Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    తతియసఙ్గీతికథావణ్ణనా

    Tatiyasaṅgītikathāvaṇṇanā

    ఇమిస్సా పన సఙ్గీతియా ధమ్మసఙ్గాహకత్థేరేహి నిక్కడ్ఢితా తే దససహస్సా వజ్జిపుత్తకా భిక్ఖూ పక్ఖం పరియేసమానా అత్తనో అత్తనో అనురూపం దుబ్బలపక్ఖం లభిత్వా విసుం మహాసఙ్ఘికం ఆచరియకులం నామ అకంసు, తతో భిజ్జిత్వా అపరాని ద్వే ఆచరియకులాని జాతాని గోకులికా చ ఏకబ్యోహారికా చ. గోకులికనికాయతో భిజ్జిత్వా అపరాని ద్వే ఆచరియకులాని జాతాని పణ్ణత్తివాదా చ బాహులియా చ. బహుస్సుతికాతిపి తేసంయేవ నామం, తేసంయేవ అన్తరా చేతియవాదా నామ అపరే ఆచరియవాదా ఉప్పన్నా. ఏవం మహాసఙ్ఘికాచరియకులతో దుతియే వస్ససతే పఞ్చాచరియకులాని ఉప్పన్నాని, తాని మహాసఙ్ఘికేహి సద్ధిం ఛ హోన్తి.

    Imissā pana saṅgītiyā dhammasaṅgāhakattherehi nikkaḍḍhitā te dasasahassā vajjiputtakā bhikkhū pakkhaṃ pariyesamānā attano attano anurūpaṃ dubbalapakkhaṃ labhitvā visuṃ mahāsaṅghikaṃ ācariyakulaṃ nāma akaṃsu, tato bhijjitvā aparāni dve ācariyakulāni jātāni gokulikā ca ekabyohārikā ca. Gokulikanikāyato bhijjitvā aparāni dve ācariyakulāni jātāni paṇṇattivādā ca bāhuliyā ca. Bahussutikātipi tesaṃyeva nāmaṃ, tesaṃyeva antarā cetiyavādā nāma apare ācariyavādā uppannā. Evaṃ mahāsaṅghikācariyakulato dutiye vassasate pañcācariyakulāni uppannāni, tāni mahāsaṅghikehi saddhiṃ cha honti.

    తస్మింయేవ దుతియే వస్ససతే థేరవాదతో భిజ్జిత్వా ద్వే ఆచరియవాదా ఉప్పన్నా మహిసాసకా చ వజ్జిపుత్తకా చ. తత్థ వజ్జిపుత్తకవాదతో భిజ్జిత్వా అపరే చత్తారో ఆచరియవాదా ఉప్పన్నా ధమ్ముత్తరికా భద్దయానికా ఛన్నాగారికా సమితికాతి. పున తస్మింయేవ దుతియే వస్ససతే మహిసాసకవాదతో భిజ్జిత్వా సబ్బత్థివాదా ధమ్మగుత్తికాతి ద్వే ఆచరియవాదా ఉప్పన్నా. పున సబ్బత్థివాదకులతో భిజ్జిత్వా కస్సపికా నామ జాతా, కస్సపికేసుపి భిన్నేసు అపరే సఙ్కన్తికా నామ జాతా, సఙ్కన్తికేసు భిన్నేసు సుత్తవాదా నామ జాతాతి థేరవాదతో భిజ్జిత్వా ఇమే ఏకాదస ఆచరియవాదా ఉప్పన్నా, తే థేరవాదేన సద్ధిం ద్వాదస హోన్తి. ఇతి ఇమే చ ద్వాదస మహాసఙ్ఘికానఞ్చ ఛ ఆచరియవాదాతి సబ్బే అట్ఠారస ఆచరియవాదా దుతియే వస్ససతే ఉప్పన్నా. అట్ఠారస నికాయాతిపి అట్ఠారసాచరియకులానీతిపి ఏతేసంయేవ నామం. ఏతేసు పన సత్తరస వాదా భిన్నకా, థేరవాదోవేకో అసమ్భిన్నకోతి వేదితబ్బో. వుత్తమ్పి చేతం దీపవంసే –

    Tasmiṃyeva dutiye vassasate theravādato bhijjitvā dve ācariyavādā uppannā mahisāsakā ca vajjiputtakā ca. Tattha vajjiputtakavādato bhijjitvā apare cattāro ācariyavādā uppannā dhammuttarikā bhaddayānikā channāgārikā samitikāti. Puna tasmiṃyeva dutiye vassasate mahisāsakavādato bhijjitvā sabbatthivādā dhammaguttikāti dve ācariyavādā uppannā. Puna sabbatthivādakulato bhijjitvā kassapikā nāma jātā, kassapikesupi bhinnesu apare saṅkantikā nāma jātā, saṅkantikesu bhinnesu suttavādā nāma jātāti theravādato bhijjitvā ime ekādasa ācariyavādā uppannā, te theravādena saddhiṃ dvādasa honti. Iti ime ca dvādasa mahāsaṅghikānañca cha ācariyavādāti sabbe aṭṭhārasa ācariyavādā dutiye vassasate uppannā. Aṭṭhārasa nikāyātipi aṭṭhārasācariyakulānītipi etesaṃyeva nāmaṃ. Etesu pana sattarasa vādā bhinnakā, theravādoveko asambhinnakoti veditabbo. Vuttampi cetaṃ dīpavaṃse –

    ‘‘నిక్కడ్ఢితా పాపభిక్ఖూ, థేరేహి వజ్జిపుత్తకా;

    ‘‘Nikkaḍḍhitā pāpabhikkhū, therehi vajjiputtakā;

    అఞ్ఞం పక్ఖం లభిత్వాన, అధమ్మవాదీ బహూ జనా.

    Aññaṃ pakkhaṃ labhitvāna, adhammavādī bahū janā.

    ‘‘దససహస్సా సమాగన్త్వా, అకంసు ధమ్మసఙ్గహం;

    ‘‘Dasasahassā samāgantvā, akaṃsu dhammasaṅgahaṃ;

    తస్మాయం ధమ్మసఙ్గీతి, మహాసఙ్గీతి వుచ్చతి.

    Tasmāyaṃ dhammasaṅgīti, mahāsaṅgīti vuccati.

    ‘‘మహాసఙ్గీతికా భిక్ఖూ, విలోమం అకంసు సాసనే;

    ‘‘Mahāsaṅgītikā bhikkhū, vilomaṃ akaṃsu sāsane;

    భిన్దిత్వా మూలసఙ్గహం, అఞ్ఞం అకంసు సఙ్గహం.

    Bhinditvā mūlasaṅgahaṃ, aññaṃ akaṃsu saṅgahaṃ.

    ‘‘అఞ్ఞత్ర సఙ్గహితం సుత్తం, అఞ్ఞత్ర అకరింసు తే;

    ‘‘Aññatra saṅgahitaṃ suttaṃ, aññatra akariṃsu te;

    అత్థం ధమ్మఞ్చ భిన్దింసు, వినయే నికాయేసు చ పఞ్చసు.

    Atthaṃ dhammañca bhindiṃsu, vinaye nikāyesu ca pañcasu.

    ‘‘పరియాయదేసితఞ్చాపి , అథో నిప్పరియాయదేసితం;

    ‘‘Pariyāyadesitañcāpi , atho nippariyāyadesitaṃ;

    నీతత్థఞ్చేవ నేయ్యత్థం, అజానిత్వాన భిక్ఖవో.

    Nītatthañceva neyyatthaṃ, ajānitvāna bhikkhavo.

    ‘‘అఞ్ఞం సన్ధాయ భణితం, అఞ్ఞం అత్థం ఠపయింసు తే;

    ‘‘Aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ, aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsu te;

    బ్యఞ్జనచ్ఛాయాయ తే భిక్ఖూ, బహుం అత్థం వినాసయుం.

    Byañjanacchāyāya te bhikkhū, bahuṃ atthaṃ vināsayuṃ.

    ‘‘ఛడ్డేత్వాన ఏకదేసం, సుత్తం వినయగమ్భిరం;

    ‘‘Chaḍḍetvāna ekadesaṃ, suttaṃ vinayagambhiraṃ;

    పతిరూపం సుత్తం వినయం, తఞ్చ అఞ్ఞం కరింసు తే.

    Patirūpaṃ suttaṃ vinayaṃ, tañca aññaṃ kariṃsu te.

    ‘‘పరివారం అత్థుద్ధారం, అభిధమ్మం ఛప్పకరణం;

    ‘‘Parivāraṃ atthuddhāraṃ, abhidhammaṃ chappakaraṇaṃ;

    పటిసమ్భిదఞ్చ నిద్దేసం, ఏకదేసఞ్చ జాతకం;

    Paṭisambhidañca niddesaṃ, ekadesañca jātakaṃ;

    ఏత్తకం విస్సజ్జేత్వాన, అఞ్ఞాని అకరింసు తే.

    Ettakaṃ vissajjetvāna, aññāni akariṃsu te.

    ‘‘నామం లిఙ్గం పరిక్ఖారం, ఆకప్పకరణాని చ;

    ‘‘Nāmaṃ liṅgaṃ parikkhāraṃ, ākappakaraṇāni ca;

    పకతిభావం విజహిత్వా, తఞ్చ అఞ్ఞం అకంసు తే.

    Pakatibhāvaṃ vijahitvā, tañca aññaṃ akaṃsu te.

    ‘‘పుబ్బఙ్గమా భిన్నవాదా, మహాసఙ్గీతికారకా;

    ‘‘Pubbaṅgamā bhinnavādā, mahāsaṅgītikārakā;

    తేసఞ్చ అనుకారేన, భిన్నవాదా బహూ అహు.

    Tesañca anukārena, bhinnavādā bahū ahu.

    ‘‘తతో అపరకాలమ్హి, తస్మిం భేదో అజాయథ;

    ‘‘Tato aparakālamhi, tasmiṃ bhedo ajāyatha;

    గోకులికా ఏకబ్యోహారి, ద్విధా భిజ్జిత్థ భిక్ఖవో.

    Gokulikā ekabyohāri, dvidhā bhijjittha bhikkhavo.

    ‘‘గోకులికానం ద్వే భేదా, అపరకాలమ్హి జాయథ;

    ‘‘Gokulikānaṃ dve bhedā, aparakālamhi jāyatha;

    బహుస్సుతికా చ పఞ్ఞత్తి, ద్విధా భిజ్జిత్థ భిక్ఖవో.

    Bahussutikā ca paññatti, dvidhā bhijjittha bhikkhavo.

    ‘‘చేతియా చ పునవాదీ, మహాసఙ్గీతిభేదకా;

    ‘‘Cetiyā ca punavādī, mahāsaṅgītibhedakā;

    పఞ్చ వాదా ఇమే సబ్బే, మహాసఙ్గీతిమూలకా.

    Pañca vādā ime sabbe, mahāsaṅgītimūlakā.

    ‘‘అత్థం ధమ్మఞ్చ భిన్దింసు, ఏకదేసఞ్చ సఙ్గహం;

    ‘‘Atthaṃ dhammañca bhindiṃsu, ekadesañca saṅgahaṃ;

    గన్థఞ్చ ఏకదేసఞ్హి, ఛడ్డేత్వా అఞ్ఞం అకంసు తే.

    Ganthañca ekadesañhi, chaḍḍetvā aññaṃ akaṃsu te.

    ‘‘నామం లిఙ్గం పరిక్ఖారం, ఆకప్పకరణాని చ;

    ‘‘Nāmaṃ liṅgaṃ parikkhāraṃ, ākappakaraṇāni ca;

    పకతిభావం విజహిత్వా, తఞ్చ అఞ్ఞం అకంసు తే.

    Pakatibhāvaṃ vijahitvā, tañca aññaṃ akaṃsu te.

    ‘‘విసుద్ధత్థేరవాదమ్హి, పున భేదో అజాయథ;

    ‘‘Visuddhattheravādamhi, puna bhedo ajāyatha;

    మహిసాసకా వజ్జిపుత్తకా, ద్విధా భిజ్జిత్థ భిక్ఖవో.

    Mahisāsakā vajjiputtakā, dvidhā bhijjittha bhikkhavo.

    ‘‘వజ్జిపుత్తకవాదమ్హి, చతుధా భేదో అజాయథ;

    ‘‘Vajjiputtakavādamhi, catudhā bhedo ajāyatha;

    ధమ్మత్తురికా భద్దయానికా, ఛన్నాగారికా చ సమితి.

    Dhammatturikā bhaddayānikā, channāgārikā ca samiti.

    ‘‘మహిసాసకానం ద్వే భేదా, అపరకాలమ్హి అజాయథ;

    ‘‘Mahisāsakānaṃ dve bhedā, aparakālamhi ajāyatha;

    సబ్బత్థివాదా ధమ్మగుత్తా, ద్విధా భిజ్జిత్థ భిక్ఖవో.

    Sabbatthivādā dhammaguttā, dvidhā bhijjittha bhikkhavo.

    ‘‘సబ్బత్థివాదానం కస్సపికా, సఙ్కన్తి కస్సపికేన చ;

    ‘‘Sabbatthivādānaṃ kassapikā, saṅkanti kassapikena ca;

    సఙ్కన్తికానం సుత్తవాదీ, అనుపుబ్బేన భిజ్జథ.

    Saṅkantikānaṃ suttavādī, anupubbena bhijjatha.

    ‘‘ఇమే ఏకాదస వాదా, పభిన్నా థేరవాదతో;

    ‘‘Ime ekādasa vādā, pabhinnā theravādato;

    అత్థం ధమ్మఞ్చ భిన్దింసు, ఏకదేసఞ్చ సఙ్గహం;

    Atthaṃ dhammañca bhindiṃsu, ekadesañca saṅgahaṃ;

    గన్థఞ్చ ఏకదేసఞ్హి, ఛడ్డేత్వా అఞ్ఞం అకంసు తే.

    Ganthañca ekadesañhi, chaḍḍetvā aññaṃ akaṃsu te.

    ‘‘నామం లిఙ్గం పరిక్ఖారం, ఆకప్పకరణాని చ;

    ‘‘Nāmaṃ liṅgaṃ parikkhāraṃ, ākappakaraṇāni ca;

    పకతిభావం విజహిత్వా, తఞ్చ అఞ్ఞం అకంసు తే.

    Pakatibhāvaṃ vijahitvā, tañca aññaṃ akaṃsu te.

    ‘‘సత్తరస భిన్నవాదా, ఏకవాదో అభిన్నకో;

    ‘‘Sattarasa bhinnavādā, ekavādo abhinnako;

    సబ్బేవట్ఠారస హోన్తి, భిన్నవాదేన తే సహ;

    Sabbevaṭṭhārasa honti, bhinnavādena te saha;

    నిగ్రోధోవ మహారుక్ఖో, థేరవాదానముత్తమో.

    Nigrodhova mahārukkho, theravādānamuttamo.

    ‘‘అనూనం అనధికఞ్చ, కేవలం జినసాసనం;

    ‘‘Anūnaṃ anadhikañca, kevalaṃ jinasāsanaṃ;

    కణ్టకా వియ రుక్ఖమ్హి, నిబ్బత్తా వాదసేసకా.

    Kaṇṭakā viya rukkhamhi, nibbattā vādasesakā.

    ‘‘పఠమే వస్ససతే నత్థి, దుతియే వస్ససతన్తరే;

    ‘‘Paṭhame vassasate natthi, dutiye vassasatantare;

    భిన్నా సత్తరస వాదా, ఉప్పన్నా జినసాసనే’’తి.

    Bhinnā sattarasa vādā, uppannā jinasāsane’’ti.

    అపరాపరం పన హేమవతా రాజగిరికా సిద్ధత్థికా పుబ్బసేలియా అపరసేలియా వాజిరియాతి అఞ్ఞేపి ఛ ఆచరియవాదా ఉప్పన్నా. పురిమకానం పన అట్ఠారసన్నం ఆచరియవాదానం వసేన పవత్తమానే సాసనే అసోకో ధమ్మరాజా పటిలద్ధసద్ధో దివసే దివసే బుద్ధపూజాయ సతసహస్సం, ధమ్మపూజాయ సతసహస్సం, సఙ్ఘపూజాయ సతసహస్సం, అత్తనో ఆచరియస్స నిగ్రోధత్థేరస్స సతసహస్సం, చతూసు ద్వారేసు భేసజ్జత్థాయ సతసహస్సన్తి పఞ్చ సతసహస్సాని పరిచ్చజన్తో సాసనే ఉళారం లాభసక్కారం పవత్తేసి. తదా హతలాభసక్కారేహి తిత్థియేహి ఉప్పాదితం అనేకప్పకారం సాసనమలం విసోధేత్వా మోగ్గలిపుత్తతిస్సత్థేరో తిపిటకపరియత్తిధరానం పభిన్నపటిసమ్భిదానం భిక్ఖూనం సహస్సమేకం గహేత్వా యథా మహాకస్సపత్థేరో చ యసత్థేరో చ ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయింసు, ఏవమేవ సఙ్గాయన్తో తతియసఙ్గీతిం అకాసి. ఇదాని తం తతియసఙ్గీతిం మూలతో పభుతి విత్థారేత్వా దస్సేన్తో ఆహ ‘‘తిస్సోపి ఖో మహాబ్రహ్మా బ్రహ్మలోకతో చవిత్వా మోగ్గలిబ్రాహ్మణస్స గేహే పటిసన్ధిం అగ్గహేసీ’’తిఆది.

    Aparāparaṃ pana hemavatā rājagirikā siddhatthikā pubbaseliyā aparaseliyā vājiriyāti aññepi cha ācariyavādā uppannā. Purimakānaṃ pana aṭṭhārasannaṃ ācariyavādānaṃ vasena pavattamāne sāsane asoko dhammarājā paṭiladdhasaddho divase divase buddhapūjāya satasahassaṃ, dhammapūjāya satasahassaṃ, saṅghapūjāya satasahassaṃ, attano ācariyassa nigrodhattherassa satasahassaṃ, catūsu dvāresu bhesajjatthāya satasahassanti pañca satasahassāni pariccajanto sāsane uḷāraṃ lābhasakkāraṃ pavattesi. Tadā hatalābhasakkārehi titthiyehi uppāditaṃ anekappakāraṃ sāsanamalaṃ visodhetvā moggaliputtatissatthero tipiṭakapariyattidharānaṃ pabhinnapaṭisambhidānaṃ bhikkhūnaṃ sahassamekaṃ gahetvā yathā mahākassapatthero ca yasatthero ca dhammañca vinayañca saṅgāyiṃsu, evameva saṅgāyanto tatiyasaṅgītiṃ akāsi. Idāni taṃ tatiyasaṅgītiṃ mūlato pabhuti vitthāretvā dassento āha ‘‘tissopi kho mahābrahmā brahmalokato cavitvā moggalibrāhmaṇassa gehe paṭisandhiṃ aggahesī’’tiādi.

    తత్థ గేహే పటిసన్ధిం అగ్గహేసీతి మోగ్గలిబ్రాహ్మణస్స గేహే బ్రాహ్మణియా కుచ్ఛిమ్హి పటిసన్ధిం అగ్గహేసీతి అత్థో. గేహస్స పన తన్నిస్సయత్తా నిస్సితే నిస్సయవోహారవసేన ‘‘గేహే పటిసన్ధిం అగ్గహేసీ’’తి వుత్తం యథా ‘‘మఞ్చా ఉక్కుట్ఠిం కరోన్తి, సబ్బో గామో ఆగతో’’తి. సత్తవస్సానీతి అచ్చన్తసంయోగే ఉపయోగవచనం. అతిచ్ఛథాతి అతిక్కమిత్వా ఇచ్ఛథ, ఇధ భిక్ఖా న లబ్భతి, ఇతో అఞ్ఞత్థ గన్త్వా భిక్ఖం పరియేసథాతి అధిప్పాయో. ‘‘భో పబ్బజితా’’తిఆది బ్రాహ్మణో అత్తనో గేహే భిక్ఖాలాభం అనిచ్ఛన్తో ఆహ. పటియాదితభత్తతోతి సమ్పాదేత్వా ఠపితభత్తతో. తదుపియన్తి తదనురూపం. ఉపసమం దిస్వాతి థేరస్స కాయచిత్తవూపసమం పునప్పునం దిస్వా, ఞత్వాతి అత్థో. ఇరియాపథవూపసమసన్దస్సనేన హి తన్నిబన్ధినో చిత్తస్స యోనిసో పవత్తిఉపసమోపి విఞ్ఞాయతి. భియ్యోసో మత్తాయ పసీదిత్వాతి పునప్పునం విసేసతో అధికతరం పసీదిత్వా. భత్తవిస్సగ్గకరణత్థాయాతి భత్తకిచ్చకరణత్థాయ. అధివాసేత్వాతి సమ్పటిచ్ఛిత్వా.

    Tattha gehe paṭisandhiṃ aggahesīti moggalibrāhmaṇassa gehe brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ aggahesīti attho. Gehassa pana tannissayattā nissite nissayavohāravasena ‘‘gehe paṭisandhiṃ aggahesī’’ti vuttaṃ yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karonti, sabbo gāmo āgato’’ti. Sattavassānīti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Aticchathāti atikkamitvā icchatha, idha bhikkhā na labbhati, ito aññattha gantvā bhikkhaṃ pariyesathāti adhippāyo. ‘‘Bho pabbajitā’’tiādi brāhmaṇo attano gehe bhikkhālābhaṃ anicchanto āha. Paṭiyāditabhattatoti sampādetvā ṭhapitabhattato. Tadupiyanti tadanurūpaṃ. Upasamaṃ disvāti therassa kāyacittavūpasamaṃ punappunaṃ disvā, ñatvāti attho. Iriyāpathavūpasamasandassanena hi tannibandhino cittassa yoniso pavattiupasamopi viññāyati. Bhiyyoso mattāya pasīditvāti punappunaṃ visesato adhikataraṃ pasīditvā. Bhattavissaggakaraṇatthāyāti bhattakiccakaraṇatthāya. Adhivāsetvāti sampaṭicchitvā.

    సోళసవస్సుద్దేసికోతి సోళసవస్సోతి ఉద్దిసితబ్బో వోహరితబ్బోతి సోళసవస్సుద్దేసో, సోయేవ సోళసవస్సుద్దేసికో. సోళసవస్సోతి వా ఉద్దిసితబ్బతం అరహతీతి సోళసవస్సుద్దేసికో, సోళసవస్సాని వా ఉద్దిసితబ్బాని అస్సాతి సోళసవస్సుద్దేసికో, సోళసవస్సోతి ఉద్దేసో వా అస్స అత్థీతి సోళసవస్సుద్దేసికో, అత్థతో పన సోళసవస్సికోతి వుత్తం హోతి. తిణ్ణం వేదానం పారగూతి ఇరువేదయజువేదసామవేదసఙ్ఖాతానం తిణ్ణం వేదానం పగుణకరణవసేన పారం గతోతి పారగూ. పారగూతి చేత్థ నిచ్చసాపేక్ఖతాయ సమాసాదికం వేదితబ్బం. లగ్గేత్వాతి ఓలమ్బేత్వా. న చ కాచీతి ఏత్థ -సద్దో అవధారణే, కాచి కథా నేవ ఉప్పజ్జతీతి అత్థో. పల్లఙ్కన్తి నిసీదితబ్బాసనం. ఉప్పజ్జిస్సతీతి ఏత్థాపి ‘‘కథా’’తి ఇదం ఆనేత్వా సమ్బన్ధితబ్బం. కుపితో అనత్తమనోతి కోపేన కుపితో, అనత్తమనో దోమనస్సేన. దోమనస్ససమఙ్గీ హి పుగ్గలో పీతిసుఖేహి న అత్తమనో న అత్తచిత్తోతి అనత్తమనోతి వుచ్చతి. న సకమనోతి వా అనత్తమనో అత్తనో వసే అట్ఠితచిత్తత్తా.

    Soḷasavassuddesikoti soḷasavassoti uddisitabbo voharitabboti soḷasavassuddeso, soyeva soḷasavassuddesiko. Soḷasavassoti vā uddisitabbataṃ arahatīti soḷasavassuddesiko, soḷasavassāni vā uddisitabbāni assāti soḷasavassuddesiko, soḷasavassoti uddeso vā assa atthīti soḷasavassuddesiko, atthato pana soḷasavassikoti vuttaṃ hoti. Tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragūti iruvedayajuvedasāmavedasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ vedānaṃ paguṇakaraṇavasena pāraṃ gatoti pāragū. Pāragūti cettha niccasāpekkhatāya samāsādikaṃ veditabbaṃ. Laggetvāti olambetvā. Na ca kācīti ettha ca-saddo avadhāraṇe, kāci kathā neva uppajjatīti attho. Pallaṅkanti nisīditabbāsanaṃ. Uppajjissatīti etthāpi ‘‘kathā’’ti idaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Kupito anattamanoti kopena kupito, anattamano domanassena. Domanassasamaṅgī hi puggalo pītisukhehi na attamano na attacittoti anattamanoti vuccati. Na sakamanoti vā anattamano attano vase aṭṭhitacittattā.

    చణ్డిక్కభావేతి చణ్డికో వుచ్చతి చణ్డో థద్ధపుగ్గలో, తస్స భావో చణ్డిక్కం, థద్ధభావోతి అత్థో. ఇధ పన ‘‘చణ్డిక్కభావే’’తి వుత్తత్తా చణ్డికోయేవ చణ్డిక్కన్తి గహేతబ్బం, తేన ‘‘చణ్డిక్కభావే’’తి ఏత్థ థద్ధభావేతి అత్థో వేదితబ్బో. కిఞ్చి మన్తన్తి కిఞ్చి వేదం. అఞ్ఞే కే జానిస్సన్తీతి న కేచి జానిస్సన్తీతి అధిప్పాయో. పుచ్ఛిత్వా సక్కా జానితున్తి అత్తనో పదేసఞాణే ఠితత్తా థేరో ఏవమాహ. సబ్బఞ్ఞుబుద్ధా ఏవ హి ‘‘పుచ్ఛ, మాణవ, యదాకఙ్ఖసీ’’తిఆదినా పచ్చేకబుద్ధాదీహి అసాధారణం సబ్బఞ్ఞుపవారణం పవారేన్తి. సావకా పన పదేసఞాణే ఠితత్తా ‘‘సుత్వా వేదిస్సామా’’తి వా ‘‘పుచ్ఛిత్వా సక్కా జానితు’’న్తి వా వదన్తి.

    Caṇḍikkabhāveti caṇḍiko vuccati caṇḍo thaddhapuggalo, tassa bhāvo caṇḍikkaṃ, thaddhabhāvoti attho. Idha pana ‘‘caṇḍikkabhāve’’ti vuttattā caṇḍikoyeva caṇḍikkanti gahetabbaṃ, tena ‘‘caṇḍikkabhāve’’ti ettha thaddhabhāveti attho veditabbo. Kiñci mantanti kiñci vedaṃ. Aññe ke jānissantīti na keci jānissantīti adhippāyo. Pucchitvā sakkā jānitunti attano padesañāṇe ṭhitattā thero evamāha. Sabbaññubuddhā eva hi ‘‘puccha, māṇava, yadākaṅkhasī’’tiādinā paccekabuddhādīhi asādhāraṇaṃ sabbaññupavāraṇaṃ pavārenti. Sāvakā pana padesañāṇe ṭhitattā ‘‘sutvā vedissāmā’’ti vā ‘‘pucchitvā sakkā jānitu’’nti vā vadanti.

    తీసు వేదేసూతిఆదీసు తయో వేదా పుబ్బే వుత్తనయా ఏవ. నిఘణ్డూతి నామనిఘణ్డురుక్ఖాదీనం వేవచనప్పకాసకం సత్థం, వేవచనప్పకాసకన్తి చ పరియాయసద్దదీపకన్తి అత్థో, ఏకేకస్స అత్థస్స అనేకపరియాయవచనవిభావకన్తి వుత్తం హోతి. నిదస్సనమత్తఞ్చేతం అనేకేసం అత్థానం ఏకసద్దస్స వచనీయతావిభావనవసేనపి తస్స గన్థస్స పవత్తత్తా. వచనీయవాచకభావేన అత్థం సద్దఞ్చ నిఖణ్డేతి భిన్దతి విభజ్జ దస్సేతీతి నిఖణ్డు, సో ఏవ ఇధ ఖ-కారస్స ఘ-కారం కత్వా నిఘణ్డూతి వుత్తో. కేటుభన్తి కిరియాకప్పవికప్పో కవీనం ఉపకారసత్థం. ఏత్థ చ కిరియాకప్పవికప్పోతి వచీభేదాదిలక్ఖణా కిరియా కప్పీయతి వికప్పీయతి ఏతేనాతి కిరియాకప్పో, సో పన వణ్ణపదబన్ధపదత్థాదివిభాగతో బహువికప్పోతి కిరియాకప్పవికప్పోతి వుచ్చతి. ఇదఞ్చ మూలకిరియాకప్పగన్థం సన్ధాయ వుత్తం. సో హి సతసహస్సపరిమాణో నయాదిచరియాదికం పకరణం. వచనత్థతో పన కిటతి గమేతి కిరియాదివిభాగం, తం వా అనవసేసపరియాదానతో గమేన్తో పూరేతీతి కేటుభన్తి వుచ్చతి, సహ నిఘణ్డునా కేటుభేన చ సనిఘణ్డుకేటుభా, తయో వేదా. తేసు సనిఘణ్డుకేటుభేసు. ఠానకరణాదివిభాగతో నిబ్బచనవిభాగతో చ అక్ఖరా పభేదీయన్తి ఏతేనాతి అక్ఖరప్పభేదో, సిక్ఖా చ నిరుత్తి చ. సహ అక్ఖరప్పభేదేనాతి సాక్ఖరప్పభేదా, తేసు సాక్ఖరప్పభేదేసు. ఇతిహాసపఞ్చమేసూతి అథబ్బనవేదం చతుత్థం కత్వా ‘‘ఇతిహ ఆస ఇతిహ ఆసా’’తి ఈదిసవచనపటిసంయుత్తో పురాణకథాసఙ్ఖాతో ఇతిహాసో పఞ్చమో ఏతేసన్తి ఇతిహాసపఞ్చమా, తయో వేదా. తేసు ఇతిహాసపఞ్చమేసు. నేవ అత్తనా పస్సతీతి నేవ సయం పస్సతి, నేవ జానాతీతి అత్థో. పుచ్ఛ, బ్యాకరిస్సామీతి ‘‘సబ్బాపి పుచ్ఛా వేదేసుయేవ అన్తోగధా’’తి సల్లక్ఖేన్తో ఏవమాహ.

    Tīsu vedesūtiādīsu tayo vedā pubbe vuttanayā eva. Nighaṇḍūti nāmanighaṇḍurukkhādīnaṃ vevacanappakāsakaṃ satthaṃ, vevacanappakāsakanti ca pariyāyasaddadīpakanti attho, ekekassa atthassa anekapariyāyavacanavibhāvakanti vuttaṃ hoti. Nidassanamattañcetaṃ anekesaṃ atthānaṃ ekasaddassa vacanīyatāvibhāvanavasenapi tassa ganthassa pavattattā. Vacanīyavācakabhāvena atthaṃ saddañca nikhaṇḍeti bhindati vibhajja dassetīti nikhaṇḍu, so eva idha kha-kārassa gha-kāraṃ katvā nighaṇḍūti vutto. Keṭubhanti kiriyākappavikappo kavīnaṃ upakārasatthaṃ. Ettha ca kiriyākappavikappoti vacībhedādilakkhaṇā kiriyā kappīyati vikappīyati etenāti kiriyākappo, so pana vaṇṇapadabandhapadatthādivibhāgato bahuvikappoti kiriyākappavikappoti vuccati. Idañca mūlakiriyākappaganthaṃ sandhāya vuttaṃ. So hi satasahassaparimāṇo nayādicariyādikaṃ pakaraṇaṃ. Vacanatthato pana kiṭati gameti kiriyādivibhāgaṃ, taṃ vā anavasesapariyādānato gamento pūretīti keṭubhanti vuccati, saha nighaṇḍunā keṭubhena ca sanighaṇḍukeṭubhā, tayo vedā. Tesu sanighaṇḍukeṭubhesu. Ṭhānakaraṇādivibhāgato nibbacanavibhāgato ca akkharā pabhedīyanti etenāti akkharappabhedo, sikkhā ca nirutti ca. Saha akkharappabhedenāti sākkharappabhedā, tesu sākkharappabhedesu. Itihāsapañcamesūti athabbanavedaṃ catutthaṃ katvā ‘‘itiha āsa itiha āsā’’ti īdisavacanapaṭisaṃyutto purāṇakathāsaṅkhāto itihāso pañcamo etesanti itihāsapañcamā, tayo vedā. Tesu itihāsapañcamesu. Neva attanā passatīti neva sayaṃ passati, neva jānātīti attho. Puccha, byākarissāmīti ‘‘sabbāpi pucchā vedesuyeva antogadhā’’ti sallakkhento evamāha.

    యస్స చిత్తన్తిఆదిపఞ్హద్వయం చుతిచిత్తసమఙ్గినో ఖీణాసవస్స చుతిచిత్తస్స ఉప్పాదక్ఖణం సన్ధాయ వుత్తం. తత్థ పఠమపఞ్హే ఉప్పజ్జతీతి ఉప్పాదక్ఖణసమఙ్గితాయ ఉప్పజ్జతి. న నిరుజ్ఝతీతి నిరోధక్ఖణం అప్పత్తతాయ న నిరుజ్ఝతి. తస్స చిత్తన్తి తస్స పుగ్గలస్స తతో పట్ఠాయ చిత్తం నిరుజ్ఝిస్సతి నుప్పజ్జిస్సతీతి పుచ్ఛతి. యస్స వా పనాతిఆదికే పన దుతియపఞ్హే నిరుజ్ఝిస్సతీతి యస్స చిత్తం భఙ్గక్ఖణం పత్వా నిరుజ్ఝిస్సతి. నుప్పజ్జిస్సతీతి భఙ్గతో పరభాగే సయం వా అఞ్ఞం వా నుప్పజ్జిస్సతి, తస్స పుగ్గలస్స చిత్తం ఉప్పజ్జతి న నిరుజ్ఝతీతి పుచ్ఛతి. ఇమేసం పన పఞ్హానం పఠమో పఞ్హో విభజ్జబ్యాకరణీయో, తస్మా ‘‘యస్స చిత్తం ఉప్పజ్జతి న నిరుజ్ఝతి, తస్స చిత్తం నిరుజ్ఝిస్సతి నుప్పజ్జిస్సతీ’’తి (యమ॰ ౨.చిత్తయమక.౬౩) ఏవం పుట్ఠేన సతా ఏవమయం పఞ్హో చ విస్సజ్జేతబ్బో ‘‘పచ్ఛిమచిత్తస్స ఉప్పాదక్ఖణే తేసం చిత్తం ఉప్పజ్జతి న నిరుజ్ఝతి నిరుజ్ఝిస్సతి న ఉప్పజ్జిస్సతి, ఇతరేసం చిత్తస్స ఉప్పాదక్ఖణే తేసం చిత్తం ఉప్పజ్జతి న నిరుజ్ఝతి, నిరుజ్ఝిస్సతి చేవ ఉప్పజ్జిస్సతి చా’’తి (యమ॰ ౨.చిత్తయమక.౬౩). యేసఞ్హి పరిచ్ఛిన్నవట్టదుక్ఖానం ఖీణాసవానం సబ్బపచ్ఛిమస్స చుతిచిత్తస్స ఉప్పాదక్ఖణే వత్తతి, తేసం తదేవ చుతిచిత్తం నిరుజ్ఝిస్సతి నుప్పజ్జిస్సతీతి. ఉప్పాదప్పత్తతాయ ఉప్పజ్జతి నామ, భఙ్గం అప్పత్తతాయ న నిరుజ్ఝతి. భఙ్గం పన పత్వా తం తేసం చిత్తం నిరుజ్ఝిస్సతి, తతో అప్పటిసన్ధికత్తా అఞ్ఞం న ఉప్పజ్జిస్సతి. ఠపేత్వా పన పచ్ఛిమచిత్తసమఙ్గిఖీణాసవం ఇతరేసం సేక్ఖాసేక్ఖపుథుజ్జనానం ఉప్పాదక్ఖణసమఙ్గిచిత్తం ఉప్పాదప్పత్తతాయ ఉప్పజ్జతి నామ, భఙ్గం అప్పత్తతాయ న నిరుజ్ఝతి. భఙ్గం పన పత్వా నిరుజ్ఝిస్సతేవ, అఞ్ఞం పన తస్మిం వా అఞ్ఞస్మిం వా అత్తభావే ఉప్పజ్జిస్సతి చేవ నిరుజ్ఝిస్సతి చ. దుతియో పన పఞ్హో అరహతో చుతిచిత్తస్స ఉప్పాదక్ఖణే నియమితత్తా ఏకంసబ్యాకరణీయో, తస్మా ‘‘యస్స వా పన చిత్తం నిరుజ్ఝిస్సతి న ఉప్పజ్జిస్సతి, తస్స చిత్తం ఉప్పజ్జతి న నిరుజ్ఝతీ’’తి పుట్ఠేన ‘‘ఆమన్తా’’తి వత్తబ్బం. ఖీణాసవస్స హి ఉప్పాదక్ఖణసమఙ్గిచుతిచిత్తం భఙ్గం పత్వా నిరుజ్ఝిస్సతి నామ, తతో పరం నుప్పజ్జిస్సతి. ఉప్పాదక్ఖణసమఙ్గితాయ పన ఉప్పజ్జతి చేవ భఙ్గం అప్పత్తతాయ న నిరుజ్ఝతి చాతి వుచ్చతి.

    Yassa cittantiādipañhadvayaṃ cuticittasamaṅgino khīṇāsavassa cuticittassa uppādakkhaṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha paṭhamapañhe uppajjatīti uppādakkhaṇasamaṅgitāya uppajjati. Na nirujjhatīti nirodhakkhaṇaṃ appattatāya na nirujjhati. Tassa cittanti tassa puggalassa tato paṭṭhāya cittaṃ nirujjhissati nuppajjissatīti pucchati. Yassa vā panātiādike pana dutiyapañhe nirujjhissatīti yassa cittaṃ bhaṅgakkhaṇaṃ patvā nirujjhissati. Nuppajjissatīti bhaṅgato parabhāge sayaṃ vā aññaṃ vā nuppajjissati, tassa puggalassa cittaṃ uppajjati na nirujjhatīti pucchati. Imesaṃ pana pañhānaṃ paṭhamo pañho vibhajjabyākaraṇīyo, tasmā ‘‘yassa cittaṃ uppajjati na nirujjhati, tassa cittaṃ nirujjhissati nuppajjissatī’’ti (yama. 2.cittayamaka.63) evaṃ puṭṭhena satā evamayaṃ pañho ca vissajjetabbo ‘‘pacchimacittassa uppādakkhaṇe tesaṃ cittaṃ uppajjati na nirujjhati nirujjhissati na uppajjissati, itaresaṃ cittassa uppādakkhaṇe tesaṃ cittaṃ uppajjati na nirujjhati, nirujjhissati ceva uppajjissati cā’’ti (yama. 2.cittayamaka.63). Yesañhi paricchinnavaṭṭadukkhānaṃ khīṇāsavānaṃ sabbapacchimassa cuticittassa uppādakkhaṇe vattati, tesaṃ tadeva cuticittaṃ nirujjhissati nuppajjissatīti. Uppādappattatāya uppajjati nāma, bhaṅgaṃ appattatāya na nirujjhati. Bhaṅgaṃ pana patvā taṃ tesaṃ cittaṃ nirujjhissati, tato appaṭisandhikattā aññaṃ na uppajjissati. Ṭhapetvā pana pacchimacittasamaṅgikhīṇāsavaṃ itaresaṃ sekkhāsekkhaputhujjanānaṃ uppādakkhaṇasamaṅgicittaṃ uppādappattatāya uppajjati nāma, bhaṅgaṃ appattatāya na nirujjhati. Bhaṅgaṃ pana patvā nirujjhissateva, aññaṃ pana tasmiṃ vā aññasmiṃ vā attabhāve uppajjissati ceva nirujjhissati ca. Dutiyo pana pañho arahato cuticittassa uppādakkhaṇe niyamitattā ekaṃsabyākaraṇīyo, tasmā ‘‘yassa vā pana cittaṃ nirujjhissati na uppajjissati, tassa cittaṃ uppajjati na nirujjhatī’’ti puṭṭhena ‘‘āmantā’’ti vattabbaṃ. Khīṇāsavassa hi uppādakkhaṇasamaṅgicuticittaṃ bhaṅgaṃ patvā nirujjhissati nāma, tato paraṃ nuppajjissati. Uppādakkhaṇasamaṅgitāya pana uppajjati ceva bhaṅgaṃ appattatāya na nirujjhati cāti vuccati.

    అయం పన మాణవో ఏవమిమే పఞ్హే విస్సజ్జేతుమసక్కోన్తో విఘాతం పాపుణి, తస్మా వుత్తం ‘‘మాణవో ఉద్ధం వా అధో వా హరితుం అసక్కోన్తో’’తిఆది. తత్థ ఉద్ధం వా అధో వా హరితుం అసక్కోన్తోతి ఉపరిమపదే వా హేట్ఠిమపదం, హేట్ఠిమపదే వా ఉపరిమపదం అత్థతో సమన్నాహరితుం అసక్కోన్తోతి అత్థో, పుబ్బేనాపరం యోజేత్వా పఞ్హస్స అత్థం పరిచ్ఛిన్దితుం అసక్కోన్తోతి వుత్తం హోతి. ద్వత్తింసాకారకమ్మట్ఠానం తావ ఆచిక్ఖీతి ‘‘అత్థి ఇమస్మిం కాయే’’తిఆదికం ద్వత్తింసాకారకమ్మట్ఠానం ‘‘మన్తస్స ఉపచారో అయ’’న్తి పఠమం ఆచిక్ఖి. సోతాపన్నానం సీలేసు పరిపూరకారితాయ సమాదిన్నసీలతో నత్థి పరిహానీతి ఆహ ‘‘అభబ్బో దాని సాసనతో నివత్తితు’’న్తి. వడ్ఢేత్వాతి ఉపరిమగ్గత్థాయ కమ్మట్ఠానం వడ్ఢేత్వా. అప్పోస్సుక్కో భవేయ్య బుద్ధవచనం గహేతున్తి అరహత్తప్పత్తియా కతకిచ్చభావతోతి అధిప్పాయో. వోహారవిధిమ్హి ఛేకభావత్థం ‘‘ఉపజ్ఝాయో మం భన్తే తుమ్హాకం సన్తికం పహిణీ’’తిఆది వుత్తం.

    Ayaṃ pana māṇavo evamime pañhe vissajjetumasakkonto vighātaṃ pāpuṇi, tasmā vuttaṃ ‘‘māṇavo uddhaṃ vā adho vā harituṃ asakkonto’’tiādi. Tattha uddhaṃ vā adho vā harituṃ asakkontoti uparimapade vā heṭṭhimapadaṃ, heṭṭhimapade vā uparimapadaṃ atthato samannāharituṃ asakkontoti attho, pubbenāparaṃ yojetvā pañhassa atthaṃ paricchindituṃ asakkontoti vuttaṃ hoti. Dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ tāva ācikkhīti ‘‘atthi imasmiṃ kāye’’tiādikaṃ dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ ‘‘mantassa upacāro aya’’nti paṭhamaṃ ācikkhi. Sotāpannānaṃ sīlesu paripūrakāritāya samādinnasīlato natthi parihānīti āha ‘‘abhabbo dāni sāsanato nivattitu’’nti. Vaḍḍhetvāti uparimaggatthāya kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetvā. Appossukko bhaveyya buddhavacanaṃ gahetunti arahattappattiyā katakiccabhāvatoti adhippāyo. Vohāravidhimhi chekabhāvatthaṃ ‘‘upajjhāyo maṃ bhante tumhākaṃ santikaṃ pahiṇī’’tiādi vuttaṃ.

    ఉదకదన్తపోనం ఉపట్ఠాపేసీతి పరిభోగత్థాయ ఉదకఞ్చ దన్తకట్ఠఞ్చ పటియాదేత్వా ఠపేసి. దన్తే పునన్తి విసోధేన్తి ఏతేనాతి దన్తపోనం వుచ్చతి దన్తకట్ఠం. గుణవన్తానం సఙ్గహేతబ్బభావతో థేరో సామణేరస్స చ ఖన్తివీరియఉపట్ఠానాదిగుణే పచ్చక్ఖకరణత్థం వినావ అభిఞ్ఞాయ పకతియా వీమంసమానో పున సమ్మజ్జనాదిం అకాసి. ‘‘సామణేరస్స చిత్తదమనత్థం అకాసీ’’తిపి వదన్తి. బుద్ధవచనం పట్ఠపేసీతి బుద్ధవచనం ఉగ్గణ్హాపేతుం ఆరభి. ఠపేత్వా వినయపిటకన్తి ఏత్థ ‘‘సామణేరానం వినయపరియాపుణనం చారిత్తం న హోతీతి ఠపేత్వా వినయపిటకం అవసేసం బుద్ధవచనం ఉగ్గణ్హాపేసీ’’తి తీసుపి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం. అవస్సికోవ సమానోతి ఉపసమ్పదతో పట్ఠాయ అపరిపుణ్ణఏకవస్సోతి అధిప్పాయో. మోగ్గలిపుత్తతిస్సత్థేరస్స హదయే పతిట్ఠాపితమ్పి బుద్ధవచనం వోహారవసేన తస్స హత్థే పతిట్ఠాపితం నామ హోతీతి కత్వా వుత్తం ‘‘హత్థే సకలం బుద్ధవచనం పతిట్ఠాపేత్వా’’తి. యావతాయుకం ఠత్వా పరినిబ్బాయింసూతి మోగ్గలిపుత్తతిస్సత్థేరస్స హత్థే సకలసాసనపతిట్ఠాపనేన దుతియసఙ్గీతికారకారోపితదణ్డకమ్మతో ముత్తా హుత్వా యావతాయుకం ఠత్వా పరినిబ్బాయింసు.

    Udakadantaponaṃ upaṭṭhāpesīti paribhogatthāya udakañca dantakaṭṭhañca paṭiyādetvā ṭhapesi. Dante punanti visodhenti etenāti dantaponaṃ vuccati dantakaṭṭhaṃ. Guṇavantānaṃ saṅgahetabbabhāvato thero sāmaṇerassa ca khantivīriyaupaṭṭhānādiguṇe paccakkhakaraṇatthaṃ vināva abhiññāya pakatiyā vīmaṃsamāno puna sammajjanādiṃ akāsi. ‘‘Sāmaṇerassa cittadamanatthaṃ akāsī’’tipi vadanti. Buddhavacanaṃ paṭṭhapesīti buddhavacanaṃ uggaṇhāpetuṃ ārabhi. Ṭhapetvā vinayapiṭakanti ettha ‘‘sāmaṇerānaṃ vinayapariyāpuṇanaṃ cārittaṃ na hotīti ṭhapetvā vinayapiṭakaṃ avasesaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhāpesī’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Avassikova samānoti upasampadato paṭṭhāya aparipuṇṇaekavassoti adhippāyo. Moggaliputtatissattherassa hadaye patiṭṭhāpitampi buddhavacanaṃ vohāravasena tassa hatthe patiṭṭhāpitaṃ nāma hotīti katvā vuttaṃ ‘‘hatthe sakalaṃ buddhavacanaṃ patiṭṭhāpetvā’’ti. Yāvatāyukaṃ ṭhatvā parinibbāyiṃsūti moggaliputtatissattherassa hatthe sakalasāsanapatiṭṭhāpanena dutiyasaṅgītikārakāropitadaṇḍakammato muttā hutvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā parinibbāyiṃsu.

    బిన్దుసారస్స రఞ్ఞో ఏకసతపుత్తాతి ఏత్థ బిన్దుసారో నామ సక్యకులప్పసుతో చన్దగుత్తస్స నామ రఞ్ఞో పుత్తో. తథా హి విటటూభసఙ్గామే కపిలవత్థుతో నిక్ఖన్తసక్యపుత్తేహి మాపితే మోరియనగరే ఖత్తియకులసమ్భవో చన్దగుత్తకుమారో పాటలిపుత్తే రాజా అహోసి. తస్స పుత్తో బిన్దుసారో నామ రాజకుమారో పితు అచ్చయేన రాజా హుత్వా ఏకసతపుత్తకానం జనకో అహోసి. ఏకసతన్తి ఏకఞ్చ సతఞ్చ ఏకసతం, ఏకేనాధికం సతన్తి అత్థో. ఏకావ మాతా అస్సాతి ఏకమాతికం, అత్తనా సహోదరన్తి వుత్తం హోతి. న తావ ఏకరజ్జం కతన్తి ఆహ ‘‘అనభిసిత్తోవ రజ్జం కారేత్వా’’తి. ఏకరజ్జాభిసేకన్తి సకలజమ్బుదీపే ఏకాధిపచ్చవసేన కరియమానం అభిసేకం. పుఞ్ఞప్పభావేన పాపుణితబ్బాపి రాజిద్ధియో అరహత్తమగ్గేన ఆగతా పటిసమ్భిదాదయో అవసేసవిసేసా వియ పయోగసమ్పత్తిభూతా అభిసేకానుభావేనేవ ఆగతాతి ఆహ ‘‘అభిసేకానుభావేన చస్స ఇమా రాజిద్ధియో ఆగతా’’తి.

    Bindusārassa rañño ekasataputtāti ettha bindusāro nāma sakyakulappasuto candaguttassa nāma rañño putto. Tathā hi viṭaṭūbhasaṅgāme kapilavatthuto nikkhantasakyaputtehi māpite moriyanagare khattiyakulasambhavo candaguttakumāro pāṭaliputte rājā ahosi. Tassa putto bindusāro nāma rājakumāro pitu accayena rājā hutvā ekasataputtakānaṃ janako ahosi. Ekasatanti ekañca satañca ekasataṃ, ekenādhikaṃ satanti attho. Ekāva mātā assāti ekamātikaṃ, attanā sahodaranti vuttaṃ hoti. Na tāva ekarajjaṃ katanti āha ‘‘anabhisittova rajjaṃ kāretvā’’ti. Ekarajjābhisekanti sakalajambudīpe ekādhipaccavasena kariyamānaṃ abhisekaṃ. Puññappabhāvena pāpuṇitabbāpi rājiddhiyo arahattamaggena āgatā paṭisambhidādayo avasesavisesā viya payogasampattibhūtā abhisekānubhāveneva āgatāti āha ‘‘abhisekānubhāvena cassa imā rājiddhiyo āgatā’’ti.

    తత్థ రాజిద్ధియోతి రాజభావానుగతప్పభావా. యతోతి యతో సోళసఘటతో. సాసనే ఉప్పన్నసద్ధోతి బుద్ధసాసనే పటిలద్ధసద్ధో. అసన్ధిమిత్తాతి తస్సావ నామం. తస్సా కిర సరీరే సన్ధయో న పఞ్ఞాయన్తి, తస్మా ఏవంనామికా జాతాతిపి వదన్తి. దేవతా ఏవ దివసే దివసే ఆహరన్తీతి సమ్బన్ధో. దేవసికన్తి దివసే దివసే. అగదామలకన్తి అప్పకేనేవ సరీరసోధనాదిసమత్థం సబ్బదోసహరణం ఓసధామలకం. అగదహరీతకమ్పి తాదిసమేవ హరీతకం. తేసు కిర ద్వీసు యథాకామమేకం పరిభుఞ్జతి. ఛద్దన్తదహతోతి ఛద్దన్తదహసమీపే ఠితదేవవిమానతో కప్పరుక్ఖతో వా. ‘‘ఛద్దన్తదహే తాదిసా రుక్ఖవిసేసా సన్తి, తతో ఆహరన్తీ’’తిపి వదన్తి. దిబ్బఞ్చ పానకన్తి దిబ్బఫలరసపానకఞ్చ. అసుత్తమయికన్తి కప్పరుక్ఖతో నిబ్బత్తదిబ్బదుస్సత్తా సుత్తేహి న కతన్తి అసుత్తమయికం. సుమనపుప్ఫపటన్తి సబ్బత్థ సుఖుమం హుత్వా ఉగ్గతపుప్ఫానం అత్థితాయ సుమనపుప్ఫపటం నామ జాతం. ఉట్ఠితస్స సాలినోతి సయంజాతసాలినో. సముదాయాపేక్ఖఞ్చేత్థ ఏకవచనం, సాలీనన్తి అత్థో. నవ వాహసహస్సానీతి ఏత్థ ‘‘చతస్సో ముట్ఠియో ఏకో కుడువో, చత్తారో కుడువా ఏకో పత్థో, చత్తారో పత్థా ఏకో ఆళ్హకో, చత్తారో ఆళ్హకా ఏకం దోణం, చత్తారో దోణా ఏకమానికా, చతస్సో మానికా ఏకఖారీ, వీసతి ఖారియో ఏకో వాహో, తదేవ ఏకం సకట’’న్తి సుత్తనిపాతట్ఠకథాదీసు (సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.కోకాలికసుత్తవణ్ణనా; సం॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౧౮౧; అ॰ ని॰ ౩.౧౦; ౮౯) వుత్తం. ఇధ పన ‘‘ద్వే సకటాని ఏకో వాహో’’తి వదన్తి. నిత్థుసకణే కరోన్తీతి థుసకుణ్డకరహితే కరోన్తి. మధుం కరోన్తీతి ఆగన్త్వా సమీపట్ఠానే మధుం కరోన్తి. బలికమ్మం కరోన్తీతి సబ్బత్థ బలికమ్మకారకా రట్ఠవాసినో వియ మధురసరం వికూజన్తా బలిం కరోన్తి. ‘‘ఆగన్త్వా ఆకాసేయేవ సద్దం కత్వా అత్తానం అజానాపేత్వా గచ్ఛన్తీ’’తి వదన్తి.

    Tattha rājiddhiyoti rājabhāvānugatappabhāvā. Yatoti yato soḷasaghaṭato. Sāsane uppannasaddhoti buddhasāsane paṭiladdhasaddho. Asandhimittāti tassāva nāmaṃ. Tassā kira sarīre sandhayo na paññāyanti, tasmā evaṃnāmikā jātātipi vadanti. Devatā eva divase divase āharantīti sambandho. Devasikanti divase divase. Agadāmalakanti appakeneva sarīrasodhanādisamatthaṃ sabbadosaharaṇaṃ osadhāmalakaṃ. Agadaharītakampi tādisameva harītakaṃ. Tesu kira dvīsu yathākāmamekaṃ paribhuñjati. Chaddantadahatoti chaddantadahasamīpe ṭhitadevavimānato kapparukkhato vā. ‘‘Chaddantadahe tādisā rukkhavisesā santi, tato āharantī’’tipi vadanti. Dibbañca pānakanti dibbaphalarasapānakañca. Asuttamayikanti kapparukkhato nibbattadibbadussattā suttehi na katanti asuttamayikaṃ. Sumanapupphapaṭanti sabbattha sukhumaṃ hutvā uggatapupphānaṃ atthitāya sumanapupphapaṭaṃ nāma jātaṃ. Uṭṭhitassa sālinoti sayaṃjātasālino. Samudāyāpekkhañcettha ekavacanaṃ, sālīnanti attho. Nava vāhasahassānīti ettha ‘‘catasso muṭṭhiyo eko kuḍuvo, cattāro kuḍuvā eko pattho, cattāro patthā eko āḷhako, cattāro āḷhakā ekaṃ doṇaṃ, cattāro doṇā ekamānikā, catasso mānikā ekakhārī, vīsati khāriyo eko vāho, tadeva ekaṃ sakaṭa’’nti suttanipātaṭṭhakathādīsu (su. ni. aṭṭha. 2.kokālikasuttavaṇṇanā; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.181; a. ni. 3.10; 89) vuttaṃ. Idha pana ‘‘dve sakaṭāni eko vāho’’ti vadanti. Nitthusakaṇe karontīti thusakuṇḍakarahite karonti. Madhuṃ karontīti āgantvā samīpaṭṭhāne madhuṃ karonti. Balikammaṃ karontīti sabbattha balikammakārakā raṭṭhavāsino viya madhurasaraṃ vikūjantā baliṃ karonti. ‘‘Āgantvā ākāseyeva saddaṃ katvā attānaṃ ajānāpetvā gacchantī’’ti vadanti.

    సువణ్ణసఙ్ఖలికాయేవ బన్ధనం సువణ్ణసఙ్ఖలికబన్ధనం. చతున్నం బుద్ధానన్తి కకుసన్ధాదీనం చతున్నం బుద్ధానం. అధిగతరూపదస్సనన్తి పటిలద్ధరూపదస్సనం. అయం కిర కప్పాయుకత్తా చతున్నమ్పి బుద్ధానం రూపసమ్పత్తిం పచ్చక్ఖతో అద్దక్ఖి. కాళం నామ నాగరాజానం ఆనయిత్వాతి ఏత్థ సో పన నాగరాజా గఙ్గాయం నిక్ఖిత్తసువణ్ణసఙ్ఖలికాయ గన్త్వా అత్తనో పాదేసు పతితసఞ్ఞాయ ఆగతోతి వేదితబ్బో. నను చ అసోకస్స రఞ్ఞో ఆణా హేట్ఠా యోజనతో ఉపరి పవత్తతి, ఇమస్స చ విమానం యోజనపరిచ్ఛేదతో హేట్ఠా పతిట్ఠితం, తస్మా కథం అయం నాగరాజా రఞ్ఞో ఆణాయ ఆగతోతి? కిఞ్చాపి అత్తనో విమానం యోజనపరిచ్ఛేదతో హేట్ఠా పతిట్ఠితం, తథాపి రఞ్ఞో ఆణాపవత్తిట్ఠానేన సహ ఏకాబద్ధతాయ తస్స ఆణం అకాసి. యథా హి రజ్జసీమన్తరవాసినో మనుస్సా తేహి తేహి రాజూహి నిప్పీళియమానా తేసం తేసం ఆణాయ పవత్తన్తి, ఏవంసమ్పదమిదన్తి వదన్తి.

    Suvaṇṇasaṅkhalikāyeva bandhanaṃ suvaṇṇasaṅkhalikabandhanaṃ. Catunnaṃ buddhānanti kakusandhādīnaṃ catunnaṃ buddhānaṃ. Adhigatarūpadassananti paṭiladdharūpadassanaṃ. Ayaṃ kira kappāyukattā catunnampi buddhānaṃ rūpasampattiṃ paccakkhato addakkhi. Kāḷaṃ nāmanāgarājānaṃ ānayitvāti ettha so pana nāgarājā gaṅgāyaṃ nikkhittasuvaṇṇasaṅkhalikāya gantvā attano pādesu patitasaññāya āgatoti veditabbo. Nanu ca asokassa rañño āṇā heṭṭhā yojanato upari pavattati, imassa ca vimānaṃ yojanaparicchedato heṭṭhā patiṭṭhitaṃ, tasmā kathaṃ ayaṃ nāgarājā rañño āṇāya āgatoti? Kiñcāpi attano vimānaṃ yojanaparicchedato heṭṭhā patiṭṭhitaṃ, tathāpi rañño āṇāpavattiṭṭhānena saha ekābaddhatāya tassa āṇaṃ akāsi. Yathā hi rajjasīmantaravāsino manussā tehi tehi rājūhi nippīḷiyamānā tesaṃ tesaṃ āṇāya pavattanti, evaṃsampadamidanti vadanti.

    ఆపాథం కరోహీతి సమ్ముఖం కరోహి, గోచరం కరోహీతి అత్థో. తేన నిమ్మితం బుద్ధరూపం పస్సన్తోతి సమ్బన్ధో. కీదిసం తం బుద్ధరూపన్తి ఆహ ‘‘సకలసరీరవిప్పకిణ్ణా’’తిఆది. తత్థ పుఞ్ఞప్పభావనిబ్బత్తగ్గహణం తేన నిమ్మితానమ్పి అసీతిఅనుబ్యఞ్జనపటిమణ్డితానం ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణానం భగవతో పుఞ్ఞప్పభావనిబ్బత్తఅసీతిఅనుబ్యఞ్జనాదీహి సదిసత్తా కతన్తి దట్ఠబ్బం. న హి తేన తదా నిమ్మితం అనేకాకారపరిపుణ్ణం బుద్ధరూపం భగవతో పుఞ్ఞప్పభావేన నిబ్బత్తన్తి సక్కా వత్తుం. అసీతిఅనుబ్యఞ్జనం తమ్బనఖతుఙ్గనాసాది. ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణం సుప్పతిట్ఠితపాదతాది. వికసిత…పే॰… సలిలతలన్తి సూరియరస్మిసమ్ఫస్సేన వికసితేహి వికాసముపగతేహి కం అలఙ్కరోతీతి ‘‘కమల’’న్తి లద్ధనామేహి రత్తపదుమేహి నీలుప్పలాదిభేదేహి ఉప్పలేహి చేవ సేతపదుమసఙ్ఖాతేహి పుణ్డరీకేహి చ పటిమణ్డితం సమన్తతో సజ్జితం జలతలమివ. తారాగణ…పే॰… గగనతలన్తి సబ్బత్థ విప్పకిణ్ణతారకగణస్స రస్మిజాలవిసదేహి విప్ఫురితాయ భాసమానాయ సోభాయ కన్తియా సముజ్జలం సమ్మా భాసమానం గగనతలమివ ఆకాసతలమివ. సఞ్ఝాప్పభా…పే॰… కనకగిరిసిఖరన్తి సఞ్ఝాకాలసఞ్జాతప్పభానురాగేహి ఇన్దచాపేహి విజ్జులతాహి చ పరిక్ఖిత్తం సమన్తతో పరివారితం కనకగిరిసిఖరమివ సువణ్ణపబ్బతకూటమివ. విమలకేతుమాలాతి ఏత్థ ‘‘కేతుమాలా నామ సీసతో నిక్ఖమిత్వా ఉపరి ముద్ధని పుఞ్జో హుత్వా దిస్సమానరస్మిరాసీ’’తి వదన్తి. ‘‘ముద్ధని మజ్ఝే పఞ్ఞాయమానో ఉన్నతప్పదేసోతిపి వదన్తీ’’తి తీసుపి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం. యస్మా పన అసోకో ధమ్మరాజా సఞ్జాతపీతిసోమనస్సో సత్తాహం నిరాహారో హుత్వా యథాఠితోవ అవిక్ఖిత్తచిత్తో పసాదసోమ్మేహి చక్ఖూహి నిరన్తరం బుద్ధరూపమేవ ఓలోకేసి, తస్మా అక్ఖీహి పూజా కతా నామ హోతీతి ఆహ ‘‘అక్ఖిపూజం నామ అకాసీ’’తి. అథ వా చక్ఖూనం తాదిసస్స ఇట్ఠారమ్మణస్స ఉపట్ఠాపనేన అక్ఖీనం పూజా కతా నామ హోతీతి వుత్తం ‘‘అక్ఖిపూజం నామ అకాసీ’’తి.

    Āpāthaṃ karohīti sammukhaṃ karohi, gocaraṃ karohīti attho. Tena nimmitaṃ buddharūpaṃ passantoti sambandho. Kīdisaṃ taṃ buddharūpanti āha ‘‘sakalasarīravippakiṇṇā’’tiādi. Tattha puññappabhāvanibbattaggahaṇaṃ tena nimmitānampi asītianubyañjanapaṭimaṇḍitānaṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇānaṃ bhagavato puññappabhāvanibbattaasītianubyañjanādīhi sadisattā katanti daṭṭhabbaṃ. Na hi tena tadā nimmitaṃ anekākāraparipuṇṇaṃ buddharūpaṃ bhagavato puññappabhāvena nibbattanti sakkā vattuṃ. Asītianubyañjanaṃ tambanakhatuṅganāsādi. Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaṃ suppatiṭṭhitapādatādi. Vikasita…pe… salilatalanti sūriyarasmisamphassena vikasitehi vikāsamupagatehi kaṃ alaṅkarotīti ‘‘kamala’’nti laddhanāmehi rattapadumehi nīluppalādibhedehi uppalehi ceva setapadumasaṅkhātehi puṇḍarīkehi ca paṭimaṇḍitaṃ samantato sajjitaṃ jalatalamiva. Tārāgaṇa…pe… gaganatalanti sabbattha vippakiṇṇatārakagaṇassa rasmijālavisadehi vipphuritāya bhāsamānāya sobhāya kantiyā samujjalaṃ sammā bhāsamānaṃ gaganatalamiva ākāsatalamiva. Sañjhāppabhā…pe… kanakagirisikharanti sañjhākālasañjātappabhānurāgehi indacāpehi vijjulatāhi ca parikkhittaṃ samantato parivāritaṃ kanakagirisikharamiva suvaṇṇapabbatakūṭamiva. Vimalaketumālāti ettha ‘‘ketumālā nāma sīsato nikkhamitvā upari muddhani puñjo hutvā dissamānarasmirāsī’’ti vadanti. ‘‘Muddhani majjhe paññāyamāno unnatappadesotipi vadantī’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Yasmā pana asoko dhammarājā sañjātapītisomanasso sattāhaṃ nirāhāro hutvā yathāṭhitova avikkhittacitto pasādasommehi cakkhūhi nirantaraṃ buddharūpameva olokesi, tasmā akkhīhi pūjā katā nāma hotīti āha ‘‘akkhipūjaṃ nāma akāsī’’ti. Atha vā cakkhūnaṃ tādisassa iṭṭhārammaṇassa upaṭṭhāpanena akkhīnaṃ pūjā katā nāma hotīti vuttaṃ ‘‘akkhipūjaṃ nāma akāsī’’ti.

    ఇద్ధివిభావనాధికారప్పసఙ్గేన చేతం వత్థు వుత్తం, నానుక్కమేన. అయఞ్హేత్థ అనుక్కమో – అసోకో కిర మహారాజా ఉపరి వక్ఖమానానుక్కమేన సీహపఞ్జరేన ఓలోకేన్తో నిగ్రోధసామణేరం ఇరియాపథసమ్పన్నం నాగరజననయనాని ఆకడ్ఢన్తం యుగమత్తం పేక్ఖమానం దిస్వా పసీదిత్వా సఞ్జాతపేమో సబహుమానో ఆమన్తాపేత్వా సేతచ్ఛత్తస్స హేట్ఠా సీహాసనే నిసీదాపేత్వా భోజేత్వా సామణేరస్స వచనాదాసే దిస్సమానం దసబలస్స ధమ్మకాయం దిస్వా రతనత్తయే పసీదిత్వా సపరిసో సరణసీలేసు పతిట్ఠాయ తతో పట్ఠాయ అభివడ్ఢమానసద్ధో పుబ్బే భోజియమానాని తిత్థియసట్ఠిసహస్సాని నీహరిత్వా భిక్ఖూనం సట్ఠిసహస్సానం సువకాహతసాలిసమ్పాదితభత్తం పట్ఠపేత్వా దేవతోపనీతం అనోతత్తసలిలం నాగలతాదన్తకట్ఠఞ్చ ఉపనామేత్వా నిచ్చసఙ్ఘుపట్ఠానం కరోన్తో ఏకదివసం సువణ్ణసఙ్ఖలికబన్ధనం విస్సజ్జేత్వా కాళం నాగరాజానం ఆనయిత్వా తేన నిమ్మితం వుత్తప్పకారం సిరీసోభగ్గసమ్పన్నం బుద్ధరూపం పస్సన్తో దీఘపుథులనిచ్చలనయనప్పభాహి సత్తాహం అక్ఖిపూజమకాసి.

    Iddhivibhāvanādhikārappasaṅgena cetaṃ vatthu vuttaṃ, nānukkamena. Ayañhettha anukkamo – asoko kira mahārājā upari vakkhamānānukkamena sīhapañjarena olokento nigrodhasāmaṇeraṃ iriyāpathasampannaṃ nāgarajananayanāni ākaḍḍhantaṃ yugamattaṃ pekkhamānaṃ disvā pasīditvā sañjātapemo sabahumāno āmantāpetvā setacchattassa heṭṭhā sīhāsane nisīdāpetvā bhojetvā sāmaṇerassa vacanādāse dissamānaṃ dasabalassa dhammakāyaṃ disvā ratanattaye pasīditvā sapariso saraṇasīlesu patiṭṭhāya tato paṭṭhāya abhivaḍḍhamānasaddho pubbe bhojiyamānāni titthiyasaṭṭhisahassāni nīharitvā bhikkhūnaṃ saṭṭhisahassānaṃ suvakāhatasālisampāditabhattaṃ paṭṭhapetvā devatopanītaṃ anotattasalilaṃ nāgalatādantakaṭṭhañca upanāmetvā niccasaṅghupaṭṭhānaṃ karonto ekadivasaṃ suvaṇṇasaṅkhalikabandhanaṃ vissajjetvā kāḷaṃ nāgarājānaṃ ānayitvā tena nimmitaṃ vuttappakāraṃ sirīsobhaggasampannaṃ buddharūpaṃ passanto dīghaputhulaniccalanayanappabhāhi sattāhaṃ akkhipūjamakāsi.

    ఇదాని పన యథానుసన్ధిం ఘటేత్వా అనుక్కమేన తస్స సాసనావతారం దస్సేన్తో ఆహ ‘‘రాజా కిర అభిసేకం పాపుణిత్వా’’తిఆది. బాహిరకపాసణ్డన్తి బాహిరకప్పవేదితం సమయవాదం. బాహిరకప్పవేదితా హి సమయవాదా సత్తానం తణ్హాపాసం దిట్ఠిపాసఞ్చ డేన్తి ఓడ్డేన్తీతి ‘‘పాసణ్డా’’తి వుచ్చన్తి. పరిగ్గణ్హీతి వీమంసమానో పరిగ్గహేసి. బిన్దుసారో బ్రాహ్మణభత్తో అహోసీతి అత్తనో పితు చన్దగుత్తస్స కాలతో పట్ఠాయ బ్రాహ్మణేసు సమ్భత్తో అహోసి. చన్దకేన నామ కిర బ్రాహ్మణేన సముస్సాహితో చన్దగుత్తకుమారో తేన దిన్ననయే ఠత్వా సకలజమ్బుదీపే ఏకరజ్జమకాసి, తస్మా తస్మిం బ్రాహ్మణే సఞ్జాతబహుమానవసేన చన్దగుత్తకాలతో పట్ఠాయ సట్ఠిసహస్సమత్తా బ్రాహ్మణజాతికా తస్మిం రాజకులే నిచ్చభత్తికా అహేసుం. బ్రాహ్మణానన్తి పణ్డరఙ్గపరిబ్బాజకాదిభావమనుపగతే దస్సేతి. పణ్డరఙ్గపరిబ్బాజకాదయో చ బ్రాహ్మణజాతివన్తోతి ఆహ ‘‘బ్రాహ్మణజాతియపాసణ్డాన’’న్తి. ఏత్థ పన దిట్ఠిపాసాదీనం ఓడ్డనతో పణ్డరఙ్గాదయోవ ‘‘పాసణ్డా’’తి వుత్తా. సీహపఞ్జరేతి మహావాతపానే. ఉపసమపరిబాహిరేనాతి ఉపసమతో పరిబాహిరేన, ఉపసమరహితేనాతి అత్థో. అన్తేపురం అతిహరథాతి అన్తేపురం పవేసేథ, ఆనేథాతి వుత్తం హోతి.

    Idāni pana yathānusandhiṃ ghaṭetvā anukkamena tassa sāsanāvatāraṃ dassento āha ‘‘rājā kira abhisekaṃ pāpuṇitvā’’tiādi. Bāhirakapāsaṇḍanti bāhirakappaveditaṃ samayavādaṃ. Bāhirakappaveditā hi samayavādā sattānaṃ taṇhāpāsaṃ diṭṭhipāsañca ḍenti oḍḍentīti ‘‘pāsaṇḍā’’ti vuccanti. Pariggaṇhīti vīmaṃsamāno pariggahesi. Bindusāro brāhmaṇabhatto ahosīti attano pitu candaguttassa kālato paṭṭhāya brāhmaṇesu sambhatto ahosi. Candakena nāma kira brāhmaṇena samussāhito candaguttakumāro tena dinnanaye ṭhatvā sakalajambudīpe ekarajjamakāsi, tasmā tasmiṃ brāhmaṇe sañjātabahumānavasena candaguttakālato paṭṭhāya saṭṭhisahassamattā brāhmaṇajātikā tasmiṃ rājakule niccabhattikā ahesuṃ. Brāhmaṇānanti paṇḍaraṅgaparibbājakādibhāvamanupagate dasseti. Paṇḍaraṅgaparibbājakādayo ca brāhmaṇajātivantoti āha ‘‘brāhmaṇajātiyapāsaṇḍāna’’nti. Ettha pana diṭṭhipāsādīnaṃ oḍḍanato paṇḍaraṅgādayova ‘‘pāsaṇḍā’’ti vuttā. Sīhapañjareti mahāvātapāne. Upasamaparibāhirenāti upasamato paribāhirena, upasamarahitenāti attho. Antepuraṃ atiharathāti antepuraṃ pavesetha, ānethāti vuttaṃ hoti.

    అమా సహ భవన్తి కిచ్చేసూతి అమచ్చా, రజ్జకిచ్చవోసాపనకా. దేవాతి రాజానం ఆలపన్తి. రాజానో హి దిబ్బన్తి కామగుణేహి కీళన్తి, తేసు వా విహరన్తి విజయసమత్థతాయోగేన పచ్చత్థికే విజేతుం ఇచ్ఛన్తి, ఇస్సరియఠానాదిసక్కారదానగహణం తం తం అత్థానుసాసనం వా కరోన్తి వోహరన్తి, పుఞ్ఞానుభావప్పత్తాయ జుతియా జోతన్తీతి వా ‘‘దేవా’’తి వుచ్చన్తి . తథా హి తే చతూహి సఙ్గహవత్థూహి జనం రఞ్జేన్తా సయం యథావుత్తేహి విసేసేహి రాజన్తి దిప్పన్తి సోభన్తీతి ‘‘రాజానో’’తి చ వుచ్చన్తి. నిగణ్ఠాదయోతి ఏత్థ నిగణ్ఠో నామ ‘‘అమ్హాకం గణ్ఠనకిలేసో సంసారే పలిబుద్ధనకిచ్చో రాగాదికిలేసో ఖేత్తవత్థుపుత్తదారాదివిసయో నత్థి, కిలేసగణ్ఠిరహితా మయ’’న్తి ఏవం వాదితాయ ‘‘నిగణ్ఠా’’తి లద్ధనామా తిత్థియా.

    Amā saha bhavanti kiccesūti amaccā, rajjakiccavosāpanakā. Devāti rājānaṃ ālapanti. Rājāno hi dibbanti kāmaguṇehi kīḷanti, tesu vā viharanti vijayasamatthatāyogena paccatthike vijetuṃ icchanti, issariyaṭhānādisakkāradānagahaṇaṃ taṃ taṃ atthānusāsanaṃ vā karonti voharanti, puññānubhāvappattāya jutiyā jotantīti vā ‘‘devā’’ti vuccanti . Tathā hi te catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ rañjentā sayaṃ yathāvuttehi visesehi rājanti dippanti sobhantīti ‘‘rājāno’’ti ca vuccanti. Nigaṇṭhādayoti ettha nigaṇṭho nāma ‘‘amhākaṃ gaṇṭhanakileso saṃsāre palibuddhanakicco rāgādikileso khettavatthuputtadārādivisayo natthi, kilesagaṇṭhirahitā maya’’nti evaṃ vāditāya ‘‘nigaṇṭhā’’ti laddhanāmā titthiyā.

    ఉచ్చావచానీతి ఉచ్చాని చ అవచాని చ, మహన్తాని చేవ ఖుద్దకాని చ, అథ వా విసిట్ఠాని చేవ లామకాని చాతి అత్థో. భద్దపీఠకేసూతి వేత్తమయపీఠేసు. సారోతి సీలాదిగుణసారో. రాజఙ్గణేనాతి రాజనివేసనద్వారే వివటేన భూమిప్పదేసేన. అఙ్గణన్తి హి కత్థచి కిలేసా వుచ్చన్తి ‘‘రాగో అఙ్గణ’’న్తిఆదీసు (విభ॰ ౯౨౪). రాగాదయో హి అఙ్గన్తి ఏతేహి తంసమఙ్గీపుగ్గలా నిహీనభావం గచ్ఛన్తీతి అఙ్గణానీతి వుచ్చన్తి. కత్థచి మలం వా పఙ్కో వా ‘‘తస్సేవ రజస్స వా అఙ్గణస్స వా పహానాయ వాయమతీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౧౮౪). అఞ్జతి సమ్మక్ఖేతీతి హి అఙ్గణం, మలాది. కత్థచి తథారూపో వివటప్పదేసో ‘‘చేతియఙ్గణం బోధియఙ్గణ’’న్తిఆదీసు. అఞ్జతి తత్థ ఠితం అతిసున్దరతాయ అభిబ్యఞ్జేతీతి హి అఙ్గణం, వివటో భూమిప్పదేసో. ఇధాపి సోయేవ అధిప్పేతో. దన్తన్తిఆదీసు కిలేసవిప్ఫన్దరహితచిత్తతాయ దన్తం, నిచ్చం పచ్చుపట్ఠితసతారక్ఖతాయ గుత్తం, చక్ఖాదిఇన్ద్రియానం సన్తతాయ సన్తిన్ద్రియం, పాసాదికేన ఇరియాపథేన సమన్నాగతత్తా సమ్పన్నఇరియాపథం. ఇదాని నిగ్రోధసామణేరం సరూపతో విభావేతుకామో ఆహ ‘‘కో పనాయం నిగ్రోధో నామా’’తిఆది.

    Uccāvacānīti uccāni ca avacāni ca, mahantāni ceva khuddakāni ca, atha vā visiṭṭhāni ceva lāmakāni cāti attho. Bhaddapīṭhakesūti vettamayapīṭhesu. Sāroti sīlādiguṇasāro. Rājaṅgaṇenāti rājanivesanadvāre vivaṭena bhūmippadesena. Aṅgaṇanti hi katthaci kilesā vuccanti ‘‘rāgo aṅgaṇa’’ntiādīsu (vibha. 924). Rāgādayo hi aṅganti etehi taṃsamaṅgīpuggalā nihīnabhāvaṃ gacchantīti aṅgaṇānīti vuccanti. Katthaci malaṃ vā paṅko vā ‘‘tasseva rajassa vā aṅgaṇassa vā pahānāya vāyamatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.184). Añjati sammakkhetīti hi aṅgaṇaṃ, malādi. Katthaci tathārūpo vivaṭappadeso ‘‘cetiyaṅgaṇaṃ bodhiyaṅgaṇa’’ntiādīsu. Añjati tattha ṭhitaṃ atisundaratāya abhibyañjetīti hi aṅgaṇaṃ, vivaṭo bhūmippadeso. Idhāpi soyeva adhippeto. Dantantiādīsu kilesavipphandarahitacittatāya dantaṃ, niccaṃ paccupaṭṭhitasatārakkhatāya guttaṃ, cakkhādiindriyānaṃ santatāya santindriyaṃ, pāsādikena iriyāpathena samannāgatattā sampannairiyāpathaṃ. Idāni nigrodhasāmaṇeraṃ sarūpato vibhāvetukāmo āha ‘‘ko panāyaṃ nigrodho nāmā’’tiādi.

    తత్రాయం అనుపుబ్బికథాతి ఏత్థ బిన్దుసారస్స కిర ఏకసతపుత్తేసు మోరియవంసజాయ ధమ్మదేవియా అసోకతిస్సనామానం ద్విన్నం పుత్తానం మజ్ఝే జేట్ఠో అసోకకుమారో అవన్తిరట్ఠం భుఞ్జతి. పితరా పేసితో పాటలిపుత్తతో పఞ్ఞాసయోజనమత్థకే విటటూభభయాగతానం సాకియానమావాసం వేటిసం నామ నగరం పత్వా తత్థ వేటిసం నామ సేట్ఠిధీతరం ఆదాయ ఉజ్జేనీరాజధానియం రజ్జం కరోన్తో మహిన్దం నామ కుమారం సఙ్ఘమిత్తఞ్చ కుమారికం లభిత్వా తేహి సద్ధిం రజ్జసుఖమనుభవన్తో పితునో గిలానభావం సుత్వా ఉజ్జేనిం పహాయ సీఘం పాటలిపుత్తం ఉపగన్త్వా పితు ఉపట్ఠానం కత్వా తస్స అచ్చయేన రజ్జం అగ్గహేసి. తం సుత్వా యువరాజా సుమనాభిధానో కుజ్ఝిత్వా ‘‘అజ్జ మే మరణం వా హోతు రజ్జం వా’’తి అట్ఠనవుతిభాతికపరివుతో సంవట్టసాగరే జలతరఙ్గసఙ్ఘాతో వియ అజ్ఝోత్థరన్తో ఉపగచ్ఛతి. తతో అసోకో ఉజ్జేనీరాజా సఙ్గామం పక్ఖన్దిత్వా సత్తుమద్దనం కరోన్తో సుమనం నామ రాజకుమారం గహేత్వా ఘాతేసి. తేన వుత్తం ‘‘బిన్దుసారరఞ్ఞో కిర దుబ్బలకాలేయేవ అసోకకుమారో అత్తనా లద్ధం ఉజ్జేనీరజ్జం పహాయ ఆగన్త్వా సబ్బనగరం అత్తనో హత్థగతం కత్వా సుమనం నామ రాజకుమారం అగ్గహేసీ’’తి.

    Tatrāyaṃ anupubbikathāti ettha bindusārassa kira ekasataputtesu moriyavaṃsajāya dhammadeviyā asokatissanāmānaṃ dvinnaṃ puttānaṃ majjhe jeṭṭho asokakumāro avantiraṭṭhaṃ bhuñjati. Pitarā pesito pāṭaliputtato paññāsayojanamatthake viṭaṭūbhabhayāgatānaṃ sākiyānamāvāsaṃ veṭisaṃ nāma nagaraṃ patvā tattha veṭisaṃ nāma seṭṭhidhītaraṃ ādāya ujjenīrājadhāniyaṃ rajjaṃ karonto mahindaṃ nāma kumāraṃ saṅghamittañca kumārikaṃ labhitvā tehi saddhiṃ rajjasukhamanubhavanto pituno gilānabhāvaṃ sutvā ujjeniṃ pahāya sīghaṃ pāṭaliputtaṃ upagantvā pitu upaṭṭhānaṃ katvā tassa accayena rajjaṃ aggahesi. Taṃ sutvā yuvarājā sumanābhidhāno kujjhitvā ‘‘ajja me maraṇaṃ vā hotu rajjaṃ vā’’ti aṭṭhanavutibhātikaparivuto saṃvaṭṭasāgare jalataraṅgasaṅghāto viya ajjhottharanto upagacchati. Tato asoko ujjenīrājā saṅgāmaṃ pakkhanditvā sattumaddanaṃ karonto sumanaṃ nāma rājakumāraṃ gahetvā ghātesi. Tena vuttaṃ ‘‘bindusārarañño kira dubbalakāleyeva asokakumāro attanā laddhaṃ ujjenīrajjaṃ pahāya āgantvā sabbanagaraṃ attano hatthagataṃ katvā sumanaṃ nāma rājakumāraṃ aggahesī’’ti.

    పరిపుణ్ణగబ్భాతి పరిపక్కగబ్భా. ఏకం సాలన్తి సబ్బపరిచ్ఛన్నం ఏకం పాసాదం. ‘‘దేవతాయ పన ఆనుభావేన తస్మిం పాసాదే మహాజనేన అదిస్సమానా హుత్వా వాసం కప్పేసీ’’తి వదన్తి. నిబద్ధవత్తన్తి ‘‘ఏకస్స దివసస్స ఏత్తక’’న్తి నియామేత్వా ఠపితవత్తం. హేతుసమ్పదన్తి అరహత్తూపనిస్సయపుఞ్ఞసమ్పదం. ఖురగ్గేయేవాతి ఖురకమ్మపరియోసానేయేవ, తచపఞ్చకకమ్మట్ఠానం గహేత్వా తం పరిగ్గణ్హన్తో అన్తిమాయ కేసవట్టియా వోరోపనాయ సమకాలమేవ చ అరహత్తం పాపుణీతి వుత్తం హోతి. సరీరం జగ్గిత్వాతి దన్తకట్ఠఖాదనముఖధోవనాదీహి సరీరపరికమ్మం కత్వా.

    Paripuṇṇagabbhāti paripakkagabbhā. Ekaṃ sālanti sabbaparicchannaṃ ekaṃ pāsādaṃ. ‘‘Devatāya pana ānubhāvena tasmiṃ pāsāde mahājanena adissamānā hutvā vāsaṃ kappesī’’ti vadanti. Nibaddhavattanti ‘‘ekassa divasassa ettaka’’nti niyāmetvā ṭhapitavattaṃ. Hetusampadanti arahattūpanissayapuññasampadaṃ. Khuraggeyevāti khurakammapariyosāneyeva, tacapañcakakammaṭṭhānaṃ gahetvā taṃ pariggaṇhanto antimāya kesavaṭṭiyā voropanāya samakālameva ca arahattaṃ pāpuṇīti vuttaṃ hoti. Sarīraṃ jaggitvāti dantakaṭṭhakhādanamukhadhovanādīhi sarīraparikammaṃ katvā.

    సీహపఞ్జరే చఙ్కమతీతి సీహపఞ్జరసమీపే అపరాపరం చఙ్కమతి. తఙ్ఖణఞ్ఞేవాతి తస్మిం ఖణేయేవ. అయం జనోతి రాజఙ్గణే చరమానం జనం దిస్వా వదతి. భన్తమిగప్పటిభాగోతి అనవట్ఠితత్తా కాయచాపల్లేన సమన్నాగతత్తా భన్తమిగసదిసో. అతివియ సోభతీతి సమ్బన్ధో. ఆలోకితవిలోకితన్తి ఏత్థ ఆలోకితం నామ పురతోపేక్ఖనం. అభిముఖోలోకనఞ్హి ‘‘ఆలోకిత’’న్తి వుచ్చతి. విలోకితన్తి అనుదిసాపేక్ఖనం, యం దిసాభిముఖం ఓలోకేతి, తదనుగతదిసాపేక్ఖనన్తి అత్థో. సమిఞ్జనం పబ్బసఙ్కోచనం. పసారణఞ్చ తేసంయేవ పసారణం. లోకుత్తరధమ్మోతి సేసజనేసు అవిజ్జమానో విసిట్ఠధమ్మో. పేమం సణ్ఠహీతి పేమం పతిట్ఠాసి, ఉప్పజ్జీతి అత్థో. వాణిజకో అహోసీతి మధువాణిజకో అహోసి.

    Sīhapañjare caṅkamatīti sīhapañjarasamīpe aparāparaṃ caṅkamati. Taṅkhaṇaññevāti tasmiṃ khaṇeyeva. Ayaṃ janoti rājaṅgaṇe caramānaṃ janaṃ disvā vadati. Bhantamigappaṭibhāgoti anavaṭṭhitattā kāyacāpallena samannāgatattā bhantamigasadiso. Ativiya sobhatīti sambandho. Ālokitavilokitanti ettha ālokitaṃ nāma puratopekkhanaṃ. Abhimukholokanañhi ‘‘ālokita’’nti vuccati. Vilokitanti anudisāpekkhanaṃ, yaṃ disābhimukhaṃ oloketi, tadanugatadisāpekkhananti attho. Samiñjanaṃ pabbasaṅkocanaṃ. Pasāraṇañca tesaṃyeva pasāraṇaṃ. Lokuttaradhammoti sesajanesu avijjamāno visiṭṭhadhammo. Pemaṃ saṇṭhahīti pemaṃ patiṭṭhāsi, uppajjīti attho. Vāṇijako ahosīti madhuvāṇijako ahosi.

    అతీతే కిర తయో భాతరో మధువాణిజకా అహేసుం. తేసు కనిట్ఠో మధుం విక్కిణాతి, ఇతరే అరఞ్ఞతో ఆహరన్తి. తదా ఏకో పచ్చేకబుద్ధో పణ్డుకరోగాతురో అహోసి. అపరో పన పచ్చేకబుద్ధో తదత్థం మధుభిక్ఖాయ చరమానో నగరం పావిసి. పవిట్ఠఞ్చ తం ఏకా కుమ్భదాసీ ఉదకహరణత్థం తిత్థం గచ్ఛమానా అద్దస. దిస్వా చ పుచ్ఛిత్వా ఆగతకారణఞ్చ ఞత్వా ‘‘ఏత్థ, భన్తే, మధువాణిజకా వసన్తి, తత్థ గచ్ఛథా’’తి హత్థం పసారేత్వా మధుఆపణం దస్సేసి. సో చ తత్థ అగమాసి. తం దిస్వా కనిట్ఠో మధువాణిజో సఞ్జాతపీతిసోమనస్సో ‘‘కేనాగతాత్థ, భన్తే’’తి పుచ్ఛిత్వా తమత్థం విదిత్వా పత్తం గహేత్వా మధునో పూరేత్వా దదమానో పత్తపుణ్ణం మధుం ఉగ్గన్త్వా ముఖతో విస్సన్దిత్వా భూమియం పతమానం దిస్వా పసన్నమానసో ‘‘ఇమినాహం, భన్తే, పుఞ్ఞకమ్మేన జమ్బుదీపే ఏకరజ్జం కరేయ్యం, ఆణా చ మే ఆకాసే పథవియఞ్చ యోజనప్పమాణే ఠానే ఫరతూ’’తి పత్థనమకాసి. పచ్చేకబుద్ధో చ ‘‘ఏవం హోతు ఉపాసకా’’తి వత్వా గన్ధమాదనం గన్త్వా పచ్చేకబుద్ధస్స భేసజ్జమకాసి.

    Atīte kira tayo bhātaro madhuvāṇijakā ahesuṃ. Tesu kaniṭṭho madhuṃ vikkiṇāti, itare araññato āharanti. Tadā eko paccekabuddho paṇḍukarogāturo ahosi. Aparo pana paccekabuddho tadatthaṃ madhubhikkhāya caramāno nagaraṃ pāvisi. Paviṭṭhañca taṃ ekā kumbhadāsī udakaharaṇatthaṃ titthaṃ gacchamānā addasa. Disvā ca pucchitvā āgatakāraṇañca ñatvā ‘‘ettha, bhante, madhuvāṇijakā vasanti, tattha gacchathā’’ti hatthaṃ pasāretvā madhuāpaṇaṃ dassesi. So ca tattha agamāsi. Taṃ disvā kaniṭṭho madhuvāṇijo sañjātapītisomanasso ‘‘kenāgatāttha, bhante’’ti pucchitvā tamatthaṃ viditvā pattaṃ gahetvā madhuno pūretvā dadamāno pattapuṇṇaṃ madhuṃ uggantvā mukhato vissanditvā bhūmiyaṃ patamānaṃ disvā pasannamānaso ‘‘imināhaṃ, bhante, puññakammena jambudīpe ekarajjaṃ kareyyaṃ, āṇā ca me ākāse pathaviyañca yojanappamāṇe ṭhāne pharatū’’ti patthanamakāsi. Paccekabuddho ca ‘‘evaṃ hotu upāsakā’’ti vatvā gandhamādanaṃ gantvā paccekabuddhassa bhesajjamakāsi.

    కనిట్ఠో పన మధువాణిజో మధుం దత్వా గేహే నిసిన్నో ఇతరే అరఞ్ఞతో ఆగతే దిస్వా ఏవమాహ ‘‘తుమ్హాకం భాతరో చిత్తం పసాదేథ, మమఞ్చ తుమ్హాకఞ్చ మధుం గహేత్వా ఈదిసస్స నామ పచ్చేకబుద్ధస్స పత్తం పూరేత్వా అదాసి’’న్తి. తేసు జేట్ఠో కుజ్ఝిత్వా ఏవమాహ ‘‘చణ్డాలాపి కాసావనివాసినో హోన్తి, నను తవ హత్థతో మధుం పటిగ్గహేత్వా గతో చణ్డాలో భవిస్సతీ’’తి. మజ్ఝిమో పన కుజ్ఝిత్వా ‘‘తవ పచ్చేకబుద్ధం గహేత్వా పరసముద్దే నిక్ఖిపాహీ’’తి ఆహ. పచ్ఛా పన తేపి ద్వే భాతరో కనిట్ఠేన వుచ్చమానం దానానిసంసపటిసంయుత్తకథం సుత్వా అనుమోదింసుయేవ. సాపి చ కుమ్భదాసీ ‘‘తస్స మధుదాయకస్స అగ్గమహేసీ భవేయ్య’’న్తి పత్థనమకాసి. తేసు కనిట్ఠో అసోకో ధమ్మరాజా అహోసి, సా చ కుమ్భదాసీ అతివియ రూపసోభగ్గప్పత్తా అసన్ధిమిత్తా నామ తస్స అగ్గమహేసీ అహోసి. పరసముద్దవాదీ పన మజ్ఝిమో ఇమస్మింయేవ తమ్బపణ్ణిదీపే దేవానంపియతిస్సో నామ మహానుభావో రాజా అహోసి. జేట్ఠో పన చణ్డాలవాదితాయ చణ్డాలగామే జాతో నిగ్రోధో నామ సామణేరో అహోసి. తేన వుత్తం ‘‘పుబ్బే హి కిర పుఞ్ఞకరణకాలే ఏస రఞ్ఞో జేట్ఠభాతా వాణిజకో అహోసీ’’తి.

    Kaniṭṭho pana madhuvāṇijo madhuṃ datvā gehe nisinno itare araññato āgate disvā evamāha ‘‘tumhākaṃ bhātaro cittaṃ pasādetha, mamañca tumhākañca madhuṃ gahetvā īdisassa nāma paccekabuddhassa pattaṃ pūretvā adāsi’’nti. Tesu jeṭṭho kujjhitvā evamāha ‘‘caṇḍālāpi kāsāvanivāsino honti, nanu tava hatthato madhuṃ paṭiggahetvā gato caṇḍālo bhavissatī’’ti. Majjhimo pana kujjhitvā ‘‘tava paccekabuddhaṃ gahetvā parasamudde nikkhipāhī’’ti āha. Pacchā pana tepi dve bhātaro kaniṭṭhena vuccamānaṃ dānānisaṃsapaṭisaṃyuttakathaṃ sutvā anumodiṃsuyeva. Sāpi ca kumbhadāsī ‘‘tassa madhudāyakassa aggamahesī bhaveyya’’nti patthanamakāsi. Tesu kaniṭṭho asoko dhammarājā ahosi, sā ca kumbhadāsī ativiya rūpasobhaggappattā asandhimittā nāma tassa aggamahesī ahosi. Parasamuddavādī pana majjhimo imasmiṃyeva tambapaṇṇidīpe devānaṃpiyatisso nāma mahānubhāvo rājā ahosi. Jeṭṭho pana caṇḍālavāditāya caṇḍālagāme jāto nigrodho nāma sāmaṇero ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘pubbe hi kira puññakaraṇakāle esa rañño jeṭṭhabhātā vāṇijako ahosī’’ti.

    పుబ్బే వ సన్నివాసేనాతి ఏత్థ (జా॰ అట్ఠ॰ ౨.౨.౧౭౪) గాథాబన్ధవసేన వా-సద్దస్స రస్సత్తం కతన్తి వేదితబ్బం, పుబ్బే సన్నివాసేన వాతి వుత్తం హోతి. తత్థ పుబ్బేతి అతీతజాతియం. సన్నివాసేనాతి సహవాసేన. సహసద్దత్థో హి అయం సంసద్దో. పచ్చుప్పన్నహితేన వాతి పచ్చుప్పన్నే వత్తమానభవే హితచరణేన వా. ఏవం ఇమేహి ద్వీహి కారణేహి సినేహసఙ్ఖాతం పేమం జాయతే ఉప్పజ్జతి. ఇదం వుత్తం హోతి – పేమం నామేతం ద్వీహిపి కారణేహి జాయతి, పురిమభవే మాతా వా పితా వా ధీతా వా పుత్తో వా భాతా వా భగినీ వా పతి వా భరియా వా సహాయో వా మిత్తో వా హుత్వా యో యేన సద్ధిం ఏకట్ఠానే నివుత్థపుబ్బో, తస్స ఇమినా పుబ్బే వా సన్నివాసేన భవన్తరేపి అనుబన్ధన్తో సో సినేహో న విజహతి, ఇమస్మిం అత్తభావే కతేన పచ్చుప్పన్నేన హితేన వాతి ఏవం ఇమేహి ద్వీహి కారణేహి తం పేమం నామ జాయతీతి. కిం వియాతి ఆహ ‘‘ఉప్పలం వ యథోదకే’’తి. ఏత్థాపి వా-సద్దస్స వుత్తనయేనేవ రస్సత్తం కతన్తి దట్ఠబ్బం. అవుత్తసమ్పిణ్డనత్థో చేత్థ వాసద్దో. తేన పదుమాదయో సఙ్గణ్హాతి. యథా-సద్దో ఉపమాయం. ఇదం వుత్తం హోతి – యథా ఉప్పలఞ్చ సేసఞ్చ పదుమాది ఉదకే జాయమానం ద్వే కారణాని నిస్సాయ జాయతి ఉదకఞ్చేవ కలలఞ్చ, తథా ఏతేహి ద్వీహి కారణేహి పేమం జాయతీతి.

    Pubbe va sannivāsenāti ettha (jā. aṭṭha. 2.2.174) gāthābandhavasena -saddassa rassattaṃ katanti veditabbaṃ, pubbe sannivāsena vāti vuttaṃ hoti. Tattha pubbeti atītajātiyaṃ. Sannivāsenāti sahavāsena. Sahasaddattho hi ayaṃ saṃsaddo. Paccuppannahitena vāti paccuppanne vattamānabhave hitacaraṇena vā. Evaṃ imehi dvīhi kāraṇehi sinehasaṅkhātaṃ pemaṃ jāyate uppajjati. Idaṃ vuttaṃ hoti – pemaṃ nāmetaṃ dvīhipi kāraṇehi jāyati, purimabhave mātā vā pitā vā dhītā vā putto vā bhātā vā bhaginī vā pati vā bhariyā vā sahāyo vā mitto vā hutvā yo yena saddhiṃ ekaṭṭhāne nivutthapubbo, tassa iminā pubbe vā sannivāsena bhavantarepi anubandhanto so sineho na vijahati, imasmiṃ attabhāve katena paccuppannena hitena vāti evaṃ imehi dvīhi kāraṇehi taṃ pemaṃ nāma jāyatīti. Kiṃ viyāti āha ‘‘uppalaṃ va yathodake’’ti. Etthāpi -saddassa vuttanayeneva rassattaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Avuttasampiṇḍanattho cettha vāsaddo. Tena padumādayo saṅgaṇhāti. Yathā-saddo upamāyaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā uppalañca sesañca padumādi udake jāyamānaṃ dve kāraṇāni nissāya jāyati udakañceva kalalañca, tathā etehi dvīhi kāraṇehi pemaṃ jāyatīti.

    రఞ్ఞో హత్థేతి సన్తికం ఉపగతస్స రఞ్ఞో హత్థే. రఞ్ఞో అనురూపన్తి ఏకూనసతభాతుకానం ఘాతితత్తా చణ్డపకతితాయ రజ్జే ఠితత్తా చ ‘‘పమాదవిహారీ అయ’’న్తి మఞ్ఞమానో తదనురూపం ధమ్మపదే అప్పమాదవగ్గం దేసేతుం ఆరభి. తత్థ (ధ॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౩) అప్పమాదోతి సతియా అవిప్పవాసో, నిచ్చం ఉపట్ఠితాయ సతియా ఏతం అధివచనం. అమతపదన్తి అమతం వుచ్చతి నిబ్బానం. తఞ్హి అజాతత్తా న జీయతి న మీయతి, తస్మా ‘‘అమత’’న్తి వుచ్చతి. అమతస్స పదం అమతపదం, అమతస్స అధిగముపాయోతి వుత్తం హోతి. పమాదోతి పమజ్జనభావో, ముట్ఠస్సచ్చసఙ్ఖాతస్స సతియా వోస్సగ్గస్సేతం నామం. మచ్చునోతి మరణస్స. పదన్తి ఉపాయో మగ్గో. పమత్తో హి జాతిం నాతివత్తతి, జాతో పన జీయతి చేవ మీయతి చాతి పమాదో మచ్చునో పదం నామ హోతి, మరణం ఉపనేతీతి వుత్తం హోతి.

    Rañño hattheti santikaṃ upagatassa rañño hatthe. Rañño anurūpanti ekūnasatabhātukānaṃ ghātitattā caṇḍapakatitāya rajje ṭhitattā ca ‘‘pamādavihārī aya’’nti maññamāno tadanurūpaṃ dhammapade appamādavaggaṃ desetuṃ ārabhi. Tattha (dha. pa. aṭṭha. 1.23) appamādoti satiyā avippavāso, niccaṃ upaṭṭhitāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Amatapadanti amataṃ vuccati nibbānaṃ. Tañhi ajātattā na jīyati na mīyati, tasmā ‘‘amata’’nti vuccati. Amatassa padaṃ amatapadaṃ, amatassa adhigamupāyoti vuttaṃ hoti. Pamādoti pamajjanabhāvo, muṭṭhassaccasaṅkhātassa satiyā vossaggassetaṃ nāmaṃ. Maccunoti maraṇassa. Padanti upāyo maggo. Pamatto hi jātiṃ nātivattati, jāto pana jīyati ceva mīyati cāti pamādo maccuno padaṃ nāma hoti, maraṇaṃ upanetīti vuttaṃ hoti.

    అఞ్ఞాతం తాత, పరియోసాపేహీతి ఇమినా ‘‘సదా అప్పమాదేన హుత్వా వత్తితబ్బన్తి ఏత్తకేనేవ మయా ఞాతం, తుమ్హే ధమ్మదేసనం నిట్ఠపేథా’’తి తస్మిం ధమ్మే అత్తనో పటిపజ్జితుకామతం దీపేన్తో ధమ్మదేసనాయ పరియోసానం పాపేత్వా కథనే ఉస్సాహం జనేతి. కేచి పన ‘‘అభాసీతి ఏత్థ ‘భాసిస్సామి వితక్కేమీ’తి అత్థం గహేత్వా ‘సబ్బం అప్పమాదవగ్గం భాసిస్సామీ’తి సల్లక్ఖితత్తా అభాసీతి వుత్తం, రఞ్ఞా పన అడ్ఢగాథం సుత్వావ ‘అఞ్ఞాతం తాత, పరియోసాపేహీ’తి వుత్తత్తా ‘ఉపరి న కథేసీ’’’తి వదన్తి. ‘‘తం పన యుత్తం న హోతీ’’తి తీసుపి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం. ధువభత్తానీతి నిచ్చభత్తాని. వజ్జావజ్జం ఉపనిజ్ఝాయతీతి ఉపజ్ఝాయోతి ఆహ ‘‘వజ్జావజ్జం దిస్వా చోదేతా సారేతా చా’’తి. తత్థ వజ్జావజ్జన్తి ఖుద్దకం మహన్తఞ్చ వజ్జం. చోదేతాతి ‘‘ఇదం తయా దుక్కటం, ఇదం దుబ్భాసిత’’న్తిఆదీని వత్వా చోదేతా. సారేతాతి అత్తనో వజ్జం అస్సరన్తస్స సతిం ఉప్పాదేతా, సమ్మాపటిపత్తియం వా సారేతా, పవత్తేతాతి అత్థో.

    Aññātaṃ tāta, pariyosāpehīti iminā ‘‘sadā appamādena hutvā vattitabbanti ettakeneva mayā ñātaṃ, tumhe dhammadesanaṃ niṭṭhapethā’’ti tasmiṃ dhamme attano paṭipajjitukāmataṃ dīpento dhammadesanāya pariyosānaṃ pāpetvā kathane ussāhaṃ janeti. Keci pana ‘‘abhāsīti ettha ‘bhāsissāmi vitakkemī’ti atthaṃ gahetvā ‘sabbaṃ appamādavaggaṃ bhāsissāmī’ti sallakkhitattā abhāsīti vuttaṃ, raññā pana aḍḍhagāthaṃ sutvāva ‘aññātaṃ tāta, pariyosāpehī’ti vuttattā ‘upari na kathesī’’’ti vadanti. ‘‘Taṃ pana yuttaṃ na hotī’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Dhuvabhattānīti niccabhattāni. Vajjāvajjaṃ upanijjhāyatīti upajjhāyoti āha ‘‘vajjāvajjaṃ disvā codetā sāretā cā’’ti. Tattha vajjāvajjanti khuddakaṃ mahantañca vajjaṃ. Codetāti ‘‘idaṃ tayā dukkaṭaṃ, idaṃ dubbhāsita’’ntiādīni vatvā codetā. Sāretāti attano vajjaṃ assarantassa satiṃ uppādetā, sammāpaṭipattiyaṃ vā sāretā, pavattetāti attho.

    ‘‘ఏవం తయా బుద్ధవచనం సజ్ఝాయితబ్బం, ఏవం అభిక్కమితబ్బం, ఏవం పటిక్కమితబ్బ’’న్తిఆదినా ఆచారస్స సిక్ఖాపనతో ఆచరియో నామాతి ఆహ ‘‘ఇమస్మిం సాసనే సిక్ఖితబ్బకధమ్మేసు పతిట్ఠాపేతా’’తి. తత్థ సిక్ఖితబ్బకధమ్మో నామ సకలం బుద్ధవచనం సీలాదయో చ ధమ్మా. ‘‘పబ్బజ్జా చ ఉపసమ్పదా చా’’తి ఇదం లబ్భమానవసేన వుత్తం . ఆచరియుపజ్ఝాయానన్తి ఇమినా పబ్బజ్జా ఉపసమ్పదా చ యోజేతబ్బా, మమ చాతి ఇమినా పన పబ్బజ్జావ. తదా సామణేరభూమియం ఠితత్తా నిగ్రోధస్స భావినిం వా ఉపసమ్పదం సన్ధాయ ఉభయమ్పి యోజేతబ్బం. సరణగమనవసేన పబ్బజ్జాసిద్ధితో భిక్ఖుసఙ్ఘస్సపి పబ్బజ్జాయ నిస్సయభావో వేదితబ్బో. భణ్డుకమ్మవసేనపి నిస్సయభావో లబ్భతేవాతి గహేతబ్బం. దివసే దివసే వడ్ఢాపేన్తోతి వుత్తనయేనేవ దివసే దివసే తతో తతో దిగుణం కత్వా వడ్ఢాపేన్తో. పోథుజ్జనికేనాతి పుథుజ్జనభావానురూపేన. నిగ్రోధత్థేరస్స ఆనుభావకిత్తనాధికారత్తా పుబ్బే వుత్తమ్పి పచ్ఛా వత్తబ్బమ్పి సమ్పిణ్డేత్వా ఆహ ‘‘పున రాజా అసోకారామం నామ మహావిహారం కారేత్వా’’తిఆది . చేతియపటిమణ్డితానీతి ఏత్థ చయితబ్బం పూజేతబ్బన్తి చేతియం, ఇట్ఠకాదీహి చితత్తా వా చేతియం, చేతియేహి పటిమణ్డితాని విభూసితానీతి చేతియపటిమణ్డితాని. ధమ్మేనాతి ధమ్మతో అనపేతేన.

    ‘‘Evaṃ tayā buddhavacanaṃ sajjhāyitabbaṃ, evaṃ abhikkamitabbaṃ, evaṃ paṭikkamitabba’’ntiādinā ācārassa sikkhāpanato ācariyo nāmāti āha ‘‘imasmiṃ sāsane sikkhitabbakadhammesu patiṭṭhāpetā’’ti. Tattha sikkhitabbakadhammo nāma sakalaṃ buddhavacanaṃ sīlādayo ca dhammā. ‘‘Pabbajjā ca upasampadā cā’’ti idaṃ labbhamānavasena vuttaṃ . Ācariyupajjhāyānanti iminā pabbajjā upasampadā ca yojetabbā, mama cāti iminā pana pabbajjāva. Tadā sāmaṇerabhūmiyaṃ ṭhitattā nigrodhassa bhāviniṃ vā upasampadaṃ sandhāya ubhayampi yojetabbaṃ. Saraṇagamanavasena pabbajjāsiddhito bhikkhusaṅghassapi pabbajjāya nissayabhāvo veditabbo. Bhaṇḍukammavasenapi nissayabhāvo labbhatevāti gahetabbaṃ. Divase divase vaḍḍhāpentoti vuttanayeneva divase divase tato tato diguṇaṃ katvā vaḍḍhāpento. Pothujjanikenāti puthujjanabhāvānurūpena. Nigrodhattherassa ānubhāvakittanādhikārattā pubbe vuttampi pacchā vattabbampi sampiṇḍetvā āha ‘‘puna rājā asokārāmaṃ nāma mahāvihāraṃ kāretvā’’tiādi . Cetiyapaṭimaṇḍitānīti ettha cayitabbaṃ pūjetabbanti cetiyaṃ, iṭṭhakādīhi citattā vā cetiyaṃ, cetiyehi paṭimaṇḍitāni vibhūsitānīti cetiyapaṭimaṇḍitāni. Dhammenāti dhammato anapetena.

    వుత్తమేవత్థం విత్థారతో విభావేన్తో ఆహ ‘‘ఏకదివసం కిరా’’తిఆది. అసోకారామే మహాదానం దత్వాతి ఏత్థ కతే ఆరామే పచ్ఛా కారాపకస్స రఞ్ఞో నామవసేన నిరుళ్హం నామపణ్ణత్తిం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘అసోకారామే’’తి. కేచి పన ‘‘తస్మిం దివసే రాజా అత్తనో ఘరేయేవ సబ్బం భిక్ఖుసఙ్ఘం నిసీదాపేత్వా భోజేత్వా ఇమం పఞ్హం పుచ్ఛీ’’తి వదన్తి. మహాదానం దత్వాతి భోజేత్వా సబ్బపరిక్ఖారదానవసేన మహాదానం దత్వా. వుత్తఞ్హేతం దీపవంసే

    Vuttamevatthaṃ vitthārato vibhāvento āha ‘‘ekadivasaṃ kirā’’tiādi. Asokārāme mahādānaṃ datvāti ettha kate ārāme pacchā kārāpakassa rañño nāmavasena niruḷhaṃ nāmapaṇṇattiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘asokārāme’’ti. Keci pana ‘‘tasmiṃ divase rājā attano ghareyeva sabbaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā bhojetvā imaṃ pañhaṃ pucchī’’ti vadanti. Mahādānaṃ datvāti bhojetvā sabbaparikkhāradānavasena mahādānaṃ datvā. Vuttañhetaṃ dīpavaṃse

    ‘‘నివేసనం పవేసేత్వా, నిసీదాపేత్వాన ఆసనే;

    ‘‘Nivesanaṃ pavesetvā, nisīdāpetvāna āsane;

    యాగుం నానావిధం ఖజ్జం, భోజనఞ్చ మహారహం;

    Yāguṃ nānāvidhaṃ khajjaṃ, bhojanañca mahārahaṃ;

    అదాసి పయతపాణి, యావదత్థం యదిచ్ఛకం.

    Adāsi payatapāṇi, yāvadatthaṃ yadicchakaṃ.

    ‘‘భుత్తావిభిక్ఖుసఙ్ఘస్స, ఓనీతపత్తపాణినో;

    ‘‘Bhuttāvibhikkhusaṅghassa, onītapattapāṇino;

    ఏకమేకస్స భిక్ఖునో, అదాసి యుగసాటకం.

    Ekamekassa bhikkhuno, adāsi yugasāṭakaṃ.

    ‘‘పాదఅబ్భఞ్జనం తేలం, ఛత్తఞ్చాపి ఉపాహనం;

    ‘‘Pādaabbhañjanaṃ telaṃ, chattañcāpi upāhanaṃ;

    సబ్బం సమణపరిక్ఖారం, అదాసి ఫాణితం మధుం.

    Sabbaṃ samaṇaparikkhāraṃ, adāsi phāṇitaṃ madhuṃ.

    ‘‘అభివాదేత్వా నిసీది, అసోకధమ్మో మహీపతి;

    ‘‘Abhivādetvā nisīdi, asokadhammo mahīpati;

    నిసజ్జ రాజా పవారేసి, భిక్ఖుసఙ్ఘస్స పచ్చయం.

    Nisajja rājā pavāresi, bhikkhusaṅghassa paccayaṃ.

    ‘‘యావతా భిక్ఖూ ఇచ్ఛన్తి, తావ దేమి యదిచ్ఛకం;

    ‘‘Yāvatā bhikkhū icchanti, tāva demi yadicchakaṃ;

    సన్తప్పేత్వా పరిక్ఖారేన, పవారేత్వాన పచ్చయే;

    Santappetvā parikkhārena, pavāretvāna paccaye;

    తతో అపుచ్ఛి గమ్భీరం, ధమ్మక్ఖన్ధం సుదేసిత’’న్తి.

    Tato apucchi gambhīraṃ, dhammakkhandhaṃ sudesita’’nti.

    అఙ్గతో, మహారాజ, నవ అఙ్గానీతిఆది మోగ్గలిపుత్తతిస్సత్థేరేన వుత్తన్తి వదన్తి. నవకమ్మాధిట్ఠాయకం అదాసీతి చతురాసీతివిహారసహస్సేసు కత్తబ్బస్స నవకమ్మస్స అధిట్ఠాయకం విధాయకం కత్వా అదాసి. ఏకదివసమేవ సబ్బనగరేహి పణ్ణాని ఆగమింసూతి సబ్బవిహారేసు కిర రాహునా చన్దస్స గహణదివసే నవకమ్మం ఆరభిత్వా పున రాహునా చన్దస్స గహణదివసేయేవ నిట్ఠాపేసుం, తస్మా ఏకదివసమేవ పణ్ణాని ఆగమింసూతి వదన్తి. అట్ఠ సీలఙ్గానీతి అట్ఠ ఉపోసథఙ్గసీలాని. ‘‘సబ్బాలఙ్కారవిభూసితాయా’’తి ఇదం అసమాదిన్నుపోసథఙ్గానం వసేన వుత్తం. అమరవతియా రాజధానియాతి తావతింసదేవనగరే. అలఙ్కతపటియత్తన్తి అలఙ్కతకరణవసేన సబ్బసజ్జితం.

    Aṅgato, mahārāja, nava aṅgānītiādi moggaliputtatissattherena vuttanti vadanti. Navakammādhiṭṭhāyakaṃ adāsīti caturāsītivihārasahassesu kattabbassa navakammassa adhiṭṭhāyakaṃ vidhāyakaṃ katvā adāsi. Ekadivasameva sabbanagarehi paṇṇāni āgamiṃsūti sabbavihāresu kira rāhunā candassa gahaṇadivase navakammaṃ ārabhitvā puna rāhunā candassa gahaṇadivaseyeva niṭṭhāpesuṃ, tasmā ekadivasameva paṇṇāni āgamiṃsūti vadanti. Aṭṭha sīlaṅgānīti aṭṭha uposathaṅgasīlāni. ‘‘Sabbālaṅkāravibhūsitāyā’’ti idaṃ asamādinnuposathaṅgānaṃ vasena vuttaṃ. Amaravatiyā rājadhāniyāti tāvatiṃsadevanagare. Alaṅkatapaṭiyattanti alaṅkatakaraṇavasena sabbasajjitaṃ.

    అధికం కారం అధికారం, అధికం కిరియన్తి వుత్తం హోతి. లోకవివరణం నామ పాటిహారియం అకంసూతి ఏత్థ అనేకసహస్ససఙ్ఖ్యస్స ఓకాసలోకస్స తన్నివాసీసత్తలోకస్స చ వివటభావకరణపాటిహారియం లోకవివరణం నామ. తం పన కరోన్తో ఇద్ధిమా అన్ధకారం వా ఆలోకం కరోతి, పటిచ్ఛన్నం వా వివటం, అనాపాథం వా ఆపాథం కరోతి. కథం? అయఞ్హి యథా పటిచ్ఛన్నోపి దూరే ఠితోపి అత్తా వా పరో వా దిస్సతి, ఏవం అత్తానం వా పరం వా పాకటం కాతుకామో పాదకజ్ఝానతో వుట్ఠాయ ‘‘ఇదం అన్ధకారట్ఠానం ఆలోకజాతం హోతూ’’తి వా ‘‘ఇదం పటిచ్ఛన్నం వివటం హోతూ’’తి వా ‘‘ఇదం అనాపాథం ఆపాథం హోతూ’’తి వా ఆవజ్జేత్వా పున పాదకజ్ఝానం సమాపజ్జిత్వా వుట్ఠాయ అధిట్ఠాతి. సహ అధిట్ఠానేన యథాధిట్ఠితమేవ హోతి. అపరే దూరే ఠితాపి పస్సన్తి, సయమ్పి పస్సితుకామో పస్సతి భగవా వియ దేవోరోహణే. భగవా హి దేవలోకే అభిధమ్మదేసనం నిట్ఠపేత్వా సఙ్కస్సనగరం ఓతరన్తో సినేరుముద్ధని ఠత్వా పురత్థిమం లోకధాతుం ఓలోకేసి, అనేకాని చక్కవాళసహస్సాని వివటాని వియ హుత్వా ఏకఙ్గణం వియ హుత్వా పకాసింసు. యథా చ పురత్థిమేన, ఏవం పచ్ఛిమేనపి ఉత్తరేనపి దక్ఖిణేనపి సబ్బం వివటమద్దస. హేట్ఠాపి యావ అవీచి ఉపరి చ యావ అకనిట్ఠభవనం, తావ అద్దస. మనుస్సాపి దేవే పస్సన్తి, దేవాపి మనుస్సే. తత్థ నేవ మనుస్సా ఉద్ధం ఉల్లోకేన్తి, న దేవా అధో ఓలోకేన్తి, సబ్బే సమ్ముఖసమ్ముఖావ అఞ్ఞమఞ్ఞం పస్సన్తి, తం దివసం లోకవివరణం నామ అహోసి.

    Adhikaṃ kāraṃ adhikāraṃ, adhikaṃ kiriyanti vuttaṃ hoti. Lokavivaraṇaṃ nāma pāṭihāriyaṃ akaṃsūti ettha anekasahassasaṅkhyassa okāsalokassa tannivāsīsattalokassa ca vivaṭabhāvakaraṇapāṭihāriyaṃ lokavivaraṇaṃ nāma. Taṃ pana karonto iddhimā andhakāraṃ vā ālokaṃ karoti, paṭicchannaṃ vā vivaṭaṃ, anāpāthaṃ vā āpāthaṃ karoti. Kathaṃ? Ayañhi yathā paṭicchannopi dūre ṭhitopi attā vā paro vā dissati, evaṃ attānaṃ vā paraṃ vā pākaṭaṃ kātukāmo pādakajjhānato vuṭṭhāya ‘‘idaṃ andhakāraṭṭhānaṃ ālokajātaṃ hotū’’ti vā ‘‘idaṃ paṭicchannaṃ vivaṭaṃ hotū’’ti vā ‘‘idaṃ anāpāthaṃ āpāthaṃ hotū’’ti vā āvajjetvā puna pādakajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya adhiṭṭhāti. Saha adhiṭṭhānena yathādhiṭṭhitameva hoti. Apare dūre ṭhitāpi passanti, sayampi passitukāmo passati bhagavā viya devorohaṇe. Bhagavā hi devaloke abhidhammadesanaṃ niṭṭhapetvā saṅkassanagaraṃ otaranto sinerumuddhani ṭhatvā puratthimaṃ lokadhātuṃ olokesi, anekāni cakkavāḷasahassāni vivaṭāni viya hutvā ekaṅgaṇaṃ viya hutvā pakāsiṃsu. Yathā ca puratthimena, evaṃ pacchimenapi uttarenapi dakkhiṇenapi sabbaṃ vivaṭamaddasa. Heṭṭhāpi yāva avīci upari ca yāva akaniṭṭhabhavanaṃ, tāva addasa. Manussāpi deve passanti, devāpi manusse. Tattha neva manussā uddhaṃ ullokenti, na devā adho olokenti, sabbe sammukhasammukhāva aññamaññaṃ passanti, taṃ divasaṃ lokavivaraṇaṃ nāma ahosi.

    అపిచ తమ్బపణ్ణిదీపే తళఙ్గరవాసీ ధమ్మదిన్నత్థేరోపి ఇమం పాటిహారియం అకాసి. సో కిర ఏకదివసం తిస్సమహావిహారే చేతియఙ్గణమ్హి నిసీదిత్వా ‘‘తీహి, భిక్ఖవే, ధమ్మేహి సమన్నాగతో భిక్ఖు అపణ్ణకపటిపదం పటిపన్నో హోతీ’’తి అపణ్ణకసుత్తం (అ॰ ని॰ ౩.౧౬) కథేన్తో హేట్ఠాముఖం బీజనిం అకాసి, యావ అవీచితో ఏకఙ్గణం అహోసి, తతో ఉపరిముఖం అకాసి, యావ బ్రహ్మలోకా ఏకఙ్గణం అహోసి. థేరో నిరయభయేన తజ్జేత్వా సగ్గసుఖేన చ పలోభేత్వా ధమ్మం దేసేసి. కేచి సోతాపన్నా అహేసుం, కేచి సకదాగామీ అనాగామీ అరహన్తోతి ఏవం తస్మిం దివసేపి లోకవివరణం నామ అహోసి. ఇమే పన భిక్ఖూ యథా అసోకో ధమ్మరాజా అసోకారామే ఠితో చతుద్దిసా అనువిలోకేన్తో సమన్తతో సముద్దపరియన్తం జమ్బుదీపం పస్సతి, చతురాసీతి చ విహారసహస్సాని ఉళారాయ విహారమహపూజాయ విరోచమానాని, ఏవం అధిట్ఠహిత్వా లోకవివరణం నామ పాటిహారియం అకంసు.

    Apica tambapaṇṇidīpe taḷaṅgaravāsī dhammadinnattheropi imaṃ pāṭihāriyaṃ akāsi. So kira ekadivasaṃ tissamahāvihāre cetiyaṅgaṇamhi nisīditvā ‘‘tīhi, bhikkhave, dhammehi samannāgato bhikkhu apaṇṇakapaṭipadaṃ paṭipanno hotī’’ti apaṇṇakasuttaṃ (a. ni. 3.16) kathento heṭṭhāmukhaṃ bījaniṃ akāsi, yāva avīcito ekaṅgaṇaṃ ahosi, tato uparimukhaṃ akāsi, yāva brahmalokā ekaṅgaṇaṃ ahosi. Thero nirayabhayena tajjetvā saggasukhena ca palobhetvā dhammaṃ desesi. Keci sotāpannā ahesuṃ, keci sakadāgāmī anāgāmī arahantoti evaṃ tasmiṃ divasepi lokavivaraṇaṃ nāma ahosi. Ime pana bhikkhū yathā asoko dhammarājā asokārāme ṭhito catuddisā anuvilokento samantato samuddapariyantaṃ jambudīpaṃ passati, caturāsīti ca vihārasahassāni uḷārāya vihāramahapūjāya virocamānāni, evaṃ adhiṭṭhahitvā lokavivaraṇaṃ nāma pāṭihāriyaṃ akaṃsu.

    విహారమహపూజాయాతి విహారమహసఙ్ఖాతాయ పూజాయ. విభూతిన్తి సమ్పత్తిం. ఏవరూపం పీతిపామోజ్జన్తి ఈదిసం పరిచ్చాగమూలకం పీతిపామోజ్జం. మోగ్గలిపుత్తతిస్సత్థేరస్స భారమకాసీతి థేరస్స మహానుభావత్తా ‘‘ఉత్తరిపి చే కథేతబ్బం అత్థి, తమ్పి సోయేవ కథేస్సతీ’’తి మఞ్ఞమానో భిక్ఖుసఙ్ఘో రఞ్ఞా పుచ్ఛితపఞ్హస్స విసజ్జనం థేరస్స భారమకాసి. సాసనస్స దాయాదో హోమి, న హోమీతి సాసనస్స ఞాతకో అబ్భన్తరో హోమి, న హోమీతి అత్థో. యేసం సాసనే పబ్బజితా పుత్తధీతరో న సన్తి, న తే సాసనే కత్తబ్బకిచ్చం అత్తనో భారం కత్వా వహన్తీతి ఇమమత్థం సన్ధాయ థేరో ఏవమాహ ‘‘న ఖో, మహారాజ, ఏత్తావతా సాసనస్స దాయాదో హోతీ’’తి. కథఞ్చరహి, భన్తే, సాసనస్స దాయాదో హోతీతి ఏత్థ చరహీతి నిపాతో అక్ఖన్తిం దీపేతి. ఇదం వుత్తం హోతి – యది ఏవరూపం పరిచ్చాగం కత్వాపి సాసనస్స దాయాదో న హోతి, అఞ్ఞం కిం నామ కత్వా హోతీతి.

    Vihāramahapūjāyāti vihāramahasaṅkhātāya pūjāya. Vibhūtinti sampattiṃ. Evarūpaṃ pītipāmojjanti īdisaṃ pariccāgamūlakaṃ pītipāmojjaṃ. Moggaliputtatissattherassa bhāramakāsīti therassa mahānubhāvattā ‘‘uttaripi ce kathetabbaṃ atthi, tampi soyeva kathessatī’’ti maññamāno bhikkhusaṅgho raññā pucchitapañhassa visajjanaṃ therassa bhāramakāsi. Sāsanassa dāyādo homi, na homīti sāsanassa ñātako abbhantaro homi, na homīti attho. Yesaṃ sāsane pabbajitā puttadhītaro na santi, na te sāsane kattabbakiccaṃ attano bhāraṃ katvā vahantīti imamatthaṃ sandhāya thero evamāha ‘‘na kho, mahārāja, ettāvatā sāsanassa dāyādo hotī’’ti. Kathañcarahi, bhante, sāsanassa dāyādo hotīti ettha carahīti nipāto akkhantiṃ dīpeti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadi evarūpaṃ pariccāgaṃ katvāpi sāsanassa dāyādo na hoti, aññaṃ kiṃ nāma katvā hotīti.

    తిస్సకుమారస్స పబ్బజితకాలతో పభుతీతి యదా చ తిస్సకుమారో పబ్బజితో, యేన చ కారణేన పబ్బజితో, తం సబ్బం విత్థారతో ఉత్తరి ఆవి భవిస్సతి. సక్ఖసీతి సక్ఖిస్ససి. పామోజ్జజాతోతి సఞ్జాతపామోజ్జో. పుత్తానం మనం లభిత్వాతి ఏత్థ పుత్తీపి సామఞ్ఞతో పుత్తసద్దేన వుత్తాతి వేదితబ్బా, పుత్తో చ ధీతా చ పుత్తాతి ఏవం ఏకసేసనయేన వా ఏవం వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. ధీతుసద్దేన సహ పయుజ్జమానో హి పుత్తసద్దో ఏకోవ అవసిస్సతి, ధీతుసద్దో నివత్తతీతి సద్దసత్థవిదూ వదన్తి. సిక్ఖాయ పతిట్ఠాపేసున్తి తస్మింయేవ సీమమణ్డలే సిక్ఖాసమ్ముతిం దత్వా పాణాతిపాతావేరమణిఆదీసు వికాలభోజనావేరమణిపరియోసానాసు ఛసు సిక్ఖాసు సమాదపనవసేన సిక్ఖాయ పతిట్ఠాపేసుం. సట్ఠివస్సాయపి హి సామణేరియా ‘‘పాణాతిపాతావేరమణిం ద్వే వస్సాని అవీతిక్కమ్మ సమాదానం సమాదియామీ’’తిఆదినా (పాచి॰ ౧౦౭౮-౧౦౭౯) ఛ సిక్ఖాయో సమాదియిత్వా సిక్ఖితబ్బాయేవ. న హి ఏతాసు ఛసు సిక్ఖాపదేసు ద్వే వస్సాని అసిక్ఖితసిక్ఖం సామణేరిం ఉపసమ్పాదేతుం వట్టతి. ఛ వస్సాని అభిసేకస్స అస్సాతి ఛబ్బస్సాభిసేకో, అభిసేకతో పట్ఠాయ అతిక్కన్తఛవస్సోతి వుత్తం హోతి.

    Tissakumārassa pabbajitakālato pabhutīti yadā ca tissakumāro pabbajito, yena ca kāraṇena pabbajito, taṃ sabbaṃ vitthārato uttari āvi bhavissati. Sakkhasīti sakkhissasi. Pāmojjajātoti sañjātapāmojjo. Puttānaṃ manaṃ labhitvāti ettha puttīpi sāmaññato puttasaddena vuttāti veditabbā, putto ca dhītā ca puttāti evaṃ ekasesanayena vā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Dhītusaddena saha payujjamāno hi puttasaddo ekova avasissati, dhītusaddo nivattatīti saddasatthavidū vadanti. Sikkhāya patiṭṭhāpesunti tasmiṃyeva sīmamaṇḍale sikkhāsammutiṃ datvā pāṇātipātāveramaṇiādīsu vikālabhojanāveramaṇipariyosānāsu chasu sikkhāsu samādapanavasena sikkhāya patiṭṭhāpesuṃ. Saṭṭhivassāyapi hi sāmaṇeriyā ‘‘pāṇātipātāveramaṇiṃ dve vassāni avītikkamma samādānaṃ samādiyāmī’’tiādinā (pāci. 1078-1079) cha sikkhāyo samādiyitvā sikkhitabbāyeva. Na hi etāsu chasu sikkhāpadesu dve vassāni asikkhitasikkhaṃ sāmaṇeriṃ upasampādetuṃ vaṭṭati. Cha vassāni abhisekassa assāti chabbassābhiseko, abhisekato paṭṭhāya atikkantachavassoti vuttaṃ hoti.

    సబ్బం థేరవాదన్తి ద్వే సఙ్గీతియో ఆరుళ్హా పాళియేవేత్థ ‘‘థేరవాదో’’తి వేదితబ్బా. సా హి మహాకస్సపపభుతీనం మహాథేరానం వాదత్తా ‘‘థేరవాదో’’తి వుచ్చతి. కోన్తపుత్తతిస్సత్థేరోతి ఏత్థ కోన్తసకుణియో నామ కిన్నరజాతియో. ‘‘తాసు ఏకిస్సా కుచ్ఛియం సయితో మనుస్సజాతికో రఞ్ఞా పోసితో కోన్తపుత్తతిస్సత్థేరో నామా’’తి తీసుపి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం. మహావంసేపి చేతం వుత్తం –

    Sabbaṃ theravādanti dve saṅgītiyo āruḷhā pāḷiyevettha ‘‘theravādo’’ti veditabbā. Sā hi mahākassapapabhutīnaṃ mahātherānaṃ vādattā ‘‘theravādo’’ti vuccati. Kontaputtatissattheroti ettha kontasakuṇiyo nāma kinnarajātiyo. ‘‘Tāsu ekissā kucchiyaṃ sayito manussajātiko raññā posito kontaputtatissatthero nāmā’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Mahāvaṃsepi cetaṃ vuttaṃ –

    ‘‘పురే పాటలిపుత్తమ్హా, వనే వనచరో చరం;

    ‘‘Pure pāṭaliputtamhā, vane vanacaro caraṃ;

    కోన్తకిన్నరియా సద్ధిం, సంవాసం కిర కప్పయి.

    Kontakinnariyā saddhiṃ, saṃvāsaṃ kira kappayi.

    ‘‘తేన సంవాసమన్వాయ, సా పుత్తే జనయీ దువే;

    ‘‘Tena saṃvāsamanvāya, sā putte janayī duve;

    తిస్సో జేట్ఠో కనిట్ఠో తు, సుమిత్తో నామ నామతో.

    Tisso jeṭṭho kaniṭṭho tu, sumitto nāma nāmato.

    ‘‘మహావరుణత్థేరస్స , కాలే పబ్బజి సన్తికే;

    ‘‘Mahāvaruṇattherassa , kāle pabbaji santike;

    అరహత్తం పాపుణింసు, ఛళభిఞ్ఞాగుణం ఉభో’’తి.

    Arahattaṃ pāpuṇiṃsu, chaḷabhiññāguṇaṃ ubho’’ti.

    కేచి పన ఏవం వదన్తి ‘‘కోన్తా నామ కట్ఠవాహనరఞ్ఞో వంసే జాతా ఏకా రాజధీతా. తం గరుళయన్తేన అరఞ్ఞగతం ఏకో వనచరకో ఆనేత్వా తాయ సద్ధిం సంవాసం కప్పేసి. సా తస్స ఉభో పుత్తే విజాయి. తత్రాయం జేట్ఠకో మాతునామేన కోన్తపుత్తో నామ జాతో’’తి. కట్ఠవాహనరఞ్ఞో కిర నగరే సబ్బేపి విభవసమ్పన్నా నదీపబ్బతకీళాదీసు గరుళసకుణసదిసం యన్తం కారేత్వా కట్ఠవాహనరాజా వియ గరుళవాహనేన విచరన్తి.

    Keci pana evaṃ vadanti ‘‘kontā nāma kaṭṭhavāhanarañño vaṃse jātā ekā rājadhītā. Taṃ garuḷayantena araññagataṃ eko vanacarako ānetvā tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi. Sā tassa ubho putte vijāyi. Tatrāyaṃ jeṭṭhako mātunāmena kontaputto nāma jāto’’ti. Kaṭṭhavāhanarañño kira nagare sabbepi vibhavasampannā nadīpabbatakīḷādīsu garuḷasakuṇasadisaṃ yantaṃ kāretvā kaṭṭhavāhanarājā viya garuḷavāhanena vicaranti.

    బ్యాధిపటికమ్మత్థం భిక్ఖాచారవత్తేన ఆహిణ్డన్తో పసతమత్తం సప్పిం అలభిత్వాతి తదా కిర జేట్ఠస్స కోన్తపుత్తతిస్సత్థేరస్స కుచ్ఛివాతో సముట్ఠాసి. తం బాళ్హాయ దుక్ఖవేదనాయ పీళితం కనిట్ఠో సుమిత్తో నామ థేరో దిస్వా ‘‘కిమేత్థ, భన్తే, లద్ధుం వట్టతీ’’తి పుచ్ఛి. తిస్సత్థేరో, ‘‘ఆవుసో, పసతమత్తం సప్పిం లద్ధుం వట్టతీ’’తి వత్వా రఞ్ఞో నివేదనం తస్స గిలానపచ్చయం పచ్ఛాభత్తం సప్పిఅత్థాయ చరణఞ్చ పటిక్ఖిపిత్వా ‘‘భిక్ఖాచారవేలాయమేవ పిణ్డాయ చరన్తేన తయా యది సక్కా లద్ధుం, ఏవం విచరిత్వా యం లద్ధం, తం ఆహరా’’తి ఆహ. కనిట్ఠోపి వుత్తనయేనేవ భిక్ఖాచారవత్తేన చరన్తో పసతమత్తమ్పి సప్పిం నాలత్థ. సో పన కుచ్ఛివాతో బలవతరో సప్పిఘటసతేనపి వూపసమేతుం అసక్కుణేయ్యో అహోసి. థేరో తేనేవ బ్యాధిబలేన కాలమకాసి. కేచి పన ‘‘విచ్ఛికనామకేన కీటవిసేన డట్ఠో థేరో తస్స విసవేగేన అధిమత్తాయ దుక్ఖవేదనాయ సమన్నాగతో తం వూపసమేతుం వుత్తనయేనేవ పసతమత్తం సప్పిం అలభిత్వా పరినిబ్బుతో’’తి వదన్తి. వుత్తఞ్హేతం మహావంసే

    Byādhipaṭikammatthaṃ bhikkhācāravattena āhiṇḍanto pasatamattaṃ sappiṃ alabhitvāti tadā kira jeṭṭhassa kontaputtatissattherassa kucchivāto samuṭṭhāsi. Taṃ bāḷhāya dukkhavedanāya pīḷitaṃ kaniṭṭho sumitto nāma thero disvā ‘‘kimettha, bhante, laddhuṃ vaṭṭatī’’ti pucchi. Tissatthero, ‘‘āvuso, pasatamattaṃ sappiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā rañño nivedanaṃ tassa gilānapaccayaṃ pacchābhattaṃ sappiatthāya caraṇañca paṭikkhipitvā ‘‘bhikkhācāravelāyameva piṇḍāya carantena tayā yadi sakkā laddhuṃ, evaṃ vicaritvā yaṃ laddhaṃ, taṃ āharā’’ti āha. Kaniṭṭhopi vuttanayeneva bhikkhācāravattena caranto pasatamattampi sappiṃ nālattha. So pana kucchivāto balavataro sappighaṭasatenapi vūpasametuṃ asakkuṇeyyo ahosi. Thero teneva byādhibalena kālamakāsi. Keci pana ‘‘vicchikanāmakena kīṭavisena ḍaṭṭho thero tassa visavegena adhimattāya dukkhavedanāya samannāgato taṃ vūpasametuṃ vuttanayeneva pasatamattaṃ sappiṃ alabhitvā parinibbuto’’ti vadanti. Vuttañhetaṃ mahāvaṃse

    ‘‘పాదే కీటవిసేనాసి, డట్ఠో జేట్ఠో సవేదనో;

    ‘‘Pāde kīṭavisenāsi, ḍaṭṭho jeṭṭho savedano;

    ఆహ పుట్ఠో కనిట్ఠేన, భేసజ్జం పసతం ఘతం.

    Āha puṭṭho kaniṭṭhena, bhesajjaṃ pasataṃ ghataṃ.

    ‘‘రఞ్ఞో నివేదనం థేరో, గిలానపచ్చయేపి చ;

    ‘‘Rañño nivedanaṃ thero, gilānapaccayepi ca;

    సప్పిఅత్థఞ్చ చరణం, పచ్ఛాభత్తం పటిక్ఖిపి.

    Sappiatthañca caraṇaṃ, pacchābhattaṃ paṭikkhipi.

    ‘‘పిణ్డాయ చే చరం సప్పిం, లభసే త్వం తమాహర;

    ‘‘Piṇḍāya ce caraṃ sappiṃ, labhase tvaṃ tamāhara;

    ఇచ్చాహ తిస్సత్థేరో సో, సుమిత్తం థేరముత్తమం.

    Iccāha tissatthero so, sumittaṃ theramuttamaṃ.

    ‘‘పిణ్డాయ చరతా తేన, న లద్ధం పసతం ఘతం;

    ‘‘Piṇḍāya caratā tena, na laddhaṃ pasataṃ ghataṃ;

    సప్పికుమ్భసతేనాపి, బ్యాధి జాతో అసాధియో.

    Sappikumbhasatenāpi, byādhi jāto asādhiyo.

    ‘‘తేనేవ బ్యాధినా థేరో, పత్తో ఆయుక్ఖయన్తికం;

    ‘‘Teneva byādhinā thero, patto āyukkhayantikaṃ;

    ఓవదిత్వప్పమాదేన, నిబ్బాతుం మానసం అకా.

    Ovaditvappamādena, nibbātuṃ mānasaṃ akā.

    ‘‘ఆకాసమ్హి నిసీదిత్వా, తేజోధాతువసేన సో;

    ‘‘Ākāsamhi nisīditvā, tejodhātuvasena so;

    యథారుచి అధిట్ఠాయ, సరీరం పరినిబ్బుతో.

    Yathāruci adhiṭṭhāya, sarīraṃ parinibbuto.

    ‘‘జాలా సరీరా నిక్ఖమ్మ, నిమంసఛారికం డహి;

    ‘‘Jālā sarīrā nikkhamma, nimaṃsachārikaṃ ḍahi;

    థేరస్స సకలం కాయం, అట్ఠికాని తు నో డహీ’’తి.

    Therassa sakalaṃ kāyaṃ, aṭṭhikāni tu no ḍahī’’ti.

    అప్పమాదేన ఓవదిత్వాతి ‘‘అమ్హాదిసానమ్పి ఏవం పచ్చయా దుల్లభా, తుమ్హే లభమానేసు పచ్చయేసు అప్పమజ్జిత్వా సమణధమ్మం కరోథా’’తి ఏవం అప్పమాదేన ఓవదిత్వా. పల్లఙ్కేనాతి సమన్తతో ఊరుబద్ధాసనేన. ఇత్థమ్భూతలక్ఖణే చేతం కరణవచనం. తేజోధాతుం సమాపజ్జిత్వాతి తేజోధాతుకసిణారమ్మణం ఝానం సమాపజ్జిత్వా. థేరస్స సక్కారం కత్వాతి థేరస్స ధాతుసక్కారం కత్వా. చతూసు ద్వారేసు పోక్ఖరణియో కారాపేత్వా భేసజ్జస్స పూరాపేత్వాతి ఏకస్మిం ద్వారే చతస్సో పోక్ఖరణియో కారాపేత్వా తత్థ ఏకం పోక్ఖరణిం సప్పిస్స పూరాపేత్వా ఏకం మధునో, ఏకం ఫాణితస్స, ఏకం సక్కరాయ పూరాపేసి. సేసద్వారేసుపి ఏవమేవ కారాపేసీతి వదన్తి.

    Appamādena ovaditvāti ‘‘amhādisānampi evaṃ paccayā dullabhā, tumhe labhamānesu paccayesu appamajjitvā samaṇadhammaṃ karothā’’ti evaṃ appamādena ovaditvā. Pallaṅkenāti samantato ūrubaddhāsanena. Itthambhūtalakkhaṇe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Tejodhātuṃ samāpajjitvāti tejodhātukasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ samāpajjitvā. Therassa sakkāraṃ katvāti therassa dhātusakkāraṃ katvā. Catūsu dvāresu pokkharaṇiyo kārāpetvā bhesajjassa pūrāpetvāti ekasmiṃ dvāre catasso pokkharaṇiyo kārāpetvā tattha ekaṃ pokkharaṇiṃ sappissa pūrāpetvā ekaṃ madhuno, ekaṃ phāṇitassa, ekaṃ sakkarāya pūrāpesi. Sesadvāresupi evameva kārāpesīti vadanti.

    సభాయం సతసహస్సన్తి నగరమజ్ఝే వినిచ్ఛయసాలాయం సతసహస్సం. ఇమినా సకలనగరతో సముట్ఠితం ఆయం నిదస్సేతి. పఞ్చసతసహస్సాని రఞ్ఞో ఉప్పజ్జన్తీతి చ రట్ఠతో ఉప్పజ్జనకం ఆయం ఠపేత్వా వుత్తం. తతోతి యథావుత్తపఞ్చసతసహస్సతో. నిగ్రోధత్థేరస్స దేవసికం సతసహస్సం విసజ్జేసీతి కథం పన థేరస్స సతసహస్సం విసజ్జేసి? రాజా కిర దివసస్స తిక్ఖత్తుం సాటకే పరివత్తేన్తో ‘‘థేరస్స చీవరం నీత’’న్తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఆమ నీత’’న్తి సుత్వావ పరివత్తేతి. థేరోపి దివసస్స తిక్ఖత్తుం తిచీవరం పరివత్తేతి. తస్స హి తిచీవరం హత్థిక్ఖన్ధే ఠపేత్వా పఞ్చహి చ గన్ధసముగ్గసతేహి పఞ్చహి చ మాలాసముగ్గసతేహి సద్ధిం పాతోవ ఆహరీయిత్థ, తథా దివా చేవ సాయఞ్చ. థేరోపి న భణ్డికం బన్ధిత్వా ఠపేసి, సమ్పత్తసబ్రహ్మచారీనం అదాసి. తదా కిర జమ్బుదీపే భిక్ఖుసఙ్ఘస్స యేభుయ్యేన నిగ్రోధత్థేరస్సేవ సన్తకం చీవరం అహోసి. ఏవం థేరస్స దివసే దివసే సతసహస్సం విసజ్జేసి. ఉళారో లాభసక్కారోతి ఏత్థ లబ్భతి పాపుణీయతీతి లాభో, చతున్నం పచ్చయానమేతం అధివచనం. సక్కచ్చం కాతబ్బో దాతబ్బోతి సక్కారో, చత్తారో పచ్చయాయేవ. పచ్చయా ఏవ హి పణీతపణీతా సున్దరసున్దరా అభిసఙ్ఖరిత్వా కతా ‘‘సక్కారో’’తి వుచ్చన్తి. అథ వా పరేహి కాతబ్బగారవకిరియా పుప్ఫాదీహి పూజా వా సక్కారో.

    Sabhāyaṃ satasahassanti nagaramajjhe vinicchayasālāyaṃ satasahassaṃ. Iminā sakalanagarato samuṭṭhitaṃ āyaṃ nidasseti. Pañcasatasahassāni rañño uppajjantīti ca raṭṭhato uppajjanakaṃ āyaṃ ṭhapetvā vuttaṃ. Tatoti yathāvuttapañcasatasahassato. Nigrodhattherassa devasikaṃ satasahassaṃ visajjesīti kathaṃ pana therassa satasahassaṃ visajjesi? Rājā kira divasassa tikkhattuṃ sāṭake parivattento ‘‘therassa cīvaraṃ nīta’’nti pucchitvā ‘‘āma nīta’’nti sutvāva parivatteti. Theropi divasassa tikkhattuṃ ticīvaraṃ parivatteti. Tassa hi ticīvaraṃ hatthikkhandhe ṭhapetvā pañcahi ca gandhasamuggasatehi pañcahi ca mālāsamuggasatehi saddhiṃ pātova āharīyittha, tathā divā ceva sāyañca. Theropi na bhaṇḍikaṃ bandhitvā ṭhapesi, sampattasabrahmacārīnaṃ adāsi. Tadā kira jambudīpe bhikkhusaṅghassa yebhuyyena nigrodhattherasseva santakaṃ cīvaraṃ ahosi. Evaṃ therassa divase divase satasahassaṃ visajjesi. Uḷāro lābhasakkāroti ettha labbhati pāpuṇīyatīti lābho, catunnaṃ paccayānametaṃ adhivacanaṃ. Sakkaccaṃ kātabbo dātabboti sakkāro, cattāro paccayāyeva. Paccayā eva hi paṇītapaṇītā sundarasundarā abhisaṅkharitvā katā ‘‘sakkāro’’ti vuccanti. Atha vā parehi kātabbagāravakiriyā pupphādīhi pūjā vā sakkāro.

    దిట్ఠిగతానీతి ఏత్థ దిట్ఠియేవ దిట్ఠిగతం ‘‘గూథగతం ముత్తగతం (మ॰ ని॰ ౨.౧౧౯), సఙ్ఖారగత’’న్తిఆదీసు (మహాని॰ ౪౧) వియ. గన్తబ్బాభావతో వా దిట్ఠియా గతమత్తం దిట్ఠిగతం, దిట్ఠియా గహణమత్తన్తి అత్థో. దిట్ఠిప్పకారో వా దిట్ఠిగతం, దిట్ఠిభేదోతి వుత్తం హోతి. లోకియా హి విధయుత్తగతప్పకారసద్దే సమానత్థే ఇచ్ఛన్తి. న ఖో పనేతం సక్కా ఇమేసం మజ్ఝే వసన్తేన వూపసమేతున్తి తేసఞ్హి మజ్ఝే వసన్తో తేసుయేవ అన్తోగధత్తా ఆదేయ్యవచనో న హోతి, తస్మా ఏవం చిన్తేసి. తదా తస్మిం ఠానే వసన్తస్స సుఖవిహారాభావతో తం పహాయ ఇచ్ఛితబ్బసుఖవిహారమత్తం గహేత్వా వుత్తం ‘‘అత్తనా ఫాసుకవిహారేన విహరితుకామో’’తి. అహోగఙ్గపబ్బతన్తి ఏవంనామకం పబ్బతం. ధమ్మేన వినయేన సత్థుసాసనేనాతి ఏత్థ ధమ్మోతి భూతం వత్థు. వినయోతి చోదనా సారణా చ. సత్థుసాసనన్తి ఞత్తిసమ్పదా అనుసావనసమ్పదా చ, తస్మా భూతేన వత్థునా చోదేత్వా సారేత్వా ఞత్తిసమ్పదాయ అనుసావనసమ్పదాయ చ ఉక్ఖేపనీయాదికమ్మవసేన నిగ్గయ్హమానాపీతి వుత్తం హోతి. అబ్బుదం థేననట్ఠేన, మలం కిలిట్ఠభావకరణట్ఠేన, కణ్టకం విజ్ఝనట్ఠేన. అగ్గిం పరిచరన్తీతి అగ్గిహుత్తకా వియ అగ్గిం పూజేన్తి . పఞ్చాతపే తప్పన్తీతి చతూసు ఠానేసు అగ్గిం కత్వా మజ్ఝే ఠత్వా సూరియాతపేన తప్పన్తి. ఆదిచ్చం అనుపరివత్తన్తీతి ఉదయకాలతో పభుతి సూరియం ఓలోకయమానా యావత్థఙ్గమనా సూరియాభిముఖావ పరివత్తన్తి. వోభిన్దిస్సామాతి పగ్గణ్హింసూతి వినాసేస్సామాతి ఉస్సాహమకంసు. అవిసహన్తోతి అసక్కోన్తో.

    Diṭṭhigatānīti ettha diṭṭhiyeva diṭṭhigataṃ ‘‘gūthagataṃ muttagataṃ (ma. ni. 2.119), saṅkhāragata’’ntiādīsu (mahāni. 41) viya. Gantabbābhāvato vā diṭṭhiyā gatamattaṃ diṭṭhigataṃ, diṭṭhiyā gahaṇamattanti attho. Diṭṭhippakāro vā diṭṭhigataṃ, diṭṭhibhedoti vuttaṃ hoti. Lokiyā hi vidhayuttagatappakārasadde samānatthe icchanti. Na kho panetaṃ sakkā imesaṃ majjhe vasantena vūpasametunti tesañhi majjhe vasanto tesuyeva antogadhattā ādeyyavacano na hoti, tasmā evaṃ cintesi. Tadā tasmiṃ ṭhāne vasantassa sukhavihārābhāvato taṃ pahāya icchitabbasukhavihāramattaṃ gahetvā vuttaṃ ‘‘attanā phāsukavihārena viharitukāmo’’ti. Ahogaṅgapabbatanti evaṃnāmakaṃ pabbataṃ. Dhammena vinayena satthusāsanenāti ettha dhammoti bhūtaṃ vatthu. Vinayoti codanā sāraṇā ca. Satthusāsananti ñattisampadā anusāvanasampadā ca, tasmā bhūtena vatthunā codetvā sāretvā ñattisampadāya anusāvanasampadāya ca ukkhepanīyādikammavasena niggayhamānāpīti vuttaṃ hoti. Abbudaṃ thenanaṭṭhena, malaṃ kiliṭṭhabhāvakaraṇaṭṭhena, kaṇṭakaṃ vijjhanaṭṭhena. Aggiṃ paricarantīti aggihuttakā viya aggiṃ pūjenti . Pañcātape tappantīti catūsu ṭhānesu aggiṃ katvā majjhe ṭhatvā sūriyātapena tappanti. Ādiccaṃ anuparivattantīti udayakālato pabhuti sūriyaṃ olokayamānā yāvatthaṅgamanā sūriyābhimukhāva parivattanti. Vobhindissāmāti paggaṇhiṃsūti vināsessāmāti ussāhamakaṃsu. Avisahantoti asakkonto.

    సత్తదివసేన రజ్జం సమ్పటిచ్ఛాతి సత్తదివసే రజ్జసుఖం తావ అనుభవ. తమత్థం సఞ్ఞాపేసీతి కుక్కుచ్చాయితమత్థం బోధేసి. కథం సఞ్ఞాపేసీతి ఆహ ‘‘సో కిరా’’తిఆది. చిత్తరూపన్తి చిత్తానురూపం, యథాకామన్తి వుత్తం హోతి. కిస్సాతి కేన కారణేన. అరే త్వం నామ పరిచ్ఛిన్నమరణన్తి సత్తహి దివసేహి పరిచ్ఛిన్నమరణం. విస్సత్థోతి నిరాసఙ్కచిత్తో, మరణసఙ్కారహితో నిబ్భయోతి వుత్తం హోతి. అస్సాసపస్సాసనిబద్ధం మరణం పేక్ఖమానాతి ‘‘అహో వతాహం తదన్తరం జీవేయ్యం, యదన్తరం అస్ససిత్వా పస్ససామి పస్ససిత్వా వా అస్ససామి, భగవతో సాసనం మనసి కరేయ్యం, బహు వత మే కతం అస్సా’’తి ఏవం మరణస్సతియా అనుయుఞ్జనతో అస్సాసపస్సాసప్పవత్తికాలపటిబద్ధం మరణం పేక్ఖమానా. తత్థ అస్సాసోతి బహినిక్ఖమననాసవాతో. పస్సాసోతి అన్తోపవిసనవాతో. వుత్తవిపరియాయేనపి వదన్తి.

    Sattadivasenarajjaṃ sampaṭicchāti sattadivase rajjasukhaṃ tāva anubhava. Tamatthaṃ saññāpesīti kukkuccāyitamatthaṃ bodhesi. Kathaṃ saññāpesīti āha ‘‘so kirā’’tiādi. Cittarūpanti cittānurūpaṃ, yathākāmanti vuttaṃ hoti. Kissāti kena kāraṇena. Are tvaṃ nāma paricchinnamaraṇanti sattahi divasehi paricchinnamaraṇaṃ. Vissatthoti nirāsaṅkacitto, maraṇasaṅkārahito nibbhayoti vuttaṃ hoti. Assāsapassāsanibaddhaṃ maraṇaṃ pekkhamānāti ‘‘aho vatāhaṃ tadantaraṃ jīveyyaṃ, yadantaraṃ assasitvā passasāmi passasitvā vā assasāmi, bhagavato sāsanaṃ manasi kareyyaṃ, bahu vata me kataṃ assā’’ti evaṃ maraṇassatiyā anuyuñjanato assāsapassāsappavattikālapaṭibaddhaṃ maraṇaṃ pekkhamānā. Tattha assāsoti bahinikkhamananāsavāto. Passāsoti antopavisanavāto. Vuttavipariyāyenapi vadanti.

    మిగవం నిక్ఖమిత్వాతి మిగమారణత్థాయ ‘‘అరఞ్ఞే మిగపరియేసనం చరిస్సామీ’’తి నిక్ఖమిత్వా. తత్థ మిగవన్తి మిగానం వాననతో హేసనతో బాధనతో ‘‘మిగవ’’న్తి లద్ధసమఞ్ఞం మిగవం. యోనకమహాధమ్మరక్ఖితత్థేరన్తి యోనకవిసయే జాతం ఇధాగన్త్వా పబ్బజితం ధమ్మరక్ఖితనామధేయ్యం మహాథేరం. హత్థినాగేనాతి మహాహత్థినా. మహన్తపరియాయోపి హి నాగసద్దోతి వదన్తి. అహినాగాదితో వా విసేసనత్థం ‘‘హత్థినాగేనా’’తి వుత్తం. తస్సాసయం తస్స అజ్ఝాసయం. తస్స పస్సన్తస్సేవాతి అనాదరే సామివచనం, తస్మిం పస్సన్తేయేవాతి అత్థో. ఆకాసే ఉప్పతిత్వాతి ఏత్థ అయం వికుబ్బనిద్ధి న హోతీతి గిహిస్సపి ఇమం ఇద్ధిపాటిహారియం దస్సేసి. సా హి ‘‘పకతివణ్ణం విజహిత్వా కుమారకవణ్ణం వా దస్సేతి నాగవణ్ణం వా, వివిధమ్పి సేనాబ్యూహం దస్సేతీ’’తి ఏవం ఆగతా ఇద్ధి పకతివణ్ణవిజహనవికారవసేన పవత్తత్తా వికుబ్బనిద్ధి నామ. అధిట్ఠానిద్ధియా పన పటిక్ఖేపో నత్థి. తథా చ వక్ఖతి ఖుద్దకవత్థుక్ఖన్ధకవణ్ణనాయం (చూళవ॰ అట్ఠ॰ ౨౫౨) ‘‘ఇద్ధిపాటిహారియన్తి ఏత్థ వికుబ్బనిద్ధిపాటిహారియం పటిక్ఖిత్తం, అధిట్ఠానిద్ధి పన అప్పటిక్ఖిత్తాతి వేదితబ్బా’’తి. లగ్గేత్వాతి ఆకాసే కాయబన్ధనం పసారేత్వా తత్థ చీవరం లగ్గేత్వా.

    Migavaṃ nikkhamitvāti migamāraṇatthāya ‘‘araññe migapariyesanaṃ carissāmī’’ti nikkhamitvā. Tattha migavanti migānaṃ vānanato hesanato bādhanato ‘‘migava’’nti laddhasamaññaṃ migavaṃ. Yonakamahādhammarakkhitattheranti yonakavisaye jātaṃ idhāgantvā pabbajitaṃ dhammarakkhitanāmadheyyaṃ mahātheraṃ. Hatthināgenāti mahāhatthinā. Mahantapariyāyopi hi nāgasaddoti vadanti. Ahināgādito vā visesanatthaṃ ‘‘hatthināgenā’’ti vuttaṃ. Tassāsayaṃ tassa ajjhāsayaṃ. Tassa passantassevāti anādare sāmivacanaṃ, tasmiṃ passanteyevāti attho. Ākāse uppatitvāti ettha ayaṃ vikubbaniddhi na hotīti gihissapi imaṃ iddhipāṭihāriyaṃ dassesi. Sā hi ‘‘pakativaṇṇaṃ vijahitvā kumārakavaṇṇaṃ vā dasseti nāgavaṇṇaṃ vā, vividhampi senābyūhaṃ dassetī’’ti evaṃ āgatā iddhi pakativaṇṇavijahanavikāravasena pavattattā vikubbaniddhi nāma. Adhiṭṭhāniddhiyā pana paṭikkhepo natthi. Tathā ca vakkhati khuddakavatthukkhandhakavaṇṇanāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 252) ‘‘iddhipāṭihāriyanti ettha vikubbaniddhipāṭihāriyaṃ paṭikkhittaṃ, adhiṭṭhāniddhi pana appaṭikkhittāti veditabbā’’ti. Laggetvāti ākāse kāyabandhanaṃ pasāretvā tattha cīvaraṃ laggetvā.

    ఛణవేసన్తి తుట్ఠిజననవేసం, ఉస్సవవేసన్తి అత్థో. పటియాదేసున్తి ‘‘ఆగతకాలే చీవరాదీనం పరియేసనం భారియ’’న్తి పఠమమేవ పత్తచీవరాని సమ్పాదేసుం. పధానఘరన్తి భావనానుయోగవసేన వీరియారమ్భస్స అనురూపం వివిత్తసేనాసనం. సోపీతి రఞ్ఞో భాగినేయ్యం సన్ధాయ వుత్తం. అనుపబ్బజితోతి ఉళారవిభవేన ఖత్తియజనేన అనుగన్త్వా పబ్బజితో. గన్త్వాతి ఇద్ధియా గన్త్వా. కుసలాధిప్పాయోతి మనాపజ్ఝాసయో. ద్వేళ్హకజాతోతి ‘‘ఇమే భిక్ఖూ న ఏకమగ్గేన కథేన్తీ’’తి సంసయమాపన్నో. ఏకేకం భిక్ఖుసహస్సపరివారన్తి ఏకేకస్స ఏకేకసహస్సపరిచ్ఛిన్నం భిక్ఖుపరివారఞ్చ. గణ్హిత్వా ఆగచ్ఛథాతి వుత్తేపి ‘‘సాసనం పగ్గణ్హితుం సమత్థో’’తి వుత్తత్తా థేరా భిక్ఖూ ‘‘ధమ్మకమ్మ’’న్తి మఞ్ఞమానా గతా. ఈదిసేసు హి ఠానేసు కుక్కుచ్చం న కాతబ్బం. కప్పియసాసనఞ్హేతం న గిహికమ్మపటిసంయుత్తం. థేరో నాగచ్ఛీతి కిఞ్చాపి ‘‘రాజా పక్కోసతీ’’తి వుత్తేపి ధమ్మకమ్మత్థాయ ఆగన్తుం వట్టతి, ద్విక్ఖత్తుం పన పేసితేపి న ఆగతో కిర. థేరో హి సబ్బత్థ విఖ్యాతవసేన సమ్భావనుప్పత్తితో సమ్భావితస్స చ ఉద్ధం కత్తబ్బకిచ్చసిద్ధితో అసారుప్పవచనలేసేన న ఆగచ్ఛీతి. మహల్లకో ను ఖో భన్తే థేరోతి కిఞ్చాపి రాజా థేరం దిట్ఠపుబ్బో, నామం పన సల్లక్ఖేతుం అసక్కోన్తో ఏవం పుచ్ఛీతి వదన్తి. వయ్హన్తి ఉపరి మణ్డపసదిసం పదరచ్ఛన్నం, సబ్బపలిగుణ్ఠిమం వా ఛాదేత్వా కతం సకటవిసేసం వయ్హన్తి వదన్తి. నావాసఙ్ఘాటం బన్ధిత్వాతి ఏత్థ నావాతి పోతో. సో హి ఓరతో పారం పతతి గచ్ఛతీతి పోతో, సత్తే నేతీతి నావాతి చ వుచ్చతి. ఏకతో సఙ్ఘటితా నావా నావాసఙ్ఘాటం, తథా తం బన్ధిత్వాతి అత్థో.

    Chaṇavesanti tuṭṭhijananavesaṃ, ussavavesanti attho. Paṭiyādesunti ‘‘āgatakāle cīvarādīnaṃ pariyesanaṃ bhāriya’’nti paṭhamameva pattacīvarāni sampādesuṃ. Padhānagharanti bhāvanānuyogavasena vīriyārambhassa anurūpaṃ vivittasenāsanaṃ. Sopīti rañño bhāgineyyaṃ sandhāya vuttaṃ. Anupabbajitoti uḷāravibhavena khattiyajanena anugantvā pabbajito. Gantvāti iddhiyā gantvā. Kusalādhippāyoti manāpajjhāsayo. Dveḷhakajātoti ‘‘ime bhikkhū na ekamaggena kathentī’’ti saṃsayamāpanno. Ekekaṃ bhikkhusahassaparivāranti ekekassa ekekasahassaparicchinnaṃ bhikkhuparivārañca. Gaṇhitvā āgacchathāti vuttepi ‘‘sāsanaṃ paggaṇhituṃ samattho’’ti vuttattā therā bhikkhū ‘‘dhammakamma’’nti maññamānā gatā. Īdisesu hi ṭhānesu kukkuccaṃ na kātabbaṃ. Kappiyasāsanañhetaṃ na gihikammapaṭisaṃyuttaṃ. Thero nāgacchīti kiñcāpi ‘‘rājā pakkosatī’’ti vuttepi dhammakammatthāya āgantuṃ vaṭṭati, dvikkhattuṃ pana pesitepi na āgato kira. Thero hi sabbattha vikhyātavasena sambhāvanuppattito sambhāvitassa ca uddhaṃ kattabbakiccasiddhito asāruppavacanalesena na āgacchīti. Mahallako nu kho bhante theroti kiñcāpi rājā theraṃ diṭṭhapubbo, nāmaṃ pana sallakkhetuṃ asakkonto evaṃ pucchīti vadanti. Vayhanti upari maṇḍapasadisaṃ padaracchannaṃ, sabbapaliguṇṭhimaṃ vā chādetvā kataṃ sakaṭavisesaṃ vayhanti vadanti. Nāvāsaṅghāṭaṃ bandhitvāti ettha nāvāti poto. So hi orato pāraṃ patati gacchatīti poto, satte netīti nāvāti ca vuccati. Ekato saṅghaṭitā nāvā nāvāsaṅghāṭaṃ, tathā taṃ bandhitvāti attho.

    సాసనపచ్చత్థికానం బహుభావతో ఆహ ‘‘ఆరక్ఖం సంవిధాయా’’తి. న్తి యస్మా, యేన కారణేనాతి అత్థో. ‘‘ఆగుం న కరోతీతి నాగో’’తి (చూళవ॰ మేత్తగూమాణవపూచ్ఛానిద్దేస ౨౭) వచనతో పాపకరణాభావతో సమణో ఇధ నాగో నామాతి మఞ్ఞమానా ‘‘ఏకో తం మహారాజ సమణనాగో దక్ఖిణహత్థే గణ్హిస్సతీ’’తి బ్యాకరింసు. అబ్బాహింసూతి ఆకడ్ఢింసు. ‘‘రఞ్ఞో హత్థగ్గహణం లీళావసేన కతం వియ హోతీతి కస్మాతిఆదిచోదనం కత’’న్తి వదన్తి. బాహిరతోతి ఉయ్యానస్స బాహిరతో. పస్సన్తానం అతిదుక్కరం హుత్వా పఞ్ఞాయతీతి ఆహ ‘‘పదేసపథవీకమ్పనం దుక్కర’’న్తి. అధిట్ఠానే పనేత్థ విసుం దుక్కరతా నామ నత్థి. సీమం అక్కమిత్వాతి అన్తోసీమం సీమాయ అబ్భన్తరం అక్కమిత్వా. అభిఞ్ఞాపాదకన్తి అభిఞ్ఞాయ పతిట్ఠాభూతం. వికుబ్బనిద్ధియా ఏవ పటిక్ఖిత్తత్తా పథవీచలనం అధిట్ఠహి. రథస్స అన్తోసీమాయ ఠితో పాదోవ చలీతి ఏత్థ పాదోతి రథచక్కం సన్ధాయ వుత్తం. తఞ్హి రథస్స గమనకిచ్చసాధనతో పాదసదిసత్తా ఇధ ‘‘పాదో’’తి వుత్తం. సక్ఖతీతి సక్ఖిస్సతి. ఏతమత్థన్తి వినా చేతనాయ పాపస్స అసమ్భవసఙ్ఖాతం అత్థం. చేతనాహన్తి ఏత్థ ‘‘చేతనం అహ’’న్తి పదచ్ఛేదో కాతబ్బో. చేతయిత్వాతి చేతనం పవత్తయిత్వా. దీపకతిత్తిరోతి అత్తనో నిసిన్నభావస్స దీపనతో ఏవంలద్ధనామో తిత్తిరో. యం అరఞ్ఞం నేత్వా సాకుణికో తస్స సద్దేన ఆగతాగతే తిత్తిరే గణ్హాతి.

    Sāsanapaccatthikānaṃ bahubhāvato āha ‘‘ārakkhaṃ saṃvidhāyā’’ti. Yanti yasmā, yena kāraṇenāti attho. ‘‘Āguṃ na karotīti nāgo’’ti (cūḷava. mettagūmāṇavapūcchāniddesa 27) vacanato pāpakaraṇābhāvato samaṇo idha nāgo nāmāti maññamānā ‘‘eko taṃ mahārāja samaṇanāgo dakkhiṇahatthe gaṇhissatī’’ti byākariṃsu. Abbāhiṃsūti ākaḍḍhiṃsu. ‘‘Rañño hatthaggahaṇaṃ līḷāvasena kataṃ viya hotīti kasmātiādicodanaṃ kata’’nti vadanti. Bāhiratoti uyyānassa bāhirato. Passantānaṃ atidukkaraṃ hutvā paññāyatīti āha ‘‘padesapathavīkampanaṃ dukkara’’nti. Adhiṭṭhāne panettha visuṃ dukkaratā nāma natthi. Sīmaṃ akkamitvāti antosīmaṃ sīmāya abbhantaraṃ akkamitvā. Abhiññāpādakanti abhiññāya patiṭṭhābhūtaṃ. Vikubbaniddhiyā eva paṭikkhittattā pathavīcalanaṃ adhiṭṭhahi. Rathassa antosīmāya ṭhito pādova calīti ettha pādoti rathacakkaṃ sandhāya vuttaṃ. Tañhi rathassa gamanakiccasādhanato pādasadisattā idha ‘‘pādo’’ti vuttaṃ. Sakkhatīti sakkhissati. Etamatthanti vinā cetanāya pāpassa asambhavasaṅkhātaṃ atthaṃ. Cetanāhanti ettha ‘‘cetanaṃ aha’’nti padacchedo kātabbo. Cetayitvāti cetanaṃ pavattayitvā. Dīpakatittiroti attano nisinnabhāvassa dīpanato evaṃladdhanāmo tittiro. Yaṃ araññaṃ netvā sākuṇiko tassa saddena āgatāgate tittire gaṇhāti.

    తాపసం పుచ్ఛీతి అతీతే కిర ఏకస్మిం పచ్చన్తగామే ఏకో సాకుణికో ఏకం దీపకతిత్తిరం గహేత్వా సుట్ఠు సిక్ఖాపేత్వా పఞ్జరే పక్ఖిపిత్వా పటిజగ్గతి. సో తం అరఞ్ఞం నేత్వా తస్స సద్దేన ఆగతాగతే తిత్తిరే గణ్హాతి. తిత్తిరో ‘‘మం నిస్సాయ బహూ మమ ఞాతకా నస్సన్తి, మయ్హేతం పాప’’న్తి నిస్సద్దో అహోసి. సో తస్స నిస్సద్దభావం ఞత్వా వేళుపేసికాయ తం సీసే పహరతి. తిత్తిరో దుక్ఖాతురతాయ సద్దం కరోతి. ఏవం సో సాకుణికో తం నిస్సాయ తిత్తిరే గహేత్వా జీవికం కప్పేసి. అథ సో తిత్తిరో చిన్తేసి ‘‘ఇమే మరన్తూతి మయ్హం చేతనా నత్థి, పటిచ్చ కమ్మం పన మం ఫుసతి. మయి సద్దం అకరోన్తే హి ఏతే నాగచ్ఛన్తి, కరోన్తేయేవాగచ్ఛన్తి, ఆగతాగతే అయం గహేత్వా జీవితక్ఖయం పాపేతి, అత్థి ను ఖో ఏత్థ మయ్హం పాపం, నత్థీ’’తి. సో తతో పట్ఠాయ ‘‘కో ను ఖో మే ఇమం కఙ్ఖం ఛిన్దేయ్యా’’తి తథారూపం పణ్డితం ఉపధారేన్తో చరతి. అథేకదివసం సో సాకుణికో బహుకే తిత్తిరే గహేత్వా పచ్ఛిం పూరేత్వా ‘‘పానీయం పివిస్సామీ’’తి బోధిసత్తస్స తాపసపబ్బజ్జాయ పబ్బజిత్వా ఝానాభిఞ్ఞాయో నిబ్బత్తేత్వా అరఞ్ఞే వసన్తస్స అస్సమం గన్త్వా తం పఞ్జరం బోధిసత్తస్స సన్తికే ఠపేత్వా పానీయం పివిత్వా వాలికాతలే నిపన్నో నిద్దం ఓక్కమి. తిత్తిరో తస్స నిద్దమోక్కన్తభావం ఞత్వా ‘‘మమ కఙ్ఖం ఇమం తాపసం పుచ్ఛిస్సామి, జానన్తో మే కథేస్సతీ’’తి పఞ్జరే నిసిన్నోయేవ –

    Tāpasaṃ pucchīti atīte kira ekasmiṃ paccantagāme eko sākuṇiko ekaṃ dīpakatittiraṃ gahetvā suṭṭhu sikkhāpetvā pañjare pakkhipitvā paṭijaggati. So taṃ araññaṃ netvā tassa saddena āgatāgate tittire gaṇhāti. Tittiro ‘‘maṃ nissāya bahū mama ñātakā nassanti, mayhetaṃ pāpa’’nti nissaddo ahosi. So tassa nissaddabhāvaṃ ñatvā veḷupesikāya taṃ sīse paharati. Tittiro dukkhāturatāya saddaṃ karoti. Evaṃ so sākuṇiko taṃ nissāya tittire gahetvā jīvikaṃ kappesi. Atha so tittiro cintesi ‘‘ime marantūti mayhaṃ cetanā natthi, paṭicca kammaṃ pana maṃ phusati. Mayi saddaṃ akaronte hi ete nāgacchanti, karonteyevāgacchanti, āgatāgate ayaṃ gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpeti, atthi nu kho ettha mayhaṃ pāpaṃ, natthī’’ti. So tato paṭṭhāya ‘‘ko nu kho me imaṃ kaṅkhaṃ chindeyyā’’ti tathārūpaṃ paṇḍitaṃ upadhārento carati. Athekadivasaṃ so sākuṇiko bahuke tittire gahetvā pacchiṃ pūretvā ‘‘pānīyaṃ pivissāmī’’ti bodhisattassa tāpasapabbajjāya pabbajitvā jhānābhiññāyo nibbattetvā araññe vasantassa assamaṃ gantvā taṃ pañjaraṃ bodhisattassa santike ṭhapetvā pānīyaṃ pivitvā vālikātale nipanno niddaṃ okkami. Tittiro tassa niddamokkantabhāvaṃ ñatvā ‘‘mama kaṅkhaṃ imaṃ tāpasaṃ pucchissāmi, jānanto me kathessatī’’ti pañjare nisinnoyeva –

    ‘‘ఞాతకో నో నిసిన్నోతి, బహు ఆగచ్ఛతే జనో;

    ‘‘Ñātako no nisinnoti, bahu āgacchate jano;

    పటిచ్చ కమ్మం ఫుసతి, తస్మిం మే సఙ్కతే మనో’’తి. (జా॰ ౧.౪.౭౫) –

    Paṭicca kammaṃ phusati, tasmiṃ me saṅkate mano’’ti. (jā. 1.4.75) –

    తాపసం పుచ్ఛి. తస్సత్థో (జా॰ అట్ఠ॰ ౩.౭౫) – భన్తే, సచాహం సద్దం న కరేయ్యం, అయం తిత్తిరజనో న ఆగచ్ఛేయ్య, మయి పన సద్దం కరోన్తే ‘‘ఞాతకో నో నిసిన్నో’’తి అయం బహుజనో ఆగచ్ఛతి, తం ఆగతాగతం లుద్దో గహేత్వా జీవితక్ఖయం పాపేన్తో మం పటిచ్చ మం నిస్సాయ ఏతం పాణాతిపాతకమ్మం ఫుసతి పటిలభతి విన్దతి, తస్మిం మం పటిచ్చ కతే పాపే ‘‘మమ ను ఖో ఏతం పాప’’న్తి ఏవం మే మనో సఙ్కతి పరిసఙ్కతి కుక్కుచ్చం ఆపజ్జతీతి.

    Tāpasaṃ pucchi. Tassattho (jā. aṭṭha. 3.75) – bhante, sacāhaṃ saddaṃ na kareyyaṃ, ayaṃ tittirajano na āgaccheyya, mayi pana saddaṃ karonte ‘‘ñātako no nisinno’’ti ayaṃ bahujano āgacchati, taṃ āgatāgataṃ luddo gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpento maṃ paṭicca maṃ nissāya etaṃ pāṇātipātakammaṃ phusati paṭilabhati vindati, tasmiṃ maṃ paṭicca kate pāpe ‘‘mama nu kho etaṃ pāpa’’nti evaṃ me mano saṅkati parisaṅkati kukkuccaṃ āpajjatīti.

    న పటిచ్చ కమ్మం ఫుసతీతిఆదికాయ పన తాపసేన వుత్తగాథాయ అయమత్థో – యది తవ పాపకిరియాయ మనో న పదుస్సతి, తన్నిన్నో తప్పోణో న హోతి, ఏవం సన్తే లుద్దేన తం పటిచ్చ కతమ్పి పాపకమ్మం తం న ఫుసతి న అల్లీయతి. పాపకిరియాయ హి అప్పోస్సుక్కస్స నిరాలయస్స భద్రస్స పరిసుద్ధస్స సతో తవ పాణాతిపాతచేతనాయ అభావా తం పాపం న ఉపలిమ్పతి, తవ చిత్తం న అల్లీయతీతి.

    Na paṭicca kammaṃ phusatītiādikāya pana tāpasena vuttagāthāya ayamattho – yadi tava pāpakiriyāya mano na padussati, tanninno tappoṇo na hoti, evaṃ sante luddena taṃ paṭicca katampi pāpakammaṃ taṃ na phusati na allīyati. Pāpakiriyāya hi appossukkassa nirālayassa bhadrassa parisuddhassa sato tava pāṇātipātacetanāya abhāvā taṃ pāpaṃ na upalimpati, tava cittaṃ na allīyatīti.

    సమయం ఉగ్గణ్హాపేసీతి అత్తనో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స లద్ధిం ఉగ్గణ్హాపేసి. సాణిపాకారం పరిక్ఖిపాపేత్వాతి ఏత్థ సాణిపాకారన్తి కరణత్థే ఉపయోగవచనం, అత్తానఞ్చ థేరఞ్చ యథా తే భిక్ఖూ న పస్సన్తి, ఏవం సాణిపాకారేన సమన్తతో పరిక్ఖిపాపేత్వాతి అత్థో, సాణిపాకారం వా సమన్తతో పరిక్ఖిపాపేత్వాతి ఏవమేత్థ అత్థో గహేతబ్బో. సాణిపాకారన్తరేతి సాణిపాకారస్స అబ్భన్తరే. ఏకలద్ధికేతి సమానలద్ధికే. కిం వదతి సీలేనాతి కింవాదీ. అథ వా కో కతమో వాదో కింవాదో, సో ఏతస్స అత్థీతి కింవాదీ. సస్సతం అత్తానఞ్చ లోకఞ్చ వదన్తి పఞ్ఞపేన్తి సీలేనాతి సస్సతవాదినో. అథ వా వదన్తి ఏతేనాతి వాదో, దిట్ఠియా ఏతం అధివచనం. సస్సతో వాదో సస్సతవాదో, సో ఏతేసం అత్థీతి సస్సతవాదినో, సస్సతదిట్ఠినోతి అత్థో. అథ సస్సతో వాదో ఏతేసమత్థీతి కస్మా వుత్తం, తేసఞ్హి అత్తా లోకో చ సస్సతోతి అధిప్పేతో, న వాదోతి? సచ్చమేతం. సస్సతసహచరితతాయ పన వాదోపి సస్సతోతి వుత్తో యథా ‘‘కున్తా పచరన్తీ’’తి. సస్సతోతి వాదో ఏతేసన్తి వా ఇతిసద్దలోపో దట్ఠబ్బో. యే రూపాదీసు అఞ్ఞతరం అత్తాతి చ లోకోతి చ గహేత్వా తం సస్సతం అమతం నిచ్చం ధువం పఞ్ఞపేన్తి, తే సస్సతవాదినోతి వేదితబ్బా. వుత్తఞ్హేతం నిద్దేసే పటిసమ్భిదాయఞ్చ

    Samayaṃ uggaṇhāpesīti attano sammāsambuddhassa laddhiṃ uggaṇhāpesi. Sāṇipākāraṃ parikkhipāpetvāti ettha sāṇipākāranti karaṇatthe upayogavacanaṃ, attānañca therañca yathā te bhikkhū na passanti, evaṃ sāṇipākārena samantato parikkhipāpetvāti attho, sāṇipākāraṃ vā samantato parikkhipāpetvāti evamettha attho gahetabbo. Sāṇipākārantareti sāṇipākārassa abbhantare. Ekaladdhiketi samānaladdhike. Kiṃ vadati sīlenāti kiṃvādī. Atha vā ko katamo vādo kiṃvādo, so etassa atthīti kiṃvādī. Sassataṃ attānañca lokañca vadanti paññapenti sīlenāti sassatavādino. Atha vā vadanti etenāti vādo, diṭṭhiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sassato vādo sassatavādo, so etesaṃ atthīti sassatavādino, sassatadiṭṭhinoti attho. Atha sassato vādo etesamatthīti kasmā vuttaṃ, tesañhi attā loko ca sassatoti adhippeto, na vādoti? Saccametaṃ. Sassatasahacaritatāya pana vādopi sassatoti vutto yathā ‘‘kuntā pacarantī’’ti. Sassatoti vādo etesanti vā itisaddalopo daṭṭhabbo. Ye rūpādīsu aññataraṃ attāti ca lokoti ca gahetvā taṃ sassataṃ amataṃ niccaṃ dhuvaṃ paññapenti, te sassatavādinoti veditabbā. Vuttañhetaṃ niddese paṭisambhidāyañca

    ‘‘రూపం అత్తా చేవ లోకో చ సస్సతో చాతి అత్తానఞ్చ లోకఞ్చ పఞ్ఞపేన్తి. వేదనం… సఞ్ఞం… సఙ్ఖారే… విఞ్ఞాణం అత్తా చేవ లోకో చ సస్సతో చాతి అత్తానఞ్చ లోకఞ్చ పఞ్ఞపేన్తీ’’తి.

    ‘‘Rūpaṃ attā ceva loko ca sassato cāti attānañca lokañca paññapenti. Vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attā ceva loko ca sassato cāti attānañca lokañca paññapentī’’ti.

    అయఞ్చ అత్థో ‘‘రూపం అత్తతో సమనుపస్సతి, వేదనం… సఞ్ఞం… సఙ్ఖారే… విఞ్ఞాణం అత్తతో సమనుపస్సతీ’’తి ఇమిస్సా పఞ్చవిధాయ సక్కాయదిట్ఠియా వసేన వుత్తో. ‘‘రూపవన్తం అత్తాన’’న్తిఆదికాయ పన పఞ్చదసవిధాయ సక్కాయదిట్ఠియా వసేన చత్తారో చత్తారో ఖన్ధే ‘‘అత్తా’’తి గహేత్వా తదఞ్ఞో లోకోతి పఞ్ఞపేన్తీతి అయఞ్చ అత్థో లబ్భతి. తథా ఏకం ఖన్ధం ‘‘అత్తా’’తి గహేత్వా అఞ్ఞో అత్తనో ఉపభోగభూతో లోకోతి, ససన్తతిపతితే వా ఖన్ధే ‘‘అత్తా’’తి గహేత్వా తదఞ్ఞో లోకోతి పఞ్ఞపేన్తీతి ఏవమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో. సత్తేసు సఙ్ఖారేసు వా ఏకచ్చం సస్సతం ఏతస్సాతి ఏకచ్చసస్సతో, ఏకచ్చసస్సతవాదో. సో ఏతేసమత్థీతి ఏకచ్చసస్సతికా, ఏకచ్చసస్సతవాదినో. తే దువిధా హోన్తి సత్తేకచ్చసస్సతికా సఙ్ఖారేకచ్చసస్సతికాతి . తత్థ ‘‘ఇస్సరో నిచ్చో, అఞ్ఞే సత్తా అనిచ్చా’’తి ఏవం పవత్తవాదా సత్తేకచ్చసస్సతికా సేయ్యథాపి ఇస్సరవాదా. ‘‘నిచ్చో బ్రహ్మా, అఞ్ఞే సత్తా అనిచ్చా’’తి ఏవం పవత్తవాదాపి సత్తేకచ్చసస్సతికాతి వేదితబ్బా. ‘‘పరమాణవో నిచ్చా, ద్విఅణుకాదయో అనిచ్చా’’తి ఏవం పవత్తవాదా సఙ్ఖారేకచ్చసస్సతికా సేయ్యథాపి కణాదవాదాదయో. ‘‘చక్ఖాదయో అనిచ్చా, విఞ్ఞాణం నిచ్చ’’న్తి ఏవంవాదినోపి సఙ్ఖారేకచ్చసస్సతికాతి వేదితబ్బా.

    Ayañca attho ‘‘rūpaṃ attato samanupassati, vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’’ti imissā pañcavidhāya sakkāyadiṭṭhiyā vasena vutto. ‘‘Rūpavantaṃ attāna’’ntiādikāya pana pañcadasavidhāya sakkāyadiṭṭhiyā vasena cattāro cattāro khandhe ‘‘attā’’ti gahetvā tadañño lokoti paññapentīti ayañca attho labbhati. Tathā ekaṃ khandhaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā añño attano upabhogabhūto lokoti, sasantatipatite vā khandhe ‘‘attā’’ti gahetvā tadañño lokoti paññapentīti evamettha attho veditabbo. Sattesu saṅkhāresu vā ekaccaṃ sassataṃ etassāti ekaccasassato, ekaccasassatavādo. So etesamatthīti ekaccasassatikā, ekaccasassatavādino. Te duvidhā honti sattekaccasassatikā saṅkhārekaccasassatikāti . Tattha ‘‘issaro nicco, aññe sattā aniccā’’ti evaṃ pavattavādā sattekaccasassatikā seyyathāpi issaravādā. ‘‘Nicco brahmā, aññe sattā aniccā’’ti evaṃ pavattavādāpi sattekaccasassatikāti veditabbā. ‘‘Paramāṇavo niccā, dviaṇukādayo aniccā’’ti evaṃ pavattavādā saṅkhārekaccasassatikā seyyathāpi kaṇādavādādayo. ‘‘Cakkhādayo aniccā, viññāṇaṃ nicca’’nti evaṃvādinopi saṅkhārekaccasassatikāti veditabbā.

    నను ‘‘ఏకచ్చే ధమ్మా సస్సతా, ఏకచ్చే అసస్సతా’’తి ఏతస్మిం వాదే చక్ఖాదీనం అసస్సతభావసన్నిట్ఠానం యథాసభావావబోధో ఏవ, తయిదం కథం మిచ్ఛాదస్సనన్తి? కో వా ఏవమాహ – ‘‘చక్ఖాదీనం అసస్సతభావసన్నిట్ఠానం మిచ్ఛాదస్సన’’న్తి, అసస్సతేసుయేవ పన కేసఞ్చి ధమ్మానం సస్సతభావాభినివేసో ఇధ మిచ్ఛాదస్సనం. తేన పన ఏకవారే పవత్తమానేన చక్ఖాదీనం అసస్సతభావావబోధో విదూసితో సంసట్ఠభావతో, విససంసట్ఠో వియ సబ్బో సప్పిమణ్డో సకిచ్చకరణాసమత్థతాయ సమ్మాదస్సనపక్ఖే ఠపేతబ్బతం నారహతీతి. అసస్సతభావేన నిచ్ఛితాపి వా చక్ఖుఆదయో సమారోపితజీవసభావా ఏవ దిట్ఠిగతికేహి గయ్హన్తీతి తదవబోధస్స మిచ్ఛాదస్సనభావో న సక్కా నివారేతుం. ఏవఞ్చ కత్వా అసఙ్ఖతాయ చ సఙ్ఖతాయ చ ధాతుయా వసేన యథాక్కమం ఏకచ్చే ధమ్మా సస్సతా, ఏకచ్చే అసస్సతాతి ఏవం పవత్తో విభజ్జవాదోపి ఏకచ్చసస్సతవాదో ఆపజ్జతీతి ఏవంపకారా చోదనా అనవకాసా హోతి అవిపరీతధమ్మసభావసమ్పటిపత్తిభావతో. కామఞ్చేత్థ పురిమసస్సతవాదేపి అసస్సతానం ధమ్మానం సస్సతాతి గహణం విసేసతో మిచ్ఛాదస్సనం, సస్సతానం పన సస్సతాతి గాహో న మిచ్ఛాదస్సనం యథాసభావగ్గహణభావతో. అసస్సతేసుయేవ పన కేచిదేవ ధమ్మా సస్సతాతి గహేతబ్బధమ్మేసు విభాగప్పవత్తియా ఇమస్స వాదస్స వాదన్తరతా వుత్తా. న చేత్థ సముదాయన్తోగధత్తా ఏకదేసస్స సప్పదేససస్సతగ్గాహో నిప్పదేససస్సతగ్గాహే సమోధానం గచ్ఛతీతి సక్కా వత్తుం వాదితబ్బిసయవిసేసవసేన వాదద్వయస్స పవత్తత్తా. అఞ్ఞే ఏవ హి దిట్ఠిగతికా ‘‘సబ్బే ధమ్మా సస్సతా’’తి అభినివిట్ఠా, అఞ్ఞే ఏకచ్చసస్సతాతి సఙ్ఖారానం అనవసేసపరియాదానం ఏకదేసపరిగ్గహో చ వాదద్వయస్స పరిబ్యత్తోయేవాతి.

    Nanu ‘‘ekacce dhammā sassatā, ekacce asassatā’’ti etasmiṃ vāde cakkhādīnaṃ asassatabhāvasanniṭṭhānaṃ yathāsabhāvāvabodho eva, tayidaṃ kathaṃ micchādassananti? Ko vā evamāha – ‘‘cakkhādīnaṃ asassatabhāvasanniṭṭhānaṃ micchādassana’’nti, asassatesuyeva pana kesañci dhammānaṃ sassatabhāvābhiniveso idha micchādassanaṃ. Tena pana ekavāre pavattamānena cakkhādīnaṃ asassatabhāvāvabodho vidūsito saṃsaṭṭhabhāvato, visasaṃsaṭṭho viya sabbo sappimaṇḍo sakiccakaraṇāsamatthatāya sammādassanapakkhe ṭhapetabbataṃ nārahatīti. Asassatabhāvena nicchitāpi vā cakkhuādayo samāropitajīvasabhāvā eva diṭṭhigatikehi gayhantīti tadavabodhassa micchādassanabhāvo na sakkā nivāretuṃ. Evañca katvā asaṅkhatāya ca saṅkhatāya ca dhātuyā vasena yathākkamaṃ ekacce dhammā sassatā, ekacce asassatāti evaṃ pavatto vibhajjavādopi ekaccasassatavādo āpajjatīti evaṃpakārā codanā anavakāsā hoti aviparītadhammasabhāvasampaṭipattibhāvato. Kāmañcettha purimasassatavādepi asassatānaṃ dhammānaṃ sassatāti gahaṇaṃ visesato micchādassanaṃ, sassatānaṃ pana sassatāti gāho na micchādassanaṃ yathāsabhāvaggahaṇabhāvato. Asassatesuyeva pana kecideva dhammā sassatāti gahetabbadhammesu vibhāgappavattiyā imassa vādassa vādantaratā vuttā. Na cettha samudāyantogadhattā ekadesassa sappadesasassataggāho nippadesasassataggāhe samodhānaṃ gacchatīti sakkā vattuṃ vāditabbisayavisesavasena vādadvayassa pavattattā. Aññe eva hi diṭṭhigatikā ‘‘sabbe dhammā sassatā’’ti abhiniviṭṭhā, aññe ekaccasassatāti saṅkhārānaṃ anavasesapariyādānaṃ ekadesapariggaho ca vādadvayassa paribyattoyevāti.

    అన్తానన్తికాతి ఏత్థ అమతి గచ్ఛతి ఏత్థ సభావో ఓసానన్తి అన్తో, మరియాదా. తప్పటిసేధేన అనన్తో. కస్స పనాయం అన్తానన్తోతి? లోకీయతి సంసారనిస్సరణత్థికేహి దిట్ఠిగతికేహి, లోకీయతి వా ఏత్థ తేహి పుఞ్ఞాపుఞ్ఞం తబ్బిపాకో చాతి లోకోతి సఙ్ఖ్యం గతస్స పటిభాగనిమిత్తాదిసభావస్స అత్తనో. అన్తో చ అనన్తో చ అన్తానన్తో చ నేవన్తనానన్తో చాతి అన్తానన్తో సామఞ్ఞనిద్దేసేన, ఏకసేసేన వా ‘‘నామరూపపచ్చయా సళాయతన’’న్తిఆదీసు వియ. అన్తానన్తసహచరితో వాదో అన్తానన్తో యథా ‘‘కున్తా పచరన్తీ’’తి. అన్తానన్తసన్నిస్సయో వా యథా ‘‘మఞ్చా ఉక్కుట్ఠిం కరోన్తీ’’తి. సో ఏతేసమత్థీతి అన్తానన్తికా, అన్తానన్తవాదినో. ‘‘అన్తవా అయం లోకో, అనన్తో అయం లోకో, అన్తవా చ అయం లోకో అనన్తో చ, నేవాయం లోకో అన్తవా న పనానన్తో’’తి ఏవం అన్తం వా అనన్తం వా అన్తానన్తం వా నేవన్తనానన్తం వా ఆరబ్భ పవత్తవాదాతి అత్థో. చతుబ్బిధా హి అన్తానన్తవాదినో అన్తవాదీ అనన్తవాదీ అన్తానన్తవాదీ నేవన్తనానన్తవాదీతి. తథా హి కోచి పటిభాగనిమిత్తం చక్కవాళపరియన్తం అవడ్ఢేత్వా తం ‘‘లోకో’’తి గహేత్వా అన్తసఞ్ఞీ లోకస్మిం హోతి. చక్కవాళపరియన్తం కత్వా వడ్ఢితకసిణే పన అనన్తసఞ్ఞీ హోతి. ఉద్ధమధో అవడ్ఢేత్వా పన తిరియం వడ్ఢేత్వా ఉద్ధమధో అన్తసఞ్ఞీ తిరియం అనన్తసఞ్ఞీ హోతి. కోచి పన యస్మా లోకసఞ్ఞితో అత్తా అధిగతవిసేసేహి మహేసీహి కదాచి అనన్తో సక్ఖిదిట్ఠో అనుసుయ్యతి, తస్మా నేవన్తవా. యస్మా పన తేహియేవ కదాచి అన్తవా సక్ఖిదిట్ఠో అనుసుయ్యతి, తస్మా న పన అనన్తోతి ఏవం నేవన్తనానన్తసఞ్ఞీ లోకస్మిం హోతి. కేచి పన యది పనాయం అత్తా అన్తవాసియా, దూరదేసే ఉపపజ్జమానానుస్సరణాదికిచ్చనిప్ఫత్తి న సియా. అథ అనన్తో ఇధ ఠితస్స దేవలోకనిరయాదీసు సుఖదుక్ఖానుభవనమ్పి సియా. సచే పన అన్తవా చ అనన్తో చ, తదుభయపటిసేధదోససమాయోగో, తస్మా అన్తవా అనన్తోతి చ అబ్యాకరణీయో అత్తాతి ఏవం తక్కనవసేన నేవన్తనానన్తసఞ్ఞీ హోతీతి వణ్ణయన్తి.

    Antānantikāti ettha amati gacchati ettha sabhāvo osānanti anto, mariyādā. Tappaṭisedhena ananto. Kassa panāyaṃ antānantoti? Lokīyati saṃsāranissaraṇatthikehi diṭṭhigatikehi, lokīyati vā ettha tehi puññāpuññaṃ tabbipāko cāti lokoti saṅkhyaṃ gatassa paṭibhāganimittādisabhāvassa attano. Anto ca ananto ca antānanto ca nevantanānanto cāti antānanto sāmaññaniddesena, ekasesena vā ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’ntiādīsu viya. Antānantasahacarito vādo antānanto yathā ‘‘kuntā pacarantī’’ti. Antānantasannissayo vā yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. So etesamatthīti antānantikā, antānantavādino. ‘‘Antavā ayaṃ loko, ananto ayaṃ loko, antavā ca ayaṃ loko ananto ca, nevāyaṃ loko antavā na panānanto’’ti evaṃ antaṃ vā anantaṃ vā antānantaṃ vā nevantanānantaṃ vā ārabbha pavattavādāti attho. Catubbidhā hi antānantavādino antavādī anantavādī antānantavādī nevantanānantavādīti. Tathā hi koci paṭibhāganimittaṃ cakkavāḷapariyantaṃ avaḍḍhetvā taṃ ‘‘loko’’ti gahetvā antasaññī lokasmiṃ hoti. Cakkavāḷapariyantaṃ katvā vaḍḍhitakasiṇe pana anantasaññī hoti. Uddhamadho avaḍḍhetvā pana tiriyaṃ vaḍḍhetvā uddhamadho antasaññī tiriyaṃ anantasaññī hoti. Koci pana yasmā lokasaññito attā adhigatavisesehi mahesīhi kadāci ananto sakkhidiṭṭho anusuyyati, tasmā nevantavā. Yasmā pana tehiyeva kadāci antavā sakkhidiṭṭho anusuyyati, tasmā na pana anantoti evaṃ nevantanānantasaññī lokasmiṃ hoti. Keci pana yadi panāyaṃ attā antavāsiyā, dūradese upapajjamānānussaraṇādikiccanipphatti na siyā. Atha ananto idha ṭhitassa devalokanirayādīsu sukhadukkhānubhavanampi siyā. Sace pana antavā ca ananto ca, tadubhayapaṭisedhadosasamāyogo, tasmā antavā anantoti ca abyākaraṇīyo attāti evaṃ takkanavasena nevantanānantasaññī hotīti vaṇṇayanti.

    ఏత్థ చ యుత్తం తావ పురిమానం తిణ్ణం వాదీనం అన్తఞ్చ అనన్తఞ్చ అన్తానన్తఞ్చ ఆరబ్భ పవత్తవాదత్తా అన్తానన్తికత్తం, పచ్ఛిమస్స పన తదుభయపటిసేధనవసేన పవత్తవాదత్తా కథం అన్తానన్తికత్తన్తి? తదుభయపటిసేధనవసేన పవత్తవాదత్తా ఏవ. యస్మా అన్తానన్తపఅసేధవాదోపి అన్తానన్తవిసయో ఏవ తం ఆరబ్భ పవత్తత్తా. ఏతదత్థమేవ హి ఆరబ్భ ‘‘పవత్తవాదా’’తి హేట్ఠా వుత్తం, ఏవం సన్తేపి యుత్తం తావ పచ్ఛిమవాదద్వయస్స అన్తానన్తికత్తం, అన్తానన్తానం వసేన ఉభయవిసయత్తా ఏతేసం వాదస్స, పురిమవాదద్వయస్స పన కథం విసుం అన్తానన్తికత్తన్తి? ఉపచారవుత్తియా. సముదితేసు హి అన్తానన్తవాదేసు పవత్తమానో అన్తానన్తికసద్దో తత్థ నిరుళ్హతాయ పచ్చేకమ్పి అన్తానన్తవాదీసు పవత్తతి యథా అరూపజ్ఝానేసు పచ్చేకం అట్ఠవిమోక్ఖపరియాయో, యథా చ లోకే సత్తిసయోతి.

    Ettha ca yuttaṃ tāva purimānaṃ tiṇṇaṃ vādīnaṃ antañca anantañca antānantañca ārabbha pavattavādattā antānantikattaṃ, pacchimassa pana tadubhayapaṭisedhanavasena pavattavādattā kathaṃ antānantikattanti? Tadubhayapaṭisedhanavasena pavattavādattā eva. Yasmā antānantapaasedhavādopi antānantavisayo eva taṃ ārabbha pavattattā. Etadatthameva hi ārabbha ‘‘pavattavādā’’ti heṭṭhā vuttaṃ, evaṃ santepi yuttaṃ tāva pacchimavādadvayassa antānantikattaṃ, antānantānaṃ vasena ubhayavisayattā etesaṃ vādassa, purimavādadvayassa pana kathaṃ visuṃ antānantikattanti? Upacāravuttiyā. Samuditesu hi antānantavādesu pavattamāno antānantikasaddo tattha niruḷhatāya paccekampi antānantavādīsu pavattati yathā arūpajjhānesu paccekaṃ aṭṭhavimokkhapariyāyo, yathā ca loke sattisayoti.

    అమరావిక్ఖేపికాతి ఏత్థ న మరతి న ఉపచ్ఛిజ్జతీతి అమరా. కా సా? ‘‘ఏవన్తిపి మే నో, తథాతిపి మే నో, అఞ్ఞథాతిపి మే నో, నోతిపి మే నో, నో నోతిపి మే నో’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౬౨) ఏవం పవత్తవాదవసేన పరియన్తరహితా దిట్ఠిగతికస్స దిట్ఠి చేవ వాచా చ. ‘‘ఏవన్తిపి మే నో’’తిఆదినా వివిధో నానప్పకారో ఖేపో పరవాదీనం ఖిపనం విక్ఖేపో, అమరాయ దిట్ఠియా వాచాయ వా విక్ఖేపో అమరావిక్ఖేపో, సో ఏతేసమత్థీతి అమరావిక్ఖేపికా. అథ వా అమరాయ దిట్ఠియా వాచాయ విక్ఖిపన్తీతి అమరావిక్ఖేపినో, అమరావిక్ఖేపినో ఏవ అమరావిక్ఖేపికా. అథ వా అమరా నామ మచ్ఛజాతి, సా ఉమ్ముజ్జననిముజ్జనాదివసేన ఉదకే సన్ధావమానా గహేతుం న సక్కా, ఏవమేవ అయమ్పి వాదో ఏకస్మిం సభావే అనవట్ఠానతో ఇతో చితో చ సన్ధావతి, గాహం న ఉపగచ్ఛతీతి అమరాయ విక్ఖేపో వియాతి అమరావిక్ఖేపోతి వుచ్చతి. అయఞ్హి అమరావిక్ఖేపికో ‘‘ఇదం కుసల’’న్తి వా ‘‘అకుసల’’న్తి వా పుట్ఠో న కిఞ్చి బ్యాకరోతి. ‘‘ఇదం కుసల’’న్తి వా పుట్ఠో ‘‘ఏవన్తిపి మే నో’’తి వదతి. తతో ‘‘కిం అకుసల’’న్తి వుత్తే ‘‘తథాతిపి మే నో’’తి వదతి. ‘‘కిం ఉభయతో అఞ్ఞథా’’తిపి వుత్తే ‘‘అఞ్ఞథాతిపి మే నో’’తి వదతి. తతో ‘‘తివిధేనపి న హోతి, కిం తే లద్ధీ’’తి వుత్తే ‘‘నోతిపి మే నో’’తి వదతి. తతో ‘‘కిం నో నో తే లద్ధీ’’తి వుత్తే ‘‘నో నోతిపి మే నో’’తి వదతి. ఏవం విక్ఖేపమేవ ఆపజ్జతి, ఏకమేకస్మిమ్పి పక్ఖే న తిట్ఠతి. తతో ‘‘అత్థి పరో లోకో’’తిఆదినా పుట్ఠోపి ఏవమేవ విక్ఖిపతి, న ఏకస్మిం పక్ఖే తిట్ఠతి. సో వుత్తప్పకారో అమరావిక్ఖేపో ఏతేసమత్థీతి అమరావిక్ఖేపికా.

    Amarāvikkhepikāti ettha na marati na upacchijjatīti amarā. Kā sā? ‘‘Evantipi me no, tathātipi me no, aññathātipi me no, notipi me no, no notipi me no’’ti (dī. ni. 1.62) evaṃ pavattavādavasena pariyantarahitā diṭṭhigatikassa diṭṭhi ceva vācā ca. ‘‘Evantipi me no’’tiādinā vividho nānappakāro khepo paravādīnaṃ khipanaṃ vikkhepo, amarāya diṭṭhiyā vācāya vā vikkhepo amarāvikkhepo, so etesamatthīti amarāvikkhepikā. Atha vā amarāya diṭṭhiyā vācāya vikkhipantīti amarāvikkhepino, amarāvikkhepino eva amarāvikkhepikā. Atha vā amarā nāma macchajāti, sā ummujjananimujjanādivasena udake sandhāvamānā gahetuṃ na sakkā, evameva ayampi vādo ekasmiṃ sabhāve anavaṭṭhānato ito cito ca sandhāvati, gāhaṃ na upagacchatīti amarāya vikkhepo viyāti amarāvikkhepoti vuccati. Ayañhi amarāvikkhepiko ‘‘idaṃ kusala’’nti vā ‘‘akusala’’nti vā puṭṭho na kiñci byākaroti. ‘‘Idaṃ kusala’’nti vā puṭṭho ‘‘evantipi me no’’ti vadati. Tato ‘‘kiṃ akusala’’nti vutte ‘‘tathātipi me no’’ti vadati. ‘‘Kiṃ ubhayato aññathā’’tipi vutte ‘‘aññathātipi me no’’ti vadati. Tato ‘‘tividhenapi na hoti, kiṃ te laddhī’’ti vutte ‘‘notipi me no’’ti vadati. Tato ‘‘kiṃ no no te laddhī’’ti vutte ‘‘no notipi me no’’ti vadati. Evaṃ vikkhepameva āpajjati, ekamekasmimpi pakkhe na tiṭṭhati. Tato ‘‘atthi paro loko’’tiādinā puṭṭhopi evameva vikkhipati, na ekasmiṃ pakkhe tiṭṭhati. So vuttappakāro amarāvikkhepo etesamatthīti amarāvikkhepikā.

    నను చాయం సబ్బోపి అమరావిక్ఖేపికో కుసలాదయో ధమ్మే పరలోకత్థికాదీని చ యథాభూతం అనవబుజ్ఝమానో తత్థ తత్థ పఞ్హం పుట్ఠో పుచ్ఛాయ విక్ఖేపనమత్తం ఆపజ్జతి, తస్స కథం దిట్ఠిగతికభావో. న హి అవత్తుకామస్స వియ పుచ్ఛితం అజానన్తస్స విక్ఖేపకరణమత్తేన దిట్ఠిగతికతా యుత్తాతి? వుచ్చతే – న హేవ ఖో పుచ్ఛాయ విక్ఖేపకరణమత్తేన తస్స దిట్ఠిగతికతా, అథ ఖో మిచ్ఛాభినివేసవసేన సస్సతాభినివేసతో. మిచ్ఛాభినివిట్ఠోయేవ హి పుగ్గలో మన్దబుద్ధితాయ కుసలాదిధమ్మే పరలోకత్థికాదీని చ యాథావతో అసమ్పటిపజ్జమానో అత్తనా అవిఞ్ఞాతస్స అత్థస్స పరం విఞ్ఞాపేతుం అసక్కుణేయ్యతాయ ముసావాదాదిభయేన చ విక్ఖేపం ఆపజ్జతీతి. తథా చ వుత్తం ‘‘సత్తేవ ఉచ్ఛేదదిట్ఠియో, సేసా సస్సతదిట్ఠియో’’తి. అథ వా పుఞ్ఞపాపానం తబ్బిపాకానఞ్చ అనవబోధేన అసద్దహనేన చ తబ్బిసయాయ పుచ్ఛాయ విక్ఖేపకరణంయేవ సున్దరన్తి ఖన్తిం రుచిం ఉప్పాదేత్వా అభినివిసన్తస్స ఉప్పన్నా విసుంయేవ చేసా ఏకా దిట్ఠి సత్తభఙ్గదిట్ఠి వియాతి దట్ఠబ్బం. తతోయేవ చ వుత్తం ‘‘పరియన్తరహితా దిట్ఠిగతికస్స దిట్ఠి చేవ వాచా చా’’తి.

    Nanu cāyaṃ sabbopi amarāvikkhepiko kusalādayo dhamme paralokatthikādīni ca yathābhūtaṃ anavabujjhamāno tattha tattha pañhaṃ puṭṭho pucchāya vikkhepanamattaṃ āpajjati, tassa kathaṃ diṭṭhigatikabhāvo. Na hi avattukāmassa viya pucchitaṃ ajānantassa vikkhepakaraṇamattena diṭṭhigatikatā yuttāti? Vuccate – na heva kho pucchāya vikkhepakaraṇamattena tassa diṭṭhigatikatā, atha kho micchābhinivesavasena sassatābhinivesato. Micchābhiniviṭṭhoyeva hi puggalo mandabuddhitāya kusalādidhamme paralokatthikādīni ca yāthāvato asampaṭipajjamāno attanā aviññātassa atthassa paraṃ viññāpetuṃ asakkuṇeyyatāya musāvādādibhayena ca vikkhepaṃ āpajjatīti. Tathā ca vuttaṃ ‘‘satteva ucchedadiṭṭhiyo, sesā sassatadiṭṭhiyo’’ti. Atha vā puññapāpānaṃ tabbipākānañca anavabodhena asaddahanena ca tabbisayāya pucchāya vikkhepakaraṇaṃyeva sundaranti khantiṃ ruciṃ uppādetvā abhinivisantassa uppannā visuṃyeva cesā ekā diṭṭhi sattabhaṅgadiṭṭhi viyāti daṭṭhabbaṃ. Tatoyeva ca vuttaṃ ‘‘pariyantarahitā diṭṭhigatikassa diṭṭhi ceva vācā cā’’ti.

    అధిచ్చసముప్పన్నికాతి ఏత్థ అధిచ్చ యదిచ్ఛకం యం కిఞ్చి కారణం వినా సముప్పన్నో అత్తా చ లోకో చాతి దస్సనం అధిచ్చసముప్పన్నం. అత్తలోకసఞ్ఞితానఞ్హి ఖన్ధానం అధిచ్చుప్పత్తిఆకారారమ్మణం దస్సనం తదాకారసన్నిస్సయవసేన పవత్తితో తదాకారసహచరితతాయ చ అధిచ్చసముప్పన్నన్తి వుచ్చతి యథా ‘‘మఞ్చా ఘోసన్తి, కున్తా పచరన్తీ’’తి చ. తం ఏతేసమత్థీతి అధిచ్చసముప్పన్నికా.

    Adhiccasamuppannikāti ettha adhicca yadicchakaṃ yaṃ kiñci kāraṇaṃ vinā samuppanno attā ca loko cāti dassanaṃ adhiccasamuppannaṃ. Attalokasaññitānañhi khandhānaṃ adhiccuppattiākārārammaṇaṃ dassanaṃ tadākārasannissayavasena pavattito tadākārasahacaritatāya ca adhiccasamuppannanti vuccati yathā ‘‘mañcā ghosanti, kuntā pacarantī’’ti ca. Taṃ etesamatthīti adhiccasamuppannikā.

    సఞ్ఞీవాదాతి సఞ్ఞీ వాదో ఏతేసమత్థీతి సఞ్ఞీవాదా ‘‘బుద్ధం అస్స అత్థీతి బుద్ధో’’తి యథా. అథ వా సఞ్ఞీతి పవత్తో వాదో సఞ్ఞీసహచరణనయేన. సఞ్ఞీ వాదో యేసం తే సఞ్ఞీవాదా. ‘‘రూపీ అత్తా హోతి అరోగో పరం మరణా, సఞ్ఞీతి నం పఞ్ఞపేన్తి, అరూపీ అత్తా హోతి, రూపీ చ అరూపీ చ అత్తా హోతి, నేవ రూపీ నారూపీ చ అత్తా హోతి. అన్తవా అత్తా హోతి, అనన్తవా అత్తా హోతి, అన్తవా చ అనన్తవా చ అత్తా హోతి, నేవన్తవా నానన్తవా అత్తా హోతి. ఏకత్తసఞ్ఞీ అత్తా హోతి, నానత్తసఞ్ఞీ అత్తా హోతి. పరిత్తసఞ్ఞీ అత్తా హోతి, అప్పమాణసఞ్ఞీ అత్తా హోతి. ఏకన్తసుఖీ అత్తా హోతి, ఏకన్తదుక్ఖీ అత్తా హోతి. సుఖదుక్ఖీ అత్తా హోతి, అదుక్ఖమసుఖీ అత్తా హోతి అరోగో పరం మరణా, సఞ్ఞీతి నం పఞ్ఞపేన్తీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౭౬) ఏవం సోళసవిధేన విభత్తవాదానమేతం అధివచనం.

    Saññīvādāti saññī vādo etesamatthīti saññīvādā ‘‘buddhaṃ assa atthīti buddho’’ti yathā. Atha vā saññīti pavatto vādo saññīsahacaraṇanayena. Saññī vādo yesaṃ te saññīvādā. ‘‘Rūpī attā hoti arogo paraṃ maraṇā, saññīti naṃ paññapenti, arūpī attā hoti, rūpī ca arūpī ca attā hoti, neva rūpī nārūpī ca attā hoti. Antavā attā hoti, anantavā attā hoti, antavā ca anantavā ca attā hoti, nevantavā nānantavā attā hoti. Ekattasaññī attā hoti, nānattasaññī attā hoti. Parittasaññī attā hoti, appamāṇasaññī attā hoti. Ekantasukhī attā hoti, ekantadukkhī attā hoti. Sukhadukkhī attā hoti, adukkhamasukhī attā hoti arogo paraṃ maraṇā, saññīti naṃ paññapentī’’ti (dī. ni. 1.76) evaṃ soḷasavidhena vibhattavādānametaṃ adhivacanaṃ.

    అసఞ్ఞీవాదా నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీవాదా చ సఞ్ఞీవాదే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బా. కేవలఞ్హి ‘‘సఞ్ఞీ అత్తా’’తి గణ్హన్తానం వసేన సఞ్ఞీవాదా వుత్తా, ‘‘అసఞ్ఞీ’’తి చ ‘‘నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీ’’తి చ గణ్హన్తానం వసేన అసఞ్ఞీవాదా చ నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీవాదా చ వుత్తాతి వేదితబ్బా. తత్థ అసఞ్ఞీవాదా ‘‘రూపీ అత్తా హోతి అరోగో పరం మరణా, అసఞ్ఞీతి నం పఞ్ఞపేన్తి, అరూపీ అత్తా హోతి, రూపీ చ అరూపీ చ అత్తా హోతి, నేవ రూపీ నారూపీ అత్తా హోతి. అన్తవా అత్తా హోతి, అనన్తవా అత్తా హోతి, అన్తవా చ అనన్తవా చ అత్తా హోతి, నేవన్తవా నానన్తవా అత్తా హోతి అరోగో పరం మరణా, అసఞ్ఞీతి నం పఞ్ఞపేన్తీ’’తి ఏవం అట్ఠవిధేన విభత్తా. నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీవాదాపి ఏవమేవ ‘‘రూపీ అత్తా హోతి అరోగో పరం మరణా, నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీతి నం పఞ్ఞపేన్తీ’’తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౧.౮౨) అట్ఠవిధేన విభత్తాతి వేదితబ్బా.

    Asaññīvādā nevasaññīnāsaññīvādā ca saññīvāde vuttanayeneva veditabbā. Kevalañhi ‘‘saññī attā’’ti gaṇhantānaṃ vasena saññīvādā vuttā, ‘‘asaññī’’ti ca ‘‘nevasaññīnāsaññī’’ti ca gaṇhantānaṃ vasena asaññīvādā ca nevasaññīnāsaññīvādā ca vuttāti veditabbā. Tattha asaññīvādā ‘‘rūpī attā hoti arogo paraṃ maraṇā, asaññīti naṃ paññapenti, arūpī attā hoti, rūpī ca arūpī ca attā hoti, neva rūpī nārūpī attā hoti. Antavā attā hoti, anantavā attā hoti, antavā ca anantavā ca attā hoti, nevantavā nānantavā attā hoti arogo paraṃ maraṇā, asaññīti naṃ paññapentī’’ti evaṃ aṭṭhavidhena vibhattā. Nevasaññīnāsaññīvādāpi evameva ‘‘rūpī attā hoti arogo paraṃ maraṇā, nevasaññīnāsaññīti naṃ paññapentī’’tiādinā (dī. ni. 1.82) aṭṭhavidhena vibhattāti veditabbā.

    ఉచ్ఛేదవాదాతి ‘‘అయం అత్తా రూపీ చాతుమహాభూతికో మాతాపేత్తికసమ్భవో కాయస్స భేదా ఉచ్ఛిజ్జతి వినస్సతి, న హోతి పరం మరణా’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౮౫) ఏవమాదినా నయేన పవత్తం ఉచ్ఛేదదస్సనం ఉచ్ఛేదో సహచరణనయేన. ఉచ్ఛేదో వాదో యేసం తే ఉచ్ఛేదవాదా, ఉచ్ఛేదవాదో వా ఏతేసమత్థీతి ఉచ్ఛేదవాదా, ఉచ్ఛేదం వదన్తీతి వా ఉచ్ఛేదవాదా.

    Ucchedavādāti ‘‘ayaṃ attā rūpī cātumahābhūtiko mātāpettikasambhavo kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇā’’ti (dī. ni. 1.85) evamādinā nayena pavattaṃ ucchedadassanaṃ ucchedo sahacaraṇanayena. Ucchedo vādo yesaṃ te ucchedavādā, ucchedavādo vā etesamatthīti ucchedavādā, ucchedaṃ vadantīti vā ucchedavādā.

    దిట్ఠధమ్మనిబ్బానవాదాతి ఏత్థ దిట్ఠధమ్మో నామ దస్సనభూతేన ఞాణేన ఉపలద్ధధమ్మో, పచ్చక్ఖధమ్మోతి అత్థో. తత్థ తత్థ పటిలద్ధత్తభావస్సేతం అధివచనం. దిట్ఠధమ్మే నిబ్బానం దిట్ఠధమ్మనిబ్బానం, ఇమస్మింయేవ అత్తభావే దుక్ఖవూపసమన్తి అత్థో. తం వదన్తీతి దిట్ఠధమ్మనిబ్బానవాదా. తే పన ‘‘యతో ఖో భో అయం అత్తా పఞ్చహి కామగుణేహి సమప్పితో సమఙ్గీభూతో పరిచారేతి, ఏత్తావతా ఖో భో అయం అత్తా పరమదిట్ఠధమ్మనిబ్బానప్పత్తో హోతీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౯౪) ఏవమాదినా నయేన దిట్ఠేవ ధమ్మే నిబ్బానం పఞ్ఞపేన్తి. తే హి మన్ధాతుకామగుణసదిసే మానుసకే కామగుణే, పరనిమ్మితవసవత్తిదేవరాజస్స కామగుణసదిసే దిబ్బే చ కామగుణే ఉపగతానం దిట్ఠేవ ధమ్మే నిబ్బానప్పత్తిం వదన్తి.

    Diṭṭhadhammanibbānavādāti ettha diṭṭhadhammo nāma dassanabhūtena ñāṇena upaladdhadhammo, paccakkhadhammoti attho. Tattha tattha paṭiladdhattabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Diṭṭhadhamme nibbānaṃ diṭṭhadhammanibbānaṃ, imasmiṃyeva attabhāve dukkhavūpasamanti attho. Taṃ vadantīti diṭṭhadhammanibbānavādā. Te pana ‘‘yato kho bho ayaṃ attā pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgībhūto paricāreti, ettāvatā kho bho ayaṃ attā paramadiṭṭhadhammanibbānappatto hotī’’ti (dī. ni. 1.94) evamādinā nayena diṭṭheva dhamme nibbānaṃ paññapenti. Te hi mandhātukāmaguṇasadise mānusake kāmaguṇe, paranimmitavasavattidevarājassa kāmaguṇasadise dibbe ca kāmaguṇe upagatānaṃ diṭṭheva dhamme nibbānappattiṃ vadanti.

    విభజ్జవాదీతి వేరఞ్జకణ్డే ఆగతనయేనేవ వేనయికాదిభావం విభజ్జ వదతీతి విభజ్జవాదీ.

    Vibhajjavādīti verañjakaṇḍe āgatanayeneva venayikādibhāvaṃ vibhajja vadatīti vibhajjavādī.

    తత్థ హి భగవతా ‘‘అహఞ్హి, బ్రాహ్మణ, వినయాయ ధమ్మం దేసేమి రాగస్సా’’తిఆదిం వత్వా ‘‘నో చ ఖో యం త్వం సన్ధాయ వదేసీ’’తిఆదినా వేరఞ్జబ్రాహ్మణస్స అత్తనో వేనయికాదిభావో విభజ్జ వుత్తోతి. అపిచ సోమనస్సాదీనం చీవరాదీనఞ్చ సేవితబ్బాసేవితబ్బభావం విభజ్జ వదతీతి విభజ్జవాదీ, సస్సతుచ్ఛేదవాదే వా విభజ్జ వదతీతి విభజ్జవాదీ, ‘‘సస్సతో అత్తా చ లోకో చా’’తిఆదీనం ఠపనీయానం పఞ్హానం ఠపనతో రాగాదిఖయసఙ్ఖాతస్స సస్సతస్స రాగాదికాయదుచ్చరితాదిఉచ్ఛేదస్స వచనతో విభజ్జవాదీ, సస్సతుచ్ఛేదభూతే ఉభో అన్తే అనుపగ్గమ్మ మజ్ఝిమపటిపదాభూతస్స పటిచ్చసముప్పాదస్స దేసనతో విభజ్జవాదీ, భగవా. పరప్పవాదం మద్దన్తోతి తస్మిం తతియసఙ్గీతికాలే ఉప్పన్నం వాదం, తతో పట్ఠాయ యావ సద్ధమ్మన్తరధానా ఆయతిం ఉప్పజ్జనకవాదఞ్చ సన్ధాయ వుత్తం. తస్మిఞ్హి సమాగమే అయం థేరో యాని చ తదా ఉప్పన్నాని వత్థూని, యాని చ ఆయతిం ఉప్పజ్జిస్సన్తి, సబ్బేసమ్పి తేసం పటిబాహనత్థం సత్థారా దిన్ననయవసేనేవ తథాగతేన ఠపితమాతికం విభజన్తో సకవాదే పఞ్చ సుత్తసతాని, పరవాదే పఞ్చాతి సుత్తసహస్సం ఆహరిత్వా తదా ఉప్పన్నవాదస్స మద్దనతో పరప్పవాదమద్దనం ఆయతిం ఉప్పజ్జనకవాదానం పటిసేధనలక్ఖణభావతో ఆయతిం పటిసేధలక్ఖణం కథావత్థుప్పకరణం అకాసి.

    Tattha hi bhagavatā ‘‘ahañhi, brāhmaṇa, vinayāya dhammaṃ desemi rāgassā’’tiādiṃ vatvā ‘‘no ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesī’’tiādinā verañjabrāhmaṇassa attano venayikādibhāvo vibhajja vuttoti. Apica somanassādīnaṃ cīvarādīnañca sevitabbāsevitabbabhāvaṃ vibhajja vadatīti vibhajjavādī, sassatucchedavāde vā vibhajja vadatīti vibhajjavādī, ‘‘sassato attā ca loko cā’’tiādīnaṃ ṭhapanīyānaṃ pañhānaṃ ṭhapanato rāgādikhayasaṅkhātassa sassatassa rāgādikāyaduccaritādiucchedassa vacanato vibhajjavādī, sassatucchedabhūte ubho ante anupaggamma majjhimapaṭipadābhūtassa paṭiccasamuppādassa desanato vibhajjavādī, bhagavā. Parappavādaṃ maddantoti tasmiṃ tatiyasaṅgītikāle uppannaṃ vādaṃ, tato paṭṭhāya yāva saddhammantaradhānā āyatiṃ uppajjanakavādañca sandhāya vuttaṃ. Tasmiñhi samāgame ayaṃ thero yāni ca tadā uppannāni vatthūni, yāni ca āyatiṃ uppajjissanti, sabbesampi tesaṃ paṭibāhanatthaṃ satthārā dinnanayavaseneva tathāgatena ṭhapitamātikaṃ vibhajanto sakavāde pañca suttasatāni, paravāde pañcāti suttasahassaṃ āharitvā tadā uppannavādassa maddanato parappavādamaddanaṃ āyatiṃ uppajjanakavādānaṃ paṭisedhanalakkhaṇabhāvato āyatiṃ paṭisedhalakkhaṇaṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ akāsi.

    ఇతి సమన్తపాసాదికాయ వినయట్ఠకథాయ సారత్థదీపనియం

    Iti samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya sāratthadīpaniyaṃ

    తతియసఙ్గీతికథావణ్ణనా సమత్తా.

    Tatiyasaṅgītikathāvaṇṇanā samattā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact