Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā

    સુત્તન્તિકદુકમાતિકાપદવણ્ણના

    Suttantikadukamātikāpadavaṇṇanā

    ૧૦૧-૧૦૮. વિજ્જારાસન્તોગધધમ્મા વિજ્જાસભાગતાય તદેકદેસે વિજ્જાકોટ્ઠાસે વત્તન્તીતિ વુત્તા. વજિરસ્સ યત્થ તં પતતિ, તત્થ અભેજ્જં નામ કિઞ્ચિ મણિપાસાણાદિ નત્થિ, ન ચ તેન ગમનમગ્ગો વિરુહતિ, એવમેવ અરહત્તમગ્ગેન યત્થ સો ઉપ્પજ્જતિ, તસ્મિં સન્તાને અભેજ્જો કિલેસો નામ નત્થિ, ન ચ ભિન્નો પુન વિરુહતીતિ વજિરુપમતા વેદિતબ્બા. તદુપચારેન બાલા યથા ‘‘મઞ્ચા ઘોસન્તી’’તિ. કણ્હાભિજાતીતિ અપાયા વુચ્ચન્તિ મનુસ્સેસુ ચ દોભગ્ગિયં. તપનસ્સ વા દુક્ખસ્સ હિતાતિ તપનિયા.

    101-108. Vijjārāsantogadhadhammā vijjāsabhāgatāya tadekadese vijjākoṭṭhāse vattantīti vuttā. Vajirassa yattha taṃ patati, tattha abhejjaṃ nāma kiñci maṇipāsāṇādi natthi, na ca tena gamanamaggo viruhati, evameva arahattamaggena yattha so uppajjati, tasmiṃ santāne abhejjo kileso nāma natthi, na ca bhinno puna viruhatīti vajirupamatā veditabbā. Tadupacārena bālā yathā ‘‘mañcā ghosantī’’ti. Kaṇhābhijātīti apāyā vuccanti manussesu ca dobhaggiyaṃ. Tapanassa vā dukkhassa hitāti tapaniyā.

    દાસાદીસુપિ સિરિવડ્ઢકાદિસદ્દા વિય અતથત્તા વચનમત્તમેવ અધિકારં કત્વા પવત્તા અધિવચના. યસ્મા પન અધિવચનનિરુત્તિપઞ્ઞત્તિપદાનિ સમાનત્થાનિ, સબ્બઞ્ચ વચનં અધિવચનાદિભાવં ભજતિ, તસ્મા તેસુપિ વચનવિસેસેસુ વિસેસેન પવત્તેહિ અધિવચનાદિસદ્દેહિ સબ્બાનિ વચનાનિ અત્થપ્પકાસનસામઞ્ઞેન વુત્તાનીતિ એતેનાધિપ્પાયેન અયં અત્થયોજના કતાતિ વેદિતબ્બા. અથ વા અધિ-સદ્દો ઉપરિભાગે, ઉપરિ વચનં અધિવચનં. કસ્સ ઉપરિ? પકાસેતબ્બસ્સ અત્થસ્સાતિ વિદિતોવાયમત્થો. અધીનં વા વચનં અધિવચનં. કેન અધીનં? અત્થેન. તથા તંતંઅત્થપ્પકાસને નિચ્છિતં, નિયતં વા વચનં નિરુત્તિ. પથવીધાતુપુરિસાદિતંતંપકારેન ઞાપનતો પઞ્ઞત્તીતિ એવં અધિવચનાદિપદાનં સબ્બવચનેસુ પવત્તિ વેદિતબ્બા. અઞ્ઞથા સિરિવડ્ઢકધનવડ્ઢકપ્પકારાનમેવ અભિલાપાનં અધિવચનતા, અભિસઙ્ખરોન્તીતિ એવંપકારાનમેવ નિદ્ધારણવચનાનં નિરુત્તિતા, તક્કો વિતક્કોતિ એવંપકારાનમેવ એકમેવત્થં તેન તેન પકારેન ઞાપેન્તાનં પઞ્ઞત્તિતા ચ આપજ્જેય્યાતિ.

    Dāsādīsupi sirivaḍḍhakādisaddā viya atathattā vacanamattameva adhikāraṃ katvā pavattā adhivacanā. Yasmā pana adhivacananiruttipaññattipadāni samānatthāni, sabbañca vacanaṃ adhivacanādibhāvaṃ bhajati, tasmā tesupi vacanavisesesu visesena pavattehi adhivacanādisaddehi sabbāni vacanāni atthappakāsanasāmaññena vuttānīti etenādhippāyena ayaṃ atthayojanā katāti veditabbā. Atha vā adhi-saddo uparibhāge, upari vacanaṃ adhivacanaṃ. Kassa upari? Pakāsetabbassa atthassāti viditovāyamattho. Adhīnaṃ vā vacanaṃ adhivacanaṃ. Kena adhīnaṃ? Atthena. Tathā taṃtaṃatthappakāsane nicchitaṃ, niyataṃ vā vacanaṃ nirutti. Pathavīdhātupurisāditaṃtaṃpakārena ñāpanato paññattīti evaṃ adhivacanādipadānaṃ sabbavacanesu pavatti veditabbā. Aññathā sirivaḍḍhakadhanavaḍḍhakappakārānameva abhilāpānaṃ adhivacanatā, abhisaṅkharontīti evaṃpakārānameva niddhāraṇavacanānaṃ niruttitā, takko vitakkoti evaṃpakārānameva ekamevatthaṃ tena tena pakārena ñāpentānaṃ paññattitā ca āpajjeyyāti.

    ૧૦૯-૧૧૮. ફસ્સો વેદનાતિ સબ્બદાપિ અરૂપધમ્માનં ફસ્સાદિનામકત્તા પથવિયાદીનં કેસકુમ્ભાદિનામન્તરાપત્તિ વિય નામન્તરાનાપજ્જનતો ચ સદા અત્તનાવ કતનામતાય ચતુક્ખન્ધનિબ્બાનાનિ નામકરણટ્ઠેન નામં. નમનં અવિનાભાવતો આરમ્મણાભિમુખતા, નમનહેતુભૂતતા નામનં. અથ વા અધિવચનસમ્ફસ્સો વિય અધિવચનં નામમન્તરેન યે અનુપચિતબોધિસમ્ભારાનં ગહણં ન ગચ્છન્તિ, તે નામાયત્તગ્ગહણા નામં. રૂપં પન વિનાપિ નામસાધનં અત્તનો રુપ્પનસભાવેન ગહણં ઉપયાતીતિ રૂપં.

    109-118. Phasso vedanāti sabbadāpi arūpadhammānaṃ phassādināmakattā pathaviyādīnaṃ kesakumbhādināmantarāpatti viya nāmantarānāpajjanato ca sadā attanāva katanāmatāya catukkhandhanibbānāni nāmakaraṇaṭṭhena nāmaṃ. Namanaṃ avinābhāvato ārammaṇābhimukhatā, namanahetubhūtatā nāmanaṃ. Atha vā adhivacanasamphasso viya adhivacanaṃ nāmamantarena ye anupacitabodhisambhārānaṃ gahaṇaṃ na gacchanti, te nāmāyattaggahaṇā nāmaṃ. Rūpaṃ pana vināpi nāmasādhanaṃ attano ruppanasabhāvena gahaṇaṃ upayātīti rūpaṃ.

    ૧૧૯-૧૨૩. ઇતો પુબ્બે પરિકમ્મં પવત્તં, ઇતો પરં ભવઙ્ગં, મજ્ઝે સમાપત્તીતિ એવં સમાપત્તીનં અપ્પનાપરિચ્છેદપઞ્ઞા સમાપત્તિકુસલતા. વુટ્ઠાને કુસલભાવો પુબ્બે વુટ્ઠાને પરિચ્છેદકરણઞાણં. લક્ખણાદિવસેન અનિચ્ચાદિવસેન ચ મનસિ કરણં મનસિકારો.

    119-123. Ito pubbe parikammaṃ pavattaṃ, ito paraṃ bhavaṅgaṃ, majjhe samāpattīti evaṃ samāpattīnaṃ appanāparicchedapaññā samāpattikusalatā. Vuṭṭhāne kusalabhāvo pubbe vuṭṭhāne paricchedakaraṇañāṇaṃ. Lakkhaṇādivasena aniccādivasena ca manasi karaṇaṃ manasikāro.

    ૧૨૪-૧૩૪. સુચિસીલતા સોરચ્ચં. સા હિ સોભનકમ્મરતતાતિ. સમ્મોદકસ્સ, સમ્મોદકો વા મુદુભાવો સમ્મોદકમુદુભાવો, સણ્હવાચતા. ‘‘અગુત્તદ્વારતા’’તિ વુત્તે કેસુ દ્વારેસૂતિ ન પઞ્ઞાયતીતિ ‘‘ઇન્દ્રિયેસૂ’’તિ વુત્તં. સમ્પજાનાતીતિ સમ્પજાનો, તસ્સ ભાવો સમ્પજઞ્ઞં. તદપિ ઞાણં યસ્મા સમ્પજાનાતિ, તસ્મા ‘‘સમ્પજાનાતીતિ સમ્પજઞ્ઞ’’ન્તિ આહ. અપ્પટિસઙ્ખાને નિમિત્તે વિસયે વા. વીરિયસીસેનાતિ વીરિયપામોક્ખેન. ઉપ્પન્નં બલન્તિ વીરિયોપત્થમ્ભેન હિ કુસલભાવના બલવતી થિરા ઉપ્પજ્જતીતિ તથા ઉપ્પન્ના બલવતી કુસલભાવના બલવન્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગાતિપિ વુચ્ચન્તિ. કસિણનિમિત્તં વિય સઞ્ઞાણં વિય સવિગ્ગહં વિય ચ સુટ્ઠુ ઉપલક્ખેતબ્બાકારં ‘‘નિમિત્ત’’ન્તિ વુચ્ચતિ. સમથો ચ એવં આકારોતિ ‘‘નિમિત્ત’’ન્તિ વુત્તો. તથા હિ સો પચ્ચવેક્ખન્તેન પચ્ચવેક્ખણતો ગય્હતીતિ. ઉદ્ધચ્ચમિવ ચિત્તં ન વિક્ખિપતીતિ, વિક્ખેપપટિક્ખેપો વા અવિક્ખેપો.

    124-134. Sucisīlatā soraccaṃ. Sā hi sobhanakammaratatāti. Sammodakassa, sammodako vā mudubhāvo sammodakamudubhāvo, saṇhavācatā. ‘‘Aguttadvāratā’’ti vutte kesu dvāresūti na paññāyatīti ‘‘indriyesū’’ti vuttaṃ. Sampajānātīti sampajāno, tassa bhāvo sampajaññaṃ. Tadapi ñāṇaṃ yasmā sampajānāti, tasmā ‘‘sampajānātīti sampajañña’’nti āha. Appaṭisaṅkhāne nimitte visaye vā. Vīriyasīsenāti vīriyapāmokkhena. Uppannaṃ balanti vīriyopatthambhena hi kusalabhāvanā balavatī thirā uppajjatīti tathā uppannā balavatī kusalabhāvanā balavanto satta bojjhaṅgātipi vuccanti. Kasiṇanimittaṃ viya saññāṇaṃ viya saviggahaṃ viya ca suṭṭhu upalakkhetabbākāraṃ ‘‘nimitta’’nti vuccati. Samatho ca evaṃ ākāroti ‘‘nimitta’’nti vutto. Tathā hi so paccavekkhantena paccavekkhaṇato gayhatīti. Uddhaccamiva cittaṃ na vikkhipatīti, vikkhepapaṭikkhepo vā avikkhepo.

    ૧૩૫-૧૪૨. સીલમેવ પુનપ્પુનં આસેવિયમાનં લોકિયં લોકુત્તરમ્પિ સીલં પરિપૂરેતીતિ ‘‘સીલપરિપૂરણતો’’તિ વુત્તં. સીલસ્સ સમ્પદાતિ કારણસીલમ્પિ ફલસીલમ્પિ સમ્પન્નસમુદાયસ્સ એકદેસવસેન વુત્તં. અથ વા ‘‘કતમે ચ થપતિ અકુસલા સીલા? અકુસલં કાયકમ્મં અકુસલં વચીકમ્મં પાપકો આજીવો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૨૬૪) વુત્તત્તા સબ્બમ્પિ કુસલાકુસલં ‘‘સીલ’’ન્તિ ગહેત્વા તત્થ કુસલસીલં નિદ્ધારેત્વા ‘‘સીલસમ્પદા’’તિ વુત્તં. એવં દિટ્ઠિસમ્પદાપિ વેદિતબ્બા.

    135-142. Sīlameva punappunaṃ āseviyamānaṃ lokiyaṃ lokuttarampi sīlaṃ paripūretīti ‘‘sīlaparipūraṇato’’ti vuttaṃ. Sīlassa sampadāti kāraṇasīlampi phalasīlampi sampannasamudāyassa ekadesavasena vuttaṃ. Atha vā ‘‘katame ca thapati akusalā sīlā? Akusalaṃ kāyakammaṃ akusalaṃ vacīkammaṃ pāpako ājīvo’’ti (ma. ni. 2.264) vuttattā sabbampi kusalākusalaṃ ‘‘sīla’’nti gahetvā tattha kusalasīlaṃ niddhāretvā ‘‘sīlasampadā’’ti vuttaṃ. Evaṃ diṭṭhisampadāpi veditabbā.

    દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ ખો પન યથાદિટ્ઠિસ્સ ચ પધાનન્તિ કમ્મસ્સકતઞાણાદિસઙ્ખાતા દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ ચેવાતિ પટિપાટિયા દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ ખો પનાતિ ચ પદદ્વયસ્સ સમાનત્તા પઞ્ઞા. યથાદિટ્ઠિસ્સાતિ નિબ્બત્તિતપ્પકારદિટ્ઠિસ્સ નિબ્બત્તેતબ્બપધાનાનુરૂપદિટ્ઠિસ્સ વા યથાદિટ્ઠિપવત્તકિરિયસ્સ વા. સંવેગોતિ સહોત્તપ્પં ઞાણં, ઓત્તપ્પમેવ વા. સમત્તં તુસ્સનં તિત્તિ સન્તુટ્ઠિ, નત્થિ એતસ્સ સન્તુટ્ઠીતિ અસન્તુટ્ઠિ, અસન્તુટ્ઠિસ્સ ભાવો અસન્તુટ્ઠિતા. વીરિયપ્પવાહે પવત્તમાને અન્તરા એવ પટિગમનં નિવત્તનં પટિવાનં, તં અસ્સ અત્થીતિ પટિવાની , ન પટિવાની અપ્પટિવાની, તસ્સ ભાવો અપ્પટિવાનિતા. વિમુચ્ચનં નામ આરમ્મણે અધિમુત્તતા કિલેસેહિ સબ્બસઙ્ખારેહિ ચ નિસ્સટતા ચ. પટિસન્ધિવસેનાતિ કિલેસાનં તંતંમગ્ગવજ્ઝાનં ઉપ્પન્નમગ્ગે ખન્ધસન્તાને પુન સંદહનવસેન. અનુપ્પાદભૂતેતિ તંતંફલે. અનુપ્પાદપરિયોસાનેતિ અનુપ્પાદકરો મગ્ગો અનુપ્પાદો, તસ્સ પરિયોસાને.

    Diṭṭhivisuddhi kho pana yathādiṭṭhissa ca padhānanti kammassakatañāṇādisaṅkhātā diṭṭhivisuddhi cevāti paṭipāṭiyā diṭṭhivisuddhi diṭṭhivisuddhi kho panāti ca padadvayassa samānattā paññā. Yathādiṭṭhissāti nibbattitappakāradiṭṭhissa nibbattetabbapadhānānurūpadiṭṭhissa vā yathādiṭṭhipavattakiriyassa vā. Saṃvegoti sahottappaṃ ñāṇaṃ, ottappameva vā. Samattaṃ tussanaṃ titti santuṭṭhi, natthi etassa santuṭṭhīti asantuṭṭhi, asantuṭṭhissa bhāvo asantuṭṭhitā. Vīriyappavāhe pavattamāne antarā eva paṭigamanaṃ nivattanaṃ paṭivānaṃ, taṃ assa atthīti paṭivānī , na paṭivānī appaṭivānī, tassa bhāvo appaṭivānitā. Vimuccanaṃ nāma ārammaṇe adhimuttatā kilesehi sabbasaṅkhārehi ca nissaṭatā ca. Paṭisandhivasenāti kilesānaṃ taṃtaṃmaggavajjhānaṃ uppannamagge khandhasantāne puna saṃdahanavasena. Anuppādabhūteti taṃtaṃphale. Anuppādapariyosāneti anuppādakaro maggo anuppādo, tassa pariyosāne.

    સુત્તન્તિકદુકમાતિકાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Suttantikadukamātikāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    દુકમાતિકાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Dukamātikāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / સુત્તન્તિકદુકમાતિકા • Suttantikadukamātikā

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / સુત્તન્તિકદુકમાતિકાપદવણ્ણના • Suttantikadukamātikāpadavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / સુત્તન્તિકદુકમાતિકાપદવણ્ણના • Suttantikadukamātikāpadavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact