| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
६. ततियनानातित्थियसुत्तवण्णना
6. Tatiyanānātitthiyasuttavaṇṇanā
५६. छट्ठे सब्बं हेट्ठा वुत्तनयमेव। इमं उदानन्ति एत्थ पन दिट्ठितण्हामानेसु दोसं दिस्वा ते दूरतो वज्जेत्वा सङ्खारे यथाभूतं पस्सतो च तत्थ अनादीनवदस्सिताय मिच्छाभिनिविट्ठस्स यथाभूतं अपस्सतो च यथाक्कमं संसारतो अतिवत्तनानतिवत्तनदीपकं इमं उदानं उदानेसीति अत्थो योजेतब्बो।
56. Chaṭṭhe sabbaṃ heṭṭhā vuttanayameva. Imaṃ udānanti ettha pana diṭṭhitaṇhāmānesu dosaṃ disvā te dūrato vajjetvā saṅkhāre yathābhūtaṃ passato ca tattha anādīnavadassitāya micchābhiniviṭṭhassa yathābhūtaṃ apassato ca yathākkamaṃ saṃsārato ativattanānativattanadīpakaṃ imaṃ udānaṃ udānesīti attho yojetabbo.
तत्थ अहङ्कारपसुतायं पजाति ‘‘सयंकतो अत्ता च लोको चा’’ति एवं वुत्तसयंकारसङ्खातं अहङ्कारं तथापवत्तं दिट्ठिं पसुता अनुयुत्ता अयं पजा मिच्छाभिनिविट्ठो सत्तकायो। परंकारूपसंहिताति परो अञ्ञो इस्सरादिको सब्बं करोतीति एवं पवत्तपरंकारदिट्ठिसन्निस्सिता ताय उपसंहिताति परंकारूपसंहिता। एतदेके नाब्भञ्ञंसूति एतं दिट्ठिद्वयं एके समणब्राह्मणा तत्थ दोसदस्सिनो हुत्वा नानुजानिंसु। कथं? सति हि सयंकारे कामकारतो सत्तानं इट्ठेनेव भवितब्बं, न अनिट्ठेन। न हि कोचि अत्तनो दुक्खं इच्छति, भवति च अनिट्ठं, तस्मा न सयंकारो। परंकारोपि यदि इस्सरहेतुको, स्वायं इस्सरो अत्तत्थं वा करेय्य परत्थं वा। तत्थ यदि अत्तत्थं, अत्तना अकतकिच्चो सिया असिद्धस्स साधनतो। अथ वा परत्थं सब्बेसं हितसुखमेव निप्फज्जेय्य, न अहितं दुक्खं निप्फज्जति, तस्मा इस्सरवसेन न परंकारो सिज्झति। यदि च इस्सरसङ्खातं अञ्ञनिरपेक्खं निच्चमेककारणं पवत्तिया सिया, कम्मेन उप्पत्ति न सिया, सब्बेहेव एकज्झं उप्पज्जितब्बं कारणस्स सन्निहितत्ता। अथस्स अञ्ञम्पि सहकारीकारणं इच्छितं, तञ्ञेव हेतु, किं इस्सरेन अपरिनिट्ठितसामत्थियेन परिकप्पितेन। यथा च इस्सरहेतुको परंकारो न सिज्झति, एवं पजापतिपुरिसपकतिब्रह्मकालादिहेतुतोपि न सिज्झतेव तेसम्पि असिद्धत्ता वुत्तदोसानतिवत्तनतो च। तेन वुत्तं ‘‘एतदेके नाब्भञ्ञंसू’’ति। ये पन यथावुत्ते सयंकारपरंकारे नानुजानन्तापि अधिच्चसमुप्पन्नं अत्तानञ्च लोकञ्च पञ्ञपेन्ति, तेपि न नं सल्लन्ति अद्दसुं अधिच्चसमुप्पन्नन्तिवादिनोपि मिच्छाभिनिवेसं अनतिक्कमनतो यथाभूतं अजानन्तानं दिट्ठिगतं तत्थ तत्थ दुक्खुप्पादनतो विज्झनट्ठेन ‘‘सल्ल’’न्ति न पस्सिंसु।
Tattha ahaṅkārapasutāyaṃ pajāti ‘‘sayaṃkato attā ca loko cā’’ti evaṃ vuttasayaṃkārasaṅkhātaṃ ahaṅkāraṃ tathāpavattaṃ diṭṭhiṃ pasutā anuyuttā ayaṃ pajā micchābhiniviṭṭho sattakāyo. Paraṃkārūpasaṃhitāti paro añño issarādiko sabbaṃ karotīti evaṃ pavattaparaṃkāradiṭṭhisannissitā tāya upasaṃhitāti paraṃkārūpasaṃhitā. Etadeke nābbhaññaṃsūti etaṃ diṭṭhidvayaṃ eke samaṇabrāhmaṇā tattha dosadassino hutvā nānujāniṃsu. Kathaṃ? Sati hi sayaṃkāre kāmakārato sattānaṃ iṭṭheneva bhavitabbaṃ, na aniṭṭhena. Na hi koci attano dukkhaṃ icchati, bhavati ca aniṭṭhaṃ, tasmā na sayaṃkāro. Paraṃkāropi yadi issarahetuko, svāyaṃ issaro attatthaṃ vā kareyya paratthaṃ vā. Tattha yadi attatthaṃ, attanā akatakicco siyā asiddhassa sādhanato. Atha vā paratthaṃ sabbesaṃ hitasukhameva nipphajjeyya, na ahitaṃ dukkhaṃ nipphajjati, tasmā issaravasena na paraṃkāro sijjhati. Yadi ca issarasaṅkhātaṃ aññanirapekkhaṃ niccamekakāraṇaṃ pavattiyā siyā, kammena uppatti na siyā, sabbeheva ekajjhaṃ uppajjitabbaṃ kāraṇassa sannihitattā. Athassa aññampi sahakārīkāraṇaṃ icchitaṃ, taññeva hetu, kiṃ issarena apariniṭṭhitasāmatthiyena parikappitena. Yathā ca issarahetuko paraṃkāro na sijjhati, evaṃ pajāpatipurisapakatibrahmakālādihetutopi na sijjhateva tesampi asiddhattā vuttadosānativattanato ca. Tena vuttaṃ ‘‘etadeke nābbhaññaṃsū’’ti. Ye pana yathāvutte sayaṃkāraparaṃkāre nānujānantāpi adhiccasamuppannaṃ attānañca lokañca paññapenti, tepi na naṃ sallanti addasuṃ adhiccasamuppannantivādinopi micchābhinivesaṃ anatikkamanato yathābhūtaṃ ajānantānaṃ diṭṭhigataṃ tattha tattha dukkhuppādanato vijjhanaṭṭhena ‘‘salla’’nti na passiṃsu.
एतञ्च सल्लं पटिकच्च पस्सतोति यो पन आरद्धविपस्सको पञ्चपि उपादानक्खन्धे अनिच्चतो दुक्खतो अनत्ततो समनुपस्सति, सो एतञ्च तिविधं विपरीतदस्सनं अञ्ञञ्च सकलं मिच्छाभिनिवेसं तेसञ्च निस्सयभूते पञ्चुपादानक्खन्धेपि तुज्जनतो दुरुद्धारतो च ‘‘सल्ल’’न्ति पटिकच्च पुब्बेयेव विपस्सनापञ्ञाय पस्सति। एवं पस्सतो अरियमग्गक्खणे एकन्तेनेव अहं करोमीति न तस्स होति। यथा च अत्तनो कारकभावो तस्स न उपट्ठाति, एवं परो करोतीति न तस्स होति, केवलं पन अनिच्चसङ्खातं पटिच्चसमुप्पन्नधम्ममत्तमेव होति। एत्तावता सम्मापटिपन्नस्स सब्बथापि दिट्ठिमानाभावोव दस्सितो। तेन च अरहत्तप्पत्तिया संसारसमतिक्कमो पकासितो होति।
Etañca sallaṃ paṭikacca passatoti yo pana āraddhavipassako pañcapi upādānakkhandhe aniccato dukkhato anattato samanupassati, so etañca tividhaṃ viparītadassanaṃ aññañca sakalaṃ micchābhinivesaṃ tesañca nissayabhūte pañcupādānakkhandhepi tujjanato duruddhārato ca ‘‘salla’’nti paṭikacca pubbeyeva vipassanāpaññāya passati. Evaṃ passato ariyamaggakkhaṇe ekanteneva ahaṃ karomīti na tassa hoti. Yathā ca attano kārakabhāvo tassa na upaṭṭhāti, evaṃ paro karotīti na tassa hoti, kevalaṃ pana aniccasaṅkhātaṃ paṭiccasamuppannadhammamattameva hoti. Ettāvatā sammāpaṭipannassa sabbathāpi diṭṭhimānābhāvova dassito. Tena ca arahattappattiyā saṃsārasamatikkamo pakāsito hoti.
इदानि यो दिट्ठिगते अल्लीनो, न सो संसारतो सीसं उक्खिपितुं सक्कोति, तं दस्सेतुं ‘‘मानुपेता’’ति गाथमाह। तत्थ मानुपेता अयं पजाति अयं सब्बापि दिट्ठिगतिकसङ्खाता पजा सत्तकायो ‘‘मय्हं दिट्ठि सुन्दरा, मय्हं आदानो सुन्दरो’’ति अत्तनो गाहस्स संपग्गहलक्खणेन मानेन उपेता समन्नागता। मानगन्था मानविनिबद्धाति ततो एव तेन अपरापरं उप्पज्जमानेन यथा तं दिट्ठिं न पटिनिस्सज्जति, एवं अत्तनो सन्तानस्स गन्थितत्ता विनिबद्धत्ता च मानगन्था मानविनिबद्धा। दिट्ठीसु सारम्भकथा, संसारं नातिवत्ततीति ‘‘इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति अत्तुक्कंसनपरवम्भनवसेन अत्तनो दिट्ठाभिनिवेसेन परेसं दिट्ठीसु सारम्भकथा विरोधकथा संसारनायिकानं अविज्जातण्हानं अप्पहानतो संसारं नातिवत्तति, न अतिक्कमतीति अत्थो।
Idāni yo diṭṭhigate allīno, na so saṃsārato sīsaṃ ukkhipituṃ sakkoti, taṃ dassetuṃ ‘‘mānupetā’’ti gāthamāha. Tattha mānupetā ayaṃ pajāti ayaṃ sabbāpi diṭṭhigatikasaṅkhātā pajā sattakāyo ‘‘mayhaṃ diṭṭhi sundarā, mayhaṃ ādāno sundaro’’ti attano gāhassa saṃpaggahalakkhaṇena mānena upetā samannāgatā. Mānaganthā mānavinibaddhāti tato eva tena aparāparaṃ uppajjamānena yathā taṃ diṭṭhiṃ na paṭinissajjati, evaṃ attano santānassa ganthitattā vinibaddhattā ca mānaganthā mānavinibaddhā. Diṭṭhīsu sārambhakathā, saṃsāraṃ nātivattatīti ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti attukkaṃsanaparavambhanavasena attano diṭṭhābhinivesena paresaṃ diṭṭhīsu sārambhakathā virodhakathā saṃsāranāyikānaṃ avijjātaṇhānaṃ appahānato saṃsāraṃ nātivattati, na atikkamatīti attho.
छट्ठसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Chaṭṭhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ६. ततियनानातित्थियसुत्तं • 6. Tatiyanānātitthiyasuttaṃ
