| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
તેભૂમકકુસલવણ્ણના
Tebhūmakakusalavaṇṇanā
૨૬૯. ઇમે તાવ છન્દાધિપતેય્યે પઞ્ચ નયાતિ છન્દાધિપતેય્યનયે અન્તે પુરિમનયાનં તંનયાભિમુખપ્પવત્તિં સન્ધાય વુત્તં, અયં પન પકારો ન પાળિઅનુગતો. ન હિ પાળિયં સુદ્ધિકનયાદયો વત્વા વીરિયાધિપતેય્યાદિનયા વુત્તાતિ. મહાપકરણે સત્તહિ મહાવારેહિ અનુલોમાદિનયવિચિત્તેહિ હીનત્તિકો વિભત્તો. તત્થ ચ મજ્ઝિમધમ્મેકદેસભૂતા ઇમે વીસતિ લોકિયમહાનયાતિ કત્વા ‘‘તત્થ વિભત્તા’’તિ વુત્તં, ન એતેન કમેન ઇમેસં નયાનં તત્થ આગતત્તા.
269. Imetāva chandādhipateyye pañca nayāti chandādhipateyyanaye ante purimanayānaṃ taṃnayābhimukhappavattiṃ sandhāya vuttaṃ, ayaṃ pana pakāro na pāḷianugato. Na hi pāḷiyaṃ suddhikanayādayo vatvā vīriyādhipateyyādinayā vuttāti. Mahāpakaraṇe sattahi mahāvārehi anulomādinayavicittehi hīnattiko vibhatto. Tattha ca majjhimadhammekadesabhūtā ime vīsati lokiyamahānayāti katvā ‘‘tattha vibhattā’’ti vuttaṃ, na etena kamena imesaṃ nayānaṃ tattha āgatattā.
એવમેતેસં વિભત્તટ્ઠાનં દસ્સેત્વા ઇદાનિ એતસ્મિં તેભૂમકકુસલકથાવસાનટ્ઠાને અટ્ઠારસકમ્મદ્વારદસ્સનત્થં ‘‘ઇમસ્મિં પન ઠાને’’તિઆદિમાહ. અથ વા હીનપણીતેહિ વિનિવત્તેત્વા મજ્ઝિમરાસિઅન્તોગધભાવં દસ્સેન્તેન એતેસં તેભૂમકકુસલનયાનં હીનત્તિકે વિભાગો કતો. ‘‘ઇમસ્મિં પન ઠાને’’તિઆદિકસ્સ યથાવુત્તોવ સમ્બન્ધો. હીનત્તિકે મજ્ઝિમરાસિમ્હિ યે સવિપાકા વટ્ટનિસ્સિતેનેવ દાનાદિવસેન પવત્તિતા, તે હીનાતિ કાતબ્બા. યે વિવટ્ટનિસ્સિતેન દાનાદિવસેન પવત્તિતા, તે પણીતાતિ કાતબ્બા. અવિપાકા મજ્ઝિમાતિ કાતબ્બા. અવિપાકત્તા ચ તેસુ મજ્ઝિમરાસિં ઠપેત્વા ઇતરે દ્વે એકન્તવટ્ટનિસ્સિતા નવ, વિવટ્ટુપનિસ્સયભૂતા ચ નવાતિ અટ્ઠારસ કમ્મદ્વારાનિ, કમ્માનિ ચ તાનિ તસ્સ તસ્સ ફલસ્સ કારણભાવેન દ્વારાનિ ચાતિ કમ્મદ્વારાનિ. તત્થ તત્થ વા ચિત્તાનિ કમ્મદ્વારાનીતિ આહ. તંતંદ્વારાનિ વા કાયાદીનિ. અટ્ઠારસ ખત્તિયા ચ અભબ્બા હીનહીનત્તયાદયો નવ, ભબ્બા ચ પણીતપણીતત્તયાદયો નવાતિ કમ્માનુરૂપેનેવ વેદિતબ્બા. એવં બ્રાહ્મણાદયો દેવા ચ યોજેતબ્બા. અટ્ઠચત્તાલીસ ગોત્તચરણાનિ તેસઞ્ઞેવ ખત્તિયાદીનં ભેદા. ‘‘કામાવચરં કુસલં ચિત્તં ઉપ્પન્નં હોતિ…પે॰… ચિત્તાધિપતેય્ય’’ન્તિ (ધ॰ સ॰ ૨૬૯-૨૭૦) એવં વુત્તો ચિત્તસ્સ ચિત્તાધિપતેય્યભાવો, ચિત્તચેતસિકસમુદાયે સમયવવત્થાપકો ચિત્તસદ્દો પવત્તોતિ ‘‘સમ્પયુત્તધમ્માનં વસેન વુત્તો’’તિ આહ.
Evametesaṃ vibhattaṭṭhānaṃ dassetvā idāni etasmiṃ tebhūmakakusalakathāvasānaṭṭhāne aṭṭhārasakammadvāradassanatthaṃ ‘‘imasmiṃ pana ṭhāne’’tiādimāha. Atha vā hīnapaṇītehi vinivattetvā majjhimarāsiantogadhabhāvaṃ dassentena etesaṃ tebhūmakakusalanayānaṃ hīnattike vibhāgo kato. ‘‘Imasmiṃ pana ṭhāne’’tiādikassa yathāvuttova sambandho. Hīnattike majjhimarāsimhi ye savipākā vaṭṭanissiteneva dānādivasena pavattitā, te hīnāti kātabbā. Ye vivaṭṭanissitena dānādivasena pavattitā, te paṇītāti kātabbā. Avipākā majjhimāti kātabbā. Avipākattā ca tesu majjhimarāsiṃ ṭhapetvā itare dve ekantavaṭṭanissitā nava, vivaṭṭupanissayabhūtā ca navāti aṭṭhārasa kammadvārāni, kammāni ca tāni tassa tassa phalassa kāraṇabhāvena dvārāni cāti kammadvārāni. Tattha tattha vā cittāni kammadvārānīti āha. Taṃtaṃdvārāni vā kāyādīni. Aṭṭhārasa khattiyā ca abhabbā hīnahīnattayādayo nava, bhabbā ca paṇītapaṇītattayādayo navāti kammānurūpeneva veditabbā. Evaṃ brāhmaṇādayo devā ca yojetabbā. Aṭṭhacattālīsa gottacaraṇāni tesaññeva khattiyādīnaṃ bhedā. ‘‘Kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti…pe… cittādhipateyya’’nti (dha. sa. 269-270) evaṃ vutto cittassa cittādhipateyyabhāvo, cittacetasikasamudāye samayavavatthāpako cittasaddo pavattoti ‘‘sampayuttadhammānaṃ vasena vutto’’ti āha.
તેભૂમકકુસલવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Tebhūmakakusalavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / તેભૂમકકુસલં • Tebhūmakakusalaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / તેભૂમકકુસલવણ્ણના • Tebhūmakakusalavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / તેભૂમકકુસલવણ્ણના • Tebhūmakakusalavaṇṇanā
