Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീ-മൂലടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
സുത്തന്തികദുകനിക്ഖേപകഥാവണ്ണനാ
Suttantikadukanikkhepakathāvaṇṇanā
൧൩൦൩. വിവേചിതത്താതി വിസും കതത്താ പകാസിതത്താ. അസേസേത്വാ ഖേപേതീതി വജിരം അത്തനാ പതിതട്ഠാനം അസേസേത്വാ ഖേപേതി പുന അപാകതികതാആപാദനേന.
1303. Vivecitattāti visuṃ katattā pakāsitattā. Asesetvā khepetīti vajiraṃ attanā patitaṭṭhānaṃ asesetvā khepeti puna apākatikatāāpādanena.
൧൩൧൧. തപ്പതീതി വിപ്പടിസാരീ ഹോതി, അനുസോചതി വാ.
1311. Tappatīti vippaṭisārī hoti, anusocati vā.
൧൩൧൩. അഹന്തി ഇതി-സദ്ദപരേന അഹം-സദ്ദേന ഹേതുഭൂതേന യോ അത്ഥോ വിഞ്ഞായതി, സോ സംകഥീയതി, ഉദീരീയതീതി അത്ഥോ. അഞ്ഞഥാ ഹി വുച്ചമാനസ്സ വചനേന പകാസിയമാനസ്സ പദത്ഥസ്സ സങ്ഖാദിഭാവേ സബ്ബേസം കുസലാദിധമ്മാനം അധിവചനാദിതാ സിയാതി. ഭാവോതി സത്തവേവചനന്തി ഭണന്തി, ധാതുയാ വാ ഏതം അധിവചനം. ദത്തോതി ഏത്താവതാ സത്തപഞ്ഞത്തിം ദസ്സേത്വാ അഞ്ഞമ്പി ഉപാദാപഞ്ഞത്തിം ദസ്സേതും ‘‘മഞ്ചോ’’തിആദിമാഹ. അഹന്തി ച പവത്തം അധിവചനം വദന്തേന സുണന്തേന ച പുബ്ബേ ഗഹിതസഞ്ഞേന അത്ഥപ്പകാസനഭാവേന വിഞ്ഞായതി. ന ഹി തസ്മിം അവിഞ്ഞാതേ തദത്ഥവിജാനനം അത്ഥീതി വിസേസേന അധിവചനം ‘‘ഞായതീതി സമഞ്ഞാ’’തി വുത്തം. ഏതസ്സത്ഥസ്സ അഹന്തി ഇദം അധിവചനന്തി ഏവം വാ സഞ്ഞാഗഹണവസേന ഞായതി സമഞ്ഞായതി പാകടാ ഹോതീതി സമഞ്ഞാ. പഞ്ഞാപീയതീതി അഹന്തി ഇദം ഏതസ്സ അധിവചനന്തി ഏവം ഠപീയതീതി അത്ഥോ. വോഹരീയതീതി വുച്ചതി. ഉദ്ധേയ്യന്തി ഉദ്ധരിതബ്ബം. അപി നാമസഹസ്സതോതി അനേകേഹിപി നാമസഹസ്സേഹീതി അത്ഥോ. സയമേവ ഉപപതനസീലം നാമം ‘‘ഓപപാതികനാമ’’ന്തി വുച്ചതി.
1313. Ahanti iti-saddaparena ahaṃ-saddena hetubhūtena yo attho viññāyati, so saṃkathīyati, udīrīyatīti attho. Aññathā hi vuccamānassa vacanena pakāsiyamānassa padatthassa saṅkhādibhāve sabbesaṃ kusalādidhammānaṃ adhivacanāditā siyāti. Bhāvoti sattavevacananti bhaṇanti, dhātuyā vā etaṃ adhivacanaṃ. Dattoti ettāvatā sattapaññattiṃ dassetvā aññampi upādāpaññattiṃ dassetuṃ ‘‘mañco’’tiādimāha. Ahanti ca pavattaṃ adhivacanaṃ vadantena suṇantena ca pubbe gahitasaññena atthappakāsanabhāvena viññāyati. Na hi tasmiṃ aviññāte tadatthavijānanaṃ atthīti visesena adhivacanaṃ ‘‘ñāyatīti samaññā’’ti vuttaṃ. Etassatthassa ahanti idaṃ adhivacananti evaṃ vā saññāgahaṇavasena ñāyati samaññāyati pākaṭā hotīti samaññā. Paññāpīyatīti ahanti idaṃ etassa adhivacananti evaṃ ṭhapīyatīti attho. Voharīyatīti vuccati. Uddheyyanti uddharitabbaṃ. Api nāmasahassatoti anekehipi nāmasahassehīti attho. Sayameva upapatanasīlaṃ nāmaṃ ‘‘opapātikanāma’’nti vuccati.
കരീയതീതി കമ്മം, നാമമേവ കമ്മം നാമകമ്മം. തഥാ നാമധേയ്യം. കരണഠപനസദ്ദാപി ഹി കമ്മത്ഥാ ഹോന്തീതി. അഥ കരണത്ഥാ, കരീയതി ച ഠപീയതി ച ഏതേന അത്ഥോ ഏവംനാമോതി പഞ്ഞാപീയതീതി കരണം ഠപനഞ്ച നാമ ഹോതി. അഥ ഭാവത്ഥാ, ഞാപനമത്തമേവ കരണം ഠപനന്തി ച വുത്തം. നാമനിരുത്തി നാമബ്യഞ്ജനന്തി നാമമിച്ചേവ വുത്തം ഹോതി. ന ഹി പഥവീസങ്ഖാതം അത്ഥപ്പകാരമത്തം നിവദതി ബ്യഞ്ജയതി വാ പഥവീതി നാമം നിവദതി ബ്യഞ്ജയതി വാ, തസ്മാ അനാമസ്സ നിരുത്തിബ്യഞ്ജനഭാവനിവാരണത്ഥം ‘‘നാമനിരുത്തി നാമബ്യഞ്ജന’’ന്തി വുത്തം. ഏവം നാമാഭിലാപോതി ഏത്ഥാപി നയോ. ഏത്ഥ പന സങ്ഖാ സമഞ്ഞാ പഞ്ഞത്തി വോഹാരോതി ചതൂഹി പദേഹി പഞ്ഞാപിതബ്ബതോ പഞ്ഞത്തി വുത്താ, ഇതരേഹി പഞ്ഞാപനതോ.
Karīyatīti kammaṃ, nāmameva kammaṃ nāmakammaṃ. Tathā nāmadheyyaṃ. Karaṇaṭhapanasaddāpi hi kammatthā hontīti. Atha karaṇatthā, karīyati ca ṭhapīyati ca etena attho evaṃnāmoti paññāpīyatīti karaṇaṃ ṭhapanañca nāma hoti. Atha bhāvatthā, ñāpanamattameva karaṇaṃ ṭhapananti ca vuttaṃ. Nāmanirutti nāmabyañjananti nāmamicceva vuttaṃ hoti. Na hi pathavīsaṅkhātaṃ atthappakāramattaṃ nivadati byañjayati vā pathavīti nāmaṃ nivadati byañjayati vā, tasmā anāmassa niruttibyañjanabhāvanivāraṇatthaṃ ‘‘nāmanirutti nāmabyañjana’’nti vuttaṃ. Evaṃ nāmābhilāpoti etthāpi nayo. Ettha pana saṅkhā samaññā paññatti vohāroti catūhi padehi paññāpitabbato paññatti vuttā, itarehi paññāpanato.
തത്ഥ ച ‘‘പുരിമാ ഉപാദാപഞ്ഞത്തി ഉപ്പാദവയകിച്ചരഹിതാ ലോകസങ്കേതസിദ്ധാ, പച്ഛിമാ നാമപഞ്ഞത്തി, യായ പുരിമാ പഞ്ഞത്തി രൂപാദയോ ച സോതദ്വാരവിഞ്ഞാണസന്താനാനന്തരമുപ്പന്നേന ഗഹിതപുബ്ബസങ്കേതേന മനോദ്വാരവിഞ്ഞാണസന്താനേന ഗഹിതായ പഞ്ഞാപീയന്തീ’’തി ആചരിയാ വദന്തി. ഏതസ്മിം പന ഇമിസ്സാ പാളിയാ അട്ഠകഥായ ച അത്ഥേ സതി യം വുത്തം മാതികായം ‘‘വചനമത്തമേവ അധികാരം കത്വാ പവത്താ അധിവചനാ നാമ, സഹേതുകം കത്വാ വുച്ചമാനാ അഭിലാപാ നിരുത്തി നാമ, പകാരേന ഞാപനതോ പഞ്ഞത്തി നാമാ’’തി (ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ ൧൦൧-൧൦൮), തേന വിരോധോ സിയാ. ന ഹി ഉപ്പാദവയകിച്ചരഹിതസ്സ വചനമത്തം അധികാരം കത്വാ പവത്തി അത്ഥി ഉപ്പാദാദിസഹിതസ്സേവ പവത്തിസബ്ഭാവതോ, ന ച വചനവചനത്ഥവിമുത്തസ്സ നാമസ്സ നിദ്ധാരേത്വാ സഹേതുകം കത്വാ വുച്ചമാനതാ അത്ഥി, നാപി അനിദ്ധാരിതസഭാവസ്സ പദത്ഥസ്സ തേന തേന പകാരേന ഞാപനം അത്ഥീതി.
Tattha ca ‘‘purimā upādāpaññatti uppādavayakiccarahitā lokasaṅketasiddhā, pacchimā nāmapaññatti, yāya purimā paññatti rūpādayo ca sotadvāraviññāṇasantānānantaramuppannena gahitapubbasaṅketena manodvāraviññāṇasantānena gahitāya paññāpīyantī’’ti ācariyā vadanti. Etasmiṃ pana imissā pāḷiyā aṭṭhakathāya ca atthe sati yaṃ vuttaṃ mātikāyaṃ ‘‘vacanamattameva adhikāraṃ katvā pavattā adhivacanā nāma, sahetukaṃ katvā vuccamānā abhilāpā nirutti nāma, pakārena ñāpanato paññatti nāmā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 101-108), tena virodho siyā. Na hi uppādavayakiccarahitassa vacanamattaṃ adhikāraṃ katvā pavatti atthi uppādādisahitasseva pavattisabbhāvato, na ca vacanavacanatthavimuttassa nāmassa niddhāretvā sahetukaṃ katvā vuccamānatā atthi, nāpi aniddhāritasabhāvassa padatthassa tena tena pakārena ñāpanaṃ atthīti.
ദുവിധാ ചായം പഞ്ഞത്തി യഥാവുത്തപ്പകാരാതി അട്ഠകഥാവചനഞ്ച ന ദിസ്സതി, അട്ഠകഥായം പന വിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തിആദയോ ഛ പഞ്ഞത്തിയോവ വുത്താ. തത്ഥ ‘‘രൂപം വേദനാ’’തിആദികാ വിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. ‘‘ഇത്ഥീ പുരിസോ’’തിആദികാ അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. ‘‘തേവിജ്ജോ ഛളഭിഞ്ഞോ’’തിആദികാ വിജ്ജമാനേന അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. ‘‘ഇത്ഥിസദ്ദോ പുരിസസദ്ദോ’’തിആദികാ അവിജ്ജമാനേന വിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. ‘‘ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം സോതവിഞ്ഞാണ’’ന്തിആദികാ വിജ്ജമാനേന വിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. ‘‘ഖത്തിയകുമാരോ ബ്രാഹ്മണകുമാരോ’’തിആദികാ അവിജ്ജമാനേന അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. ന ചേത്ഥ യഥാവുത്തപ്പകാരാ ദുവിധാ പഞ്ഞത്തി വുത്താതി സക്കാ വിഞ്ഞാതും. വിജ്ജമാനസ്സ ഹി സങ്ഖാ…പേ॰… അഭിലാപോ വിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. അവിജ്ജമാനസ്സ ച സങ്ഖാദികാ അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. തേസംയേവ വിസേസനവിസേസിതബ്ബഭാവേന പവത്താ സങ്ഖാദയോ ഇതരാതി.
Duvidhā cāyaṃ paññatti yathāvuttappakārāti aṭṭhakathāvacanañca na dissati, aṭṭhakathāyaṃ pana vijjamānapaññattiādayo cha paññattiyova vuttā. Tattha ‘‘rūpaṃ vedanā’’tiādikā vijjamānapaññatti. ‘‘Itthī puriso’’tiādikā avijjamānapaññatti. ‘‘Tevijjo chaḷabhiñño’’tiādikā vijjamānena avijjamānapaññatti. ‘‘Itthisaddo purisasaddo’’tiādikā avijjamānena vijjamānapaññatti. ‘‘Cakkhuviññāṇaṃ sotaviññāṇa’’ntiādikā vijjamānena vijjamānapaññatti. ‘‘Khattiyakumāro brāhmaṇakumāro’’tiādikā avijjamānena avijjamānapaññatti. Na cettha yathāvuttappakārā duvidhā paññatti vuttāti sakkā viññātuṃ. Vijjamānassa hi saṅkhā…pe… abhilāpo vijjamānapaññatti. Avijjamānassa ca saṅkhādikā avijjamānapaññatti. Tesaṃyeva visesanavisesitabbabhāvena pavattā saṅkhādayo itarāti.
അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തിവചനേന പഞ്ഞാപിതബ്ബാ ഉപാദാപഞ്ഞത്തി, തസ്സാ പഞ്ഞാപനഭൂതാ നാമപഞ്ഞത്തി ച വുത്താ, ഇതരേഹി നാമപഞ്ഞത്തിയേവ യഥാവുത്താതി ചേ? ന, അസിദ്ധത്താ. സതി ഹി ഉജുകേ പുരിമേ പാളിഅനുഗതേ അത്ഥേ അയമത്ഥോ ഇമായ അട്ഠകഥായ വുത്തോതി അസിദ്ധമേതം. യദി ച സത്തരഥഘടാദിദിസാകാലകസിണഅജടാകാസകസിണുഗ്ഘാടിമാകാസആകിഞ്ചഞ്ഞായതനവിസയനിരോധസമാപത്തിആദിപ്പകാരാ ഉപാദാപഞ്ഞത്തി അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി, ഏതേനേവ വചനേന തസ്സാ അവിജ്ജമാനതാ വുത്താതി ന സാ അത്ഥീതി വത്തബ്ബാ. യഥാ ച പഞ്ഞാപിതബ്ബതോ അവിജ്ജമാനാനം സത്താദീനം അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തിഭാവോ, ഏവം രൂപാദീനം വിജ്ജമാനാനം പഞ്ഞപേതബ്ബതോ വിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തിഭാവോ ആപജ്ജതി. തതോ ‘‘സബ്ബേ ധമ്മാ പഞ്ഞത്തീ’’തി പഞ്ഞത്തിപഥേഹി അവിസിട്ഠോ പഞ്ഞത്തിധമ്മനിദ്ദേസോ വത്തബ്ബോ സിയാ. അഥാപി പഞ്ഞാപിതബ്ബപഞ്ഞാപനവിസേസദസ്സനത്ഥോ സങ്ഖാദിനിദ്ദേസോ, തഥാപി ‘‘ഏകധമ്മോ സബ്ബധമ്മേസു നിപതതി, സബ്ബധമ്മാ ഏകധമ്മസ്മിം നിപതന്തീ’’തിആദിനാ പഞ്ഞാപിതബ്ബാനം പഞ്ഞത്തിപഥഭാവസ്സ ദസ്സിതത്താ പഞ്ഞാപിതബ്ബാനം പഞ്ഞത്തിഭാവേ പഞ്ഞത്തിപഥാ പഞ്ഞത്തിസദ്ദേനേവ വുത്താതി പഞ്ഞത്തിപഥപദം ന വത്തബ്ബം സിയാ, നാപി സക്കാ പഞ്ഞാപിതബ്ബപഞ്ഞാപനവിസേസദസ്സനത്ഥോ സങ്ഖാദിനിദ്ദേസോതി വത്തും സങ്ഖാദിസദ്ദാനം സമാനത്ഥത്താ. വുത്തഞ്ഹി ‘‘മരണേനപി തം പഹീയതി, യം പുരിസോ മമിദന്തി മഞ്ഞതീ’’തി (മഹാനി॰ ൪൧) ഏത്ഥ ‘‘പുരിസോതി സങ്ഖാ സമഞ്ഞാ…പേ॰… അഭിലാപോ’’തി (മഹാനി॰ ൪൧). തഥാ ‘‘മാഗണ്ഡിയോതി തസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ നാമം സങ്ഖാ സമഞ്ഞാ’’തിആദി (മഹാനി॰ ൭൩). ന ച ‘‘അയം ഇത്ഥന്നാമോ’’തി സങ്കേതഗ്ഗഹണം ‘‘രൂപം തിസ്സോ’’തിആദിവചനഗ്ഗഹണഞ്ച മുഞ്ചിത്വാ അഞ്ഞസ്സ അസിദ്ധസഭാവസ്സ അത്ഥപഞ്ഞാപനേ സമത്ഥതാ സമ്ഭവതി, തേസഞ്ച അസമത്ഥതാ. യദി ഹി തേസം വിനാ പഞ്ഞത്തിയാ അത്ഥപഞ്ഞാപനേ അസമത്ഥതാ സിയാ, പഞ്ഞത്തിപഞ്ഞാപനേ ച അസമത്ഥതാതി തസ്സാ അഞ്ഞാ പഞ്ഞത്തി വത്തബ്ബാ സിയാ, തസ്സാ തസ്സാതി അനവത്ഥാനം, തതോ അത്ഥവിജാനനമേവ ന സിയാ, നാപി സങ്കേതഗ്ഗഹണം സങ്കേതസ്സ പഞ്ഞത്തിഭാവേ ‘‘അയം ഇമസ്സ ഭാസിതസ്സ അത്ഥോ’’തി വാ, ‘‘ഇമസ്സത്ഥസ്സ ഇദം വചനം ജോതക’’ന്തി വാ. സഞ്ഞുപ്പാദമത്തേ പന സങ്കേതഗ്ഗഹണേ വചനസ്സ വചനത്ഥവിനിമുത്തസ്സ കപ്പനേ പയോജനം നത്ഥി. ‘‘ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ വോഹാരോ ലോകിയേ സോതേ പടിഹഞ്ഞതി’’ (കഥാ॰ ൩൪൭), ‘‘അഭിജാനാസി നോ ത്വം ആനന്ദ ഇതോ പുബ്ബേ ഏവരൂപം നാമധേയ്യം സുതം യദിദം ജനവസഭോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൮൦), ‘‘നാമഞ്ച സാവേതി കോണ്ഡഞ്ഞോ അഹം ഭഗവാ’’തിആദീഹി (സം॰ നി॰ ൧.൨൧൭) ച പഞ്ഞത്തിയാ വചനഭാവോ സിദ്ധോ. തസ്മാ പാളിയാ അട്ഠകഥായ ച അവിരുദ്ധോ അത്ഥോ വിചാരേത്വാ ഗഹേതബ്ബോ.
Avijjamānapaññattivacanena paññāpitabbā upādāpaññatti, tassā paññāpanabhūtā nāmapaññatti ca vuttā, itarehi nāmapaññattiyeva yathāvuttāti ce? Na, asiddhattā. Sati hi ujuke purime pāḷianugate atthe ayamattho imāya aṭṭhakathāya vuttoti asiddhametaṃ. Yadi ca sattarathaghaṭādidisākālakasiṇaajaṭākāsakasiṇugghāṭimākāsaākiñcaññāyatanavisayanirodhasamāpattiādippakārā upādāpaññatti avijjamānapaññatti, eteneva vacanena tassā avijjamānatā vuttāti na sā atthīti vattabbā. Yathā ca paññāpitabbato avijjamānānaṃ sattādīnaṃ avijjamānapaññattibhāvo, evaṃ rūpādīnaṃ vijjamānānaṃ paññapetabbato vijjamānapaññattibhāvo āpajjati. Tato ‘‘sabbe dhammā paññattī’’ti paññattipathehi avisiṭṭho paññattidhammaniddeso vattabbo siyā. Athāpi paññāpitabbapaññāpanavisesadassanattho saṅkhādiniddeso, tathāpi ‘‘ekadhammo sabbadhammesu nipatati, sabbadhammā ekadhammasmiṃ nipatantī’’tiādinā paññāpitabbānaṃ paññattipathabhāvassa dassitattā paññāpitabbānaṃ paññattibhāve paññattipathā paññattisaddeneva vuttāti paññattipathapadaṃ na vattabbaṃ siyā, nāpi sakkā paññāpitabbapaññāpanavisesadassanattho saṅkhādiniddesoti vattuṃ saṅkhādisaddānaṃ samānatthattā. Vuttañhi ‘‘maraṇenapi taṃ pahīyati, yaṃ puriso mamidanti maññatī’’ti (mahāni. 41) ettha ‘‘purisoti saṅkhā samaññā…pe… abhilāpo’’ti (mahāni. 41). Tathā ‘‘māgaṇḍiyoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā samaññā’’tiādi (mahāni. 73). Na ca ‘‘ayaṃ itthannāmo’’ti saṅketaggahaṇaṃ ‘‘rūpaṃ tisso’’tiādivacanaggahaṇañca muñcitvā aññassa asiddhasabhāvassa atthapaññāpane samatthatā sambhavati, tesañca asamatthatā. Yadi hi tesaṃ vinā paññattiyā atthapaññāpane asamatthatā siyā, paññattipaññāpane ca asamatthatāti tassā aññā paññatti vattabbā siyā, tassā tassāti anavatthānaṃ, tato atthavijānanameva na siyā, nāpi saṅketaggahaṇaṃ saṅketassa paññattibhāve ‘‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho’’ti vā, ‘‘imassatthassa idaṃ vacanaṃ jotaka’’nti vā. Saññuppādamatte pana saṅketaggahaṇe vacanassa vacanatthavinimuttassa kappane payojanaṃ natthi. ‘‘Buddhassa bhagavato vohāro lokiye sote paṭihaññati’’ (kathā. 347), ‘‘abhijānāsi no tvaṃ ānanda ito pubbe evarūpaṃ nāmadheyyaṃ sutaṃ yadidaṃ janavasabho’’ti (dī. ni. 2.280), ‘‘nāmañca sāveti koṇḍañño ahaṃ bhagavā’’tiādīhi (saṃ. ni. 1.217) ca paññattiyā vacanabhāvo siddho. Tasmā pāḷiyā aṭṭhakathāya ca aviruddho attho vicāretvā gahetabbo.
യദി സത്താദയോ അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി ന ഹോന്തി, കാ പന അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി നാമാതി? പകാസിതോ അയമത്ഥോ ‘‘അവിജ്ജമാനാനം സത്താദീനം സങ്ഖാ…പേ॰… അഭിലാപോ അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തീ’’തി. സത്താദീനഞ്ച അവിജ്ജമാനത്താ അത്ഥിതാ നേവ വത്തബ്ബാ, യേ ച വദേയ്യും ‘‘രൂപാദീനി വിയ അവിജ്ജമാനത്താ അവിജ്ജമാനതാ വുത്താ, ന നത്ഥിഭാവതോ’’തി, അയഞ്ച വാദോ ഹേവത്ഥികഥായ പടിസിദ്ധോ, ന ച രൂപം വേദനാ ന ഹോതീതി അവിജ്ജമാനം നാമ ഹോതി. ഏവം സത്താദയോപി യദി അത്ഥി, രൂപാദയോ ന ഹോന്തീതി അവിജ്ജമാനാതി ന വത്തബ്ബാ. യസ്മാ പന യേസു രൂപാദീസു ചക്ഖാദീസു ച തഥാ തഥാ പവത്തമാനേസു ‘‘സത്തോ ഇത്ഥീ രഥോ ഘടോ’’തിആദികാ വിചിത്തസഞ്ഞാ ഉപ്പജ്ജതി, സഞ്ഞാനുലോമാനി ച അധിവചനാനി, തേഹി രൂപചക്ഖാദീഹി അഞ്ഞോ സത്തരഥാദിസഞ്ഞാവലമ്ബിതോ വചനത്ഥോ വിജ്ജമാനോ ന ഹോതി, തസ്മാ സത്തരഥാദിഅഭിലാപാ ‘‘അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തീ’’തി വുച്ചന്തി, ന ച തേ ‘‘മുസാ’’തി വുച്ചന്തി ലോകസമഞ്ഞാവസേന പവത്തത്താ. തതോ ഏവ തേ അഭിലാപാ ‘‘സമ്മുതിസച്ച’’ന്തി വുച്ചന്തി. സോ ച വചനത്ഥോ സയം അവിജ്ജമാനോപി വിജ്ജമാനസ്സ വചനസ്സേവ വസേന പഞ്ഞത്തിവോഹാരം ലഭതി, ‘‘സമ്മുതിസച്ച’’ന്തി ച വുച്ചതി യഥാഗഹിതസഞ്ഞാവസേന പവത്തവചനത്ഥഭാവതോ. ‘‘സമ്മുതിഞാണം സച്ചാരമ്മണമേവ, നാഞ്ഞാരമ്മണ’’ന്തി (കഥാ॰ ൪൩൪) കഥായ ച ‘‘പഥവീകസിണാദി ചീവരാദി ച സമ്മുതിസച്ചമ്ഹീ’’തി ഇമിനാവ അധിപ്പായേന വുത്തന്തി വിഞ്ഞായതി. യസ്മാ രൂപാദീസു സന്താനേന പവത്തമാനേസു ഏകത്തഗ്ഗഹണവസേന തേ അമുഞ്ചിത്വാ പവത്തം സത്താദിഗ്ഗഹണം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദീനി വിയ രൂപാദീസു തേസു ഖന്ധേസു ചക്ഖാദീസു ച അസന്തം അവിജ്ജമാനം സത്തരഥാദിം ഗണ്ഹാതി, തസ്മാ തം പരിത്താരമ്മണാദിഭാവേന ന വത്തബ്ബന്തി വുത്തം. തഥാ യം ഖന്ധസമൂഹസന്താനം ഏകത്തേന ഗഹിതം ഉപാദായ ‘‘കല്യാണമിത്തോ പാപമിത്തോ പുഗ്ഗലോ’’തി ഗഹണം പഞ്ഞത്തി ച പവത്തതി, തം തദുപാദാനഭൂതം പുഗ്ഗലസഞ്ഞായ സേവമാനസ്സ കുസലാകുസലാനം ഉപ്പത്തി ഹോതീതി ‘‘പുഗ്ഗലോപി ഉപനിസ്സയപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി (പട്ഠാ॰ ൧.൧.൯) വുത്തം. യസ്മാ പന പുഗ്ഗലോ നാമ കോചി ഭാവോ നത്ഥി, തസ്മാ യഥാ ആപോധാതുആദീനി ചിത്തേന വിവേചേത്വാ പഥവീധാതു ഉപലബ്ഭതി, ന ഏവം രൂപാദയോ ഖന്ധേ വിവേചേത്വാ പുഗ്ഗലോ ഉപലബ്ഭതി. പടിസേധിതാ ച പുഗ്ഗലകഥായ പുഗ്ഗലദിട്ഠി. വജിരായ ച ഭിക്ഖുനിയാ വുത്തം –
Yadi sattādayo avijjamānapaññatti na honti, kā pana avijjamānapaññatti nāmāti? Pakāsito ayamattho ‘‘avijjamānānaṃ sattādīnaṃ saṅkhā…pe… abhilāpo avijjamānapaññattī’’ti. Sattādīnañca avijjamānattā atthitā neva vattabbā, ye ca vadeyyuṃ ‘‘rūpādīni viya avijjamānattā avijjamānatā vuttā, na natthibhāvato’’ti, ayañca vādo hevatthikathāya paṭisiddho, na ca rūpaṃ vedanā na hotīti avijjamānaṃ nāma hoti. Evaṃ sattādayopi yadi atthi, rūpādayo na hontīti avijjamānāti na vattabbā. Yasmā pana yesu rūpādīsu cakkhādīsu ca tathā tathā pavattamānesu ‘‘satto itthī ratho ghaṭo’’tiādikā vicittasaññā uppajjati, saññānulomāni ca adhivacanāni, tehi rūpacakkhādīhi añño sattarathādisaññāvalambito vacanattho vijjamāno na hoti, tasmā sattarathādiabhilāpā ‘‘avijjamānapaññattī’’ti vuccanti, na ca te ‘‘musā’’ti vuccanti lokasamaññāvasena pavattattā. Tato eva te abhilāpā ‘‘sammutisacca’’nti vuccanti. So ca vacanattho sayaṃ avijjamānopi vijjamānassa vacanasseva vasena paññattivohāraṃ labhati, ‘‘sammutisacca’’nti ca vuccati yathāgahitasaññāvasena pavattavacanatthabhāvato. ‘‘Sammutiñāṇaṃ saccārammaṇameva, nāññārammaṇa’’nti (kathā. 434) kathāya ca ‘‘pathavīkasiṇādi cīvarādi ca sammutisaccamhī’’ti imināva adhippāyena vuttanti viññāyati. Yasmā rūpādīsu santānena pavattamānesu ekattaggahaṇavasena te amuñcitvā pavattaṃ sattādiggahaṇaṃ cakkhuviññāṇādīni viya rūpādīsu tesu khandhesu cakkhādīsu ca asantaṃ avijjamānaṃ sattarathādiṃ gaṇhāti, tasmā taṃ parittārammaṇādibhāvena na vattabbanti vuttaṃ. Tathā yaṃ khandhasamūhasantānaṃ ekattena gahitaṃ upādāya ‘‘kalyāṇamitto pāpamitto puggalo’’ti gahaṇaṃ paññatti ca pavattati, taṃ tadupādānabhūtaṃ puggalasaññāya sevamānassa kusalākusalānaṃ uppatti hotīti ‘‘puggalopi upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.9) vuttaṃ. Yasmā pana puggalo nāma koci bhāvo natthi, tasmā yathā āpodhātuādīni cittena vivecetvā pathavīdhātu upalabbhati, na evaṃ rūpādayo khandhe vivecetvā puggalo upalabbhati. Paṭisedhitā ca puggalakathāya puggaladiṭṭhi. Vajirāya ca bhikkhuniyā vuttaṃ –
‘‘കം നു സത്തോതി പച്ചേസി, മാര ദിട്ഠിഗതം നു തേ;
‘‘Kaṃ nu sattoti paccesi, māra diṭṭhigataṃ nu te;
സുദ്ധസങ്ഖാരപുഞ്ജോയം, നയിധ സത്തുപലബ്ഭതീ’’തി. (സം॰ നി॰ ൧.൧൭൧; മഹാനി॰ ൧൮൬; കഥാ॰ ൨൩൩);
Suddhasaṅkhārapuñjoyaṃ, nayidha sattupalabbhatī’’ti. (saṃ. ni. 1.171; mahāni. 186; kathā. 233);
സത്തോതി പന വചനസ്സ പഞ്ഞത്തിയാ പവത്തിം ദസ്സേതും സാ ഏവമാഹ –
Sattoti pana vacanassa paññattiyā pavattiṃ dassetuṃ sā evamāha –
‘‘യഥാപി അങ്ഗസമ്ഭാരാ, ഹോതി സദ്ദോ രഥോ ഇതി;
‘‘Yathāpi aṅgasambhārā, hoti saddo ratho iti;
ഏവം ഖന്ധേസു സന്തേസു, ഹോതി സത്തോതി സമ്മുതീ’’തി. (സം॰ നി॰ ൧.൧൭൧; മഹാനി॰ ൧൮൬; കഥാ॰ ൨൩൩);
Evaṃ khandhesu santesu, hoti sattoti sammutī’’ti. (saṃ. ni. 1.171; mahāni. 186; kathā. 233);
യദി പുഗ്ഗലോ ന വിജ്ജതി, കഥം പുഗ്ഗലഗ്ഗഹണസ്സ സാരമ്മണതാ സിയാതി? അവിജ്ജമാനസ്സപി ആരമ്മണസ്സ ഗഹണതോ. അവിജ്ജമാനമ്പി ഹി പരികപ്പിതം ലോകസഞ്ഞാതം വാ വിജ്ജമാനം വാ സഭാവഭൂതം ആരമ്മണം ഗഹേത്വാവ ഉപ്പജ്ജനതോ സാരമ്മണതാ വുത്താ. സാരമ്മണാതി ഹി വചനം ചിത്തചേതസികാനം ആരമ്മണേന വിനാ അപ്പവത്തിഞ്ഞേവ ദീപേതി, ന തേഹി ഗഹിതസ്സ ആരമ്മണസ്സ വിജ്ജമാനതം അവിജ്ജമാനതം വാതി. അയം സങ്ഖതാസങ്ഖതവിനിമുത്തസ്സ അത്ഥിതാപടിസേധം സബ്ബഥാ അനുവത്തന്താനം വിനിച്ഛയോ.
Yadi puggalo na vijjati, kathaṃ puggalaggahaṇassa sārammaṇatā siyāti? Avijjamānassapi ārammaṇassa gahaṇato. Avijjamānampi hi parikappitaṃ lokasaññātaṃ vā vijjamānaṃ vā sabhāvabhūtaṃ ārammaṇaṃ gahetvāva uppajjanato sārammaṇatā vuttā. Sārammaṇāti hi vacanaṃ cittacetasikānaṃ ārammaṇena vinā appavattiññeva dīpeti, na tehi gahitassa ārammaṇassa vijjamānataṃ avijjamānataṃ vāti. Ayaṃ saṅkhatāsaṅkhatavinimuttassa atthitāpaṭisedhaṃ sabbathā anuvattantānaṃ vinicchayo.
൧൩൧൬. നാമകരണട്ഠേനാതി അഞ്ഞം അനപേക്ഖിത്വാ സയമേവ അത്തനോ നാമകരണസഭാവതോതി അത്ഥോ. യഞ്ഹി പരസ്സ നാമം കരോതി, തസ്സ ച തദപേക്ഖത്താ അഞ്ഞാപേക്ഖം നാമകരണന്തി നാമകരണസഭാവതാ ന ഹോതി. തസ്മാ മഹാജനസ്സ ഞാതീനം ഗുണാനഞ്ച സാമഞ്ഞനാമാദികാരകാനം നാമഭാവോ നാപജ്ജതി. യസ്സ ച അഞ്ഞേഹി നാമം കരീയതി, തസ്സ ച നാമകരണസഭാവതാ നത്ഥീതി നത്ഥിയേവ നാമഭാവോ, വേദനാദീനം പന സഭാവസിദ്ധത്താ വേദനാദിനാമസ്സ നാമകരണസഭാവതോ നാമതാ വുത്താ. പഥവീആദിനിദസ്സനേന നാമസ്സ സഭാവസിദ്ധതംയേവ നിദസ്സേതി, ന നാമഭാവസാമഞ്ഞം, നിരുള്ഹത്താ പന നാമസദ്ദോ അരൂപധമ്മേസു ഏവ വുത്തോ, ന പഥവീആദീസൂതി ന തേസം നാമഭാവോ. മാതികായ ച പഥവീആദീനം നാമതാനാപത്തി വുത്താവ. ന ഹി പഥവീആദിനാമം വിജഹിത്വാ കേസാദിനാമേഹി രൂപധമ്മാനം വിയ വേദനാദിനാമം വിജഹിത്വാ അഞ്ഞേന നാമേന അരൂപധമ്മാനം വോഹരിതബ്ബേന പിണ്ഡാകാരേന പവത്തി അത്ഥീതി.
1316. Nāmakaraṇaṭṭhenāti aññaṃ anapekkhitvā sayameva attano nāmakaraṇasabhāvatoti attho. Yañhi parassa nāmaṃ karoti, tassa ca tadapekkhattā aññāpekkhaṃ nāmakaraṇanti nāmakaraṇasabhāvatā na hoti. Tasmā mahājanassa ñātīnaṃ guṇānañca sāmaññanāmādikārakānaṃ nāmabhāvo nāpajjati. Yassa ca aññehi nāmaṃ karīyati, tassa ca nāmakaraṇasabhāvatā natthīti natthiyeva nāmabhāvo, vedanādīnaṃ pana sabhāvasiddhattā vedanādināmassa nāmakaraṇasabhāvato nāmatā vuttā. Pathavīādinidassanena nāmassa sabhāvasiddhataṃyeva nidasseti, na nāmabhāvasāmaññaṃ, niruḷhattā pana nāmasaddo arūpadhammesu eva vutto, na pathavīādīsūti na tesaṃ nāmabhāvo. Mātikāya ca pathavīādīnaṃ nāmatānāpatti vuttāva. Na hi pathavīādināmaṃ vijahitvā kesādināmehi rūpadhammānaṃ viya vedanādināmaṃ vijahitvā aññena nāmena arūpadhammānaṃ voharitabbena piṇḍākārena pavatti atthīti.
അഥ വാ രൂപധമ്മാ ചക്ഖാദയോ രൂപാദയോ ച തേസം പകാസകപകാസിതബ്ബഭാവതോ വിനാ നാമേന പാകടാ ഹോന്തി, ന ഏവം അരൂപധമ്മാതി അധിവചനസമ്ഫസ്സോ വിയ നാമായത്തഗഹണീയഭാവേന ‘‘നാമ’’ന്തി വുത്താ, പടിഘസമ്ഫസ്സോപി ന ചക്ഖാദീനി വിയ നാമേന വിനാ പാകടോതി ‘‘നാമ’’ന്തി വുത്തോ. അരൂപതായ വാ അഞ്ഞനാമസഭാഗത്താ സങ്ഗഹിതോയം, അഞ്ഞഫസ്സസഭാഗത്താ വാ. വചനത്ഥോപി ഹി ‘‘രൂപയതീതി രൂപം, നാമയതീതി നാമ’’ന്തി ഇധ പച്ഛിമപുരിമാനം സമ്ഭവതി. രൂപയതീതി വിനാപി നാമേന അത്താനം പകാസയതീതി അത്ഥോ, നാമയതീതി നാമേന വിനാ അപാകടഭാവതോ അത്തനോ പകാസകം നാമം കരോതീതി അത്ഥോ. ആരമ്മണാധിപതിപച്ചയതായാതി സതിപി രൂപസ്സ ആരമ്മണാധിപതിപച്ചയഭാവേ ന പരമസ്സാസഭൂതം നിബ്ബാനം വിയ സാതിസയം തംനാമനസഭാവേന പച്ചയോതി നിബ്ബാനമേവ ‘‘നാമ’’ന്തി വുത്തം.
Atha vā rūpadhammā cakkhādayo rūpādayo ca tesaṃ pakāsakapakāsitabbabhāvato vinā nāmena pākaṭā honti, na evaṃ arūpadhammāti adhivacanasamphasso viya nāmāyattagahaṇīyabhāvena ‘‘nāma’’nti vuttā, paṭighasamphassopi na cakkhādīni viya nāmena vinā pākaṭoti ‘‘nāma’’nti vutto. Arūpatāya vā aññanāmasabhāgattā saṅgahitoyaṃ, aññaphassasabhāgattā vā. Vacanatthopi hi ‘‘rūpayatīti rūpaṃ, nāmayatīti nāma’’nti idha pacchimapurimānaṃ sambhavati. Rūpayatīti vināpi nāmena attānaṃ pakāsayatīti attho, nāmayatīti nāmena vinā apākaṭabhāvato attano pakāsakaṃ nāmaṃ karotīti attho. Ārammaṇādhipatipaccayatāyāti satipi rūpassa ārammaṇādhipatipaccayabhāve na paramassāsabhūtaṃ nibbānaṃ viya sātisayaṃ taṃnāmanasabhāvena paccayoti nibbānameva ‘‘nāma’’nti vuttaṃ.
൧൩൧൮. വട്ടമൂലസമുദാചാരദസ്സനത്ഥന്തി സത്താനം വട്ടമൂലസമുദാചാരോ നാമ അവിജ്ജാ ച ഭവതണ്ഹാ ച, തംദസ്സനത്ഥന്തി അത്ഥോ. തത്ഥ സമുദാചരതീതി സമുദാചാരോ, വട്ടമൂലമേവ സമുദാചാരോ വട്ടമൂലസമുദാചാരോ, വട്ടമൂലദസ്സനേന വട്ടമൂലാനം പവത്തി ദസ്സിതാ ഹോതീതി വട്ടമൂലാനം സമുദാചാരസ്സ ദസ്സനത്ഥന്തിപി അത്ഥോ.
1318. Vaṭṭamūlasamudācāradassanatthanti sattānaṃ vaṭṭamūlasamudācāro nāma avijjā ca bhavataṇhā ca, taṃdassanatthanti attho. Tattha samudācaratīti samudācāro, vaṭṭamūlameva samudācāro vaṭṭamūlasamudācāro, vaṭṭamūladassanena vaṭṭamūlānaṃ pavatti dassitā hotīti vaṭṭamūlānaṃ samudācārassa dassanatthantipi attho.
൧൩൨൦. ഏകേകസ്മിഞ്ച അത്താതി ച ലോകോതി ച ഗഹണവിസേസം ഉപാദായ ‘‘അത്താ ച ലോകോ ചാ’’തി വുത്തം. ഏകം വാ ഖന്ധം അത്തതോ ഗഹേത്വാ അഞ്ഞം അത്തനോ ഉപഭോഗഭൂതോ ലോകോതി ഗണ്ഹന്തസ്സ അത്തനോ അത്താനം ‘‘അത്താ’’തി ഗഹേത്വാ പരസ്സ അത്താനം ‘‘ലോകോ’’തി ഗണ്ഹന്തസ്സ വാ വസേന ‘‘അത്താ ച ലോകോ ചാ’’തി വുത്തം. തം ഭവിസ്സതീതി തം ദ്വിധാപി ഗഹിതം ഖന്ധപഞ്ചകം ഭവിസ്സതീതി നിവിട്ഠാ പരാമസന്തീതി അത്ഥോ.
1320. Ekekasmiñca attāti ca lokoti ca gahaṇavisesaṃ upādāya ‘‘attā ca loko cā’’ti vuttaṃ. Ekaṃ vā khandhaṃ attato gahetvā aññaṃ attano upabhogabhūto lokoti gaṇhantassa attano attānaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā parassa attānaṃ ‘‘loko’’ti gaṇhantassa vā vasena ‘‘attā ca loko cā’’ti vuttaṃ. Taṃ bhavissatīti taṃ dvidhāpi gahitaṃ khandhapañcakaṃ bhavissatīti niviṭṭhā parāmasantīti attho.
൧൩൩൨. സഹ സിക്ഖിതബ്ബോ ധമ്മോ സഹധമ്മോ, തത്ഥ ഭവം സഹധമ്മികം. കമ്മത്ഥേ വത്തമാനതോ ദോവചസ്സസദ്ദതോ ആയ-സദ്ദം അനഞ്ഞത്ഥം കത്വാ ‘‘ദോവചസ്സായ’’ന്തി വുത്തന്തി അധിപ്പായേന ‘‘ദുബ്ബചസ്സ കമ്മ’’ന്തി ആഹ. ദോവചസ്സസ്സ വാ അയനം പവത്തി ദോവചസ്സായം. വചനസ്സ പടിവിരുദ്ധവചനം പടാണികഗഹണം . ഗുണേഹി ഗരൂസു ഗാരവേന വസനം ഗരുവാസോ. ജാതിആദീഹി ജേട്ഠകേസു പടിസ്സുണിതബ്ബേസു വസനം സജേട്ഠകവാസോ. ഓത്തപ്പിതബ്ബാ വാ ഗരുനോ. ഹിരിയിതബ്ബാ ജേട്ഠകാ. യായ ചേതനായ ദുബ്ബചോ ഹോതി, സാ ദോവചസ്സതാ ഭവിതും അരഹതീതി ‘‘സങ്ഖാരക്ഖന്ധോയേവാ’’തി ആഹ.
1332. Saha sikkhitabbo dhammo sahadhammo, tattha bhavaṃ sahadhammikaṃ. Kammatthe vattamānato dovacassasaddato āya-saddaṃ anaññatthaṃ katvā ‘‘dovacassāya’’nti vuttanti adhippāyena ‘‘dubbacassa kamma’’nti āha. Dovacassassa vā ayanaṃ pavatti dovacassāyaṃ. Vacanassa paṭiviruddhavacanaṃ paṭāṇikagahaṇaṃ. Guṇehi garūsu gāravena vasanaṃ garuvāso. Jātiādīhi jeṭṭhakesu paṭissuṇitabbesu vasanaṃ sajeṭṭhakavāso. Ottappitabbā vā garuno. Hiriyitabbā jeṭṭhakā. Yāya cetanāya dubbaco hoti, sā dovacassatā bhavituṃ arahatīti ‘‘saṅkhārakkhandhoyevā’’ti āha.
൧൩൩൩. ദു-സദ്ദേന യുത്തം നാമം ദുന്നാമം. അനുപസങ്കമന്തസ്സപി അനുസിക്ഖനം സേവനാതി അധിപ്പായേന ‘‘ഭജനാതി ഉപസങ്കമനാ’’തി ആഹ. സബ്ബതോഭാഗേനാതി കായവാചാചിത്തേഹി ആവി ചേവ രഹോ ച.
1333. Du-saddena yuttaṃ nāmaṃ dunnāmaṃ. Anupasaṅkamantassapi anusikkhanaṃ sevanāti adhippāyena ‘‘bhajanāti upasaṅkamanā’’ti āha. Sabbatobhāgenāti kāyavācācittehi āvi ceva raho ca.
൧൩൩൬. വിനയോതി വിഭങ്ഗഖന്ധകാ വുത്താ. വത്ഥുവീതിക്കമതോ പുബ്ബേ പരതോ ച ആപത്തിം ആപജ്ജന്തോ നാമ ന ഹോതീതി സഹ വത്ഥുനാ ആപത്തിം പരിച്ഛിന്ദതി. തേനാഹ ‘‘സഹ വത്ഥുനാ…പേ॰… ആപത്തികുസലതാ നാമാ’’തി. സഹ കമ്മവാചായാതി അബ്ഭാനതിണവത്ഥാരകകമ്മവാചായ ‘‘അഹം, ഭന്തേ, ഇത്ഥന്നാമം ആപത്തിം ആപജ്ജി’’ന്തിആദികായ ച. സഹേവ ഹി കമ്മവാചായ ആപത്തിവുട്ഠാനഞ്ച പരിച്ഛിന്ദതീതി. ആപത്തിയാ വാ കാരണം വത്ഥു, വുട്ഠാനസ്സ കാരണം കമ്മവാചാതി കാരണേന സഹ ഫലസ്സ ജാനനവസേന ‘‘സഹ വത്ഥുനാ സഹ കമ്മവാചായാ’’തി വുത്തം.
1336. Vinayoti vibhaṅgakhandhakā vuttā. Vatthuvītikkamato pubbe parato ca āpattiṃ āpajjanto nāma na hotīti saha vatthunā āpattiṃ paricchindati. Tenāha ‘‘saha vatthunā…pe… āpattikusalatā nāmā’’ti. Saha kammavācāyāti abbhānatiṇavatthārakakammavācāya ‘‘ahaṃ, bhante, itthannāmaṃ āpattiṃ āpajji’’ntiādikāya ca. Saheva hi kammavācāya āpattivuṭṭhānañca paricchindatīti. Āpattiyā vā kāraṇaṃ vatthu, vuṭṭhānassa kāraṇaṃ kammavācāti kāraṇena saha phalassa jānanavasena ‘‘saha vatthunā saha kammavācāyā’’ti vuttaṃ.
൧൩൩൮. അയമേവത്ഥോ സഹ പരികമ്മേനാതി ഏത്ഥ വുത്തോ. വുട്ഠാനകപഞ്ഞായാതി വുട്ഠാനസ്സ കാരണഭൂതായ പരികമ്മപഞ്ഞായ.
1338. Ayamevattho saha parikammenāti ettha vutto. Vuṭṭhānakapaññāyāti vuṭṭhānassa kāraṇabhūtāya parikammapaññāya.
൧൩൪൦. ധാതുവിസയാ സബ്ബാപി പഞ്ഞാ ധാതുകുസലതാ, തദേകദേസാ മനസികാരകുസലതാതി അധിപ്പായേന പുരിമപദേപി ഉഗ്ഗഹമനസികാരജാനനപഞ്ഞാ വുത്താ. പുരിമപദേ വാ വാചുഗ്ഗതായ ധാതുപാളിയാ മനസികരണം ‘‘മനസികാരോ’’തി വുത്തം. തത്ഥ ഉഗ്ഗണ്ഹന്തീ മനസികരോന്തീ ധാതുപാളിയാ അത്ഥം സുണന്തീ ഗന്ഥതോ ച അത്ഥതോ ച ധാരേന്തീ ‘‘അയം ചക്ഖുധാതു നാമാ’’തിആദിനാ സഭാവതോ അട്ഠാരസേവാതി ഗണനതോ ച പരിച്ഛേദം ജാനന്തീ ച പഞ്ഞാ ഉഗ്ഗഹപഞ്ഞാദികാ വുത്താ. പച്ഛിമപദേ പഞ്ചവിധാപി സാ പഞ്ഞാ ഉഗ്ഗഹോതി തതോ ച പവത്തോ അനിച്ചാദിമനസികാരോ ‘‘ഉഗ്ഗഹമനസികാരോ’’തി വുത്തോ, തസ്സ ജാനനം പവത്തനമേവ, യഥാ പവത്തം വാ ഉഗ്ഗഹം, ഏവമേവ പവത്തോ ഉഗ്ഗഹോതി ജാനനം ഉഗ്ഗഹജാനനം. മനസികാരോപി ‘‘ഏവം പവത്തേതബ്ബോ ഏവഞ്ച പവത്തോ’’തി ജാനനം മനസികാരജാനനം. തദുഭയമ്പി മനസികാരകോസല്ലന്തി വുത്തം. ഉഗ്ഗഹോപി ഹി മനസികാരസമ്പയോഗതോ മനസികാരനിരുത്തിം ലദ്ധും യുത്തോതി യോ ച മനസി കാതബ്ബോ, യോ ച മനസികരണുപായോ, സബ്ബോ സോ മനസികാരോതി വത്തും വട്ടതീതി. തത്ഥ ച കോസല്ലം മനസികാരകുസലതാതി.
1340. Dhātuvisayā sabbāpi paññā dhātukusalatā, tadekadesā manasikārakusalatāti adhippāyena purimapadepi uggahamanasikārajānanapaññā vuttā. Purimapade vā vācuggatāya dhātupāḷiyā manasikaraṇaṃ ‘‘manasikāro’’ti vuttaṃ. Tattha uggaṇhantī manasikarontī dhātupāḷiyā atthaṃ suṇantī ganthato ca atthato ca dhārentī ‘‘ayaṃ cakkhudhātu nāmā’’tiādinā sabhāvato aṭṭhārasevāti gaṇanato ca paricchedaṃ jānantī ca paññā uggahapaññādikā vuttā. Pacchimapade pañcavidhāpi sā paññā uggahoti tato ca pavatto aniccādimanasikāro ‘‘uggahamanasikāro’’ti vutto, tassa jānanaṃ pavattanameva, yathā pavattaṃ vā uggahaṃ, evameva pavatto uggahoti jānanaṃ uggahajānanaṃ. Manasikāropi ‘‘evaṃ pavattetabbo evañca pavatto’’ti jānanaṃ manasikārajānanaṃ. Tadubhayampi manasikārakosallanti vuttaṃ. Uggahopi hi manasikārasampayogato manasikāraniruttiṃ laddhuṃ yuttoti yo ca manasi kātabbo, yo ca manasikaraṇupāyo, sabbo so manasikāroti vattuṃ vaṭṭatīti. Tattha ca kosallaṃ manasikārakusalatāti.
൧൩൪൨. തീസുപി വാ…പേ॰… വട്ടതീതി തസ്സാ ച ഉഗ്ഗഹാദിഭാവോ വുത്തോ. സമ്മസനം പഞ്ഞാ , സാ മഗ്ഗസമ്പയുത്താ അനിച്ചാദിസമ്മസനകിച്ചം സാധേതി നിച്ചസഞ്ഞാദിപജഹനതോ. മനസികാരോ സമ്മസനസമ്പയുത്തോ തഥേവ അനിച്ചാദിമനസികാരകിച്ചം മഗ്ഗസമ്പയുത്തോ സാധേതി. തേനാഹ ‘‘സമ്മസനമനസികാരാ ലോകിയലോകുത്തരമിസ്സകാ’’തി. ഇമിനാ പന പച്ചയേന ഇദം ഹോതീതി ഏവം അവിജ്ജാദീനം സങ്ഖാരാദിപച്ചയുപ്പന്നസ്സ പച്ചയഭാവജാനനം പടിച്ചസമുപ്പാദകുസലതാതി ദസ്സേതി.
1342. Tīsupi vā…pe… vaṭṭatīti tassā ca uggahādibhāvo vutto. Sammasanaṃ paññā , sā maggasampayuttā aniccādisammasanakiccaṃ sādheti niccasaññādipajahanato. Manasikāro sammasanasampayutto tatheva aniccādimanasikārakiccaṃ maggasampayutto sādheti. Tenāha ‘‘sammasanamanasikārā lokiyalokuttaramissakā’’ti. Iminā pana paccayena idaṃ hotīti evaṃ avijjādīnaṃ saṅkhārādipaccayuppannassa paccayabhāvajānanaṃ paṭiccasamuppādakusalatāti dasseti.
൧൩൪൪. അമ്ബബീജാദീനി അനുപാദിന്നകദസ്സനത്ഥം വുത്താനി. സോതവിഞ്ഞാണാദീനം വിസഭാഗാ അനനുരൂപാ അനുപ്പാദകായേവ ചക്ഖാദയോ ‘‘വിസഭാഗപച്ചയാ’’തി വുത്താ, തേഹി അനുപ്പജ്ജമാനാനേവ ച സോതവിഞ്ഞാണാദീനി ‘‘വിസഭാഗപച്ചയസമുപ്പന്നധമ്മാ’’തി. സോതവിഞ്ഞാണേന വാ വിസഭാഗസ്സ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ പച്ചയോതി വിസഭാഗപച്ചയോ, ചക്ഖായതനസ്സ വിസഭാഗേന സോതായതനേന പച്ചയേന സമുപ്പന്നോ വിസഭാഗപച്ചയസമുപ്പന്നോ.
1344. Ambabījādīni anupādinnakadassanatthaṃ vuttāni. Sotaviññāṇādīnaṃ visabhāgā ananurūpā anuppādakāyeva cakkhādayo ‘‘visabhāgapaccayā’’ti vuttā, tehi anuppajjamānāneva ca sotaviññāṇādīni ‘‘visabhāgapaccayasamuppannadhammā’’ti. Sotaviññāṇena vā visabhāgassa cakkhuviññāṇassa paccayoti visabhāgapaccayo, cakkhāyatanassa visabhāgena sotāyatanena paccayena samuppanno visabhāgapaccayasamuppanno.
൧൩൪൬. അജ്ജവനിദ്ദേസേ അജ്ജവോ അജ്ജവതാതി ഉജുതാ ഉജുകതാ ഇച്ചേവ വുത്തം ഹോതീതി അജ്ജവമദ്ദവനിദ്ദേസേസു ഉജുകതാമുദുതാനിദ്ദേസേഹി വിസേസം മദ്ദവനിദ്ദേസേ വുത്തം ‘‘നീചചിത്തതാ’’തിപദമാഹ. തത്ഥ ‘‘നീചചിത്തതാ മുദുതാ’’തി പുന മുദുതാവചനം നീചചിത്തതായ വിസേസനത്ഥം. ഓമാനോപി ഹി നീചചിത്തതാ ഹോതി, ന പന മുദുതാതി.
1346. Ajjavaniddese ajjavo ajjavatāti ujutā ujukatā icceva vuttaṃ hotīti ajjavamaddavaniddesesu ujukatāmudutāniddesehi visesaṃ maddavaniddese vuttaṃ ‘‘nīcacittatā’’tipadamāha. Tattha ‘‘nīcacittatā mudutā’’ti puna mudutāvacanaṃ nīcacittatāya visesanatthaṃ. Omānopi hi nīcacittatā hoti, na pana mudutāti.
൧൩൪൮. പരേസം ദുക്കടം ദുരുത്തഞ്ച പടിവിരോധാകരണേന അത്തനോ ഉപരി ആരോപേത്വാ വാസേന്തി. ചിത്തസ്സ സകമനതാതി ചിത്തസ്സ അബ്യാപന്നോ സകോ മനോഭാവോതി അത്ഥോ. ചിത്തന്തി വാ ചിത്തപ്പബന്ധം ഏകത്തേന ഗഹേത്വാ തസ്സ അന്തരാ ഉപ്പന്നേന പീതിസഹഗതമനേന സകമനത്തം ആഹ. അത്തമനോ വാ പുഗ്ഗലോ, തസ്സ ഭാവോ അത്തമനതാ. സാ ന സത്തസ്സാതി പുഗ്ഗലദിട്ഠിനിവാരണത്തം ‘‘ചിത്തസ്സാ’’തി വുത്തം.
1348. Paresaṃ dukkaṭaṃ duruttañca paṭivirodhākaraṇena attano upari āropetvā vāsenti. Cittassa sakamanatāti cittassa abyāpanno sako manobhāvoti attho. Cittanti vā cittappabandhaṃ ekattena gahetvā tassa antarā uppannena pītisahagatamanena sakamanattaṃ āha. Attamano vā puggalo, tassa bhāvo attamanatā. Sā na sattassāti puggaladiṭṭhinivāraṇattaṃ ‘‘cittassā’’ti vuttaṃ.
൧൩൪൯. കായവാചാഹി കത്തബ്ബസ്സ അകരണേന അസാദിയിതബ്ബസ്സ സാദിയനേന ച മനസാപി ആചരതി ഏവ, ഇന്ദ്രിയസംവരാദിഭേദനവസേന വാ ഏതം വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.
1349. Kāyavācāhi kattabbassa akaraṇena asādiyitabbassa sādiyanena ca manasāpi ācarati eva, indriyasaṃvarādibhedanavasena vā etaṃ vuttanti veditabbaṃ.
൧൩൫൦. സദോസവണേ രുക്ഖേ നിയ്യാസപിണ്ഡിയോ, അഹിച്ഛത്തകാനി വാ ഉട്ഠിതാനി ‘‘അണ്ഡകാനീ’’തി വദന്തി. ഫേഗ്ഗുരുക്ഖസ്സ പന കുഥിതസ്സ അണ്ഡാനി വിയ ഉട്ഠിതാ ചുണ്ണപിണ്ഡിയോ ഗണ്ഠിയോ വാ ‘‘അണ്ഡകാനീ’’തി വേദിതബ്ബാ. പദുമനാളം വിയ സോതം ഘംസയമാനാ വിയ പവിസന്തീ കക്കസാ ദട്ഠബ്ബാ. കോധേന നിബ്ബത്താ തസ്സ പരിവാരഭൂതാ കോധസാമന്താ. പുരേ സംവഡ്ഢനാരീ പോരീ, സാ വിയ സുകുമാരാ മുദുകാ വാചാ പോരീ വിയാതി പോരീ. തത്ഥാതി ‘‘ഭാസിതാ ഹോതീ’’തി വുത്തായ കിരിയായാതിപി യോജനാ സമ്ഭവതി, തത്ഥ വാചായാതി വാ. സണ്ഹവാചതാതിആദിനാ തം വാചം പവത്തയമാനം ചേതനം ദസ്സേതി.
1350. Sadosavaṇe rukkhe niyyāsapiṇḍiyo, ahicchattakāni vā uṭṭhitāni ‘‘aṇḍakānī’’ti vadanti. Pheggurukkhassa pana kuthitassa aṇḍāni viya uṭṭhitā cuṇṇapiṇḍiyo gaṇṭhiyo vā ‘‘aṇḍakānī’’ti veditabbā. Padumanāḷaṃ viya sotaṃ ghaṃsayamānā viya pavisantī kakkasā daṭṭhabbā. Kodhena nibbattā tassa parivārabhūtā kodhasāmantā. Pure saṃvaḍḍhanārī porī, sā viya sukumārā mudukā vācā porī viyāti porī. Tatthāti ‘‘bhāsitā hotī’’ti vuttāya kiriyāyātipi yojanā sambhavati, tattha vācāyāti vā. Saṇhavācatātiādinā taṃ vācaṃ pavattayamānaṃ cetanaṃ dasseti.
൧൩൫൧. ആമിസാലാഭേന യം ഛിദ്ദം ഹോതി, തം ആമിസാലാഭേന ‘‘ഛിദ്ദ’’ന്തി വുത്തം. ദ്വേയേവ ഹീതി യഥാവുത്താനി ആമിസധമ്മാലാഭേഹി പവത്തമാനാനി ഛിദ്ദാനി ആഹ. ഗമനസഭാഗേനാതി ഗമനമഗ്ഗസ്സ അനുച്ഛവികദിസാഭാഗേന. സങ്ഗഹപക്ഖേ ഠത്വാതി സങ്ഗഹം കരോമിച്ചേവ കഥേതബ്ബം, ന ലാഭസക്കാരകാമതാദീഹീതി അത്ഥോ. അവസ്സം കാതബ്ബം കിച്ചം, ഇതരം കരണീയം. അബ്ഭാനതോ അഞ്ഞം ആപത്തിവുട്ഠാനം ‘‘വുട്ഠാന’’ന്തി വുത്തം.
1351. Āmisālābhena yaṃ chiddaṃ hoti, taṃ āmisālābhena ‘‘chidda’’nti vuttaṃ. Dveyeva hīti yathāvuttāni āmisadhammālābhehi pavattamānāni chiddāni āha. Gamanasabhāgenāti gamanamaggassa anucchavikadisābhāgena. Saṅgahapakkhe ṭhatvāti saṅgahaṃ karomicceva kathetabbaṃ, na lābhasakkārakāmatādīhīti attho. Avassaṃ kātabbaṃ kiccaṃ, itaraṃ karaṇīyaṃ. Abbhānato aññaṃ āpattivuṭṭhānaṃ ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ.
൧൩൫൨. സസമ്ഭാരകഥാതി ദസ്സനസ്സ കാരണസഹിതാതി അത്ഥോ, സസമ്ഭാരസ്സ വാ ദസ്സനസ്സ കഥാ സസമ്ഭാരകഥാ. യസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയാസംവരസ്സ ഹേതൂതി വത്വാ പുന ‘‘തസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയസ്സ സതികവാടേന പിദഹനത്ഥായാ’’തി വുത്തം, ന അസംവരസ്സാതി. തദിദം യം ചക്ഖുന്ദ്രിയാസംവരസ്സ ഹേതു അഭിജ്ഝാദിഅന്വാസ്സവനം ദസ്സിതം, തം അസംവുതചക്ഖുന്ദ്രിയസ്സേവ ഹേതുപവത്തം ദസ്സിതന്തി കത്വാ വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം, യത്വാധികരണന്തി ഹി യസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയസ്സ കാരണാതി അത്ഥോ. കസ്സ ച കാരണാതി? അസംവുതസ്സ. കിഞ്ച അസംവുതം? യസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയാസംവരസ്സ ഹേതു അന്വാസ്സവന്തി തദുപലക്ഖിതം, തസ്സ സംവരായാതി അയമത്ഥയോജനാ.
1352. Sasambhārakathāti dassanassa kāraṇasahitāti attho, sasambhārassa vā dassanassa kathā sasambhārakathā. Yassa cakkhundriyāsaṃvarassa hetūti vatvā puna ‘‘tassa cakkhundriyassa satikavāṭena pidahanatthāyā’’ti vuttaṃ, na asaṃvarassāti. Tadidaṃ yaṃ cakkhundriyāsaṃvarassa hetu abhijjhādianvāssavanaṃ dassitaṃ, taṃ asaṃvutacakkhundriyasseva hetupavattaṃ dassitanti katvā vuttanti veditabbaṃ, yatvādhikaraṇanti hi yassa cakkhundriyassa kāraṇāti attho. Kassa ca kāraṇāti? Asaṃvutassa. Kiñca asaṃvutaṃ? Yassa cakkhundriyāsaṃvarassa hetu anvāssavanti tadupalakkhitaṃ, tassa saṃvarāyāti ayamatthayojanā.
ജവനക്ഖണേ പന ദുസ്സീല്യം വാതിആദി പുന അവചനത്ഥം ഇധേവ സബ്ബം വുത്തന്തി ഛസു ദ്വാരേസു യഥാസമ്ഭവം യോജേതബ്ബം. ന ഹി പഞ്ചദ്വാരേ കായവചീദുച്ചരിതസങ്ഖാതം ദുസ്സീല്യം അത്ഥീതി. യഥാ കിന്തിആദിനാ നഗരദ്വാരേ അസംവരേ സതി തംസമ്ബന്ധാനം ഘരാദീനം അസംവുതതാ വിയ ജവനേ അസംവരേ സതി തംസമ്ബന്ധാനം ദ്വാരാദീനം അസംവുതതാതി ഏവം അഞ്ഞേസം സംവരേ, അഞ്ഞേസം സംവുതതാസാമഞ്ഞമേവ നിദസ്സേതി, ന പുബ്ബാപരസാമഞ്ഞം അന്തോ ബഹി സാമഞ്ഞം വാ. സതി വാ ദ്വാരഭവങ്ഗാദികേ പുന ഉപ്പജ്ജമാനം ജവനം ബാഹിരം വിയ കത്വാ നഗരദ്വാരസമാനം വുത്തം, ഇതരഞ്ച അന്തോനഗരദ്വാരസമാനം. ജവനേ വാ അസംവരേ ഉപ്പന്നേ തതോ പരം ദ്വാരഭവങ്ഗാദീനം അസംവരഹേതുഭാവാപത്തിതോ നഗരദ്വാരസദിസേന ജവനേന പവിസിത്വാ ദുസ്സീല്യാദിചോരാനം ദ്വാരഭവങ്ഗാദിമൂസനം കുസലഭണ്ഡവിനാസനം കഥിതന്തി ദട്ഠബ്ബം.
Javanakkhaṇe pana dussīlyaṃ vātiādi puna avacanatthaṃ idheva sabbaṃ vuttanti chasu dvāresu yathāsambhavaṃ yojetabbaṃ. Na hi pañcadvāre kāyavacīduccaritasaṅkhātaṃ dussīlyaṃ atthīti. Yathā kintiādinā nagaradvāre asaṃvare sati taṃsambandhānaṃ gharādīnaṃ asaṃvutatā viya javane asaṃvare sati taṃsambandhānaṃ dvārādīnaṃ asaṃvutatāti evaṃ aññesaṃ saṃvare, aññesaṃ saṃvutatāsāmaññameva nidasseti, na pubbāparasāmaññaṃ anto bahi sāmaññaṃ vā. Sati vā dvārabhavaṅgādike puna uppajjamānaṃ javanaṃ bāhiraṃ viya katvā nagaradvārasamānaṃ vuttaṃ, itarañca antonagaradvārasamānaṃ. Javane vā asaṃvare uppanne tato paraṃ dvārabhavaṅgādīnaṃ asaṃvarahetubhāvāpattito nagaradvārasadisena javanena pavisitvā dussīlyādicorānaṃ dvārabhavaṅgādimūsanaṃ kusalabhaṇḍavināsanaṃ kathitanti daṭṭhabbaṃ.
൧൩൫൩. ഇമിനാ ആഹാരേന നിത്ഥരണത്ഥേന അത്ഥികഭാവോ ഇദമത്ഥികതാ. ആഹാരപരിഭോഗേ അസന്തുസ്സനാതി ആഹാരപരിഭോഗക്ഖണേ പവത്താ അസന്തുസ്സനാ, ദവത്ഥാദിഅഭിലാസോതി അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച അസന്തുട്ഠിതാ ലോഭോ, അമത്തഞ്ഞുതാ അപ്പടിസങ്ഖാ ച മോഹോതി ഇമേ ദ്വേ ധമ്മാ ‘‘ഭോജനേ അമത്തഞ്ഞുതാ’’തി വേദിതബ്ബാ.
1353. Iminā āhārena nittharaṇatthena atthikabhāvo idamatthikatā. Āhāraparibhoge asantussanāti āhāraparibhogakkhaṇe pavattā asantussanā, davatthādiabhilāsoti attho. Ettha ca asantuṭṭhitā lobho, amattaññutā appaṭisaṅkhā ca mohoti ime dve dhammā ‘‘bhojane amattaññutā’’ti veditabbā.
൧൩൫൫. ‘‘സേയ്യോഹമസ്മീ’’തിആദിനാ പവത്തമാനോവ മാനമദോ. അസദ്ധമ്മസേവനാസമത്ഥതം നിസ്സായ പവത്തോ മാനോ, രാഗോ ഏവ വാ പുരിസമദോ. സക്കരസപ്പിഖീരാദീനി യോജേത്വാ ബഹലപക്കം ഭോജനം പിണ്ഡരസഭോജനം, ബഹലപക്കം വാ മംസരസാദിഭോജനം. മന്ദന്തി അപ്പം. ഠിതിയാതി ഠിതത്ഥം. തദത്ഥഞ്ച ഭുഞ്ജന്തോ യസ്മാ ‘‘കായം ഠപേസ്സാമീ’’തി ഭുഞ്ജതി, തസ്മാ ‘‘ഠപനത്ഥായാ’’തി വുത്തം. അഭുത്തപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജനകാതി ഇദം ഖുദായ വിസേസനം യസ്സാ അപ്പവത്തി ഭോജനേന കാതബ്ബാ, തസ്സാ ദസ്സനത്ഥം. സകലം സാസനന്തി പാളിധമ്മമ്പി സബ്ബകുസലേപി സങ്ഗണ്ഹാതി. അഭുത്തപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജനകവേദനാ, ഭുത്തപച്ചയാ ന ഉപ്പജ്ജനകവേദനാതി ഏതാസം കോ വിസേസോ? പുരിമാ യഥാപവത്താ ജിഘച്ഛാനിമിത്താ വേദനാ. സാ ഹി അഭുഞ്ജന്തസ്സ ഭിയ്യോ പവത്തനവസേന ഉപ്പജ്ജതീതി. പച്ഛിമാപി ഖുദാനിമിത്താവ അങ്ഗദാഹസൂലാദിവേദനാ അപ്പവത്താ. സാ ഹി ഭുത്തപച്ചയാ പുബ്ബേ അനുപ്പന്നാവ ന ഉപ്പജ്ജിസ്സതി. വിഹിംസാനിമിത്തതാ ചേതാസം വിഹിംസായ വിസേസോ.
1355. ‘‘Seyyohamasmī’’tiādinā pavattamānova mānamado. Asaddhammasevanāsamatthataṃ nissāya pavatto māno, rāgo eva vā purisamado. Sakkarasappikhīrādīni yojetvā bahalapakkaṃ bhojanaṃ piṇḍarasabhojanaṃ, bahalapakkaṃ vā maṃsarasādibhojanaṃ. Mandanti appaṃ. Ṭhitiyāti ṭhitatthaṃ. Tadatthañca bhuñjanto yasmā ‘‘kāyaṃ ṭhapessāmī’’ti bhuñjati, tasmā ‘‘ṭhapanatthāyā’’ti vuttaṃ. Abhuttapaccayā uppajjanakāti idaṃ khudāya visesanaṃ yassā appavatti bhojanena kātabbā, tassā dassanatthaṃ. Sakalaṃ sāsananti pāḷidhammampi sabbakusalepi saṅgaṇhāti. Abhuttapaccayā uppajjanakavedanā, bhuttapaccayā na uppajjanakavedanāti etāsaṃ ko viseso? Purimā yathāpavattā jighacchānimittā vedanā. Sā hi abhuñjantassa bhiyyo pavattanavasena uppajjatīti. Pacchimāpi khudānimittāva aṅgadāhasūlādivedanā appavattā. Sā hi bhuttapaccayā pubbe anuppannāva na uppajjissati. Vihiṃsānimittatā cetāsaṃ vihiṃsāya viseso.
യാത്രാതി യാപനാ വുത്താ, പുബ്ബേപി ‘‘യാപനായാ’’തി വുത്തം, കോ ഏത്ഥ വിസേസോ? പുബ്ബേ ‘‘യാപനായാതി ജീവിതിന്ദ്രിയയാപനത്ഥായാ’’തി വുത്തം, ഇധ പന ചതുന്നം ഇരിയാപഥാനം അവിച്ഛേദസങ്ഖാതാ യാപനാ യാത്രാതി അയമേത്ഥ വിസേസോ . ദായകദേയ്യധമ്മാനം അത്തനോ ച പമാണം അജാനിത്വാ പടിഗ്ഗഹണം, സദ്ധാദേയ്യവിനിപാതനത്ഥം വാ പടിഗ്ഗഹണം അധമ്മികപടിഗ്ഗഹണം, യേന വാ ആപത്തിം ആപജ്ജേയ്യ. അപച്ചവേക്ഖിതപരിഭോഗോ അധമ്മേന പരിഭോഗോ. അനവജ്ജേ അനിന്ദിതബ്ബേ പച്ചയേ സാവജ്ജം സനിന്ദം പരിഭോഗേന അത്താനം കരോതി. അനവജ്ജതാ ച ഭവിസ്സതീതി അത്തനോ പകതിഅഗ്ഗിബലാദിം ജാനിത്വാ ‘‘ഏവം മേ അഗരഹിതബ്ബതാ ച ഭവിസ്സതീ’’തി പമാണയുത്തം ആഹാരേതീതി അത്ഥോ.
Yātrāti yāpanā vuttā, pubbepi ‘‘yāpanāyā’’ti vuttaṃ, ko ettha viseso? Pubbe ‘‘yāpanāyāti jīvitindriyayāpanatthāyā’’ti vuttaṃ, idha pana catunnaṃ iriyāpathānaṃ avicchedasaṅkhātā yāpanā yātrāti ayamettha viseso . Dāyakadeyyadhammānaṃ attano ca pamāṇaṃ ajānitvā paṭiggahaṇaṃ, saddhādeyyavinipātanatthaṃ vā paṭiggahaṇaṃ adhammikapaṭiggahaṇaṃ, yena vā āpattiṃ āpajjeyya. Apaccavekkhitaparibhogo adhammena paribhogo. Anavajje aninditabbe paccaye sāvajjaṃ sanindaṃ paribhogena attānaṃ karoti. Anavajjatā ca bhavissatīti attano pakatiaggibalādiṃ jānitvā ‘‘evaṃ me agarahitabbatā ca bhavissatī’’ti pamāṇayuttaṃ āhāretīti attho.
സുഖോ ഇരിയാപഥവിഹാരോ ഫാസുവിഹാരോ. ഏത്തകഞ്ഹി ഭുഞ്ജിത്വാ…പേ॰… പവത്തന്തീതി ഇരിയാപഥാനം സുഖപ്പവത്തിയാ കാരണഭൂതം ഭുഞ്ജനം പിവനഞ്ച ഇരിയാപഥേഹി കാരണഭാവേന ഗഹിതത്താ തേഹി സാധിതം വിയ വുത്തം. ‘‘അഭുത്വാ ഉദകം പിവേ’’തി ലിഖന്തി, ‘‘ഭുത്വാനാ’’തി പന പാഠോ. പുനപി ഹി അപ്പസ്സേവ അനുജാനനവസേന –
Sukho iriyāpathavihāro phāsuvihāro. Ettakañhi bhuñjitvā…pe… pavattantīti iriyāpathānaṃ sukhappavattiyā kāraṇabhūtaṃ bhuñjanaṃ pivanañca iriyāpathehi kāraṇabhāvena gahitattā tehi sādhitaṃ viya vuttaṃ. ‘‘Abhutvā udakaṃ pive’’ti likhanti, ‘‘bhutvānā’’ti pana pāṭho. Punapi hi appasseva anujānanavasena –
‘‘കപ്പിയം തം ചേ ഛാദേതി, ചീവരം ഇദമത്ഥികം;
‘‘Kappiyaṃ taṃ ce chādeti, cīvaraṃ idamatthikaṃ;
അലം ഫാസുവിഹാരായ.
Alaṃ phāsuvihārāya.
‘‘പല്ലങ്കേന നിസിന്നസ്സ, ജണ്ണുകേ നാഭിവസ്സതി;
‘‘Pallaṅkena nisinnassa, jaṇṇuke nābhivassati;
അലം ഫാസുവിഹാരായാ’’തി. (ഥേരഗാ॰ ൯൮൪-൯൮൫) –
Alaṃ phāsuvihārāyā’’ti. (theragā. 984-985) –
ആഹ.
Āha.
ഭോജനാനിസംസോതി യഥാവുത്തേഹി അട്ഠഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതസ്സ ഭോജനസ്സ അഗരഹിതബ്ബതാ സുഖവിഹാരോ ച ആനിസംസോതി അത്ഥോ. യുത്തസ്സ നിദ്ദോസസ്സ ഭോജനസ്സ പരിമാണസ്സ ച വസേന ജാനനം യുത്തപമാണജാനനം നാമ.
Bhojanānisaṃsoti yathāvuttehi aṭṭhahaṅgehi samannāgatassa bhojanassa agarahitabbatā sukhavihāro ca ānisaṃsoti attho. Yuttassa niddosassa bhojanassa parimāṇassa ca vasena jānanaṃ yuttapamāṇajānanaṃ nāma.
൧൩൫൬. വിനാസം പത്തിയാ നട്ഠാ, പടിപക്ഖേഹി അഭിഭൂതത്താ മുട്ഠാ ച സതി യസ്സ, സോ നട്ഠമുട്ഠസ്സതി, തസ്സ ഭാവോ നട്ഠമുട്ഠസ്സതിതാ.
1356. Vināsaṃ pattiyā naṭṭhā, paṭipakkhehi abhibhūtattā muṭṭhā ca sati yassa, so naṭṭhamuṭṭhassati, tassa bhāvo naṭṭhamuṭṭhassatitā.
൧൩൬൮. വിസുദ്ധിപ്പത്തന്തി മഗ്ഗഫലസീലം വുച്ചതി. ലോകുത്തരധമ്മാവാതി ലോകുത്തരസതിആദിധമ്മാവ. സീലസമ്പദാ പന രൂപാരൂപാവചരാ നത്ഥീതി സമ്ഭവതോ യോജേതബ്ബാ.
1368. Visuddhippattanti maggaphalasīlaṃ vuccati. Lokuttaradhammāvāti lokuttarasatiādidhammāva. Sīlasampadā pana rūpārūpāvacarā natthīti sambhavato yojetabbā.
൧൩൭൩. ഭോഗൂപകരണേഹി സഭോഗോ. ചതുന്നം സച്ചാനം അനുലോമന്തി ചതുസച്ചപ്പടിവേധസ്സ അനുലോമന്തി അത്ഥോ. ‘‘സച്ചാന’’ന്തി ഹി പടിവിജ്ഝിതബ്ബേഹി പടിവേധോ വുത്തോ, ചതുസച്ചപ്പടിവേധസ്സ വാ ഉപനിസ്സയഭൂതം പടിവിജ്ഝിതബ്ബാനം ചതുന്നം സച്ചാനം അനുലോമന്തി വുത്തം.
1373. Bhogūpakaraṇehi sabhogo. Catunnaṃ saccānaṃ anulomanti catusaccappaṭivedhassa anulomanti attho. ‘‘Saccāna’’nti hi paṭivijjhitabbehi paṭivedho vutto, catusaccappaṭivedhassa vā upanissayabhūtaṃ paṭivijjhitabbānaṃ catunnaṃ saccānaṃ anulomanti vuttaṃ.
൧൩൭൮. ‘‘മമ ഘരം ധുരം കത്വാ ഭിക്ഖം പവിസഥാ’’തി ദിയ്യമാനം ധുരഭത്തന്തി വദന്തി. നിച്ചഭത്താദി വാ അഞ്ഞേപി ആണാപേത്വാ സയം ധുരം ഹുത്വാ ദിന്നം ധുരഭത്തം.
1378. ‘‘Mama gharaṃ dhuraṃ katvā bhikkhaṃ pavisathā’’ti diyyamānaṃ dhurabhattanti vadanti. Niccabhattādi vā aññepi āṇāpetvā sayaṃ dhuraṃ hutvā dinnaṃ dhurabhattaṃ.
൧൩൭൯. പടിവാസേതി നാമാതി നിവത്തേതി നാമ ഓസക്കേതി നാമ.
1379. Paṭivāsetināmāti nivatteti nāma osakketi nāma.
൧൩൮൦. പുബ്ബേ നിവുത്ഥക്ഖന്ധാതി പുരിമജാതീസു സന്തതിപരിയാപന്നേ ഖന്ധേ ആഹ. ഖന്ധപടിബദ്ധന്തി വത്ഥാഭരണയാനഗാമജനപദാദി. ഖയസമയേതി മഗ്ഗക്ഖണം ആഹ.
1380. Pubbe nivutthakkhandhāti purimajātīsu santatipariyāpanne khandhe āha. Khandhapaṭibaddhanti vatthābharaṇayānagāmajanapadādi. Khayasamayeti maggakkhaṇaṃ āha.
൧൩൮൧. അധിമുച്ചനട്ഠേനാതി അനിഗ്ഗഹിതപക്ഖന്ദനസങ്ഖാതേന യഥാസുഖം പവത്തനട്ഠേന.
1381. Adhimuccanaṭṭhenāti aniggahitapakkhandanasaṅkhātena yathāsukhaṃ pavattanaṭṭhena.
൧൩൮൨. ഖീണാനം അന്തോ അവസാനം നിട്ഠിതഭാവോ ഖീണന്തോ, ഖീണാനം വാ ആദികാലോ, തസ്മിം ഖീണന്തേ. ഏസ നയോ നിരുദ്ധന്തേതിആദീസു.
1382. Khīṇānaṃ anto avasānaṃ niṭṭhitabhāvo khīṇanto, khīṇānaṃ vā ādikālo, tasmiṃ khīṇante. Esa nayo niruddhantetiādīsu.
ദുകനിക്ഖേപകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Dukanikkhepakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
നിക്ഖേപകണ്ഡവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Nikkhepakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീപാളി • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / സുത്തന്തികദുകനിക്ഖേപം • Suttantikadukanikkhepaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ധമ്മസങ്ഗണി-അട്ഠകഥാ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / സുത്തന്തികദുകനിക്ഖേപകഥാ • Suttantikadukanikkhepakathā
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-അനുടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / സുത്തന്തികദുകനിക്ഖേപകഥാവണ്ണനാ • Suttantikadukanikkhepakathāvaṇṇanā