Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चरियापिटक-अट्ठकथा • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā |
१३. सुवण्णसामचरियावण्णना
13. Suvaṇṇasāmacariyāvaṇṇanā
१११. तेरसमे सामो यदा वने आसिन्ति हिमवन्तस्मिं मिगसम्मताय नाम नदिया तीरे महति अरञ्ञे सामो नाम तापसकुमारो यदा अहोसि। सक्केन अभिनिम्मितोति सक्कस्स देवानमिन्दस्स उपदेससम्पत्तिया जातत्ता सक्केन निब्बत्तितो जनितो। तत्रायं अनुपुब्बिकथा – अतीते बाराणसितो अविदूरे नदिया तीरे एको नेसादगामो अहोसि। तत्थ जेट्ठनेसादस्स पुत्तो जातो। तस्स ‘‘दुकूलो’’ति नाममकंसु। तस्सा एव नदिया परतीरेपि एको नेसादगामो अहोसि। तत्थ जेट्ठनेसादस्स धीता जाता। तस्सा ‘‘पारिका’’ति नाममकंसु। ते उभोपि ब्रह्मलोकतो आगता सुद्धसत्ता। तेसं वयप्पत्तानं अनिच्छमानानंयेव आवाहविवाहं करिंसु। ते उभोपि किलेससमुद्दं अनोतरित्वा ब्रह्मानो विय एकतो वसिंसु। न च किञ्चि नेसादकम्मं करोन्ति।
111. Terasame sāmo yadā vane āsinti himavantasmiṃ migasammatāya nāma nadiyā tīre mahati araññe sāmo nāma tāpasakumāro yadā ahosi. Sakkena abhinimmitoti sakkassa devānamindassa upadesasampattiyā jātattā sakkena nibbattito janito. Tatrāyaṃ anupubbikathā – atīte bārāṇasito avidūre nadiyā tīre eko nesādagāmo ahosi. Tattha jeṭṭhanesādassa putto jāto. Tassa ‘‘dukūlo’’ti nāmamakaṃsu. Tassā eva nadiyā paratīrepi eko nesādagāmo ahosi. Tattha jeṭṭhanesādassa dhītā jātā. Tassā ‘‘pārikā’’ti nāmamakaṃsu. Te ubhopi brahmalokato āgatā suddhasattā. Tesaṃ vayappattānaṃ anicchamānānaṃyeva āvāhavivāhaṃ kariṃsu. Te ubhopi kilesasamuddaṃ anotaritvā brahmāno viya ekato vasiṃsu. Na ca kiñci nesādakammaṃ karonti.
अथ दुकूलं मातापितरो ‘‘तात, त्वं नेसादकम्मं न करोसि, नेव घरावासं इच्छसि, किं नाम करिस्ससी’’ति आहंसु। सो ‘‘तुम्हेसु अनुजानन्तेसु पब्बजिस्सामी’’ति आह। ‘‘तेन हि पब्बजाही’’ति। द्वेपि जना हिमवन्तं पविसित्वा यस्मिं ठाने मिगसम्मता नाम नदी हिमवन्ततो ओतरित्वा गङ्गं पत्ता, तं ठानं गन्त्वा गङ्गं पहाय मिगसम्मताभिमुखा अभिरुहिंसु। तदा सक्कस्स भवनं उण्हाकारं दस्सेसि। सक्को तं कारणं ञत्वा विस्सकम्मुना तस्मिं ठाने अस्समं मापेसि। ते तत्थ गन्त्वा पब्बजित्वा सक्कदत्तिये अस्समे कामावचरमेत्तं भावेत्वा पटिवसिंसु। सक्कोपि तेसं उपट्ठानं आगच्छति।
Atha dukūlaṃ mātāpitaro ‘‘tāta, tvaṃ nesādakammaṃ na karosi, neva gharāvāsaṃ icchasi, kiṃ nāma karissasī’’ti āhaṃsu. So ‘‘tumhesu anujānantesu pabbajissāmī’’ti āha. ‘‘Tena hi pabbajāhī’’ti. Dvepi janā himavantaṃ pavisitvā yasmiṃ ṭhāne migasammatā nāma nadī himavantato otaritvā gaṅgaṃ pattā, taṃ ṭhānaṃ gantvā gaṅgaṃ pahāya migasammatābhimukhā abhiruhiṃsu. Tadā sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko taṃ kāraṇaṃ ñatvā vissakammunā tasmiṃ ṭhāne assamaṃ māpesi. Te tattha gantvā pabbajitvā sakkadattiye assame kāmāvacaramettaṃ bhāvetvā paṭivasiṃsu. Sakkopi tesaṃ upaṭṭhānaṃ āgacchati.
सो एकदिवसं ‘‘तेसं चक्खू परिहायिस्सन्ती’’ति ञत्वा उपसङ्कमित्वा ‘‘भन्ते, वो चक्खूनं अन्तरायो पञ्ञायति, पटिजग्गनकं पुत्तं लद्धुं वट्टति, जानामि तुम्हाकं सुद्धचित्ततं, तस्मा पारिकाय उतुनिकाले नाभिं हत्थेन परामसेय्याथ , एवं वो पुत्तो जायिस्सति, सो वो उपट्ठहिस्सती’’ति वत्वा पक्कामि। दुकूलपण्डितो तं कारणं पारिकाय आचिक्खित्वा तस्सा उतुनिकाले नाभिं परामसि। तदा बोधिसत्तो देवलोका चवित्वा तस्सा कुच्छिम्हि पटिसन्धिं गण्हि, सा दसमासच्चयेन सुवण्णवण्णं पुत्तं विजायि। तेनेवस्स ‘‘सुवण्णसामो’’ति नामं करिंसु। तं अपरभागे वड्ढित्वा सोळसवस्सुद्देसिकम्पि मातापितरो रक्खन्ता अस्समे निसीदापेत्वा सयमेव वनमूलफलाफलत्थाय गच्छन्ति।
So ekadivasaṃ ‘‘tesaṃ cakkhū parihāyissantī’’ti ñatvā upasaṅkamitvā ‘‘bhante, vo cakkhūnaṃ antarāyo paññāyati, paṭijagganakaṃ puttaṃ laddhuṃ vaṭṭati, jānāmi tumhākaṃ suddhacittataṃ, tasmā pārikāya utunikāle nābhiṃ hatthena parāmaseyyātha , evaṃ vo putto jāyissati, so vo upaṭṭhahissatī’’ti vatvā pakkāmi. Dukūlapaṇḍito taṃ kāraṇaṃ pārikāya ācikkhitvā tassā utunikāle nābhiṃ parāmasi. Tadā bodhisatto devalokā cavitvā tassā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi, sā dasamāsaccayena suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi. Tenevassa ‘‘suvaṇṇasāmo’’ti nāmaṃ kariṃsu. Taṃ aparabhāge vaḍḍhitvā soḷasavassuddesikampi mātāpitaro rakkhantā assame nisīdāpetvā sayameva vanamūlaphalāphalatthāya gacchanti.
अथेकदिवसं वने फलाफलं आदाय निवत्तित्वा अस्समपदतो अविदूरे मेघे उट्ठिते रुक्खमूलं पविसित्वा वम्मिकमत्थके ठितानं सरीरतो सेदगन्धमिस्सके उदके तस्मिं वम्मिकबिले ठितस्स आसिविसस्स नासापुटं पविट्ठे आसिविसो कुज्झित्वा नासावातेन पहरि। द्वे अन्धा हुत्वा परिदेवमाना विरविंसु। अथ महासत्तो ‘‘मम मातापितरो अतिचिरायन्ति, का नु खो तेसं पवत्ती’’ति पटिमग्गं गन्त्वा सद्दमकासि। ते तस्स सद्दं सञ्जानित्वा पटिसद्दं कत्वा पुत्तसिनेहेन ‘‘तात साम, इध परिपन्थो अत्थि, मा आगमी’’ति वत्वा सद्दानुसारेन सयमेव समागमिंसु। सो ‘‘केन वो कारणेन चक्खूनि विनट्ठानी’’ति पुच्छित्वा ‘‘तात, मयं न जानाम, देवे वस्सन्ते रुक्खमूले वम्मिकमत्थके ठिता, अथ न पस्सामा’’ति वुत्तमत्ते एव अञ्ञासि ‘‘तत्थ आसिविसेन भवितब्बं, तेन कुद्धेन नासावातो विस्सट्ठो भविस्सती’’ति।
Athekadivasaṃ vane phalāphalaṃ ādāya nivattitvā assamapadato avidūre meghe uṭṭhite rukkhamūlaṃ pavisitvā vammikamatthake ṭhitānaṃ sarīrato sedagandhamissake udake tasmiṃ vammikabile ṭhitassa āsivisassa nāsāpuṭaṃ paviṭṭhe āsiviso kujjhitvā nāsāvātena pahari. Dve andhā hutvā paridevamānā viraviṃsu. Atha mahāsatto ‘‘mama mātāpitaro aticirāyanti, kā nu kho tesaṃ pavattī’’ti paṭimaggaṃ gantvā saddamakāsi. Te tassa saddaṃ sañjānitvā paṭisaddaṃ katvā puttasinehena ‘‘tāta sāma, idha paripantho atthi, mā āgamī’’ti vatvā saddānusārena sayameva samāgamiṃsu. So ‘‘kena vo kāraṇena cakkhūni vinaṭṭhānī’’ti pucchitvā ‘‘tāta, mayaṃ na jānāma, deve vassante rukkhamūle vammikamatthake ṭhitā, atha na passāmā’’ti vuttamatte eva aññāsi ‘‘tattha āsivisena bhavitabbaṃ, tena kuddhena nāsāvāto vissaṭṭho bhavissatī’’ti.
अथ ‘‘मा चिन्तयित्थ, अहं वो पटिजग्गिस्सामी’’ति मातापितरो अस्समं नेत्वा तेसं रत्तिट्ठानदिवाट्ठानादिसञ्चरणट्ठाने रज्जुके बन्धि। ततो पट्ठाय ते अस्समे ठपेत्वा वनमूलफलाफलानि आहरति, पातोव वसनट्ठानं सम्मज्जति, पानीयं आहरति, परिभोजनीयं उपट्ठापेति, दन्तकट्ठमुखोदकानि दत्वा मधुरफलाफलं देति। तेहि मुखे विक्खालिते सयं परिभुञ्जित्वा मातापितरो वन्दित्वा तेसं अविदूरेयेव अच्छति – ‘‘किं नु खो इमे आणापेन्ती’’ति। विसेसेन च मेत्तं बहुलमकासि, तेनस्स सत्ता अप्पटिक्कूला अहेसुं । यथा चस्स सत्ता, एवं सत्तानं सो बोधिसत्तो अप्पटिक्कूलो। एवं सो दिवसे दिवसे फलाफलत्थाय अरञ्ञं गच्छन्तोपि आगच्छन्तोपि मिगगणपरिवुतो एव अहोसि। सीहब्यग्घादिविपक्खसत्तापि तेन सद्धिं अतिविय विस्सत्था, मेत्तानुभावेन पनस्स वसनट्ठाने अञ्ञमञ्ञं तिरच्छानगता मुदुचित्ततं पटिलभिंसु। इति सो सब्बत्थ मेत्तानुभावेन अभीरू अनुत्रासी ब्रह्मा विय अवेरो विहासि। तेन वुत्तं ‘‘पवने सीहब्यग्घे च, मेत्तायमुपनामयि’’न्तिआदि।
Atha ‘‘mā cintayittha, ahaṃ vo paṭijaggissāmī’’ti mātāpitaro assamaṃ netvā tesaṃ rattiṭṭhānadivāṭṭhānādisañcaraṇaṭṭhāne rajjuke bandhi. Tato paṭṭhāya te assame ṭhapetvā vanamūlaphalāphalāni āharati, pātova vasanaṭṭhānaṃ sammajjati, pānīyaṃ āharati, paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpeti, dantakaṭṭhamukhodakāni datvā madhuraphalāphalaṃ deti. Tehi mukhe vikkhālite sayaṃ paribhuñjitvā mātāpitaro vanditvā tesaṃ avidūreyeva acchati – ‘‘kiṃ nu kho ime āṇāpentī’’ti. Visesena ca mettaṃ bahulamakāsi, tenassa sattā appaṭikkūlā ahesuṃ . Yathā cassa sattā, evaṃ sattānaṃ so bodhisatto appaṭikkūlo. Evaṃ so divase divase phalāphalatthāya araññaṃ gacchantopi āgacchantopi migagaṇaparivuto eva ahosi. Sīhabyagghādivipakkhasattāpi tena saddhiṃ ativiya vissatthā, mettānubhāvena panassa vasanaṭṭhāne aññamaññaṃ tiracchānagatā muducittataṃ paṭilabhiṃsu. Iti so sabbattha mettānubhāvena abhīrū anutrāsī brahmā viya avero vihāsi. Tena vuttaṃ ‘‘pavane sīhabyagghe ca, mettāyamupanāmayi’’ntiādi.
तत्थ मेत्तायमुपनामयिन्ति म-कारो पदसन्धिकरो, मेत्ताभावनाय कुरूरकम्मन्ते सीहब्यग्घेपि फरि, पगेव सेससत्तेति अधिप्पायो। अथ वा मेत्ता अयति पवत्तति एतेनाति मेत्तायो, मेत्ताभावना। तं मेत्तायं उपनामयिं सत्तेसु अनोधिसो उपनेसिं। ‘‘सीहब्यग्घेही’’तिपि पाठो। तस्सत्थो – न केवलमहमेव, अथ खो पवने सीहब्यग्घेहि, यस्मिं महावने तदा अहं विहरामि, तत्थ सीहब्यग्घेहि सद्धिं अहं सत्तेसु मेत्तं उपनामेसिं। सीहब्यग्घापि हि तदा ममानुभावेन सत्तेसु मेत्तचित्ततं पटिलभिंसु, पगेव इतरे सत्ताति दस्सेति।
Tattha mettāyamupanāmayinti ma-kāro padasandhikaro, mettābhāvanāya kurūrakammante sīhabyagghepi phari, pageva sesasatteti adhippāyo. Atha vā mettā ayati pavattati etenāti mettāyo, mettābhāvanā. Taṃ mettāyaṃ upanāmayiṃ sattesu anodhiso upanesiṃ. ‘‘Sīhabyagghehī’’tipi pāṭho. Tassattho – na kevalamahameva, atha kho pavane sīhabyagghehi, yasmiṃ mahāvane tadā ahaṃ viharāmi, tattha sīhabyagghehi saddhiṃ ahaṃ sattesu mettaṃ upanāmesiṃ. Sīhabyagghāpi hi tadā mamānubhāvena sattesu mettacittataṃ paṭilabhiṃsu, pageva itare sattāti dasseti.
११२. पसदमिगवराहेहीति पसदमिगेहि चेव वनसूकरेहि च। परिवारेत्वाति एतेहि अत्तानं परिवारितं कत्वा तस्मिं अरञ्ञे वसिं।
112.Pasadamigavarāhehīti pasadamigehi ceva vanasūkarehi ca. Parivāretvāti etehi attānaṃ parivāritaṃ katvā tasmiṃ araññe vasiṃ.
११३. इदानि तदा अत्तनो मेत्ताभावनाय लद्धं आनिसंसं मत्थकप्पत्तिञ्चस्स दस्सेतुं ‘‘न मं कोचि उत्तसती’’ति ओसानगाथमाह। तस्सत्थो – ससबिळारादिको भीरुकजातिकोपि कोचि सत्तो मं न उत्तसति न उब्बिज्जेति। अहम्पि कस्सचि सीहब्यग्घादितिरच्छानतो यक्खादिअमनुस्सतो लुद्दलोहितपाणिमनुस्सतोति कुतोचिपि न भायामि। कस्मा? यस्मा मेत्ताबलेनुपत्थद्धो चिरकालं भाविताय मेत्तापारमितायानुभावेन उपत्थम्भितो तस्मिं पवने महाअरञ्ञे तदा रमामि अभिरमामीति। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
113. Idāni tadā attano mettābhāvanāya laddhaṃ ānisaṃsaṃ matthakappattiñcassa dassetuṃ ‘‘na maṃ koci uttasatī’’ti osānagāthamāha. Tassattho – sasabiḷārādiko bhīrukajātikopi koci satto maṃ na uttasati na ubbijjeti. Ahampi kassaci sīhabyagghāditiracchānato yakkhādiamanussato luddalohitapāṇimanussatoti kutocipi na bhāyāmi. Kasmā? Yasmā mettābalenupatthaddho cirakālaṃ bhāvitāya mettāpāramitāyānubhāvena upatthambhito tasmiṃ pavane mahāaraññe tadā ramāmi abhiramāmīti. Sesaṃ suviññeyyameva.
एवं पन महासत्तो सब्बसत्ते मेत्तायन्तो मातापितरो च साधुकं पटिजग्गन्तो एकदिवसं अरञ्ञतो मधुरफलाफलं आहरित्वा अस्समे ठपेत्वा मातापितरो वन्दित्वा ‘‘पानीयं आदाय आगमिस्सामी’’ति मिगगणपरिवुतो द्वे मिगे एकतो कत्वा तेसं पिट्ठियं पानीयघटं ठपेत्वा हत्थेन गहेत्वा नदीतित्थं अगमासि। तस्मिं समये बाराणसियं पीळियक्खो नाम राजा रज्जं कारेसि। सो मिगमंसलोभेन मातरं रज्जं पटिच्छापेत्वा सन्नद्धपञ्चावुधो हिमवन्तं पविसित्वा मिगे वधित्वा मंसं खादित्वा चरन्तो मिगसम्मतं नदिं पत्वा अनुपुब्बेन सामस्स पानीयगहणतित्थं पत्तो। मिगपदवलञ्जं दिस्वा गच्छन्तो तं तथा गच्छन्तं दिस्वा ‘‘मया एत्तकं कालं एवं विचरन्तो मनुस्सो न दिट्ठपुब्बो, देवो नु खो एस नागो नु खो, सचाहं उपसङ्कमित्वा पुच्छिस्सामि, सहसा पक्कमेय्याति। यंनूनाहं एतं विज्झित्वा दुब्बलं कत्वा पुच्छेय्य’’न्ति चिन्तेत्वा महासत्तं न्हत्वा वाकचीरं निवासेत्वा अजिनचम्मं एकंसं करित्वा पानीयघटं पूरेत्वा उक्खिपित्वा वामंसकूटे ठपनकाले ‘‘इदानि तं विज्झितुं समयो’’ति विसपीतेन सरेन दक्खिणपस्से विज्झि। सरो वामपस्सेन निक्खमि। तस्स विद्धभावं ञत्वा मिगगणो भीतो पलायि।
Evaṃ pana mahāsatto sabbasatte mettāyanto mātāpitaro ca sādhukaṃ paṭijagganto ekadivasaṃ araññato madhuraphalāphalaṃ āharitvā assame ṭhapetvā mātāpitaro vanditvā ‘‘pānīyaṃ ādāya āgamissāmī’’ti migagaṇaparivuto dve mige ekato katvā tesaṃ piṭṭhiyaṃ pānīyaghaṭaṃ ṭhapetvā hatthena gahetvā nadītitthaṃ agamāsi. Tasmiṃ samaye bārāṇasiyaṃ pīḷiyakkho nāma rājā rajjaṃ kāresi. So migamaṃsalobhena mātaraṃ rajjaṃ paṭicchāpetvā sannaddhapañcāvudho himavantaṃ pavisitvā mige vadhitvā maṃsaṃ khāditvā caranto migasammataṃ nadiṃ patvā anupubbena sāmassa pānīyagahaṇatitthaṃ patto. Migapadavalañjaṃ disvā gacchanto taṃ tathā gacchantaṃ disvā ‘‘mayā ettakaṃ kālaṃ evaṃ vicaranto manusso na diṭṭhapubbo, devo nu kho esa nāgo nu kho, sacāhaṃ upasaṅkamitvā pucchissāmi, sahasā pakkameyyāti. Yaṃnūnāhaṃ etaṃ vijjhitvā dubbalaṃ katvā puccheyya’’nti cintetvā mahāsattaṃ nhatvā vākacīraṃ nivāsetvā ajinacammaṃ ekaṃsaṃ karitvā pānīyaghaṭaṃ pūretvā ukkhipitvā vāmaṃsakūṭe ṭhapanakāle ‘‘idāni taṃ vijjhituṃ samayo’’ti visapītena sarena dakkhiṇapasse vijjhi. Saro vāmapassena nikkhami. Tassa viddhabhāvaṃ ñatvā migagaṇo bhīto palāyi.
सामपण्डितो पन विद्धोपि पानीयघटं यथा वा तथा वा अनवसुम्भेत्वा सतिं पच्चुपट्ठापेत्वा सणिकं ओतारेत्वा वालुकं ब्यूहित्वा ठपेत्वा दिसं ववत्थपेत्वा मातापितूनं वसनट्ठानदिसाभागेन सीसं कत्वा निपज्जित्वा मुखेन लोहितं छड्डेत्वा ‘‘मम कोचि वेरी नाम नत्थि, ममपि कत्थचि वेरं नाम नत्थी’’ति वत्वा इमं गाथमाह –
Sāmapaṇḍito pana viddhopi pānīyaghaṭaṃ yathā vā tathā vā anavasumbhetvā satiṃ paccupaṭṭhāpetvā saṇikaṃ otāretvā vālukaṃ byūhitvā ṭhapetvā disaṃ vavatthapetvā mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhānadisābhāgena sīsaṃ katvā nipajjitvā mukhena lohitaṃ chaḍḍetvā ‘‘mama koci verī nāma natthi, mamapi katthaci veraṃ nāma natthī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘को नु मं उसुना विज्झि, पमत्तं उदहारकं।
‘‘Ko nu maṃ usunā vijjhi, pamattaṃ udahārakaṃ;
खत्तियो ब्राह्मणो वेस्सो, को मं विद्धा निलीयती’’ति॥ (जा॰ २.२२.२९६)।
Khattiyo brāhmaṇo vesso, ko maṃ viddhā nilīyatī’’ti. (jā. 2.22.296);
तं सुत्वा राजा ‘‘अयं मया विज्झित्वा पथवियं पातितोपि नेव मं अक्कोसति न परिभासति, मम हदयमंसं सम्बाहन्तो विय पियवचनेन समुदाचरति, गमिस्सामिस्स सन्तिक’’न्ति चिन्तेत्वा उपसङ्कमित्वा अत्तानं अत्तना च विद्धभावं आविकत्वा ‘‘को वा त्वं कस्स वा पुत्तो’’ति महासत्तं पुच्छि।
Taṃ sutvā rājā ‘‘ayaṃ mayā vijjhitvā pathaviyaṃ pātitopi neva maṃ akkosati na paribhāsati, mama hadayamaṃsaṃ sambāhanto viya piyavacanena samudācarati, gamissāmissa santika’’nti cintetvā upasaṅkamitvā attānaṃ attanā ca viddhabhāvaṃ āvikatvā ‘‘ko vā tvaṃ kassa vā putto’’ti mahāsattaṃ pucchi.
सो ‘‘सामो नामाहं दुकूलपण्डितस्स नाम नेसादइसिनो पुत्तो, किस्स पन मं विज्झी’’ति आह। सो पठमं ‘‘मिगसञ्ञाया’’ति मुसावादं वत्वा ‘‘अहं इमं निरपराधं अकारणेन विज्झि’’न्ति अनुसोचित्वा यथाभूतं आविकत्वा तस्स मातापितूनं वसनट्ठानं पुच्छित्वा तत्थ गन्त्वा तेसं अत्तानं आविकत्वा तेहि कतपटिसन्थारो ‘‘सामो मया विद्धो’’ति वत्वा ते परिदेवन्ते सोकसमापन्ने ‘‘यं सामेन कत्तब्बं परिचारिककम्मं, तं कत्वा अहं वो उपट्ठहिस्सामी’’ति समस्सासेत्वा सामस्स सन्तिकं आनेसि। ते तत्थ गन्त्वा नानप्पकारं परिदेवित्वा तस्स उरे हत्थं ठपेत्वा ‘‘पुत्तस्स मे सरीरे उसुमा वत्ततेव, विसवेगेन विसञ्ञितं आपन्नो भविस्सतीति निब्बिसभावत्थाय सच्चकिरियं करिस्सामा’’ति चिन्तेत्वा –
So ‘‘sāmo nāmāhaṃ dukūlapaṇḍitassa nāma nesādaisino putto, kissa pana maṃ vijjhī’’ti āha. So paṭhamaṃ ‘‘migasaññāyā’’ti musāvādaṃ vatvā ‘‘ahaṃ imaṃ niraparādhaṃ akāraṇena vijjhi’’nti anusocitvā yathābhūtaṃ āvikatvā tassa mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ pucchitvā tattha gantvā tesaṃ attānaṃ āvikatvā tehi katapaṭisanthāro ‘‘sāmo mayā viddho’’ti vatvā te paridevante sokasamāpanne ‘‘yaṃ sāmena kattabbaṃ paricārikakammaṃ, taṃ katvā ahaṃ vo upaṭṭhahissāmī’’ti samassāsetvā sāmassa santikaṃ ānesi. Te tattha gantvā nānappakāraṃ paridevitvā tassa ure hatthaṃ ṭhapetvā ‘‘puttassa me sarīre usumā vattateva, visavegena visaññitaṃ āpanno bhavissatīti nibbisabhāvatthāya saccakiriyaṃ karissāmā’’ti cintetvā –
‘‘यं किञ्चित्थि कतं पुञ्ञं, मय्हञ्चेव पितुच्च ते।
‘‘Yaṃ kiñcitthi kataṃ puññaṃ, mayhañceva pitucca te;
सब्बेन तेन कुसलेन, विसं सामस्स हञ्ञतू’’ति॥ (जा॰ २.२२.३८८) –
Sabbena tena kusalena, visaṃ sāmassa haññatū’’ti. (jā. 2.22.388) –
मातरा,
Mātarā,
‘‘यं किञ्चित्थि कतं पुञ्ञं, मय्हञ्चेव मातुच्च ते।
‘‘Yaṃ kiñcitthi kataṃ puññaṃ, mayhañceva mātucca te;
सब्बेन तेन कुसलेन, विसं सामस्स हञ्ञतू’’ति॥ (जा॰ २.२२.३९६) –
Sabbena tena kusalena, visaṃ sāmassa haññatū’’ti. (jā. 2.22.396) –
पितरा,
Pitarā,
‘‘पब्बत्याहं गन्धमादने, चिररत्तनिवासिनी।
‘‘Pabbatyāhaṃ gandhamādane, cirarattanivāsinī;
न मे पियतरो कोचि, अञ्ञो सामेन विज्जति।
Na me piyataro koci, añño sāmena vijjati;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतू’’ति॥ (जा॰ २.२२.३९८) –
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatū’’ti. (jā. 2.22.398) –
देवताय च सच्चकिरियाय कताय महासत्तो खिप्पं वुट्ठासि। पदुमपत्तपलासे उदकबिन्दु विय विनिवट्टेत्वा आबाधो विगतो। विद्धट्ठानं अरोगं पाकतिकमेव अहोसि। मातापितूनं चक्खूनि उप्पज्जिंसु। इति महासत्तस्स अरोगता, मातापितूनञ्च चक्खुपटिलाभो, अरुणुग्गमनं, तेसं चतुन्नम्पि अस्समेयेव अवट्ठानन्ति सब्बं एकक्खणेयेव अहोसि।
Devatāya ca saccakiriyāya katāya mahāsatto khippaṃ vuṭṭhāsi. Padumapattapalāse udakabindu viya vinivaṭṭetvā ābādho vigato. Viddhaṭṭhānaṃ arogaṃ pākatikameva ahosi. Mātāpitūnaṃ cakkhūni uppajjiṃsu. Iti mahāsattassa arogatā, mātāpitūnañca cakkhupaṭilābho, aruṇuggamanaṃ, tesaṃ catunnampi assameyeva avaṭṭhānanti sabbaṃ ekakkhaṇeyeva ahosi.
अथ महासत्तो रञ्ञा सद्धिं पटिसन्थारं कत्वा ‘‘धम्मं चर, महाराजा’’तिआदिना (जा॰ २.२२.४११-४१२) धम्मं देसेत्वा उत्तरिम्पि ओवदित्वा पञ्च सीलानि अदासि । सो तस्स ओवादं सिरसा पटिग्गहेत्वा वन्दित्वा बाराणसिं गन्त्वा दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा सग्गपरायनो अहोसि। बोधिसत्तोपि सद्धिं मातापितूहि अभिञ्ञासमापत्तियो निब्बत्तेत्वा आयुपरियोसाने ब्रह्मलोकूपगो अहोसि।
Atha mahāsatto raññā saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘dhammaṃ cara, mahārājā’’tiādinā (jā. 2.22.411-412) dhammaṃ desetvā uttarimpi ovaditvā pañca sīlāni adāsi . So tassa ovādaṃ sirasā paṭiggahetvā vanditvā bārāṇasiṃ gantvā dānādīni puññāni katvā saggaparāyano ahosi. Bodhisattopi saddhiṃ mātāpitūhi abhiññāsamāpattiyo nibbattetvā āyupariyosāne brahmalokūpago ahosi.
तदा राजा आनन्दत्थेरो अहोसि, देवधीता उप्पलवण्णा, सक्को अनुरुद्धो, पिता महाकस्सपत्थेरो, माता भद्दकापिलानी, सामपण्डितो लोकनाथो।
Tadā rājā ānandatthero ahosi, devadhītā uppalavaṇṇā, sakko anuruddho, pitā mahākassapatthero, mātā bhaddakāpilānī, sāmapaṇḍito lokanātho.
तस्स हेट्ठा वुत्तनयेनेव सेसपारमियो निद्धारेतब्बा। तथा विसपीतेन सल्लेन दक्खिणपस्सेन पविसित्वा वामपस्सतो विनिविज्झनवसेन विद्धोपि किञ्चि कायविकारं अकत्वा उदकघटस्स भूमियं निक्खिपनं, वधके अञ्ञातेपि ञाते विय चित्तविकाराभावो, पियवचनेन समुदाचारो, मातापितुउपट्ठानपुञ्ञतो मय्हं परिहानीति अनुसोचनमत्तं, अरोगे जाते रञ्ञो कारुञ्ञं मेत्तञ्च उपट्ठापेत्वा धम्मदेसना, ओवाददानन्ति एवमादयो गुणानुभावा विभावेतब्बाति।
Tassa heṭṭhā vuttanayeneva sesapāramiyo niddhāretabbā. Tathā visapītena sallena dakkhiṇapassena pavisitvā vāmapassato vinivijjhanavasena viddhopi kiñci kāyavikāraṃ akatvā udakaghaṭassa bhūmiyaṃ nikkhipanaṃ, vadhake aññātepi ñāte viya cittavikārābhāvo, piyavacanena samudācāro, mātāpituupaṭṭhānapuññato mayhaṃ parihānīti anusocanamattaṃ, aroge jāte rañño kāruññaṃ mettañca upaṭṭhāpetvā dhammadesanā, ovādadānanti evamādayo guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
सुवण्णसामचरियावण्णना निट्ठिता।
Suvaṇṇasāmacariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / चरियापिटकपाळि • Cariyāpiṭakapāḷi / १३. सुवण्णसामचरिया • 13. Suvaṇṇasāmacariyā