Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā

    તતિયચિત્તવણ્ણના

    Tatiyacittavaṇṇanā

    ૪૦૦. અપણ્ણકપદં વિય અવિરજ્ઝનકપદમ્પિ કદાચિ નિયતભાવં દીપેય્યાતિ અનિયતતં દીપેતું ‘‘ઉપ્પત્તિઅરહઙ્ગાની’’તિ વુત્તં માનસ્સ અનિયતત્તા. યદિ હિ માનો નિયતો સિયા, કામરાગસ્સ માનરહિતા પવત્તિ ન સિયા, તથા ભવરાગસ્સ. એવં સતિ પટ્ઠાને ચતુક્ખત્તું કામરાગેન યોજના ન સિયા, તિક્ખત્તુંયેવ સિયા, ભવરાગમૂલિકા ચ ન સિયા, એવઞ્ચ સંયોજનાનં સંયોજનેહિ અટ્ઠવિધેન યોજના સિયા, ન દસવિધા દસ્સિતાતિ યથાવુત્તાહિ યોજનાહિ માનસ્સ અનિયતભાવો પકાસિતો. અથ વા માનેન સદ્ધિં પઞ્ચ હોન્તિ યથાવુત્તાનિ અપણ્ણકઙ્ગાનિ, કિં પન હોન્તીતિ અપેક્ખાયં યેવાપનકાતિ વિદિતોવાયમત્થો. યેવાપનકાનઞ્હિ પઞ્ચભાવો ઇધ વિધીયતિ, ન અપણ્ણકઙ્ગાનન્તિ સો યથા હોતિ , તથા યોજેતબ્બં. કિલેસદુકે પટિચ્ચવારાદીસુ ‘‘કિલેસં ધમ્મં પટિચ્ચ કિલેસો ધમ્મો ઉપ્પજ્જતિ હેતુપચ્ચયા’’તિઆદીસુ ‘‘લોભં પટિચ્ચ મોહો માનો થિનં ઉદ્ધચ્ચં અહિરિકં અનોત્તપ્પં. લોભં પટિચ્ચ મોહો માનો ઉદ્ધચ્ચં અહિરિકં અનોત્તપ્પં. લોભં પટિચ્ચ મોહો થિનં ઉદ્ધચ્ચં અહિરિકં અનોત્તપ્પં. લોભં પટિચ્ચ મોહો ઉદ્ધચ્ચં અહિરિકં અનોત્તપ્પ’’ન્તિ વિભત્તત્તા ‘‘તથા કિલેસદુકેપી’’તિ વુત્તં. દિટ્ઠિવિપ્પયુત્તસસઙ્ખારિકાસઙ્ખારિકચિત્તવસેન હિ અયં પાઠભેદોતિ.

    400. Apaṇṇakapadaṃ viya avirajjhanakapadampi kadāci niyatabhāvaṃ dīpeyyāti aniyatataṃ dīpetuṃ ‘‘uppattiarahaṅgānī’’ti vuttaṃ mānassa aniyatattā. Yadi hi māno niyato siyā, kāmarāgassa mānarahitā pavatti na siyā, tathā bhavarāgassa. Evaṃ sati paṭṭhāne catukkhattuṃ kāmarāgena yojanā na siyā, tikkhattuṃyeva siyā, bhavarāgamūlikā ca na siyā, evañca saṃyojanānaṃ saṃyojanehi aṭṭhavidhena yojanā siyā, na dasavidhā dassitāti yathāvuttāhi yojanāhi mānassa aniyatabhāvo pakāsito. Atha vā mānena saddhiṃ pañca honti yathāvuttāni apaṇṇakaṅgāni, kiṃ pana hontīti apekkhāyaṃ yevāpanakāti viditovāyamattho. Yevāpanakānañhi pañcabhāvo idha vidhīyati, na apaṇṇakaṅgānanti so yathā hoti , tathā yojetabbaṃ. Kilesaduke paṭiccavārādīsu ‘‘kilesaṃ dhammaṃ paṭicca kileso dhammo uppajjati hetupaccayā’’tiādīsu ‘‘lobhaṃ paṭicca moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho māno uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappa’’nti vibhattattā ‘‘tathā kilesadukepī’’ti vuttaṃ. Diṭṭhivippayuttasasaṅkhārikāsaṅkhārikacittavasena hi ayaṃ pāṭhabhedoti.

    ‘‘કામરાગો ચતુધા એકતો ઉપ્પજ્જતિ, પટિઘો તિધા, માનો એકધા, તથા વિચિકિચ્છા ભવરાગોતિ ઉદ્દિસિત્વા કામરાગો માનસંયોજનઅવિજ્જાસંયોજનેહિ ચેવ અવિજ્જાસંયોજનમત્તેનેવ ચ સદ્ધિં માનો ભવરાગાવિજ્જાસંયોજનેહિ સદ્ધિં ભવરાગો અવિજ્જાસંયોજનેન સદ્ધિ’’ન્તિ અટ્ઠકથાકણ્ડવણ્ણનાયં (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ ૧૪૮૫) વક્ખમાનત્તા ‘‘ઇધ ચ વક્ખતી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થેવ ‘‘લોભો છધા એકતો ઉપ્પજ્જતિ, પટિઘો દ્વેધા, તથા મોહો’’તિ ઉદ્દિસિત્વા ‘‘લોભો અસઙ્ખારિકો દિટ્ઠિવિપ્પયુત્તો મોહઉદ્ધચ્ચઅહિરિકાનોત્તપ્પેહિ, સસઙ્ખારિકો મોહથિનઉદ્ધચ્ચઅહિરિકાનોત્તપ્પેહિ, અસઙ્ખારિકો એવ મોહમાનઉદ્ધચ્ચઅહિરિકઅનોત્તપ્પેહિ, સસઙ્ખારિકો એવ ચ મોહમાનથિનઉદ્ધચ્ચઅહિરિકઅનોત્તપ્પેહી’’તિ વક્ખમાનત્તા ‘‘તથાદસવિધા કિલેસાન’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘અહ’’ન્તિ ગહણતાય અવંકત્વા ગહણમ્પિ ‘‘સમ્પગ્ગહો’’તિ વુત્તં.

    ‘‘Kāmarāgo catudhā ekato uppajjati, paṭigho tidhā, māno ekadhā, tathā vicikicchā bhavarāgoti uddisitvā kāmarāgo mānasaṃyojanaavijjāsaṃyojanehi ceva avijjāsaṃyojanamatteneva ca saddhiṃ māno bhavarāgāvijjāsaṃyojanehi saddhiṃ bhavarāgo avijjāsaṃyojanena saddhi’’nti aṭṭhakathākaṇḍavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1485) vakkhamānattā ‘‘idha ca vakkhatī’’tiādi vuttaṃ. Tattheva ‘‘lobho chadhā ekato uppajjati, paṭigho dvedhā, tathā moho’’ti uddisitvā ‘‘lobho asaṅkhāriko diṭṭhivippayutto mohauddhaccaahirikānottappehi, sasaṅkhāriko mohathinauddhaccaahirikānottappehi, asaṅkhāriko eva mohamānauddhaccaahirikaanottappehi, sasaṅkhāriko eva ca mohamānathinauddhaccaahirikaanottappehī’’ti vakkhamānattā ‘‘tathādasavidhā kilesāna’’nti vuttaṃ. ‘‘Aha’’nti gahaṇatāya avaṃkatvā gahaṇampi ‘‘sampaggaho’’ti vuttaṃ.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / દ્વાદસ અકુસલાનિ • Dvādasa akusalāni

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / તતિયચિત્તં • Tatiyacittaṃ

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / તતિયચિત્તવણ્ણના • Tatiyacittavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact