Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਜਾਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[੩੬੮] ੮. ਤਚਸਾਰਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ
[368] 8. Tacasārajātakavaṇṇanā
ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਤ੍ਥਗਤਾਤਿ ਇਦਂ ਸਤ੍ਥਾ ਜੇਤવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾਪਾਰਮਿਂ ਆਰਬ੍ਭ ਕਥੇਸਿ। ਤਦਾ ਹਿ ਸਤ੍ਥਾ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦਾਨੇવ, ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਞ੍ਞવਾ ਉਪਾਯਕੁਸਲੋਯੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਅਤੀਤਂ ਆਹਰਿ।
Amittahatthatthagatāti idaṃ satthā jetavane viharanto paññāpāramiṃ ārabbha kathesi. Tadā hi satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi tathāgato paññavā upāyakusaloyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
ਅਤੀਤੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੇ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਗਾਮਕੇ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਜਾਤਕਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ। ਇਧ ਪਨ વੇਜ੍ਜੇ ਮਤੇ ਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਮਾਰਕਾ’’ਤਿ ਤੇ ਦਾਰਕੇ ਕੁਦਣ੍ਡਕੇਹਿ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ‘‘ਰਞ੍ਞੋ ਦਸ੍ਸੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਨਯਿਂਸੁ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇਯੇવ ਸੇਸਦਾਰਕਾਨਂ ਓવਾਦਂ ਅਦਾਸਿ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਾ ਭਾਯਥ, ਰਾਜਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾਪਿ ਅਭੀਤਾ ਤੁਟ੍ਠਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾ ਭવੇਯ੍ਯਾਥ, ਰਾਜਾ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਠਮਤਰਂ ਕਥੇਸ੍ਸਤਿ, ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਹਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤੇ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਥਾ ਕਰਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਤੇ ਅਭੀਤੇ ਤੁਟ੍ਠਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਇਮੇ ‘ਮਨੁਸ੍ਸਮਾਰਕਾ’ਤਿ ਕੁਦਣ੍ਡਕਬਦ੍ਧਾ ਆਨੀਤਾ, ਏવਰੂਪਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਤ੍ਤਾਪਿ ਨ ਭਾਯਨ੍ਤਿ, ਤੁਟ੍ਠਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਯੇવ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਏਤੇਸਂ ਅਸੋਚਨਕਾਰਣਂ, ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨੇ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਠਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto gāmake kuṭumbikakule nibbattitvāti sabbaṃ purimajātakaniyāmeneva kathetabbaṃ. Idha pana vejje mate gāmavāsino manussā ‘‘manussamārakā’’ti te dārake kudaṇḍakehi bandhitvā ‘‘rañño dassessāmā’’ti bārāṇasiṃ nayiṃsu. Bodhisatto antarāmaggeyeva sesadārakānaṃ ovādaṃ adāsi ‘‘tumhe mā bhāyatha, rājānaṃ disvāpi abhītā tuṭṭhindriyā bhaveyyātha, rājā amhehi saddhiṃ paṭhamataraṃ kathessati, tato paṭṭhāya ahaṃ jānissāmī’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tathā kariṃsu. Rājā te abhīte tuṭṭhindriye disvā ‘‘ime ‘manussamārakā’ti kudaṇḍakabaddhā ānītā, evarūpaṃ dukkhaṃ pattāpi na bhāyanti, tuṭṭhindriyāyeva, kiṃ nu kho etesaṃ asocanakāraṇaṃ, pucchissāmi ne’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
੯੫.
95.
‘‘ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਤ੍ਥਗਤਾ, ਤਚਸਾਰਸਮਪ੍ਪਿਤਾ।
‘‘Amittahatthatthagatā, tacasārasamappitā;
ਪਸਨ੍ਨਮੁਖવਣ੍ਣਾਤ੍ਥ, ਕਸ੍ਮਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਨ ਸੋਚਥਾ’’ਤਿ॥
Pasannamukhavaṇṇāttha, kasmā tumhe na socathā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਤ੍ਥਗਤਾਤਿ ਕੁਦਣ੍ਡਕੇਹਿ ਗੀવਾਯਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਆਨੇਨ੍ਤਾਨਂ ਅਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਹਤ੍ਥਗਤਾ। ਤਚਸਾਰਸਮਪ੍ਪਿਤਾਤਿ વੇਲ਼ੁਦਣ੍ਡਕੇਹਿ ਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਏવਮਾਹ। ਕਸ੍ਮਾਤਿ ‘‘ਏવਰੂਪਂ ਬ੍ਯਸਨਂ ਪਤ੍ਤਾਪਿ ਤੁਮ੍ਹੇ ਕਿਂਕਾਰਣਾ ਨ ਸੋਚਥਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ।
Tattha amittahatthatthagatāti kudaṇḍakehi gīvāyaṃ bandhitvā ānentānaṃ amittānaṃ hatthagatā. Tacasārasamappitāti veḷudaṇḍakehi baddhattā evamāha. Kasmāti ‘‘evarūpaṃ byasanaṃ pattāpi tumhe kiṃkāraṇā na socathā’’ti pucchati.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਸੇਸਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ –
Taṃ sutvā bodhisatto sesagāthā abhāsi –
੯੬.
96.
‘‘ਨ ਸੋਚਨਾਯ ਪਰਿਦੇવਨਾਯ, ਅਤ੍ਥੋવ ਲਬ੍ਭੋ ਅਪਿ ਅਪ੍ਪਕੋਪਿ।
‘‘Na socanāya paridevanāya, atthova labbho api appakopi;
ਸੋਚਨ੍ਤਮੇਨਂ ਦੁਖਿਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ, ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਾ ਅਤ੍ਤਮਨਾ ਭવਨ੍ਤਿ॥
Socantamenaṃ dukhitaṃ viditvā, paccatthikā attamanā bhavanti.
੯੭.
97.
‘‘ਯਤੋ ਚ ਖੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਆਪਦਾਸੁ, ਨ વੇਧਤੀ ਅਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯਞ੍ਞੂ।
‘‘Yato ca kho paṇḍito āpadāsu, na vedhatī atthavinicchayaññū;
ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਾਸ੍ਸ ਦੁਖਿਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ, ਦਿਸ੍વਾ ਮੁਖਂ ਅવਿਕਾਰਂ ਪੁਰਾਣਂ॥
Paccatthikāssa dukhitā bhavanti, disvā mukhaṃ avikāraṃ purāṇaṃ.
੯੮.
98.
‘‘ਜਪ੍ਪੇਨ ਮਨ੍ਤੇਨ ਸੁਭਾਸਿਤੇਨ, ਅਨੁਪ੍ਪਦਾਨੇਨ ਪવੇਣਿਯਾ વਾ।
‘‘Jappena mantena subhāsitena, anuppadānena paveṇiyā vā;
ਯਥਾ ਯਥਾ ਯਤ੍ਥ ਲਭੇਥ ਅਤ੍ਥਂ, ਤਥਾ ਤਥਾ ਤਤ੍ਥ ਪਰਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯ॥
Yathā yathā yattha labhetha atthaṃ, tathā tathā tattha parakkameyya.
੯੯.
99.
‘‘ਯਤੋ ਚ ਜਾਨੇਯ੍ਯ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯੋ, ਮਯਾવ ਅਞ੍ਞੇਨ વਾ ਏਸ ਅਤ੍ਥੋ।
‘‘Yato ca jāneyya alabbhaneyyo, mayāva aññena vā esa attho;
ਅਸੋਚਮਾਨੋ ਅਧਿવਾਸਯੇਯ੍ਯ, ਕਮ੍ਮਂ ਦਲ਼੍ਹਂ ਕਿਨ੍ਤਿ ਕਰੋਮਿ ਦਾਨੀ’’ਤਿ॥
Asocamāno adhivāsayeyya, kammaṃ daḷhaṃ kinti karomi dānī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋਤਿ વੁਡ੍ਢਿ। ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਾ ਅਤ੍ਤਮਨਾਤਿ ਏਤਂ ਪੁਰਿਸਂ ਸੋਚਨ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਿਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਾ ਤੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਤੁਸ੍ਸਨਕਾਰਣਂ ਨਾਮ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ । ਯਤੋਤਿ ਯਦਾ। ਨ વੇਧਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤੁਤ੍ਰਾਸਭਯੇਨ ਨ ਕਮ੍ਪਤਿ। ਅਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯਞ੍ਞੂਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿਨਿਚ੍ਛਯਕੁਸਲੋ।
Tattha atthoti vuḍḍhi. Paccatthikā attamanāti etaṃ purisaṃ socantaṃ dukkhitaṃ viditvā paccāmittā tuṭṭhacittā honti. Tesaṃ tussanakāraṇaṃ nāma paṇḍitena kātuṃ na vaṭṭatīti dīpeti . Yatoti yadā. Na vedhatīti cittutrāsabhayena na kampati. Atthavinicchayaññūti tassa tassa atthassa vinicchayakusalo.
ਜਪ੍ਪੇਨਾਤਿ ਮਨ੍ਤਪਰਿਜਪ੍ਪਨੇਨ। ਮਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਨ੍ਤਗ੍ਗਹਣੇਨ। ਸੁਭਾਸਿਤੇਨਾਤਿ ਪਿਯવਚਨੇਨ। ਅਨੁਪ੍ਪਦਾਨੇਨਾਤਿ ਲਞ੍ਜਦਾਨੇਨ। ਪવੇਣਿਯਾਤਿ ਕੁਲવਂਸੇਨ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਮਹਾਰਾਜ, ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਨਾਮ ਆਪਦਾਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਸੁ ਨ ਸੋਚਿਤਬ੍ਬਂ ਨ ਕਿਲਮਿਤਬ੍ਬਂ, ਇਮੇਸੁ ਪਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਰਣੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਾ ਜਿਨਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਚੇ ਹਿ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਮਨ੍ਤਂ ਪਰਿਜਪ੍ਪਿਤ੍વਾ ਮੁਖਬਨ੍ਧਨਂ ਕਤ੍વਾਪਿ ਤੇ ਜਿਨਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਥਾ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੇਨ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਏਕਂ ਉਪਾਯਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਜਿਨਿਤਬ੍ਬਾ, ਪਿਯવਚਨਂ વਤ੍ਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੇਨ ਪਿਯਂ વਤ੍વਾਪਿ ਤੇ ਜਿਨਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਥਾ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੇਨ વਿਨਿਚ੍ਛਯਾਮਚ੍ਚਾਨਂ ਲਞ੍ਜਂ ਦਤ੍વਾਪਿ ਜਿਨਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਥਾ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੇਨ ਕੁਲવਂਸਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਯਂ ਅਸੁਕਪવੇਣਿਯਾ ਆਗਤਾ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ ਅਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ ਏਕੋવ ਪੁਬ੍ਬਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ ਏવਂ વਿਜ੍ਜਮਾਨਞਾਤਿਕੋਟਿਂ ਘਟੇਤ੍વਾਪਿ ਜਿਨਿਤਬ੍ਬਾ ਏવਾਤਿ। ਯਥਾ ਯਥਾਤਿ ਏਤੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਰਣੇਸੁ ਯੇਨ ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਨੋ વੁਡ੍ਢਿਂ ਲਭੇਯ੍ਯ। ਤਥਾ ਤਥਾਤਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਰਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯ, ਪਰਕ੍ਕਮਂ ਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇ ਜਿਨੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Jappenāti mantaparijappanena. Mantenāti paṇḍitehi saddhiṃ mantaggahaṇena. Subhāsitenāti piyavacanena. Anuppadānenāti lañjadānena. Paveṇiyāti kulavaṃsena. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, paṇḍitena nāma āpadāsu uppannāsu na socitabbaṃ na kilamitabbaṃ, imesu pana pañcasu kāraṇesu aññataravasena paccāmittā jinitabbā. Sace hi sakkoti, mantaṃ parijappitvā mukhabandhanaṃ katvāpi te jinitabbā, tathā asakkontena paṇḍitehi saddhiṃ mantetvā ekaṃ upāyaṃ sallakkhetvā jinitabbā, piyavacanaṃ vattuṃ sakkontena piyaṃ vatvāpi te jinitabbā, tathā asakkontena vinicchayāmaccānaṃ lañjaṃ datvāpi jinitabbā, tathā asakkontena kulavaṃsaṃ kathetvā ‘‘mayaṃ asukapaveṇiyā āgatā, tumhākañca amhākañca ekova pubbapuriso’’ti evaṃ vijjamānañātikoṭiṃ ghaṭetvāpi jinitabbā evāti. Yathā yathāti etesu pañcasu kāraṇesu yena yena kāraṇena yattha yattha attano vuḍḍhiṃ labheyya. Tathā tathāti tena tena kāraṇena tattha tattha parakkameyya, parakkamaṃ katvā paccatthike jineyyāti adhippāyo.
ਯਤੋ ਚ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾਤਿ ਯਦਾ ਪਨ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, ਮਯਾ વਾ ਅਞ੍ਞੇਨ વਾ ਏਸ ਅਤ੍ਥੋ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ વਾਯਮਿਤ੍વਾਪਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਲਦ੍ਧੁਂ, ਤਦਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪੁਰਿਸੋ ਅਸੋਚਮਾਨੋ ਅਕਿਲਮਮਾਨੋ ‘‘ਮਯਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਤਕਮ੍ਮਂ ਦਲ਼੍ਹਂ ਥਿਰਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਪਟਿਬਾਹਿਤੁਂ, ਇਦਾਨਿ ਕਿਂ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਅਧਿવਾਸਯੇਯ੍ਯਾਤਿ।
Yato ca jāneyyāti yadā pana jāneyya, mayā vā aññena vā esa attho alabbhaneyyo nānappakārena vāyamitvāpi na sakkā laddhuṃ, tadā paṇḍito puriso asocamāno akilamamāno ‘‘mayā pubbe katakammaṃ daḷhaṃ thiraṃ na sakkā paṭibāhituṃ, idāni kiṃ sakkā kātu’’nti adhivāsayeyyāti.
ਰਾਜਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਂ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦੋਸਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਕੁਦਣ੍ਡਕੇ ਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਂ ਯਸਂ ਦਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਅਨੁਸਾਸਕਂ ਅਮਚ੍ਚਰਤਨਂ ਅਕਾਸਿ, ਸੇਸਦਾਰਕਾਨਮ੍ਪਿ ਯਸਂ ਦਤ੍વਾ ਠਾਨਨ੍ਤਰਾਨਿ ਅਦਾਸਿ।
Rājā bodhisattassa dhammakathaṃ sutvā kammaṃ sodhetvā niddosabhāvaṃ ñatvā kudaṇḍake harāpetvā mahāsattassa mahantaṃ yasaṃ datvā attano atthadhammaanusāsakaṃ amaccaratanaṃ akāsi, sesadārakānampi yasaṃ datvā ṭhānantarāni adāsi.
ਸਤ੍ਥਾ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਜਾਤਕਂ ਸਮੋਧਾਨੇਸਿ ‘‘ਤਦਾ ਬਾਰਾਣਸਿਰਾਜਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਅਹੋਸਿ, ਦਾਰਕਾ ਥੇਰਾਨੁਥੇਰਾ, ਪਣ੍ਡਿਤਦਾਰਕੋ ਪਨ ਅਹਮੇવ ਅਹੋਸਿ’’ਨ੍ਤਿ।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā bārāṇasirājā ānando ahosi, dārakā therānutherā, paṇḍitadārako pana ahameva ahosi’’nti.
ਤਚਸਾਰਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ ਅਟ੍ਠਮਾ।
Tacasārajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਜਾਤਕਪਾਲ਼ਿ • Jātakapāḷi / ੩੬੮. ਤਚਸਾਰਜਾਤਕਂ • 368. Tacasārajātakaṃ