Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā

    ೪. ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೋ

    4. Saccavibhaṅgo

    ೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

    1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

    ೧೮೯. ಇದಾನಿ ತದನನ್ತರೇ ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೇ ಚತ್ತಾರೀತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಂ। ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಪನ ಉದ್ದೇಸವಾರೇ –

    189. Idāni tadanantare saccavibhaṅge cattārīti gaṇanaparicchedo. Ariyasaccānīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Dukkhaṃ ariyasaccantiādimhi pana uddesavāre –

    ವಿಭಾಗತೋ ನಿಬ್ಬಚನ-ಲಕ್ಖಣಾದಿಪ್ಪಭೇದತೋ।

    Vibhāgato nibbacana-lakkhaṇādippabhedato;

    ಅತ್ಥತ್ಥುದ್ಧಾರತೋ ಚೇವ, ಅನೂನಾಧಿಕತೋ ತಥಾ॥

    Atthatthuddhārato ceva, anūnādhikato tathā.

    ಕಮತೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು, ಯಂ ಞಾಣಂ ತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚತೋ।

    Kamato ariyasaccesu, yaṃ ñāṇaṃ tassa kiccato;

    ಅನ್ತೋಗಧಾನಂ ಪಭೇದೋ, ಉಪಮಾತೋ ಚತುಕ್ಕತೋ॥

    Antogadhānaṃ pabhedo, upamāto catukkato.

    ಸುಞ್ಞತೇಕವಿಧಾದೀಹಿ, ಸಭಾಗವಿಸಭಾಗತೋ।

    Suññatekavidhādīhi, sabhāgavisabhāgato;

    ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ವಿಞ್ಞುನಾ ಸಾಸನಕ್ಕಮೇ॥

    Vinicchayo veditabbo, viññunā sāsanakkame.

    ತತ್ಥ ‘ವಿಭಾಗತೋ’ತಿ ದುಕ್ಖಾದೀನಞ್ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಅತ್ಥಾ ವಿಭತ್ತಾ ತಥಾ ಅವಿತಥಾ ಅನಞ್ಞಥಾ, ಯೇ ದುಕ್ಖಾದೀನಿ ಅಭಿಸಮೇನ್ತೇಹಿ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬಾ। ಯಥಾಹ, ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋ, ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ, ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ, ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ – ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ದುಕ್ಖಟ್ಠಾ ತಥಾ ಅವಿತಥಾ ಅನಞ್ಞಥಾ। ಸಮುದಯಸ್ಸ ಆಯೂಹನಟ್ಠೋ, ನಿದಾನಟ್ಠೋ, ಸಂಯೋಗಟ್ಠೋ, ಪಲಿಬೋಧಟ್ಠೋ…ಪೇ॰… ನಿರೋಧಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣಟ್ಠೋ, ವಿವೇಕಟ್ಠೋ, ಅಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ, ಅಮತಟ್ಠೋ…ಪೇ॰… ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ, ಹೇತ್ವಟ್ಠೋ, ದಸ್ಸನಟ್ಠೋ, ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೋ – ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾ ತಥಾ ಅವಿತಥಾ ಅನಞ್ಞಥಾ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೮)। ತಥಾ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋ, ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ, ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ, ವಿಪರಿನಾಮಟ್ಠೋ, ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೧೧) ಏವಮಾದಿ। ಇತಿ ಏವಂ ವಿಭತ್ತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ವಸೇನ ದುಕ್ಖಾದೀನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ। ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ವಿಭಾಗತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tattha ‘vibhāgato’ti dukkhādīnañhi cattāro cattāro atthā vibhattā tathā avitathā anaññathā, ye dukkhādīni abhisamentehi abhisametabbā. Yathāha, ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho, saṅkhataṭṭho, santāpaṭṭho, vipariṇāmaṭṭho – ime cattāro dukkhassa dukkhaṭṭhā tathā avitathā anaññathā. Samudayassa āyūhanaṭṭho, nidānaṭṭho, saṃyogaṭṭho, palibodhaṭṭho…pe… nirodhassa nissaraṇaṭṭho, vivekaṭṭho, asaṅkhataṭṭho, amataṭṭho…pe… maggassa niyyānaṭṭho, hetvaṭṭho, dassanaṭṭho, ādhipateyyaṭṭho – ime cattāro maggassa maggaṭṭhā tathā avitathā anaññathā’’ti (paṭi. ma. 2.8). Tathā ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho, saṅkhataṭṭho, santāpaṭṭho, viparināmaṭṭho, abhisamayaṭṭho’’ti (paṭi. ma. 2.11) evamādi. Iti evaṃ vibhattānaṃ catunnaṃ catunnaṃ atthānaṃ vasena dukkhādīni veditabbānīti. Ayaṃ tāvettha vibhāgato vinicchayo veditabbo.

    ‘ನಿಬ್ಬಚನಲಕ್ಖಣಾದಿಪ್ಪಭೇದತೋ’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘ನಿಬ್ಬಚನತೋ’ ತಾವ ಇಧ ‘ದು’ಇತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ಕುಚ್ಛಿತೇ ದಿಸ್ಸತಿ; ಕುಚ್ಛಿತಞ್ಹಿ ಪುತ್ತಂ ದುಪುತ್ತೋತಿ ವದನ್ತಿ। ‘ಖಂ’ಸದ್ದೋ ಪನ ತುಚ್ಛೇ; ತುಚ್ಛಞ್ಹಿ ಆಕಾಸಂ ಖನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇದಞ್ಚ ಪಠಮಸಚ್ಚಂ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಅನೇಕಉಪದ್ದವಾಧಿಟ್ಠಾನತೋ, ತುಚ್ಛಂ ಬಾಲಜನಪರಿಕಪ್ಪಿತಧುವಸುಭಸುಖತ್ತಭಾವವಿರಹಿತತೋ। ತಸ್ಮಾ ಕುಚ್ಛಿತತ್ತಾ ತುಚ್ಛತ್ತಾ ಚ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘ಸಂ’ಇತಿ ಚ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ‘‘ಸಮಾಗಮೋ ಸಮೇತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೧೯೯; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೯೬) ಸಂಯೋಗಂ ದೀಪೇತಿ; ‘ಉ’ಇತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಉದಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೧೭೨; ಚೂಳನಿ॰ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೪೧) ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ। ‘ಅಯ’ಸದ್ದೋ ಪನ ಕಾರಣಂ ದೀಪೇತಿ। ಇದಞ್ಚಾಪಿ ದುತಿಯಸಚ್ಚಂ ಅವಸೇಸಪಚ್ಚಯಸಮಾಯೋಗೇ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ। ಇತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಂಯೋಗೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣತ್ತಾ ದುಕ್ಖಸಮುದಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    ‘Nibbacanalakkhaṇādippabhedato’ti ettha pana ‘nibbacanato’ tāva idha ‘du’iti ayaṃ saddo kucchite dissati; kucchitañhi puttaṃ duputtoti vadanti. ‘Khaṃ’saddo pana tucche; tucchañhi ākāsaṃ khanti vuccati. Idañca paṭhamasaccaṃ kucchitaṃ anekaupaddavādhiṭṭhānato, tucchaṃ bālajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhāvavirahitato. Tasmā kucchitattā tucchattā ca dukkhanti vuccati. ‘Saṃ’iti ca ayaṃ saddo ‘‘samāgamo sameta’’ntiādīsu (vibha. 199; dī. ni. 2.396) saṃyogaṃ dīpeti; ‘u’iti ayaṃ saddo ‘‘uppannaṃ udita’’ntiādīsu (pārā. 172; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 141) uppattiṃ. ‘Aya’saddo pana kāraṇaṃ dīpeti. Idañcāpi dutiyasaccaṃ avasesapaccayasamāyoge sati dukkhassuppattikāraṇaṃ. Iti dukkhassa saṃyoge uppattikāraṇattā dukkhasamudayanti vuccati.

    ತತಿಯಸಚ್ಚಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ‘ನಿ’ಸದ್ದೋ ಅಭಾವಂ ‘ರೋಧ’ಸದ್ದೋ ಚ ಚಾರಕಂ ದೀಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಾವೋ ಏತ್ಥ ಸಂಸಾರಚಾರಕಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದುಕ್ಖರೋಧಸ್ಸ ಸಬ್ಬಗತಿಸುಞ್ಞತ್ತಾ, ಸಮಧಿಗತೇ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಂಸಾರಚಾರಕಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದುಕ್ಖರೋಧಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಹೋತಿ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವಾ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧನ್ತಿ। ಚತುತ್ಥಸಚ್ಚಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಏತಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಗಚ್ಛತಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ತದಭಿಮುಖೀಭೂತತ್ತಾ, ಪಟಿಪದಾ ಚ ಹೋತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Tatiyasaccaṃ pana yasmā ‘ni’saddo abhāvaṃ ‘rodha’saddo ca cārakaṃ dīpeti, tasmā abhāvo ettha saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa sabbagatisuññattā, samadhigate vā tasmiṃ saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa abhāvo hoti tappaṭipakkhattātipi dukkhanirodhanti vuccati, dukkhassa vā anuppādanirodhapaccayattā dukkhanirodhanti. Catutthasaccaṃ pana yasmā etaṃ dukkhanirodhaṃ gacchati ārammaṇavasena tadabhimukhībhūtattā, paṭipadā ca hoti dukkhanirodhappattiyā, tasmā dukkhanirodhagāminī paṭipadāti vuccati.

    ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಾನಿ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಅರಿಯಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಚತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೭)। ಕತಮಾನಿ…ಪೇ॰… ಇಮಾನಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಅರಿಯಾ ಇಮಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ। ಅಪಿಚ ಅರಿಯಸ್ಸ ಸಚ್ಚಾನೀತಿಪಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಸದೇವಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ತಥಾಗತೋ ಅರಿಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಏತೇಸಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಅರಿಯಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋಪಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಮೇಸಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ‘ಅರಿಯೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ಅರಿಯಾನಿ ಸಚ್ಚಾನೀತಿಪಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ; ಅರಿಯಾನೀತಿ ತಥಾನಿ ಅವಿತಥಾನಿ ಅವಿಸಂವಾದಕಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಮಾನಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ತಥಾನಿ ಅವಿತಥಾನಿ ಅನಞ್ಞಥಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ನಿಬ್ಬಚನತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Yasmā panetāni buddhādayo ariyā paṭivijjhanti, tasmā ariyasaccānīti vuccanti. Yathāha – ‘‘catārimāni, bhikkhave, ariyasaccāni (saṃ. ni. 5.1097). Katamāni…pe… imāni kho, bhikkhave, cattāri ariyasaccāni. Ariyā imāni paṭivijjhanti, tasmā ariyasaccānīti vuccantī’’ti. Apica ariyassa saccānītipi ariyasaccāni. Yathāha – ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… sadevamanussāya tathāgato ariyo, tasmā ariyasaccānīti vuccantī’’ti. Atha vā etesaṃ abhisambuddhattā ariyabhāvasiddhitopi ariyasaccāni. Yathāha – ‘‘imesaṃ kho, bhikkhave, catunnaṃ ariyasaccānaṃ yathābhūtaṃ abhisambuddhattā tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ‘ariyo’ti vuccatī’’ti. Apica kho pana ariyāni saccānītipi ariyasaccāni; ariyānīti tathāni avitathāni avisaṃvādakānīti attho. Yathāha – ‘‘imāni kho, bhikkhave, cattāri ariyasaccāni tathāni avitathāni anaññathāni, tasmā ariyasaccānīti vuccantī’’ti. Evamettha nibbacanato vinicchayo veditabbo.

    ಕಥಂ ‘ಲಕ್ಖಣಾದಿಪ್ಪಭೇದತೋ’? ಏತ್ಥ ಹಿ ಬಾಧನಲಕ್ಖಣಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ಸನ್ತಾಪನರಸಂ, ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ। ಪಭವಲಕ್ಖಣಂ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಅನುಪಚ್ಛೇದಕರಣರಸಂ, ಪಲಿಬೋಧಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ। ಸನ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ಅಚ್ಚುತಿರಸಂ, ಅನಿಮಿತ್ತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ । ನಿಯ್ಯಾನಲಕ್ಖಣಂ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ, ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಕರಣರಸಂ, ವುಟ್ಠಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ। ಅಪಿಚ ಪವತ್ತಿಪವತ್ತಕನಿವತ್ತಿನಿವತ್ತಕಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ। ತಥಾ ಸಙ್ಖತತಣ್ಹಾಅಸಙ್ಖತದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾನಿ ಚಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ‘ಲಕ್ಖಣಾದಿಪ್ಪಭೇದತೋ’ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Kathaṃ ‘lakkhaṇādippabhedato’? Ettha hi bādhanalakkhaṇaṃ dukkhasaccaṃ, santāpanarasaṃ, pavattipaccupaṭṭhānaṃ. Pabhavalakkhaṇaṃ samudayasaccaṃ, anupacchedakaraṇarasaṃ, palibodhapaccupaṭṭhānaṃ. Santilakkhaṇaṃ nirodhasaccaṃ, accutirasaṃ, animittapaccupaṭṭhānaṃ . Niyyānalakkhaṇaṃ maggasaccaṃ, kilesappahānakaraṇarasaṃ, vuṭṭhānapaccupaṭṭhānaṃ. Apica pavattipavattakanivattinivattakalakkhaṇāni paṭipāṭiyā. Tathā saṅkhatataṇhāasaṅkhatadassanalakkhaṇāni cāti evamettha ‘lakkhaṇādippabhedato’ vinicchayo veditabbo.

    ‘ಅತ್ಥತ್ಥುದ್ಧಾರತೋ ಚೇವಾ’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ತಾವ ಕೋ ಸಚ್ಚಟ್ಠೋತಿ ಚೇ? ಯೋ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಮಾನಾನಂ ಮಾಯಾವ ವಿಪರೀತಕೋ, ಮರೀಚೀವ ವಿಸಂವಾದಕೋ, ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಅತ್ತಾವ ಅನುಪಲಬ್ಭಸಭಾವೋ ಚ ನ ಹೋತಿ; ಅಥ ಖೋ ಬಾಧನಪಭವಸನ್ತಿನಿಯ್ಯಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ತಚ್ಛಾವಿಪರೀತಭೂತಭಾವೇನ ಅರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರೋ ಹೋತಿಯೇವ; ಏಸ ಅಗ್ಗಿಲಕ್ಖಣಂ ವಿಯ, ಲೋಕಪಕತಿ ವಿಯ ಚ ತಚ್ಛಾವಿಪರೀತಭೂತಭಾವೋ ಸಚ್ಚಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಮೇತಂ ಅವಿತಥಮೇತಂ ಅನಞ್ಞಥಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೦) ವಿತ್ಥಾರೋ। ಅಪಿಚ –

    ‘Atthatthuddhārato cevā’ti ettha pana atthato tāva ko saccaṭṭhoti ce? Yo paññācakkhunā upaparikkhamānānaṃ māyāva viparītako, marīcīva visaṃvādako, titthiyānaṃ attāva anupalabbhasabhāvo ca na hoti; atha kho bādhanapabhavasantiniyyānappakārena tacchāviparītabhūtabhāvena ariyañāṇassa gocaro hotiyeva; esa aggilakkhaṇaṃ viya, lokapakati viya ca tacchāviparītabhūtabhāvo saccaṭṭhoti veditabbo. Yathāha – ‘‘idaṃ dukkhanti kho, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro. Apica –

    ನಾಬಾಧಕಂ ಯತೋ ದುಕ್ಖಂ, ದುಕ್ಖಾ ಅಞ್ಞಂ ನ ಬಾಧಕಂ।

    Nābādhakaṃ yato dukkhaṃ, dukkhā aññaṃ na bādhakaṃ;

    ಬಾಧಕತ್ತನಿಯಾಮೇನ, ತತೋ ಸಚ್ಚಮಿದಂ ಮತಂ॥

    Bādhakattaniyāmena, tato saccamidaṃ mataṃ.

    ತಂ ವಿನಾ ನಾಞ್ಞತೋ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಹೋತಿ ನ ಚ ತಂ ತತೋ।

    Taṃ vinā nāññato dukkhaṃ, na hoti na ca taṃ tato;

    ದುಕ್ಖಹೇತುನಿಯಾಮೇನ, ಇತಿ ಸಚ್ಚಂ ವಿಸತ್ತಿಕಾ॥

    Dukkhahetuniyāmena, iti saccaṃ visattikā.

    ನಾಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಸನ್ತಿ, ಸನ್ತಂ ನ ಚ ನ ತಂ ಯತೋ।

    Nāññā nibbānato santi, santaṃ na ca na taṃ yato;

    ಸನ್ತಭಾವನಿಯಾಮೇನ, ತತೋ ಸಚ್ಚಮಿದಂ ಮತಂ॥

    Santabhāvaniyāmena, tato saccamidaṃ mataṃ.

    ಮಗ್ಗಾ ಅಞ್ಞಂ ನ ನಿಯ್ಯಾನಂ, ಅನಿಯ್ಯಾನೋ ನ ಚಾಪಿ ಸೋ।

    Maggā aññaṃ na niyyānaṃ, aniyyāno na cāpi so;

    ತಚ್ಛನಿಯ್ಯಾನಭಾವತ್ತಾ, ಇತಿ ಸೋ ಸಚ್ಚಸಮ್ಮತೋ॥

    Tacchaniyyānabhāvattā, iti so saccasammato.

    ಇತಿ ತಚ್ಛಾವಿಪಲ್ಲಾಸ-ಭೂತಭಾವಂ ಚತೂಸುಪಿ।

    Iti tacchāvipallāsa-bhūtabhāvaṃ catūsupi;

    ದುಕ್ಖಾದೀಸ್ವವಿಸೇಸೇನ, ಸಚ್ಚಟ್ಠಂ ಆಹು ಪಣ್ಡಿತಾತಿ॥

    Dukkhādīsvavisesena, saccaṭṭhaṃ āhu paṇḍitāti.

    ಏವಂ ‘ಅತ್ಥತೋ’ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Evaṃ ‘atthato’ vinicchayo veditabbo.

    ಕಥಂ ‘ಅತ್ಥುದ್ಧಾರತೋ’? ಇಧಾಯಂ ‘ಸಚ್ಚ’ಸದ್ದೋ ಅನೇಕೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಭಣೇ, ನ ಕುಜ್ಝೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೨೨೪) ವಾಚಾಸಚ್ಚೇ। ‘‘ಸಚ್ಚೇ ಠಿತಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೨.೨೧.೪೩೩) ವಿರತಿಸಚ್ಚೇ। ‘‘ಕಸ್ಮಾ ನು ಸಚ್ಚಾನಿ ವದನ್ತಿ ನಾನಾ, ಪವಾದಿಯಾಸೇ ಕುಸಲಾವದಾನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೯೧) ದಿಟ್ಠಿಸಚ್ಚೇ। ‘‘ಏಕಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ನ ದುತಿಯಮತ್ಥೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೯೦) ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚೇವ ಮಗ್ಗೇ ಚ। ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಕತಿ ಕುಸಲಾ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೨೧೬) ಅರಿಯಸಚ್ಚೇ। ಸ್ವಾಯಮಿಧಾಪಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚೇ ವತ್ತತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ‘ಅತ್ಥುದ್ಧಾರತೋ’ಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Kathaṃ ‘atthuddhārato’? Idhāyaṃ ‘sacca’saddo anekesu atthesu dissati, seyyathidaṃ – ‘‘saccaṃ bhaṇe, na kujjheyyā’’tiādīsu (dha. pa. 224) vācāsacce. ‘‘Sacce ṭhitā samaṇabrāhmaṇā cā’’tiādīsu (jā. 2.21.433) viratisacce. ‘‘Kasmā nu saccāni vadanti nānā, pavādiyāse kusalāvadānā’’tiādīsu (su. ni. 891) diṭṭhisacce. ‘‘Ekañhi saccaṃ na dutiyamatthī’’tiādīsu (su. ni. 890) paramatthasacce nibbāne ceva magge ca. ‘‘Catunnaṃ ariyasaccānaṃ kati kusalā’’tiādīsu (vibha. 216) ariyasacce. Svāyamidhāpi ariyasacce vattatīti evamettha ‘atthuddhārato’pi vinicchayo veditabbo.

    ‘ಅನೂನಾಧಿಕತೋ’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಚತ್ತಾರೇವ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಅನೂನಾನಿ ಅನಧಿಕಾನೀತಿ ಚೇ? ಅಞ್ಞಸ್ಸಾಸಮ್ಭವತೋ, ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಚ ಅನಪನೇಯ್ಯಭಾವತೋ; ನ ಹಿ ಏತೇಹಿ ಅಞ್ಞಂ ಅಧಿಕಂ ವಾ ಏತೇಸಂ ವಾ ಏಕಮ್ಪಿ ಅಪನೇತಬ್ಬಂ ಸಮ್ಭೋತಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ‘ನೇತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ಅಞ್ಞಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಯಂ ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನ ದೇಸಿತಂ। ಅಹಮೇತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ। ಯಥಾ ಚಾಹ – ‘‘ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘ನೇತಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಠಮಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ಯಂ ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನ ದೇಸಿತಂ। ಅಹಮೇತಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಠಮಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಅಞ್ಞಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಠಮಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೬)।

    ‘Anūnādhikato’ti kasmā pana cattāreva ariyasaccāni vuttāni, anūnāni anadhikānīti ce? Aññassāsambhavato, aññatarassa ca anapaneyyabhāvato; na hi etehi aññaṃ adhikaṃ vā etesaṃ vā ekampi apanetabbaṃ sambhoti. Yathāha – ‘‘idha, bhikkhave, āgaccheyya samaṇo vā brāhmaṇo vā ‘netaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, aññaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ yaṃ samaṇena gotamena desitaṃ. Ahametaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ ṭhapetvā aññaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ paññapessāmī’ti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’tiādi. Yathā cāha – ‘‘yo hi koci, bhikkhave, samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃ vadeyya ‘netaṃ dukkhaṃ paṭhamaṃ ariyasaccaṃ, yaṃ samaṇena gotamena desitaṃ. Ahametaṃ dukkhaṃ paṭhamaṃ ariyasaccaṃ paccakkhāya aññaṃ dukkhaṃ paṭhamaṃ ariyasaccaṃ paññapessāmī’ti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’tiādi (saṃ. ni. 5.1086).

    ಅಪಿಚ ಪವತ್ತಿಮಾಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಭಗವಾ ಸಹೇತುಕಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ, ನಿವತ್ತಿಞ್ಚ ಸಉಪಾಯಂ। ಇತಿ ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತಿತದುಭಯಹೇತೂನಂ ಏತಪ್ಪರಮತೋ ಚತ್ತಾರೇವ ವುತ್ತಾನಿ। ತಥಾ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯ ಪಹಾತಬ್ಬ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬ ಭಾವೇತಬ್ಬಾನಂ, ತಣ್ಹಾವತ್ಥುತಣ್ಹಾತಣ್ಹಾನಿರೋಧತಣ್ಹಾನಿರೋಧುಪಾಯಾನಂ, ಆಲಯಾಲಯರಾಮತಾಆಲಯಸಮುಗ್ಘಾತಆಲಯಸಮುಗ್ಘಾತೂಪಾಯಾನಞ್ಚ ವಸೇನಾಪಿ ಚತ್ತಾರೇವ ವುತ್ತಾನೀತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ‘ಅನೂನಾಧಿಕತೋ’ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Apica pavattimācikkhanto bhagavā sahetukaṃ ācikkhi, nivattiñca saupāyaṃ. Iti pavattinivattitadubhayahetūnaṃ etapparamato cattāreva vuttāni. Tathā pariññeyya pahātabba sacchikātabba bhāvetabbānaṃ, taṇhāvatthutaṇhātaṇhānirodhataṇhānirodhupāyānaṃ, ālayālayarāmatāālayasamugghātaālayasamugghātūpāyānañca vasenāpi cattāreva vuttānīti. Evamettha ‘anūnādhikato’ vinicchayo veditabbo.

    ‘ಕಮತೋ’ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋವ। ಏತ್ಥ ಚ ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಚ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸೇವ ಹೇತುದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತದನನ್ತರಂ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಹೇತುನಿರೋಧಾ ಫಲನಿರೋಧೋತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ತತೋ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ತದಧಿಗಮುಪಾಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅನ್ತೇ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ। ಭವಸುಖಸ್ಸಾದಗಧಿತಾನಂ ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂವೇಗಜನನತ್ಥಂ ಪಠಮಂ ದುಕ್ಖಮಾಹ। ತಂ ನೇವ ಅಕತಂ ಆಗಚ್ಛತಿ, ನ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಾದಿತೋ ಹೋತಿ, ಇತೋ ಪನ ಹೋತೀತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ತದನನ್ತರಂ ಸಮುದಯಂ। ತತೋ ಸಹೇತುಕೇನ ದುಕ್ಖೇನ ಅಭಿಭೂತತ್ತಾ ಸಂವಿಗ್ಗಮಾನಸಾನಂ ದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣಗವೇಸೀನಂ ನಿಸ್ಸರಣದಸ್ಸನೇನ ಅಸ್ಸಾಸಜನನತ್ಥಂ ನಿರೋಧಂ। ತತೋ ನಿರೋಧಾಧಿಗಮತ್ಥಂ ನಿರೋಧಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಮಗ್ಗನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ‘ಕಮತೋ’ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    ‘Kamato’ti ayampi desanākkamova. Ettha ca oḷārikattā sabbasattasādhāraṇattā ca suviññeyyanti dukkhasaccaṃ paṭhamaṃ vuttaṃ, tasseva hetudassanatthaṃ tadanantaraṃ samudayasaccaṃ, hetunirodhā phalanirodhoti ñāpanatthaṃ tato nirodhasaccaṃ, tadadhigamupāyadassanatthaṃ ante maggasaccaṃ. Bhavasukhassādagadhitānaṃ vā sattānaṃ saṃvegajananatthaṃ paṭhamaṃ dukkhamāha. Taṃ neva akataṃ āgacchati, na issaranimmānādito hoti, ito pana hotīti ñāpanatthaṃ tadanantaraṃ samudayaṃ. Tato sahetukena dukkhena abhibhūtattā saṃviggamānasānaṃ dukkhanissaraṇagavesīnaṃ nissaraṇadassanena assāsajananatthaṃ nirodhaṃ. Tato nirodhādhigamatthaṃ nirodhasampāpakaṃ magganti evamettha ‘kamato’ vinicchayo veditabbo.

    ‘ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಯಂ ಞಾಣಂ ತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚತೋ’ತಿ ಸಚ್ಚಞಾಣಕಿಚ್ಚತೋಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುವಿಧಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚಞಾಣಂ – ಅನುಬೋಧಞಾಣಞ್ಚ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಅನುಬೋಧಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯಂ ಅನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನ ನಿರೋಧೇ ಮಗ್ಗೇ ಚ ಪವತ್ತತಿ। ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ನಿರೋಧಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಕಿಚ್ಚತೋ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖಂ ಪಸ್ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಮ್ಪಿ ಸೋ ಪಸ್ಸತಿ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸತಿ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೧೦೦) ಸಬ್ಬಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಯಂ ಪನೇತಂ ಲೋಕಿಯಂ, ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಞಾಣಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾಭಿಭವನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಸಮುದಯಞಾಣಂ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಂ, ನಿರೋಧಞಾಣಂ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಅಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿಂ; ದುಕ್ಖಞಾಣಂ ವಾ ಧುವಸುಭಸುಖತ್ತಭಾವರಹಿತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಧುವಸುಭಸುಖತ್ತಭಾವಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಂ ಫಲೇ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ, ಸಮುದಯಞಾಣಂ ಇಸ್ಸರಪ್ಪಧಾನಕಾಲಸಭಾವಾದೀಹಿ ಲೋಕೋ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅಕಾರಣೇ ಕಾರಣಾಭಿಮಾನಪ್ಪವತ್ತಂ ಹೇತುಮ್ಹಿ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ, ನಿರೋಧಞಾಣಂ ಅರೂಪಲೋಕಲೋಕಥೂಪಿಕಾದೀಸು ಅಪವಗ್ಗಗ್ಗಾಹಭೂತಂ ನಿರೋಧೇ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಪ್ಪಭೇದೇ ಅವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಉಪಾಯೇ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ನಿವತ್ತೇತಿ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    ‘Ariyasaccesu yaṃ ñāṇaṃ tassa kiccato’ti saccañāṇakiccatopi vinicchayo veditabboti attho. Duvidhañhi saccañāṇaṃ – anubodhañāṇañca paṭivedhañāṇañca. Tattha anubodhañāṇaṃ lokiyaṃ anussavādivasena nirodhe magge ca pavattati. Paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ nirodhārammaṇaṃ katvā kiccato cattāripi saccāni paṭivijjhati. Yathāha – ‘‘yo, bhikkhave, dukkhaṃ passati dukkhasamudayampi so passati, dukkhanirodhampi passati, dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadampi passatī’’ti (saṃ. ni. 5.1100) sabbaṃ vattabbaṃ. Yaṃ panetaṃ lokiyaṃ, tattha dukkhañāṇaṃ pariyuṭṭhānābhibhavanavasena pavattamānaṃ sakkāyadiṭṭhiṃ nivatteti, samudayañāṇaṃ ucchedadiṭṭhiṃ, nirodhañāṇaṃ sassatadiṭṭhiṃ, maggañāṇaṃ akiriyadiṭṭhiṃ; dukkhañāṇaṃ vā dhuvasubhasukhattabhāvarahitesu khandhesu dhuvasubhasukhattabhāvasaññāsaṅkhātaṃ phale vippaṭipattiṃ, samudayañāṇaṃ issarappadhānakālasabhāvādīhi loko pavattatīti akāraṇe kāraṇābhimānappavattaṃ hetumhi vippaṭipattiṃ, nirodhañāṇaṃ arūpalokalokathūpikādīsu apavaggaggāhabhūtaṃ nirodhe vippaṭipattiṃ, maggañāṇaṃ kāmasukhallikaattakilamathānuyogappabhede avisuddhimagge visuddhimaggaggāhavasena pavattaṃ upāye vippaṭipattiṃ nivatteti. Tenetaṃ vuccati –

    ಲೋಕೇ ಲೋಕಪ್ಪಭವೇ, ಲೋಕತ್ಥಗಮೇ ಸಿವೇ ಚ ತದುಪಾಯೇ।

    Loke lokappabhave, lokatthagame sive ca tadupāye;

    ಸಮ್ಮುಯ್ಹತಿ ತಾವ ನರೋ, ನ ವಿಜಾನಾತಿ ಯಾವ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ॥

    Sammuyhati tāva naro, na vijānāti yāva saccānīti.

    ಏವಮೇತ್ಥ ‘ಞಾಣಕಿಚ್ಚತೋ’ಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Evamettha ‘ñāṇakiccato’pi vinicchayo veditabbo.

    ‘ಅನ್ತೋಗಧಾನಂ ಪಭೇದಾ’ತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಮಿಞ್ಹಿ, ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಞ್ಚೇವ ಅನಾಸವಧಮ್ಮೇ ಚ, ಸೇಸಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ಅನ್ತೋಗಧಾ; ಸಮುದಯಸಚ್ಚೇ ಛತ್ತಿಂಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ; ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ; ಮಗ್ಗಸಚ್ಚೇ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಮುಖೇನ ವೀಮಂಸಿದ್ಧಿಪಾದಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಪಞ್ಞಾಬಲಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾಪದೇಸೇನ ತಯೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ, ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಪದೇಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ವಚೀಸುಚರಿತಾನಿ, ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಾಪದೇಸೇನ ತೀಣಿ ಕಾಯಸುಚರಿತಾನಿ, ಸಮ್ಮಾಆಜೀವಮುಖೇನ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ ಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ ಚ, ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ವಾ ಏತೇಸಂ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾಜೀವಾನಂ ಅರಿಯಕನ್ತಸೀಲತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸ ಚ ಸದ್ಧಾಹತ್ಥೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಚ ಅತ್ಥಿಭಾವತೋ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸದ್ಧಾಬಲಛನ್ದಿದ್ಧಿಪಾದಾ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಾಪದೇಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯವೀರಿಯಬಲವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ, ಸಮ್ಮಾಸತಿಅಪದೇಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಸತಿಪಟ್ಠಾನಸತಿನ್ದ್ರಿಯಸತಿಬಲಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ, ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಅಪದೇಸೇನ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾದಯೋ ತಯೋ ತಯೋ ಸಮಾಧೀ, ಚಿತ್ತಸಮಾಧಿಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಸಮಾಧಿಬಲಪೀತಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ ಅನ್ತೋಗಧಾನೀತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ‘ಅನ್ತೋಗಧಾನಂ ಪಭೇದಾ’ಪಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    ‘Antogadhānaṃ pabhedā’ti dukkhasaccasmiñhi, ṭhapetvā taṇhañceva anāsavadhamme ca, sesā sabbadhammā antogadhā; samudayasacce chattiṃsa taṇhāvicaritāni; nirodhasaccaṃ asammissaṃ; maggasacce sammādiṭṭhimukhena vīmaṃsiddhipādapaññindriyapaññābaladhammavicayasambojjhaṅgāni. Sammāsaṅkappāpadesena tayo nekkhammavitakkādayo, sammāvācāpadesena cattāri vacīsucaritāni, sammākammantāpadesena tīṇi kāyasucaritāni, sammāājīvamukhena appicchatā santuṭṭhitā ca, sabbesaṃyeva vā etesaṃ sammāvācākammantājīvānaṃ ariyakantasīlattā sīlassa ca saddhāhatthena paṭiggahetabbattā tesaṃ atthitāya ca atthibhāvato saddhindriyasaddhābalachandiddhipādā, sammāvāyāmāpadesena catubbidhasammappadhānavīriyindriyavīriyabalavīriyasambojjhaṅgāni, sammāsatiapadesena catubbidhasatipaṭṭhānasatindriyasatibalasatisambojjhaṅgāni, sammāsamādhiapadesena savitakkasavicārādayo tayo tayo samādhī, cittasamādhisamādhindriyasamādhibalapītipassaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgāni antogadhānīti. Evamettha ‘antogadhānaṃ pabhedā’pi vinicchayo veditabbo.

    ‘ಉಪಮಾತೋ’ತಿ ಭಾರೋ ವಿಯ ಹಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಭಾರಾದಾನಮಿವ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಭಾರನಿಕ್ಖೇಪನಮಿವ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ಭಾರನಿಕ್ಖೇಪನೂಪಾಯೋ ವಿಯ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ; ರೋಗೋ ವಿಯ ಚ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ರೋಗನಿದಾನಮಿವ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ರೋಗವೂಪಸಮೋ ವಿಯ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ಭೇಸಜ್ಜಮಿವ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ; ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಮಿವ ವಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ದುಬ್ಬುಟ್ಠಿ ವಿಯ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಸುಭಿಕ್ಖಮಿವ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ , ಸುವುಟ್ಠಿ ವಿಯ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ। ಅಪಿಚ ವೇರೀವೇರಮೂಲವೇರಸಮುಗ್ಘಾತವೇರಸಮುಗ್ಘಾತುಪಾಯೇಹಿ, ವಿಸರುಕ್ಖರುಕ್ಖಮೂಲಮೂಲುಪಚ್ಛೇದತದುಪಚ್ಛೇದುಪಾಯೇಹಿ, ಭಯಭಯಮೂಲನಿಬ್ಭಯತದಧಿಗಮುಪಾಯೇಹಿ, ಓರಿಮತೀರಮಹೋಘಪಾರಿಮತೀರತಂಸಮ್ಪಾಪಕವಾಯಾಮೇಹಿ ಚ ಯೋಜೇತ್ವಾಪೇತಾನಿ ಉಪಮಾತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ‘ಉಪಮಾತೋ’ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    ‘Upamāto’ti bhāro viya hi dukkhasaccaṃ daṭṭhabbaṃ, bhārādānamiva samudayasaccaṃ, bhāranikkhepanamiva nirodhasaccaṃ, bhāranikkhepanūpāyo viya maggasaccaṃ; rogo viya ca dukkhasaccaṃ, roganidānamiva samudayasaccaṃ, rogavūpasamo viya nirodhasaccaṃ, bhesajjamiva maggasaccaṃ; dubbhikkhamiva vā dukkhasaccaṃ, dubbuṭṭhi viya samudayasaccaṃ, subhikkhamiva nirodhasaccaṃ , suvuṭṭhi viya maggasaccaṃ. Apica verīveramūlaverasamugghātaverasamugghātupāyehi, visarukkharukkhamūlamūlupacchedatadupacchedupāyehi, bhayabhayamūlanibbhayatadadhigamupāyehi, orimatīramahoghapārimatīrataṃsampāpakavāyāmehi ca yojetvāpetāni upamāto veditabbānīti. Evamettha ‘upamāto’ vinicchayo veditabbo.

    ‘ಚತುಕ್ಕತೋ’ತಿ ಅತ್ಥಿ ಚೇತ್ಥ ದುಕ್ಖಂ ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ಅತ್ಥಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ನ ದುಕ್ಖಂ, ಅತ್ಥಿ ದುಕ್ಖಞ್ಚೇವ ಅರಿಯಸಚ್ಚಞ್ಚ, ಅತ್ಥಿ ನೇವ ದುಕ್ಖಂ ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸಮುದಯಾದೀಸು। ತತ್ಥ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಚ ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ ತಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫) ವಚನತೋ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾಯ ದುಕ್ಖಂ ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ। ನಿರೋಧೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ನ ದುಕ್ಖಂ। ಇತರಂ ಪನ ಅರಿಯಸಚ್ಚದ್ವಯಂ ಸಿಯಾ ದುಕ್ಖಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ, ನ ಪನ ಯಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ ತಥತ್ಥೇನ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪನ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚೇವ ಅರಿಯಸಚ್ಚಞ್ಚ ಅಞ್ಞತ್ರ ತಣ್ಹಾಯ। ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಚ ಯಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞತ್ಥಂ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ ತಥತ್ಥೇನ ನೇವ ದುಕ್ಖಂ ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ। ಏವಂ ಸಮುದಯಾದೀಸುಪಿ ಯಥಾಯೋಗಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ‘ಚತುಕ್ಕತೋ’ಪೇತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    ‘Catukkato’ti atthi cettha dukkhaṃ na ariyasaccaṃ, atthi ariyasaccaṃ na dukkhaṃ, atthi dukkhañceva ariyasaccañca, atthi neva dukkhaṃ na ariyasaccaṃ. Esa nayo samudayādīsu. Tattha maggasampayuttā dhammā sāmaññaphalāni ca ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti (saṃ. ni. 3.15) vacanato saṅkhāradukkhatāya dukkhaṃ na ariyasaccaṃ. Nirodho ariyasaccaṃ na dukkhaṃ. Itaraṃ pana ariyasaccadvayaṃ siyā dukkhaṃ aniccato, na pana yassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena. Sabbākārena pana upādānakkhandhapañcakaṃ dukkhañceva ariyasaccañca aññatra taṇhāya. Maggasampayuttā dhammā sāmaññaphalāni ca yassa pariññatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena neva dukkhaṃ na ariyasaccaṃ. Evaṃ samudayādīsupi yathāyogaṃ yojetvā ‘catukkato’pettha vinicchayo veditabbo.

    ‘ಸುಞ್ಞತೇಕವಿಧಾದೀಹೀ’ತಿ ಏತ್ಥ ಸುಞ್ಞತೋ ತಾವ ಪರಮತ್ಥೇನ ಹಿ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸಚ್ಚಾನಿ ವೇದಕಕಾರಕನಿಬ್ಬುತಗಮಕಾಭಾವತೋ ಸುಞ್ಞಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    ‘Suññatekavidhādīhī’ti ettha suññato tāva paramatthena hi sabbāneva saccāni vedakakārakanibbutagamakābhāvato suññānīti veditabbāni. Tenetaṃ vuccati –

    ದುಕ್ಖಮೇವ ಹಿ ನ ಕೋಚಿ ದುಕ್ಖಿತೋ, ಕಾರಕೋ ನ ಕಿರಿಯಾವ ವಿಜ್ಜತಿ।

    Dukkhameva hi na koci dukkhito, kārako na kiriyāva vijjati;

    ಅತ್ಥಿ ನಿಬ್ಬುತಿ ನ ನಿಬ್ಬುತೋ ಪುಮಾ, ಮಗ್ಗಮತ್ಥಿ ಗಮಕೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ॥

    Atthi nibbuti na nibbuto pumā, maggamatthi gamako na vijjatīti.

    ಅಥ ವಾ –

    Atha vā –

    ಧುವಸುಭಸುಖತ್ತಸುಞ್ಞಂ, ಪುರಿಮದ್ವಯಮತ್ತಸುಞ್ಞಮಮತಪದಂ।

    Dhuvasubhasukhattasuññaṃ, purimadvayamattasuññamamatapadaṃ;

    ಧುವಸುಖಅತ್ತವಿರಹಿತೋ, ಮಗ್ಗೋ ಇತಿ ಸುಞ್ಞತೋ ತೇಸು॥

    Dhuvasukhaattavirahito, maggo iti suññato tesu.

    ನಿರೋಧಸುಞ್ಞಾನಿ ವಾ ತೀಣಿ, ನಿರೋಧೋ ಚ ಸೇಸತ್ತಯಸುಞ್ಞೋ। ಫಲಸುಞ್ಞೋ ವಾ ಏತ್ಥ ಹೇತು ಸಮುದಯೇ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾಭಾವತೋ ಮಗ್ಗೇ ಚ ನಿರೋಧಸ್ಸ, ನ ಫಲೇನ ಸಗಬ್ಭೋ ಪಕತಿವಾದೀನಂ ಪಕತಿ ವಿಯ। ಹೇತುಸುಞ್ಞಞ್ಚ ಫಲಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಾನಂ ನಿರೋಧಮಗ್ಗಾನಞ್ಚ ಅಸಮವಾಯಾ, ನ ಹೇತುಸಮವೇತಂ ಹೇತುಫಲಂ ಹೇತುಫಲಸಮವಾಯವಾದೀನಂ ದ್ವಿಅಣುಕಾದೀನಿ ವಿಯ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    Nirodhasuññāni vā tīṇi, nirodho ca sesattayasuñño. Phalasuñño vā ettha hetu samudaye dukkhassābhāvato magge ca nirodhassa, na phalena sagabbho pakativādīnaṃ pakati viya. Hetusuññañca phalaṃ dukkhasamudayānaṃ nirodhamaggānañca asamavāyā, na hetusamavetaṃ hetuphalaṃ hetuphalasamavāyavādīnaṃ dviaṇukādīni viya. Tenetaṃ vuccati –

    ತಯಮಿಧ ನಿರೋಧಸುಞ್ಞಂ, ತಯೇನ ತೇನಾಪಿ ನಿಬ್ಬುತಿ ಸುಞ್ಞಾ।

    Tayamidha nirodhasuññaṃ, tayena tenāpi nibbuti suññā;

    ಸುಞ್ಞೋ ಫಲೇನ ಹೇತು, ಫಲಮ್ಪಿ ತಂ ಹೇತುನಾ ಸುಞ್ಞನ್ತಿ॥

    Suñño phalena hetu, phalampi taṃ hetunā suññanti.

    ಏವಂ ತಾವ ‘ಸುಞ್ಞತೋ’ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Evaṃ tāva ‘suññato’ vinicchayo veditabbo.

    ‘ಏಕವಿಧಾದೀಹೀ’ತಿ ಸಬ್ಬಮೇವ ಚೇತ್ಥ ದುಕ್ಖಂ ಏಕವಿಧಂ ಪವತ್ತಿಭಾವತೋ, ದುವಿಧಂ ನಾಮರೂಪತೋ, ತಿವಿಧಂ ಕಾಮರೂಪಾರೂಪೂಪಪತಿಭವಭೇದತೋ, ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಚತುಆಹಾರಭೇದತೋ, ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಭೇದತೋ। ಸಮುದಯೋಪಿ ಏಕವಿಧೋ ಪವತ್ತಕಭಾವತೋ, ದುವಿಧೋ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಸಮ್ಪಯುತ್ತತೋ, ತಿವಿಧೋ ಕಾಮಭವವಿಭವತಣ್ಹಾಭೇದತೋ, ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಚತುಮಗ್ಗಪ್ಪಹೇಯ್ಯತೋ, ಪಞ್ಚವಿಧೋ ರೂಪಾಭಿನನ್ದನಾದಿಭೇದತೋ, ಛಬ್ಬಿಧೋ ಛತಣ್ಹಾಕಾಯಭೇದತೋ। ನಿರೋಧೋಪಿ ಏಕವಿಧೋ ಅಸಙ್ಖತಧಾತುಭಾವತೋ, ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ದುವಿಧೋ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಅನುಪಾದಿಸೇಸತೋ, ತಿವಿಧೋ ಭವತ್ತಯವೂಪಸಮತೋ, ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಚತುಮಗ್ಗಾಧಿಗಮನೀಯತೋ, ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಪಞ್ಚಾಭಿನನ್ದನವೂಪಸಮತೋ, ಛಬ್ಬಿಧೋ ಛತಣ್ಹಾಕಾಯಕ್ಖಯಭೇದತೋ। ಮಗ್ಗೋಪಿ ಏಕವಿಧೋ ಭಾವೇತಬ್ಬತೋ, ದುವಿಧೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭೇದತೋ ದಸ್ಸನಭಾವನಾಭೇದತೋ ವಾ , ತಿವಿಧೋ ಖನ್ಧತ್ತಯಭೇದತೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಸಪ್ಪದೇಸತ್ತಾ ನಗರಂ ವಿಯ ರಜ್ಜೇನ ನಿಪ್ಪದೇಸೇಹಿ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ಯಥಾಹ –

    ‘Ekavidhādīhī’ti sabbameva cettha dukkhaṃ ekavidhaṃ pavattibhāvato, duvidhaṃ nāmarūpato, tividhaṃ kāmarūpārūpūpapatibhavabhedato, catubbidhaṃ catuāhārabhedato, pañcavidhaṃ pañcupādānakkhandhabhedato. Samudayopi ekavidho pavattakabhāvato, duvidho diṭṭhisampayuttāsampayuttato, tividho kāmabhavavibhavataṇhābhedato, catubbidho catumaggappaheyyato, pañcavidho rūpābhinandanādibhedato, chabbidho chataṇhākāyabhedato. Nirodhopi ekavidho asaṅkhatadhātubhāvato, pariyāyena pana duvidho saupādisesaanupādisesato, tividho bhavattayavūpasamato, catubbidho catumaggādhigamanīyato, pañcavidho pañcābhinandanavūpasamato, chabbidho chataṇhākāyakkhayabhedato. Maggopi ekavidho bhāvetabbato, duvidho samathavipassanābhedato dassanabhāvanābhedato vā , tividho khandhattayabhedato. Ayañhi sappadesattā nagaraṃ viya rajjena nippadesehi tīhi khandhehi saṅgahito. Yathāha –

    ‘‘ನ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಅರಿಯೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೇನ ಮಗ್ಗೇನ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ತೀಹಿ ಚ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಖನ್ಧೇಹಿ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ಯಾ ಚಾವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ, ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ, ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ – ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ; ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ, ಯಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಸತಿ, ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ – ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ; ಯಾ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ – ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೨)।

    ‘‘Na kho, āvuso visākha, ariyena aṭṭhaṅgikena maggena tayo khandhā saṅgahitā. Tīhi ca kho, āvuso visākha, khandhehi ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saṅgahito. Yā cāvuso visākha, sammāvācā, yo ca sammākammanto, yo ca sammāājīvo – ime dhammā sīlakkhandhe saṅgahitā; yo ca sammāvāyāmo, yā ca sammāsati, yo ca sammāsamādhi – ime dhammā samādhikkhandhe saṅgahitā; yā ca sammādiṭṭhi, yo ca sammāsaṅkappo – ime dhammā paññākkhandhe saṅgahitā’’ti (ma. ni. 1.462).

    ಏತ್ಥ ಹಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಯೋ ತಯೋ ಸೀಲಮೇವ। ತಸ್ಮಾ ತೇ ಸಜಾತಿತೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇತಿ ಭುಮ್ಮೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ಕರಣವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಾದೀಸು ಪನ ತೀಸು ಸಮಾಧಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕಗ್ಗಭಾವೇನ ಅಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ವೀರಿಯೇ ಪನ ಪಗ್ಗಹಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತೇ ಸತಿಯಾ ಚ ಅಪಿಲಾಪನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧೂಪಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಸಕ್ಕೋತಿ।

    Ettha hi sammāvācādayo tayo sīlameva. Tasmā te sajātito sīlakkhandhena saṅgahitā. Kiñcāpi hi pāḷiyaṃ sīlakkhandheti bhummena niddeso kato, attho pana karaṇavaseneva veditabbo. Sammāvāyāmādīsu pana tīsu samādhi attano dhammatāya ārammaṇe ekaggabhāvena appetuṃ na sakkoti, vīriye pana paggahakiccaṃ sādhente satiyā ca apilāpanakiccaṃ sādhentiyā laddhūpakāro hutvā sakkoti.

    ತತ್ರಾಯಂ ಉಪಮಾ – ಯಥಾ ಹಿ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಉಯ್ಯಾನಂ ಪವಿಟ್ಠೇಸು ತೀಸು ಸಹಾಯೇಸು ಏಕೋ ಸುಪುಪ್ಫಿತಂ ಚಮ್ಪಕರುಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾ ಹತ್ಥಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾಪಿ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ। ಅಥಸ್ಸ ದುತಿಯೋ ಓನಮಿತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಂ ದದೇಯ್ಯ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಠತ್ವಾಪಿ ಕಮ್ಪಮಾನೋ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ। ಅಥಸ್ಸ ಇತರೋ ಅಂಸಕೂಟಂ ಉಪನಾಮೇಯ್ಯ। ಸೋ ಏಕಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಅಂಸಕೂಟಂ ಓಲುಬ್ಭ ಯಥಾರುಚಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಓಚಿನಿತ್ವಾ ಪಿಳನ್ಧಿತ್ವಾ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳೇಯ್ಯ। ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Tatrāyaṃ upamā – yathā hi nakkhattaṃ kīḷissāmāti uyyānaṃ paviṭṭhesu tīsu sahāyesu eko supupphitaṃ campakarukkhaṃ disvā hatthaṃ ukkhipitvāpi gahetuṃ na sakkuṇeyya. Athassa dutiyo onamitvā piṭṭhiṃ dadeyya. So tassa piṭṭhiyaṃ ṭhatvāpi kampamāno gahetuṃ na sakkuṇeyya. Athassa itaro aṃsakūṭaṃ upanāmeyya. So ekassa piṭṭhiyaṃ ṭhatvā ekassa aṃsakūṭaṃ olubbha yathāruci pupphāni ocinitvā piḷandhitvā nakkhattaṃ kīḷeyya. Evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ಏಕತೋ ಉಯ್ಯಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಾ ತಯೋ ಸಹಾಯಾ ವಿಯ ಹಿ ಏಕತೋ ಜಾತಾ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಾದಯೋ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ, ಸುಪುಪ್ಫಿತಚಮ್ಪಕರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಹತ್ಥಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾಪಿ ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕಗ್ಗಭಾವೇನ ಅಪ್ಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಸಮಾಧಿ, ಪಿಟ್ಠಿಂ ದತ್ವಾ ಓನತಸಹಾಯೋ ವಿಯ ವಾಯಾಮೋ, ಅಂಸಕೂಟಂ ದತ್ವಾ ಠಿತಸಹಾಯೋ ವಿಯ ಸತಿ। ಯಥಾ ತೇಸು ಏಕಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಅಂಸಕೂಟಂ ಓಲುಬ್ಭ ಇತರೋ ಯಥಾರುಚಿ ಪುಪ್ಫಂ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಮೇವ ವೀರಿಯೇ ಪಗ್ಗಹಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತೇ ಸತಿಯಾ ಚ ಅಪಿಲಾಪನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧೂಪಕಾರೋ ಸಮಾಧಿ ಸಕ್ಕೋತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕಗ್ಗಭಾವೇನ ಅಪ್ಪೇತುಂ। ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಯೇವೇತ್ಥ ಸಜಾತಿತೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ವಾಯಾಮಸತಿಯೋ ಪನ ಕಿರಿಯತೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ।

    Ekato uyyānaṃ paviṭṭhā tayo sahāyā viya hi ekato jātā sammāvāyāmādayo tayo dhammā, supupphitacampakarukkho viya ārammaṇaṃ, hatthaṃ ukkhipitvāpi gahetuṃ asakkonto viya attano dhammatāya ārammaṇe ekaggabhāvena appetuṃ asakkonto samādhi, piṭṭhiṃ datvā onatasahāyo viya vāyāmo, aṃsakūṭaṃ datvā ṭhitasahāyo viya sati. Yathā tesu ekassa piṭṭhiyaṃ ṭhatvā ekassa aṃsakūṭaṃ olubbha itaro yathāruci pupphaṃ gahetuṃ sakkoti, evameva vīriye paggahakiccaṃ sādhente satiyā ca apilāpanakiccaṃ sādhentiyā laddhūpakāro samādhi sakkoti ārammaṇe ekaggabhāvena appetuṃ. Tasmā samādhiyevettha sajātito samādhikkhandhena saṅgahito. Vāyāmasatiyo pana kiriyato saṅgahitā honti.

    ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೇಸುಪಿ ಪಞ್ಞಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ’ತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ವಿತಕ್ಕೇ ಪನ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ದೇನ್ತೇ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಕಥಂ? ಯಥಾ ಹಿ ಹೇರಞ್ಞಿಕೋ ಕಹಾಪಣಂ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಭಾಗೇಸು ಓಲೋಕೇತುಕಾಮೋ ಸಮಾನೋಪಿ ನ ಚಕ್ಖುತಲೇನೇವ ಪರಿವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಙ್ಗುಲಿಪಬ್ಬೇಹಿ ಪನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಓಲೋಕೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ; ಏವಮೇವ ನ ಪಞ್ಞಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೇನ ಪನ ಆಹನನಪರಿಯಾಹನನರಸೇನ ವಿತಕ್ಕೇನ ಆಕೋಟೇನ್ತೇನ ವಿಯ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೇನ ವಿಯ ಚ ಆದಾಯ ಆದಾಯ ದಿನ್ನಮೇವ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಇಧಾಪಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಸಜಾತಿತೋ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪನ ಕಿರಿಯತೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಮಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತಿವಿಧೋ ಖನ್ಧತ್ತಯಭೇದತೋ’’ತಿ। ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾದಿವಸೇನ।

    Sammādiṭṭhisammāsaṅkappesupi paññā attano dhammatāya ‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’ti ārammaṇaṃ nicchetuṃ na sakkoti, vitakke pana ākoṭetvā ākoṭetvā dente sakkoti. Kathaṃ? Yathā hi heraññiko kahāpaṇaṃ hatthe ṭhapetvā sabbabhāgesu oloketukāmo samānopi na cakkhutaleneva parivattetuṃ sakkoti, aṅgulipabbehi pana parivattetvā parivattetvā ito cito ca oloketuṃ sakkoti; evameva na paññā attano dhammatāya aniccādivasena ārammaṇaṃ nicchetuṃ sakkoti, abhiniropanalakkhaṇena pana āhananapariyāhananarasena vitakkena ākoṭentena viya parivattentena viya ca ādāya ādāya dinnameva nicchetuṃ sakkoti. Tasmā idhāpi sammādiṭṭhiyeva sajātito paññākkhandhena saṅgahitā, sammāsaṅkappo pana kiriyato saṅgahito hoti. Iti imehi tīhi khandhehi maggo saṅgahaṃ gacchati. Tena vuttaṃ – ‘‘tividho khandhattayabhedato’’ti. Catubbidho sotāpattimaggādivasena.

    ಅಪಿಚ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸಚ್ಚಾನಿ ಏಕವಿಧಾನಿ ಅವಿತಥತ್ತಾ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ವಾ, ದುವಿಧಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರತೋ ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತತೋ ಚ, ತಿವಿಧಾನಿ ದಸ್ಸನಭಾವನಾಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬತೋ ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬತೋ ನೇವಪಹಾತಬ್ಬನಾಪಹಾತಬ್ಬತೋ ಚ, ಚತುಬ್ಬಿಧಾನಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭೇದತೋತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ‘ಏಕವಿಧಾದೀಹಿ’ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Apica sabbāneva saccāni ekavidhāni avitathattā abhiññeyyattā vā, duvidhāni lokiyalokuttarato saṅkhatāsaṅkhatato ca, tividhāni dassanabhāvanāhi pahātabbato appahātabbato nevapahātabbanāpahātabbato ca, catubbidhāni pariññeyyādibhedatoti. Evamettha ‘ekavidhādīhi’ vinicchayo veditabbo.

    ‘ಸಭಾಗವಿಸಭಾಗತೋ’ತಿ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಚ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಭಾಗಾನಿ ಅವಿತಥತೋ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತೋ ದುಕ್ಕರಪಟಿವೇಧತೋ ಚ। ಯಥಾಹ –

    ‘Sabhāgavisabhāgato’ti sabbāneva ca saccāni aññamaññaṃ sabhāgāni avitathato attasuññato dukkarapaṭivedhato ca. Yathāha –

    ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ, ಆನನ್ದ, ಕತಮಂ ನು ಖೋ ದುಕ್ಕರತರಂ ವಾ ದುರಭಿಸಮ್ಭವತರಂ ವಾ – ಯೋ ದೂರತೋವ ಸುಖುಮೇನ ತಾಲಚ್ಛಿಗ್ಗಳೇನ ಅಸನಂ ಅತಿಪಾತೇಯ್ಯ ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖಂ ಅವಿರಾಧಿತಂ, ಯೋ ವಾ ಸತ್ತಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ವಾಲಸ್ಸ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ಏತದೇವ, ಭನ್ತೇ, ದುಕ್ಕರತರಞ್ಚೇವ ದುರಭಿಸಮ್ಭವತರಞ್ಚ – ಯೋ ಸತ್ತಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ವಾಲಸ್ಸ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ತತೋ ಖೋ ತೇ, ಆನನ್ದ, ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತರಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ ಯೇ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೧೧೫)।

    ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ānanda, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā – yo dūratova sukhumena tālacchiggaḷena asanaṃ atipāteyya poṅkhānupoṅkhaṃ avirādhitaṃ, yo vā sattadhā bhinnassa vālassa koṭiyā koṭiṃ paṭivijjheyyā’’ti? ‘‘Etadeva, bhante, dukkaratarañceva durabhisambhavatarañca – yo sattadhā bhinnassa vālassa koṭiyā koṭiṃ paṭivijjheyyā’’ti. ‘‘Tato kho te, ānanda, duppaṭivijjhataraṃ paṭivijjhanti ye idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ paṭivijjhanti…pe… ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti yathābhūtaṃ paṭivijjhantī’’ti (saṃ. ni. 5.1115).

    ವಿಸಭಾಗಾನಿ ಸಲಕ್ಖಣವವತ್ಥಾನತೋ। ಪುರಿಮಾನಿ ಚ ದ್ವೇ ಸಭಾಗಾನಿ ದುರವಗಾಹತ್ಥೇನ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ಲೋಕಿಯತ್ತಾ ಸಾಸವತ್ತಾ ಚ, ವಿಸಭಾಗಾನಿ ಫಲಹೇತುಭೇದತೋ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಪ್ಪಹಾತಬ್ಬತೋ ಚ। ಪಚ್ಛಿಮಾನಿಪಿ ದ್ವೇ ಸಭಾಗಾನಿ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥೇನ ದುರವಗಾಹತ್ತಾ ಲೋಕುತ್ತರತ್ತಾ ಅನಾಸವತ್ತಾ ಚ, ವಿಸಭಾಗಾನಿ ವಿಸಯವಿಸಯೀಭೇದತೋ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಭಾವೇತಬ್ಬತೋ ಚ। ಪಠಮತತಿಯಾನಿ ಚಾಪಿ ಸಭಾಗಾನಿ ಫಲಾಪದೇಸತೋ, ವಿಸಭಾಗಾನಿ ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತತೋ। ದುತಿಯಚತುತ್ಥಾನಿ ಚಾಪಿ ಸಭಾಗಾನಿ ಹೇತುಅಪದೇಸತೋ, ವಿಸಭಾಗಾನಿ ಏಕನ್ತಕುಸಲಾಕುಸಲತೋ। ಪಠಮಚತುತ್ಥಾನಿ ಚಾಪಿ ಸಭಾಗಾನಿ ಸಙ್ಖತತೋ, ವಿಸಭಾಗಾನಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರತೋ। ದುತಿಯತತಿಯಾನಿ ಚಾಪಿ ಸಭಾಗಾನಿ ನೇವಸೇಕ್ಖಾನಾಸೇಕ್ಖಭಾವತೋ, ವಿಸಭಾಗಾನಿ ಸಾರಮ್ಮಣಾನಾರಮ್ಮಣತೋ।

    Visabhāgāni salakkhaṇavavatthānato. Purimāni ca dve sabhāgāni duravagāhatthena gambhīrattā lokiyattā sāsavattā ca, visabhāgāni phalahetubhedato pariññeyyappahātabbato ca. Pacchimānipi dve sabhāgāni gambhīratthena duravagāhattā lokuttarattā anāsavattā ca, visabhāgāni visayavisayībhedato sacchikātabbabhāvetabbato ca. Paṭhamatatiyāni cāpi sabhāgāni phalāpadesato, visabhāgāni saṅkhatāsaṅkhatato. Dutiyacatutthāni cāpi sabhāgāni hetuapadesato, visabhāgāni ekantakusalākusalato. Paṭhamacatutthāni cāpi sabhāgāni saṅkhatato, visabhāgāni lokiyalokuttarato. Dutiyatatiyāni cāpi sabhāgāni nevasekkhānāsekkhabhāvato, visabhāgāni sārammaṇānārammaṇato.

    ಇತಿ ಏವಂ ಪಕಾರೇಹಿ, ನಯೇಹಿ ಚ ವಿಚಕ್ಖಣೋ।

    Iti evaṃ pakārehi, nayehi ca vicakkhaṇo;

    ವಿಜಞ್ಞಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ, ಸಭಾಗವಿಸಭಾಗತನ್ತಿ॥

    Vijaññā ariyasaccānaṃ, sabhāgavisabhāgatanti.

    ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Suttantabhājanīyauddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೧. ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    1. Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā

    ಜಾತಿನಿದ್ದೇಸೋ

    Jātiniddeso

    ೧೯೦. ಇದಾನಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ ದುಕ್ಖಾದೀನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಯಂ ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಜಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖಾತಿ ನಿದ್ದೇಸವಾರೋ ಆರದ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಜಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಜಾತಿಯಾ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ; ಜರಾ, ಮರಣಂ, ಸೋಕೋ , ಪರಿದೇವೋ, ದುಕ್ಖಂ, ದೋಮನಸ್ಸಂ, ಉಪಾಯಾಸೋ, ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗೋ, ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ; ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ; ಇಚ್ಛಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಇಚ್ಛಾಯ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ; ಖನ್ಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಖನ್ಧಾನಂ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    190. Idāni saṅkhepato uddiṭṭhāni dukkhādīni vibhajitvā dassetuṃ ayaṃ tattha katamaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ jātipi dukkhāti niddesavāro āraddho. Tattha jāti veditabbā, jātiyā dukkhaṭṭho veditabbo; jarā, maraṇaṃ, soko , paridevo, dukkhaṃ, domanassaṃ, upāyāso, appiyasampayogo, piyavippayogo veditabbo; appiyasampayogassa piyavippayogassa dukkhaṭṭho veditabbo; icchā veditabbā, icchāya dukkhaṭṭho veditabbo; khandhā veditabbā, khandhānaṃ dukkhaṭṭho veditabbo.

    ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ಕಥನತ್ಥಾಯ ಅಯಂ ಮಾತಿಕಾ – ಇದಞ್ಹಿ ದುಕ್ಖಂ ನಾಮ ಅನೇಕಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಂ, ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಂ, ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಂ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನದುಕ್ಖಂ, ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನದುಕ್ಖಂ, ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖನ್ತಿ।

    Tattha dukkhassa ariyasaccassa kathanatthāya ayaṃ mātikā – idañhi dukkhaṃ nāma anekaṃ nānappakāraṃ, seyyathidaṃ – dukkhadukkhaṃ, vipariṇāmadukkhaṃ, saṅkhāradukkhaṃ, paṭicchannadukkhaṃ, appaṭicchannadukkhaṃ, pariyāyadukkhaṃ, nippariyāyadukkhanti.

    ತತ್ಥ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಾ ದುಕ್ಖವೇದನಾ ಸಭಾವತೋ ಚ ನಾಮತೋ ಚ ದುಕ್ಖತ್ತಾ ‘ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಂ’ ನಾಮ। ಸುಖವೇದನಾ ವಿಪರಿಣಾಮೇನ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತೋ ‘ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಂ’ ನಾಮ। ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ ಚೇವ ಅವಸೇಸಾ ಚ ತೇಭೂಮಕಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಉದಯಬ್ಬಯಪೀಳಿತತ್ತಾ ‘ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಂ’ ನಾಮ। ತಥಾ ಪೀಳನಂ ಪನ ಮಗ್ಗಫಲಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತೇನ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಣ್ಣಸೂಲದನ್ತಸೂಲರಾಗಜಪರಿಳಾಹದೋಸಜಪರಿಳಾಹಾದಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕೋ ಆಬಾಧೋ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬತೋ ಉಪಕ್ಕಮಸ್ಸ ಚ ಅಪಾಕಟಭಾವತೋ ‘ಪಟಿಚ್ಛನ್ನದುಕ್ಖಂ’ ನಾಮ, ಅಪಾಕಟದುಕ್ಖನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ದ್ವತ್ತಿಂಸಕಮ್ಮಕಾರಣಾದಿಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಆಬಾಧೋ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾವ ಜಾನಿತಬ್ಬತೋ ಉಪಕ್ಕಮಸ್ಸ ಚ ಪಾಕಟಭಾವತೋ ‘ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನದುಕ್ಖಂ’ ನಾಮ, ಪಾಕಟದುಕ್ಖನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಠಪೇತ್ವಾ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಂ ಸೇಸಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೇ ಆಗತಂ ಜಾತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವತ್ಥುಭಾವತೋ ‘ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖಂ’ ನಾಮ। ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಂ ‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖಂ’ ನಾಮ।

    Tattha kāyikacetasikā dukkhavedanā sabhāvato ca nāmato ca dukkhattā ‘dukkhadukkhaṃ’ nāma. Sukhavedanā vipariṇāmena dukkhuppattihetuto ‘vipariṇāmadukkhaṃ’ nāma. Upekkhāvedanā ceva avasesā ca tebhūmakā saṅkhārā udayabbayapīḷitattā ‘saṅkhāradukkhaṃ’ nāma. Tathā pīḷanaṃ pana maggaphalānampi atthi. Tasmā ete dhammā dukkhasaccapariyāpannattena saṅkhāradukkhaṃ nāmāti veditabbā. Kaṇṇasūladantasūlarāgajapariḷāhadosajapariḷāhādi kāyikacetasiko ābādho pucchitvā jānitabbato upakkamassa ca apākaṭabhāvato ‘paṭicchannadukkhaṃ’ nāma, apākaṭadukkhantipi vuccati. Dvattiṃsakammakāraṇādisamuṭṭhāno ābādho apucchitvāva jānitabbato upakkamassa ca pākaṭabhāvato ‘appaṭicchannadukkhaṃ’ nāma, pākaṭadukkhantipi vuccati. Ṭhapetvā dukkhadukkhaṃ sesaṃ dukkhasaccavibhaṅge āgataṃ jātiādi sabbampi tassa tassa dukkhassa vatthubhāvato ‘pariyāyadukkhaṃ’ nāma. Dukkhadukkhaṃ ‘nippariyāyadukkhaṃ’ nāma.

    ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದದ್ವಯೇ ಠತ್ವಾ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಕಥೇತಬ್ಬಂ। ಅರಿಯಸಚ್ಚಞ್ಚ ನಾಮೇತಂ ಪಾಳಿಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋಪಿ ಆಗಚ್ಛತಿ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ। ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಙ್ಖೇಪೇನಪಿ ವಿತ್ಥಾರೇನಪಿ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ । ವಿತ್ಥಾರತೋ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಪನ ವಿತ್ಥಾರೇನೇವ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ನ ಸಙ್ಖೇಪೇನ। ತಂ ಇದಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಆಗತನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರೇನೇವ ಕಥೇತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಮಾ ಯಂ ತಂ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ? ಜಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಪದಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಜಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಜಾತಿಯಾ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಜಾತಿಆದೀನಿ ತಾವ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಜಾತಿ? ಯಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ತಮ್ಹಿ ತಮ್ಹಿ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಜಾತಿ ಸಞ್ಜಾತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಪದಭಾಜನೀಯಸ್ಸ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।

    Tattha pariyāyadukkhaṃ nippariyāyadukkhanti imasmiṃ padadvaye ṭhatvā dukkhaṃ ariyasaccaṃ kathetabbaṃ. Ariyasaccañca nāmetaṃ pāḷiyaṃ saṅkhepatopi āgacchati vitthāratopi. Saṅkhepato āgataṭṭhāne saṅkhepenapi vitthārenapi kathetuṃ vaṭṭati . Vitthārato āgataṭṭhāne pana vitthāreneva kathetuṃ vaṭṭati, na saṅkhepena. Taṃ idaṃ imasmiṃ ṭhāne vitthārena āgatanti vitthāreneva kathetabbaṃ. Tasmā yaṃ taṃ niddesavāre ‘‘tattha katamaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ? Jātipi dukkhā’’tiādīni padāni gahetvā ‘‘jāti veditabbā, jātiyā dukkhaṭṭho veditabbo’’tiādi vuttaṃ. Tattha jātiādīni tāva ‘‘tattha katamā jāti? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjātī’’ti imassa pana padabhājanīyassa vasena veditabbāni.

    ೧೯೧. ತತ್ರಾಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅನೇಕೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ। ಯಾ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಜಾತಿ, ಯಾ ಸೋಮದತ್ತಸ್ಸ ಜಾತೀತಿ ಏವಞ್ಹಿ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಕಥಿಯಮಾನೇ ನೇವ ಸತ್ತಾ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಸಬ್ಬಂ ಅಪರತ್ಥದೀಪನಂ ಸಿಜ್ಝತಿ। ಇಮೇಹಿ ಪನ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ನ ಕೋಚಿ ಸತ್ತೋ ಅಪರಿಯಾದಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪರತ್ಥದೀಪನಂ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ। ತಮ್ಹಿ ತಮ್ಹೀತಿ ಅಯಂ ಜಾತಿಗತಿವಸೇನ ಅನೇಕೇಸಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯಾನಂ ಸಾಧಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ। ಸತ್ತನಿಕಾಯೇತಿ ಸತ್ತಾನಂ ನಿಕಾಯೇ, ಸತ್ತಘಟಾಯಂ ಸತ್ತಸಮೂಹೇತಿ ಅತ್ಥೋ।

    191. Tatrāyaṃ atthavaṇṇanā – tesaṃ tesaṃ sattānanti ayaṃ saṅkhepato anekesaṃ sattānaṃ sādhāraṇaniddeso. Yā devadattassa jāti, yā somadattassa jātīti evañhi divasampi kathiyamāne neva sattā pariyādānaṃ gacchanti, na sabbaṃ aparatthadīpanaṃ sijjhati. Imehi pana dvīhi padehi na koci satto apariyādinno hoti, na kiñci aparatthadīpanaṃ na sijjhati. Tena vuttaṃ – ‘‘yā tesaṃ tesaṃ sattāna’’nti. Tamhi tamhīti ayaṃ jātigativasena anekesaṃ sattanikāyānaṃ sādhāraṇaniddeso. Sattanikāyeti sattānaṃ nikāye, sattaghaṭāyaṃ sattasamūheti attho.

    ಜಾತೀತಿ ಅಯಂ ಜಾತಿಸದ್ದೋ ಅನೇಕತ್ಥೋ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ, ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೫೭) ಏತ್ಥ ಭವೇ ಆಗತೋ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ವಿಸಾಖೇ , ನಿಗಣ್ಠಾ ನಾಮ ಸಮಣಜಾತಿಕಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೭೧) ಏತ್ಥ ನಿಕಾಯೇ। ‘‘ತಿರಿಯಾ ನಾಮ ತಿಣಜಾತಿ ನಾಭಿಯಾ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ನಭಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೧೯೬) ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ। ‘‘ಜಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ (ಧಾತು॰ ೭೧) ಏತ್ಥ ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣೇ। ‘‘ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಠಮಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಪಠಮಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಾತುಭೂತಂ, ತದುಪಾದಾಯ ಸಾವಸ್ಸ ಜಾತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೨೪) ಏತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ। ‘‘ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ, ಆನನ್ದ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೦೭) ಏತ್ಥ ಪಸೂತಿಯಂ। ‘‘ಅನುಪಕ್ಕುಟ್ಠೋ ಜಾತಿವಾದೇನಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೩೧) ಏತ್ಥ ಕುಲೇ। ‘‘ಯತೋಹಂ, ಭಗಿನಿ, ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜಾತೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫೧) ಏತ್ಥ ಅರಿಯಸೀಲೇ। ಇಧ ಪನಾಯಂ ಸವಿಕಾರೇಸು ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧೇಸು ವತ್ತತಿ। ತಸ್ಮಾ ಜಾಯಮಾನಕವಸೇನ ಜಾತೀತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಸಭಾವಪಚ್ಚತ್ತಂ। ಸಞ್ಜಾಯನವಸೇನ ಸಞ್ಜಾತೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ। ಓಕ್ಕಮನವಸೇನ ಓಕ್ಕನ್ತಿ। ಜಾಯನಟ್ಠೇನ ವಾ ಜಾತಿ, ಸಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನವಸೇನ ಯುತ್ತಾ। ಸಞ್ಜಾಯನಟ್ಠೇನ ಸಞ್ಜಾತಿ, ಸಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನವಸೇನ ಯುತ್ತಾ। ಓಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನ ಓಕ್ಕನ್ತಿ, ಸಾ ಅಣ್ಡಜಜಲಾಬುಜವಸೇನ ಯುತ್ತಾ। ತೇ ಹಿ ಅಣ್ಡಕೋಸಞ್ಚ ವತ್ಥಿಕೋಸಞ್ಚ ಓಕ್ಕಮನ್ತಿ, ಓಕ್ಕಮನ್ತಾಪಿ ಪವಿಸನ್ತಾ ವಿಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಸಾ ಸಂಸೇದಜಓಪಪಾತಿಕವಸೇನ ಯುತ್ತಾ। ತೇ ಹಿ ಪಾಕಟಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ಅಯಂ ತಾವ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ।

    Jātīti ayaṃ jātisaddo anekattho. Tathā hesa ‘‘ekampi jātiṃ, dvepi jātiyo’’ti (pārā. 12; ma. ni. 2.257) ettha bhave āgato. ‘‘Atthi visākhe , nigaṇṭhā nāma samaṇajātikā’’ti (a. ni. 3.71) ettha nikāye. ‘‘Tiriyā nāma tiṇajāti nābhiyā uggantvā nabhaṃ āhacca ṭhitā ahosī’’ti (a. ni. 5.196) ettha paññattiyaṃ. ‘‘Jāti dvīhi khandhehi saṅgahitā’’ti (dhātu. 71) ettha saṅkhatalakkhaṇe. ‘‘Yaṃ, bhikkhave, mātukucchimhi paṭhamaṃ cittaṃ uppannaṃ, paṭhamaṃ viññāṇaṃ pātubhūtaṃ, tadupādāya sāvassa jātī’’ti (mahāva. 124) ettha paṭisandhiyaṃ. ‘‘Sampatijāto, ānanda, bodhisatto’’ti (ma. ni. 3.207) ettha pasūtiyaṃ. ‘‘Anupakkuṭṭho jātivādenā’’ti (dī. ni. 1.331) ettha kule. ‘‘Yatohaṃ, bhagini, ariyāya jātiyā jāto’’ti (ma. ni. 2.351) ettha ariyasīle. Idha panāyaṃ savikāresu paṭhamābhinibbattakkhandhesu vattati. Tasmā jāyamānakavasena jātīti idamettha sabhāvapaccattaṃ. Sañjāyanavasena sañjātīti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Okkamanavasena okkanti. Jāyanaṭṭhena vā jāti, sā aparipuṇṇāyatanavasena yuttā. Sañjāyanaṭṭhena sañjāti, sā paripuṇṇāyatanavasena yuttā. Okkamanaṭṭhena okkanti, sā aṇḍajajalābujavasena yuttā. Te hi aṇḍakosañca vatthikosañca okkamanti, okkamantāpi pavisantā viya paṭisandhiṃ gaṇhanti. Abhinibbattanaṭṭhena abhinibbatti. Sā saṃsedajaopapātikavasena yuttā. Te hi pākaṭā eva hutvā nibbattanti. Ayaṃ tāva sammutikathā.

    ಇದಾನಿ ಪರಮತ್ಥಕಥಾ ಹೋತಿ। ಖನ್ಧಾ ಏವ ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಪಾತುಭವನ್ತಿ, ನ ಸತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಚ ಖನ್ಧಾನನ್ತಿ ಏಕವೋಕಾರಭವೇ ಏಕಸ್ಸ, ಚತುವೋಕಾರಭವೇ ಚತುನ್ನಂ, ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಾತುಭಾವೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ। ಆಯತನಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತತ್ರ ತತ್ರ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯತನವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಸನ್ತತಿಯಂ ಪಾತುಭಾವೋಯೇವ; ಪಾತುಭವನ್ತಾನೇವ ಹಿ ತಾನಿ ಪಟಿಲದ್ಧಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಜಾತೀತಿ ಅಯಂ ಜಾತಿ ನಾಮ ಕಥಿಯತಿ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾ, ನೀಯ್ಯಾತನರಸಾ, ಅತೀತಭವತೋ ಇಧ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಫಲವಸೇನ ದುಕ್ಖವಿಚಿತ್ತತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ವಾ।

    Idāni paramatthakathā hoti. Khandhā eva hi paramatthato pātubhavanti, na sattā. Tattha ca khandhānanti ekavokārabhave ekassa, catuvokārabhave catunnaṃ, pañcavokārabhave pañcannaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Pātubhāvoti uppatti. Āyatanānanti ettha tatra tatra uppajjamānāyatanavasena saṅgaho veditabbo. Paṭilābhoti santatiyaṃ pātubhāvoyeva; pātubhavantāneva hi tāni paṭiladdhāni nāma honti. Ayaṃ vuccati jātīti ayaṃ jāti nāma kathiyati. Sā panesā tattha tattha bhave paṭhamābhinibbattilakkhaṇā, nīyyātanarasā, atītabhavato idha ummujjanapaccupaṭṭhānā, phalavasena dukkhavicittatāpaccupaṭṭhānā vā.

    ಇದಾನಿ ‘ಜಾತಿಯಾ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’ತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ಜಾತಿ ಸಯಂ ನ ದುಕ್ಖಾ, ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪನ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದುಕ್ಖಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಕತರದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪನಾಯಂ ವತ್ಥೂತಿ? ಯಂ ತಂ ಬಾಲಪಣ್ಡಿತಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೪೬ ಆದಯೋ) ಭಗವತಾಪಿ ಉಪಮಾವಸೇನ ಪಕಾಸಿತಂ ಆಪಾಯಿಕಂದುಕ್ಖಂ, ಯಞ್ಚ ಸುಗತಿಯಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಮೂಲಕಾದಿಭೇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಏಸಾ ವತ್ಥು। ತತ್ರಿದಂ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಮೂಲಕಾದಿಭೇದಂ ದುಕ್ಖಂ – ಅಯಞ್ಹಿ ಸತ್ತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನೋ ನ ಉಪ್ಪಲಪದುಮಪುಣ್ಡರೀಕಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ। ಅಥ ಖೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಮಾಸಯಸ್ಸ ಉಪರಿ ಪಕ್ಕಾಸಯಸ್ಸ ಉದರಪಟಲಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಡಕಾನಂ ವೇಮಜ್ಝೇ ಪರಮಸಮ್ಬಾಧೇ ತಿಬ್ಬನ್ಧಕಾರೇ ನಾನಾಕುಣಪಗನ್ಧಪರಿಭಾವಿತೇ ಅಸುಚಿಪರಮದುಗ್ಗನ್ಧಪವನವಿಚರಿತೇ ಅಧಿಮತ್ತಜೇಗುಚ್ಛೇ ಕುಚ್ಛಿಪ್ಪದೇಸೇ ಪೂತಿಮಚ್ಛಪೂತಿಕುಮ್ಮಾಸಚನ್ದನಿಕಾದೀಸು ಕಿಮಿ ವಿಯ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ। ಸೋ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ದಸ ಮಾಸೇ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸಮ್ಭವೇನ ಉಸ್ಮನಾ ಪುಟಪಾಕಂ ವಿಯ ಪಚ್ಚಮಾನೋ ಪಿಟ್ಠಪಿಣ್ಡಿ ವಿಯ ಸೇದಿಯಮಾನೋ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಾದಿರಹಿತೋ ಅಧಿಮತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತೀತಿ। ಇದಂ ತಾವ ‘ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಮೂಲಕಂ’ ದುಕ್ಖಂ।

    Idāni ‘jātiyā dukkhaṭṭho veditabbo’ti ayañhi jāti sayaṃ na dukkhā, dukkhuppattiyā pana vatthubhāvena dukkhāti vuttā. Kataradukkhassa panāyaṃ vatthūti? Yaṃ taṃ bālapaṇḍitasuttādīsu (ma. ni. 3.246 ādayo) bhagavatāpi upamāvasena pakāsitaṃ āpāyikaṃdukkhaṃ, yañca sugatiyaṃ manussaloke gabbhokkantimūlakādibhedaṃ dukkhaṃ uppajjati, tassa sabbassāpi esā vatthu. Tatridaṃ gabbhokkantimūlakādibhedaṃ dukkhaṃ – ayañhi satto mātukucchimhi nibbattamāno na uppalapadumapuṇḍarīkādīsu nibbattati. Atha kho heṭṭhā āmāsayassa upari pakkāsayassa udarapaṭalapiṭṭhikaṇḍakānaṃ vemajjhe paramasambādhe tibbandhakāre nānākuṇapagandhaparibhāvite asuciparamaduggandhapavanavicarite adhimattajegucche kucchippadese pūtimacchapūtikummāsacandanikādīsu kimi viya nibbattati. So tattha nibbatto dasa māse mātukucchisambhavena usmanā puṭapākaṃ viya paccamāno piṭṭhapiṇḍi viya sediyamāno samiñjanapasāraṇādirahito adhimattaṃ dukkhaṃ paccanubhotīti. Idaṃ tāva ‘gabbhokkantimūlakaṃ’ dukkhaṃ.

    ಯಂ ಪನ ಸೋ ಮಾತು ಸಹಸಾ ಉಪಕ್ಖಲನಗಮನನಿಸೀದನಉಟ್ಠಾನಪರಿವತ್ತನಾದೀಸು ಸುರಾಧುತ್ತಹತ್ಥಗತೋ ಏಳಕೋ ವಿಯ ಅಹಿಗುಣ್ಠಿಕಹತ್ಥಗತೋ ಸಪ್ಪಪೋತಕೋ ವಿಯ ಚ ಆಕಡ್ಢನಪರಿಕಡ್ಢನಓಧುನನನಿದ್ಧುನನಾದಿನಾ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಅಧಿಮತ್ತಂ ದುಕ್ಖಮನುಭವತಿ, ಯಞ್ಚ ಮಾತು ಸೀತುದಕಪಾನಕಾಲೇ ಸೀತನರಕೂಪಪನ್ನೋ ವಿಯ, ಉಣ್ಹಯಾಗುಭತ್ತಾದಿಅಜ್ಝೋಹರಣಕಾಲೇ ಅಙ್ಗಾರವುಟ್ಠಿಸಮ್ಪರಿಕಿಣ್ಣೋ ವಿಯ, ಲೋಣಮ್ಬಿಲಾದಿಅಜ್ಝೋಹರಣಕಾಲೇ ಖಾರಾಪಟಿಚ್ಛಕಾದಿಕಮ್ಮಕಾರಣಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಯ ತಿಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಮನುಭೋತಿ – ಇದಂ ‘ಗಬ್ಭಪರಿಹರಣಮೂಲಕಂ’ ದುಕ್ಖಂ।

    Yaṃ pana so mātu sahasā upakkhalanagamananisīdanauṭṭhānaparivattanādīsu surādhuttahatthagato eḷako viya ahiguṇṭhikahatthagato sappapotako viya ca ākaḍḍhanaparikaḍḍhanaodhunananiddhunanādinā upakkamena adhimattaṃ dukkhamanubhavati, yañca mātu sītudakapānakāle sītanarakūpapanno viya, uṇhayāgubhattādiajjhoharaṇakāle aṅgāravuṭṭhisamparikiṇṇo viya, loṇambilādiajjhoharaṇakāle khārāpaṭicchakādikammakāraṇappatto viya tibbaṃ dukkhamanubhoti – idaṃ ‘gabbhapariharaṇamūlakaṃ’ dukkhaṃ.

    ಯಂ ಪನಸ್ಸ ಮೂಳ್ಹಗಬ್ಭಾಯ ಮಾತುಯಾ ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚಸುಹಜ್ಜಾದೀಹಿಪಿ ಅದಸ್ಸನಾರಹೇ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಛೇದನಫಾಲನಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ಇದಂ ‘ಗಬ್ಭವಿಪತ್ತಿಮೂಲಕಂ’ ದುಕ್ಖಂ। ಯಂ ವಿಜಾಯಮಾನಾಯ ಮಾತುಯಾ ಕಮ್ಮಜೇಹಿ ವಾತೇಹಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ನರಕಪಪಾತಂ ವಿಯ ಅತಿಭಯಾನಕಂ ಯೋನಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಾತಿಯಮಾನಸ್ಸ ಪರಮಸಮ್ಬಾಧೇನ ಯೋನಿಮುಖೇನ ತಾಳಚ್ಛಿಗ್ಗಳೇನ ವಿಯ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿಯಮಾನಸ್ಸ ಮಹಾನಾಗಸ್ಸ ನರಕಸತ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಚ ಸಙ್ಘಾಟಪಬ್ಬತೇಹಿ ವಿಚುಣ್ಣಿಯಮಾನಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ಇದಂ ‘ವಿಜಾಯನಮೂಲಕಂ’ ದುಕ್ಖಂ। ಯಂ ಪನ ಜಾತಸ್ಸ ತರುಣವಣಸದಿಸಸ್ಸ ಸುಕುಮಾರಸರೀರಸ್ಸ ಹತ್ಥಗ್ಗಹಣನ್ಹಾಪನಧೋವನಚೋಳಪರಿಮಜ್ಜನಾದಿಕಾಲೇ ಸೂಚಿಮುಖಖುರಧಾರವಿಜ್ಝನಫಾಲನಸದಿಸಂ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ಇದಂ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ‘ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮನಮೂಲಕಂ’ ದುಕ್ಖಂ। ಯಂ ತತೋ ಪರಂ ಪವತ್ತಿಯಂ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ವಧನ್ತಸ್ಸ, ಅಚೇಲಕವತಾದಿವಸೇನ ಆತಾಪನಪರಿತಾಪನಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ, ಕೋಧವಸೇನ ಅಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ, ಉಬ್ಬನ್ಧನ್ತಸ್ಸ ಚ ದುಕ್ಖಂ ಹೋತಿ – ಇದಂ ‘ಅತ್ತೂಪಕ್ಕಮಮೂಲಕಂ’ ದುಕ್ಖಂ।

    Yaṃ panassa mūḷhagabbhāya mātuyā mittāmaccasuhajjādīhipi adassanārahe dukkhuppattiṭṭhāne chedanaphālanādīhi dukkhaṃ uppajjati – idaṃ ‘gabbhavipattimūlakaṃ’ dukkhaṃ. Yaṃ vijāyamānāya mātuyā kammajehi vātehi parivattetvā narakapapātaṃ viya atibhayānakaṃ yonimaggaṃ paṭipātiyamānassa paramasambādhena yonimukhena tāḷacchiggaḷena viya nikkaḍḍhiyamānassa mahānāgassa narakasattassa viya ca saṅghāṭapabbatehi vicuṇṇiyamānassa dukkhaṃ uppajjati – idaṃ ‘vijāyanamūlakaṃ’ dukkhaṃ. Yaṃ pana jātassa taruṇavaṇasadisassa sukumārasarīrassa hatthaggahaṇanhāpanadhovanacoḷaparimajjanādikāle sūcimukhakhuradhāravijjhanaphālanasadisaṃ dukkhaṃ uppajjati – idaṃ mātukucchito ‘bahi nikkhamanamūlakaṃ’ dukkhaṃ. Yaṃ tato paraṃ pavattiyaṃ attanāva attānaṃ vadhantassa, acelakavatādivasena ātāpanaparitāpanānuyogamanuyuttassa, kodhavasena abhuñjantassa, ubbandhantassa ca dukkhaṃ hoti – idaṃ ‘attūpakkamamūlakaṃ’ dukkhaṃ.

    ಯಂ ಪನ ಪರತೋ ವಧಬನ್ಧನಾದೀನಿ ಅನುಭವನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ – ಇದಂ ‘ಪರೂಪಕ್ಕಮಮೂಲಕಂ’ ದುಕ್ಖನ್ತಿ। ಇತಿ ಇಮಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಯಂ ಜಾತಿ ವತ್ಥುಮೇವ ಹೋತೀತಿ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    Yaṃ pana parato vadhabandhanādīni anubhavantassa dukkhaṃ uppajjati – idaṃ ‘parūpakkamamūlakaṃ’ dukkhanti. Iti imassa sabbassāpi dukkhassa ayaṃ jāti vatthumeva hotīti. Tenetaṃ vuccati –

    ಜಾಯೇಥ ನೋ ಚೇ ನರಕೇಸು ಸತ್ತೋ,

    Jāyetha no ce narakesu satto,

    ತತ್ಥಗ್ಗಿದಾಹಾದಿಕಮಪ್ಪಸಯ್ಹಂ।

    Tatthaggidāhādikamappasayhaṃ;

    ಲಭೇಥ ದುಕ್ಖಂ ನು ಕುಹಿಂ ಪತಿಟ್ಠಂ,

    Labhetha dukkhaṃ nu kuhiṃ patiṭṭhaṃ,

    ಇಚ್ಚಾಹ ದುಕ್ಖಾತಿ ಮುನೀಧ ಜಾತಿ॥

    Iccāha dukkhāti munīdha jāti.

    ದುಕ್ಖಂ ತಿರಚ್ಛೇಸು ಕಸಾಪತೋದ-

    Dukkhaṃ tiracchesu kasāpatoda-

    ದಣ್ಡಾಭಿಘಾತಾದಿಭವಂ ಅನೇಕಂ।

    Daṇḍābhighātādibhavaṃ anekaṃ;

    ಯಂ ತಂ ಕಥಂ ತತ್ಥ ಭವೇಯ್ಯ ಜಾತಿಂ,

    Yaṃ taṃ kathaṃ tattha bhaveyya jātiṃ,

    ವಿನಾ ತಹಿಂ ಜಾತಿ ತತೋಪಿ ದುಕ್ಖಾ॥

    Vinā tahiṃ jāti tatopi dukkhā.

    ಪೇತೇಸು ದುಕ್ಖಂ ಪನ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾ-

    Petesu dukkhaṃ pana khuppipāsā-

    ವಾತಾತಪಾದಿಪ್ಪಭವಂ ವಿಚಿತ್ತಂ।

    Vātātapādippabhavaṃ vicittaṃ;

    ಯಸ್ಮಾ ಅಜಾತಸ್ಸ ನ ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿ,

    Yasmā ajātassa na tattha atthi,

    ತಸ್ಮಾಪಿ ದುಕ್ಖಂ ಮುನಿ ಜಾತಿಮಾಹ॥

    Tasmāpi dukkhaṃ muni jātimāha.

    ತಿಬ್ಬನ್ಧಕಾರೇ ಚ ಅಸಯ್ಹಸೀತೇ,

    Tibbandhakāre ca asayhasīte,

    ಲೋಕನ್ತರೇ ಯಂ ಅಸುರೇಸು ದುಕ್ಖಂ।

    Lokantare yaṃ asuresu dukkhaṃ;

    ನ ತಂ ಭವೇ ತತ್ಥ ನ ಚಸ್ಸ ಜಾತಿ,

    Na taṃ bhave tattha na cassa jāti,

    ಯತೋ ಅಯಂ ಜಾತಿ ತತೋಪಿ ದುಕ್ಖಾ॥

    Yato ayaṃ jāti tatopi dukkhā.

    ಯಞ್ಚಾಪಿ ಗೂಥನರಕೇ ವಿಯ ಮಾತುಗಬ್ಭೇ,

    Yañcāpi gūthanarake viya mātugabbhe,

    ಸತ್ತೋ ವಸಂ ಚಿರಮತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮನಞ್ಚ।

    Satto vasaṃ ciramato bahi nikkhamanañca;

    ಪಪ್ಪೋತಿ ದುಕ್ಖಮತಿಘೋರಮಿದಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ,

    Pappoti dukkhamatighoramidampi natthi,

    ಜಾತಿಂ ವಿನಾ ಇತಿಪಿ ಜಾತಿರಯಞ್ಹಿ ದುಕ್ಖಾ॥

    Jātiṃ vinā itipi jātirayañhi dukkhā.

    ಕಿಂ ಭಾಸಿತೇನ ಬಹುನಾ ನನು ಯಂ ಕುಹಿಞ್ಚಿ,

    Kiṃ bhāsitena bahunā nanu yaṃ kuhiñci,

    ಅತ್ಥೀಧ ಕಿಞ್ಚಿದಪಿ ದುಕ್ಖಮಿದಂ ಕದಾಚಿ।

    Atthīdha kiñcidapi dukkhamidaṃ kadāci;

    ನೇವತ್ಥಿ ಜಾತಿವಿರಹೇ ಯದತೋ ಮಹೇಸೀ,

    Nevatthi jātivirahe yadato mahesī,

    ದುಕ್ಖಾತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಇಮಮಾಹ ಜಾತಿನ್ತಿ॥

    Dukkhāti sabbapaṭhamaṃ imamāha jātinti.

    ಜರಾನಿದ್ದೇಸೋ

    Jarāniddeso

    ೧೯೨. ಜರಾನಿದ್ದೇಸೇ ಜರಾತಿ ಸಭಾವಪಚ್ಚತ್ತಂ। ಜೀರಣತಾತಿ ಆಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ। ಖಣ್ಡಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಯೋ ತಯೋ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸಾ। ಪಚ್ಛಿಮಾ ದ್ವೇ ಪಕತಿನಿದ್ದೇಸಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ಜರಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಸಭಾವತೋ ದೀಪಿತಾ, ತೇನಸ್ಸಾ ಇದಂ ಸಭಾವಪಚ್ಚತ್ತಂ। ಜೀರಣತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರತೋ , ತೇನಸ್ಸಾಯಂ ಆಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ। ಖಣ್ಡಿಚ್ಚನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇ ದನ್ತನಖಾನಂ ಖಣ್ಡಿತಭಾವಕರಣಕಿಚ್ಚತೋ। ಪಾಲಿಚ್ಚನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಕೇಸಲೋಮಾನಂ ಪಲಿತಭಾವಕರಣಕಿಚ್ಚತೋ। ವಲಿತ್ತಚತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಮಂಸಂ ಮಿಲಾಪೇತ್ವಾ ತಚೇ ವಲಿತ್ತಭಾವಕರಣಕಿಚ್ಚತೋ ದೀಪಿತಾ। ತೇನಸ್ಸಾ ಇಮೇ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚನ್ತಿ ಆದಯೋ ತಯೋ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸಾ। ತೇಹಿ ಇಮೇಸಂ ವಿಕಾರಾನಂ ದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಾಕಟೀಭೂತಾತಿ ಪಾಕಟಜರಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಯಥೇವ ಹಿ ಉದಕಸ್ಸ ವಾ ವಾತಸ್ಸ ವಾ ಅಗ್ಗಿನೋ ವಾ ತಿಣರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಂಸಗ್ಗಪಲಿಭಗ್ಗತಾಯ ವಾ ಝಾಮತಾಯ ವಾ ಗತಮಗ್ಗೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಸೋ ಗತಮಗ್ಗೋ ತಾನೇವ ಉದಕಾದೀನಿ, ಏವಮೇವ ಜರಾಯ ದನ್ತಾದೀಸು ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗತಮಗ್ಗೋ ಪಾಕಟೋ, ಚಕ್ಖುಂ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾಪಿ ಗಯ್ಹತಿ। ನ ಚ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದೀನೇವ ಜರಾ; ನ ಹಿ ಜರಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಹೋತಿ।

    192. Jarāniddese jarāti sabhāvapaccattaṃ. Jīraṇatāti ākāraniddeso. Khaṇḍiccantiādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā. Pacchimā dve pakatiniddesā. Ayañhi jarāti iminā padena sabhāvato dīpitā, tenassā idaṃ sabhāvapaccattaṃ. Jīraṇatāti iminā ākārato , tenassāyaṃ ākāraniddeso. Khaṇḍiccanti iminā kālātikkame dantanakhānaṃ khaṇḍitabhāvakaraṇakiccato. Pāliccanti iminā kesalomānaṃ palitabhāvakaraṇakiccato. Valittacatāti iminā maṃsaṃ milāpetvā tace valittabhāvakaraṇakiccato dīpitā. Tenassā ime khaṇḍiccanti ādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā. Tehi imesaṃ vikārānaṃ dassanavasena pākaṭībhūtāti pākaṭajarā dassitā. Yatheva hi udakassa vā vātassa vā aggino vā tiṇarukkhādīnaṃ saṃsaggapalibhaggatāya vā jhāmatāya vā gatamaggo pākaṭo hoti, na ca so gatamaggo tāneva udakādīni, evameva jarāya dantādīsu khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, cakkhuṃ ummīletvāpi gayhati. Na ca khaṇḍiccādīneva jarā; na hi jarā cakkhuviññeyyā hoti.

    ಆಯುನೋ ಸಂಹಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಿಪಾಕೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಪನ ಪದೇಹಿ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇಯೇವ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಾಯ ಆಯುಕ್ಖಯಚಕ್ಖಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಕತಿಯಾ ದೀಪಿತಾ। ತೇನಸ್ಸಿಮೇ ಪಚ್ಛಿಮಾ ದ್ವೇ ಪಕತಿನಿದ್ದೇಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಜರಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಆಯು ಹಾಯತಿ ತಸ್ಮಾ ಜರಾ ‘‘ಆಯುನೋ ಸಂಹಾನೀ’’ತಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ವುತ್ತಾ। ಯಸ್ಮಾ ದಹರಕಾಲೇ ಸುಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಸುಖುಮಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯಂ ಸುಖೇನೇವ ಗಣ್ಹನಸಮತ್ಥಾನಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜರಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಪಕ್ಕಾನಿ ಆಲುಳಿತಾನಿ ಅವಿಸದಾನಿ ಓಳಾರಿಕಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯಂ ಗಹೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಿಪಾಕೋ’’ತಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನೇವ ವುತ್ತಾ।

    Āyunosaṃhāni indriyānaṃ paripākoti imehi pana padehi kālātikkameyeva abhibyattāya āyukkhayacakkhādiindriyaparipākasaṅkhātāya pakatiyā dīpitā. Tenassime pacchimā dve pakatiniddesāti veditabbā. Tattha yasmā jaraṃ pattassa āyu hāyati tasmā jarā ‘‘āyuno saṃhānī’’ti phalūpacārena vuttā. Yasmā daharakāle suppasannāni sukhumampi attano visayaṃ sukheneva gaṇhanasamatthāni cakkhādīni indriyāni jaraṃ pattassa paripakkāni āluḷitāni avisadāni oḷārikampi attano visayaṃ gahetuṃ asamatthāni honti, tasmā ‘‘indriyānaṃ paripāko’’ti phalūpacāreneva vuttā.

    ಸಾ ಪನೇಸಾ ಏವಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಜರಾ ಪಾಕಟಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾತಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ದನ್ತಾದೀಸು ಖಣ್ಡಾದಿಭಾವದಸ್ಸನತೋ ರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಜರಾ ‘ಪಾಕಟಜರಾ’ ನಾಮ। ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಪನ ಜರಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ವಿಕಾರಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋ ‘ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಜರಾ’ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಯ್ವಾಯಂ ಖಣ್ಡಾದಿಭಾವೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ತಾದಿಸಾನಂ ದನ್ತಾದೀನಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ವಣ್ಣೋಯೇವ। ತಂ ಚಕ್ಖುನಾ ದಿಸ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರೇನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ದನ್ತಾ ಜರಾಯ ಪಹಟಾ’’ತಿ ಜರಂ ಜಾನಾತಿ, ಉದಕಟ್ಠಾನೇ ಬದ್ಧಾನಿ ಗೋಸಿಙ್ಗಾದೀನಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಉದಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ಜಾನನಂ ವಿಯ। ಪುನ ಅವೀಚಿ ಸವೀಚೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅಯಂ ಜರಾ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಮಣಿಕನಕರಜತಪವಾಳಚನ್ದಸೂರಿಯಾದೀನಂ ಮನ್ದದಸಕಾದೀಸು ಪಾಣೀನಂ ವಿಯ ಚ ಪುಪ್ಫಫಲಪಲ್ಲವಾದೀಸು ಅಪಾಣೀನಂ ವಿಯ ಚ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಾದೀನಂ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಜರಾ ‘ಅವೀಚಿಜರಾ’ ನಾಮ, ನಿರನ್ತರಜರಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಪನ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಾದೀನಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಜರಾ ‘ಸವೀಚಿಜರಾ’ ನಾಮ।

    Sā panesā evaṃ niddiṭṭhā sabbāpi jarā pākaṭā paṭicchannāti duvidhā hoti. Tattha dantādīsu khaṇḍādibhāvadassanato rūpadhammesu jarā ‘pākaṭajarā’ nāma. Arūpadhammesu pana jarā tādisassa vikārassa adassanato ‘paṭicchannajarā’ nāma. Tattha yvāyaṃ khaṇḍādibhāvo dissati, so tādisānaṃ dantādīnaṃ suviññeyyattā vaṇṇoyeva. Taṃ cakkhunā disvā manodvārena cintetvā ‘‘ime dantā jarāya pahaṭā’’ti jaraṃ jānāti, udakaṭṭhāne baddhāni gosiṅgādīni oloketvā heṭṭhā udakassa atthibhāvaṃ jānanaṃ viya. Puna avīci savīcīti evampi ayaṃ jarā duvidhā hoti. Tattha maṇikanakarajatapavāḷacandasūriyādīnaṃ mandadasakādīsu pāṇīnaṃ viya ca pupphaphalapallavādīsu apāṇīnaṃ viya ca antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ dubbiññeyyattā jarā ‘avīcijarā’ nāma, nirantarajarāti attho. Tato aññesu pana yathāvuttesu antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ suviññeyyattā jarā ‘savīcijarā’ nāma.

    ತತ್ಥ ಸವೀಚಿಜರಾ ಉಪಾದಿನ್ನಾನುಪಾದಿನ್ನಕವಸೇನ ಏವಂ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ – ದಹರಕುಮಾರಕಾನಞ್ಹಿ ಪಠಮಮೇವ ಖೀರದನ್ತಾ ನಾಮ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ, ನ ತೇ ಥಿರಾ। ತೇಸು ಪನ ಪತಿತೇಸು ಪುನ ದನ್ತಾ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ। ತೇ ಪಠಮಮೇವ ಸೇತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಜರಾವಾತೇನ ಪನ ಪಹಟಕಾಲೇ ಕಾಳಕಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕೇಸಾ ಪನ ಪಠಮಮೇವ ತಮ್ಬಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಕಾಳಕಾಪಿ ಸೇತಾಪಿ। ಛವಿ ಪನ ಸಲೋಹಿತಿಕಾ ಹೋತಿ। ವಡ್ಢನ್ತಾನಂ ವಡ್ಢನ್ತಾನಂ ಓದಾತಾನಂ ಓದಾತಭಾವೋ, ಕಾಳಕಾನಂ ಕಾಳಕಭಾವೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಜರಾವಾತೇನ ಪನ ಪಹಟಕಾಲೇ ವಳಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಸ್ಸಂ ವಪಿತಕಾಲೇ ಸೇತಂ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಛಾ ನೀಲಂ, ಜರಾವಾತೇನ ಪನ ಪಹಟಕಾಲೇ ಪಣ್ಡುಕಂ ಹೋತಿ। ಅಮ್ಬಙ್ಕುರೇನಾಪಿ ದೀಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಏವ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಜರಾತಿ ಅಯಂ ಜರಾ ನಾಮ ಕಥಿಯತಿ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಖನ್ಧಪರಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಾ, ಮರಣೂಪನಯನರಸಾ, ಯೋಬ್ಬನವಿನಾಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ।

    Tattha savīcijarā upādinnānupādinnakavasena evaṃ dīpetabbā – daharakumārakānañhi paṭhamameva khīradantā nāma uṭṭhahanti, na te thirā. Tesu pana patitesu puna dantā uṭṭhahanti. Te paṭhamameva setā honti, jarāvātena pana pahaṭakāle kāḷakā honti. Kesā pana paṭhamameva tambāpi honti kāḷakāpi setāpi. Chavi pana salohitikā hoti. Vaḍḍhantānaṃ vaḍḍhantānaṃ odātānaṃ odātabhāvo, kāḷakānaṃ kāḷakabhāvo paññāyati, jarāvātena pana pahaṭakāle vaḷiṃ gaṇhāti. Sabbampi sassaṃ vapitakāle setaṃ hoti, pacchā nīlaṃ, jarāvātena pana pahaṭakāle paṇḍukaṃ hoti. Ambaṅkurenāpi dīpetuṃ vaṭṭati eva. Ayaṃ vuccati jarāti ayaṃ jarā nāma kathiyati. Sā panesā khandhaparipākalakkhaṇā, maraṇūpanayanarasā, yobbanavināsapaccupaṭṭhānā.

    ‘ಜರಾಯ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಯಮ್ಪಿ ಸಯಂ ನ ದುಕ್ಖಾ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪನ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದುಕ್ಖಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಕತರಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ? ಕಾಯದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚೇವ ದೋಮನಸ್ಸದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ। ಜಿಣ್ಣಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ಜರಸಕಟಂ ವಿಯ ದುಬ್ಬಲೋ ಹೋತಿ, ಠಾತುಂ ವಾ ಗನ್ತುಂ ವಾ ನಿಸೀದಿತುಂ ವಾ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸ ಬಲವಂ ಕಾಯದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ; ಪುತ್ತದಾರೇ ಯಥಾಪುರೇ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೇ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದುಕ್ಖಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಪಿಚ –

    ‘Jarāya dukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana ayampi sayaṃ na dukkhā, dukkhassa pana vatthubhāvena dukkhāti vuttā. Katarassa dukkhassa? Kāyadukkhassa ceva domanassadukkhassa ca. Jiṇṇassa hi attabhāvo jarasakaṭaṃ viya dubbalo hoti, ṭhātuṃ vā gantuṃ vā nisīdituṃ vā vāyamantassa balavaṃ kāyadukkhaṃ uppajjati; puttadāre yathāpure asallakkhente domanassaṃ uppajjati. Iti imesaṃ dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhāti veditabbā. Apica –

    ಅಙ್ಗಾನಂ ಸಿಥಿಲಭಾವಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ವಿಕಾರತೋ।

    Aṅgānaṃ sithilabhāvā, indriyānaṃ vikārato;

    ಯೋಬ್ಬನಸ್ಸ ವಿನಾಸೇನ, ಬಲಸ್ಸ ಉಪಘಾತತೋ॥

    Yobbanassa vināsena, balassa upaghātato.

    ವಿಪ್ಪವಾಸಾ ಸತಾದೀನಂ, ಪುತ್ತದಾರೇಹಿ ಅತ್ತನೋ।

    Vippavāsā satādīnaṃ, puttadārehi attano;

    ಅಪಸಾದನೀಯತೋ ಚೇವ, ಭೀಯ್ಯೋ ಬಾಲತ್ತಪತ್ತಿಯಾ॥

    Apasādanīyato ceva, bhīyyo bālattapattiyā.

    ಪಪ್ಪೋತಿ ದುಕ್ಖಂ ಯಂ ಮಚ್ಚೋ, ಕಾಯಿಕಂ ಮಾನಸಂ ತಥಾ।

    Pappoti dukkhaṃ yaṃ macco, kāyikaṃ mānasaṃ tathā;

    ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಜರಾಹೇತು, ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಾ ಜರಾ ದುಖಾತಿ॥

    Sabbametaṃ jarāhetu, yasmā tasmā jarā dukhāti.

    ಮರಣನಿದ್ದೇಸೋ

    Maraṇaniddeso

    ೧೯೩. ಮರಣನಿದ್ದೇಸೇ ಚವನಕವಸೇನ ಚುತಿ; ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾಯ ಚುತಿಯಾ ಸಾಮಞ್ಞವಚನಮೇತಂ। ಚವನತಾತಿ ಭಾವವಚನೇನ ಲಕ್ಖಣನಿದಸ್ಸನಂ। ಭೇದೋತಿ ಚುತಿಖನ್ಧಾನಂ ಭಙ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಪರಿದೀಪನಂ । ಅನ್ತರಧಾನನ್ತಿ ಘಟಸ್ಸ ವಿಯ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ಭಿನ್ನಾನಂ ಚುತಿಖನ್ಧಾನಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಠಾನಾಭಾವಪರಿದೀಪನಂ। ಮಚ್ಚು ಮರಣನ್ತಿ ಮಚ್ಚುಸಙ್ಖಾತಂ ಮರಣಂ। ಕಾಲೋ ನಾಮ ಅನ್ತಕೋ, ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾ ಕಾಲಕಿರಿಯಾ। ಏತ್ತಾವತಾ ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಮರಣಂ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ।

    193. Maraṇaniddese cavanakavasena cuti; ekacatupañcakkhandhāya cutiyā sāmaññavacanametaṃ. Cavanatāti bhāvavacanena lakkhaṇanidassanaṃ. Bhedoti cutikhandhānaṃ bhaṅguppattiparidīpanaṃ . Antaradhānanti ghaṭassa viya bhinnassa bhinnānaṃ cutikhandhānaṃ yena kenaci pariyāyena ṭhānābhāvaparidīpanaṃ. Maccu maraṇanti maccusaṅkhātaṃ maraṇaṃ. Kālo nāma antako, tassa kiriyā kālakiriyā. Ettāvatā sammutiyā maraṇaṃ dīpitaṃ hoti.

    ಇದಾನಿ ಪರಮತ್ಥೇನ ದೀಪೇತುಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋತಿಆದಿಮಾಹ। ಪರಮತ್ಥೇನ ಹಿ ಖನ್ಧಾಯೇವ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಸತ್ತೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಮರತಿ। ಖನ್ಧೇಸು ಪನ ಭಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಸತ್ತೋ ಮರತಿ ಭಿನ್ನೇಸು ಮತೋತಿ ವೋಹಾರೋ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರವಸೇನ ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋ, ಏಕವೋಕಾರವಸೇನ ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ; ಚತುವೋಕಾರವಸೇನ ವಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋ, ಸೇಸದ್ವಯವಸೇನ ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಸ್ಮಾ? ಭವದ್ವಯೇಪಿ ರೂಪಕಾಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಕಳೇವರಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದೀಸು ಖನ್ಧಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತೇವ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋ। ಮನುಸ್ಸಾದೀಸು ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪಕರಣತೋ ಮರಣಂ ‘‘ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Idāni paramatthena dīpetuṃ khandhānaṃ bhedotiādimāha. Paramatthena hi khandhāyeva bhijjanti, na satto nāma koci marati. Khandhesu pana bhijjamānesu satto marati bhinnesu matoti vohāro hoti. Ettha ca catupañcavokāravasena khandhānaṃ bhedo, ekavokāravasena kaḷevarassa nikkhepo; catuvokāravasena vā khandhānaṃ bhedo, sesadvayavasena kaḷevarassa nikkhepo veditabbo. Kasmā? Bhavadvayepi rūpakāyasaṅkhātassa kaḷevarassa sambhavato. Yasmā vā cātumahārājikādīsu khandhā bhijjanteva, na kiñci nikkhipati, tasmā tesaṃ vasena khandhānaṃ bhedo. Manussādīsu kaḷevarassa nikkhepo. Ettha ca kaḷevarassa nikkhepakaraṇato maraṇaṃ ‘‘kaḷevarassa nikkhepo’’ti vuttaṃ.

    ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದೋತಿ ಇಮಿನಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಸ್ಸೇವ ಮರಣಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಸ್ಸ ಮರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘ಸಸ್ಸಂ ಮತಂ, ರುಕ್ಖೋ ಮತೋ’ತಿ ಇದಂ ಪನ ವೋಹಾರಮತ್ತಮೇವ। ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏವರೂಪಾನಿ ವಚನಾನಿ ಸಸ್ಸಾದೀನಂ ಖಯವಯಭಾವಮೇವ ದೀಪೇನ್ತಿ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮರಣನ್ತಿ ಇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಮರಣಂ ನಾಮ ಕಥಿಯತಿ।

    Jīvitindriyassa upacchedoti iminā indriyabaddhasseva maraṇaṃ nāma hoti, anindriyabaddhassa maraṇaṃ nāma natthīti dasseti. ‘Sassaṃ mataṃ, rukkho mato’ti idaṃ pana vohāramattameva. Atthato pana evarūpāni vacanāni sassādīnaṃ khayavayabhāvameva dīpenti. Idaṃ vuccati maraṇanti idaṃ sabbampi maraṇaṃ nāma kathiyati.

    ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಖಣಿಕಮರಣಂ, ಸಮ್ಮುತಿಮರಣಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದಮರಣನ್ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ‘ಖಣಿಕಮರಣಂ’ ನಾಮ ಪವತ್ತೇ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಭೇದೋ। ‘ತಿಸ್ಸೋ ಮತೋ, ಫುಸ್ಸೋ ಮತೋ’ತಿ ಇದಂ ‘ಸಮ್ಮುತಿಮರಣಂ’ ನಾಮ। ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ ಕಾಲಕಿರಿಯಾ ‘ಸಮುಚ್ಛೇದಮರಣಂ’ ನಾಮ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಸಮ್ಮುತಿಮರಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಜಾತಿಕ್ಖಯಮರಣಂ, ಉಪಕ್ಕಮಮರಣಂ, ಸರಸಮರಣಂ, ಆಯುಕ್ಖಯಮರಣಂ, ಪುಞ್ಞಕ್ಖಯಮರಣನ್ತಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ। ತಯಿದಂ ಚುತಿಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಯೋಗರಸಂ, ವಿಪ್ಪವಾಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ।

    Apicettha khaṇikamaraṇaṃ, sammutimaraṇaṃ, samucchedamaraṇanti ayampi bhedo veditabbo. Tattha ‘khaṇikamaraṇaṃ’ nāma pavatte rūpārūpadhammānaṃ bhedo. ‘Tisso mato, phusso mato’ti idaṃ ‘sammutimaraṇaṃ’ nāma. Khīṇāsavassa appaṭisandhikā kālakiriyā ‘samucchedamaraṇaṃ’ nāma. Imasmiṃ panatthe sammutimaraṇaṃ adhippetaṃ. Jātikkhayamaraṇaṃ, upakkamamaraṇaṃ, sarasamaraṇaṃ, āyukkhayamaraṇaṃ, puññakkhayamaraṇantipi tasseva nāmaṃ. Tayidaṃ cutilakkhaṇaṃ, viyogarasaṃ, vippavāsapaccupaṭṭhānaṃ.

    ‘ಮರಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಇದಮ್ಪಿ ಸಯಂ ನ ದುಕ್ಖಂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪನ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮರಣನ್ತಿಕಾಪಿ ಹಿ ಸಾರೀರಿಕಾ ವೇದನಾ, ಪಟಿವಾತೇ ಗಹಿತಾ ಆದಿತ್ತತಿಣುಕ್ಕಾ ವಿಯ, ಸರೀರಂ ನಿದಹನ್ತಿ। ನರಕನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಬಲವದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಪಿ ಚ –

    ‘Maraṇassa dukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana idampi sayaṃ na dukkhaṃ, dukkhassa pana vatthubhāvena dukkhanti vuttaṃ. Maraṇantikāpi hi sārīrikā vedanā, paṭivāte gahitā ādittatiṇukkā viya, sarīraṃ nidahanti. Narakanimittādīnaṃ upaṭṭhānakāle balavadomanassaṃ uppajjati. Iti imesaṃ dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhanti veditabbaṃ. Api ca –

    ಪಾಪಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಾದಿ, ನಿಮಿತ್ತಮನುಪಸ್ಸತೋ।

    Pāpassa pāpakammādi, nimittamanupassato;

    ಭದ್ದಸ್ಸಾಪಸಹನ್ತಸ್ಸ, ವಿಯೋಗಂ ಪಿಯವತ್ಥುಕಂ॥

    Bhaddassāpasahantassa, viyogaṃ piyavatthukaṃ.

    ಮೀಯಮಾನಸ್ಸ ಯಂ ದುಕ್ಖಂ, ಮಾನಸಂ ಅವಿಸೇಸತೋ।

    Mīyamānassa yaṃ dukkhaṃ, mānasaṃ avisesato;

    ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚಾಪಿ ಯಂ ಸನ್ಧಿ-ಬನ್ಧನಚ್ಛೇದನಾದಿಕಂ॥

    Sabbesañcāpi yaṃ sandhi-bandhanacchedanādikaṃ.

    ವಿತುಜ್ಜಮಾನಮಮ್ಮಾನಂ, ಹೋತಿ ದುಕ್ಖಂ ಸರೀರಜಂ।

    Vitujjamānamammānaṃ, hoti dukkhaṃ sarīrajaṃ;

    ಅಸಯ್ಹಮಪ್ಪಟಿಕಾರಂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸೇತಸ್ಸಿದಂ ಯತೋ।

    Asayhamappaṭikāraṃ, dukkhassetassidaṃ yato;

    ಮರಣಂ ವತ್ಥು ತೇನೇತಂ, ದುಕ್ಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತನ್ತಿ॥

    Maraṇaṃ vatthu tenetaṃ, dukkhamicceva bhāsitanti.

    ಅಪಿಚ ಇಮಾನಿ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾನಿ ನಾಮ ಇಮೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ವಧಕಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಾ ವಿಯ ಓತಾರಂ ಗವೇಸನ್ತಾನಿ ವಿಚರನ್ತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ತೀಸು ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇಸು ಓತಾರಾಪೇಕ್ಖೇಸು ವಿಚರನ್ತೇಸು ಏಕೋ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಅಹಂ ಅಸುಕಅರಞ್ಞಸ್ಸ ನಾಮ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಏತಂ ಆದಾಯ ತತ್ಥ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏತ್ಥ ಮಯ್ಹಂ ದುಕ್ಕರಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ದುತಿಯೋ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಅಹಂ ತವ ಏತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತಕಾಲೇ ಪೋಥೇತ್ವಾ ದುಬ್ಬಲಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏತ್ಥ ಮಯ್ಹಂ ದುಕ್ಕರಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ತತಿಯೋ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ತಯಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪೋಥೇತ್ವಾ ದುಬ್ಬಲೇ ಕತೇ ತಿಣ್ಹೇನ ಅಸಿನಾ ಸೀಸಚ್ಛೇದನಂ ನಾಮ ಮಯ್ಹಂ ಭಾರೋ ಹೋತೂ’’ತಿ। ತೇ ಏವಂ ವತ್ವಾ ತಥಾ ಕರೇಯ್ಯುಂ।

    Apica imāni jātijarāmaraṇāni nāma imesaṃ sattānaṃ vadhakapaccāmittā viya otāraṃ gavesantāni vicaranti. Yathā hi purisassa tīsu paccāmittesu otārāpekkhesu vicarantesu eko vadeyya – ‘‘ahaṃ asukaaraññassa nāma vaṇṇaṃ kathetvā etaṃ ādāya tattha gamissāmi, ettha mayhaṃ dukkaraṃ natthī’’ti. Dutiyo vadeyya ‘‘ahaṃ tava etaṃ gahetvā gatakāle pothetvā dubbalaṃ karissāmi, ettha mayhaṃ dukkaraṃ natthī’’ti. Tatiyo vadeyya – ‘‘tayā etasmiṃ pothetvā dubbale kate tiṇhena asinā sīsacchedanaṃ nāma mayhaṃ bhāro hotū’’ti. Te evaṃ vatvā tathā kareyyuṃ.

    ತತ್ಥ ಪಠಮಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅರಞ್ಞಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ತಂ ಆದಾಯ ತತ್ಥ ಗತಕಾಲೋ ವಿಯ ಸುಹಜ್ಜಞಾತಿಮಣ್ಡಲತೋ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನಂ ನಾಮ ಜಾತಿಯಾ ಕಿಚ್ಚಂ। ದುತಿಯಸ್ಸ ಪೋಥೇತ್ವಾ ದುಬ್ಬಲಕರಣಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧೇಸು ನಿಪತಿತ್ವಾ ಪರಾಧೀನಮಞ್ಚಪರಾಯಣಭಾವಕರಣಂ ಜರಾಯ ಕಿಚ್ಚಂ। ತತಿಯಸ್ಸ ತಿಣ್ಹೇನ ಅಸಿನಾ ಸೀಸಚ್ಛೇದನಂ ವಿಯ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಪಾಪನಂ ಮರಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Tattha paṭhamapaccāmittassa araññassa vaṇṇaṃ kathetvā taṃ ādāya tattha gatakālo viya suhajjañātimaṇḍalato nikkaḍḍhitvā yattha katthaci nibbattāpanaṃ nāma jātiyā kiccaṃ. Dutiyassa pothetvā dubbalakaraṇaṃ viya nibbattakkhandhesu nipatitvā parādhīnamañcaparāyaṇabhāvakaraṇaṃ jarāya kiccaṃ. Tatiyassa tiṇhena asinā sīsacchedanaṃ viya jīvitakkhayapāpanaṃ maraṇassa kiccanti veditabbaṃ.

    ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಜಾತಿದುಕ್ಖಂ ಸಾದೀನವಮಹಾಕನ್ತಾರಪ್ಪವೇಸೋ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಜರಾದುಕ್ಖಂ ತತ್ಥ ಅನ್ನಪಾನರಹಿತಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲ್ಯಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಮರಣದುಕ್ಖಂ ದುಬ್ಬಲಸ್ಸ ಇರಿಯಾಪಥಪವತ್ತನೇ ವಿಹತಪರಕ್ಕಮಸ್ಸ ವಾಳಾದೀಹಿ ಅನಯಬ್ಯಸನಾಪಾದನಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ।

    Apicettha jātidukkhaṃ sādīnavamahākantārappaveso viya daṭṭhabbaṃ. Jarādukkhaṃ tattha annapānarahitassa dubbalyaṃ viya daṭṭhabbaṃ. Maraṇadukkhaṃ dubbalassa iriyāpathapavattane vihataparakkamassa vāḷādīhi anayabyasanāpādanaṃ viya daṭṭhabbanti.

    ಸೋಕನಿದ್ದೇಸೋ

    Sokaniddeso

    ೧೯೪. ಸೋಕನಿದ್ದೇಸೇ ಬ್ಯಸತೀತಿ ಬ್ಯಸನಂ; ಹಿತಸುಖಂ ಖಿಪತಿ ವಿದ್ಧಂಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಞಾತೀನಂ ಬ್ಯಸನಂ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಂ; ಚೋರರೋಗಭಯಾದೀಹಿ ಞಾತಿಕ್ಖಯೋ ಞಾತಿವಿನಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಞಾತಿಬ್ಯಸನೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಸ್ಸ ಅಭಿಭೂತಸ್ಸ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಭೋಗಾನಂ ಬ್ಯಸನಂ ಭೋಗಬ್ಯಸನಂ; ರಾಜಚೋರಾದಿವಸೇನ ಭೋಗಕ್ಖಯೋ ಭೋಗವಿನಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೋಗೋಯೇವ ಬ್ಯಸನಂ ರೋಗಬ್ಯಸನಂ; ರೋಗೋ ಹಿ ಆರೋಗ್ಯಂ ಬ್ಯಸತಿ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ಬ್ಯಸನಂ। ಸೀಲಸ್ಸ ಬ್ಯಸನಂ ಸೀಲಬ್ಯಸನಂ; ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ವಿನಾಸಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಬ್ಯಸನಂ ದಿಟ್ಠಿಬ್ಯಸನಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಅನಿಪ್ಫನ್ನಾನಿ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ನಿಪ್ಫನ್ನಾನಿ ತಿಲಕ್ಖಣಬ್ಭಾಹತಾನಿ। ಪುರಿಮಾನಿ ಚ ತೀಣಿ ನೇವ ಕುಸಲಾನಿ ನ ಅಕುಸಲಾನಿ। ಸೀಲದಿಟ್ಠಿಬ್ಯಸನದ್ವಯಂ ಅಕುಸಲಂ।

    194. Sokaniddese byasatīti byasanaṃ; hitasukhaṃ khipati viddhaṃsetīti attho. Ñātīnaṃ byasanaṃ ñātibyasanaṃ; corarogabhayādīhi ñātikkhayo ñātivināsoti attho. Tena ñātibyasanena phuṭṭhassāti ajjhotthaṭassa abhibhūtassa samannāgatassāti attho. Sesesupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – bhogānaṃ byasanaṃ bhogabyasanaṃ; rājacorādivasena bhogakkhayo bhogavināsoti attho. Rogoyeva byasanaṃ rogabyasanaṃ; rogo hi ārogyaṃ byasati vināsetīti byasanaṃ. Sīlassa byasanaṃ sīlabyasanaṃ; dussīlyassetaṃ nāmaṃ. Sammādiṭṭhiṃ vināsayamānā uppannā diṭṭhiyeva byasanaṃ diṭṭhibyasanaṃ. Ettha ca purimāni dve anipphannāni, pacchimāni tīṇi nipphannāni tilakkhaṇabbhāhatāni. Purimāni ca tīṇi neva kusalāni na akusalāni. Sīladiṭṭhibyasanadvayaṃ akusalaṃ.

    ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇನಾತಿ ಗಹಿತೇಸು ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಅಗ್ಗಹಿತೇಸು ವಾ ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚಬ್ಯಸನಾದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ। ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾತಿ ಸಮನುಬನ್ಧಸ್ಸ ಅಪರಿಮುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ। ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇನ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಸೋಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುನಾ। ಸೋಕೋತಿ ಸೋಚನಕವಸೇನ ಸೋಕೋ; ಇದಂ ತೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಉಪಜ್ಜನಕಸೋಕಸ್ಸ ಸಭಾವಪಚ್ಚತ್ತಂ। ಸೋಚನಾತಿ ಸೋಚನಾಕರೋ। ಸೋಚಿತತ್ತನ್ತಿ ಸೋಚಿತಭಾವೋ। ಅನ್ತೋಸೋಕೋತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸೋಕೋ। ದುತಿಯಪದಂ ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ವಡ್ಢಿತಂ। ಸೋ ಹಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸುಕ್ಖಾಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಪರಿಸುಕ್ಖಾಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಅನ್ತೋಸೋಕೋ ಅನ್ತೋಪರಿಸೋಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Aññataraññatarenāti gahitesu vā yena kenaci aggahitesu vā mittāmaccabyasanādīsu yena kenaci. Samannāgatassāti samanubandhassa aparimuccamānassa. Aññataraññatarena dukkhadhammenāti yena kenaci sokadukkhassa uppattihetunā. Sokoti socanakavasena soko; idaṃ tehi kāraṇehi upajjanakasokassa sabhāvapaccattaṃ. Socanāti socanākaro. Socitattanti socitabhāvo. Antosokoti abbhantare soko. Dutiyapadaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ. So hi abbhantare sukkhāpento viya parisukkhāpento viya uppajjatīti ‘‘antosoko antoparisoko’’ti vuccati.

    ಚೇತಸೋ ಪರಿಜ್ಝಾಯನಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಝಾಯನಾಕಾರೋ। ಸೋಕೋ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ಚಿತ್ತಂ ಝಾಪೇತಿ ಪರಿದಹತಿ, ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಝಾಮಂ, ನ ಮೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಟಿಭಾತೀ’’ತಿ ವದಾಪೇತಿ। ದುಕ್ಖಿತೋ ಮನೋ ದುಮ್ಮನೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ದೋಮನಸ್ಸಂ। ಅನುಪವಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಸೋಕೋವ ಸಲ್ಲನ್ತಿ ಸೋಕಸಲ್ಲಂ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸೋಕೋತಿ ಅಯಂ ಸೋಕೋ ನಾಮ ಕಥಿಯತಿ। ಸೋ ಪನಾಯಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ದೋಮನಸ್ಸವೇದನಾವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣೋ, ಚೇತಸೋ ಪರಿನಿಜ್ಝಾಯನರಸೋ, ಅನುಸೋಚನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ।

    Cetaso parijjhāyanāti cittassa jhāyanākāro. Soko hi uppajjamāno aggi viya cittaṃ jhāpeti paridahati, ‘‘cittaṃ me jhāmaṃ, na me kiñci paṭibhātī’’ti vadāpeti. Dukkhito mano dummano, tassa bhāvo domanassaṃ. Anupaviṭṭhaṭṭhena sokova sallanti sokasallaṃ. Ayaṃ vuccati sokoti ayaṃ soko nāma kathiyati. So panāyaṃ kiñcāpi atthato domanassavedanāva hoti, evaṃ santepi antonijjhānalakkhaṇo, cetaso parinijjhāyanaraso, anusocanapaccupaṭṭhāno.

    ‘ಸೋಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಯಂ ಸಭಾವದುಕ್ಖತ್ತಾ ಚೇವ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದುಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಕತರದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ? ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚೇವ ಜವನಕ್ಖಣೇ ಚ ದೋಮನಸ್ಸದುಕ್ಖಸ್ಸ। ಸೋಕವೇಗೇನ ಹಿ ಹದಯೇ ಮಹಾಗಣ್ಡೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪರಿಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಮುಖತೋ ವಾ ಕಾಳಲೋಹಿತಂ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಬಲವಂ ಕಾಯದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಮೇ ಞಾತಯೋ ಖಯಂ ಗತಾ, ಏತ್ತಕಾ ಮೇ ಭೋಗಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಚ ಬಲವಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ದುಕ್ಖಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವೇನಪೇಸ ದುಕ್ಖೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಪಿಚ –

    ‘Sokassa dukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana ayaṃ sabhāvadukkhattā ceva dukkhassa ca vatthubhāvena dukkhoti vutto. Kataradukkhassāti? Kāyikadukkhassa ceva javanakkhaṇe ca domanassadukkhassa. Sokavegena hi hadaye mahāgaṇḍo uṭṭhahitvā paripaccitvā bhijjati, mukhato vā kāḷalohitaṃ nikkhamati, balavaṃ kāyadukkhaṃ uppajjati. ‘‘Ettakā me ñātayo khayaṃ gatā, ettakā me bhogā’’ti cintentassa ca balavaṃ domanassaṃ uppajjati. Iti imesaṃ dvinnaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvenapesa dukkhoti veditabbo. Apica –

    ಸತ್ತಾನಂ ಹದಯಂ ಸೋಕೋ, ಸಲ್ಲಂ ವಿಯ ವಿತುಜ್ಜತಿ।

    Sattānaṃ hadayaṃ soko, sallaṃ viya vitujjati;

    ಅಗ್ಗಿತತ್ತೋವ ನಾರಾಚೋ, ಭುಸಞ್ಚ ಡಹತೇ ಪುನ॥

    Aggitattova nārāco, bhusañca ḍahate puna.

    ಸಮಾವಹತಿ ಚ ಬ್ಯಾಧಿ-ಜರಾಮರಣಭೇದನಂ।

    Samāvahati ca byādhi-jarāmaraṇabhedanaṃ;

    ದುಕ್ಖಮ್ಪಿ ವಿವಿಧಂ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ॥

    Dukkhampi vividhaṃ yasmā, tasmā dukkhoti vuccatīti.

    ಪರಿದೇವನಿದ್ದೇಸೋ

    Paridevaniddeso

    ೧೯೫. ಪರಿದೇವನಿದ್ದೇಸೇ ‘ಮಯ್ಹಂ ಧೀತಾ, ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತೋ’ತಿ ಏವಂ ಆದಿಸ್ಸ ಆದಿಸ್ಸ ದೇವನ್ತಿ ರೋದನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಆದೇವೋ। ತಂ ತಂ ವಣ್ಣಂ ಪರಿಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಪರಿಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ದೇವನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪರಿದೇವೋ। ತತೋ ಪರಾನಿ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಪುರಿಮದ್ವಯಸ್ಸೇವ ಆಕಾರಭಾವನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ವಾಚಾತಿ ವಚನಂ। ಪಲಾಪೋತಿ ತುಚ್ಛಂ ನಿರತ್ಥಕವಚನಂ। ಉಪಡ್ಢಭಣಿತಅಞ್ಞಭಣಿತಾದಿವಸೇನ ವಿರೂಪೋ ಪಲಾಪೋ ವಿಪ್ಪಲಾಪೋ। ಲಾಲಪ್ಪೋತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಲಪನಂ। ಲಾಲಪ್ಪನಾಕಾರೋ ಲಾಲಪ್ಪನಾ। ಲಾಲಪ್ಪಿತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಲಾಲಪ್ಪಿತತ್ತಂ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪರಿದೇವೋತಿ ಅಯಂ ಪರಿದೇವೋ ನಾಮ ಕಥಿಯತಿ। ಸೋ ಲಾಲಪ್ಪನಲಕ್ಖಣೋ, ಗುಣದೋಸಪರಿಕಿತ್ತನರಸೋ, ಸಮ್ಭಮಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ।

    195. Paridevaniddese ‘mayhaṃ dhītā, mayhaṃ putto’ti evaṃ ādissa ādissa devanti rodanti etenāti ādevo. Taṃ taṃ vaṇṇaṃ parikittetvā parikittetvā devanti etenāti paridevo. Tato parāni dve dve padāni purimadvayasseva ākārabhāvaniddesavasena vuttāni. Vācāti vacanaṃ. Palāpoti tucchaṃ niratthakavacanaṃ. Upaḍḍhabhaṇitaaññabhaṇitādivasena virūpo palāpo vippalāpo. Lālappoti punappunaṃ lapanaṃ. Lālappanākāro lālappanā. Lālappitassa bhāvo lālappitattaṃ. Ayaṃ vuccati paridevoti ayaṃ paridevo nāma kathiyati. So lālappanalakkhaṇo, guṇadosaparikittanaraso, sambhamapaccupaṭṭhāno.

    ‘ಪರಿದೇವಸ್ಸ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಯಮ್ಪಿ ಸಯಂ ನ ದುಕ್ಖೋ, ಕಾಯದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸದುಕ್ಖಾನಂ ಪನ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದುಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಪರಿದೇವನ್ತೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಖನ್ಧಂ ಮುಟ್ಠೀಹಿ ಪೋಥೇತಿ, ಉಭೋಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಉರಂ ಪಹರತಿ ಪಿಂಸತಿ, ಸೀಸೇನ ಭಿತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಯುಜ್ಝತಿ। ತೇನಸ್ಸ ಬಲವಂ ಕಾಯದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ‘ಏತ್ತಕಾ ಮೇ ಞಾತಯೋ ಖಯಂ ವಯಂ ಅಬ್ಭತ್ಥಂ ಗತಾ’ತಿಆದೀನಿ ಚಿನ್ತೇತಿ। ತೇನಸ್ಸ ಬಲವಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದುಕ್ಖೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಪಿಚ –

    ‘Paridevassa dukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana ayampi sayaṃ na dukkho, kāyadukkhadomanassadukkhānaṃ pana vatthubhāvena dukkhoti vutto. Paridevanto hi attano khandhaṃ muṭṭhīhi potheti, ubhohi hatthehi uraṃ paharati piṃsati, sīsena bhittiyā saddhiṃ yujjhati. Tenassa balavaṃ kāyadukkhaṃ uppajjati. ‘Ettakā me ñātayo khayaṃ vayaṃ abbhatthaṃ gatā’tiādīni cinteti. Tenassa balavaṃ domanassaṃ uppajjati. Iti imesaṃ dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhoti veditabbo. Apica –

    ಯಂ ಸೋಕಸಲ್ಲವಿಹತೋ ಪರಿದೇವಮಾನೋ,

    Yaṃ sokasallavihato paridevamāno,

    ಕಣ್ಠೋಟ್ಠತಾಲುತಲಸೋಸಜಮಪ್ಪಸಯ್ಹಂ।

    Kaṇṭhoṭṭhatālutalasosajamappasayhaṃ;

    ಭಿಯ್ಯೋಧಿಮತ್ತಮಧಿಗಚ್ಛತಿಯೇವ ದುಕ್ಖಂ,

    Bhiyyodhimattamadhigacchatiyeva dukkhaṃ,

    ದುಕ್ಖೋತಿ ತೇನ ಭಗವಾ ಪರಿದೇವಮಾಹಾತಿ॥

    Dukkhoti tena bhagavā paridevamāhāti.

    ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸನಿದ್ದೇಸೋ

    Dukkhadomanassaniddeso

    ೧೯೬-೭. ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸನಿದ್ದೇಸಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಣ್ಣಿತತ್ತಾ ಪಾಕಟಾ ಏವ। ಲಕ್ಖಣಾದೀನಿ ಪನ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನೇವ।

    196-7. Dukkhadomanassaniddesā heṭṭhā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ vaṇṇitattā pākaṭā eva. Lakkhaṇādīni pana tesaṃ tattha vuttāneva.

    ‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಸಯಞ್ಚ ದುಕ್ಖತ್ತಾ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಾನಞ್ಚ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಹತ್ಥಪಾದಾನಞ್ಹಿ ಕಣ್ಣನಾಸಿಕಾನಞ್ಚ ಛೇದನದುಕ್ಖೇನ ದುಕ್ಖಿತಸ್ಸ , ಅನಾಥಸಾಲಾಯಂ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠಕಪಾಲಂ ಪುರತೋ ಕತ್ವಾ ನಿಪನ್ನಸ್ಸ, ವಣಮುಖೇಹಿ ಪುಳುವಕೇಸು ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇಸು ಬಲವಂ ಕಾಯದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ; ನಾನಾರಙ್ಗರತ್ತವತ್ಥಮನುಞ್ಞಾಲಙ್ಕಾರಂ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳನ್ತಂ ಮಹಾಜನಂ ದಿಸ್ವಾ ಬಲವದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಏವಂ ತಾವ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಪಿಚ –

    ‘Dukkhassa dukkhaṭṭho veditabbo, domanassassa dukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana ubhayampetaṃ sayañca dukkhattā kāyikacetasikadukkhānañca vatthubhāvena dukkhanti vuttaṃ. Hatthapādānañhi kaṇṇanāsikānañca chedanadukkhena dukkhitassa , anāthasālāyaṃ ucchiṭṭhakapālaṃ purato katvā nipannassa, vaṇamukhehi puḷuvakesu nikkhamantesu balavaṃ kāyadukkhaṃ uppajjati; nānāraṅgarattavatthamanuññālaṅkāraṃ nakkhattaṃ kīḷantaṃ mahājanaṃ disvā balavadomanassaṃ uppajjati. Evaṃ tāva dukkhassa dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvo veditabbo. Apica –

    ಪೀಳೇತಿ ಕಾಯಿಕಮಿದಂ, ದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಮಾನಸಂ ಭಿಯ್ಯೋ।

    Pīḷeti kāyikamidaṃ, dukkhaṃ dukkhañca mānasaṃ bhiyyo;

    ಜನಯತಿ ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಾ, ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವಿಸೇಸತೋ ವುತ್ತನ್ತಿ॥

    Janayati yasmā tasmā, dukkhanti visesato vuttanti.

    ಚೇತೋದುಕ್ಖಸಮಪ್ಪಿತಾ ಪನ ಕೇಸೇ ಪಕಿರಿಯ ಉರಾನಿ ಪತಿಪಿಸೇನ್ತಿ, ಆವಟ್ಟನ್ತಿ, ವಿವಟ್ಟನ್ತಿ, ಛಿನ್ನಪಪಾತಂ ಪಪತನ್ತಿ, ಸತ್ಥಂ ಆಹರನ್ತಿ, ವಿಸಂ ಖಾದನ್ತಿ, ರಜ್ಜುಯಾ ಉಬ್ಬನ್ಧನ್ತಿ, ಅಗ್ಗಿಂ ಪವಿಸನ್ತಿ । ತಂ ತಂ ವಿಪರೀತಂ ವತ್ಥುಂ ತಥಾ ತಥಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೋ ಪರಿಡಯ್ಹಮಾನಚಿತ್ತಾ ಚಿನ್ತೇನ್ತಿ। ಏವಂ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಪಿಚ –

    Cetodukkhasamappitā pana kese pakiriya urāni patipisenti, āvaṭṭanti, vivaṭṭanti, chinnapapātaṃ papatanti, satthaṃ āharanti, visaṃ khādanti, rajjuyā ubbandhanti, aggiṃ pavisanti . Taṃ taṃ viparītaṃ vatthuṃ tathā tathā vippaṭisārino pariḍayhamānacittā cintenti. Evaṃ domanassassa ubhinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvo veditabbo. Apica –

    ಪೀಳೇತಿ ಯತೋ ಚಿತ್ತಂ, ಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಪೀಳನಂ ಸಮಾವಹತಿ।

    Pīḷeti yato cittaṃ, kāyassa ca pīḷanaṃ samāvahati;

    ದುಕ್ಖನ್ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಮ್ಪಿ, ದೋಮನಸ್ಸಂ ತತೋ ಅಹೂತಿ॥

    Dukkhanti domanassampi, domanassaṃ tato ahūti.

    ಉಪಾಯಾಸನಿದ್ದೇಸೋ

    Upāyāsaniddeso

    ೧೯೮. ಉಪಾಯಾಸನಿದ್ದೇಸೇ ಆಯಾಸನಟ್ಠೇನ ಆಯಾಸೋ; ಸಂಸೀದನವಿಸೀದನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಕಿಲಮಥಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಬಲವಂ ಆಯಾಸೋ ಉಪಾಯಾಸೋ। ಆಯಾಸಿತಭಾವೋ ಆಯಾಸಿತತ್ತಂ। ಉಪಾಯಾಸಿತಭಾವೋ ಉಪಾಯಾಸಿತತ್ತಂ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಉಪಾಯಾಸೋತಿ ಅಯಂ ಉಪಾಯಾಸೋ ನಾಮ ಕಥಿಯತಿ। ಸೋ ಪನೇಸ ಬ್ಯಾಸತ್ತಿಲಕ್ಖಣೋ, ನಿತ್ಥುನನರಸೋ, ವಿಸಾದಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ।

    198. Upāyāsaniddese āyāsanaṭṭhena āyāso; saṃsīdanavisīdanākārappavattassa cittakilamathassetaṃ nāmaṃ. Balavaṃ āyāso upāyāso. Āyāsitabhāvo āyāsitattaṃ. Upāyāsitabhāvo upāyāsitattaṃ. Ayaṃ vuccati upāyāsoti ayaṃ upāyāso nāma kathiyati. So panesa byāsattilakkhaṇo, nitthunanaraso, visādapaccupaṭṭhāno.

    ‘ಉಪಾಯಾಸಸ್ಸ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಯಮ್ಪಿ ಸಯಂ ನ ದುಕ್ಖೋ, ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದುಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಕುಪಿತೇನ ಹಿ ರಞ್ಞಾ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಹತಪುತ್ತಭಾತಿಕಾನಂ ಆಣತ್ತವಧಾನಂ ಭಯೇನ ಅಟವಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಲೀನಾನಂ ಮಹಾವಿಸಾದಪ್ಪತ್ತಾನಂ ದುಕ್ಖಟ್ಠಾನೇನ ದುಕ್ಖಸೇಯ್ಯಾಯ ದುಕ್ಖನಿಸಜ್ಜಾಯ ಬಲವಂ ಕಾಯದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ‘ಏತ್ತಕಾ ನೋ ಞಾತಕಾ, ಏತ್ತಕಾ ಭೋಗಾ ನಟ್ಠಾ’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾನಂ ಬಲವದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದುಕ್ಖೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ। ಅಪಿಚ –

    ‘Upāyāsassa dukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana ayampi sayaṃ na dukkho, ubhinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhoti vutto. Kupitena hi raññā issariyaṃ acchinditvā hataputtabhātikānaṃ āṇattavadhānaṃ bhayena aṭaviṃ pavisitvā nilīnānaṃ mahāvisādappattānaṃ dukkhaṭṭhānena dukkhaseyyāya dukkhanisajjāya balavaṃ kāyadukkhaṃ uppajjati. ‘Ettakā no ñātakā, ettakā bhogā naṭṭhā’ti cintentānaṃ balavadomanassaṃ uppajjati. Iti imesaṃ dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhoti veditabboti. Apica –

    ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿದಹನಾ, ಕಾಯಸ್ಸ ವಿಸಾದನಾ ಚ ಅಧಿಮತ್ತಂ।

    Cittassa paridahanā, kāyassa visādanā ca adhimattaṃ;

    ಯಂ ದುಕ್ಖಮುಪಾಯಾಸೋ, ಜನೇತಿ ದುಕ್ಖೋ ತತೋ ವುತ್ತೋ॥

    Yaṃ dukkhamupāyāso, janeti dukkho tato vutto.

    ಏತ್ಥ ಚ ಮನ್ದಗ್ಗಿನಾ ಅನ್ತೋಭಾಜನೇಯೇವ ತೇಲಾದೀನಂ ಪಾಕೋ ವಿಯ ಸೋಕೋ। ತಿಕ್ಖಗ್ಗಿನಾ ಪಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಭಾಜನತೋ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನಂ ವಿಯ ಪರಿದೇವೋ। ಬಹಿನಿಕ್ಖನ್ತಾವಸೇಸಸ್ಸ ನಿಕ್ಖಮಿತುಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋಭಾಜನೇಯೇವ ಯಾವ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ಪಾಕೋ ವಿಯ ಉಪಾಯಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Ettha ca mandagginā antobhājaneyeva telādīnaṃ pāko viya soko. Tikkhagginā paccamānassa bhājanato bahinikkhamanaṃ viya paridevo. Bahinikkhantāvasesassa nikkhamitumpi appahontassa antobhājaneyeva yāva parikkhayā pāko viya upāyāso daṭṭhabbo.

    ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗನಿದ್ದೇಸೋ

    Appiyasampayoganiddeso

    ೧೯೯. ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗನಿದ್ದೇಸೇ ಯಸ್ಸಾತಿ ಯೇ ಅಸ್ಸ। ಅನಿಟ್ಠಾತಿ ಅಪರಿಯೇಸಿತಾ। ಪರಿಯೇಸಿತಾ ವಾ ಹೋನ್ತು ಅಪರಿಯೇಸಿತಾ ವಾ, ನಾಮಮೇವೇತಂ ಅಮನಾಪಾರಮ್ಮಣಾನಂ। ಮನಸ್ಮಿಂ ನ ಕಮನ್ತಿ, ನ ಪವಿಸನ್ತೀತಿ ಅಕನ್ತಾ। ಮನಸ್ಮಿಂ ನ ಅಪ್ಪಿಯನ್ತಿ, ನ ವಾ ಮನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೀತಿ ಅಮನಾಪಾ। ರೂಪಾತಿಆದಿ ತೇಸಂ ಸಭಾವನಿದಸ್ಸನಂ। ಅನತ್ಥಂ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅನತ್ಥಕಾಮಾ। ಅಹಿತಂ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಹಿತಕಾಮಾ। ಅಫಾಸುಕಂ ದುಕ್ಖವಿಹಾರಂ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಫಾಸುಕಕಾಮಾ। ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮಂ ನಿಬ್ಭಯಂ ವಿವಟ್ಟಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಸಭಯಂ ವಟ್ಟಮೇವ ನೇಸಂ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಆಯೋಗಕ್ಖೇಮಕಾಮಾ।

    199. Appiyasampayoganiddese yassāti ye assa. Aniṭṭhāti apariyesitā. Pariyesitā vā hontu apariyesitā vā, nāmamevetaṃ amanāpārammaṇānaṃ. Manasmiṃ na kamanti, na pavisantīti akantā. Manasmiṃ na appiyanti, na vā manaṃ vaḍḍhentīti amanāpā. Rūpātiādi tesaṃ sabhāvanidassanaṃ. Anatthaṃ kāmenti icchantīti anatthakāmā. Ahitaṃ kāmenti icchantīti ahitakāmā. Aphāsukaṃ dukkhavihāraṃ kāmenti icchantīti aphāsukakāmā. Catūhi yogehi khemaṃ nibbhayaṃ vivaṭṭaṃ na icchanti, sabhayaṃ vaṭṭameva nesaṃ kāmenti icchantīti āyogakkhemakāmā.

    ಅಪಿಚ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ವುದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಕಾಮನತೋ ತೇಸಂಯೇವ ಹಾನಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಕಾಮನತೋ ಅನತ್ಥಕಾಮಾ। ಸದ್ಧಾದೀನಂಯೇವ ಉಪಾಯಭೂತಸ್ಸ ಹಿತಸ್ಸ ಅಕಾಮನತೋ ಸದ್ಧಾಹಾನಿಆದೀನಂ ಉಪಾಯಭೂತಸ್ಸ ಅಹಿತಸ್ಸ ಚ ಕಾಮನತೋ ಅಹಿತಕಾಮಾ। ಫಾಸುಕವಿಹಾರಸ್ಸ ಅಕಾಮನತೋ ಅಫಾಸುಕವಿಹಾರಸ್ಸ ಚ ಕಾಮನತೋ ಅಫಾಸುಕಕಾಮಾ। ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ನಿಬ್ಭಯಸ್ಸ ಅಕಾಮನತೋ ಭಯಸ್ಸ ಚ ಕಾಮನತೋ ಅಯೋಗಕ್ಖೇಮಕಾಮಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Apica saddhādīnaṃ vuddhisaṅkhātassa atthassa akāmanato tesaṃyeva hānisaṅkhātassa anatthassa ca kāmanato anatthakāmā. Saddhādīnaṃyeva upāyabhūtassa hitassa akāmanato saddhāhāniādīnaṃ upāyabhūtassa ahitassa ca kāmanato ahitakāmā. Phāsukavihārassa akāmanato aphāsukavihārassa ca kāmanato aphāsukakāmā. Yassa kassaci nibbhayassa akāmanato bhayassa ca kāmanato ayogakkhemakāmāti evampettha attho daṭṭhabbo.

    ಸಙ್ಗತೀತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಂಯೋಗೋ। ಸಮಾಗಮೋತಿ ಆಗತೇಹಿ ಸಂಯೋಗೋ। ಸಮೋಧಾನನ್ತಿ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಸಹಭಾವೋ। ಮಿಸ್ಸೀಭಾವೋತಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಂ ಸಹಕರಣಂ। ಅಯಂ ಸತ್ತವಸೇನ ಯೋಜನಾ। ಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಪನ ಯಂ ಲಬ್ಭತಿ ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗೋ ನಾಮ ಕಥಿಯತಿ। ಸೋ ಅನಿಟ್ಠಸಮೋಧಾನಲಕ್ಖಣೋ, ಚಿತ್ತವಿಘಾತಕರಣರಸೋ, ಅನತ್ಥಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ।

    Saṅgatīti gantvā saṃyogo. Samāgamoti āgatehi saṃyogo. Samodhānanti ṭhānanisajjādīsu sahabhāvo. Missībhāvoti sabbakiccānaṃ sahakaraṇaṃ. Ayaṃ sattavasena yojanā. Saṅkhāravasena pana yaṃ labbhati taṃ gahetabbaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ appiyasampayogo nāma kathiyati. So aniṭṭhasamodhānalakkhaṇo, cittavighātakaraṇaraso, anatthabhāvapaccupaṭṭhāno.

    ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಕೇವಲಂ ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ದುವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವತ್ಥುಭಾವತೋ ದುಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಅನಿಟ್ಠಾನಿ ಹಿ ವತ್ಥೂನಿ ಸಮೋಧಾನಗತಾನಿ ವಿಜ್ಝನಛೇದನಫಾಲನಾದೀಹಿ ಕಾಯಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ಉಬ್ಬೇಗಜನನತೋ ಮಾನಸಮ್ಪಿ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    So atthato eko dhammo nāma natthi. Kevalaṃ appiyasampayuttānaṃ duvidhassāpi dukkhassa vatthubhāvato dukkhoti vutto. Aniṭṭhāni hi vatthūni samodhānagatāni vijjhanachedanaphālanādīhi kāyikampi dukkhaṃ uppādenti, ubbegajananato mānasampi. Tenetaṃ vuccati –

    ದಿಸ್ವಾವ ಅಪ್ಪಿಯೇ ದುಕ್ಖಂ, ಪಠಮಂ ಹೋತಿ ಚೇತಸಿ।

    Disvāva appiye dukkhaṃ, paṭhamaṃ hoti cetasi;

    ತದುಪಕ್ಕಮಸಮ್ಭೂತ-ಮಥ ಕಾಯೇ ಯತೋ ಇಧ॥

    Tadupakkamasambhūta-matha kāye yato idha.

    ತತೋ ದುಕ್ಖದ್ವಯಸ್ಸಾಪಿ, ವತ್ಥುತೋ ಸೋ ಮಹೇಸಿನಾ।

    Tato dukkhadvayassāpi, vatthuto so mahesinā;

    ದುಕ್ಖೋ ವುತ್ತೋತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅಪ್ಪಿಯೇಹಿ ಸಮಾಗಮೋತಿ॥

    Dukkho vuttoti viññeyyo, appiyehi samāgamoti.

    ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗನಿದ್ದೇಸೋ

    Piyavippayoganiddeso

    ೨೦೦. ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗನಿದ್ದೇಸೋ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಮಾತಾ ವಾತಿಆದಿ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಕಾಮೇ ಸರೂಪೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಮಮಾಯತೀತಿ ಮಾತಾ। ಪಿಯಾಯತೀತಿ ಪಿತಾ। ಭಜತೀತಿ ಭಾತಾ। ತಥಾ ಭಗಿನೀ। ಮೇತ್ತಾಯನ್ತೀತಿ ಮಿತ್ತಾ, ಮಿನನ್ತೀತಿ ವಾ ಮಿತ್ತಾ; ಸಬ್ಬಗುಯ್ಹೇಸು ಅನ್ತೋ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯೇಸು ಸಹಭಾವಟ್ಠೇನ ಅಮಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಮಚ್ಚಾ। ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೋತಿ ಏವಂ ಜಾನನ್ತಿ ಞಾಯನ್ತೀತಿ ವಾ ಞಾತೀ। ಲೋಹಿತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಾತಿ ಸಾಲೋಹಿತಾ। ಏವಮೇತಾನಿ ಪದಾನಿ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಪಿಯೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ ನಾಮ ಕಥಿಯತಿ। ಸೋ ಇಟ್ಠವತ್ಥುವಿಯೋಗಲಕ್ಖಣೋ, ಸೋಕುಪ್ಪಾದನರಸೋ, ಬ್ಯಸನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ।

    200. Piyavippayoganiddeso vuttapaṭipakkhanayena veditabbo. Mātā vātiādi panettha atthakāme sarūpena dassetuṃ vuttaṃ. Tattha mamāyatīti mātā. Piyāyatīti pitā. Bhajatīti bhātā. Tathā bhaginī. Mettāyantīti mittā, minantīti vā mittā; sabbaguyhesu anto pakkhipantīti attho. Kiccakaraṇīyesu sahabhāvaṭṭhena amā hontīti amaccā. Ayaṃ amhākaṃ ajjhattikoti evaṃ jānanti ñāyantīti vā ñātī. Lohitena sambandhāti sālohitā. Evametāni padāni atthato veditabbāni. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ piyehi vippayogo nāma kathiyati. So iṭṭhavatthuviyogalakkhaṇo, sokuppādanaraso, byasanapaccupaṭṭhāno.

    ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಕೇವಲಂ ಪಿಯವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ದುವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವತ್ಥುಭಾವತೋ ದುಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಇಟ್ಠಾನಿ ಹಿ ವತ್ಥೂನಿ ವಿಯುಜ್ಜಮಾನಾನಿ ಸರೀರಸ್ಸ ಸೋಸನಮಿಲಾಪನಾದಿಭಾವೇನ ಕಾಯಿಕಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ‘ಯಮ್ಪಿ ನೋ ಅಹೋಸಿ, ತಮ್ಪಿ ನೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ಅನುಸೋಚಾಪನತೋ ಮಾನಸಮ್ಪಿ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    So atthato eko dhammo nāma natthi. Kevalaṃ piyavippayuttānaṃ duvidhassāpi dukkhassa vatthubhāvato dukkhoti vutto. Iṭṭhāni hi vatthūni viyujjamānāni sarīrassa sosanamilāpanādibhāvena kāyikampi dukkhaṃ uppādenti, ‘yampi no ahosi, tampi no natthī’ti anusocāpanato mānasampi. Tenetaṃ vuccati –

    ಞಾತಿಧನಾದಿವಿಯೋಗಾ, ಸೋಕಸರಸಮಪ್ಪಿತಾ ವಿತುಜ್ಜನ್ತಿ।

    Ñātidhanādiviyogā, sokasarasamappitā vitujjanti;

    ಬಾಲಾ ಯತೋ ತತೋ ಯಂ, ದುಕ್ಖೋತಿ ಮತೋ ಪಿಯವಿಯೋಗೋತಿ॥

    Bālā yato tato yaṃ, dukkhoti mato piyaviyogoti.

    ಇಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ

    Icchāniddeso

    ೨೦೧. ಇಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೇ ಜಾತಿಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಜಾತಿಸಭಾವಾನಂ ಜಾತಿಪಕತಿಕಾನಂ। ಇಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಹೋ ವತಾತಿ ಪತ್ಥನಾ। ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಇಚ್ಛಾಯ ಪತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಂ ಏತಂ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಯಂ ನ ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಅಸ್ಸಾಮ, ನ ಚ ವತ ನೋ ಜಾತಿ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಹೀನಸಮುದಯೇಸು ಸಾಧೂಸು ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಅಜಾತಿಧಮ್ಮತ್ತಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇಸು ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಜಾತಿಯಾ ಅನಾಗಮನಂ ಇಚ್ಛಿತಂ, ತಂ ಇಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ವಿನಾ ಅಪತ್ತಬ್ಬತೋ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಚ ಭಾವನಾಯ ಪತ್ತಬ್ಬತೋ ನ ಇಚ್ಛಾಯ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಇದಮ್ಪೀತಿ ಏತಮ್ಪಿ; ಉಪರಿ ಸೇಸಾನಿ ಉಪಾದಾಯ ಪಿಕಾರೋ। ಯಮ್ಪಿಚ್ಛನ್ತಿ ಯೇನಪಿ ಧಮ್ಮೇನ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಂ ವತ್ಥುಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಲಭತಿ, ತಂ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯವತ್ಥುಇಚ್ಛನಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಜರಾಧಮ್ಮಾನನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಮೇತ್ಥ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯವತ್ಥೂಸು ಇಚ್ಛಾವ ‘‘ಯಮ್ಪಿಚ್ಛಂ ನ ಲಭತಿ ತಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಸಾ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯವತ್ಥುಇಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಾ, ತಪ್ಪರಿಯೇಸನರಸಾ, ತೇಸಂ ಅಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ।

    201. Icchāniddese jātidhammānanti jātisabhāvānaṃ jātipakatikānaṃ. Icchā uppajjatīti taṇhā uppajjati. Aho vatāti patthanā. Nakho panetaṃ icchāya pattabbanti yaṃ etaṃ ‘‘aho vata mayaṃ na jātidhammā assāma, na ca vata no jāti āgaccheyyā’’ti evaṃ pahīnasamudayesu sādhūsu vijjamānaṃ ajātidhammattaṃ, parinibbutesu ca vijjamānaṃ jātiyā anāgamanaṃ icchitaṃ, taṃ icchantassāpi maggabhāvanāya vinā apattabbato anicchantassa ca bhāvanāya pattabbato na icchāya pattabbaṃ nāma hoti. Idampīti etampi; upari sesāni upādāya pikāro. Yampicchanti yenapi dhammena alabbhaneyyaṃ vatthuṃ icchanto na labhati, taṃ alabbhaneyyavatthuicchanaṃ dukkhanti veditabbaṃ. Jarādhammānantiādīsupi eseva nayo. Evamettha alabbhaneyyavatthūsu icchāva ‘‘yampicchaṃ na labhati tampi dukkha’’nti vuttā. Sā alabbhaneyyavatthuicchanalakkhaṇā, tappariyesanarasā, tesaṃ appattipaccupaṭṭhānā.

    ದ್ವಿನ್ನಂ ಪನ ದುಕ್ಖಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವತೋ ದುಕ್ಖಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ರಾಜಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಗಣೇನ ಪರಿವಾರಿತೋ ಪಬ್ಬತವಿಸಮಂ ವಾ ವನಗಹನಂ ವಾ ಪವಿಸತಿ। ಅಥ ರಾಜಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಞತ್ವಾ ಬಲಕಾಯಂ ಪೇಸೇತಿ। ಸೋ ರಾಜಪುರಿಸೇಹಿ ನಿಹತಪರಿವಾರೋ ಸಯಮ್ಪಿ ಲದ್ಧಪ್ಪಹಾರೋ ಪಲಾಯಮಾನೋ ರುಕ್ಖನ್ತರಂ ವಾ ಪಾಸಾಣನ್ತರಂ ವಾ ಪವಿಸತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಮಹಾಮೇಘೋ ಉಟ್ಠಹತಿ, ತಿಬ್ಬನ್ಧಕಾರಾ ಕಾಳವದ್ದಲಿಕಾ ಹೋತಿ। ಅಥ ನಂ ಸಮನ್ತತೋ ಕಾಳಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಾದಯೋ ಪಾಣಾ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ತೇನಸ್ಸ ಬಲವಕಾಯದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ‘ಮಂ ಏಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏತ್ತಕಾ ಞಾತೀ ಚ ಭೋಗಾ ಚ ವಿನಟ್ಠಾ’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಬಲವದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇತಿ ಅಯಂ ಇಚ್ಛಾ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದುಕ್ಖಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಪಿಚ –

    Dvinnaṃ pana dukkhānaṃ vatthubhāvato dukkhāti vuttā. Ekacco hi rājā bhavissatīti sambhāvito hoti. So chinnabhinnagaṇena parivārito pabbatavisamaṃ vā vanagahanaṃ vā pavisati. Atha rājā taṃ pavattiṃ ñatvā balakāyaṃ peseti. So rājapurisehi nihataparivāro sayampi laddhappahāro palāyamāno rukkhantaraṃ vā pāsāṇantaraṃ vā pavisati. Tasmiṃ samaye mahāmegho uṭṭhahati, tibbandhakārā kāḷavaddalikā hoti. Atha naṃ samantato kāḷakipillikādayo pāṇā parivāretvā gaṇhanti. Tenassa balavakāyadukkhaṃ uppajjati. ‘Maṃ ekaṃ nissāya ettakā ñātī ca bhogā ca vinaṭṭhā’ti cintentassa balavadomanassaṃ uppajjati. Iti ayaṃ icchā imesaṃ dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhāti veditabbā. Apica –

    ತಂ ತಂ ಪತ್ಥಯಮಾನಾನಂ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಲಾಭತೋ।

    Taṃ taṃ patthayamānānaṃ, tassa tassa alābhato;

    ಯಂ ವಿಘಾತಮಯಂ ದುಕ್ಖಂ, ಸತ್ತಾನಂ ಇಧ ಜಾಯತಿ॥

    Yaṃ vighātamayaṃ dukkhaṃ, sattānaṃ idha jāyati.

    ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯವತ್ಥೂನಂ, ಪತ್ಥನಾ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ।

    Alabbhaneyyavatthūnaṃ, patthanā tassa kāraṇaṃ;

    ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಾ ಜಿನೋ ದುಕ್ಖಂ, ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭಮಬ್ರವೀತಿ॥

    Yasmā tasmā jino dukkhaṃ, icchitālābhamabravīti.

    ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸೋ

    Upādānakkhandhaniddeso

    ೨೦೨. ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸೇ ಸಂಖಿತ್ತೇನಾತಿ ದೇಸನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ದುಕ್ಖಞ್ಹಿ ಏತ್ತಕಾನಿ ದುಕ್ಖಸತಾನೀತಿ ವಾ ಏತ್ತಕಾನಿ ದುಕ್ಖಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವಾ ಏತ್ತಕಾನಿ ದುಕ್ಖಸತಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವಾ ಸಂಖಿಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ದೇಸನಾ ಪನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ನಾಮ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥಿ, ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ದೇಸನಂ ಸಙ್ಖಿಪೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ। ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ; ತಸ್ಸ ತೇ ಕತಮೇತಿ ಚೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪೂಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೋತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ ವಣ್ಣಿತೋಯೇವ।

    202. Upādānakkhandhaniddese saṃkhittenāti desanaṃ sandhāya vuttaṃ. Dukkhañhi ettakāni dukkhasatānīti vā ettakāni dukkhasahassānīti vā ettakāni dukkhasatasahassānīti vā saṃkhipituṃ na sakkā, desanā pana sakkā, tasmā ‘‘dukkhaṃ nāma aññaṃ kiñci natthi, saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti desanaṃ saṅkhipento evamāha. Seyyathidanti nipāto; tassa te katameti ceti attho. Rūpūpādānakkhandhotiādīnaṃ attho khandhavibhaṅge vaṇṇitoyeva.

    ‘ಖನ್ಧಾನಂ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ –

    ‘Khandhānaṃdukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana –

    ಜಾತಿಪ್ಪಭುತಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಯಂ ವುತ್ತಂ ಇಧ ತಾದಿನಾ।

    Jātippabhutikaṃ dukkhaṃ, yaṃ vuttaṃ idha tādinā;

    ಅವುತ್ತಂ ಯಞ್ಚ ತಂ ಸಬ್ಬಂ, ವಿನಾ ಏತೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ॥

    Avuttaṃ yañca taṃ sabbaṃ, vinā ete na vijjati.

    ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಾ ಉಪಾದಾನ-ಕ್ಖನ್ಧಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಇಮೇ।

    Yasmā tasmā upādāna-kkhandhā saṅkhepato ime;

    ದುಕ್ಖಾತಿ ವುತ್ತಾ ದುಕ್ಖನ್ತ-ದೇಸಕೇನ ಮಹೇಸಿನಾ॥

    Dukkhāti vuttā dukkhanta-desakena mahesinā.

    ತಥಾ ಹಿ ಇನ್ಧನಮಿವ ಪಾವಕೋ, ಲಕ್ಖಮಿವ ಪಹರಣಾನಿ, ಗೋರೂಪಮಿವ ಡಂಸಮಕಸಾದಯೋ, ಖೇತ್ತಮಿವ ಲಾವಕಾ, ಗಾಮಂ ವಿಯ ಗಾಮಘಾತಕಾ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಮೇವ ಜಾತಿಆದಯೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಬಾಧಯಮಾನಾ, ತಿಣಲತಾದೀನಿ ವಿಯ ಭೂಮಿಯಂ, ಪುಪ್ಫಫಲಪಲ್ಲವಾದೀನಿ ವಿಯ ರುಕ್ಖೇಸು, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸುಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಆದಿದುಕ್ಖಂ ಜಾತಿ, ಮಜ್ಝೇದುಕ್ಖಂ ಜರಾ, ಪರಿಯೋಸಾನದುಕ್ಖಂ ಮರಣಂ। ಮಾರಣನ್ತಿಕದುಕ್ಖಾಭಿಘಾತೇನ ಪರಿಡಯ್ಹಮಾನದುಕ್ಖಂ ಸೋಕೋ, ತದಸಹನತೋ ಲಾಲಪ್ಪನದುಕ್ಖಂ ಪರಿದೇವೋ। ತತೋ ಧಾತುಕ್ಖೋಭಸಙ್ಖಾತಅನಿಟ್ಠಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಮಾಯೋಗತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಆಬಾಧನದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಂ। ತೇನ ಬಾಧಿಯಮಾನಾನಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ತತ್ಥ ಪಟಿಘುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಚೇತೋಬಾಧನದುಕ್ಖಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ। ಸೋಕಾದಿವುಡ್ಢಿಯಾ ಜನಿತವಿಸಾದಾನಂ ಅನುತ್ಥುನನದುಕ್ಖಂ ಉಪಾಯಾಸೋ। ಮನೋರಥವಿಘಾತಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಇಚ್ಛಾವಿಘಾತದುಕ್ಖಂ ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭೋತಿ ಏವಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿಯಮಾನಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾವ ದುಕ್ಖಾತಿ ಯದೇತಂ ಏಕಮೇಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಅನೇಕೇಹಿ ಕಪ್ಪೇಹಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಸೇಸತೋ ವತ್ತುಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ ಏಕಜಲಬಿನ್ದುಮ್ಹಿ ಸಕಲಸಮುದ್ದಜಲರಸಂ ವಿಯ ಯೇಸು ಕೇಸುಚಿ ಪಞ್ಚಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚಾತಿ।

    Tathā hi indhanamiva pāvako, lakkhamiva paharaṇāni, gorūpamiva ḍaṃsamakasādayo, khettamiva lāvakā, gāmaṃ viya gāmaghātakā, upādānakkhandhapañcakameva jātiādayo nānappakārehi bādhayamānā, tiṇalatādīni viya bhūmiyaṃ, pupphaphalapallavādīni viya rukkhesu, upādānakkhandhesuyeva nibbattanti. Upādānakkhandhānañca ādidukkhaṃ jāti, majjhedukkhaṃ jarā, pariyosānadukkhaṃ maraṇaṃ. Māraṇantikadukkhābhighātena pariḍayhamānadukkhaṃ soko, tadasahanato lālappanadukkhaṃ paridevo. Tato dhātukkhobhasaṅkhātaaniṭṭhaphoṭṭhabbasamāyogato kāyassa ābādhanadukkhaṃ dukkhaṃ. Tena bādhiyamānānaṃ puthujjanānaṃ tattha paṭighuppattito cetobādhanadukkhaṃ domanassaṃ. Sokādivuḍḍhiyā janitavisādānaṃ anutthunanadukkhaṃ upāyāso. Manorathavighātappattānaṃ icchāvighātadukkhaṃ icchitālābhoti evaṃ nānappakārato upaparikkhiyamānā upādānakkhandhāva dukkhāti yadetaṃ ekamekaṃ dassetvā vuccamānaṃ anekehi kappehi na sakkā asesato vattuṃ, taṃ sabbampi dukkhaṃ ekajalabindumhi sakalasamuddajalarasaṃ viya yesu kesuci pañcasu upādānakkhandhesu saṅkhipitvā dassetuṃ ‘‘saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti bhagavā avocāti.

    ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೨. ಸಮುದಯಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    2. Samudayasaccaniddesavaṇṇanā

    ೨೦೩. ಸಮುದಯಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇ ಯಾಯಂ ತಣ್ಹಾತಿ ಯಾ ಅಯಂ ತಣ್ಹಾ। ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾತಿ ಪುನಬ್ಭವಕರಣಂ ಪುನೋಬ್ಭವೋ, ಪುನೋಬ್ಭವೋ ಸೀಲಮಸ್ಸಾತಿ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾ। ಅಪಿಚ ಪುನಬ್ಭವಂ ದೇತಿ, ಪುನಬ್ಭವಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸ ದಾಯಿಕಾಪಿ ಅತ್ಥಿ ಅದಾಯಿಕಾಪಿ, ಪುನಬ್ಭವಾಯ ಸಂವತ್ತನಿಕಾಪಿ ಅತ್ಥಿ ಅಸಂವತ್ತನಿಕಾಪಿ, ದಿನ್ನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಉಪಧಿವೇಪಕ್ಕಮತ್ತಾಪಿ। ಸಾ ಪುನಬ್ಭವಂ ದದಮಾನಾಪಿ ಅದದಮಾನಾಪಿ, ಪುನಬ್ಭವಾಯ ಸಂವತ್ತಮಾನಾಪಿ ಅಸಂವತ್ತಮಾನಾಪಿ, ದಿನ್ನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಉಪಧಿವೇಪಕ್ಕಮತ್ತಾಪಿ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾ ಏವಾತಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ। ಅಭಿನನ್ದನಸಙ್ಖಾತೇನ ನನ್ದಿರಾಗೇನ ಸಹಗತಾತಿ ನನ್ದಿರಾಗಸಹಗತಾ, ನನ್ದಿರಾಗೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕತ್ತಮೇವ ಗತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ರತತ್ರಾಭಿನನ್ದಿನೀತಿ ಯತ್ರ ಯತ್ರ ಅತ್ತಭಾವೋ ತತ್ರತತ್ರಾಭಿನನ್ದಿನೀ, ರೂಪಾದೀಸು ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ತತ್ರತತ್ರಾಭಿನನ್ದಿನೀ; ರೂಪಾಭಿನನ್ದಿನೀ ಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಮ್ಮಾಭಿನನ್ದಿನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ; ತಸ್ಸ ಸಾ ಕತಮಾತಿ ಚೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಮತಣ್ಹಾತಿ ಕಾಮೇ ತಣ್ಹಾ ಕಾಮತಣ್ಹಾ; ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಭವೇ ತಣ್ಹಾ ಭವತಣ್ಹಾ; ಭವಪತ್ಥನಾವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಹಗತಸ್ಸ ರೂಪಾರೂಪಭವರಾಗಸ್ಸ ಚ ಝಾನನಿಕನ್ತಿಯಾ ಚೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ವಿಭವೇ ತಣ್ಹಾ ವಿಭವತಣ್ಹಾ; ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಸಹಗತಸ್ಸ ರಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ।

    203. Samudayasaccaniddese yāyaṃ taṇhāti yā ayaṃ taṇhā. Ponobbhavikāti punabbhavakaraṇaṃ punobbhavo, punobbhavo sīlamassāti ponobbhavikā. Apica punabbhavaṃ deti, punabbhavāya saṃvattati, punappunaṃ bhave nibbattetīti ponobbhavikā. Sā panesā punabbhavassa dāyikāpi atthi adāyikāpi, punabbhavāya saṃvattanikāpi atthi asaṃvattanikāpi, dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkamattāpi. Sā punabbhavaṃ dadamānāpi adadamānāpi, punabbhavāya saṃvattamānāpi asaṃvattamānāpi, dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkamattāpi ponobbhavikā evāti nāmaṃ labhati. Abhinandanasaṅkhātena nandirāgena sahagatāti nandirāgasahagatā, nandirāgena saddhiṃ atthato ekattameva gatāti vuttaṃ hoti. Tatratatrābhinandinīti yatra yatra attabhāvo tatratatrābhinandinī, rūpādīsu vā ārammaṇesu tatratatrābhinandinī; rūpābhinandinī saddagandharasaphoṭṭhabbadhammābhinandinīti attho. Seyyathidanti nipāto; tassa sā katamāti ceti attho. Kāmataṇhāti kāme taṇhā kāmataṇhā; pañcakāmaguṇikarāgassetaṃ adhivacanaṃ. Bhave taṇhā bhavataṇhā; bhavapatthanāvasena uppannassa sassatadiṭṭhisahagatassa rūpārūpabhavarāgassa ca jhānanikantiyā cetaṃ adhivacanaṃ. Vibhave taṇhā vibhavataṇhā; ucchedadiṭṭhisahagatassa rāgassetaṃ adhivacanaṃ.

    ಇದಾನಿ ತಸ್ಸಾ ತಣ್ಹಾಯ ವತ್ಥುಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಾ ಖೋ ಪನೇಸಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಜಾಯತಿ। ನಿವಿಸತೀತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಹತಿ। ಯಂ ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪನ್ತಿ ಯಂ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಪಿಯಸಭಾವಞ್ಚೇವ ಮಧುರಸಭಾವಞ್ಚ। ಚಕ್ಖುಂ ಲೋಕೇತಿಆದೀಸು ಲೋಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಮಮತ್ತೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಾ ಸತ್ತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಅತ್ತನೋ ಚಕ್ಖುಂ ಆದಾಸಾದೀಸು ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಹಣಾನುಸಾರೇನ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಪಞ್ಚಪಸಾದಂ ಸುವಣ್ಣವಿಮಾನೇ ಉಗ್ಘಾಟಿತಮಣಿಸೀಹಪಞ್ಜರಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಸೋತಂ ರಜತಪನಾಳಿಕಂ ವಿಯ ಪಾಮಙ್ಗಸುತ್ತಕಂ ವಿಯ ಚ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ತುಙ್ಗನಾಸಾತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರಂ ಘಾನಂ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಠಪಿತಹರಿತಾಲವಟ್ಟಿಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಜಿವ್ಹಂ ರತ್ತಕಮ್ಬಲಪಟಲಂ ವಿಯ ಮುದುಸಿನಿದ್ಧಮಧುರರಸದಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಕಾಯಂ ಸಾಲಲಟ್ಠಿಂ ವಿಯ ಸುವಣ್ಣತೋರಣಂ ವಿಯ ಚ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಮನಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಮನೇನ ಅಸದಿಸಂ ಉಳಾರಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ರೂಪಂ ಸುವಣ್ಣಕಣಿಕಾರಪುಪ್ಫಾದಿವಣ್ಣಂ ವಿಯ , ಸದ್ದಂ ಮತ್ತಕರವೀಕಕೋಕಿಲಮನ್ದಧಮಿತಮಣಿವಂಸನಿಗ್ಘೋಸಂ ವಿಯ, ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲದ್ಧಾನಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಗನ್ಧಾರಮ್ಮಣಾದೀನಿ ‘ಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಏವರೂಪಾನಿ ಅತ್ಥೀ’ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ತೇಸಂ ಏವಂ ಮಞ್ಞಮಾನಾನಂ ತಾನಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಪಿಯರೂಪಾನಿ ಚೇವ ಹೋನ್ತಿ ಸಾತರೂಪಾನಿ ಚ। ಅಥ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಚೇವ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪವತ್ತಿವಸೇನ ನಿವಿಸತಿ। ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ – ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪಂ। ಏತ್ಥೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾತಿ ಯದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ತದಾ ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪೀತಿ।

    Idāni tassā taṇhāya vatthuṃ vitthārato dassetuṃ sā kho panesātiādimāha. Tattha uppajjatīti jāyati. Nivisatīti punappunaṃ pavattivasena patiṭṭhahati. Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpanti yaṃ lokasmiṃ piyasabhāvañceva madhurasabhāvañca. Cakkhuṃ loketiādīsu lokasmiñhi cakkhādīsu mamattena abhiniviṭṭhā sattā sampattiyaṃ patiṭṭhitā attano cakkhuṃ ādāsādīsu nimittaggahaṇānusārena vippasannapañcapasādaṃ suvaṇṇavimāne ugghāṭitamaṇisīhapañjaraṃ viya maññanti, sotaṃ rajatapanāḷikaṃ viya pāmaṅgasuttakaṃ viya ca maññanti, tuṅganāsāti laddhavohāraṃ ghānaṃ vaṭṭetvā ṭhapitaharitālavaṭṭiṃ viya maññanti, jivhaṃ rattakambalapaṭalaṃ viya mudusiniddhamadhurarasadaṃ maññanti, kāyaṃ sālalaṭṭhiṃ viya suvaṇṇatoraṇaṃ viya ca maññanti, manaṃ aññesaṃ manena asadisaṃ uḷāraṃ maññanti, rūpaṃ suvaṇṇakaṇikārapupphādivaṇṇaṃ viya , saddaṃ mattakaravīkakokilamandadhamitamaṇivaṃsanigghosaṃ viya, attanā paṭiladdhāni catusamuṭṭhānikagandhārammaṇādīni ‘kassa aññassa evarūpāni atthī’ti maññanti. Tesaṃ evaṃ maññamānānaṃ tāni cakkhādīni piyarūpāni ceva honti sātarūpāni ca. Atha nesaṃ tattha anuppannā ceva taṇhā uppajjati, uppannā ca punappunaṃ pavattivasena nivisati. Tasmā bhagavā – ‘‘cakkhuṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ. Etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’tiādimāha. Tattha uppajjamānāti yadā uppajjati tadā ettha uppajjatīti attho. Esa nayo sabbatthāpīti.

    ಸಮುದಯಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Samudayasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೩. ನಿರೋಧಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    3. Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā

    ೨೦೪. ನಿರೋಧಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇ ಯೋ ತಸ್ಸಾಯೇವ ತಣ್ಹಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ‘ಯೋ ತಸ್ಸೇವ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಯಸ್ಮಾ ಸಮುದಯನಿರೋಧೇನೇವ ದುಕ್ಖಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ, ಯಥಾಹ –

    204. Nirodhasaccaniddese yo tassāyeva taṇhāyāti ettha ‘yo tasseva dukkhassā’ti vattabbe yasmā samudayanirodheneva dukkhaṃ nirujjhati no aññathā, yathāha –

    ‘‘ಯಥಾಪಿ ಮೂಲೇ ಅನುಪದ್ದವೇ ದಳ್ಹೇ,

    ‘‘Yathāpi mūle anupaddave daḷhe,

    ಛಿನ್ನೋಪಿ ರುಕ್ಖೋ ಪುನರೇವ ರೂಹತಿ।

    Chinnopi rukkho punareva rūhati;

    ಏವಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾನುಸಯೇ ಅನೂಹತೇ,

    Evampi taṇhānusaye anūhate,

    ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ ದುಕ್ಖಮಿದಂ ಪುನಪ್ಪುನ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೩೮)।

    Nibbattati dukkhamidaṃ punappuna’’nti. (dha. pa. 338);

    ತಸ್ಮಾ ತಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಮುದಯನಿರೋಧೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಏವಮಾಹ। ಸೀಹಸಮಾನವುತ್ತಿನೋ ಹಿ ತಥಾಗತಾ। ತೇ ದುಕ್ಖಂ ನಿರೋಧೇನ್ತಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತಾ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಫಲೇ। ಸುವಾನವುತ್ತಿನೋ ಪನ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ। ತೇ ದುಕ್ಖಂ ನಿರೋಧೇನ್ತಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತಾ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೇನ ಚೇವ ತಸ್ಸೇವ ಚ ದೇಸನಾಯ ಫಲೇ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಹೇತುಮ್ಹೀತಿ। ಸೀಹಸಮಾನವುತ್ತಿತಾಯ ಸತ್ಥಾ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ಯೋ ತಸ್ಸಾಯೇವಾತಿಆದಿಮಾಹ।

    Tasmā taṃ dukkhanirodhaṃ dassento samudayanirodhena dassetuṃ evamāha. Sīhasamānavuttino hi tathāgatā. Te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca dassentā hetumhi paṭipajjanti, na phale. Suvānavuttino pana aññatitthiyā. Te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca dassentā attakilamathānuyogena ceva tasseva ca desanāya phale paṭipajjanti, na hetumhīti. Sīhasamānavuttitāya satthā hetumhi paṭipajjanto yo tassāyevātiādimāha.

    ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾಯೇವಾತಿ ಯಾ ಸಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನಿವೇಸವಸೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಕಾಸಿತಾ ತಸ್ಸಾಯೇವ। ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧೋತಿಆದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನವೇವಚನಾನೇವ । ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಆಗಮ್ಮ ತಣ್ಹಾ ಅಸೇಸಾ ವಿರಜ್ಜತಿ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ತಸ್ಸಾಯೇವ ತಣ್ಹಾಯ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಆಗಮ್ಮ ತಣ್ಹಾ ಚಜಿಯತಿ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಿಯತಿ, ಮುಚ್ಚತಿ, ನ ಅಲ್ಲಿಯತಿ। ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ‘‘ಚಾಗೋ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಮುತ್ತಿ ಅನಾಲಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏಕಮೇವ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ನಾಮಾನಿ ಪನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಾನಂ ನಾಮಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಅನೇಕಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನವೇವಚನಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧೋ, ಚಾಗೋ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ, ಮುತ್ತಿ, ಅನಾಲಯೋ, ರಾಗಕ್ಖಯೋ, ದೋಸಕ್ಖಯೋ, ಮೋಹಕ್ಖಯೋ, ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯೋ, ಅನುಪ್ಪಾದೋ, ಅಪ್ಪವತ್ತಂ, ಅನಿಮಿತ್ತಂ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಂ, ಅನಾಯೂಹನಂ, ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಅನುಪಪತ್ತಿ, ಅಗತಿ, ಅಜಾತಂ, ಅಜರಂ, ಅಬ್ಯಾಧಿ, ಅಮತಂ, ಅಸೋಕಂ, ಅಪರಿದೇವಂ, ಅನುಪಾಯಾಸಂ, ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿಆದೀನಿ।

    Tattha tassāyevāti yā sā uppatti nivesavasena heṭṭhā pakāsitā tassāyeva. Asesavirāganirodhotiādīni sabbāni nibbānavevacanāneva . Nibbānañhi āgamma taṇhā asesā virajjati nirujjhati. Tasmā taṃ ‘‘tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho’’ti vuccati. Nibbānañca āgamma taṇhā cajiyati, paṭinissajjiyati, muccati, na alliyati. Tasmā nibbānaṃ ‘‘cāgo paṭinissaggo mutti anālayo’’ti vuccati. Ekameva hi nibbānaṃ. Nāmāni panassa sabbasaṅkhatānaṃ nāmapaṭipakkhavasena anekāni nibbānavevacanāneva honti, seyyathidaṃ – asesavirāganirodho, cāgo, paṭinissaggo, mutti, anālayo, rāgakkhayo, dosakkhayo, mohakkhayo, taṇhākkhayo, anuppādo, appavattaṃ, animittaṃ, appaṇihitaṃ, anāyūhanaṃ, appaṭisandhi, anupapatti, agati, ajātaṃ, ajaraṃ, abyādhi, amataṃ, asokaṃ, aparidevaṃ, anupāyāsaṃ, asaṃkiliṭṭhantiādīni.

    ಇದಾನಿ ಮಗ್ಗೇನ ಛಿನ್ನಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಪತ್ತಾಯಪಿ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ಯೇಸು ವತ್ಥೂಸು ತಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ತತ್ಥೇವ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಾ ಖೋ ಪನೇಸಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಪುರಿಸೋ ಖೇತ್ತೇ ಜಾತಂ ತಿತ್ತಅಲಾಬುವಲ್ಲಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಗ್ಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮೂಲಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ, ಸಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಮಿಲಾಯಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ। ತತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಖೇತ್ತೇ ತಿತ್ತಅಲಾಬು ನಿರುದ್ಧಾ ಪಹೀನಾತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ। ಏವಮೇವ ಖೇತ್ತೇ ತಿತ್ತಅಲಾಬು ವಿಯ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ತಣ್ಹಾ। ಸಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಮೂಲಚ್ಛಿನ್ನಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಏವಂ ಗತಾ ಪನ ತೇಸು ವತ್ಥೂಸು ಖೇತ್ತೇ ತಿತ್ತಅಲಾಬು ವಿಯ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಯಥಾ ಚ ಅಟವಿತೋ ಚೋರೇ ಆನೇತ್ವಾ ನಗರಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇ ಘಾತೇಯ್ಯುಂ, ತತೋ ಅಟವಿಯಂ ಚೋರಾ ಮತಾತಿ ವಾ ಮಾರಿತಾತಿ ವಾ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯುಂ; ಏವಮೇವ ಅಟವಿಯಂ ಚೋರಾ ವಿಯ ಯಾ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ತಣ್ಹಾ, ಸಾ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇ ಚೋರಾ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ನಿರುದ್ಧತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನೇ ನಿರುದ್ಧಾ। ಏವಂ ನಿರುದ್ಧಾ ಪನ ತೇಸು ವತ್ಥೂಸು ಅಟವಿಯಂ ಚೋರಾ ವಿಯ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ತೇನಸ್ಸಾ ತತ್ಥೇವ ನಿರೋಧಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪಂ, ಏತ್ಥೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಪಹೀಯಮಾನಾ ಪಹೀಯತಿ, ಏತ್ಥ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಾ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ।

    Idāni maggena chinnāya nibbānaṃ āgamma appavattipattāyapi ca taṇhāya yesu vatthūsu tassā uppatti dassitā, tattheva abhāvaṃ dassetuṃ sā kho panesātiādimāha. Tattha yathā puriso khette jātaṃ tittaalābuvalliṃ disvā aggato paṭṭhāya mūlaṃ pariyesitvā chindeyya, sā anupubbena milāyitvā appavattiṃ gaccheyya. Tato tasmiṃ khette tittaalābu niruddhā pahīnāti vucceyya. Evameva khette tittaalābu viya cakkhādīsu taṇhā. Sā ariyamaggena mūlacchinnā nibbānaṃ āgamma appavattiṃ gacchati. Evaṃ gatā pana tesu vatthūsu khette tittaalābu viya na paññāyati. Yathā ca aṭavito core ānetvā nagarassa dakkhiṇadvāre ghāteyyuṃ, tato aṭaviyaṃ corā matāti vā māritāti vā vucceyyuṃ; evameva aṭaviyaṃ corā viya yā cakkhādīsu taṇhā, sā dakkhiṇadvāre corā viya nibbānaṃ āgamma niruddhattā nibbāne niruddhā. Evaṃ niruddhā pana tesu vatthūsu aṭaviyaṃ corā viya na paññāyati. Tenassā tattheva nirodhaṃ dassento ‘‘cakkhuṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhatī’’tiādimāha. Sesamettha uttānatthamevāti.

    ನಿರೋಧಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೪. ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    4. Maggasaccaniddesavaṇṇanā

    ೨೦೫. ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇ ಅಯಮೇವಾತಿ ಅಞ್ಞಮಗ್ಗಪಟಿಕ್ಖೇಪನತ್ಥಂ ನಿಯಮನಂ। ಅರಿಯೋತಿ ತಂತಂಮಗ್ಗವಜ್ಝೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಿಯಭಾವಕರತ್ತಾ ಅರಿಯಫಲಪಟಿಲಾಭಕರತ್ತಾ ಚ ಅರಿಯೋ। ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ। ಸ್ವಾಯಂ ಚತುರಙ್ಗಿಕಾ ವಿಯ ಸೇನಾ, ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ವಿಯ ತೂರಿಯಂ ಅಙ್ಗಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ಅಙ್ಗವಿನಿಮುತ್ತೋ ನತ್ಥಿ। ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗೀಯತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಾ ಮಗ್ಗತಿ, ಕಿಲೇಸೇ ವಾ ಮಾರೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಮಗ್ಗೋ। ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ಸೋ ಕತಮೋತಿ ಚೇತಿ ಅತ್ಥೋ।

    205. Maggasaccaniddese ayamevāti aññamaggapaṭikkhepanatthaṃ niyamanaṃ. Ariyoti taṃtaṃmaggavajjhehi kilesehi ārakattā ariyabhāvakarattā ariyaphalapaṭilābhakarattā ca ariyo. Aṭṭhaṅgāni assāti aṭṭhaṅgiko. Svāyaṃ caturaṅgikā viya senā, pañcaṅgikaṃ viya tūriyaṃ aṅgamattameva hoti, aṅgavinimutto natthi. Nibbānatthikehi maggīyati, nibbānaṃ vā maggati, kilese vā mārento gacchatīti maggo. Seyyathidanti so katamoti ceti attho.

    ಇದಾನಿ ಅಙ್ಗಮತ್ತಮೇವ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ಅಙ್ಗವಿನಿಮ್ಮುತ್ತೋ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾ ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ಸಮ್ಮಾ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ। ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ। ಸಮ್ಮಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ। ಸಮ್ಮಾ ವೋದಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ। ಸಮ್ಮಾ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ। ಸಮ್ಮಾ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾಸತಿ। ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ।

    Idāni aṅgamattameva maggo hoti, aṅgavinimmutto natthīti dassento sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhīti āha. Tattha sammā dassanalakkhaṇā sammādiṭṭhi. Sammā abhiniropanalakkhaṇo sammāsaṅkappo. Sammā pariggahalakkhaṇā sammāvācā. Sammā samuṭṭhāpanalakkhaṇo sammākammanto. Sammā vodānalakkhaṇo sammāājīvo. Sammā paggahalakkhaṇo sammāvāyāmo. Sammā upaṭṭhānalakkhaṇā sammāsati. Sammā samādhānalakkhaṇo sammāsamādhi.

    ತೇಸು ಚ ಏಕೇಕಸ್ಸ ತೀಣಿ ತೀಣಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ತಾವ ಅಞ್ಞೇಹಿಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚನೀಕಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಪಜಹತಿ, ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಪಸ್ಸತಿ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹವಿಧಮನವಸೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋಪಿ ತಥೇವ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಿ ಚ ಪಜಹನ್ತಿ, ನಿರೋಧಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತಿ। ವಿಸೇಸತೋ ಪನೇತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇ ಅಭಿನಿರೋಪೇತಿ, ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ಸಮ್ಮಾ ವೋದಾಪೇತಿ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಸಮ್ಮಾ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸಮ್ಮಾಸತಿ ಸಮ್ಮಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಸಮ್ಮಾ ಪದಹತಿ।

    Tesu ca ekekassa tīṇi tīṇi kiccāni honti, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi tāva aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhiṃ micchādiṭṭhiṃ pajahati, nirodhaṃ ārammaṇaṃ karoti, sampayuttadhamme ca passati tappaṭicchādakamohavidhamanavasena asammohato. Sammāsaṅkappādayopi tatheva micchāsaṅkappādīni ca pajahanti, nirodhañca ārammaṇaṃ karonti. Visesato panettha sammāsaṅkappo sahajātadhamme abhiniropeti, sammāvācā sammā pariggaṇhāti, sammākammanto sammā samuṭṭhāpeti, sammāājīvo sammā vodāpeti, sammāvāyāmo sammā paggaṇhāti, sammāsati sammā upaṭṭhāti, sammāsamādhi sammā padahati.

    ಅಪಿಚೇಸಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಕ್ಖಣಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣಾ ಹೋತಿ, ಮಗ್ಗಕಾಲೇ ಏಕಕ್ಖಣಾ ಏಕಾರಮ್ಮಣಾ, ಕಿಚ್ಚತೋ ಪನ ದುಕ್ಖೇ ಞಾಣನ್ತಿಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋಪಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಕ್ಖಣಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಕಾಲೇ ಏಕಕ್ಖಣಾ ಏಕಾರಮ್ಮಣಾ। ತೇಸು ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಕಿಚ್ಚತೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿಆದೀನಿ ತೀಣಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ। ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಯೋ ತಯೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಕ್ಖಣಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣಾ ವಿರತಿಯೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಚೇತನಾಯೋಪಿ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ವಿರತಿಯೋವ। ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಸಮ್ಮಾಸತೀತಿ ಇದಮ್ಪಿ ದ್ವಯಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸತಿಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಯೇವ।

    Apicesā sammādiṭṭhi nāma pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā hoti, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā, kiccato pana dukkhe ñāṇantiādīni cattāri nāmāni labhati. Sammāsaṅkappādayopi pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā honti, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā. Tesu sammāsaṅkappo kiccato nekkhammasaṅkappotiādīni tīṇi nāmāni labhati. Sammāvācādayo tayo pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā viratiyopi honti cetanāyopi, maggakkhaṇe pana viratiyova. Sammāvāyāmo sammāsatīti idampi dvayaṃ kiccato sammappadhānasatipaṭṭhānavasena cattāri nāmāni labhati. Sammāsamādhi pana pubbabhāgepi maggakkhaṇepi sammāsamādhiyeva.

    ಇತಿ ಇಮೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಭಗವತಾ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಬಹೂಪಕಾರತ್ತಾ ಪಠಮಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ದೇಸಿತಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೋ ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೬, ೨೦, ೨೯, ೩೪) ಚ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ಏತಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಂ ವಿದ್ಧಂಸೇತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಚೋರೇ ಘಾತೇನ್ತೋ ಖೇಮೇನ ಯೋಗಾವಚರೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಬಹೂಪಕಾರತ್ತಾ ಪಠಮಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ದೇಸಿತಾ’’ತಿ।

    Iti imesu aṭṭhasu dhammesu bhagavatā nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahūpakārattā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā. Ayañhi ‘‘paññāpajjoto paññāsattha’’nti (dha. sa. 16, 20, 29, 34) ca vuttā. Tasmā etāya pubbabhāge vipassanāñāṇasaṅkhātāya sammādiṭṭhiyā avijjandhakāraṃ viddhaṃsetvā kilesacore ghātento khemena yogāvacaro nibbānaṃ pāpuṇāti. Tena vuttaṃ ‘‘nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahūpakārattā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā’’ti.

    ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪನ ತಸ್ಸಾ ಬಹೂಪಕಾರೋ, ತಸ್ಮಾ ತದನನ್ತರಂ ವುತ್ತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಹೇರಞ್ಞಿಕೋ ಹತ್ಥೇನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಚಕ್ಖುನಾ ಕಹಾಪಣಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘ಅಯಂ ಕೂಟೋ, ಅಯಂ ಛೇಕೋ’ತಿ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಯೋಗಾವಚರೋಪಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವಿತಕ್ಕೇನ ವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ರೂಪಾವಚರಾದಯೋ’ತಿ ಜಾನಾತಿ। ಯಥಾ ವಾ ಪನ ಪುರಿಸೇನ ಕೋಟಿಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ದಿನ್ನಂ ಮಹಾರುಕ್ಖಂ ತಚ್ಛಕೋ ವಾಸಿಯಾ ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮೇ ಉಪನೇತಿ, ಏವಂ ವಿತಕ್ಕೇನ ವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕತ್ವಾ ದಿನ್ನಧಮ್ಮೇ ಯೋಗಾವಚರೋ ಪಞ್ಞಾಯ ‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ರೂಪಾವಚರಾ’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮೇ ಉಪನೇತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪನ ತಸ್ಸಾ ಬಹೂಪಕಾರೋ, ತಸ್ಮಾ ತದನನ್ತರಂ ವುತ್ತೋ’’ತಿ।

    Sammāsaṅkappo pana tassā bahūpakāro, tasmā tadanantaraṃ vutto. Yathā hi heraññiko hatthena parivattetvā parivattetvā cakkhunā kahāpaṇaṃ olokento ‘ayaṃ kūṭo, ayaṃ cheko’ti jānāti, evaṃ yogāvacaropi pubbabhāge vitakkena vitakketvā vipassanāpaññāya olokayamāno ‘ime dhammā kāmāvacarā, ime dhammā rūpāvacarādayo’ti jānāti. Yathā vā pana purisena koṭiyaṃ gahetvā parivattetvā parivattetvā dinnaṃ mahārukkhaṃ tacchako vāsiyā tacchetvā kamme upaneti, evaṃ vitakkena vitakketvā vitakkatvā dinnadhamme yogāvacaro paññāya ‘ime dhammā kāmāvacarā, ime dhammā rūpāvacarā’tiādinā nayena paricchinditvā kamme upaneti. Tena vuttaṃ ‘sammāsaṅkappo pana tassā bahūpakāro, tasmā tadanantaraṃ vutto’’ti.

    ಸ್ವಾಯಂ ಯಥಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಏವಂ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯಪಿ ಉಪಕಾರಕೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಖೋ, ಗಹಪತಿ, ವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾಚಂ ಭಿನ್ದತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೩)। ತಸ್ಮಾ ತದನನ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ವುತ್ತಾ।

    Svāyaṃ yathā sammādiṭṭhiyā, evaṃ sammāvācāyapi upakārako. Yathāha – ‘‘pubbe kho, gahapati, vitakketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindatī’’ti (ma. ni. 1.463). Tasmā tadanantaraṃ sammāvācā vuttā.

    ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ಪಠಮಂ ವಾಚಾಯ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಲೋಕೇ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಪಯೋಜೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಾಚಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪಕಾರಿಕಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯ ಅನನ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ವುತ್ತೋ।

    Yasmā pana ‘idañcidañca karissāmā’ti paṭhamaṃ vācāya saṃvidahitvā loke kammante payojenti, tasmā vācā kāyakammassa upakārikāti sammāvācāya anantaraṃ sammākammanto vutto.

    ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಪನ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ, ತಿವಿಧಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ಪಹಾಯ ಉಭಯಂ ಸುಚರಿತಂ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸೇವ ಯಸ್ಮಾ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಂ ಪೂರತಿ, ನ ಇತರಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಾನನ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ವುತ್ತೋ।

    Catubbidhaṃ pana vacīduccaritaṃ, tividhaṃ kāyaduccaritaṃ pahāya ubhayaṃ sucaritaṃ pūrentasseva yasmā ājīvaṭṭhamakasīlaṃ pūrati, na itarassa, tasmā tadubhayānantaraṃ sammāājīvo vutto.

    ಏವಂ ಸುದ್ಧಾಜೀವೇನ ‘ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಮೇ ಆಜೀವೋ’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಪರಿತೋಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಸುತ್ತಪ್ಪಮತ್ತೇನ ವಿಹರಿತುಂ ನ ಯುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಇದಂ ವೀರಿಯಮಾರಭಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ತದನನ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ವುತ್ತೋ।

    Evaṃ suddhājīvena ‘parisuddho me ājīvo’ti ettāvatā paritosaṃ akatvā suttappamattena viharituṃ na yuttaṃ, atha kho sabbairiyāpathesu idaṃ vīriyamārabhitabbanti dassetuṃ tadanantaraṃ sammāvāyāmo vutto.

    ತತೋ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೇನಾಪಿ ಕಾಯಾದೀಸು ಚತೂಸು ವತ್ಥೂಸು ಸತಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತದನನ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸತಿ ದೇಸಿತಾ।

    Tato āraddhavīriyenāpi kāyādīsu catūsu vatthūsu sati suppatiṭṭhitā kātabbāti dassanatthaṃ tadanantaraṃ sammāsati desitā.

    ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏವಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಸತಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗತಿಯೋ ಸಮನ್ವೇಸಿತ್ವಾ ಪಹೋತಿ ಏಕತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಾತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸತಿಅನನ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ದೇಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Yasmā pana evaṃ suppatiṭṭhitā sati samādhissa upakārānupakārānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesitvā pahoti ekattārammaṇe cittaṃ samādhātuṃ, tasmā sammāsatianantaraṃ sammāsamādhi desitoti veditabbo.

    ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ವಟ್ಟಂ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ವಿವಟ್ಟಂ। ತೇಸು ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಟ್ಟೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತಿ, ವಿವಟ್ಟೇ ನತ್ಥಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ। ಪುರಿಮಾನಿ ಹಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಂ, ತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಚ ‘‘ಕತಮೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ? ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಚ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ವಾಚಾಯ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ; ಇತರೇಸು ಪನ ದ್ವೀಸು ಸಚ್ಚೇಸು ‘‘ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಇಟ್ಠಂ ಕನ್ತಂ ಮನಾಪಂ, ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಇಟ್ಠಂ ಕನ್ತಂ ಮನಾಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸವನೇನೇವ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ಸೋ ಏವಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಏಕೇನ ಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಏಕಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ; ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಪಟಿವೇಧೇನ, ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಪಟಿವೇಧೇನ, ಮಗ್ಗಂ ಭಾವನಾಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ; ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೇನ…ಪೇ॰… ಮಗ್ಗಂ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ।

    Sammādiṭṭhiniddese ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādinā catusaccakammaṭṭhānaṃ dassitaṃ. Tattha purimāni dve saccāni vaṭṭaṃ, pacchimāni vivaṭṭaṃ. Tesu bhikkhuno vaṭṭe kammaṭṭhānābhiniveso hoti, vivaṭṭe natthi abhiniveso. Purimāni hi dve saccāni ‘‘pañcakkhandhā dukkhaṃ, taṇhā samudayo’’ti evaṃ saṅkhepena ca ‘‘katame pañcakkhandhā? Rūpakkhandho’’tiādinā nayena vitthārena ca ācariyassa santike uggaṇhitvā vācāya punappunaṃ parivattento yogāvacaro kammaṃ karoti; itaresu pana dvīsu saccesu ‘‘nirodhasaccaṃ iṭṭhaṃ kantaṃ manāpaṃ, maggasaccaṃ iṭṭhaṃ kantaṃ manāpa’’nti evaṃ savaneneva kammaṃ karoti. So evaṃ kammaṃ karonto cattāri saccāni ekena paṭivedhena paṭivijjhati, ekābhisamayena abhisameti; dukkhaṃ pariññāpaṭivedhena paṭivijjhati, samudayaṃ pahānapaṭivedhena, nirodhaṃ sacchikiriyapaṭivedhena, maggaṃ bhāvanāpaṭivedhena paṭivijjhati; dukkhaṃ pariññābhisamayena…pe… maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisameti.

    ಏವಮಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ದ್ವೀಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾಸವನಧಾರಣಸಮ್ಮಸನಪಟಿವೇಧೋ ಹೋತಿ, ದ್ವೀಸು ಸವನಪಟಿವೇಧೋಯೇವ; ಅಪರಭಾಗೇ ತೀಸು ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಟಿವೇಧೋ ಹೋತಿ, ನಿರೋಧೇ ಆರಮ್ಮಣಪಟಿವೇಧೋ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ಸವನಧಾರಣಸಮ್ಮಸನಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯಂ ಕಾಮಾವಚರಂ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಪನ ಪತ್ತಸಚ್ಚಸ್ಸ ಹೋತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ। ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಇಧ ನ ವುತ್ತಾ। ಇಮಸ್ಸ ಚ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿಗ್ಗಹತೋ ‘ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಜಾನಾಮಿ , ಸಮುದಯಂ ಪಜಹಾಮಿ, ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋಮಿ, ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇಮೀ’ತಿ ಆಭೋಗಸಮನ್ನಾಹಾರಮನಸಿಕಾರಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ನತ್ಥಿ, ಪರಿಗ್ಗಹತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೋತಿ; ಅಪರಭಾಗೇ ಪನ ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞಾತಮೇವ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಮಗ್ಗೋ ಭಾವಿತೋವ ಹೋತಿ।

    Evamassa pubbabhāge dvīsu saccesu uggahaparipucchāsavanadhāraṇasammasanapaṭivedho hoti, dvīsu savanapaṭivedhoyeva; aparabhāge tīsu kiccato paṭivedho hoti, nirodhe ārammaṇapaṭivedho. Tattha sabbampi paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ, savanadhāraṇasammasanañāṇaṃ lokiyaṃ kāmāvacaraṃ, paccavekkhaṇā pana pattasaccassa hoti. Ayañca ādikammiko. Tasmā sā idha na vuttā. Imassa ca bhikkhuno pubbe pariggahato ‘dukkhaṃ parijānāmi , samudayaṃ pajahāmi, nirodhaṃ sacchikaromi, maggaṃ bhāvemī’ti ābhogasamannāhāramanasikārapaccavekkhaṇā natthi, pariggahato paṭṭhāya hoti; aparabhāge pana dukkhaṃ pariññātameva hoti…pe… maggo bhāvitova hoti.

    ತತ್ಥ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಾನಿ, ದ್ವೇ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ದುದ್ದಸಾನಿ। ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಾಕಟಂ; ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಪ್ಪಹಾರಾದೀಸು ‘ಅಹೋ ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಮ್ಪಿ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಸಮುದಯಮ್ಪಿ ಖಾದಿತುಕಾಮತಾಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮತಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಾಕಟಂ। ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧತೋ ಪನ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಗಮ್ಭೀರಂ। ಇತಿ ತಾನಿ ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಾನಿ। ಇತರೇಸಂ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಪಯೋಗೋ ಭವಗ್ಗಗಹಣತ್ಥಂ ಹತ್ಥಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯ, ಅವೀಚಿಫುಸನತ್ಥಂ ಪಾದಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯ, ಸತಧಾ ಭಿನ್ನವಾಲಸ್ಸ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಪಟಿಪಾದನಂ ವಿಯ ಚ ಹೋತಿ। ಇತಿ ತಾನಿ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ದುದ್ದಸಾನಿ। ಏವಂ ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರೇಸು ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ಚ ದುದ್ದಸೇಸು ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಉಗ್ಗಹಾದಿವಸೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿವೇಧಕ್ಖಣೇ ಪನ ಏಕಮೇವ ಞಾಣಂ ಹೋತಿ।

    Tattha dve saccāni duddasattā gambhīrāni, dve gambhīrattā duddasāni. Dukkhasaccañhi uppattito pākaṭaṃ; khāṇukaṇṭakappahārādīsu ‘aho dukkha’nti vattabbatampi āpajjati. Samudayampi khāditukāmatābhuñjitukāmatādivasena uppattito pākaṭaṃ. Lakkhaṇapaṭivedhato pana ubhayampi gambhīraṃ. Iti tāni duddasattā gambhīrāni. Itaresaṃ pana dvinnaṃ dassanatthāya payogo bhavaggagahaṇatthaṃ hatthappasāraṇaṃ viya, avīciphusanatthaṃ pādappasāraṇaṃ viya, satadhā bhinnavālassa koṭiyā koṭiṃ paṭipādanaṃ viya ca hoti. Iti tāni gambhīrattā duddasāni. Evaṃ duddasattā gambhīresu gambhīrattā ca duddasesu catūsu saccesu uggahādivasena pubbabhāgañāṇuppattiṃ sandhāya idaṃ ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādi vuttaṃ. Paṭivedhakkhaṇe pana ekameva ñāṇaṃ hoti.

    ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪನಿದ್ದೇಸೇ ಕಾಮತೋ ನಿಸ್ಸಟೋತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪೋ। ಬ್ಯಾಪಾದತೋ ನಿಸ್ಸಟೋತಿ ಅಬ್ಯಾಪಾದಸಙ್ಕಪ್ಪೋ। ವಿಹಿಂಸಾಯ ನಿಸ್ಸಟೋತಿ ಅವಿಹಿಂಸಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ। ತತ್ಥ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಪದಘಾತಂ ಪದಚ್ಛೇದಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕೋ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಸ್ಸ, ಅವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಸ್ಸ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕೋ ಚ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಬ್ಯಾಪಾದಅವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಾ ಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಾನಂ।

    Sammāsaṅkappaniddese kāmato nissaṭoti nekkhammasaṅkappo. Byāpādato nissaṭoti abyāpādasaṅkappo. Vihiṃsāya nissaṭoti avihiṃsāsaṅkappo. Tattha nekkhammavitakko kāmavitakkassa padaghātaṃ padacchedaṃ karonto uppajjati, abyāpādavitakko byāpādavitakkassa, avihiṃsāvitakko vihiṃsāvitakkassa. Nekkhammavitakko ca kāmavitakkassa paccanīko hutvā uppajjati, abyāpādaavihiṃsāvitakkā byāpādavihiṃsāvitakkānaṃ.

    ತತ್ಥ ಯೋಗಾವಚರೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಪದಘಾತನತ್ಥಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ವಾ ಸಮ್ಮಸತಿ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರಂ। ಅಥಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಪದಘಾತಂ ಪದಚ್ಛೇದಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಾಪೇತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಪದಘಾತಂ ಪದಚ್ಛೇದಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ; ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಸ್ಸಾಪಿ ಪದಘಾತನತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಂ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಸಙ್ಖಾರಂ ಸಮ್ಮಸತಿ; ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಪದಘಾತನತ್ಥಂ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಂ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಸಙ್ಖಾರಂ ಸಮ್ಮಸತಿ। ಅಥಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Tattha yogāvacaro kāmavitakkassa padaghātanatthaṃ kāmavitakkaṃ vā sammasati aññaṃ vā pana kiñci saṅkhāraṃ. Athassa vipassanākkhaṇe vipassanāsampayutto saṅkappo tadaṅgavasena kāmavitakkassa padaghātaṃ padacchedaṃ karonto uppajjati, vipassanaṃ ussukkāpetvā maggaṃ pāpeti. Athassa maggakkhaṇe maggasampayutto saṅkappo samucchedavasena kāmavitakkassa padaghātaṃ padacchedaṃ karonto uppajjati; byāpādavitakkassāpi padaghātanatthaṃ byāpādavitakkaṃ vā aññaṃ vā saṅkhāraṃ sammasati; vihiṃsāvitakkassa padaghātanatthaṃ vihiṃsāvitakkaṃ vā aññaṃ vā saṅkhāraṃ sammasati. Athassa vipassanākkhaṇeti sabbaṃ purimanayeneva yojetabbaṃ.

    ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ಪನ ತಿಣ್ಣಂ ಪಾಳಿಯಂ ವಿಭತ್ತೇಸು ಅಟ್ಠತಿಂಸಾರಮ್ಮಣೇಸು ಏಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಅಪಚ್ಚನೀಕಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಏಕನ್ತತೋ ಪನ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ತಾವ ಅಸುಭೇಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಮೇವ ಪಚ್ಚನೀಕಂ, ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಮೇತ್ತಾಯ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಾನಿ, ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಕರುಣಾಯ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಾನಿ। ತಸ್ಮಾ ಅಸುಭೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Kāmavitakkādīnaṃ pana tiṇṇaṃ pāḷiyaṃ vibhattesu aṭṭhatiṃsārammaṇesu ekakammaṭṭhānampi apaccanīkaṃ nāma natthi. Ekantato pana kāmavitakkassa tāva asubhesu paṭhamajjhānameva paccanīkaṃ, byāpādavitakkassa mettāya tikacatukkajjhānāni, vihiṃsāvitakkassa karuṇāya tikacatukkajjhānāni. Tasmā asubhe parikammaṃ katvā jhānaṃ samāpannassa samāpattikkhaṇe jhānasampayutto saṅkappo vikkhambhanavasena kāmavitakkassa paccanīko hutvā uppajjati. Jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapentassa vipassanākkhaṇe vipassanāsampayutto saṅkappo tadaṅgavasena kāmavitakkassa paccanīko hutvā uppajjati. Vipassanaṃ ussukkāpetvā maggaṃ pāpentassa maggakkhaṇe maggasampayutto saṅkappo samucchedavasena kāmavitakkassa paccanīko hutvā uppajjati. Evaṃ uppanno nekkhammasaṅkappoti vuccatīti veditabbo.

    ಮೇತ್ತಾಯ ಪನ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ, ಕರುಣಾಯ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅಬ್ಯಾಪಾದಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಅವಿಹಿಂಸಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಮೇತೇ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಝಾನವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತೀನಂ ನಾನತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾ; ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಇಮೇಸು ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಪದಚ್ಛೇದತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಸಾಧನವಸೇನ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ಏಕೋವ ಕುಸಲಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಯಂ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ನಾಮ।

    Mettāya pana parikammaṃ katvā, karuṇāya parikammaṃ katvā jhānaṃ samāpajjatīti sabbaṃ purimanayeneva yojetabbaṃ. Evaṃ uppanno abyāpādasaṅkappoti vuccati, avihiṃsāsaṅkappoti ca vuccatīti veditabbo. Evamete nekkhammasaṅkappādayo vipassanājhānavasena uppattīnaṃ nānattā pubbabhāge nānā; maggakkhaṇe pana imesu tīsu ṭhānesu uppannassa akusalasaṅkappassa padacchedato anuppattisādhanavasena maggaṅgaṃ pūrayamāno ekova kusalasaṅkappo uppajjati. Ayaṃ sammāsaṅkappo nāma.

    ಸಮ್ಮಾವಾಚಾನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಮುಸಾವಾದಾ ವಿರಮತಿ, ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞೇನ ಪಿಸುಣವಾಚಾದೀಹಿ, ತಸ್ಮಾ ಚತಸ್ಸೋಪೇತಾ ವೇರಮಣಿಯೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾ; ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಯ ಅಕುಸಲದುಸ್ಸೀಲ್ಯಚೇತನಾಯ ಪದಚ್ಛೇದತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಸಾಧನವಸೇನ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಪೂರಯಮಾನಾ ಏಕಾವ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಸಙ್ಖಾತಾ ಕುಸಲವೇರಮಣೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಯಂ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ನಾಮ।

    Sammāvācāniddesepi yasmā aññeneva cittena musāvādā viramati, aññenaññena pisuṇavācādīhi, tasmā catassopetā veramaṇiyo pubbabhāge nānā; maggakkhaṇe pana micchāvācāsaṅkhātāya catubbidhāya akusaladussīlyacetanāya padacchedato anuppattisādhanavasena maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva sammāvācāsaṅkhātā kusalaveramaṇī uppajjati. Ayaṃ sammāvācā nāma.

    ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರಮತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾ, ಅಞ್ಞೇನ ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರಾ, ತಸ್ಮಾ ತಿಸ್ಸೋಪೇತಾ ವೇರಮಣಿಯೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾ; ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಿವಿಧಾಯ ಅಕುಸಲದುಸ್ಸೀಲ್ಯಚೇತನಾಯ ಪದಚ್ಛೇದತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಸಾಧನವಸೇನ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಪೂರಯಮಾನಾ ಏಕಾವ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸಙ್ಖಾತಾ ಅಕುಸಲವೇರಮಣೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಯಂ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ನಾಮ।

    Sammākammantaniddesepi yasmā aññeneva cittena pāṇātipātā viramati, aññena adinnādānā, aññena kāmesumicchācārā, tasmā tissopetā veramaṇiyo pubbabhāge nānā; maggakkhaṇe pana micchākammantasaṅkhātāya tividhāya akusaladussīlyacetanāya padacchedato anuppattisādhanavasena maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva sammākammantasaṅkhātā akusalaveramaṇī uppajjati. Ayaṃ sammākammanto nāma.

    ಸಮ್ಮಾಆಜೀವನಿದ್ದೇಸೇ ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ। ಅರಿಯಸಾವಕೋತಿ ಅರಿಯಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾವಕೋ। ಮಿಚ್ಛಾಆಜೀವಂ ಪಹಾಯಾತಿ ಪಾಪಕಂ ಆಜೀವಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ। ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೇನಾತಿ ಬುದ್ಧಪಸತ್ಥೇನ ಕುಸಲಆಜೀವೇನ। ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತೀತಿ ಜೀವಿತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪವತ್ತೇತಿ। ಇಧಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಕಾಯದ್ವಾರವೀತಿಕ್ಕಮಾ ವಿರಮತಿ; ಅಞ್ಞೇನ ವಚೀದ್ವಾರವೀತಿಕ್ಕಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಕ್ಖಣೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ; ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ದ್ವೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ಸತ್ತನ್ನಂ ಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಆಜೀವದುಸ್ಸೀಲ್ಯಚೇತನಾಯ ಪದಚ್ಛೇದತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಸಾಧನವಸೇನ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಪೂರಯಮಾನಾ ಏಕಾವ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವಸಙ್ಖಾತಾ ಕುಸಲವೇರಮಣೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಯಂ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ನಾಮ।

    Sammāājīvaniddese idhāti imasmiṃ sāsane. Ariyasāvakoti ariyassa buddhassa sāvako. Micchāājīvaṃ pahāyāti pāpakaṃ ājīvaṃ pajahitvā. Sammāājīvenāti buddhapasatthena kusalaājīvena. Jīvikaṃ kappetīti jīvitappavattiṃ pavatteti. Idhāpi yasmā aññeneva cittena kāyadvāravītikkamā viramati; aññena vacīdvāravītikkamā, tasmā pubbabhāge nānākkhaṇesu uppajjati; maggakkhaṇe pana dvīsu dvāresu sattannaṃ kammapathānaṃ vasena uppannāya micchāājīvadussīlyacetanāya padacchedato anuppattisādhanavasena maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva sammāājīvasaṅkhātā kusalaveramaṇī uppajjati. Ayaṃ sammāājīvo nāma.

    ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮನಿದ್ದೇಸೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವಿಭಙ್ಗೇ ಅನುಪದವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ। ಅಯಂ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಚಿತ್ತೇಸು ಲಭತಿ। ಅಞ್ಞೇನೇವ ಹಿ ಚಿತ್ತೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪಾಪಕಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯ ವಾಯಾಮಂ ಕರೋತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪಹಾನಾಯ; ಅಞ್ಞೇನೇವ ಚ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಅಞ್ಞೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಠಿತಿಯಾ; ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಏಕಚಿತ್ತೇಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ಏಕಮೇವ ಹಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವೀರಿಯಂ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನಟ್ಠೇನ ಚತ್ತಾರಿ ನಾಮಾನಿ ಲಬ್ಭತಿ।

    Sammāvāyāmaniddeso sammappadhānavibhaṅge anupadavaṇṇanāvasena āvibhavissati. Ayaṃ pana pubbabhāge nānācittesu labhati. Aññeneva hi cittena anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya vāyāmaṃ karoti, aññena uppannānaṃ pahānāya; aññeneva ca anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya, aññena uppannānaṃ ṭhitiyā; maggakkhaṇe pana ekacitteyeva labbhati. Ekameva hi maggasampayuttaṃ vīriyaṃ catukiccasādhanaṭṭhena cattāri nāmāni labbhati.

    ಸಮ್ಮಾಸತಿನಿದ್ದೇಸೋಪಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಭಙ್ಗೇ ಅನುಪದವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಚಿತ್ತೇಸು ಲಬ್ಭತಿ। ಅಞ್ಞೇನೇವ ಹಿ ಚಿತ್ತೇನ ಕಾಯಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞೇನ ವೇದನಾದೀನಿ; ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಏಕಚಿತ್ತೇಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ಏಕಾಯೇವ ಹಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸತಿ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನಟ್ಠೇನ ಚತ್ತಾರಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ।

    Sammāsatiniddesopi satipaṭṭhānavibhaṅge anupadavaṇṇanāvasena āvibhavissati. Ayampi ca pubbabhāge nānācittesu labbhati. Aññeneva hi cittena kāyaṃ pariggaṇhāti, aññenaññena vedanādīni; maggakkhaṇe pana ekacitteyeva labbhati. Ekāyeva hi maggasampayuttā sati catukiccasādhanaṭṭhena cattāri nāmāni labhati.

    ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿನಿದ್ದೇಸೇ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ನಾನಾ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ। ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ನಾನಾ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ನಾನಾಮಗ್ಗವಸೇನ। ಏಕಸ್ಸ ಹಿ ಪಠಮಮಗ್ಗೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕೋ ಹೋತಿ, ದುತಿಯಮಗ್ಗಾದಯೋಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾ, ದುತಿಯಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಜ್ಝಾನಿಕಾ ವಾ। ಏಕಸ್ಸ ಪಠಮಮಗ್ಗೋ ದುತಿಯಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಜ್ಝಾನಿಕೋ ಹೋತಿ, ದುತಿಯಾದಯೋಪಿ ದುತಿಯಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಜ್ಝಾನಿಕಾ ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾ ವಾ। ಏವಂ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಗ್ಗಾ ಝಾನವಸೇನ ಸದಿಸಾ ವಾ ಅಸದಿಸಾ ವಾ ಏಕಚ್ಚಸದಿಸಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ।

    Sammāsamādhiniddese cattāri jhānāni pubbabhāgepi nānā, maggakkhaṇepi. Pubbabhāge samāpattivasena nānā, maggakkhaṇe nānāmaggavasena. Ekassa hi paṭhamamaggo paṭhamajjhāniko hoti, dutiyamaggādayopi paṭhamajjhānikā, dutiyādīsu aññatarajjhānikā vā. Ekassa paṭhamamaggo dutiyādīnaṃ aññatarajjhāniko hoti, dutiyādayopi dutiyādīnaṃ aññatarajjhānikā vā paṭhamajjhānikā vā. Evaṃ cattāropi maggā jhānavasena sadisā vā asadisā vā ekaccasadisā vā honti.

    ಅಯಂ ಪನಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮೇನ ಹೋತಿ। ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮೇನ ತಾವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಲಾಭಿನೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಮಗ್ಗೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕೋ ಹೋತಿ; ಮಗ್ಗಙ್ಗಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ। ದುತಿಯಜ್ಝಾನತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಮಗ್ಗೋ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕೋ ಹೋತಿ; ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಸತ್ತ ಹೋನ್ತಿ। ತತಿಯಜ್ಝಾನತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಮಗ್ಗೋ ತತಿಯಜ್ಝಾನಿಕೋ ಹೋತಿ; ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಸತ್ತ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ ಛ ಹೋನ್ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಾ।

    Ayaṃ panassa viseso pādakajjhānaniyāmena hoti. Pādakajjhānaniyāmena tāva paṭhamajjhānalābhino paṭhamajjhānā vuṭṭhāya vipassantassa uppannamaggo paṭhamajjhāniko hoti; maggaṅgabojjhaṅgāni panettha paripuṇṇāneva honti. Dutiyajjhānato uṭṭhāya vipassantassa uppanno maggo dutiyajjhāniko hoti; maggaṅgāni panettha satta honti. Tatiyajjhānato uṭṭhāya vipassantassa uppanno maggo tatiyajjhāniko hoti; maggaṅgāni panettha satta, bojjhaṅgāni cha honti. Esa nayo catutthajjhānato paṭṭhāya yāva nevasaññānāsaññāyatanā.

    ಆರುಪ್ಪೇ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಲೋಕುತ್ತರಂ ನೋ ಲೋಕಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಕಥನ್ತಿ? ಏತ್ಥಾಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಸು ಯತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಯೋ ಆರುಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತಂಝಾನಿಕಾವ ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ । ಏವಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಮೇವ ನಿಯಾಮೇತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ಥೇರಾ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ ನಿಯಾಮೇನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಯಾಮೇತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ‘‘ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀವಿಪಸ್ಸನಾ ನಿಯಾಮೇತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತೇಸಂ ವಾದವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡೇ ಲೋಕುತ್ತರಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೫೦) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀತಿ ಯಾ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಝಾನೇಸು ಏಕಗ್ಗತಾ, ಅಯಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಲೋಕಿಯೋ, ಅಪರಭಾಗೇ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ನಾಮ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಏವಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ಭಗವಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ದೇಸೇಸಿ।

    Āruppe catukkapañcakajjhānaṃ uppajjati. Tañca kho lokuttaraṃ no lokiyanti vuttaṃ. Ettha kathanti? Etthāpi paṭhamajjhānādīsu yato uṭṭhāya sotāpattimaggaṃ paṭilabhitvā āruppasamāpattiṃ bhāvetvā yo āruppe uppanno, taṃjhānikāva tassa tattha tayo maggā uppajjanti . Evaṃ pādakajjhānameva niyāmeti. Keci pana therā ‘‘vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhā niyāmentī’’ti vadanti. Keci ‘‘puggalajjhāsayo niyāmetī’’ti vadanti. Keci ‘‘vuṭṭhānagāminīvipassanā niyāmetī’’ti vadanti. Tesaṃ vādavinicchayo heṭṭhā cittuppādakaṇḍe lokuttarapadabhājanīyavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 350) vuttanayeneva veditabbo. Ayaṃ vuccati sammāsamādhīti yā imesu catūsu jhānesu ekaggatā, ayaṃ pubbabhāge lokiyo, aparabhāge lokuttaro sammāsamādhi nāma vuccatīti. Evaṃ lokiyalokuttaravasena bhagavā maggasaccaṃ desesi.

    ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗೇ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಛಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಅಞ್ಞತರಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೇ ಪನ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಾಯ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಅರಿಯಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯಸಮುಗ್ಘಾತಕಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ತಥಾ ಸಮ್ಪನ್ನದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ತಿವಿಧಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸಮುಗ್ಘಾತಕಂ ಚೇತಸೋ ನಿಬ್ಬಾನಪದಾಭಿನಿರೋಪನಂ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ। ತಥಾ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತಸ್ಸ ಚ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ಚತುಬ್ಬಿಧವಚೀದುಚ್ಚರಿತಸಮುಗ್ಘಾತಿಕಾಯ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಯ ವಿರತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ। ತಥಾ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತಸಮುಚ್ಛೇದಿಕಾ ತಿವಿಧಕಾಯದುಚ್ಚರಿತವಿರತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ। ತೇಸಂಯೇವ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾನಂ ವೋದಾನಭೂತಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ಕುಹನಾದಿಸಮುಚ್ಛೇದಿಕಾ ಮಿಚ್ಛಾಆಜೀವವಿರತಿ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ। ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾಜೀವಸಂಖಾತಾಯ ಸೀಲಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ ತದನುರೂಪೋ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋವ ಕೋಸಜ್ಜಸಮುಚ್ಛೇದಕೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅಕುಸಲಕುಸಲಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದಪಹಾನುಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿಸಾಧಕೋ ಚ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ। ಏವಂ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋವ ಮಿಚ್ಛಾಸತಿವಿನಿದ್ಧುನನಕೋ ಕಾಯಾದೀಸು ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಸಾಧಕೋ ಚ ಚೇತಸೋ ಅಸಮ್ಮೋಸೋ ಸಮ್ಮಾಸತಿ। ಇತಿ ಅನುತ್ತರಾಯ ಸತಿಯಾ ಸುವಿಹಿತಚಿತ್ತಾರಕ್ಖಸ್ಸ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ಮಿಚ್ಛಾಸಮಾಧಿಸಮುಗ್ಘಾತಿಕಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀತಿ। ಏಸ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಯೋ ಸಹ ಲೋಕಿಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ।

    Tattha lokiyamagge sabbāneva maggaṅgāni yathānurūpaṃ chasu ārammaṇesu aññatarārammaṇāni honti. Lokuttaramagge pana catusaccapaṭivedhāya pavattassa ariyassa nibbānārammaṇaṃ avijjānusayasamugghātakaṃ paññācakkhu sammādiṭṭhi. Tathā sampannadiṭṭhissa taṃsampayuttaṃ tividhamicchāsaṅkappasamugghātakaṃ cetaso nibbānapadābhiniropanaṃ sammāsaṅkappo. Tathā passantassa vitakkentassa ca taṃsampayuttāva catubbidhavacīduccaritasamugghātikāya micchāvācāya virati sammāvācā. Tathā viramantassa taṃsampayuttāva micchākammantasamucchedikā tividhakāyaduccaritavirati sammākammanto. Tesaṃyeva sammāvācākammantānaṃ vodānabhūtā taṃsampayuttāva kuhanādisamucchedikā micchāājīvavirati sammāājīvo. Imissā sammāvācākammantājīvasaṃkhātāya sīlabhūmiyaṃ patiṭṭhamānassa tadanurūpo taṃsampayuttova kosajjasamucchedako anuppannuppannānaṃ akusalakusalānaṃ anuppādapahānuppādaṭṭhitisādhako ca vīriyārambho sammāvāyāmo. Evaṃ vāyamantassa taṃsampayuttova micchāsativiniddhunanako kāyādīsu kāyānupassanādisādhako ca cetaso asammoso sammāsati. Iti anuttarāya satiyā suvihitacittārakkhassa taṃsampayuttāva micchāsamādhisamugghātikā cittekaggatā sammāsamādhīti. Esa lokuttaro ariyo aṭṭhaṅgiko maggo yo saha lokiyena maggena dukkhanirodhagāminī paṭipadāti saṅkhaṃ gato.

    ಸೋ ಖೋ ಪನೇಸ ಮಗ್ಗೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಕಪ್ಪಾನಂ ವಿಜ್ಜಾಯ, ಸೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಚರಣೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ವಿಜ್ಜಾ ಚೇವ ಚರಣಞ್ಚ। ತಥಾ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನೇನ, ಇತರೇಸಂ ಸಮಥಯಾನೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಮಥೋ ಚೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ। ತೇಸಂ ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇನ, ತದನನ್ತರಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನ, ಅವಸೇಸಾನಂ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇನ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಅಧಿಸೀಲಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಹಿ ಚ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಖನ್ಧತ್ತಯಞ್ಚೇವ ಸಿಕ್ಖಾತ್ತಯಞ್ಚ ಹೋತಿ; ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ದಸ್ಸನಸಮತ್ಥೇಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಗಮನಸಮತ್ಥೇಹಿ ಚ ಪಾದೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅದ್ಧಿಕೋ ವಿಯ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನೇನ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಂ, ಸಮಥಯಾನೇನ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗನ್ತಿ ಅನ್ತದ್ವಯಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇನ ಮೋಹಕ್ಖನ್ಧಂ, ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನ ದೋಸಕ್ಖನ್ಧಂ, ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇನ ಚ ಲೋಭಕ್ಖನ್ಧಂ ಪದಾಲೇನ್ತೋ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾಯ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಂ, ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ಸೀಲಸಮ್ಪದಂ, ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದನ್ತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪತ್ವಾ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಂ ಸತ್ತತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮರತನವಿಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಿಯಭೂಮಿಞ್ಚ ಓಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತೀತಿ।

    So kho panesa maggo sammādiṭṭhisaṅkappānaṃ vijjāya, sesadhammānaṃ caraṇena saṅgahitattā vijjā ceva caraṇañca. Tathā tesaṃ dvinnaṃ vipassanāyānena, itaresaṃ samathayānena saṅgahitattā samatho ceva vipassanā ca. Tesaṃ vā dvinnaṃ paññākkhandhena, tadanantarānaṃ tiṇṇaṃ sīlakkhandhena, avasesānaṃ samādhikkhandhena adhipaññāadhisīlaadhicittasikkhāhi ca saṅgahitattā khandhattayañceva sikkhāttayañca hoti; yena samannāgato ariyasāvako dassanasamatthehi cakkhūhi gamanasamatthehi ca pādehi samannāgato addhiko viya vijjācaraṇasampanno hutvā vipassanāyānena kāmasukhallikānuyogaṃ, samathayānena attakilamathānuyoganti antadvayaṃ parivajjetvā majjhimapaṭipadaṃ paṭipanno paññākkhandhena mohakkhandhaṃ, sīlakkhandhena dosakkhandhaṃ, samādhikkhandhena ca lobhakkhandhaṃ padālento adhipaññāsikkhāya paññāsampadaṃ, adhisīlasikkhāya sīlasampadaṃ, adhicittasikkhāya samādhisampadanti tisso sampattiyo patvā amataṃ nibbānaṃ sacchikaroti, ādimajjhapariyosānakalyāṇaṃ sattatiṃsabodhipakkhiyadhammaratanavicittaṃ sammattaniyāmasaṅkhātaṃ ariyabhūmiñca okkanto hotīti.

    ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ।

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā.




    Next: ೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೪. ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೋ • 4. Saccavibhaṅgo

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ೪. ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೋ • 4. Saccavibhaṅgo

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ೪. ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೋ • 4. Saccavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact