| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
६. तण्हासङ्खयसुत्तवण्णना
6. Taṇhāsaṅkhayasuttavaṇṇanā
६६. छट्ठे अञ्ञासिकोण्डञ्ञोति एत्थ कोण्डञ्ञोति तस्सायस्मतो गोत्ततो आगतनामं। सावकेसु पन सब्बपठमं अरियसच्चानि पटिविज्झीति भगवता ‘‘अञ्ञासि वत, भो, कोण्डञ्ञो’’ति (महाव॰ १७; सं॰ नि॰ ५.१०८१) वुत्तउदानवसेन थेरो सासने ‘‘अञ्ञासिकोण्डञ्ञो’’त्वेव पञ्ञायित्थ। तण्हासङ्खयविमुत्तिन्ति तण्हा सङ्खीयति पहीयति एत्थाति तण्हासङ्खयो, निब्बानं। तस्मिं तण्हासङ्खये विमुत्ति। तण्हा वा सङ्खीयति पहीयति एतेनाति तण्हासङ्खयो, अरियमग्गो। तस्स फलभूता, परियोसानभूता वा विमुत्तीति तण्हासङ्खयविमुत्ति , निप्परियायेन अरहत्तफलसमापत्ति। तं पच्चवेक्खमानो निसिन्नो होति। अयञ्हि आयस्मा बहुलं फलसमापत्तिं समापज्जति, तस्मा इधापि एवमकासि।
66. Chaṭṭhe aññāsikoṇḍaññoti ettha koṇḍaññoti tassāyasmato gottato āgatanāmaṃ. Sāvakesu pana sabbapaṭhamaṃ ariyasaccāni paṭivijjhīti bhagavatā ‘‘aññāsi vata, bho, koṇḍañño’’ti (mahāva. 17; saṃ. ni. 5.1081) vuttaudānavasena thero sāsane ‘‘aññāsikoṇḍañño’’tveva paññāyittha. Taṇhāsaṅkhayavimuttinti taṇhā saṅkhīyati pahīyati etthāti taṇhāsaṅkhayo, nibbānaṃ. Tasmiṃ taṇhāsaṅkhaye vimutti. Taṇhā vā saṅkhīyati pahīyati etenāti taṇhāsaṅkhayo, ariyamaggo. Tassa phalabhūtā, pariyosānabhūtā vā vimuttīti taṇhāsaṅkhayavimutti , nippariyāyena arahattaphalasamāpatti. Taṃ paccavekkhamāno nisinno hoti. Ayañhi āyasmā bahulaṃ phalasamāpattiṃ samāpajjati, tasmā idhāpi evamakāsi.
एतमत्थं विदित्वाति एतं अञ्ञासिकोण्डञ्ञत्थेरस्स अग्गफलपच्चवेक्खणं विदित्वा तदत्थदीपनं इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃviditvāti etaṃ aññāsikoṇḍaññattherassa aggaphalapaccavekkhaṇaṃ viditvā tadatthadīpanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ यस्स मूलं छमा नत्थीति यस्स अरियपुग्गलस्स अत्तभावरुक्खमूलभूता अविज्जा, तस्साव पतिट्ठा हेतुभूता आसवनीवरणअयोनिसोमनसिकारसङ्खाता छमा पथवी च नत्थि अग्गमग्गेन समुग्घातितत्ता। पण्णा नत्थि कुतो लताति नत्थि लता कुतो पण्णाति पदसम्बन्धो। मानातिमानादिपभेदा साखापसाखादिसङ्खाता लतापि नत्थि, कुतो एव मदप्पमादमायासाठेय्यादिपण्णानीति अत्थो। अथ वा पण्णा नत्थि कुतो लताति रुक्खङ्कुरस्स वड्ढमानस्स पठमं पण्णानि निब्बत्तन्ति। पच्छा साखापसाखासङ्खाता लताति कत्वा वुत्तं। तत्थ यस्स अरियमग्गभावनाय असति उप्पज्जनारहस्स अत्तभावरुक्खस्स अरियमग्गस्स भावितत्ता यं अविज्जासङ्खातं मूलं, तस्स पतिट्ठानभूतं आसवादि च नत्थि। मूलग्गहणेनेव चेत्थ मूलकारणत्ता बीजट्ठानियं कम्मं तदभावोपि गहितोयेवाति वेदितब्बो। असति च कम्मबीजे तंनिमित्तो विञ्ञाणङ्कुरो, विञ्ञाणङ्कुरनिमित्ता च नामरूपसळायतनपत्तसाखादयो न निब्बत्तिस्सन्तियेव। तेन वुत्तं – ‘‘यस्स मूलं छमा नत्थि, पण्णा नत्थि कुतो लता’’ति।
Tattha yassa mūlaṃ chamā natthīti yassa ariyapuggalassa attabhāvarukkhamūlabhūtā avijjā, tassāva patiṭṭhā hetubhūtā āsavanīvaraṇaayonisomanasikārasaṅkhātā chamā pathavī ca natthi aggamaggena samugghātitattā. Paṇṇā natthi kuto latāti natthi latā kuto paṇṇāti padasambandho. Mānātimānādipabhedā sākhāpasākhādisaṅkhātā latāpi natthi, kuto eva madappamādamāyāsāṭheyyādipaṇṇānīti attho. Atha vā paṇṇā natthi kuto latāti rukkhaṅkurassa vaḍḍhamānassa paṭhamaṃ paṇṇāni nibbattanti. Pacchā sākhāpasākhāsaṅkhātā latāti katvā vuttaṃ. Tattha yassa ariyamaggabhāvanāya asati uppajjanārahassa attabhāvarukkhassa ariyamaggassa bhāvitattā yaṃ avijjāsaṅkhātaṃ mūlaṃ, tassa patiṭṭhānabhūtaṃ āsavādi ca natthi. Mūlaggahaṇeneva cettha mūlakāraṇattā bījaṭṭhāniyaṃ kammaṃ tadabhāvopi gahitoyevāti veditabbo. Asati ca kammabīje taṃnimitto viññāṇaṅkuro, viññāṇaṅkuranimittā ca nāmarūpasaḷāyatanapattasākhādayo na nibbattissantiyeva. Tena vuttaṃ – ‘‘yassa mūlaṃ chamā natthi, paṇṇā natthi kuto latā’’ti.
तं धीरं बन्धना मुत्तन्ति तं चतुब्बिधसम्मप्पधानवीरिययोगेन विजितमारत्ता धीरं, ततो एव सब्बकिलेसाभिसङ्खारबन्धनतो मुत्तं। को तं निन्दितुमरहतीति एत्थ न्ति निपातमत्तं। एवं सब्बकिलेसविप्पमुत्तं सीलादिअनुत्तरगुणसमन्नागतं को नाम विञ्ञुजातिको निन्दितुं गरहितुं अरहति निन्दानिमित्तस्सेव अभावतो। देवापि नं पसंसन्तीति अञ्ञदत्थु देवा सक्कादयो गुणविसेसविदू, अपिसद्देन मनुस्सापि खत्तियपण्डितादयो पसंसन्ति। किञ्च भिय्यो ब्रह्मुनापि पसंसितो महाब्रह्मुनापि अञ्ञेहिपि ब्रह्मनागयक्खगन्धब्बादीहिपि पसंसितो थोमितोयेवाति।
Taṃ dhīraṃ bandhanā muttanti taṃ catubbidhasammappadhānavīriyayogena vijitamārattā dhīraṃ, tato eva sabbakilesābhisaṅkhārabandhanato muttaṃ. Ko taṃ ninditumarahatīti ettha nti nipātamattaṃ. Evaṃ sabbakilesavippamuttaṃ sīlādianuttaraguṇasamannāgataṃ ko nāma viññujātiko nindituṃ garahituṃ arahati nindānimittasseva abhāvato. Devāpi naṃ pasaṃsantīti aññadatthu devā sakkādayo guṇavisesavidū, apisaddena manussāpi khattiyapaṇḍitādayo pasaṃsanti. Kiñca bhiyyo brahmunāpi pasaṃsito mahābrahmunāpi aññehipi brahmanāgayakkhagandhabbādīhipi pasaṃsito thomitoyevāti.
छट्ठसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Chaṭṭhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ६. तण्हासङ्खयसुत्तं • 6. Taṇhāsaṅkhayasuttaṃ
