| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
१२. ततियनागविमानवण्णना
12. Tatiyanāgavimānavaṇṇanā
को नु दिब्बेन यानेनाति ततियनागविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा राजगहे विहरति वेळुवने कलन्दकनिवापे। तेन समयेन तयो खीणासवत्थेरा गामकावासे वस्सं उपगच्छिंसु। ते वुत्थवस्सा पवारेत्वा ‘‘भगवन्तं वन्दिस्सामा’’ति राजगहं उद्दिस्स गच्छन्ता अन्तरामग्गे सायं अञ्ञतरस्मिं गामके मिच्छादिट्ठिकब्राह्मणस्स उच्छुखेत्तसमीपं गन्त्वा उच्छुपालं पुच्छिंसु ‘‘आवुसो, सक्का अज्ज राजगहं पापुणितु’’न्ति। ‘‘न सक्का, भन्ते, इतो अड्ढयोजने राजगहं, इधेव वसित्वा स्वे गच्छथा’’ति आह। ‘‘अत्थेत्थ कोचि वसनयोग्गो आवासो’’ति? ‘‘नत्थि, भन्ते, अहं पन वो वसनट्ठानं जानिस्सामी’’ति। थेरा अधिवासेसुं।
Konu dibbena yānenāti tatiyanāgavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Tena samayena tayo khīṇāsavattherā gāmakāvāse vassaṃ upagacchiṃsu. Te vutthavassā pavāretvā ‘‘bhagavantaṃ vandissāmā’’ti rājagahaṃ uddissa gacchantā antarāmagge sāyaṃ aññatarasmiṃ gāmake micchādiṭṭhikabrāhmaṇassa ucchukhettasamīpaṃ gantvā ucchupālaṃ pucchiṃsu ‘‘āvuso, sakkā ajja rājagahaṃ pāpuṇitu’’nti. ‘‘Na sakkā, bhante, ito aḍḍhayojane rājagahaṃ, idheva vasitvā sve gacchathā’’ti āha. ‘‘Atthettha koci vasanayoggo āvāso’’ti? ‘‘Natthi, bhante, ahaṃ pana vo vasanaṭṭhānaṃ jānissāmī’’ti. Therā adhivāsesuṃ.
सो उच्छूसुयेव यथाठितेसु साखामण्डपाकारेन दण्डकानि बन्धित्वा उच्छुपण्णेहि छादेत्वा हेट्ठा पलालं अत्थरित्वा एकस्स थेरस्स अदासि, दुतियस्स थेरस्स तीहि उच्छूहि दण्डकसङ्खेपेन बन्धित्वा तिणेन छादेत्वा हेट्ठा च तिणसन्थरं कत्वा अदासि, इतरस्स अत्तनो कुटियं द्वे तयो दण्डके साखायो च नीहरित्वा चीवरेन पटिच्छादेन्तो चीवरकुटिं कत्वा अदासि। ते तत्थ वसिंसु। अथ विभाताय रत्तिया कालस्सेव भत्तं पचित्वा दन्तकट्ठञ्च मुखोदकञ्च दत्वा सह उच्छुरसेन भत्तं अदासि। तेसं भुञ्जित्वा अनुमोदनं कत्वा गच्छन्तानं एकेकं उच्छुं अदासि ‘‘मय्हं भागो भविस्सती’’ति। सो थोकं मग्गं थेरे अनुगन्त्वा निवत्तन्तो अत्तनो वेय्यावच्चञ्च दानञ्च आरब्भ उळारं पीतिसोमनस्सं पटिसंवेदेन्तो निवत्ति।
So ucchūsuyeva yathāṭhitesu sākhāmaṇḍapākārena daṇḍakāni bandhitvā ucchupaṇṇehi chādetvā heṭṭhā palālaṃ attharitvā ekassa therassa adāsi, dutiyassa therassa tīhi ucchūhi daṇḍakasaṅkhepena bandhitvā tiṇena chādetvā heṭṭhā ca tiṇasantharaṃ katvā adāsi, itarassa attano kuṭiyaṃ dve tayo daṇḍake sākhāyo ca nīharitvā cīvarena paṭicchādento cīvarakuṭiṃ katvā adāsi. Te tattha vasiṃsu. Atha vibhātāya rattiyā kālasseva bhattaṃ pacitvā dantakaṭṭhañca mukhodakañca datvā saha ucchurasena bhattaṃ adāsi. Tesaṃ bhuñjitvā anumodanaṃ katvā gacchantānaṃ ekekaṃ ucchuṃ adāsi ‘‘mayhaṃ bhāgo bhavissatī’’ti. So thokaṃ maggaṃ there anugantvā nivattanto attano veyyāvaccañca dānañca ārabbha uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedento nivatti.
खेत्तसामिको पन गच्छन्तानं भिक्खूनं पटिपथेन आगच्छन्तो भिक्खू पुच्छि ‘‘कुतो वो उच्छु लद्धा’’ति? ‘‘उच्छुपालकेन दिन्ना’’ति। तं सुत्वा ब्राह्मणो कुपितो अनत्तमनो तटतटायमानो कोधाभिभूतो तस्स पिट्ठितो उपधावित्वा मुग्गरेन तं पहरन्तो एकप्पहारेनेव जीविता वोरोपेसि। सो अत्तना कतपुञ्ञकम्ममेव अनुस्सरन्तो कालं कत्वा सुधम्मादेवसभायं निब्बत्ति। तस्स पुञ्ञानुभावेन सब्बसेतो महन्तो दिब्बवरवारणो निब्बत्ति।
Khettasāmiko pana gacchantānaṃ bhikkhūnaṃ paṭipathena āgacchanto bhikkhū pucchi ‘‘kuto vo ucchu laddhā’’ti? ‘‘Ucchupālakena dinnā’’ti. Taṃ sutvā brāhmaṇo kupito anattamano taṭataṭāyamāno kodhābhibhūto tassa piṭṭhito upadhāvitvā muggarena taṃ paharanto ekappahāreneva jīvitā voropesi. So attanā katapuññakammameva anussaranto kālaṃ katvā sudhammādevasabhāyaṃ nibbatti. Tassa puññānubhāvena sabbaseto mahanto dibbavaravāraṇo nibbatti.
उच्छुपालकस्स मरणं सुत्वा तस्स मातापितरो चेव ञातिमित्ता च अस्सुमुखा रोदमाना तं ठानं अगमंसु, सब्बे च गामवासिनो सन्निपतिंसु। तत्रस्स मातापितरो सरीरकिच्चं कातुं आरभिंसु। तस्मिं खणे सो देवपुत्तो तं दिब्बहत्थिं अभिरुहित्वा सब्बताळावचरपरिवुतो पञ्चङ्गिकेन तूरियेन पवज्जमानेन महन्तेन परिवारेन महतिया देविद्धिया देवलोकतो आगन्त्वा ताय परिसाय दिस्समानरूपो आकासे अट्ठासि। अथ नं तत्थ पण्डितजातिको पुरिसो इमाहि गाथाहि तेन कतपुञ्ञकम्मं पुच्छि –
Ucchupālakassa maraṇaṃ sutvā tassa mātāpitaro ceva ñātimittā ca assumukhā rodamānā taṃ ṭhānaṃ agamaṃsu, sabbe ca gāmavāsino sannipatiṃsu. Tatrassa mātāpitaro sarīrakiccaṃ kātuṃ ārabhiṃsu. Tasmiṃ khaṇe so devaputto taṃ dibbahatthiṃ abhiruhitvā sabbatāḷāvacaraparivuto pañcaṅgikena tūriyena pavajjamānena mahantena parivārena mahatiyā deviddhiyā devalokato āgantvā tāya parisāya dissamānarūpo ākāse aṭṭhāsi. Atha naṃ tattha paṇḍitajātiko puriso imāhi gāthāhi tena katapuññakammaṃ pucchi –
९७६.
976.
‘‘को नु दिब्बेन यानेन, सब्बसेतेन हत्थिना।
‘‘Ko nu dibbena yānena, sabbasetena hatthinā;
तूरियताळितनिग्घोसो, अन्तलिक्खे महीयति॥
Tūriyatāḷitanigghoso, antalikkhe mahīyati.
९७७.
977.
‘‘देवता नुसि गन्धब्बो, अदु सक्को पुरिन्ददो।
‘‘Devatā nusi gandhabbo, adu sakko purindado;
अजानन्ता तं पुच्छाम, कथं जानेमु तं मय’’न्ति॥
Ajānantā taṃ pucchāma, kathaṃ jānemu taṃ maya’’nti.
सोपिस्स इमाहि गाथाहि एतमत्थं ब्याकासि –
Sopissa imāhi gāthāhi etamatthaṃ byākāsi –
९७८.
978.
‘‘नाम्हि देवो न गन्धब्बो, नापि सक्को पुरिन्ददो।
‘‘Nāmhi devo na gandhabbo, nāpi sakko purindado;
सुधम्मा नाम ये देवा, तेसं अञ्ञतरो अह’’न्ति॥
Sudhammā nāma ye devā, tesaṃ aññataro aha’’nti.
९७९.
979.
‘‘पुच्छाम देवं सुधम्मं, पुथुं कत्वान अञ्जलिं।
‘‘Pucchāma devaṃ sudhammaṃ, puthuṃ katvāna añjaliṃ;
किं कत्वा मानुसे कम्मं, सुधम्मं उपपज्जती’’ति – पुनपि पुच्छि।
Kiṃ katvā mānuse kammaṃ, sudhammaṃ upapajjatī’’ti – punapi pucchi;
९८०.
980.
‘‘उच्छागारं तिणागारं, वत्थागारञ्च यो ददे।
‘‘Ucchāgāraṃ tiṇāgāraṃ, vatthāgārañca yo dade;
तिण्णं अञ्ञतरं दत्वा, सुधम्मं उपपज्जती’’ति॥ – पुनपि ब्याकासि।
Tiṇṇaṃ aññataraṃ datvā, sudhammaṃ upapajjatī’’ti. – punapi byākāsi;
९७६. तत्थ तूरियताळितनिग्घोसोति ताळितपञ्चङ्गितदिब्बतूरियनिग्घोसो अत्तानं उद्दिस्स पवज्जमानदिब्बतूरियसद्दो । अन्तलिक्खे महीयतीति आकासे ठत्वा आकासट्ठेनेव महता परिवारेन पूजीयति।
976. Tattha tūriyatāḷitanigghosoti tāḷitapañcaṅgitadibbatūriyanigghoso attānaṃ uddissa pavajjamānadibbatūriyasaddo . Antalikkhe mahīyatīti ākāse ṭhatvā ākāsaṭṭheneva mahatā parivārena pūjīyati.
९७७. देवता नुसीति देवता नु असि, किं नु त्वं देवोसीति अत्थो। गन्धब्बोति गन्धब्बकायिकदेवो असीति अत्थो। अदु सक्को पुरिन्ददोति उदाहु पुरे ददातीति ‘‘पुरिन्ददो’’ति विस्सुतो सक्को नुसि, अथ सक्को देवराजा असीति अत्थो। एत्थ च सतिपि सक्कगन्धब्बानं देवभावे तेसं विसुं गहितत्ता गोबलिबद्धञायेन तदञ्ञदेववाचको देवसद्दो दट्ठब्बो।
977.Devatānusīti devatā nu asi, kiṃ nu tvaṃ devosīti attho. Gandhabboti gandhabbakāyikadevo asīti attho. Adu sakko purindadoti udāhu pure dadātīti ‘‘purindado’’ti vissuto sakko nusi, atha sakko devarājā asīti attho. Ettha ca satipi sakkagandhabbānaṃ devabhāve tesaṃ visuṃ gahitattā gobalibaddhañāyena tadaññadevavācako devasaddo daṭṭhabbo.
९७८. अथ देवपुत्तो ‘‘विस्सज्जनं नाम पुच्छासभागेन होती’’ति तेहि पुच्छितं देवगन्धब्बसक्कभावं पटिक्खिपित्वा अत्तानं आचिक्खन्तो ‘‘नम्हि देवो न गन्धब्बो’’तिआदिमाह। तत्थ नम्हि देवोति तया आसङ्कितो यो कोचि देवो न होमि न गन्धब्बो न सक्को, अपिच खो सुधम्मा नाम ये देवा, तेसं अञ्ञतरो अहं, सुधम्मा देवता नाम तावतिंसदेवनिकायस्सेव अञ्ञतरदेवनिकायो। सो किर उच्छुपालो तेसं देवानं सम्पत्तिं सुत्वा पगेव तत्थ चित्तं पणिधाय ठितोति केचि वदन्ति।
978. Atha devaputto ‘‘vissajjanaṃ nāma pucchāsabhāgena hotī’’ti tehi pucchitaṃ devagandhabbasakkabhāvaṃ paṭikkhipitvā attānaṃ ācikkhanto ‘‘namhi devo na gandhabbo’’tiādimāha. Tattha namhi devoti tayā āsaṅkito yo koci devo na homi na gandhabbo na sakko, apica kho sudhammā nāma ye devā, tesaṃ aññataro ahaṃ, sudhammā devatā nāma tāvatiṃsadevanikāyasseva aññataradevanikāyo. So kira ucchupālo tesaṃ devānaṃ sampattiṃ sutvā pageva tattha cittaṃ paṇidhāya ṭhitoti keci vadanti.
९७९. पुथुन्ति महन्तं, परिपुण्णं कत्वाति अत्थो। सक्कच्चकिरियादीपनत्थञ्हेतं वुत्तं।
979.Puthunti mahantaṃ, paripuṇṇaṃ katvāti attho. Sakkaccakiriyādīpanatthañhetaṃ vuttaṃ.
९८०. सुधम्मादेवयानं पुट्ठो देवपुत्तो ककण्टकनिमित्तं वदन्तो विय दिट्ठमत्तमेव गहेत्वा अत्तना कतपुञ्ञं आचिक्खन्तो ‘‘उच्छागार’’न्ति गाथमाह। तत्थ तिण्णं अञ्ञतरं दत्वाति यदिपि मया तीणि अगारानि दिन्नानि, तीसु पन अञ्ञतरेनाति अयमत्थोपि सिज्झतीति नयग्गाहेन देवपुत्तो एवमाह। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
980. Sudhammādevayānaṃ puṭṭho devaputto kakaṇṭakanimittaṃ vadanto viya diṭṭhamattameva gahetvā attanā katapuññaṃ ācikkhanto ‘‘ucchāgāra’’nti gāthamāha. Tattha tiṇṇaṃ aññataraṃ datvāti yadipi mayā tīṇi agārāni dinnāni, tīsu pana aññatarenāti ayamatthopi sijjhatīti nayaggāhena devaputto evamāha. Sesaṃ suviññeyyameva.
एवं सो तेन पुच्छि तमत्थं विस्सज्जेत्वा रतनत्तयगुणं पकासेन्तो मातापितूहि सद्धिं सम्मोदनं कत्वा देवलोकमेव गतो। मनुस्सा देवपुत्तस्स वचनं सुत्वा भगवति भिक्खुसङ्घे च सञ्जातपसादबहुमाना बहुं दानूपकरणं सज्जेत्वा सकटानं पूरेत्वा वेळुवनं गन्त्वा बुद्धप्पमुखस्स भिक्खुसङ्घस्स महादानं दत्वा सत्थु तं पवत्तिं आरोचयिंसु। सत्था तं पुच्छाविस्सज्जनं तथेव वत्वा तमेव अत्थं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा वित्थारेन धम्मं देसेत्वा ते सरणेसु च सीलेसु च पतिट्ठापेसि। ते च पतिट्ठितसद्धा भगवन्तं वन्दित्वा अत्तनो गामं उपगन्त्वा उच्छुपालस्स मतट्ठाने विहारं कारयिंसूति।
Evaṃ so tena pucchi tamatthaṃ vissajjetvā ratanattayaguṇaṃ pakāsento mātāpitūhi saddhiṃ sammodanaṃ katvā devalokameva gato. Manussā devaputtassa vacanaṃ sutvā bhagavati bhikkhusaṅghe ca sañjātapasādabahumānā bahuṃ dānūpakaraṇaṃ sajjetvā sakaṭānaṃ pūretvā veḷuvanaṃ gantvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā satthu taṃ pavattiṃ ārocayiṃsu. Satthā taṃ pucchāvissajjanaṃ tatheva vatvā tameva atthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā vitthārena dhammaṃ desetvā te saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpesi. Te ca patiṭṭhitasaddhā bhagavantaṃ vanditvā attano gāmaṃ upagantvā ucchupālassa mataṭṭhāne vihāraṃ kārayiṃsūti.
ततियनागविमानवण्णना निट्ठिता।
Tatiyanāgavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / १२. ततियनागविमानवत्थु • 12. Tatiyanāgavimānavatthu
