰… ཝིཔརིཡེསགྒཱཧོ – ཨིདཾ ཝུཙྩཏི ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱན’’ནྟི (དྷ॰ ས॰ ༡༢༢༣; ཝིབྷ॰ ༩༣༨)། ཨཡམེཏྠ དྷམྨསངྑེཔཝིཏྠཱརོ།
Vitthārato pana pubbe rūpādīsu vuttāya aṭṭhasatappabhedāyapi taṇhāya daḷhabhāvo kāmupādānaṃ. Dasavatthukā micchādiṭṭhi diṭṭhupādānaṃ. Yathāha – ‘‘tattha katamaṃ diṭṭhupādānaṃ? Natthi dinnaṃ, natthi yiṭṭhaṃ…pe… sacchikatvā pavedentīti yā evarūpā diṭṭhi…pe… vipariyesaggāho – idaṃ vuccati diṭṭhupādāna’’nti (dha. sa. 1221; vibha. 938) sīlavatehi suddhiparāmasanaṃ pana sīlabbatupādānaṃ. Yathāha – ‘‘tattha katamaṃ sīlabbatupādānaṃ? Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi, vatena suddhi, sīlabbatena suddhīti yā evarūpā diṭṭhi…pe… vipariyesaggāho – idaṃ vuccati sīlabbatupādāna’’nti (dha. sa. 1222; vibha. 938). Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi attavādupādānaṃ. Yathāha – ‘‘tattha katamaṃ attavādupādānaṃ? Idha assutavā puthujjano…pe… sappurisadhamme avinīto rūpaṃ attato samanupassati…pe… vipariyesaggāho – idaṃ vuccati attavādupādāna’’nti (dha. sa. 1223; vibha. 938). Ayamettha dhammasaṅkhepavitthāro.
‘ཀམཏོ’ཏི ཨེཏྠ པན ཏིཝིདྷོ ཀམོ – ཨུཔྤཏྟིཀྐམོ, པཧཱནཀྐམོ, དེསནཱཀྐམོ ཙ། ཏཏྠ ཨནམཏགྒེ སཾསཱརེ ཨིམསྶ པཋམཾ ཨུཔྤཏྟཱིཏི ཨབྷཱཝཏོ ཀིལེསཱནཾ ནིཔྤརིཡཱཡེན ཨུཔྤཏྟིཀྐམོ ན ཝུཙྩཏི། པརིཡཱཡེན པན ཡེབྷུཡྻེན ཨེཀསྨིཾ བྷཝེ ཨཏྟགྒཱཧཔུབྦངྒམོ སསྶཏུཙྪེདཱབྷིནིཝེསོ། ཏཏོ ‘‘སསྶཏོ ཨཡཾ ཨཏྟཱ’’ཏི གཎྷཏོ ཨཏྟཝིསུདྡྷཏྠཾ སཱིལབྦཏུཔཱདཱནཾ, ཨུཙྪིཛྫཏཱིཏི གཎྷཏོ པརལོཀནིརཔེཀྑསྶ ཀཱམུཔཱདཱནནྟི ཨེཝཾ པཋམཾ ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནཾ, ཏཏོ དིཊྛིསཱིལབྦཏཀཱམུཔཱདཱནཱནཱིཏི ཨཡམེཏེསཾ ཨེཀསྨིཾ བྷཝེ ཨུཔྤཏྟིཀྐམོ།
‘Kamato’ti ettha pana tividho kamo – uppattikkamo, pahānakkamo, desanākkamo ca. Tattha anamatagge saṃsāre imassa paṭhamaṃ uppattīti abhāvato kilesānaṃ nippariyāyena uppattikkamo na vuccati. Pariyāyena pana yebhuyyena ekasmiṃ bhave attaggāhapubbaṅgamo sassatucchedābhiniveso. Tato ‘‘sassato ayaṃ attā’’ti gaṇhato attavisuddhatthaṃ sīlabbatupādānaṃ, ucchijjatīti gaṇhato paralokanirapekkhassa kāmupādānanti evaṃ paṭhamaṃ attavādupādānaṃ, tato diṭṭhisīlabbatakāmupādānānīti ayametesaṃ ekasmiṃ bhave uppattikkamo.
དིཊྛུཔཱདཱནཱདཱིནི ཙེཏྠ པཋམཾ པཧཱིཡནྟི སོཏཱཔཏྟིམགྒཝཛ྄ཛྷཏྟཱ། ཀཱམུཔཱདཱནཾ པཙྪཱ ཨརཧཏྟམགྒཝཛ྄ཛྷཏྟཱཏི། ཨཡམེཏེསཾ པཧཱནཀྐམོ།
Diṭṭhupādānādīni cettha paṭhamaṃ pahīyanti sotāpattimaggavajjhattā. Kāmupādānaṃ pacchā arahattamaggavajjhattāti. Ayametesaṃ pahānakkamo.
མཧཱཝིསཡཏྟཱ པན པཱཀཊཏྟཱ ཙ ཨེཏེསུ ཀཱམུཔཱདཱནཾ པཋམཾ དེསིཏཾ། མཧཱཝིསཡཉྷི ཏཾ ཨཊྛཙིཏྟསམྤཡོགཱ། ཨཔྤཝིསཡཱནི ཨིཏརཱནི ཙཏུཙིཏྟསམྤཡོགཱ། ཡེབྷུཡྻེན ཙ ཨཱལཡརཱམཏཱཡ པཛཱཡ པཱཀཊཾ ཀཱམུཔཱདཱནཾ, ན ཨིཏརཱནི། ཀཱམུཔཱདཱནཝཱ ཝཏྠུཀཱམཱནཾ སམདྷིགམཏྠཾ ཀོཏཱུཧལམངྒལཱདིབཧུལོ ཧོཏི, ན སསྶཏདིཊྛཱིཏི ཏདནནྟརཾ དིཊྛུཔཱདཱནཾ། ཏཾ པབྷིཛྫམཱནཾ སཱིལབྦཏཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནཝསེན དུཝིདྷཾ ཧོཏི། ཏསྨིཾ དྭཡེ གོཀིརིཡཾ ཝཱ ཀུཀྐུརཀིརིཡཾ ཝཱ དིསྭཱཔི ཝེདིཏབྦཏོ ཨོལཱ༹རིཀནྟི སཱིལབྦཏུཔཱདཱནཾ པཋམཾ དེསིཏཾ, སུཁུམཏྟཱ ཨནྟེ ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནནྟི ཨཡམེཏེསཾ དེསནཱཀྐམོ།
Mahāvisayattā pana pākaṭattā ca etesu kāmupādānaṃ paṭhamaṃ desitaṃ. Mahāvisayañhi taṃ aṭṭhacittasampayogā. Appavisayāni itarāni catucittasampayogā. Yebhuyyena ca ālayarāmatāya pajāya pākaṭaṃ kāmupādānaṃ, na itarāni. Kāmupādānavā vatthukāmānaṃ samadhigamatthaṃ kotūhalamaṅgalādibahulo hoti, na sassatadiṭṭhīti tadanantaraṃ diṭṭhupādānaṃ. Taṃ pabhijjamānaṃ sīlabbataattavādupādānavasena duvidhaṃ hoti. Tasmiṃ dvaye gokiriyaṃ vā kukkurakiriyaṃ vā disvāpi veditabbato oḷārikanti sīlabbatupādānaṃ paṭhamaṃ desitaṃ, sukhumattā ante attavādupādānanti ayametesaṃ desanākkamo.
ཏཎྷཱ ཙ པུརིམསྶེཏྠ, ཨེཀདྷཱ ཧོཏི པཙྩཡོ།
Taṇhā ca purimassettha, ekadhā hoti paccayo;
སཏྟདྷཱ ཨཊྛདྷཱ ཝཱཔི, ཧོཏི སེསཏྟཡསྶ སཱ༎
Sattadhā aṭṭhadhā vāpi, hoti sesattayassa sā.
ཨེཏྠ ཙ ཨེཝཾ དེསིཏེ ཨུཔཱདཱནཙཏུཀྐེ པུརིམསྶ ཀཱམུཔཱདཱནསྶ ཀཱམཏཎྷཱ ཨུཔནིསྶཡཝསེན ཨེཀདྷཱཝ པཙྩཡོ ཧོཏི ཏཎྷཱབྷིནནྡིཏེསུ ཝིསཡེསུ ཨུཔྤཏྟིཏོ། སེསཏྟཡསྶ པན སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡསམྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཧེཏུཝསེན སཏྟདྷཱ ཝཱ ཨུཔནིསྶཡེན སཧ ཨཊྛདྷཱ ཝཱཔི པཙྩཡོ ཧོཏི། ཡདཱ ཙ སཱ ཨུཔནིསྶཡཝསེན པཙྩཡོ ཧོཏི ཏདཱ ཨསཧཛཱཏཱཝ ཧོཏཱིཏི།
Ettha ca evaṃ desite upādānacatukke purimassa kāmupādānassa kāmataṇhā upanissayavasena ekadhāva paccayo hoti taṇhābhinanditesu visayesu uppattito. Sesattayassa pana sahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatahetuvasena sattadhā vā upanissayena saha aṭṭhadhā vāpi paccayo hoti. Yadā ca sā upanissayavasena paccayo hoti tadā asahajātāva hotīti.
ཏཎྷཱཔཙྩཡཱ ཨུཔཱདཱནཔདནིདྡེསོ།
Taṇhāpaccayā upādānapadaniddeso.
བྷཝཔདནིདྡེསོ
Bhavapadaniddeso
༢༣༤. ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷཝནིདྡེསེ –
234. Upādānapaccayā bhavaniddese –
ཨཏྠཏོ དྷམྨཏོ ཙེཝ, སཱཏྠཏོ བྷེདསངྒཧཱ།
Atthato dhammato ceva, sātthato bhedasaṅgahā;
ཡཾ ཡསྶ པཙྩཡོ ཙེཝ, ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ༎
Yaṃ yassa paccayo ceva, viññātabbo vinicchayo.
ཏཏྠ བྷཝཏཱིཏི བྷཝོ། དུཝིདྷེནཱཏི དྭཱིཧི ཨཱཀཱརེཧི པཝཏྟིཏོཏི ཨཏྠོ། ཨཐཝཱ དུཝིདྷེནཱཏི པཙྩཏེ ཀརཎཝཙནཾ, དུཝིདྷོཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། ཨཏྠཱིཏི སཾཝིཛྫཏི། ཀམྨམེཝ བྷཝོ ཀམྨབྷཝོ། ཨུཔཔཏྟིཡེཝ བྷཝོ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ། ཨེཏྠ ཙ ཨུཔཔཏྟི བྷཝཏཱིཏི བྷཝོ། ཀམྨཾ པན ཡཐཱ སུཁཀཱརཎཏྟཱ ‘‘སུཁོ བུདྡྷཱནམུཔྤཱདོ’’ཏི (དྷ॰ པ॰ ༡༩༤) ཝུཏྟོ, ཨེཝཾ བྷཝཀཱརཎཏྟཱ ཕལཝོཧཱརེན བྷཝོཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཏཏྠ ཀཏམོ ཀམྨབྷཝོཏི ཏེསུ དྭཱིསུ བྷཝེསུ ཡོ ཀམྨབྷཝོཏི ཝུཏྟོ, སོ ཀཏམོཏི ཨཏྠོ། པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱདཡོ ཝུཏྟཏྠཱ ཨེཝ། སབྦནྟི ཨནཝསེསཾ། བྷཝཾ གཙྪཏི གམེཏི ཙཱཏི བྷཝགཱམི། ཨིམིནཱ ལོཀུཏྟརཾ པཊིཀྑིཔཏི། ཨཡཉྷི ཝཊྚཀཐཱ, ཏཉྩ ཝིཝཊྚནིསྶིཏནྟི། ཀརཱིཡཏཱིཏི ཀམྨཾ།
Tattha bhavatīti bhavo. Duvidhenāti dvīhi ākārehi pavattitoti attho. Athavā duvidhenāti paccate karaṇavacanaṃ, duvidhoti vuttaṃ hoti. Atthīti saṃvijjati. Kammameva bhavo kammabhavo. Upapattiyeva bhavo upapattibhavo. Ettha ca upapatti bhavatīti bhavo. Kammaṃ pana yathā sukhakāraṇattā ‘‘sukho buddhānamuppādo’’ti (dha. pa. 194) vutto, evaṃ bhavakāraṇattā phalavohārena bhavoti veditabbaṃ. Tattha katamo kammabhavoti tesu dvīsu bhavesu yo kammabhavoti vutto, so katamoti attho. Puññābhisaṅkhārādayo vuttatthā eva. Sabbanti anavasesaṃ. Bhavaṃ gacchati gameti cāti bhavagāmi. Iminā lokuttaraṃ paṭikkhipati. Ayañhi vaṭṭakathā, tañca vivaṭṭanissitanti. Karīyatīti kammaṃ.
ཀཱམབྷཝཱདཱིསུ ཀཱམསངྑཱཏོ བྷཝོ ཀཱམབྷཝོ། ཨེས ནཡོ རཱུཔཱརཱུཔབྷཝེསུ། སཉྙཱཝཏཾ བྷཝོ, སཉྙཱ ཝཱ ཨེཏྠ བྷཝེ ཨཏྠཱིཏི སཉྙཱབྷཝོ། ཝིཔརིཡཱཡེན ཨསཉྙཱབྷཝོ། ཨོལཱ༹རིཀསཉྙཱཡ ཨབྷཱཝཱ སུཁུམཱཡ ཙ བྷཱཝཱ ནེཝ སཉྙཱ ནཱསཉྙཱ ཨསྨིཾ བྷཝེཏི ནེཝསཉྙཱནཱསཉྙཱབྷཝོ། ཨེཀེན རཱུཔཀྑནྡྷེན ཝོཀིཎྞོ བྷཝོ ཨེཀཝོཀཱརབྷཝོ། ཨེཀོ ཝཱ ཝོཀཱརོ ཨསྶ བྷཝསྶཱཏི ཨེཀཝོཀཱརབྷཝོ། ཨེསེཝ ནཡོ ཙཏུཝོཀཱརཔཉྩཝོཀཱརབྷཝེསུ། ཨཡཾ ཝུཙྩཏི ཨུཔཔཏྟིབྷཝོཏི ཨེས ནཝཝིདྷོཔི ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ ནཱམ ཝུཙྩཏཱིཏི། ཨེཝཾ ཏཱཝེཏྠ ‘ཨཏྠཏོ’ ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
Kāmabhavādīsu kāmasaṅkhāto bhavo kāmabhavo. Esa nayo rūpārūpabhavesu. Saññāvataṃ bhavo, saññā vā ettha bhave atthīti saññābhavo. Vipariyāyena asaññābhavo. Oḷārikasaññāya abhāvā sukhumāya ca bhāvā neva saññā nāsaññā asmiṃ bhaveti nevasaññānāsaññābhavo. Ekena rūpakkhandhena vokiṇṇo bhavo ekavokārabhavo. Eko vā vokāro assa bhavassāti ekavokārabhavo. Eseva nayo catuvokārapañcavokārabhavesu. Ayaṃ vuccati upapattibhavoti esa navavidhopi upapattibhavo nāma vuccatīti. Evaṃ tāvettha ‘atthato’ viññātabbo vinicchayo.
‘དྷམྨཏོ’ པན ཨེཏྠ ཧི པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ དྷམྨཏོ ཏེརས ཙེཏནཱ, ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ དྭཱདས, ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརོ ཙཏསྶོ། ‘‘སབྦམྤི བྷཝགཱམིཀམྨ’’ནྟི ཨེཏེན སབྦེཔེཏེ དྷམྨཱ ཙེཏནཱ སམྤཡུཏྟཱ ཝཱ ཀམྨསངྑཱཏཱ ཨཱཙཡགཱམིནོ དྷམྨཱ སངྒཧིཏཱ། ཀཱམབྷཝོ པཉྩ ཨུཔཱདིནྣཀྑནྡྷཱ, ཏཐཱ རཱུཔབྷཝོ, ཨརཱུཔབྷཝོ ཙཏྟཱརོ, སཉྙཱབྷཝོ ཙཏུཔཉྩ, ཨསཉྙཱབྷཝོ ཨེཀོ ཨུཔཱདིནྣཀྑནྡྷོ, ནེཝསཉྙཱནཱསཉྙཱབྷཝོ ཙཏྟཱརོ། ཨེཀཝོཀཱརབྷཝཱདཡོ ཨེཀཙཏུཔཉྩཀྑནྡྷཱ ཨུཔཱདིནྣཀྑནྡྷེཧཱིཏི ཨེཝམེཏྠ ‘དྷམྨཏོ’པི ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
‘Dhammato’ pana ettha hi puññābhisaṅkhāro dhammato terasa cetanā, apuññābhisaṅkhāro dvādasa, āneñjābhisaṅkhāro catasso. ‘‘Sabbampi bhavagāmikamma’’nti etena sabbepete dhammā cetanā sampayuttā vā kammasaṅkhātā ācayagāmino dhammā saṅgahitā. Kāmabhavo pañca upādinnakkhandhā, tathā rūpabhavo, arūpabhavo cattāro, saññābhavo catupañca, asaññābhavo eko upādinnakkhandho, nevasaññānāsaññābhavo cattāro. Ekavokārabhavādayo ekacatupañcakkhandhā upādinnakkhandhehīti evamettha ‘dhammato’pi viññātabbo vinicchayo.
‘སཱཏྠཏོ’ཏི ཡཐཱ ཙ བྷཝནིདྡེསེ ཏཐེཝ ཀཱམཉྩ སངྑཱརནིདྡེསེཔི པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱདཡོཝ ཝུཏྟཱ, ཨེཝཾ སནྟེཔི པུརིམཱ ཨཏཱིཏཀམྨཝསེན ཨིདྷ པཊིསནྡྷིཡཱ པཙྩཡཏྟཱ ཝུཏྟཱ། ཨིམེ པཙྩུཔྤནྣཀམྨཝསེན ཨཱཡཏིཾ པཊིསནྡྷིཡཱ པཙྩཡཏྟཱཏི པུནཝཙནཾ སཱཏྠཀམེཝ། པུབྦེ ཝཱ ‘‘ཏཏྠ ཀཏམོ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ? ཀུསལཙེཏནཱ ཀཱམཱཝཙརཱ’’ཏི ཨེཝམཱདིནཱ ནཡེན ཙེཏནཱཝ སངྑཱརཱཏི ཝུཏྟཱ། ཨིདྷ པན ‘‘སབྦམྤི བྷཝགཱམིཀམྨ’’ནྟི ཝཙནཏོ ཙེཏནཱསམྤཡུཏྟཱཔི། པུབྦེ ཙ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡམེཝ ཀམྨཾ སངྑཱརཱཏི ཝུཏྟཾ, ཨིདཱནི ཨསཉྙཱབྷཝནིབྦཏྟཀམྤི། ཀིཾ ཝཱ བཧུནཱ? ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏི ཨེཏྠ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱདཡོཝ ཀུསལཱཀུསལདྷམྨཱ ཝུཏྟཱ། ‘‘ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷཝོ’’ཏི ཨིདྷ པན ཨུཔཔཏྟིབྷཝསྶཱཔི སངྒཧིཏཏྟཱ ཀུསལཱཀུསལཱབྱཱཀཏཱ དྷམྨཱ ཝུཏྟཱ། ཏསྨཱ སབྦཐཱཔི སཱཏྠཀམེཝིདཾ པུནཝཙནནྟི། ཨེཝམེཏྠ ‘སཱཏྠཏོ’པི ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
‘Sātthato’ti yathā ca bhavaniddese tatheva kāmañca saṅkhāraniddesepi puññābhisaṅkhārādayova vuttā, evaṃ santepi purimā atītakammavasena idha paṭisandhiyā paccayattā vuttā. Ime paccuppannakammavasena āyatiṃ paṭisandhiyā paccayattāti punavacanaṃ sātthakameva. Pubbe vā ‘‘tattha katamo puññābhisaṅkhāro? Kusalacetanā kāmāvacarā’’ti evamādinā nayena cetanāva saṅkhārāti vuttā. Idha pana ‘‘sabbampi bhavagāmikamma’’nti vacanato cetanāsampayuttāpi. Pubbe ca viññāṇapaccayameva kammaṃ saṅkhārāti vuttaṃ, idāni asaññābhavanibbattakampi. Kiṃ vā bahunā? ‘‘Avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti ettha puññābhisaṅkhārādayova kusalākusaladhammā vuttā. ‘‘Upādānapaccayā bhavo’’ti idha pana upapattibhavassāpi saṅgahitattā kusalākusalābyākatā dhammā vuttā. Tasmā sabbathāpi sātthakamevidaṃ punavacananti. Evamettha ‘sātthato’pi viññātabbo vinicchayo.
‘བྷེདསངྒཧཱ’ཏི ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷཝསྶ བྷེདཏོ ཙེཝ སངྒཧཏོ ཙ། ཡཉྷི ཀཱམུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ ཀཱམབྷཝནིབྦཏྟཀཾ ཀམྨཾ ཀརིཡཏི, སོ ཀམྨབྷཝོ། ཏདབྷིནིབྦཏྟཱ ཁནྡྷཱ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ། ཨེས ནཡོ རཱུཔཱརཱུཔབྷཝེསུ། ཨེཝཾ ཀཱམུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ དྭེ ཀཱམབྷཝཱ, ཏདནྟོགདྷཱཝ སཉྙཱབྷཝཔཉྩཝོཀཱརབྷཝཱ; དྭེ རཱུཔབྷཝཱ, ཏདནྟོགདྷཱཝ སཉྙཱབྷཝཨསཉྙཱབྷཝཨེཀཝོཀཱརབྷཝཔཉྩཝོཀཱརབྷཝཱ; དྭེ ཨརཱུཔབྷཝཱ, ཏདནྟོགདྷཱཝ སཉྙཱབྷཝནེཝསཉྙཱནཱསཉྙཱབྷཝཙཏུཝོཀཱརབྷཝཱཏི སདྡྷིཾ ཨནྟོགདྷེཧི ཚ བྷཝཱ། ཡཐཱ ཙ ཀཱམུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ སདྡྷིཾ ཨནྟོགདྷེཧི ཚ བྷཝཱ ཏཐཱ སེསུཔཱདཱནཔཙྩཡཱཔཱིཏི ཨེཝཾ ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷེདཏོ སདྡྷིཾ ཨནྟོགདྷེཧི ཙཏུཝཱིསཏི བྷཝཱ།
‘Bhedasaṅgahā’ti upādānapaccayā bhavassa bhedato ceva saṅgahato ca. Yañhi kāmupādānapaccayā kāmabhavanibbattakaṃ kammaṃ kariyati, so kammabhavo. Tadabhinibbattā khandhā upapattibhavo. Esa nayo rūpārūpabhavesu. Evaṃ kāmupādānapaccayā dve kāmabhavā, tadantogadhāva saññābhavapañcavokārabhavā; dve rūpabhavā, tadantogadhāva saññābhavaasaññābhavaekavokārabhavapañcavokārabhavā; dve arūpabhavā, tadantogadhāva saññābhavanevasaññānāsaññābhavacatuvokārabhavāti saddhiṃ antogadhehi cha bhavā. Yathā ca kāmupādānapaccayā saddhiṃ antogadhehi cha bhavā tathā sesupādānapaccayāpīti evaṃ upādānapaccayā bhedato saddhiṃ antogadhehi catuvīsati bhavā.
སངྒཧཏོ པན ཀམྨབྷཝཾ ཨུཔཔཏྟིབྷཝཉྩ ཨེཀཏོ ཀཏྭཱ ཀཱམུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ སདྡྷིཾ ཨནྟོགདྷེཧི ཨེཀོ ཀཱམབྷཝོ, ཏཐཱ རཱུཔཱརཱུཔབྷཝཱཏི ཏཡོ བྷཝཱ། ཏཐཱ སེསུཔཱདཱནཔཙྩཡཱཔཱིཏི ཨེཝཾ ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ སངྒཧཏོ སདྡྷིཾ ཨནྟོགདྷེཧི དྭཱདས བྷཝཱ། ཨཔིཙ ཨཝིསེསེན ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ ཀཱམབྷཝཱུཔགཾ ཀམྨཾ ཀམྨབྷཝོ། ཏདབྷིནིབྦཏྟཱ ཁནྡྷཱ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ། ཨེས ནཡོ རཱུཔཱརཱུཔབྷཝེསུ། ཨེཝཾ ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ སདྡྷིཾ ཨནྟོགདྷེཧི དྭེ ཀཱམབྷཝཱ, དྭེ རཱུཔབྷཝཱ, དྭེ ཨརཱུཔབྷཝཱཏི ཨཔརེནཔི པརིཡཱཡེན སངྒཧཏོ ཚ བྷཝཱ། ཀམྨབྷཝཨུཔཔཏྟིབྷཝབྷེདཾ ཝཱ ཨནུཔགམྨ སདྡྷིཾ ཨནྟོགདྷེཧི ཀཱམབྷཝཱདིཝསེན ཏཡོ བྷཝཱ ཧོནྟི། ཀཱམབྷཝཱདིབྷེདཉྩཱཔི ཨནུཔགམྨ ཀམྨབྷཝཨུཔཔཏྟིབྷཝཝསེན དྭེ བྷཝཱ ཧོནྟི། ཀམྨུཔཔཏྟིབྷེདཉྩ ཨནུཔགམྨ ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷཝོཏི བྷཝཝསེན ཨེཀོ བྷཝོ ཧོཏཱིཏི། ཨེཝམེཏྠ ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡསྶ བྷཝསྶ བྷེདསངྒཧཱཔི ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
Saṅgahato pana kammabhavaṃ upapattibhavañca ekato katvā kāmupādānapaccayā saddhiṃ antogadhehi eko kāmabhavo, tathā rūpārūpabhavāti tayo bhavā. Tathā sesupādānapaccayāpīti evaṃ upādānapaccayā saṅgahato saddhiṃ antogadhehi dvādasa bhavā. Apica avisesena upādānapaccayā kāmabhavūpagaṃ kammaṃ kammabhavo. Tadabhinibbattā khandhā upapattibhavo. Esa nayo rūpārūpabhavesu. Evaṃ upādānapaccayā saddhiṃ antogadhehi dve kāmabhavā, dve rūpabhavā, dve arūpabhavāti aparenapi pariyāyena saṅgahato cha bhavā. Kammabhavaupapattibhavabhedaṃ vā anupagamma saddhiṃ antogadhehi kāmabhavādivasena tayo bhavā honti. Kāmabhavādibhedañcāpi anupagamma kammabhavaupapattibhavavasena dve bhavā honti. Kammupapattibhedañca anupagamma upādānapaccayā bhavoti bhavavasena eko bhavo hotīti. Evamettha upādānapaccayassa bhavassa bhedasaṅgahāpi viññātabbo vinicchayo.
‘ཡཾ ཡསྶ པཙྩཡོ ཙེཝཱ’ཏི ཡཉྩེཏྠ ཨུཔཱདཱནཾ ཡསྶ པཙྩཡོ ཧོཏི, ཏཏོཔི ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོཏི ཨཏྠོ། ཀིཾ པནེཏྠ ཀསྶ པཙྩཡོ ཧོཏི? ཡཾ ཀིཉྩི ཡསྶ ཀསྶཙི པཙྩཡོ ཧོཏིཡེཝ། ཨུམྨཏྟཀོ ཝིཡ ཧི པུཐུཛྫནོ། སོ ‘ཨིདཾ ཡུཏྟཾ, ཨིདཾ ཨཡུཏྟ’ནྟི ཨཝིཙཱརེཏྭཱ ཡསྶ ཀསྶཙི ཨུཔཱདཱནསྶ ཝསེན ཡཾ ཀིཉྩི བྷཝཾ པཏྠེཏྭཱ ཡཾ ཀིཉྩི ཀམྨཾ ཀརོཏིཡེཝ། ཏསྨཱ ཡདེཀཙྩེ ‘‘སཱིལབྦཏུཔཱདཱནེན རཱུཔཱརཱུཔབྷཝཱ ན ཧོནྟཱི’’ཏི ཝདནྟི, ཏཾ ན གཧེཏབྦཾ། སབྦེན པན སབྦོ ཧོཏཱིཏི གཧེཏབྦཾ, སེཡྻཐིདཾ – ཨིདྷེཀཙྩོ ཨནུསྶཝཝསེན ཝཱ དིཊྛཱནུསཱརེན ཝཱ ‘‘ཀཱམཱ ནཱམེཏེ མནུསྶལོཀེ ཙེཝ ཁཏྟིཡམཧཱསཱལཀུལཱདཱིསུ ཚཀཱམཱཝཙརདེཝལོཀེ ཙ སམིདྡྷཱ’’ཏི ཙིནྟེཏྭཱ ཏེསཾ ཨདྷིགམཏྠཾ ཨསདྡྷམྨསཝནཱདཱིཧི ཝཉྩིཏོ ‘ཨིམིནཱ ཀམྨེན ཀཱམཱ སམྤཛྫནྟཱི’ཏི མཉྙམཱནོ ཀཱམུཔཱདཱནཝསེན ཀཱཡདུཙྩརིཏཱདཱིནིཔི ཀརོཏི། སོ དུཙྩརིཏཔཱརིཔཱུརིཡཱ ཨཔཱཡེ ཨུཔྤཛྫཏི; སནྡིཊྛིཀེ ཝཱ པན ཀཱམེ པཏྠཡམཱནོ པཊིལདྡྷེ ཝཱ གོཔཡམཱནོ ཀཱམུཔཱདཱནཝསེན ཀཱཡདུཙྩརིཏཱདཱིནིཔི ཀརོཏི། སོ དུཙྩརིཏཔཱརིཔཱུརིཡཱ ཨཔཱཡེ ཨུཔྤཛྫཏི། ཏཏྲཱསྶ ཨུཔཔཏྟིཧེཏུབྷཱུཏཾ ཀམྨཾ ཀམྨབྷཝོ, ཀམྨཱབྷིནིབྦཏྟཱ ཁནྡྷཱ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ སཉྙཱབྷཝཔཉྩཝོཀཱརབྷཝཱ པན ཏདནྟོགདྷཱ ཨེཝ།
‘Yaṃ yassa paccayo cevā’ti yañcettha upādānaṃ yassa paccayo hoti, tatopi viññātabbo vinicchayoti attho. Kiṃ panettha kassa paccayo hoti? Yaṃ kiñci yassa kassaci paccayo hotiyeva. Ummattako viya hi puthujjano. So ‘idaṃ yuttaṃ, idaṃ ayutta’nti avicāretvā yassa kassaci upādānassa vasena yaṃ kiñci bhavaṃ patthetvā yaṃ kiñci kammaṃ karotiyeva. Tasmā yadekacce ‘‘sīlabbatupādānena rūpārūpabhavā na hontī’’ti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. Sabbena pana sabbo hotīti gahetabbaṃ, seyyathidaṃ – idhekacco anussavavasena vā diṭṭhānusārena vā ‘‘kāmā nāmete manussaloke ceva khattiyamahāsālakulādīsu chakāmāvacaradevaloke ca samiddhā’’ti cintetvā tesaṃ adhigamatthaṃ asaddhammasavanādīhi vañcito ‘iminā kammena kāmā sampajjantī’ti maññamāno kāmupādānavasena kāyaduccaritādīnipi karoti. So duccaritapāripūriyā apāye uppajjati; sandiṭṭhike vā pana kāme patthayamāno paṭiladdhe vā gopayamāno kāmupādānavasena kāyaduccaritādīnipi karoti. So duccaritapāripūriyā apāye uppajjati. Tatrāssa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo, kammābhinibbattā khandhā upapattibhavo saññābhavapañcavokārabhavā pana tadantogadhā eva.
ཨཔརོ པན སདྡྷམྨསཝནཱདཱིཧི ཨུཔབྲཱུཧིཏཉཱཎོ ‘‘ཨིམིནཱ ཀམྨེན ཀཱམཱ སམྤཛྫནྟཱི’’ཏི མཉྙམཱནོ ཀཱམུཔཱདཱནཝསེན ཀཱཡསུཙརིཏཱདཱིནི ཀརོཏི། སོ སུཙརིཏཔཱརིཔཱུརིཡཱ དེཝེསུ ཝཱ མནུསྶེསུ ཝཱ ཨུཔྤཛྫཏི། ཏཏྲཱསྶ ཨུཔཔཏྟིཧེཏུབྷཱུཏཾ ཀམྨཾ ཀམྨབྷཝོ, ཀམྨཱབྷིནིབྦཏྟཱ ཁནྡྷཱ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ། སཉྙཱབྷཝཔཉྩཝོཀཱརབྷཝཱ པན ཏདནྟོགདྷཱ ཨེཝ། ཨིཏི ཀཱམུཔཱདཱནཾ སཔྤབྷེདསྶ སཱནྟོགདྷསྶ ཀཱམབྷཝསྶ པཙྩཡོ ཧོཏི།
Aparo pana saddhammasavanādīhi upabrūhitañāṇo ‘‘iminā kammena kāmā sampajjantī’’ti maññamāno kāmupādānavasena kāyasucaritādīni karoti. So sucaritapāripūriyā devesu vā manussesu vā uppajjati. Tatrāssa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo, kammābhinibbattā khandhā upapattibhavo. Saññābhavapañcavokārabhavā pana tadantogadhā eva. Iti kāmupādānaṃ sappabhedassa sāntogadhassa kāmabhavassa paccayo hoti.
ཨཔརོ ‘‘རཱུཔཱརཱུཔབྷཝེསུ ཏཏོ སམིདྡྷཏརཱ ཀཱམཱ’’ཏི སུཏྭཱ ཝཱ པརིཀཔྤེཏྭཱ ཝཱ ཀཱམུཔཱདཱནཝསེནེཝ རཱུཔཱརཱུཔསམཱཔཏྟིཡོ ནིབྦཏྟེཏྭཱ སམཱཔཏྟིབལེན རཱུཔཱརཱུཔབྲཧྨལོཀེ ཨུཔྤཛྫཏི། ཏཏྲཱསྶ ཨུཔཔཏྟིཧེཏུབྷཱུཏཾ ཀམྨཾ ཀམྨབྷཝོ, ཀམྨཱབྷིནིབྦཏྟཱ ཁནྡྷཱ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ། སཉྙཱཨསཉྙཱ ནེཝསཉྙཱ ནཱསཉྙཱཨེཀཝོཀཱརཙཏུཝོཀཱརཔཉྩཝོཀཱརབྷཝཱ པན ཏདནྟོགདྷཱ ཨེཝ། ཨིཏི ཀཱམུཔཱདཱནཾ སཔྤབྷེདཱནཾ སཱནྟོགདྷཱནཾ རཱུཔཱརཱུཔབྷཝཱནམྤི པཙྩཡོ ཧོཏི །
Aparo ‘‘rūpārūpabhavesu tato samiddhatarā kāmā’’ti sutvā vā parikappetvā vā kāmupādānavaseneva rūpārūpasamāpattiyo nibbattetvā samāpattibalena rūpārūpabrahmaloke uppajjati. Tatrāssa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo, kammābhinibbattā khandhā upapattibhavo. Saññāasaññā nevasaññā nāsaññāekavokāracatuvokārapañcavokārabhavā pana tadantogadhā eva. Iti kāmupādānaṃ sappabhedānaṃ sāntogadhānaṃ rūpārūpabhavānampi paccayo hoti .
ཨཔརོ ‘‘ཨཡཾ ཨཏྟཱ ནཱམ ཀཱམཱཝཙརསམྤཏྟིབྷཝེ ཝཱ རཱུཔཱརཱུཔབྷཝཱནཾ ཝཱ ཨཉྙཏརསྨིཾ ཨུཙྪིནྣོ སུཨུཙྪིནྣོ ཧོཏཱི’’ཏི ཨུཙྪེདདིཊྛིཾ ཨུཔཱདཱཡ ཏདུཔགཾ ཀམྨཾ ཀརོཏི། ཏསྶ ཏཾ ཀམྨཾ ཀམྨབྷཝོ, ཀམྨཱབྷིནིབྦཏྟཱ ཁནྡྷཱ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ། སཉྙཱབྷཝཱདཡོ པན ཏདནྟོགདྷཱ ཨེཝ། ཨིཏི དིཊྛུཔཱདཱནཾ སཔྤབྷེདཱནཾ སཱནྟོགདྷཱནཾ ཏིཎྞམྤི ཀཱམརཱུཔཱརཱུཔབྷཝཱནཾ པཙྩཡོ ཧོཏི།
Aparo ‘‘ayaṃ attā nāma kāmāvacarasampattibhave vā rūpārūpabhavānaṃ vā aññatarasmiṃ ucchinno suucchinno hotī’’ti ucchedadiṭṭhiṃ upādāya tadupagaṃ kammaṃ karoti. Tassa taṃ kammaṃ kammabhavo, kammābhinibbattā khandhā upapattibhavo. Saññābhavādayo pana tadantogadhā eva. Iti diṭṭhupādānaṃ sappabhedānaṃ sāntogadhānaṃ tiṇṇampi kāmarūpārūpabhavānaṃ paccayo hoti.
ཨཔརོ ‘‘ཨཡཾ ཨཏྟཱ ནཱམ ཀཱམཱཝཙརསམྤཏྟིབྷཝེ ཝཱ རཱུཔཱརཱུཔབྷཝཱནཾ ཝཱ ཨཉྙཏརསྨིཾ སུཁཱི ཧོཏི, ཝིགཏཔརིལཱ༹ཧོ ཧོཏཱི’’ཏི ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནེན ཏདུཔགཾ ཀམྨཾ ཀརོཏི། ཏསྶ ཏཾ ཀམྨཾ ཀམྨབྷཝོ, ཏདབྷིནིབྦཏྟཱ ཁནྡྷཱ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ། སཉྙཱབྷཝཱདཡོ པན ཏདནྟོགདྷཱ ཨེཝ ། ཨིཏི ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནཾ སཔྤབྷེདཱནཾ སཱནྟོགདྷཱནཾ ཏིཎྞཾ བྷཝཱནཾ པཙྩཡོ ཧོཏི།
Aparo ‘‘ayaṃ attā nāma kāmāvacarasampattibhave vā rūpārūpabhavānaṃ vā aññatarasmiṃ sukhī hoti, vigatapariḷāho hotī’’ti attavādupādānena tadupagaṃ kammaṃ karoti. Tassa taṃ kammaṃ kammabhavo, tadabhinibbattā khandhā upapattibhavo. Saññābhavādayo pana tadantogadhā eva . Iti attavādupādānaṃ sappabhedānaṃ sāntogadhānaṃ tiṇṇaṃ bhavānaṃ paccayo hoti.
ཨཔརོ ‘‘ཨིདཾ སཱིལབྦཏཾ ནཱམ ཀཱམཱཝཙརསམྤཏྟིབྷཝེ ཝཱ རཱུཔཱརཱུཔབྷཝཱནཾ ཝཱ ཨཉྙཏརསྨིཾ པརིཔཱུརེནྟསྶ སུཁཾ པཱརིཔཱུརིཾ གཙྪཏཱི’’ཏི སཱིལབྦཏུཔཱདཱནཝསེན ཏདུཔགཾ ཀམྨཾ ཀརོཏི། ཏསྶ ཏཾ ཀམྨཾ ཀམྨབྷཝོ, ཏདབྷིནིབྦཏྟཱ ཁནྡྷཱ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ། སཉྙཱབྷཝཱདཡོ པན ཏདནྟོགདྷཱ ཨེཝ། ཨིཏི སཱིལབྦཏུཔཱདཱནམྤི སཔྤབྷེདཱནཾ སཱནྟོགདྷཱནཾ ཏིཎྞཾ བྷཝཱནཾ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཨེཝམེཏྠ ཡཾ ཡསྶ པཙྩཡོ ཧོཏི ཏཏོཔི ཝིཉྙཱཏབྦོ ཝིནིཙྪཡོ།
Aparo ‘‘idaṃ sīlabbataṃ nāma kāmāvacarasampattibhave vā rūpārūpabhavānaṃ vā aññatarasmiṃ paripūrentassa sukhaṃ pāripūriṃ gacchatī’’ti sīlabbatupādānavasena tadupagaṃ kammaṃ karoti. Tassa taṃ kammaṃ kammabhavo, tadabhinibbattā khandhā upapattibhavo. Saññābhavādayo pana tadantogadhā eva. Iti sīlabbatupādānampi sappabhedānaṃ sāntogadhānaṃ tiṇṇaṃ bhavānaṃ paccayo hotīti evamettha yaṃ yassa paccayo hoti tatopi viññātabbo vinicchayo.
ཀིཾ པནེཏྠ ཀསྶ བྷཝསྶ ཀཐཾ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཙེ?
Kiṃ panettha kassa bhavassa kathaṃ paccayo hotīti ce?
རཱུཔཱརཱུཔབྷཝཱནཾ, ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡོ ཨུཔཱདཱནཾ།
Rūpārūpabhavānaṃ, upanissayapaccayo upādānaṃ;
སཧཛཱཏཱདཱིཧིཔི ཏཾ, ཀཱམབྷཝསྶཱཏི ཝིཉྙེཡྻཾ༎
Sahajātādīhipi taṃ, kāmabhavassāti viññeyyaṃ.
རཱུཔཱརཱུཔབྷཝཱནཉྷི ཀཱམབྷཝཔརིཡཱཔནྣསྶ ཙ ཀཱམབྷཝེ ཀུསལཀམྨསྶེཝ ཨུཔཔཏྟིབྷཝསྶ ཙེཏཾ ཙཏུབྦིདྷམྤི ཨུཔཱདཱནཾ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན ཨེཀདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཀཱམབྷཝེ ཨཏྟནཱ སམྤཡུཏྟཨཀུསལཀམྨབྷཝསྶ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡསམྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཧེཏུཔཙྩཡཔྤབྷེདེཧི སཧཛཱཏཱདཱིཧི པཙྩཡོ ཧོཏི། ཝིཔྤཡུཏྟསྶ པན ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེནེཝཱཏི།
Rūpārūpabhavānañhi kāmabhavapariyāpannassa ca kāmabhave kusalakammasseva upapattibhavassa cetaṃ catubbidhampi upādānaṃ upanissayapaccayena ekadhā paccayo hoti. Kāmabhave attanā sampayuttaakusalakammabhavassa sahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatahetupaccayappabhedehi sahajātādīhi paccayo hoti. Vippayuttassa pana upanissayapaccayenevāti.
ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷཝཔདནིདྡེསོ།
Upādānapaccayā bhavapadaniddeso.
ཛཱཏིཛརཱམརཎཱདིཔདནིདྡེསོ
Jātijarāmaraṇādipadaniddeso
༢༣༥. བྷཝཔཙྩཡཱ ཛཱཏིནིདྡེསཱདཱིསུ ཛཱཏིཨཱདཱིནཾ ཝིནིཙྪཡོ སཙྩཝིབྷངྒེ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦོ། བྷཝོཏི པནེཏྠ ཀམྨབྷཝོཝ ཨདྷིཔྤེཏོ། སོ ཧི ཛཱཏིཡཱ པཙྩཡོ, ན ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ། སོ པན ཀམྨཔཙྩཡཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡཝསེན དྭིདྷཱཝ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི།
235. Bhavapaccayā jātiniddesādīsu jātiādīnaṃ vinicchayo saccavibhaṅge vuttanayeneva veditabbo. Bhavoti panettha kammabhavova adhippeto. So hi jātiyā paccayo, na upapattibhavo. So pana kammapaccayaupanissayapaccayavasena dvidhāva paccayo hotīti.
ཏཏྠ སིཡཱ – ཀཐཾ པནེཏཾ ཛཱནིཏབྦཾ ‘‘བྷཝོ ཛཱཏིཡཱ པཙྩཡོ’’ཏི ཙེ? བཱཧིརཔཙྩཡསམཏྟེཔི ཧཱིནཔཎཱིཏཏཱདིཝིསེསདསྶནཏོ། བཱཧིརཱནཉྷི ཛནཀཛནེཏྟིསུཀྐསོཎིཏཱཧཱརཱདཱིནཾ པཙྩཡཱནཾ སམཏྟེཔི སཏྟཱནཾ ཡམཀཱནམྤི སཏཾ ཧཱིནཔཎཱིཏཏཱདིཝིསེསོ དིསྶཏི། སོ ཙ ན ཨཧེཏུཀོ , སབྦདཱ ཙ སབྦེསཉྩ ཨབྷཱཝཏོ; ན ཀམྨབྷཝཏོ ཨཉྙཧེཏུཀོ, ཏདབྷིནིབྦཏྟཀསཏྟཱནཾ ཨཛ྄ཛྷཏྟསནྟཱནེ ཨཉྙསྶ ཀཱརཎསྶ ཨབྷཱཝཏོཏི ཀམྨབྷཝཧེཏུཀོཝ། ཀམྨཉྷི སཏྟཱནཾ ཧཱིནཔཎཱིཏཱདིཝིསེསཧེཏུ། ཏེནཱཧ བྷགཝཱ – ‘‘ཀམྨཾ སཏྟེ ཝིབྷཛཏི ཡདིདཾ ཧཱིནཔྤཎཱིཏཏཱཡཱ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༣.༢༨༩)། ཏསྨཱ ཛཱནིཏབྦམེཏཾ – ‘‘བྷཝོ ཛཱཏིཡཱ པཙྩཡོ’’ཏི།
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘bhavo jātiyā paccayo’’ti ce? Bāhirapaccayasamattepi hīnapaṇītatādivisesadassanato. Bāhirānañhi janakajanettisukkasoṇitāhārādīnaṃ paccayānaṃ samattepi sattānaṃ yamakānampi sataṃ hīnapaṇītatādiviseso dissati. So ca na ahetuko , sabbadā ca sabbesañca abhāvato; na kammabhavato aññahetuko, tadabhinibbattakasattānaṃ ajjhattasantāne aññassa kāraṇassa abhāvatoti kammabhavahetukova. Kammañhi sattānaṃ hīnapaṇītādivisesahetu. Tenāha bhagavā – ‘‘kammaṃ satte vibhajati yadidaṃ hīnappaṇītatāyā’’ti (ma. ni. 3.289). Tasmā jānitabbametaṃ – ‘‘bhavo jātiyā paccayo’’ti.
ཡསྨཱ ཙ ཨསཏི ཛཱཏིཡཱ ཛརཱམརཎཾ ནཱམ ན ཧོཏི, སོཀཱདཡོ ཙ དྷམྨཱ ན ཧོནྟི, ཛཱཏིཡཱ པན སཏི ཛརཱམརཎཉྩེཝ ཛརཱམརཎསངྑཱཏདུཀྑདྷམྨཕུཊྛསྶ ཙ བཱལསྶ ཛརཱམརཎཱབྷིསམྦནྡྷཱ ཝཱ ཏེན ཏེན དུཀྑདྷམྨེན ཕུཊྛསྶ ཨནབྷིསམྦནྡྷཱ ཝཱ སོཀཱདཡོ ཙ དྷམྨཱ ཧོནྟི, ཏསྨཱ ཨཡཾ ཛཱཏིཛརཱམརཎསྶ ཙེཝ སོཀཱདཱིནཉྩ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཱ། སཱ པན ཨུཔནིསྶཡཀོཊིཡཱ ཨེཀདྷཱཝ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི།
Yasmā ca asati jātiyā jarāmaraṇaṃ nāma na hoti, sokādayo ca dhammā na honti, jātiyā pana sati jarāmaraṇañceva jarāmaraṇasaṅkhātadukkhadhammaphuṭṭhassa ca bālassa jarāmaraṇābhisambandhā vā tena tena dukkhadhammena phuṭṭhassa anabhisambandhā vā sokādayo ca dhammā honti, tasmā ayaṃ jātijarāmaraṇassa ceva sokādīnañca paccayo hotīti veditabbā. Sā pana upanissayakoṭiyā ekadhāva paccayo hotīti.
བྷཝཔཙྩཡཱ ཛཱཏིཨཱདིཔདནིདྡེསོ།
Bhavapaccayā jātiādipadaniddeso.
༢༤༢. ཨེཝམེཏསྶཱཏིཨཱདཱིནཾ ཨཏྠོ ཨུདྡེསཝཱརེ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦོ། སངྒཏིཨཱདཱིནི སམུདཡཝེཝཙནཱནེཝ།
242. Evametassātiādīnaṃ attho uddesavāre vuttanayeneva veditabbo. Saṅgatiādīni samudayavevacanāneva.
ཡསྨཱ པནེཏྠ སོཀཱདཡོ ཨཝསཱནེ ཝུཏྟཱ, ཏསྨཱ ཡཱ སཱ ཨཝིཛྫཱ ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏི ཨེཝམེཏསྶ བྷཝཙཀྐསྶ ཨཱདིམྷི ཝུཏྟཱ, སཱ –
Yasmā panettha sokādayo avasāne vuttā, tasmā yā sā avijjā ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti evametassa bhavacakkassa ādimhi vuttā, sā –
སོཀཱདཱིཧི ཨཝིཛྫཱ, སིདྡྷཱ བྷཝཙཀྐམཝིདིཏཱདིམིདཾ།
Sokādīhi avijjā, siddhā bhavacakkamaviditādimidaṃ;
ཀཱརཀཝེདཀརཧིཏཾ, དྭཱདསཝིདྷསུཉྙཏཱསུཉྙཾ༎
Kārakavedakarahitaṃ, dvādasavidhasuññatāsuññaṃ.
སཏཏཾ སམིཏཾ པཝཏྟཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཀཐཾ པནེཏྠ སོཀཱདཱིཧི ཨཝིཛྫཱ སིདྡྷཱ? ཀཐམིདཾ བྷཝཙཀྐཾ ཨཝིདིཏཱདི? ཀཐཾ ཀཱརཀཝེདཀརཧིཏཾ? ཀཐཾ དྭཱདསཝིདྷསུཉྙཏཱསུཉྙནྟི ཙེ? ཨེཏྠ ཧི སོཀདུཀྑདོམནསྶུཔཱཡཱསཱ ཨཝིཛྫཱཡ ཨཝིཡོགིནོ, པརིདེཝོ ཙ ནཱམ མཱུལ༹ྷསྶཱཏི ཏེསུ ཏཱཝ སིདྡྷེསུ སིདྡྷཱཝ ཧོཏི ཨཝིཛྫཱ། ཨཔིཙ ‘‘ཨཱསཝསམུདཡཱ ཨཝིཛྫཱསམུདཡོ’’ཏི ཧི ཝུཏྟཾ། ཨཱསཝསམུདཡཱ ཙེཏེ སོཀཱདཡོ ཧོནྟི། ཀཐཾ? ཝཏྠུཀཱམཝིཡོགེ ཏཱཝ སོཀོ ཀཱམཱསཝསམུདཡོ ཧོཏི? ཡཐཱཧ –
Satataṃ samitaṃ pavattatīti veditabbaṃ. Kathaṃ panettha sokādīhi avijjā siddhā? Kathamidaṃ bhavacakkaṃ aviditādi? Kathaṃ kārakavedakarahitaṃ? Kathaṃ dvādasavidhasuññatāsuññanti ce? Ettha hi sokadukkhadomanassupāyāsā avijjāya aviyogino, paridevo ca nāma mūḷhassāti tesu tāva siddhesu siddhāva hoti avijjā. Apica ‘‘āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti hi vuttaṃ. Āsavasamudayā cete sokādayo honti. Kathaṃ? Vatthukāmaviyoge tāva soko kāmāsavasamudayo hoti? Yathāha –
‘‘ཏསྶ ཙེ ཀཱམཡཱནསྶ, ཚནྡཛཱཏསྶ ཛནྟུནོ།
‘‘Tassa ce kāmayānassa, chandajātassa jantuno;
ཏེ ཀཱམཱ པརིཧཱཡནྟི, སལླཝིདྡྷོཝ རུཔྤཏཱི’’ཏི༎ (སུ॰ ནི॰ ༧༧༣)།
Te kāmā parihāyanti, sallaviddhova ruppatī’’ti. (su. ni. 773);
ཡཐཱ ཙཱཧ – ‘‘ཀཱམཏོ ཛཱཡཏཱི སོཀོ’’ཏི (དྷ॰ པ॰ ༢༡༥)། སབྦེཔི ཙེཏེ དིཊྛཱསཝསམུདཡཱ ཧོནྟི, ཡཐཱཧ – ‘‘ཏསྶ ཨཧཾ རཱུཔཾ, མམ རཱུཔནྟི པརིཡུཊྛཊྛཱཡིནོ ཏཾ རཱུཔཾ ཝིཔརིཎམཏི ཨཉྙཐཱ ཧོཏི། ཏསྶ རཱུཔཝིཔརིཎཱམཉྙཐཱབྷཱཝཱ ཨུཔྤཛྫནྟི སོཀཔརིདེཝདུཀྑདོམནསྶུཔཱཡཱསཱ’’ཏི (སཾ॰ ནི॰ ༣.༡)། ཡཐཱ ཙ དིཊྛཱསཝསམུདཡཱ ཨེཝཾ བྷཝཱསཝསམུདཡཱཔི, ཡཐཱཧ – ‘‘ཡེཔི ཏེ དེཝཱ དཱིགྷཱཡུཀཱ ཝཎྞཝནྟོ སུཁབཧུལཱ ཨུཙྩེསུ ཝིམཱནེསུ ཙིརཊྛིཏིཀཱ ཏེཔི ཏཐཱགཏསྶ དྷམྨདེསནཾ སུཏྭཱ ཡེབྷུཡྻེན བྷཡཾ སཾཝེགཾ སནྟཱསཾ ཨཱཔཛྫ’’ནྟི (སཾ॰ ནི॰ ༣.༧༨; ཨ॰ ནི॰ ༤.༣༣) པཉྩ པུབྦནིམིཏྟཱནི དིསྭཱ མརཎབྷཡེན སནྟཛྫིཏཱནཾ དེཝཱནཾ ཝིཡཱཏི། ཡཐཱ ཙ བྷཝཱསཝསམུདཡཱ ཨེཝཾ ཨཝིཛྫཱསཝསམུདཡཱཔི , ཡཐཱཧ – ‘‘ས ཁོ སོ, བྷིཀྑཝེ, བཱལོ དིཊྛེཝ དྷམྨེ ཏིཝིདྷཾ དུཀྑདོམནསྶཾ པཊིསཾཝེདེཏཱི’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༣.༢༤༦)།
Yathā cāha – ‘‘kāmato jāyatī soko’’ti (dha. pa. 215). Sabbepi cete diṭṭhāsavasamudayā honti, yathāha – ‘‘tassa ahaṃ rūpaṃ, mama rūpanti pariyuṭṭhaṭṭhāyino taṃ rūpaṃ vipariṇamati aññathā hoti. Tassa rūpavipariṇāmaññathābhāvā uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā’’ti (saṃ. ni. 3.1). Yathā ca diṭṭhāsavasamudayā evaṃ bhavāsavasamudayāpi, yathāha – ‘‘yepi te devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā uccesu vimānesu ciraṭṭhitikā tepi tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā yebhuyyena bhayaṃ saṃvegaṃ santāsaṃ āpajja’’nti (saṃ. ni. 3.78; a. ni. 4.33) pañca pubbanimittāni disvā maraṇabhayena santajjitānaṃ devānaṃ viyāti. Yathā ca bhavāsavasamudayā evaṃ avijjāsavasamudayāpi , yathāha – ‘‘sa kho so, bhikkhave, bālo diṭṭheva dhamme tividhaṃ dukkhadomanassaṃ paṭisaṃvedetī’’ti (ma. ni. 3.246).
ཨིཏི ཡསྨཱ ཨཱསཝསམུདཡཱ ཨེཏེ ཧོནྟི, ཏསྨཱ ཨེཏེ སིཛ྄ཛྷམཱནཱ ཨཝིཛྫཱཡ ཧེཏུབྷཱུཏེ ཨཱསཝེ སཱདྷེནྟི། ཨཱསཝེསུ ཙ སིདྡྷེསུ པཙྩཡབྷཱཝེ བྷཱཝཏོ ཨཝིཛྫཱཔི སིདྡྷཱཝ ཧོཏཱིཏི། ཨེཝཾ ཏཱཝེཏྠ ‘སོཀཱདཱིཧི ཨཝིཛྫཱ སིདྡྷཱ’ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཱ།
Iti yasmā āsavasamudayā ete honti, tasmā ete sijjhamānā avijjāya hetubhūte āsave sādhenti. Āsavesu ca siddhesu paccayabhāve bhāvato avijjāpi siddhāva hotīti. Evaṃ tāvettha ‘sokādīhi avijjā siddhā’ hotīti veditabbā.
ཡསྨཱ པན ཨེཝཾ པཙྩཡབྷཱཝེ བྷཱཝཏོ ཨཝིཛྫཱཡ སིདྡྷཱཡ པུན ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ, སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎ’’ནྟི ཨེཝཾ ཧེཏུཕལཔརམྤརཱཡ པརིཡོསཱནཾ ནཏྠི, ཏསྨཱ ཏཾ ཧེཏུཕལསམྦནྡྷཝསེན པཝཏྟཾ དྭཱདསངྒཾ ‘བྷཝཙཀྐཾ ཨཝིདིཏཱདཱི’ཏི སིདྡྷཾ ཧོཏི།
Yasmā pana evaṃ paccayabhāve bhāvato avijjāya siddhāya puna ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti evaṃ hetuphalaparamparāya pariyosānaṃ natthi, tasmā taṃ hetuphalasambandhavasena pavattaṃ dvādasaṅgaṃ ‘bhavacakkaṃ aviditādī’ti siddhaṃ hoti.
ཨེཝཾ སཏི ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏི ཨིདཾ ཨཱདིམཏྟཀཐནཾ ཝིརུཛ྄ཛྷཏཱིཏི ཙེ? ནཡིདཾ ཨཱདིམཏྟཀཐནཾ, པདྷཱནདྷམྨཀཐནཾ པནེཏཾ། ཏིཎྞཉྷི ཝཊྚཱནཾ ཨཝིཛྫཱ པདྷཱནཱ། ཨཝིཛྫཱགྒཧཎེན ཧི ཨཝསེསཾ ཀིལེསཝཊྚཉྩ ཀམྨཱདཱིནི ཙ བཱལཾ པལིཝེཋེནྟི, སཔྤསིརགྒཧཎེན སེསཾ སཔྤསརཱིརཾ ཝིཡ བཱཧཾ། ཨཝིཛྫཱསམུཙྪེདེ པན ཀཏེ ཏེཧི ཝིམོཀྑོ ཧོཏི, སཔྤསིརཙྪེདེ ཀཏེ པལིཝེཋིཏབཱཧཱཝིམོཀྑོ ཝིཡ། ཡཐཱཧ – ‘‘ཨཝིཛྫཱཡཏྭེཝ ཨསེསཝིརཱགནིརོདྷཱ སངྑཱརནིརོདྷོ’’ཏིཨཱདི (སཾ॰ ནི॰ ༢.༡; མཧཱཝ॰ ༡)། ཨིཏི ཡཾ གཎྷཏོ བནྡྷོ མུཉྩཏོ ཙ མོཀྑོ ཧོཏི, ཏསྶ པདྷཱནདྷམྨསྶ ཀཐནམིདཾ, ན ཨཱདིམཏྟཀཐནནྟི ཨེཝམིདཾ བྷཝཙཀྐཾ ཨཝིདིཏཱདཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཏཡིདཾ ཡསྨཱ ཨཝིཛྫཱདཱིཧི ཀཱརཎེཧི སངྑཱརཱདཱིནཾ པཝཏྟི, ཏསྨཱ ཏཏོ ཨཉྙེན ‘‘བྲཧྨཱ མཧཱབྲཧྨཱ སེཊྛོ སཛིཏཱ’’ཏི ཨེཝཾ པརིཀཔྤིཏེན བྲཧྨཱདིནཱ ཝཱ སཾསཱརསྶ ཀཱརཀེན ‘‘སོ ཁོ པན མེ ཨཡཾ ཨཏྟཱ ཝདོ ཝེདེཡྻོ’’ཏི ཨེཝཾ པརིཀཔྤིཏེན ཨཏྟནཱ ཝཱ སུཁདུཀྑཱནཾ ཝེདཀེན རཧིཏཾ། ཨིཏི ‘ཀཱརཀཝེདཀརཧིཏ’ནྟི ཝེདིཏབྦཾ།
Evaṃ sati ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti idaṃ ādimattakathanaṃ virujjhatīti ce? Nayidaṃ ādimattakathanaṃ, padhānadhammakathanaṃ panetaṃ. Tiṇṇañhi vaṭṭānaṃ avijjā padhānā. Avijjāggahaṇena hi avasesaṃ kilesavaṭṭañca kammādīni ca bālaṃ paliveṭhenti, sappasiraggahaṇena sesaṃ sappasarīraṃ viya bāhaṃ. Avijjāsamucchede pana kate tehi vimokkho hoti, sappasiracchede kate paliveṭhitabāhāvimokkho viya. Yathāha – ‘‘avijjāyatveva asesavirāganirodhā saṅkhāranirodho’’tiādi (saṃ. ni. 2.1; mahāva. 1). Iti yaṃ gaṇhato bandho muñcato ca mokkho hoti, tassa padhānadhammassa kathanamidaṃ, na ādimattakathananti evamidaṃ bhavacakkaṃ aviditādīti veditabbaṃ. Tayidaṃ yasmā avijjādīhi kāraṇehi saṅkhārādīnaṃ pavatti, tasmā tato aññena ‘‘brahmā mahābrahmā seṭṭho sajitā’’ti evaṃ parikappitena brahmādinā vā saṃsārassa kārakena ‘‘so kho pana me ayaṃ attā vado vedeyyo’’ti evaṃ parikappitena attanā vā sukhadukkhānaṃ vedakena rahitaṃ. Iti ‘kārakavedakarahita’nti veditabbaṃ.
ཡསྨཱ པནེཏྠ ཨཝིཛྫཱ ཨུདཡབྦཡདྷམྨཀཏྟཱ དྷུཝབྷཱཝེན, སཾཀིལིཊྛཏྟཱ སཾཀིལེསིཀཏྟཱ ཙ སུབྷབྷཱཝེན, ཨུདཡབྦཡཔཊིཔཱིལི༹ཏཏྟཱ སུཁབྷཱཝེན, པཙྩཡཱཡཏྟཝུཏྟིཏྟཱ ཝསཝཏྟནབྷཱུཏེན ཨཏྟབྷཱཝེན ཙ སུཉྙཱ, ཏཐཱ སངྑཱརཱདཱིནིཔི ཨངྒཱནི; ཡསྨཱ ཝཱ ཨཝིཛྫཱ ན ཨཏྟཱ, ན ཨཏྟནོ , ན ཨཏྟནི, ན ཨཏྟཝཏཱི, ཏཐཱ སངྑཱརཱདཱིནིཔི ཨངྒཱནི; ཏསྨཱ ‘དྭཱདསཝིདྷསུཉྙཏཱསུཉྙམིདཾ’ བྷཝཙཀྐནྟི ཝེདིཏབྦཾ།
Yasmā panettha avijjā udayabbayadhammakattā dhuvabhāvena, saṃkiliṭṭhattā saṃkilesikattā ca subhabhāvena, udayabbayapaṭipīḷitattā sukhabhāvena, paccayāyattavuttittā vasavattanabhūtena attabhāvena ca suññā, tathā saṅkhārādīnipi aṅgāni; yasmā vā avijjā na attā, na attano , na attani, na attavatī, tathā saṅkhārādīnipi aṅgāni; tasmā ‘dvādasavidhasuññatāsuññamidaṃ’ bhavacakkanti veditabbaṃ.
ཨེཝཉྩ ཝིདིཏྭཱ པུན –
Evañca viditvā puna –
ཏསྶ ཨཝིཛྫཱཏཎྷཱ, མཱུལམཏཱིཏཱདཡོ ཏཡོ ཀཱལཱ།
Tassa avijjātaṇhā, mūlamatītādayo tayo kālā;
དྭེ ཨཊྛ དྭེ ཨེཝ ཙ, སརཱུཔཏོ ཏེསུ ཨངྒཱནི༎
Dve aṭṭha dve eva ca, sarūpato tesu aṅgāni.
ཏསྶ ཁོ པནེཏསྶ བྷཝཙཀྐསྶ ཨཝིཛྫཱ ཏཎྷཱ ཙཱཏི དྭེ དྷམྨཱ མཱུལནྟི ཝེདིཏབྦཱ། ཏདེཏཾ པུབྦནྟཱཧརཎཏོ ཨཝིཛྫཱམཱུལཾ ཝེདནཱཝསཱནཾ, ཨཔརནྟསནྟཱནཏོ ཏཎྷཱམཱུལཾ ཛརཱམརཎཱཝསཱནནྟི དུཝིདྷཾ ཧོཏི། ཏཏྠ པུརིམཾ དིཊྛིཙརིཏཝསེན ཝུཏྟཾ, པཙྪིམཾ ཏཎྷཱཙརིཏཝསེན། དིཊྛིཙརིཏཱནཉྷི ཨཝིཛྫཱ, ཏཎྷཱཙརིཏཱནཾ ཏཎྷཱ སཾསཱརནཱཡིཀཱ། ཨུཙྪེདདིཊྛིསམུགྒྷཱཏཱཡ ཝཱ པཋམཾ, ཕལུཔྤཏྟིཡཱ ཧེཏཱུནཾ ཨནུཔཙྪེདཔཀཱསནཏོ; སསྶཏདིཊྛིསམུགྒྷཱཏཱཡ དུཏིཡཾ, ཨུཔྤནྣཱནཾ ཛརཱམརཎཔཀཱསནཏོ; གབྦྷསེཡྻཀཝསེན ཝཱ པུརིམཾ, ཨནུཔུབྦཔཝཏྟིདཱིཔནཏོ; ཨོཔཔཱཏིཀཝསེན པཙྪིམཾ སཧུཔྤཏྟིདཱིཔནཏོ།
Tassa kho panetassa bhavacakkassa avijjā taṇhā cāti dve dhammā mūlanti veditabbā. Tadetaṃ pubbantāharaṇato avijjāmūlaṃ vedanāvasānaṃ, aparantasantānato taṇhāmūlaṃ jarāmaraṇāvasānanti duvidhaṃ hoti. Tattha purimaṃ diṭṭhicaritavasena vuttaṃ, pacchimaṃ taṇhācaritavasena. Diṭṭhicaritānañhi avijjā, taṇhācaritānaṃ taṇhā saṃsāranāyikā. Ucchedadiṭṭhisamugghātāya vā paṭhamaṃ, phaluppattiyā hetūnaṃ anupacchedapakāsanato; sassatadiṭṭhisamugghātāya dutiyaṃ, uppannānaṃ jarāmaraṇapakāsanato; gabbhaseyyakavasena vā purimaṃ, anupubbapavattidīpanato; opapātikavasena pacchimaṃ sahuppattidīpanato.
ཨཏཱིཏཔཙྩུཔྤནྣཱནཱགཏཱ ཙསྶ ཏཡོ ཀཱལཱ། ཏེསུ པཱལི༹ཡཾ སརཱུཔཏོ ཨཱགཏཝསེན ཨཝིཛྫཱ སངྑཱརཱ ཙཱཏི དྭེ ཨངྒཱནི ཨཏཱིཏཀཱལཱནི , ཝིཉྙཱཎཱདཱིནི བྷཝཱཝསཱནཱནི ཨཊྛ པཙྩུཔྤནྣཀཱལཱནི, ཛཱཏི ཙེཝ ཛརཱམརཎཉྩ དྭེ ཨནཱགཏཀཱལཱནཱིཏི ཝེདིཏབྦཱནི། པུན –
Atītapaccuppannānāgatā cassa tayo kālā. Tesu pāḷiyaṃ sarūpato āgatavasena avijjā saṅkhārā cāti dve aṅgāni atītakālāni , viññāṇādīni bhavāvasānāni aṭṭha paccuppannakālāni, jāti ceva jarāmaraṇañca dve anāgatakālānīti veditabbāni. Puna –
ཧེཏུཕལཧེཏུཔུབྦཀ-ཏིསནྡྷིཙཏུབྷེདསངྒཧཉྩེཏཾ།
Hetuphalahetupubbaka-tisandhicatubhedasaṅgahañcetaṃ;
ཝཱིསཏིཨཱཀཱརཱརཾ, ཏིཝཊྚམནཝཊྛིཏཾ བྷམཏི༎
Vīsatiākārāraṃ, tivaṭṭamanavaṭṭhitaṃ bhamati.
ཨིཏིཔི ཝེདིཏབྦཾ། ཏཏྠ སངྑཱརཱནཉྩ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎསྶ ཙ ཨནྟརཱ ཨེཀོ ཧེཏུཕལསནྡྷི ནཱམ། ཝེདནཱཡ ཙ ཏཎྷཱཡ ཙ ཨནྟརཱ ཨེཀོ ཕལཧེཏུསནྡྷི ནཱམ། བྷཝསྶ ཙ ཛཱཏིཡཱ ཙ ཨནྟརཱ ཨེཀོ ཧེཏུཕལསནྡྷཱིཏི། ཨེཝམིདཾ ཧེཏུཕལཧེཏུཔུབྦཀཏིསནྡྷཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ། སནྡྷཱིནཾ ཨཱདིཔརིཡོསཱནཝཝཏྠིཏཱ པནསྶ ཙཏྟཱརོ སངྒཧཱ ཧོནྟི, སེཡྻཐིདཾ – ཨཝིཛྫཱསངྑཱརཱ ཨེཀོ སངྒཧོ, ཝིཉྙཱཎནཱམརཱུཔསལཱ༹ཡཏནཕསྶཝེདནཱ དུཏིཡོ, ཏཎྷུཔཱདཱནབྷཝཱ ཏཏིཡོ, ཛཱཏིཛརཱམརཎཾ ཙཏུཏྠོཏི། ཨེཝམིདཾ ཙཏུབྷེདསངྒཧནྟི ཝེདིཏབྦཾ།
Itipi veditabbaṃ. Tattha saṅkhārānañca paṭisandhiviññāṇassa ca antarā eko hetuphalasandhi nāma. Vedanāya ca taṇhāya ca antarā eko phalahetusandhi nāma. Bhavassa ca jātiyā ca antarā eko hetuphalasandhīti. Evamidaṃ hetuphalahetupubbakatisandhīti veditabbaṃ. Sandhīnaṃ ādipariyosānavavatthitā panassa cattāro saṅgahā honti, seyyathidaṃ – avijjāsaṅkhārā eko saṅgaho, viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanā dutiyo, taṇhupādānabhavā tatiyo, jātijarāmaraṇaṃ catutthoti. Evamidaṃ catubhedasaṅgahanti veditabbaṃ.
ཨཏཱིཏེ ཧེཏཝོ པཉྩ, ཨིདཱནི ཕལཔཉྩཀཾ།
Atīte hetavo pañca, idāni phalapañcakaṃ;
ཨིདཱནི ཧེཏཝོ པཉྩ, ཨཱཡཏིཾ ཕལཔཉྩཀནྟི༎
Idāni hetavo pañca, āyatiṃ phalapañcakanti.
ཨེཏེཧི པན ཝཱིསཏིཡཱ ཨཱཀཱརེཧི ཨརེཧི ཝཱིསཏིཨཱཀཱརཱརནྟི ཝེདིཏབྦཾ། ཏཏྠ ‘ཨཏཱིཏེ ཧེཏཝོ པཉྩཱ’ཏི ཨཝིཛྫཱ སངྑཱརཱ ཙཱཏི ཨིམེ ཏཱཝ དྭེ ཝུཏྟཱ ཨེཝ། ཡསྨཱ པན ཨཝིདྭཱ པརིཏསྶཏི, པརིཏསིཏོ ཨུཔཱདིཡཏི, ཏསྶ ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷཝོ, ཏསྨཱ ཏཎྷུཔཱདཱནབྷཝཱཔི གཧིཏཱ ཧོནྟི། ཏེནཱཧ ‘‘པུརིམཀམྨབྷཝསྨིཾ མོཧོ ཨཝིཛྫཱ, ཨཱཡཱུཧནཱ སངྑཱརཱ, ནིཀནྟི ཏཎྷཱ, ཨུཔགམནཾ ཨུཔཱདཱནཾ, ཙེཏནཱ བྷཝོ, ཨིམེ པཉྩ དྷམྨཱ པུརིམཀམྨབྷཝསྨིཾ ཨིདྷ པཊིསནྡྷིཡཱ པཙྩཡཱ’’ཏི (པཊི॰ མ॰ ༡.༤༧)།
Etehi pana vīsatiyā ākārehi arehi vīsatiākārāranti veditabbaṃ. Tattha ‘atīte hetavo pañcā’ti avijjā saṅkhārā cāti ime tāva dve vuttā eva. Yasmā pana avidvā paritassati, paritasito upādiyati, tassa upādānapaccayā bhavo, tasmā taṇhupādānabhavāpi gahitā honti. Tenāha ‘‘purimakammabhavasmiṃ moho avijjā, āyūhanā saṅkhārā, nikanti taṇhā, upagamanaṃ upādānaṃ, cetanā bhavo, ime pañca dhammā purimakammabhavasmiṃ idha paṭisandhiyā paccayā’’ti (paṭi. ma. 1.47).
ཏཏྠ པུརིམཀམྨབྷཝསྨིནྟི པུརིམེ ཀམྨབྷཝེ, ཨཏཱིཏཛཱཏིཡཾ ཀམྨབྷཝེ ཀརིཡམཱནེཏི ཨཏྠོ། མོཧོ ཨཝིཛྫཱཏི ཡོ ཏདཱ དུཀྑཱདཱིསུ མོཧོ, ཡེན མཱུལ༹ྷོ ཀམྨཾ ཀརོཏི, སཱ ཨཝིཛྫཱ། ཨཱཡཱུཧནཱ སངྑཱརཱཏི ཏཾ ཀམྨཾ ཀརོཏོ པུརིམཙེཏནཱཡོ, ཡཐཱ ‘དཱནཾ དསྶཱམཱི’ཏི ཙིཏྟཾ ཨུཔྤཱདེཏྭཱ མཱསམྤི སཾཝཙྪརམྤི དཱནཱུཔཀརཎཱནི སཛྫེནྟསྶ ཨུཔྤནྣཱ པུརིམཙེཏནཱཡོ། པཊིགྒཱཧཀཱནཾ པན ཧཏྠེ དཀྑིཎཾ པཏིཊྛཱཔཡཏོ ཙེཏནཱ བྷཝོཏི ཝུཙྩཏི། ཨེཀཱཝཛྫནེསུ ཝཱ ཚསུ ཛཝནེསུ ཙེཏནཱ ཨཱཡཱུཧནསངྑཱརཱ ནཱམ། སཏྟམཱ ཙེཏནཱ བྷཝོ། ཡཱ ཀཱཙི ཝཱ པན ཙེཏནཱ བྷཝོ, ཏཾསམྤཡུཏྟཱ ཨཱཡཱུཧནསངྑཱརཱ ནཱམ། ནིཀནྟི ཏཎྷཱཏི ཡཱ ཀམྨཾ ཀརོནྟསྶ ཏསྶ ཕལེ ཨུཔྤཏྟིབྷཝེ ནིཀཱམནཱ པཏྠནཱ སཱ ཏཎྷཱ ནཱམ། ཨུཔགམནཾ ཨུཔཱདཱནནྟི ཡཾ ཀམྨཾ བྷཝསྶ པཙྩཡབྷཱུཏཾ; ‘ཨིདཾ ཀཏྭཱ ཨསུཀསྨིཾ ནཱམ ཋཱནེ ཀཱམེ སེཝིསྶཱམི ཨུཙྪིཛྫིསྶཱམཱི’ཏིཨཱདིནཱ ནཡེན པཝཏྟཾ ཨུཔགམནཾ གཧཎཾ པརཱམསནཾ – ཨིདཾ ཨུཔཱདཱནཾ ནཱམ། ཙེཏནཱ བྷཝོཏི ཨཱཡཱུཧནཱཝསཱནེ ཝུཏྟཙེཏནཱ བྷཝོཏི ཨེཝམཏྠོ ཝེདིཏབྦོ།
Tattha purimakammabhavasminti purime kammabhave, atītajātiyaṃ kammabhave kariyamāneti attho. Moho avijjāti yo tadā dukkhādīsu moho, yena mūḷho kammaṃ karoti, sā avijjā. Āyūhanā saṅkhārāti taṃ kammaṃ karoto purimacetanāyo, yathā ‘dānaṃ dassāmī’ti cittaṃ uppādetvā māsampi saṃvaccharampi dānūpakaraṇāni sajjentassa uppannā purimacetanāyo. Paṭiggāhakānaṃ pana hatthe dakkhiṇaṃ patiṭṭhāpayato cetanā bhavoti vuccati. Ekāvajjanesu vā chasu javanesu cetanā āyūhanasaṅkhārā nāma. Sattamā cetanā bhavo. Yā kāci vā pana cetanā bhavo, taṃsampayuttā āyūhanasaṅkhārā nāma. Nikanti taṇhāti yā kammaṃ karontassa tassa phale uppattibhave nikāmanā patthanā sā taṇhā nāma. Upagamanaṃ upādānanti yaṃ kammaṃ bhavassa paccayabhūtaṃ; ‘idaṃ katvā asukasmiṃ nāma ṭhāne kāme sevissāmi ucchijjissāmī’tiādinā nayena pavattaṃ upagamanaṃ gahaṇaṃ parāmasanaṃ – idaṃ upādānaṃ nāma. Cetanā bhavoti āyūhanāvasāne vuttacetanā bhavoti evamattho veditabbo.
‘ཨིདཱནི ཕལཔཉྩཀ’ནྟི ཝིཉྙཱཎཱདི ཝེདནཱཝསཱནཾ པཱལི༹ཡཾ ཨཱགཏམེཝ། ཡཐཱཧ ‘‘ཨིདྷ པཊིསནྡྷི ཝིཉྙཱཎཾ, ཨོཀྐནྟི ནཱམརཱུཔཾ, པསཱདོ ཨཱཡཏནཾ, ཕུཊྛོ ཕསྶོ, ཝེདཡིཏཾ ཝེདནཱ ཨིམེ པཉྩ དྷམྨཱ ཨིདྷཱུཔཔཏྟིབྷཝསྨིཾ པུརེཀཏསྶ ཀམྨསྶ པཙྩཡཱ’’ཏི (པཊི॰ མ॰ ༡.༤༧)། ཏཏྠ པཊིསནྡྷི ཝིཉྙཱཎནྟི ཡཾ བྷཝནྟརཔཊིསནྡྷཱནཝསེན ཨུཔྤནྣཏྟཱ པཊིསནྡྷཱིཏི ཝུཙྩཏི, ཏཾ ཝིཉྙཱཎཾ། ཨོཀྐནྟི ནཱམརཱུཔནྟི ཡཱ གབྦྷེ རཱུཔཱརཱུཔདྷམྨཱནཾ ཨོཀྐནྟི, ཨཱགནྟྭཱ པཝིསནཾ ཝིཡ – ཨིདཾ ནཱམརཱུཔཾ། པསཱདོ ཨཱཡཏནནྟི ཨིདཾ ཙཀྑཱདིཔཉྩཱཡཏནཝསེན ཝུཏྟཾ། ཕུཊྛོ ཕསྶོཏི ཡོ ཨཱརམྨཎཾ ཕུཊྛོ ཕུསནྟོ ཨུཔྤནྣོ – ཨཡཾ ཕསྶོ། ཝེདཡིཏཾ ཝེདནཱཏི ཡཾ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎེན ཝཱ སལཱ༹ཡཏནཔཙྩཡེན ཝཱ ཕསྶེན སཧུཔྤནྣཾ ཝིཔཱཀཝེདཡིཏཾ, སཱ ཝེདནཱཏི ཨེཝམཏྠོ ཝེདིཏབྦོ།
‘Idāni phalapañcaka’nti viññāṇādi vedanāvasānaṃ pāḷiyaṃ āgatameva. Yathāha ‘‘idha paṭisandhi viññāṇaṃ, okkanti nāmarūpaṃ, pasādo āyatanaṃ, phuṭṭho phasso, vedayitaṃ vedanā ime pañca dhammā idhūpapattibhavasmiṃ purekatassa kammassa paccayā’’ti (paṭi. ma. 1.47). Tattha paṭisandhi viññāṇanti yaṃ bhavantarapaṭisandhānavasena uppannattā paṭisandhīti vuccati, taṃ viññāṇaṃ. Okkanti nāmarūpanti yā gabbhe rūpārūpadhammānaṃ okkanti, āgantvā pavisanaṃ viya – idaṃ nāmarūpaṃ. Pasādo āyatananti idaṃ cakkhādipañcāyatanavasena vuttaṃ. Phuṭṭho phassoti yo ārammaṇaṃ phuṭṭho phusanto uppanno – ayaṃ phasso. Vedayitaṃ vedanāti yaṃ paṭisandhiviññāṇena vā saḷāyatanapaccayena vā phassena sahuppannaṃ vipākavedayitaṃ, sā vedanāti evamattho veditabbo.
‘ཨིདཱནི ཧེཏཝོ པཉྩཱ’ཏི ཏཎྷཱདཡོ པཱལི༹ཡཾ ཨཱགཏཱཝ ཏཎྷུཔཱདཱནབྷཝཱ། བྷཝེ པན གཧིཏེ ཏསྶ པུབྦབྷཱགཱ ཏཾསམྤཡུཏྟཱ ཝཱ སངྑཱརཱ གཧིཏཱཝ ཧོནྟི, ཏཎྷུཔཱདཱནགྒཧཎེན ཙ ཏཾསམྤཡུཏྟཱ, ཡཱཡ ཝཱ མཱུལ༹ྷོ ཀམྨཾ ཀརོཏི སཱ ཨཝིཛྫཱ གཧིཏཱཝ ཧོཏཱིཏི ཨེཝཾ པཉྩ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨིདྷ པརིཔཀྐཏྟཱ ཨཱཡཏནཱནཾ མོཧོ ཨཝིཛྫཱ, ཨཱཡཱུཧནཱ སངྑཱརཱ, ནིཀནྟི ཏཎྷཱ, ཨུཔགམནཾ ཨུཔཱདཱནཾ, ཙེཏནཱ བྷཝོ། ཨིམེ པཉྩ དྷམྨཱ ཨིདྷ ཀམྨབྷཝསྨིཾ ཨཱཡཏིཾ པཊིསནྡྷིཡཱ པཙྩཡཱ’’ཏི (པཊི॰ མ॰ ༡.༤༧)། ཏཏྠ ཨིདྷ པརིཔཀྐཏྟཱ ཨཱཡཏནཱནནྟི པརིཔཀྐཱཡཏནསྶ ཀམྨཀརཎཀཱལེ སམྨོཧོ དསྶིཏོ། སེསཾ ཨུཏྟཱནམེཝ།
‘Idāni hetavo pañcā’ti taṇhādayo pāḷiyaṃ āgatāva taṇhupādānabhavā. Bhave pana gahite tassa pubbabhāgā taṃsampayuttā vā saṅkhārā gahitāva honti, taṇhupādānaggahaṇena ca taṃsampayuttā, yāya vā mūḷho kammaṃ karoti sā avijjā gahitāva hotīti evaṃ pañca. Tenāha ‘‘idha paripakkattā āyatanānaṃ moho avijjā, āyūhanā saṅkhārā, nikanti taṇhā, upagamanaṃ upādānaṃ, cetanā bhavo. Ime pañca dhammā idha kammabhavasmiṃ āyatiṃ paṭisandhiyā paccayā’’ti (paṭi. ma. 1.47). Tattha idha paripakkattā āyatanānanti paripakkāyatanassa kammakaraṇakāle sammoho dassito. Sesaṃ uttānameva.
‘ཨཱཡཏིཾ ཕལཔཉྩཀ’ནྟི ཝིཉྙཱཎཱདཱིནི པཉྩ། ཏཱནི ཛཱཏིགྒཧཎེན ཝུཏྟཱནི། ཛརཱམརཎཾ པན ཏེསཾཡེཝ ཛརཱམརཎཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཱཡཏིཾ པཊིསནྡྷི ཝིཉྙཱཎཾ, ཨོཀྐནྟི ནཱམརཱུཔཾ, པསཱདོ ཨཱཡཏནཾ, ཕུཊྛོ ཕསྶོ, ཝེདཡིཏཾ ཝེདནཱ། ཨིམེ པཉྩ དྷམྨཱ ཨཱཡཏིཾ ཨུཔཔཏྟིབྷཝསྨིཾ ཨིདྷ ཀཏསྶ ཀམྨསྶ པཙྩཡཱ’’ཏི (པཊི॰ མ॰ ༡.༤༧)། ཨེཝམིདཾ ཝཱིསཏིཨཱཀཱརཱརཾ ཧོཏི།
‘Āyatiṃ phalapañcaka’nti viññāṇādīni pañca. Tāni jātiggahaṇena vuttāni. Jarāmaraṇaṃ pana tesaṃyeva jarāmaraṇaṃ. Tenāha ‘‘āyatiṃ paṭisandhi viññāṇaṃ, okkanti nāmarūpaṃ, pasādo āyatanaṃ, phuṭṭho phasso, vedayitaṃ vedanā. Ime pañca dhammā āyatiṃ upapattibhavasmiṃ idha katassa kammassa paccayā’’ti (paṭi. ma. 1.47). Evamidaṃ vīsatiākārāraṃ hoti.
ཏཏྠ པུརིམབྷཝསྨིཾ པཉྩ ཀམྨསམྦྷཱརཱ, ཨེཏརཧི པཉྩ ཝིཔཱཀསམྦྷཱརཱ, ཨེཏརཧི པཉྩ ཀམྨསམྦྷཱརཱ, ཨནཱགཏེ པཉྩ ཝིཔཱཀདྷམྨཱཏི དས དྷམྨཱ ཀམྨཾ, དས ཝིཔཱཀོཏི། དྭཱིསུ ཋཱནེསུ ཀམྨཾ ཀམྨཾ ནཱམ, དྭཱིསུ ཋཱནེསུ ཝིཔཱཀོ ཝིཔཱཀོ ནཱམཱཏི སབྦམྤེཏཾ བྷཝཙཀྐཾ པཙྩཡཱཀཱརཝཊྚཾ ཀམྨཉྩེཝ ཀམྨཝིཔཱཀོ ཙ། ཏཐཱ དྭཱིསུ ཋཱནེསུ ཀམྨཾ ཀམྨསངྑེཔོ, དྭཱིསུ ཋཱནེསུ ཝིཔཱཀོ ཝིཔཱཀསངྑེཔོཏི སབྦམྤེཏཾ ཀམྨསངྑེཔོ ཙེཝ ཝིཔཱཀསངྑེཔོ ཙ། དྭཱིསུ ཋཱནེསུ ཀམྨཾ ཀམྨཝཊྚཾ, དྭཱིསུ ཋཱནེསུ ཝིཔཱཀོ ཝིཔཱཀཝཊྚནྟི སབྦམྤེཏཾ ཀམྨཝཊྚཉྩེཝ ཝིཔཱཀཝཊྚཉྩ། ཏཐཱ དྭཱིསུ ཋཱནེསུ ཀམྨཾ ཀམྨབྷཝོ, དྭཱིསུ ཋཱནེསུ ཝིཔཱཀོ ཝིཔཱཀབྷཝོཏི སབྦམྤེཏཾ ཀམྨབྷཝོ ཙེཝ ཝིཔཱཀབྷཝོ ཙ། དྭཱིསུ ཋཱནེསུ ཀམྨཾ ཀམྨཔཝཏྟཾ , དྭཱིསུ ཋཱནེསུ ཝིཔཱཀོ ཝིཔཱཀཔཝཏྟནྟི སབྦམྤེཏཾ ཀམྨཔཝཏྟཉྩེཝ ཝིཔཱཀཔཝཏྟཉྩ། ཏཐཱ དྭཱིསུ ཋཱནེསུ ཀམྨཾ ཀམྨསནྟཏི, དྭཱིསུ ཝིཔཱཀོ ཝིཔཱཀསནྟཏཱིཏི སབྦམྤེཏཾ ཀམྨསནྟཏི ཙེཝ ཝིཔཱཀསནྟཏི ཙ། དྭཱིསུ ཋཱནེསུ ཀམྨཾ ཀིརིཡཱ ནཱམ, དྭཱིསུ ཝིཔཱཀོ ཀིརིཡཱཕལཾ ནཱམཱཏི སབྦམྤེཏཾ ཀིརིཡཱ ཙེཝ ཀིརིཡཱཕལཉྩཱཏི།
Tattha purimabhavasmiṃ pañca kammasambhārā, etarahi pañca vipākasambhārā, etarahi pañca kammasambhārā, anāgate pañca vipākadhammāti dasa dhammā kammaṃ, dasa vipākoti. Dvīsu ṭhānesu kammaṃ kammaṃ nāma, dvīsu ṭhānesu vipāko vipāko nāmāti sabbampetaṃ bhavacakkaṃ paccayākāravaṭṭaṃ kammañceva kammavipāko ca. Tathā dvīsu ṭhānesu kammaṃ kammasaṅkhepo, dvīsu ṭhānesu vipāko vipākasaṅkhepoti sabbampetaṃ kammasaṅkhepo ceva vipākasaṅkhepo ca. Dvīsu ṭhānesu kammaṃ kammavaṭṭaṃ, dvīsu ṭhānesu vipāko vipākavaṭṭanti sabbampetaṃ kammavaṭṭañceva vipākavaṭṭañca. Tathā dvīsu ṭhānesu kammaṃ kammabhavo, dvīsu ṭhānesu vipāko vipākabhavoti sabbampetaṃ kammabhavo ceva vipākabhavo ca. Dvīsu ṭhānesu kammaṃ kammapavattaṃ , dvīsu ṭhānesu vipāko vipākapavattanti sabbampetaṃ kammapavattañceva vipākapavattañca. Tathā dvīsu ṭhānesu kammaṃ kammasantati, dvīsu vipāko vipākasantatīti sabbampetaṃ kammasantati ceva vipākasantati ca. Dvīsu ṭhānesu kammaṃ kiriyā nāma, dvīsu vipāko kiriyāphalaṃ nāmāti sabbampetaṃ kiriyā ceva kiriyāphalañcāti.
ཨེཝཾ སམུཔྤནྣམིདཾ སཧེཏུཀཾ,
Evaṃ samuppannamidaṃ sahetukaṃ,
དུཀྑཾ ཨནིཙྩཾ ཙལམིཏྟརདྡྷུཝཾ།
Dukkhaṃ aniccaṃ calamittaraddhuvaṃ;
དྷམྨེཧི དྷམྨཱ པབྷཝནྟི ཧེཏུསོ,
Dhammehi dhammā pabhavanti hetuso,
ན ཧེཏྠ ཨཏྟཱཝ པརོཝ ཝིཛྫཏི༎
Na hettha attāva parova vijjati.
དྷམྨཱ དྷམྨེ སཉྫནེནྟི, ཧེཏུསམྦྷཱརཔཙྩཡཱ།
Dhammā dhamme sañjanenti, hetusambhārapaccayā;
ཧེཏཱུནཉྩ ནིརོདྷཱཡ, དྷམྨོ བུདྡྷེན དེསིཏོ།
Hetūnañca nirodhāya, dhammo buddhena desito;
ཧེཏཱུསུ ཨུཔརུདྡྷེསུ, ཚིནྣཾ ཝཊྚཾ ན ཝཊྚཏི༎
Hetūsu uparuddhesu, chinnaṃ vaṭṭaṃ na vaṭṭati.
ཨེཝཾ དུཀྑནྟཀིརིཡཱཡ, བྲཧྨཙརིཡཱིདྷ ཝིཛྫཏི།
Evaṃ dukkhantakiriyāya, brahmacariyīdha vijjati;
སཏྟེ ཙ ནཱུཔལབྦྷནྟེ, ནེཝུཙྪེདོ ན སསྶཏཾ༎
Satte ca nūpalabbhante, nevucchedo na sassataṃ.
ཏིཝཊྚམནཝཊྛིཏཾ བྷམཏཱིཏི ཨེཏྠ པན སངྑཱརབྷཝཱ ཀམྨཝཊྚཾ, ཨཝིཛྫཱཏཎྷཱུཔཱདཱནཱནི ཀིལེསཝཊྚཾ, ཝིཉྙཱཎནཱམརཱུཔསལཱ༹ཡཏནཕསྶཝེདནཱ ཝིཔཱཀཝཊྚནྟི ཨིམེཧི ཏཱིཧི ཝཊྚེཧི ཏིཝཊྚམིདཾ བྷཝཙཀྐཾ ཡཱཝ ཀིལེསཝཊྚཾ ན ཨུཔཙྪིཛྫཏི ཏཱཝ ཨནུཔཙྪིནྣཔཙྩཡཏྟཱ ཨནཝཊྛིཏཾ པུནཔྤུནཾ པརིཝཊྚནཏོ བྷམཏིཡེཝཱཏི ཝེདིཏབྦཾ།
Tivaṭṭamanavaṭṭhitaṃ bhamatīti ettha pana saṅkhārabhavā kammavaṭṭaṃ, avijjātaṇhūpādānāni kilesavaṭṭaṃ, viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanā vipākavaṭṭanti imehi tīhi vaṭṭehi tivaṭṭamidaṃ bhavacakkaṃ yāva kilesavaṭṭaṃ na upacchijjati tāva anupacchinnapaccayattā anavaṭṭhitaṃ punappunaṃ parivaṭṭanato bhamatiyevāti veditabbaṃ.
ཏཡིདམེཝཾ བྷམམཱནཾ –
Tayidamevaṃ bhamamānaṃ –
སཙྩཔྤབྷཝཏོ ཀིཙྩཱ, ཝཱརཎཱ ཨུཔམཱཧི ཙ།
Saccappabhavato kiccā, vāraṇā upamāhi ca;
གམྦྷཱིརནཡབྷེདཱ ཙ, ཝིཉྙཱཏབྦཾ ཡཐཱརཧཾ༎
Gambhīranayabhedā ca, viññātabbaṃ yathārahaṃ.
ཏཏྠ ཡསྨཱ ཀུསལཱཀུསལཀམྨཾ ཨཝིསེསེན སམུདཡསཙྩནྟི སཙྩཝིབྷངྒེ ཝུཏྟཾ, ཏསྨཱ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱཏི ཨཝིཛྫཱཡ སངྑཱརཱ དུཏིཡསཙྩཔྤབྷཝཾ དུཏིཡསཙྩཾ, སངྑཱརེཧི ཝིཉྙཱཎཾ དུཏིཡསཙྩཔྤབྷཝཾ པཋམསཙྩཾ, ཝིཉྙཱཎཱདཱིཧི ནཱམརཱུཔཱདཱིནི ཝིཔཱཀཝེདནཱཔརིཡོསཱནཱནི པཋམསཙྩཔྤབྷཝཾ པཋམསཙྩཾ, ཝེདནཱཡ ཏཎྷཱ པཋམསཙྩཔྤབྷཝཾ དུཏིཡསཙྩཾ, ཏཎྷཱཡ ཨུཔཱདཱནཾ དུཏིཡསཙྩཔྤབྷཝཾ དུཏིཡསཙྩཾ, ཨུཔཱདཱནཏོ བྷཝོ དུཏིཡསཙྩཔྤབྷཝཾ པཋམདུཏིཡསཙྩདྭཡཾ, བྷཝཏོ ཛཱཏི དུཏིཡསཙྩཔྤབྷཝཾ པཋམསཙྩཾ, ཛཱཏིཡཱ ཛརཱམརཎཾ པཋམསཙྩཔྤབྷཝཾ པཋམསཙྩནྟི། ཨེཝཾ ཏཱཝིདཾ ‘སཙྩཔྤབྷཝཏོ’ ཝིཉྙཱཏབྦཾ ཡཐཱརཧཾ།
Tattha yasmā kusalākusalakammaṃ avisesena samudayasaccanti saccavibhaṅge vuttaṃ, tasmā avijjāpaccayā saṅkhārāti avijjāya saṅkhārā dutiyasaccappabhavaṃ dutiyasaccaṃ, saṅkhārehi viññāṇaṃ dutiyasaccappabhavaṃ paṭhamasaccaṃ, viññāṇādīhi nāmarūpādīni vipākavedanāpariyosānāni paṭhamasaccappabhavaṃ paṭhamasaccaṃ, vedanāya taṇhā paṭhamasaccappabhavaṃ dutiyasaccaṃ, taṇhāya upādānaṃ dutiyasaccappabhavaṃ dutiyasaccaṃ, upādānato bhavo dutiyasaccappabhavaṃ paṭhamadutiyasaccadvayaṃ, bhavato jāti dutiyasaccappabhavaṃ paṭhamasaccaṃ, jātiyā jarāmaraṇaṃ paṭhamasaccappabhavaṃ paṭhamasaccanti. Evaṃ tāvidaṃ ‘saccappabhavato’ viññātabbaṃ yathārahaṃ.
ཡསྨཱ པནེཏྠ ཨཝིཛྫཱ ཝཏྠཱུསུ ཙ སཏྟེ སམྨོཧེཏི པཙྩཡོ ཙ ཧོཏི སངྑཱརཱནཾ པཱཏུབྷཱཝཱཡ, ཏཐཱ སངྑཱརཱ སངྑཏཉྩ ཨབྷིསངྑརོནྟི པཙྩཡཱ ཙ ཧོནྟི ཝིཉྙཱཎསྶ, ཝིཉྙཱཎམྤི ཝཏྠུཉྩ པཊིཛཱནཱཏི པཙྩཡོ ཙ ཧོཏི ནཱམརཱུཔསྶ, ནཱམརཱུཔམྤི ཨཉྙམཉྙཉྩ ཨུཔཏྠམྦྷེཏི པཙྩཡོ ཙ ཧོཏི སལཱ༹ཡཏནསྶ, སལཱ༹ཡཏནམྤི སཝིསཡེ ཙ ཝཏྟཏི པཙྩཡོ ཙ ཧོཏི ཕསྶསྶ, ཕསྶོཔི ཨཱརམྨཎཉྩ ཕུསཏི པཙྩཡོ ཙ ཧོཏི ཝེདནཱཡ, ཝེདནཱཔི ཨཱརམྨཎརསཉྩ ཨནུབྷཝཏི པཙྩཡོ ཙ ཧོཏི ཏཎྷཱཡ, ཏཎྷཱཔི རཛྫནཱིཡེ ཙ དྷམྨེ རཛྫཏི པཙྩཡོ ཙ ཧོཏི ཨུཔཱདཱནསྶ, ཨུཔཱདཱནམྤི ཨུཔཱདཱནཱིཡེ ཙ དྷམྨེ ཨུཔཱདིཡཏི པཙྩཡོ ཙ ཧོཏི བྷཝསྶ, བྷཝོཔི ནཱནཱགཏཱིསུ ཙ ཝིཀྑིཔཏི པཙྩཡོ ཙ ཧོཏི ཛཱཏིཡཱ, ཛཱཏིཔི ཁནྡྷེ ཙ ཛནེཏི ཏེསཾ ཨབྷིནིབྦཏྟིབྷཱཝེན པཝཏྟཏཱ པཙྩཡོ ཙ ཧོཏི ཛརཱམརཎསྶ, ཛརཱམརཎམྤི ཁནྡྷཱནཾ པཱཀབྷེདབྷཱཝཉྩ ཨདྷིཏིཊྛཏི པཙྩཡོ ཙ ཧོཏི བྷཝནྟརཔཱཏུབྷཱཝཱཡ སོཀཱདཱིནཾ ཨདྷིཊྛཱནཏྟཱ, ཏསྨཱ སབྦཔདེསུ དྭིདྷཱ པཝཏྟ‘ཀིཙྩཏོ’པི ཨིདཾ ཝིཉྙཱཏབྦཾ ཡཐཱརཧཾ།
Yasmā panettha avijjā vatthūsu ca satte sammoheti paccayo ca hoti saṅkhārānaṃ pātubhāvāya, tathā saṅkhārā saṅkhatañca abhisaṅkharonti paccayā ca honti viññāṇassa, viññāṇampi vatthuñca paṭijānāti paccayo ca hoti nāmarūpassa, nāmarūpampi aññamaññañca upatthambheti paccayo ca hoti saḷāyatanassa, saḷāyatanampi savisaye ca vattati paccayo ca hoti phassassa, phassopi ārammaṇañca phusati paccayo ca hoti vedanāya, vedanāpi ārammaṇarasañca anubhavati paccayo ca hoti taṇhāya, taṇhāpi rajjanīye ca dhamme rajjati paccayo ca hoti upādānassa, upādānampi upādānīye ca dhamme upādiyati paccayo ca hoti bhavassa, bhavopi nānāgatīsu ca vikkhipati paccayo ca hoti jātiyā, jātipi khandhe ca janeti tesaṃ abhinibbattibhāvena pavattatā paccayo ca hoti jarāmaraṇassa, jarāmaraṇampi khandhānaṃ pākabhedabhāvañca adhitiṭṭhati paccayo ca hoti bhavantarapātubhāvāya sokādīnaṃ adhiṭṭhānattā, tasmā sabbapadesu dvidhā pavatta‘kiccato’pi idaṃ viññātabbaṃ yathārahaṃ.
ཡསྨཱ ཙེཏྠ ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏི ཨིདཾ ཀཱརཀདསྶནནིཝཱརཎཾ, ‘‘སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎ’’ནྟི ཨཏྟསངྐནྟིདསྶནནིཝཱརཎཾ, ‘‘ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔ’’ནྟི ཨཏྟཱཏིཔརིཀཔྤིཏཝཏྠུབྷེདདསྶནཏོ གྷནསཉྙཱནིཝཱརཎཾ, ‘‘ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཱ སལཱ༹ཡཏན’’ནྟིཨཱདཱིསུ ‘‘ཨཏྟཱ པསྶཏི…པེ॰… ཝིཛཱནཱཏི ཕུསཏི ཝེདཡཏི ཏཎྷིཡཏི ཨུཔཱདིཡཏི བྷཝཏི ཛཱཡཏི ཛཱིཡཏི མཱིཡཏཱི’’ཏི ཨེཝམཱདིདསྶནནིཝཱརཎཾ, ཏསྨཱ མིཙྪཱདསྶནནིཝཱརཎཏོཔེཏཾ བྷཝཙཀྐཾ ‘ནིཝཱརཎཏོ’ ཝིཉྙཱཏབྦཾ ཡཐཱརཧཾ།
Yasmā cettha ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti idaṃ kārakadassananivāraṇaṃ, ‘‘saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti attasaṅkantidassananivāraṇaṃ, ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti attātiparikappitavatthubhedadassanato ghanasaññānivāraṇaṃ, ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’ntiādīsu ‘‘attā passati…pe… vijānāti phusati vedayati taṇhiyati upādiyati bhavati jāyati jīyati mīyatī’’ti evamādidassananivāraṇaṃ, tasmā micchādassananivāraṇatopetaṃ bhavacakkaṃ ‘nivāraṇato’ viññātabbaṃ yathārahaṃ.
ཡསྨཱ པནེཏྠ སལཀྑཎསཱམཉྙལཀྑཎཝསེན དྷམྨཱནཾ ཨདསྶནཏོ ཨནྡྷོ ཝིཡ ཨཝིཛྫཱ , ཨནྡྷསྶ ཨུཔཀྑལནཾ ཝིཡ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ, ཨུཔཀྑལིཏསྶ པཏནཾ ཝིཡ སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎཾ, པཏིཏསྶ གཎྜཔཱཏུབྷཱཝོ ཝིཡ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔཾ, གཎྜབྷེདཔཱིལ༹ཀཱ ཝིཡ ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཱ སལཱ༹ཡཏནཾ, གཎྜཔཱིལ༹ཀཱགྷཊྚནཾ ཝིཡ སལཱ༹ཡཏནཔཙྩཡཱ ཕསྶོ, གྷཊྚནདུཀྑཾ ཝིཡ ཕསྶཔཙྩཡཱ ཝེདནཱ, དུཀྑསྶ པཊིཀཱརཱབྷིལཱསོ ཝིཡ ཝེདནཱཔཙྩཡཱ ཏཎྷཱ, པཊིཀཱརཱབྷིལཱསེན ཨསཔྤཱཡགྒཧཎཾ ཝིཡ ཏཎྷཱཔཙྩཡཱ ཨུཔཱདཱནཾ, ཨུཔཱདིནྣཨསཔྤཱཡཱལེཔནཾ ཝིཡ ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷཝོ, ཨསཔྤཱཡཱལེཔནེན གཎྜཝིཀཱརཔཱཏུབྷཱཝོ ཝིཡ བྷཝཔཙྩཡཱ ཛཱཏི, གཎྜཝིཀཱརཏོ གཎྜབྷེདོ ཝིཡ ཛཱཏིཔཙྩཡཱ ཛརཱམརཎཾ།
Yasmā panettha salakkhaṇasāmaññalakkhaṇavasena dhammānaṃ adassanato andho viya avijjā , andhassa upakkhalanaṃ viya avijjāpaccayā saṅkhārā, upakkhalitassa patanaṃ viya saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, patitassa gaṇḍapātubhāvo viya viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, gaṇḍabhedapīḷakā viya nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ, gaṇḍapīḷakāghaṭṭanaṃ viya saḷāyatanapaccayā phasso, ghaṭṭanadukkhaṃ viya phassapaccayā vedanā, dukkhassa paṭikārābhilāso viya vedanāpaccayā taṇhā, paṭikārābhilāsena asappāyaggahaṇaṃ viya taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādinnaasappāyālepanaṃ viya upādānapaccayā bhavo, asappāyālepanena gaṇḍavikārapātubhāvo viya bhavapaccayā jāti, gaṇḍavikārato gaṇḍabhedo viya jātipaccayā jarāmaraṇaṃ.
ཡསྨཱ ཝཱ པནེཏྠ ཨཝིཛྫཱ ཨཔྤཊིཔཏྟིམིཙྪཱཔཊིཔཏྟིབྷཱཝེན སཏྟེ ཨབྷིབྷཝཏི པཊལཾ ཝིཡ ཨཀྑཱིནི, ཏདབྷིབྷཱུཏོ ཙ བཱལོ པོནོབྦྷཝིཀེཧི སངྑཱརེཧི ཨཏྟཱནཾ ཝེཋེཏི ཀོསཀཱརཀིམི ཝིཡ ཀོསཔྤདེསེཧི, སངྑཱརཔརིགྒཧིཏཾ ཝིཉྙཱཎཾ གཏཱིསུ པཏིཊྛཾ ལབྷཏི པརིཎཱཡཀཔརིགྒཧིཏོ ཝིཡ རཱཛཀུམཱརོ རཛྫེ, ཨུཔཔཏྟིནིམིཏྟཾ པརིཀཔྤནཏོ ཝིཉྙཱཎཾ པཊིསནྡྷིཡཾ ཨནེཀཔྤཀཱརཾ ནཱམརཱུཔཾ ཨབྷིནིབྦཏྟེཏི མཱཡཱཀཱརོ ཝིཡ མཱཡཾ, ནཱམརཱུཔེ པཏིཊྛིཏཾ སལཱ༹ཡཏནཾ ཝུདྡྷིཾ ཝིརཱུལ༹ྷིཾ ཝེཔུལླཾ པཱཔུཎཱཏི སུབྷཱུམིཡཾ པཏིཊྛིཏོ ཝནཔྤགུམྦོ ཝིཡ, ཨཱཡཏནགྷཊྚནཏོ ཕསྶོ ཛཱཡཏི ཨརཎཱིསཧིཏཱབྷིམདྡནཏོ ཨགྒི ཝིཡ, ཕསྶེན ཕུཊྛསྶ ཝེདནཱ པཱཏུབྷཝཏི ཨགྒིནཱ ཕུཊྛསྶ ཌཱཧོ ཝིཡ, ཝེདཡམཱནསྶ ཏཎྷཱ ཝཌྜྷཏི ལོཎཱུདཀཾ པིཝཏོ པིཔཱསཱ ཝིཡ, ཏསིཏོ བྷཝེསུ ཨབྷིལཱསཾ ཀརོཏི པིཔཱསིཏོ ཝིཡ པཱནཱིཡེ, ཏདསྶུཔཱདཱནཾ ཨུཔཱདཱནེན བྷཝཾ ཨུཔཱདིཡཏི ཨཱམིསལོབྷེན མཙྪོ བལི༹སཾ ཝིཡ, བྷཝེ སཏི ཛཱཏི ཧོཏི བཱིཛེ སཏི ཨངྐུརོ ཝིཡ, ཛཱཏསྶ ཨཝསྶཾ ཛརཱམརཎཾ ཨུཔྤནྣསྶ རུཀྑསྶ པཏནཾ ཝིཡ, ཏསྨཱ ཨེཝཾ ‘ཨུཔམཱཧི’ པེཏཾ བྷཝཙཀྐཾ ཝིཉྙཱཏབྦཾ ཡཐཱརཧཾ།
Yasmā vā panettha avijjā appaṭipattimicchāpaṭipattibhāvena satte abhibhavati paṭalaṃ viya akkhīni, tadabhibhūto ca bālo ponobbhavikehi saṅkhārehi attānaṃ veṭheti kosakārakimi viya kosappadesehi, saṅkhārapariggahitaṃ viññāṇaṃ gatīsu patiṭṭhaṃ labhati pariṇāyakapariggahito viya rājakumāro rajje, upapattinimittaṃ parikappanato viññāṇaṃ paṭisandhiyaṃ anekappakāraṃ nāmarūpaṃ abhinibbatteti māyākāro viya māyaṃ, nāmarūpe patiṭṭhitaṃ saḷāyatanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ pāpuṇāti subhūmiyaṃ patiṭṭhito vanappagumbo viya, āyatanaghaṭṭanato phasso jāyati araṇīsahitābhimaddanato aggi viya, phassena phuṭṭhassa vedanā pātubhavati agginā phuṭṭhassa ḍāho viya, vedayamānassa taṇhā vaḍḍhati loṇūdakaṃ pivato pipāsā viya, tasito bhavesu abhilāsaṃ karoti pipāsito viya pānīye, tadassupādānaṃ upādānena bhavaṃ upādiyati āmisalobhena maccho baḷisaṃ viya, bhave sati jāti hoti bīje sati aṅkuro viya, jātassa avassaṃ jarāmaraṇaṃ uppannassa rukkhassa patanaṃ viya, tasmā evaṃ ‘upamāhi’ petaṃ bhavacakkaṃ viññātabbaṃ yathārahaṃ.
ཡསྨཱ ཙ བྷགཝཏཱ ཨཏྠཏོཔི དྷམྨཏོཔི དེསནཱཏོཔི པཊིཝེདྷཏོཔི གམྦྷཱིརབྷཱཝཾ སནྡྷཱཡ ‘‘གམྦྷཱིརོ ཙཱཡཾ, ཨཱནནྡ, པཊིཙྩསམུཔྤཱདོ གམྦྷཱིརཱཝབྷཱསོ ཙཱ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༢.༩༥; སཾ॰ ནི॰ ༢.༦༠) ཝུཏྟཾ, ཏསྨཱ ‘གམྦྷཱིརབྷེདཏོ’པེཏཾ བྷཝཙཀྐཾ ཝིཉྙཱཏབྦཾ ཡཐཱརཧཾ།
Yasmā ca bhagavatā atthatopi dhammatopi desanātopi paṭivedhatopi gambhīrabhāvaṃ sandhāya ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso cā’’ti (dī. ni. 2.95; saṃ. ni. 2.60) vuttaṃ, tasmā ‘gambhīrabhedato’petaṃ bhavacakkaṃ viññātabbaṃ yathārahaṃ.
ཏཏྠ ཡསྨཱ ན ཛཱཏིཏོ ཛརཱམརཎཾ ན ཧོཏི, ན ཙ ཛཱཏིཾ ཝིནཱ ཨཉྙཏོ ཧོཏི, ཨིཏྠཉྩ ཛཱཏིཏོ སམུདཱགཙྪཏཱིཏི ཨེཝཾ ཛཱཏིཔཙྩཡསམུདཱགཏཊྛསྶ དུརཝབོདྷནཱིཡཏོ ཛརཱམརཎསྶ ཛཱཏིཔཙྩཡསམྦྷཱུཏསམུདཱགཏཊྛོ གམྦྷཱིརོ, ཏཐཱ ཛཱཏིཡཱ བྷཝཔཙྩཡ…པེ॰… སངྑཱརཱནཾ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡསམྦྷཱུཏསམུདཱགཏཊྛོ གམྦྷཱིརོ, ཏསྨཱ ཨིདཾ བྷཝཙཀྐཾ ཨཏྠགམྦྷཱིརནྟི། ཨཡཾ ཏཱཝེཏྠ ‘ཨཏྠགམྦྷཱིརཏཱ’ ཧེཏུཕལཉྷི ཨཏྠོཏི ཝུཙྩཏི, ཡཐཱཧ ‘‘ཧེཏུཕལེ ཉཱཎཾ ཨཏྠཔཊིསམྦྷིདཱ’’ཏི (ཝིབྷ॰ ༧༢༠)།
Tattha yasmā na jātito jarāmaraṇaṃ na hoti, na ca jātiṃ vinā aññato hoti, itthañca jātito samudāgacchatīti evaṃ jātipaccayasamudāgataṭṭhassa duravabodhanīyato jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho gambhīro, tathā jātiyā bhavapaccaya…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho gambhīro, tasmā idaṃ bhavacakkaṃ atthagambhīranti. Ayaṃ tāvettha ‘atthagambhīratā’ hetuphalañhi atthoti vuccati, yathāha ‘‘hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 720).
ཡསྨཱ པན ཡེནཱཀཱརེན ཡདཝཏྠཱ ཙ ཨཝིཛྫཱ ཏེསཾ ཏེསཾ སངྑཱརཱནཾ པཙྩཡོ ཧོཏི, ཏསྶ དུརཝབོདྷནཱིཡཏོ ཨཝིཛྫཱཡ སངྑཱརཱནཾ པཙྩཡཊྛོ གམྦྷཱིརོ, ཏཐཱ སངྑཱརཱནཾ…པེ॰… ཛཱཏིཡཱ ཛརཱམརཎསྶ པཙྩཡཊྛོ གམྦྷཱིརོ, ཏསྨཱ ཨིདཾ བྷཝཙཀྐཾ དྷམྨགམྦྷཱིརནྟི ཨཡམེཏྠ ‘དྷམྨགམྦྷཱིརཏཱ’ ཧེཏུནོ ཧི དྷམྨོཏི ནཱམཾ, ཡཐཱཧ ‘‘ཧེཏུམྷི ཉཱཎཾ དྷམྨཔཊིསམྦྷིདཱ’’ཏི།
Yasmā pana yenākārena yadavatthā ca avijjā tesaṃ tesaṃ saṅkhārānaṃ paccayo hoti, tassa duravabodhanīyato avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho gambhīro, tathā saṅkhārānaṃ…pe… jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho gambhīro, tasmā idaṃ bhavacakkaṃ dhammagambhīranti ayamettha ‘dhammagambhīratā’ hetuno hi dhammoti nāmaṃ, yathāha ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti.
ཡསྨཱ ཙསྶ ཏེན ཏེན ཀཱརཎེན ཏཐཱ ཏཐཱ པཝཏྟེཏབྦཏྟཱ དེསནཱཔི གམྦྷཱིརཱ, ན ཏཏྠ སབྦཉྙུཏཉཱཎཏོ ཨཉྙཾ ཉཱཎཾ པཏིཊྛཾ ལབྷཏི, ཏཐཱ ཧེཏཾ ཀཏྠཙི སུཏྟེ ཨནུལོམཏོ, ཀཏྠཙི པཊིལོམཏོ; ཀཏྠཙི ཨནུལོམཔཊིལོམཏོ, ཀཏྠཙི ཝེམཛ྄ཛྷཏོ པཊྛཱཡ ཨནུལོམཏོ ཝཱ པཊིལོམཏོ ཝཱ, ཀཏྠཙི ཏིསནྡྷིཙཏུསངྑེཔཾ, ཀཏྠཙི དྭིསནྡྷིཏིསངྑེཔཾ, ཀཏྠཙི ཨེཀསནྡྷིདྭིསངྑེཔཾ དེསིཏཾ, ཏསྨཱ ཨིདཾ བྷཝཙཀྐཾ དེསནཱགམྦྷཱིརནྟི ཨཡཾ དེསནཱགམྦྷཱིརཏཱ།
Yasmā cassa tena tena kāraṇena tathā tathā pavattetabbattā desanāpi gambhīrā, na tattha sabbaññutañāṇato aññaṃ ñāṇaṃ patiṭṭhaṃ labhati, tathā hetaṃ katthaci sutte anulomato, katthaci paṭilomato; katthaci anulomapaṭilomato, katthaci vemajjhato paṭṭhāya anulomato vā paṭilomato vā, katthaci tisandhicatusaṅkhepaṃ, katthaci dvisandhitisaṅkhepaṃ, katthaci ekasandhidvisaṅkhepaṃ desitaṃ, tasmā idaṃ bhavacakkaṃ desanāgambhīranti ayaṃ desanāgambhīratā.
ཡསྨཱ པནེཏྠ ཡོ ཨཝིཛྫཱདཱིནཾ སབྷཱཝོ, ཡེན པཊིཝིདྡྷེན ཨཝིཛྫཱདཡོ དྷམྨཱ སལཀྑཎཏོ པཊིཝིདྡྷཱ ཧོནྟི, སོ དུཔྤརིཡོགཱཧཏྟཱ གམྦྷཱིརོ, ཏསྨཱ ཨིདཾ བྷཝཙཀྐཾ པཊིཝེདྷགམྦྷཱིརཾ། ཏཐཱ ཧེཏྠ ཨཝིཛྫཱཡ ཨཉྙཱཎཱདསྶནསཙྩཱསམྤཊིཝེདྷཊྛོ གམྦྷཱིརོ, སངྑཱརཱནཾ ཨབྷིསངྑརཎཱཡཱུཧནསརཱགཝིརཱགཊྛོ, ཝིཉྙཱཎསྶ སུཉྙཏཨབྱཱཔཱརཨསངྐནྟིཔཊིསནྡྷིཔཱཏུབྷཱཝཊྛོ , ནཱམརཱུཔསྶ ཨེཀུཔྤཱདཝིནིབྦྷོགཱཝིནིབྦྷོགནམནརུཔྤནཊྛོ, སལཱ༹ཡཏནསྶ ཨདྷིཔཏིལོཀདྭཱརཁེཏྟཝིསཡཝིསཡཱིབྷཱཝཊྛོ, ཕསྶསྶ ཕུསནསངྒྷཊྚནསངྒཏིསནྣིཔཱཏཊྛོ, ཝེདནཱཡ ཨཱརམྨཎརསཱནུབྷཝནསུཁདུཀྑམཛ྄ཛྷཏྟབྷཱཝནིཛྫཱིཝཝེདཡིཏཊྛོ, ཏཎྷཱཡ ཨབྷིནནྡིཏཛ྄ཛྷོསཱནསརིཏཱལཏཱནདཱིཏཎྷཱསམུདྡདུཔྤཱུརཎཊྛོ, ཨུཔཱདཱནསྶ ཨཱདཱནགྒཧཎཱབྷིནིཝེསཔརཱམཱསདུརཏིཀྐམནཊྛོ, བྷཝསྶ ཨཱཡཱུཧནཱབྷིསངྑརཎཡོནིགཏིཋིཏིནིཝཱསེསུ ཁིཔནཊྛོ, ཛཱཏིཡཱ ཛཱཏིསཉྫཱཏིཨོཀྐནྟིནིབྦཏྟིཔཱཏུབྷཱཝཊྛོ, ཛརཱམརཎསྶ ཁཡཝཡབྷེདཝིཔརིཎཱམཊྛོ གམྦྷཱིརོཏི ཨཡམེཏྠ པཊིཝེདྷགམྦྷཱིརཏཱ།
Yasmā panettha yo avijjādīnaṃ sabhāvo, yena paṭividdhena avijjādayo dhammā salakkhaṇato paṭividdhā honti, so duppariyogāhattā gambhīro, tasmā idaṃ bhavacakkaṃ paṭivedhagambhīraṃ. Tathā hettha avijjāya aññāṇādassanasaccāsampaṭivedhaṭṭho gambhīro, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇāyūhanasarāgavirāgaṭṭho, viññāṇassa suññataabyāpāraasaṅkantipaṭisandhipātubhāvaṭṭho , nāmarūpassa ekuppādavinibbhogāvinibbhoganamanaruppanaṭṭho, saḷāyatanassa adhipatilokadvārakhettavisayavisayībhāvaṭṭho, phassassa phusanasaṅghaṭṭanasaṅgatisannipātaṭṭho, vedanāya ārammaṇarasānubhavanasukhadukkhamajjhattabhāvanijjīvavedayitaṭṭho, taṇhāya abhinanditajjhosānasaritālatānadītaṇhāsamuddaduppūraṇaṭṭho, upādānassa ādānaggahaṇābhinivesaparāmāsaduratikkamanaṭṭho, bhavassa āyūhanābhisaṅkharaṇayonigatiṭhitinivāsesu khipanaṭṭho, jātiyā jātisañjātiokkantinibbattipātubhāvaṭṭho, jarāmaraṇassa khayavayabhedavipariṇāmaṭṭho gambhīroti ayamettha paṭivedhagambhīratā.
ཡསྨཱ པནེཏྠ ཨེཀཏྟནཡོ, ནཱནཏྟནཡོ, ཨབྱཱཔཱརནཡོ, ཨེཝཾདྷམྨཏཱནཡོཏི ཙཏྟཱརོ ཨཏྠནཡཱ ཧོནྟི , ཏསྨཱ ‘ནཡབྷེདཏོ’པེཏཾ བྷཝཙཀྐཾ ཝིཉྙཱཏབྦཾ ཡཐཱརཧཾ། ཏཏྠ ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ, སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎ’’ནྟི ཨེཝཾ བཱིཛསྶ ཨངྐུརཱདིབྷཱཝེན རུཀྑབྷཱཝཔྤཏྟི ཝིཡ སནྟཱནཱནུཔཙྪེདོ ‘ཨེཀཏྟནཡོ’ ནཱམ; ཡཾ སམྨཱ པསྶནྟོ ཧེཏུཕལསམྦནྡྷེན པཝཏྟམཱནསྶ སནྟཱནསྶ ཨནུཔཙྪེདཱཝབོདྷཏོ ཨུཙྪེདདིཊྛིཾ པཛཧཏི, མིཙྪཱ པསྶནྟོ ཧེཏུཕལསམྦནྡྷེན པཝཏྟམཱནསྶ སནྟཱནཱནུཔཙྪེདསྶ ཨེཀཏྟགྒཧཎཏོ སསྶཏདིཊྛིཾ ཨུཔཱདིཡཏི།
Yasmā panettha ekattanayo, nānattanayo, abyāpāranayo, evaṃdhammatānayoti cattāro atthanayā honti , tasmā ‘nayabhedato’petaṃ bhavacakkaṃ viññātabbaṃ yathārahaṃ. Tattha ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti evaṃ bījassa aṅkurādibhāvena rukkhabhāvappatti viya santānānupacchedo ‘ekattanayo’ nāma; yaṃ sammā passanto hetuphalasambandhena pavattamānassa santānassa anupacchedāvabodhato ucchedadiṭṭhiṃ pajahati, micchā passanto hetuphalasambandhena pavattamānassa santānānupacchedassa ekattaggahaṇato sassatadiṭṭhiṃ upādiyati.
ཨཝིཛྫཱདཱིནཾ པན ཡཐཱསཀལཀྑཎཝཝཏྠཱནཾ ‘ནཱནཏྟནཡོ’ ནཱམ; ཡཾ སམྨཱ པསྶནྟོ ནཝནཝཱནཾ ཨུཔྤཱདདསྶནཏོ སསྶཏདིཊྛིཾ པཛཧཏི, མིཙྪཱ པསྶནྟོ ཨེཀསནྟཱནཔཏིཏསྶ བྷིནྣསནྟཱནསྶེཝ ནཱནཏྟགྒཧཎཏོ ཨུཙྪེདདིཊྛིཾ ཨུཔཱདིཡཏི།
Avijjādīnaṃ pana yathāsakalakkhaṇavavatthānaṃ ‘nānattanayo’ nāma; yaṃ sammā passanto navanavānaṃ uppādadassanato sassatadiṭṭhiṃ pajahati, micchā passanto ekasantānapatitassa bhinnasantānasseva nānattaggahaṇato ucchedadiṭṭhiṃ upādiyati.
ཨཝིཛྫཱཡ ‘སངྑཱརཱ མཡཱ ཨུཔྤཱདེཏབྦཱ’, སངྑཱརཱནཾ ཝཱ ‘ཝིཉྙཱཎཾ ཨམྷེཧཱི’ཏི ཨེཝམཱདིབྱཱཔཱརཱབྷཱཝོ ‘ཨབྱཱཔཱརནཡོ’ ནཱམ; ཡཾ སམྨཱ པསྶནྟོ ཀཱརཀསྶ ཨབྷཱཝཱཝབོདྷཏོ ཨཏྟདིཊྛིཾ པཛཧཏི, མིཙྪཱ པསྶནྟོ ཡོ ཨསཏིཔི བྱཱཔཱརེ ཨཝིཛྫཱདཱིནཾ སབྷཱཝནིཡམསིདྡྷོ ཧེཏུབྷཱཝོ ཏསྶ ཨགྒཧཎཏོ ཨཀིརིཡདིཊྛིཾ ཨུཔཱདིཡཏི།
Avijjāya ‘saṅkhārā mayā uppādetabbā’, saṅkhārānaṃ vā ‘viññāṇaṃ amhehī’ti evamādibyāpārābhāvo ‘abyāpāranayo’ nāma; yaṃ sammā passanto kārakassa abhāvāvabodhato attadiṭṭhiṃ pajahati, micchā passanto yo asatipi byāpāre avijjādīnaṃ sabhāvaniyamasiddho hetubhāvo tassa aggahaṇato akiriyadiṭṭhiṃ upādiyati.
ཨཝིཛྫཱདཱིཧི པན ཀཱརཎེཧི སངྑཱརཱདཱིནཾཡེཝ སམྦྷཝོ ཁཱིརཱདཱིཧི དདྷིཨཱདཱིནཾ ཝིཡ, ན ཨཉྙེསནྟི ཨཡཾ ‘ཨེཝཾདྷམྨཏཱནཡོ’ ནཱམ; ཡཾ སམྨཱ པསྶནྟོ པཙྩཡཱནུརཱུཔཏོ ཕལཱཝབོདྷཏོ ཨཧེཏུཀདིཊྛིཉྩ ཨཀིརིཡདིཊྛིཉྩ པཛཧཏི, མིཙྪཱ པསྶནྟོ པཙྩཡཱནུརཱུཔཾ ཕལཔྤཝཏྟིཾ ཨགྒཧེཏྭཱ ཡཏོ ཀུཏོཙི ཡསྶ ཀསྶཙི ཨསམྦྷཝགྒཧཎཏོ ཨཧེཏུཀདིཊྛིཉྩེཝ ནིཡཏཝཱདཉྩ ཨུཔཱདིཡཏཱིཏི ཨེཝམིདཾ བྷཝཙཀྐཾ –
Avijjādīhi pana kāraṇehi saṅkhārādīnaṃyeva sambhavo khīrādīhi dadhiādīnaṃ viya, na aññesanti ayaṃ ‘evaṃdhammatānayo’ nāma; yaṃ sammā passanto paccayānurūpato phalāvabodhato ahetukadiṭṭhiñca akiriyadiṭṭhiñca pajahati, micchā passanto paccayānurūpaṃ phalappavattiṃ aggahetvā yato kutoci yassa kassaci asambhavaggahaṇato ahetukadiṭṭhiñceva niyatavādañca upādiyatīti evamidaṃ bhavacakkaṃ –
སཙྩཔྤབྷཝཏོ ཀིཙྩཱ, ཝཱརཎཱ ཨུཔམཱཧི ཙ།
Saccappabhavato kiccā, vāraṇā upamāhi ca;
གམྦྷཱིརནཡབྷེདཱ ཙ, ཝིཉྙཱཏབྦཾ ཡཐཱརཧཾ༎
Gambhīranayabhedā ca, viññātabbaṃ yathārahaṃ.
ཨིདཉྷི གམྦྷཱིརཏོ ཨགཱདྷཾ ནཱནཱནཡགྒཧཎཏོ དུརབྷིཡཱནཾ ཉཱཎཱསིནཱ སམཱདྷིཔཝརསིལཱཡཾ སུནིསིཏེན –
Idañhi gambhīrato agādhaṃ nānānayaggahaṇato durabhiyānaṃ ñāṇāsinā samādhipavarasilāyaṃ sunisitena –
བྷཝཙཀྐམཔདཱལེཏྭཱ ,
Bhavacakkamapadāletvā ,
ཨསནིཝིཙཀྐམིཝ ནིཙྩནིམྨཐནཾ།
Asanivicakkamiva niccanimmathanaṃ;
སཾསཱརབྷཡམཏཱིཏོ,
Saṃsārabhayamatīto,
ན ཀོཙི སུཔིནནྟརེཔྱཏྠི༎
Na koci supinantarepyatthi.
ཝུཏྟམྤི ཙེཏཾ བྷགཝཏཱ – ‘‘གམྦྷཱིརོ ཙཱཡཾ, ཨཱནནྡ, པཊིཙྩསམུཔྤཱདོ གམྦྷཱིརཱཝབྷཱསོ ཙ། ཨེཏསྶ, ཨཱནནྡ, དྷམྨསྶ ཨནནུབོདྷཱ ཨཔྤཊིཝེདྷཱ ཨེཝམཡཾ པཛཱ ཏནྟཱཀུལཀཛཱཏཱ ཀུལགཎྛིཀཛཱཏཱ མུཉྫཔབྦཛབྷཱུཏཱ ཨཔཱཡཾ དུགྒཏིཾ ཝིནིཔཱཏཾ སཾསཱརཾ ནཱཏིཝཏྟཏཱི’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༢.༩༥; སཾ॰ ནི॰ ༢.༦༠)། ཏསྨཱ ཨཏྟནོ ཝཱ པརེསཾ ཝཱ ཧིཏཱཡ སུཁཱཡ པཊིཔནྣོ ཨཝསེསཀིཙྩཱནི པཧཱཡ –
Vuttampi cetaṃ bhagavatā – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso ca. Etassa, ānanda, dhammassa ananubodhā appaṭivedhā evamayaṃ pajā tantākulakajātā kulagaṇṭhikajātā muñjapabbajabhūtā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattatī’’ti (dī. ni. 2.95; saṃ. ni. 2.60). Tasmā attano vā paresaṃ vā hitāya sukhāya paṭipanno avasesakiccāni pahāya –
གམྦྷཱིརེ པཙྩཡཱཀཱར-པྤབྷེདེ ཨིདྷ པཎྜིཏོ།
Gambhīre paccayākāra-ppabhede idha paṇḍito;
ཡཐཱ གཱདྷཾ ལབྷེཐེཝ-མནུཡུཉྫེ སདཱ སཏོཏི༎
Yathā gādhaṃ labhetheva-manuyuñje sadā satoti.
སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡཝཎྞནཱ།
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / ཝིབྷངྒཔཱལི༹ • Vibhaṅgapāḷi / ༦. པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིབྷངྒོ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo
ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ཝིབྷངྒ-མཱུལཊཱིཀཱ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ༦. པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིབྷངྒོ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo
ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ཝིབྷངྒ-ཨནུཊཱིཀཱ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ༦. པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིབྷངྒོ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo