Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਜਾਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Jātaka-aṭṭhakathā

॥ ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ॥

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

੧੭. ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਨਿਪਾਤੋ

17. Cattālīsanipāto

[੫੨੧] ੧. ਤੇਸਕੁਣਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ

[521] 1. Tesakuṇajātakavaṇṇanā

વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਂ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮੀਤਿ ਇਦਂ ਸਤ੍ਥਾ ਜੇਤવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਕੋਸਲਰਞ੍ਞੋ ਓવਾਦવਸੇਨ ਕਥੇਸਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਰਾਜਾਨਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਤ੍ਥਾਯ ਆਗਤਂ ਸਤ੍ਥਾ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਰਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਧਮ੍ਮੇਨ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਤਬ੍ਬਂ, ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸਮਯੇ ਰਾਜਾਨੋ ਅਧਮ੍ਮਿਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਰਾਜਯੁਤ੍ਤਾਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਅਧਮ੍ਮਿਕਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਚਤੁਕ੍ਕਨਿਪਾਤੇ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੭੦) ਆਗਤਸੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਓવਦਿਤ੍વਾ ਅਗਤਿਗਮਨੇ ਅਗਤਿਅਗਮਨੇ ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਆਨਿਸਂਸਞ੍ਚ ਕਥੇਤ੍વਾ ‘‘ਸੁਪਿਨਕੂਪਮਾ ਕਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਕਾਮੇਸੁ ਆਦੀਨવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ, ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਇਮੇਸਞ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ –

Vessantaraṃtaṃ pucchāmīti idaṃ satthā jetavane viharanto kosalarañño ovādavasena kathesi. Tañhi rājānaṃ dhammassavanatthāya āgataṃ satthā āmantetvā ‘‘mahārāja, raññā nāma dhammena rajjaṃ kāretabbaṃ, yasmiñhi samaye rājāno adhammikā honti, rājayuttāpi tasmiṃ samaye adhammikā hontī’’ti catukkanipāte (a. ni. 4.70) āgatasuttanayena ovaditvā agatigamane agatiagamane ca ādīnavañca ānisaṃsañca kathetvā ‘‘supinakūpamā kāmā’’tiādinā nayena kāmesu ādīnavaṃ vitthāretvā, ‘‘mahārāja, imesañhi sattānaṃ –

‘ਮਚ੍ਚੁਨਾ ਸਙ੍ਗਰੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਲਞ੍ਜਗ੍ਗਾਹੋ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ।

‘Maccunā saṅgaro natthi, lañjaggāho na vijjati;

ਯੁਦ੍ਧਂ ਨਤ੍ਥਿ ਜਯੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਮਚ੍ਚੁਪਰਾਯਣਾ’॥

Yuddhaṃ natthi jayo natthi, sabbe maccuparāyaṇā’.

ਤੇਸਂ ਪਰਲੋਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤਂ ਕਲ੍ਯਾਣਕਮ੍ਮਂ ਅਞ੍ਞਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਏવਂ ਇਤ੍ਤਰਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ ਅવਸ੍ਸਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਯਸਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਮਾਦਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮੇਨ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਪੋਰਾਣਕਰਾਜਾਨੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਪਿ ਬੁਦ੍ਧੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਓવਾਦੇ ਠਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮੇਨ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਦੇવਨਗਰਂ ਪੂਰਯਮਾਨਾ ਗਮਿਂਸੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਨ ਯਾਚਿਤੋ ਅਤੀਤਂ ਆਹਰਿ।

Tesaṃ paralokaṃ gacchantānaṃ ṭhapetvā attanā kataṃ kalyāṇakammaṃ aññā patiṭṭhā nāma natthi. Evaṃ ittarapaccupaṭṭhānaṃ avassaṃ pahātabbaṃ, na yasaṃ nissāya pamādaṃ kātuṃ vaṭṭati, appamatteneva hutvā dhammena rajjaṃ kāretuṃ vaṭṭati. Porāṇakarājāno anuppannepi buddhe paṇḍitānaṃ ovāde ṭhatvā dhammena rajjaṃ kāretvā devanagaraṃ pūrayamānā gamiṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.

ਅਤੀਤੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੋ ਅਪੁਤ੍ਤਕੋ ਅਹੋਸਿ, ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੋਪਿ ਪੁਤ੍ਤਂ વਾ ਧੀਤਰਂ વਾ ਨ ਲਭਿ। ਸੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦਿવਸਭਾਗਂ ਉਯ੍ਯਾਨੇ ਕੀਲ਼ਿਤ੍વਾ ਮਙ੍ਗਲਸਾਲਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਸਯਨਂ ਅਤ੍ਥਰਾਪੇਤ੍વਾ ਥੋਕਂ ਨਿਦ੍ਦਾਯਿਤ੍વਾ ਪਬੁਦ੍ਧੋ ਸਾਲਰੁਕ੍ਖਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਸਕੁਣਕੁਲਾવਕਂ ਪਸ੍ਸਿ, ਸਹ ਦਸ੍ਸਨੇਨੇવਸ੍ਸ ਸਿਨੇਹੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਸੋ ਏਕਂ ਪੁਰਿਸਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਂ ਰੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਕੁਲਾવਕੇ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਤ੍ਥਿਤਂ વਾ ਨਤ੍ਥਿਤਂ વਾ ਜਾਨਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੁ, ਦੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਤੀਣਿ ਅਣ੍ਡਕਾਨਿ ਦਿਸ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਏਤੇਸਂ ਉਪਰਿ ਨਾਸવਾਤਂ ਮਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਚਙ੍ਕੋਟਕੇ ਕਪ੍ਪਾਸਪਿਚੁਂ ਅਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਤਾਨਿ ਅਣ੍ਡਕਾਨਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਣਿਕਂ ਓਤਰਾਹੀ’’ਤਿ ਓਤਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਚਙ੍ਕੋਟਕਂ ਹਤ੍ਥੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਤਰਸਕੁਣਣ੍ਡਕਾਨਿ ਨਾਮੇਤਾਨੀ’’ਤਿ ਅਮਚ੍ਚੇ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਤੇ ‘‘ਮਯਂ ਨ ਜਾਨਾਮ, ਨੇਸਾਦਾ ਜਾਨਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਦਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਨੇਸਾਦੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਨੇਸਾਦਾ, ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤੇਸੁ ਏਕਂ ਉਲੂਕਅਣ੍ਡਂ, ਏਕਂ ਸਾਲਿਕਾਅਣ੍ਡਂ, ਏਕਂ ਸੁવਕਅਣ੍ਡ’’ਨ੍ਤਿ ਕਥਯਿਂਸੁ। ਕਿਂ ਪਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਕੁਲਾવਕੇ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਕੁਣਿਕਾਨਂ ਅਣ੍ਡਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਆਮ, ਦੇવ, ਪਰਿਪਨ੍ਥੇ ਅਸਤਿ ਸੁਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਨਿ ਨ ਨਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ। ਰਾਜਾ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਮੇ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਤਾਨਿ ਤੀਣਿ ਅਣ੍ਡਾਨਿ ਤਯੋ ਅਮਚ੍ਚੇ ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮੇ ਮਯ੍ਹਂ ਪੁਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਸਾਧੁਕਂ ਪਟਿਜਗ੍ਗਿਤ੍વਾ ਅਣ੍ਡਕੋਸਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਕਾਲੇ ਮਮਾਰੋਚੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਤਾਨਿ ਸਾਧੁਕਂ ਰਕ੍ਖਿਂਸੁ।

Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto rajjaṃ kārento aputtako ahosi, patthentopi puttaṃ vā dhītaraṃ vā na labhi. So ekadivasaṃ mahantena parivārena uyyānaṃ gantvā divasabhāgaṃ uyyāne kīḷitvā maṅgalasālarukkhamūle sayanaṃ attharāpetvā thokaṃ niddāyitvā pabuddho sālarukkhaṃ oloketvā tattha sakuṇakulāvakaṃ passi, saha dassanenevassa sineho uppajji. So ekaṃ purisaṃ pakkosāpetvā ‘‘imaṃ rukkhaṃ abhiruhitvā etasmiṃ kulāvake kassaci atthitaṃ vā natthitaṃ vā jānāhī’’ti āha. So ‘‘sādhu, devā’’ti vatvā abhiruhitvā tattha tīṇi aṇḍakāni disvā rañño ārocesi. Rājā ‘‘tena hi etesaṃ upari nāsavātaṃ mā vissajjesī’’ti vatvā ‘‘caṅkoṭake kappāsapicuṃ attharitvā tattheva tāni aṇḍakāni ṭhapetvā saṇikaṃ otarāhī’’ti otārāpetvā caṅkoṭakaṃ hatthena gahetvā ‘‘katarasakuṇaṇḍakāni nāmetānī’’ti amacce pucchi. Te ‘‘mayaṃ na jānāma, nesādā jānissantī’’ti vadiṃsu. Rājā nesāde pakkosāpetvā pucchi. Nesādā, ‘‘mahārāja, tesu ekaṃ ulūkaaṇḍaṃ, ekaṃ sālikāaṇḍaṃ, ekaṃ suvakaaṇḍa’’nti kathayiṃsu. Kiṃ pana ekasmiṃ kulāvake tiṇṇaṃ sakuṇikānaṃ aṇḍāni hontīti. Āma, deva, paripanthe asati sunikkhittāni na nassantīti. Rājā tussitvā ‘‘ime mama puttā bhavissantī’’ti tāni tīṇi aṇḍāni tayo amacce paṭicchāpetvā ‘‘ime mayhaṃ puttā bhavissanti, tumhe sādhukaṃ paṭijaggitvā aṇḍakosato nikkhantakāle mamāroceyyāthā’’ti āha. Te tāni sādhukaṃ rakkhiṃsu.

ਤੇਸੁ ਪਠਮਂ ਉਲੂਕਅਣ੍ਡਂ ਭਿਜ੍ਜਿ। ਅਮਚ੍ਚੋ ਏਕਂ ਨੇਸਾਦਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਤ੍વਂ ਇਤ੍ਥਿਭਾવਂ વਾ ਪੁਰਿਸਭਾવਂ વਾ ਜਾਨਾਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਨ ਤਂ વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਤ੍ਤੋ ਤੇ, ਦੇવ, ਜਾਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਤੁਟ੍ਠੋ ਤਸ੍ਸ ਬਹੁਂ ਧਨਂ ਦਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਤ੍ਤਕਂ ਮੇ ਸਾਧੁਕਂ ਪਟਿਜਗ੍ਗ, ‘વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰੋ’ਤਿ ਚਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਸੋ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ। ਤਤੋ ਕਤਿਪਾਹਚ੍ਚਯੇਨ ਸਾਲਿਕਾਅਣ੍ਡਂ ਭਿਜ੍ਜਿ। ਸੋਪਿ ਅਮਚ੍ਚੋ ਤਂ ਨੇਸਾਦੇਨ વੀਮਂਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਧੀਤਾ ਤੇ, ਦੇવ, ਜਾਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਤੁਟ੍ਠੋ ਤਸ੍ਸਪਿ ਬਹੁਂ ਧਨਂ ਦਤ੍વਾ ‘‘ਧੀਤਰਂ ਮੇ ਸਾਧੁਕਂ ਪਟਿਜਗ੍ਗ, ‘ਕੁਣ੍ਡਲਿਨੀ’ਤਿ ਚਸ੍ਸਾ ਨਾਮਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਸੋਪਿ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ। ਪੁਨ ਕਤਿਪਾਹਚ੍ਚਯੇਨ ਸੁવਕਅਣ੍ਡਂ ਭਿਜ੍ਜਿ। ਸੋਪਿ ਅਮਚ੍ਚੋ ਨੇਸਾਦੇਨ ਤਂ વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਤ੍ਤੋ ਤੇ, ਦੇવ, ਜਾਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਤੁਟ੍ਠੋ ਤਸ੍ਸਪਿ ਬਹੁਂ ਧਨਂ ਦਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਮਙ੍ਗਲਂ ਕਤ੍વਾ ‘ਜਮ੍ਬੁਕੋ’ਤਿਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਸੋਪਿ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ। ਤੇ ਤਯੋਪਿ ਸਕੁਣਾ ਤਿਣ੍ਣਂ ਅਮਚ੍ਚਾਨਂ ਗੇਹੇਸੁ ਰਾਜਕੁਮਾਰਪਰਿਹਾਰੇਨੇવ વਡ੍ਢਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੋ, ਮਮ ਧੀਤਾ’’ਤਿ વੋਹਰਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਅਮਚ੍ਚਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅવਹਸਨ੍ਤਿ ‘‘ਪਸ੍ਸਥ, ਭੋ, ਰਞ੍ਞੋ ਕਿਰਿਯਂ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੇਪਿ ‘ਪੁਤ੍ਤੋ ਮੇ, ਧੀਤਾ ਮੇ’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ વਿਚਰਤੀ’’ਤਿ।

Tesu paṭhamaṃ ulūkaaṇḍaṃ bhijji. Amacco ekaṃ nesādaṃ pakkosāpetvā ‘‘tvaṃ itthibhāvaṃ vā purisabhāvaṃ vā jānāhī’’ti vatvā tena taṃ vīmaṃsitvā ‘‘puriso’’ti vutte rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘putto te, deva, jāto’’ti āha. Rājā tuṭṭho tassa bahuṃ dhanaṃ datvā ‘‘puttakaṃ me sādhukaṃ paṭijagga, ‘vessantaro’ti cassa nāmaṃ karohī’’ti vatvā uyyojesi. So tathā akāsi. Tato katipāhaccayena sālikāaṇḍaṃ bhijji. Sopi amacco taṃ nesādena vīmaṃsāpetvā ‘‘itthī’’ti sutvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘dhītā te, deva, jātā’’ti āha. Rājā tuṭṭho tassapi bahuṃ dhanaṃ datvā ‘‘dhītaraṃ me sādhukaṃ paṭijagga, ‘kuṇḍalinī’ti cassā nāmaṃ karohī’’ti vatvā uyyojesi. Sopi tathā akāsi. Puna katipāhaccayena suvakaaṇḍaṃ bhijji. Sopi amacco nesādena taṃ vīmaṃsitvā ‘‘puriso’’ti vutte rañño santikaṃ gantvā ‘‘putto te, deva, jāto’’ti āha. Rājā tuṭṭho tassapi bahuṃ dhanaṃ datvā ‘‘puttassa me mahantena parivārena maṅgalaṃ katvā ‘jambuko’tissa nāmaṃ karohī’’ti vatvā uyyojesi. Sopi tathā akāsi. Te tayopi sakuṇā tiṇṇaṃ amaccānaṃ gehesu rājakumāraparihāreneva vaḍḍhanti. Rājā ‘‘mama putto, mama dhītā’’ti voharati. Athassa amaccā aññamaññaṃ avahasanti ‘‘passatha, bho, rañño kiriyaṃ, tiracchānagatepi ‘putto me, dhītā me’ti vadanto vicaratī’’ti.

ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਇਮੇ ਅਮਚ੍ਚਾ ਏਤੇਸਂ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਦਂ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਪਾਕਟਂ ਨੇਸਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਅਥੇਕਂ ਅਮਚ੍ਚਂ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਪੇਸੇਸਿ – ‘‘ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਪਿਤਾ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੁਕਾਮੋ, ਕਦਾ ਕਿਰ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਤੂ’’ਤਿ। ਸੋ ਅਮਚ੍ਚੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਤਂ ਸਾਸਨਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿਜਗ੍ਗਕਂ ਅਮਚ੍ਚਂ ਪਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਕਿਰ ਪਿਤਾ ਮਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੁਕਾਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਇਧਾਗਤਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਕਦਾ ਆਗਚ੍ਛਤੂ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਅਮਚ੍ਚੋ ‘‘ਇਤੋ ਸਤ੍ਤਮੇ ਦਿવਸੇ ਤવ ਪਿਤਾ ਆਗਚ੍ਛਤੂ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰੋ ‘‘ਪਿਤਾ ਮੇ ਇਤੋ ਸਤ੍ਤਮੇ ਦਿવਸੇ ਆਗਚ੍ਛਤੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਸੋ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਆਚਿਕ੍ਖਿ। ਰਾਜਾ ਸਤ੍ਤਮੇ ਦਿવਸੇ ਨਗਰੇ ਭੇਰਿਂ ਚਰਾਪੇਤ੍વਾ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿવੇਸਨਂ ਅਗਮਾਸਿ। વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰੋ ਰਞ੍ਞੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਰੇਸਿ, ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਦਾਸਕਮ੍ਮਕਾਰਾਨਮ੍ਪਿ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਰਾਜਾ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਸਕੁਣਸ੍ਸ ਗੇਹੇ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤਂ ਯਸਂ ਅਨੁਭવਿਤ੍વਾ ਸਕਂ ਨਿવੇਸਨਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਾਜਙ੍ਗਣੇ ਮਹਨ੍ਤਂ ਮਣ੍ਡਪਂ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਨਗਰੇ ਭੇਰਿਂ ਚਰਾਪੇਤ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਤਮਣ੍ਡਪਮਜ੍ਝੇ ਮਹਾਜਨਪਰਿવਾਰੋ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ‘‘વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਂ ਆਨੇਤੂ’’ਤਿ ਅਮਚ੍ਚਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਅਮਚ੍ਚੋ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਂ ਸੁવਣ੍ਣਪੀਠੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਆਨੇਸਿ। વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਸਕੁਣੋ ਪਿਤੁ ਅਙ੍ਕੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਿਤਰਾ ਸਹ ਕੀਲ਼ਿਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਸੁવਣ੍ਣਪੀਠੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਥ ਨਂ ਰਾਜਾ ਮਹਾਜਨਮਜ੍ਝੇ ਰਾਜਧਮ੍ਮਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਠਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –

Taṃ sutvā rājā cintesi – ‘‘ime amaccā etesaṃ mama puttānaṃ paññāsampadaṃ na jānanti, pākaṭaṃ nesaṃ karissāmī’’ti. Athekaṃ amaccaṃ vessantarassa santikaṃ pesesi – ‘‘tumhākaṃ pitā pañhaṃ pucchitukāmo, kadā kira āgantvā pucchatū’’ti. So amacco gantvā vessantaraṃ vanditvā taṃ sāsanaṃ ārocesi. Taṃ sutvā vessantaro attano paṭijaggakaṃ amaccaṃ pakkositvā ‘‘mayhaṃ kira pitā maṃ pañhaṃ pucchitukāmo, tassa idhāgatassa sakkāraṃ kātuṃ vaṭṭati, kadā āgacchatū’’ti pucchi. Amacco ‘‘ito sattame divase tava pitā āgacchatū’’ti āha. Taṃ sutvā vessantaro ‘‘pitā me ito sattame divase āgacchatū’’ti vatvā uyyojesi. So āgantvā rañño ācikkhi. Rājā sattame divase nagare bheriṃ carāpetvā puttassa nivesanaṃ agamāsi. Vessantaro rañño mahantaṃ sakkāraṃ kāresi, antamaso dāsakammakārānampi sakkāraṃ kāresi. Rājā vessantarasakuṇassa gehe bhuñjitvā mahantaṃ yasaṃ anubhavitvā sakaṃ nivesanaṃ āgantvā rājaṅgaṇe mahantaṃ maṇḍapaṃ kārāpetvā nagare bheriṃ carāpetvā alaṅkatamaṇḍapamajjhe mahājanaparivāro nisīditvā ‘‘vessantaraṃ ānetū’’ti amaccassa santikaṃ pesesi. Amacco vessantaraṃ suvaṇṇapīṭhe nisīdāpetvā ānesi. Vessantarasakuṇo pitu aṅke nisīditvā pitarā saha kīḷitvā gantvā tattheva suvaṇṇapīṭhe nisīdi. Atha naṃ rājā mahājanamajjhe rājadhammaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –

੧.

‘‘વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਂ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ, ਸਕੁਣ ਭਦ੍ਦਮਤ੍ਥੁ ਤੇ।

‘‘Vessantaraṃ taṃ pucchāmi, sakuṇa bhaddamatthu te;

ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਤੁਕਾਮੇਨ, ਕਿਂ ਸੁ ਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤਂ વਰ’’ਨ੍ਤਿ॥

Rajjaṃ kāretukāmena, kiṃ su kiccaṃ kataṃ vara’’nti.

ਤਤ੍ਥ ਸਕੁਣਾਤਿ ਤਂ ਆਲਪਤਿ। ਕਿਂ ਸੂਤਿ ਕਤਰਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤਂ વਰਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਹੋਤਿ, ਕਥੇਹਿ ਮੇ, ਤਾਤ, ਸਕਲਂ ਰਾਜਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਕਿਰ ਤਂ ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਿ।

Tattha sakuṇāti taṃ ālapati. Kiṃ sūti kataraṃ kiccaṃ kataṃ varaṃ uttamaṃ hoti, kathehi me, tāta, sakalaṃ rājadhammanti evaṃ kira taṃ so pucchi.

ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰੋ ਪਞ੍ਹਂ ਅਕਥੇਤ੍વਾવ ਰਾਜਾਨਂ ਤਾવ ਪਮਾਦੇਨ ਚੋਦੇਨ੍ਤੋ ਦੁਤਿਯਂ ਗਾਥਮਾਹ –

Taṃ sutvā vessantaro pañhaṃ akathetvāva rājānaṃ tāva pamādena codento dutiyaṃ gāthamāha –

੨.

‘‘ਚਿਰਸ੍ਸਂ વਤ ਮਂ ਤਾਤੋ, ਕਂਸੋ ਬਾਰਾਣਸਿਗ੍ਗਹੋ।

‘‘Cirassaṃ vata maṃ tāto, kaṃso bārāṇasiggaho;

ਪਮਤ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਂ ਮਂ, ਪਿਤਾ ਪੁਤ੍ਤਂ ਅਚੋਦਯੀ’’ਤਿ॥

Pamatto appamattaṃ maṃ, pitā puttaṃ acodayī’’ti.

ਤਤ੍ਥ ਤਾਤੋਤਿ ਪਿਤਾ। ਕਂਸੋਤਿ ਇਦਂ ਤਸ੍ਸ ਨਾਮਂ। ਬਾਰਾਣਸਿਗ੍ਗਹੋਤਿ ਚਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਹਿ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਨ੍ਤੋ। ਪਮਤ੍ਤੋਤਿ ਏવਰੂਪਾਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਸਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਅਪੁਚ੍ਛਨੇਨ ਪਮਤ੍ਤੋ। ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਂ ਮਨ੍ਤਿ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਯੋਗੇਨ ਮਂ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਂ। ਪਿਤਾਤਿ ਪੋਸਕਪਿਤਾ। ਅਚੋਦਯੀਤਿ ਅਮਚ੍ਚੇਹਿ ‘‘ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੇ ਪੁਤ੍ਤੇ ਕਤ੍વਾ વੋਹਰਤੀ’’ਤਿ ਅવਹਸਿਯਮਾਨੋ ਪਮਾਦਂ ਆਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਚਿਰਸ੍ਸਂ ਅਜ੍ਜ ਚੋਦੇਸਿ, ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛੀਤਿ વਦਤਿ।

Tattha tātoti pitā. Kaṃsoti idaṃ tassa nāmaṃ. Bārāṇasiggahoti catūhi saṅgahavatthūhi bārāṇasiṃ saṅgahetvā vattanto. Pamattoti evarūpānaṃ paṇḍitānaṃ santike vasanto pañhassa apucchanena pamatto. Appamattaṃ manti sīlādiguṇayogena maṃ appamattaṃ. Pitāti posakapitā. Acodayīti amaccehi ‘‘tiracchānagate putte katvā voharatī’’ti avahasiyamāno pamādaṃ āpajjitvā cirassaṃ ajja codesi, pañhaṃ pucchīti vadati.

ਏવਂ ਸੋ ਇਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਚੋਦੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਰਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਤੀਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਠਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮੇਨ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਰਾਜਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਇਮਾ ਗਾਥਾਯੋ ਆਹ –

Evaṃ so imāya gāthāya codetvā ‘‘mahārāja, raññā nāma tīsu dhammesu ṭhatvā dhammena rajjaṃ kāretabba’’nti vatvā rājadhammaṃ kathento imā gāthāyo āha –

੩.

‘‘ਪਠਮੇਨੇવ વਿਤਥਂ, ਕੋਧਂ ਹਾਸਂ ਨਿવਾਰਯੇ।

‘‘Paṭhameneva vitathaṃ, kodhaṃ hāsaṃ nivāraye;

ਤਤੋ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਾਰੇਯ੍ਯ, ਤਂ વਤਂ ਆਹੁ ਖਤ੍ਤਿਯ॥

Tato kiccāni kāreyya, taṃ vataṃ āhu khattiya.

੪.

‘‘ਯਂ ਤ੍વਂ ਤਾਤ ਤਪੋਕਮ੍ਮਂ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਤਮਸਂਸਯਂ।

‘‘Yaṃ tvaṃ tāta tapokammaṃ, pubbe katamasaṃsayaṃ;

ਰਤ੍ਤੋ ਦੁਟ੍ਠੋ ਚ ਯਂ ਕਯਿਰਾ, ਨ ਤਂ ਕਯਿਰਾ ਤਤੋ ਪੁਨ॥

Ratto duṭṭho ca yaṃ kayirā, na taṃ kayirā tato puna.

੫.

‘‘ਖਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸ ਪਮਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਰਟ੍ਠਸ੍ਮਿਂ ਰਟ੍ਠવਡ੍ਢਨ।

‘‘Khattiyassa pamattassa, raṭṭhasmiṃ raṭṭhavaḍḍhana;

ਸਬ੍ਬੇ ਭੋਗਾ વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਰਞ੍ਞੋ ਤਂ વੁਚ੍ਚਤੇ ਅਘਂ॥

Sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ.

੬.

‘‘ਸਿਰੀ ਤਾਤ ਅਲਕ੍ਖੀ ਚ, ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ ਏਤਦਬ੍ਰવੁਂ।

‘‘Sirī tāta alakkhī ca, pucchitā etadabravuṃ;

ਉਟ੍ਠਾਨવੀਰਿਯੇ ਪੋਸੇ, ਰਮਾਹਂ ਅਨੁਸੂਯਕੇ॥

Uṭṭhānavīriye pose, ramāhaṃ anusūyake.

੭.

‘‘ਉਸੂਯਕੇ ਦੁਹਦਯੇ, ਪੁਰਿਸੇ ਕਮ੍ਮਦੁਸ੍ਸਕੇ।

‘‘Usūyake duhadaye, purise kammadussake;

ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ ਮਹਾਰਾਜ, ਰਮਤਿ ਚਕ੍ਕਭਞ੍ਜਨੀ॥

Kāḷakaṇṇī mahārāja, ramati cakkabhañjanī.

੮.

‘‘ਸੋ ਤ੍વਂ ਸਬ੍ਬੇ ਸੁਹਦਯੋ, ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਰਕ੍ਖਿਤੋ ਭવ।

‘‘So tvaṃ sabbe suhadayo, sabbesaṃ rakkhito bhava;

ਅਲਕ੍ਖਿਂ ਨੁਦ ਮਹਾਰਾਜ, ਲਕ੍ਖ੍ਯਾ ਭવ ਨਿવੇਸਨਂ॥

Alakkhiṃ nuda mahārāja, lakkhyā bhava nivesanaṃ.

੯.

‘‘ਸ ਲਕ੍ਖੀਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਪੁਰਿਸੋ ਹਿ ਮਹਗ੍ਗਤੋ।

‘‘Sa lakkhīdhitisampanno, puriso hi mahaggato;

ਅਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਕਾਸਿਪਤਿ, ਮੂਲਂ ਅਗ੍ਗਞ੍ਚ ਛਿਨ੍ਦਤਿ॥

Amittānaṃ kāsipati, mūlaṃ aggañca chindati.

੧੦.

10.

‘‘ਸਕ੍ਕੋਪਿ ਹਿ ਭੂਤਪਤਿ, ਉਟ੍ਠਾਨੇ ਨਪ੍ਪਮਜ੍ਜਤਿ।

‘‘Sakkopi hi bhūtapati, uṭṭhāne nappamajjati;

ਸ ਕਲ੍ਯਾਣੇ ਧਿਤਿਂ ਕਤ੍વਾ, ਉਟ੍ਠਾਨੇ ਕੁਰੁਤੇ ਮਨੋ॥

Sa kalyāṇe dhitiṃ katvā, uṭṭhāne kurute mano.

੧੧.

11.

‘‘ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ ਪਿਤਰੋ ਦੇવਾ, ਸਾਜੀવਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਾਦਿਨੋ।

‘‘Gandhabbā pitaro devā, sājīvā honti tādino;

ਉਟ੍ਠਾਹਤੋ ਅਪ੍ਪਮਜ੍ਜਤੋ, ਅਨੁਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਦੇવਤਾ॥

Uṭṭhāhato appamajjato, anutiṭṭhanti devatā.

੧੨.

12.

‘‘ਸੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਅਕ੍ਕੁਦ੍ਧੋ, ਤਾਤ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਾਰਯ।

‘‘So appamatto akkuddho, tāta kiccāni kāraya;

વਾਯਮਸ੍ਸੁ ਚ ਕਿਚ੍ਚੇਸੁ, ਨਾਲਸੋ વਿਨ੍ਦਤੇ ਸੁਖਂ॥

Vāyamassu ca kiccesu, nālaso vindate sukhaṃ.

੧੩.

13.

‘‘ਤਤ੍ਥੇવ ਤੇ વਤ੍ਤਪਦਾ, ਏਸਾવ ਅਨੁਸਾਸਨੀ।

‘‘Tattheva te vattapadā, esāva anusāsanī;

ਅਲਂ ਮਿਤ੍ਤੇ ਸੁਖਾਪੇਤੁਂ, ਅਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਦੁਖਾਯ ਚਾ’’ਤਿ॥

Alaṃ mitte sukhāpetuṃ, amittānaṃ dukhāya cā’’ti.

ਤਤ੍ਥ ਪਠਮੇਨੇવ વਿਤਥਨ੍ਤਿ, ਤਾਤ, ਰਾਜਾ ਨਾਮ ਆਦਿਤੋવ ਮੁਸਾવਾਦਂ ਨਿવਾਰਯੇ। ਮੁਸਾવਾਦਿਨੋ ਹਿ ਰਞ੍ਞੋ ਰਟ੍ਠਂ ਨਿਰੋਜਂ ਹੋਤਿ, ਪਥવਿਯਾ ਓਜਾ ਕਮ੍ਮਕਰਣਟ੍ਠਾਨਤੋ ਸਤ੍ਤਰਤਨਮਤ੍ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਭਸ੍ਸਤਿ, ਤਤੋ ਆਹਾਰੇ વਾ ਤੇਲਮਧੁਫਾਣਿਤਾਦੀਸੁ વਾ ਓਸਧੇਸੁ ਓਜਾ ਨ ਹੋਤਿ। ਨਿਰੋਜਾਹਾਰਭੋਜਨਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਬਹ੍વਾਬਾਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਰਟ੍ਠੇ ਥਲਜਲਪਥੇਸੁ ਆਯੋ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੇ ਰਾਜਾਨੋ ਦੁਗ੍ਗਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਸੇવਕੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਸੇવਕਾ ਰਾਜਾਨਂ ਗਰੁਚਿਤ੍ਤੇਨ ਨ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਿ। ਏવਂ, ਤਾਤ, ਮੁਸਾવਾਦੋ ਨਾਮੇਸ ਨਿਰੋਜੋ, ਨ ਸੋ ਜੀવਿਤਹੇਤੁਪਿ ਕਾਤਬ੍ਬੋ, ਸਚ੍ਚਂ ਪਨ ਸਾਦੁਤਰਂ ਰਸਾਨਨ੍ਤਿ ਤਦੇવ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਪਿਚ ਮੁਸਾવਾਦੋ ਨਾਮ ਗੁਣਪਰਿਧਂਸਕੋ વਿਪਤ੍ਤਿਪਰਿਯੋਸਾਨੋ, ਦੁਤਿਯਚਿਤ੍ਤવਾਰੇ ਅવੀਚਿਪਰਾਯਣਂ ਕਰੋਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇ ‘‘ਧਮ੍ਮੋ ਹવੇ ਹਤੋ ਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਚੇਤਿਯਜਾਤਕਂ (ਜਾ॰ ੧.੮.੪੫ ਆਦਯੋ) ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ।

Tattha paṭhameneva vitathanti, tāta, rājā nāma āditova musāvādaṃ nivāraye. Musāvādino hi rañño raṭṭhaṃ nirojaṃ hoti, pathaviyā ojā kammakaraṇaṭṭhānato sattaratanamattaṃ heṭṭhā bhassati, tato āhāre vā telamadhuphāṇitādīsu vā osadhesu ojā na hoti. Nirojāhārabhojanā manussā bahvābādhā honti, raṭṭhe thalajalapathesu āyo nuppajjati, tasmiṃ anuppajjante rājāno duggatā honti. Te sevake saṅgaṇhituṃ na sakkonti, asaṅgahitā sevakā rājānaṃ garucittena na olokenti. Evaṃ, tāta, musāvādo nāmesa nirojo, na so jīvitahetupi kātabbo, saccaṃ pana sādutaraṃ rasānanti tadeva paṭiggahetabbaṃ. Apica musāvādo nāma guṇaparidhaṃsako vipattipariyosāno, dutiyacittavāre avīciparāyaṇaṃ karoti. Imasmiṃ panatthe ‘‘dhammo have hato hantī’’ti cetiyajātakaṃ (jā. 1.8.45 ādayo) kathetabbaṃ.

ਕੋਧਨ੍ਤਿ, ਤਾਤ, ਰਾਜਾ ਨਾਮ ਪਠਮਮੇવ ਕੁਜ੍ਝਨਲਕ੍ਖਣਂ ਕੋਧਮ੍ਪਿ ਨਿવਾਰੇਯ੍ਯ। ਤਾਤ, ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਹਿ ਕੋਧੋ ਖਿਪ੍ਪਂ ਮਤ੍ਥਕਂ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਰਾਜੂਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਰਾਜਾਨੋ ਨਾਮ વਾਚਾવੁਧਾ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਓਲੋਕਿਤਮਤ੍ਤੇਨਾਪਿ ਪਰਂ વਿਨਾਸੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਰਞ੍ਞਾ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਅਤਿਰੇਕਤਰਂ ਨਿਕ੍ਕੋਧੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਖਨ੍ਤਿਮੇਤ੍ਤਾਨੁਦ੍ਦਯਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਿਯਪੁਤ੍ਤਂ વਿਯ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਾਤ, ਅਤਿਕੋਧਨੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਯਸਂ ਰਕ੍ਖਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਇਮਸ੍ਸ ਪਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਖਨ੍ਤਿવਾਦਿਜਾਤਕ- (ਜਾ॰ ੧.੪.੪੯ ਆਦਯੋ) ਚੂਲ਼ਧਮ੍ਮਪਾਲਜਾਤਕਾਨਿ (ਜਾ॰ ੧.੫.੪੪ ਆਦਯੋ) ਕਥੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਚੂਲ਼ਧਮ੍ਮਪਾਲਜਾਤਕਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਮਹਾਪਤਾਪਨੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਪੁਤ੍ਤਂ ਘਾਤੇਤ੍વਾ ਪੁਤ੍ਤਸੋਕੇਨ ਹਦਯੇਨ ਫਲਿਤੇਨ ਮਤਾਯ ਦੇવਿਯਾ ਸਯਮ੍ਪਿ ਦੇવਿਂ ਅਨੁਸੋਚਨ੍ਤੋ ਹਦਯੇਨ ਫਲਿਤੇਨੇવ ਮਰਿ। ਅਥ ਤੇ ਤਯੋਪਿ ਏਕਆਲ਼ਾਹਨੇવ ਝਾਪੇਸੁਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਰਞ੍ਞਾ ਪਠਮਮੇવ ਮੁਸਾવਾਦਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਦੁਤਿਯਂ ਕੋਧੋ વਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬੋ।

Kodhanti, tāta, rājā nāma paṭhamameva kujjhanalakkhaṇaṃ kodhampi nivāreyya. Tāta, aññesañhi kodho khippaṃ matthakaṃ na pāpuṇāti, rājūnaṃ pāpuṇāti. Rājāno nāma vācāvudhā kujjhitvā olokitamattenāpi paraṃ vināsenti, tasmā raññā aññehi manussehi atirekataraṃ nikkodhena bhavitabbaṃ, khantimettānuddayāsampannena attano piyaputtaṃ viya lokaṃ volokentena bhavitabbaṃ. Tāta, atikodhano nāma rājā uppannaṃ yasaṃ rakkhituṃ na sakkoti. Imassa panatthassa dīpanatthaṃ khantivādijātaka- (jā. 1.4.49 ādayo) cūḷadhammapālajātakāni (jā. 1.5.44 ādayo) kathetabbāni. Cūḷadhammapālajātakasmiñhi mahāpatāpano nāma rājā puttaṃ ghātetvā puttasokena hadayena phalitena matāya deviyā sayampi deviṃ anusocanto hadayena phaliteneva mari. Atha te tayopi ekaāḷāhaneva jhāpesuṃ. Tasmā raññā paṭhamameva musāvādaṃ vajjetvā dutiyaṃ kodho vajjetabbo.

ਹਾਸਨ੍ਤਿ ਹਸ੍ਸਂ, ਅਯਮੇવ વਾ ਪਾਠੋ। ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ਉਪ੍ਪਿਲਾવਿਤਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਕੇਲ਼ਿਸੀਲਤਂ ਪਰਿਹਾਸਂ ਨਿવਾਰੇਯ੍ਯ। ਤਾਤ, ਰਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਕੇਲ਼ਿਸੀਲੇਨ ਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਪਰਪਤ੍ਤਿਯੇਨ ਹੁਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖੇਨੇવ ਕਾਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਉਪ੍ਪਿਲਾવਿਤਚਿਤ੍ਤੋ ਹਿ ਰਾਜਾ ਅਤੁਲੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਲਦ੍ਧਂ ਯਸਂ વਿਨਾਸੇਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇ ਸਰਭਙ੍ਗਜਾਤਕੇ (ਜਾ॰ ੨.੧੭.੫੦ ਆਦਯੋ) ਪੁਰੋਹਿਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਣ੍ਡਕਿਰਞ੍ਞੋ ਕਿਸવਚ੍ਛੇ ਅਪਰਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਸਹ ਰਟ੍ਠੇਨ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਭਾવੋ ਚ ਮਾਤਙ੍ਗਜਾਤਕੇ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੧ ਆਦਯੋ) ਮਜ੍ਝਰਞ੍ਞੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਕਥਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਾਤਙ੍ਗਤਾਪਸੇ ਅਪਰਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਸਹ ਰਟ੍ਠੇਨ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਭਾવੋ ਚ ਘਟਪਣ੍ਡਿਤਜਾਤਕੇ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੬੫ ਆਦਯੋ) ਦਸਭਾਤਿਕਰਾਜਦਾਰਕਾਨਂ ਮੋਹਮੂਲ਼੍ਹਾਨਂ વਚਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਣ੍ਹਦੀਪਾਯਨੇ ਅਪਰਜ੍ਝਿਤ੍વਾ વਾਸੁਦੇવਕੁਲਸ੍ਸ ਨਾਸਿਤਭਾવੋ ਚ ਕਥੇਤਬ੍ਬੋ।

Hāsanti hassaṃ, ayameva vā pāṭho. Tesu tesu kiccesu uppilāvitacittatāya keḷisīlataṃ parihāsaṃ nivāreyya. Tāta, raññā nāma keḷisīlena na bhavitabbaṃ, aparapattiyena hutvā sabbāni kiccāni attapaccakkheneva kātabbāni. Uppilāvitacitto hi rājā atuletvā kammāni karonto laddhaṃ yasaṃ vināseti. Imasmiṃ panatthe sarabhaṅgajātake (jā. 2.17.50 ādayo) purohitassa vacanaṃ gahetvā daṇḍakirañño kisavacche aparajjhitvā saha raṭṭhena ucchijjitvā kukkuḷaniraye nibbattabhāvo ca mātaṅgajātake (jā. 1.15.1 ādayo) majjharañño brāhmaṇānaṃ kathaṃ gahetvā mātaṅgatāpase aparajjhitvā saha raṭṭhena ucchijjitvā niraye nibbattabhāvo ca ghaṭapaṇḍitajātake (jā. 1.10.165 ādayo) dasabhātikarājadārakānaṃ mohamūḷhānaṃ vacanaṃ gahetvā kaṇhadīpāyane aparajjhitvā vāsudevakulassa nāsitabhāvo ca kathetabbo.

ਤਤੋ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਾਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਏવਂ, ਤਾਤ, ਪਠਮਂ ਮੁਸਾવਾਦਂ ਦੁਤਿਯਂ ਕੋਧਂ ਤਤਿਯਂ ਅਧਮ੍ਮਹਾਸਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਰਾਜਾ ਰਟ੍ਠવਾਸੀਨਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਾਰੇਯ੍ਯ। ਤਂ વਤਂ ਆਹੁ ਖਤ੍ਤਿਯਾਤਿ, ਖਤ੍ਤਿਯਮਹਾਰਾਜ, ਯਂ ਮਯਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਏਤਂ ਰਞ੍ਞੋ વਤਸਮਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਪੋਰਾਣਕਪਣ੍ਡਿਤਾ ਕਥਯਿਂਸੁ।

Tato kiccāni kāreyyāti evaṃ, tāta, paṭhamaṃ musāvādaṃ dutiyaṃ kodhaṃ tatiyaṃ adhammahāsaṃ vajjetvā tato pacchā rājā raṭṭhavāsīnaṃ kattabbakiccāni kāreyya. Taṃ vataṃ āhu khattiyāti, khattiyamahārāja, yaṃ mayā vuttaṃ, etaṃ rañño vatasamādānanti porāṇakapaṇḍitā kathayiṃsu.

ਨ ਤਂ ਕਯਿਰਾਤਿ ਯਂ ਤਯਾ ਰਾਗਾਦਿવਸੇਨ ਪਚ੍ਛਾ ਤਾਪਕਰਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਤਤੋ ਪੁਨ ਤਾਦਿਸਂ ਕਮ੍ਮਂ ਨ ਕਯਿਰਾ, ਮਾ ਕਰੇਯ੍ਯਾਸਿ, ਤਾਤਾਤਿ। વੁਚ੍ਚਤੇਤਿ ਤਂ ਰਞ੍ਞੋ ਅਘਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਪੋਰਾਣਕਪਣ੍ਡਿਤਾ ਕਥਯਿਂਸੁ। ਸਿਰੀਤਿ ਇਦਂ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਸਕੁਣੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਕਾਰਣਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਬ੍ਰવੁਨ੍ਤਿ ਸੁਚਿਪਰਿવਾਰਸੇਟ੍ਠਿਨਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ ਕਥਯਿਂਸੁ। ਉਟ੍ਠਾਨવੀਰਿਯੇਤਿ ਯੋ ਪੋਸੋ ਉਟ੍ਠਾਨੇ વੀਰਿਯੇ ਚ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ, ਨ ਚ ਪਰੇਸਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਉਸੂਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਹਂ ਅਭਿਰਮਾਮੀਤਿ ਆਹ। ਏવਂ ਤਾવ ਤਾਤ ਸਿਰੀ ਕਥੇਸਿ। ਉਸੂਯਕੇਤਿ ਅਲਕ੍ਖੀ ਪਨ, ਤਾਤ, ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ ਅਹਂ ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਉਸੂਯਕੇ ਦੁਹਦਯੇ ਦੁਚਿਤ੍ਤੇ ਕਲ੍ਯਾਣਕਮ੍ਮਦੂਸਕੇ ਯੋ ਕਲ੍ਯਾਣਕਮ੍ਮਂ ਦੁਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਿਯਾਯਨ੍ਤੋ ਅਟ੍ਟੀਯਨ੍ਤੋ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਭਿਰਮਾਮੀਤਿ ਆਹ। ਏવਂ ਸਾ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ, ਮਹਾਰਾਜ, ਰਮਤਿ ਪਤਿਰੂਪਦੇਸવਾਸਾਦਿਨੋ ਕੁਸਲਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਭਞ੍ਜਨੀ।

Na taṃ kayirāti yaṃ tayā rāgādivasena pacchā tāpakaraṃ kammaṃ kataṃ hoti, tato pubbe katato puna tādisaṃ kammaṃ na kayirā, mā kareyyāsi, tātāti. Vuccateti taṃ rañño aghanti vuccati, evaṃ porāṇakapaṇḍitā kathayiṃsu. Sirīti idaṃ vessantarasakuṇo pubbe bārāṇasiyaṃ pavattitakāraṇaṃ āharitvā dassento āha. Tattha abravunti suciparivāraseṭṭhinā pucchitā kathayiṃsu. Uṭṭhānavīriyeti yo poso uṭṭhāne vīriye ca patiṭṭhito, na ca paresaṃ sampattiṃ disvā usūyati, tasmiṃ ahaṃ abhiramāmīti āha. Evaṃ tāva tāta sirī kathesi. Usūyaketi alakkhī pana, tāta, pucchitā ahaṃ parasampattiusūyake duhadaye ducitte kalyāṇakammadūsake yo kalyāṇakammaṃ dussanto appiyāyanto aṭṭīyanto na karoti, tasmiṃ abhiramāmīti āha. Evaṃ sā kāḷakaṇṇī, mahārāja, ramati patirūpadesavāsādino kusalacakkassa bhañjanī.

ਸੁਹਦਯੋਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰਚਿਤ੍ਤੋ ਹਿਤਚਿਤ੍ਤਕੋ। ਨੁਦਾਤਿ ਨੀਹਰ। ਨਿવੇਸਨਨ੍ਤਿ ਲਕ੍ਖਿਯਾ ਪਨ ਨਿવੇਸਨਂ ਭવ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਹੋਹਿ। ਸ ਲਕ੍ਖੀਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਕਾਸਿਪਤਿ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚੇવ વੀਰਿਯੇਨ ਚ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਮਹਗ੍ਗਤੋਤਿ ਮਹਜ੍ਝਾਸਯੋ ਚੋਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਅਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਮੂਲਂ ਚੋਰੇ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਅਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਅਗ੍ਗਂ ਛਿਨ੍ਦਤੀਤਿ વਦਤਿ। ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਇਨ੍ਦੋ। ਭੂਤਪਤੀਤਿ ਰਾਜਾਨਂ ਆਲਪਤਿ। ਉਟ੍ਠਾਨੇਤਿ ਉਟ੍ਠਾਨવੀਰਿਯੇ। ਨਪ੍ਪਮਜ੍ਜਤੀਤਿ ਨ ਪਮਜ੍ਜਤਿ, ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਤਿ। ਸ ਕਲ੍ਯਾਣੇਤਿ ਸੋ ਦੇવਰਾਜਾ ਉਟ੍ਠਾਨવੀਰਿਯੇ ਮਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਅਕਤ੍વਾ ਕਲ੍ਯਾਣੇ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਸ੍ਮਿਞ੍ਞੇવ ਧਿਤਿਂ ਕਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਉਟ੍ਠਾਨੇ ਮਨਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਕਲ੍ਯਾਣਕਮ੍ਮੇ વੀਰਿਯਕਰਣਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਸਰਭਙ੍ਗਜਾਤਕੇ ਦ੍વੀਸੁ ਦੇવਲੋਕੇਸੁ ਦੇવਤਾਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਪਿਟ੍ਠਾਰਾਮਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸੁਤਭਾવੋ, ਮਹਾਕਣ੍ਹਜਾਤਕੇ (ਜਾ॰ ੧.੧੨.੬੧ ਆਦਯੋ) ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਜਨਂ ਤਾਸੇਤ੍વਾ ਓਸਕ੍ਕਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਤਭਾવੋ ਚਾਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾਨਿ।

Suhadayoti sundaracitto hitacittako. Nudāti nīhara. Nivesananti lakkhiyā pana nivesanaṃ bhava patiṭṭhā hohi. Sa lakkhīdhitisampannoti, mahārāja, kāsipati so puriso paññāya ceva vīriyena ca sampanno. Mahaggatoti mahajjhāsayo corānaṃ paccayabhūte gaṇhanto amittānaṃ mūlaṃ core gaṇhanto amittānaṃ aggaṃ chindatīti vadati. Sakkoti indo. Bhūtapatīti rājānaṃ ālapati. Uṭṭhāneti uṭṭhānavīriye. Nappamajjatīti na pamajjati, sabbakiccāni karoti. Sa kalyāṇeti so devarājā uṭṭhānavīriye manaṃ karonto pāpakammaṃ akatvā kalyāṇe puññakammasmiññeva dhitiṃ katvā appamatto uṭṭhāne manaṃ karoti, tassa pana kalyāṇakamme vīriyakaraṇabhāvadassanatthaṃ sarabhaṅgajātake dvīsu devalokesu devatāhi saddhiṃ kapiṭṭhārāmaṃ āgantvā pañhaṃ pucchitvā dhammassa sutabhāvo, mahākaṇhajātake (jā. 1.12.61 ādayo) attano ānubhāvena janaṃ tāsetvā osakkantassa sāsanassa pavattitabhāvo cāti evamādīni vatthūni kathetabbāni.

ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾਤਿ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਨਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਚਤੁਯੋਨਿਕਾ ਦੇવਾ, ਚਤੁਯੋਨਿਕਤ੍ਤਾਯੇવ ਕਿਰ ਤੇ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ ਨਾਮ ਜਾਤਾ। ਪਿਤਰੋਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ। ਦੇવਾਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਦੇવવਸੇਨ ਛ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਾ। ਤਾਦਿਨੋਤਿ ਤਥਾવਿਧਸ੍ਸ ਕੁਸਲਾਭਿਰਤਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ। ਸਾਜੀવਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮਾਨਜੀવਿਕਾ ਉਪਜੀવਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਾਦਿਸਾ ਹਿ ਰਾਜਾਨੋ ਦਾਨਾਦੀਨਿ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਾ ਦੇવਤਾਨਂ ਪਤ੍ਤਿਂ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਤਾ ਤਂ ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਦਿਬ੍ਬਯਸੇਨ વਡ੍ਢਨ੍ਤਿ। ਅਨੁਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀਤਿ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ વੀਰਿਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਮਾਦਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦੇવਤਾ ਅਨੁਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਅਨੁਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਧਮ੍ਮਿਕਂ ਰਕ੍ਖਂ ਸਂવਿਦਹਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

Gandhabbāti cātumahārājikānaṃ heṭṭhā catuyonikā devā, catuyonikattāyeva kira te gandhabbā nāma jātā. Pitaroti brahmāno. Devāti upapattidevavasena cha kāmāvacaradevā. Tādinoti tathāvidhassa kusalābhiratassa rañño. Sājīvā hontīti samānajīvikā upajīvitabbā. Tādisā hi rājāno dānādīni puññāni karontā devatānaṃ pattiṃ denti, tā taṃ pattiṃ anumoditvā sampaṭicchitvā dibbayasena vaḍḍhanti. Anutiṭṭhantīti tādisassa rañño vīriyaṃ karontassa appamādaṃ āpajjantassa devatā anutiṭṭhanti anugacchanti, dhammikaṃ rakkhaṃ saṃvidahantīti attho.

ਸੋਤਿ ਸੋ ਤ੍વਂ। વਾਯਮਸ੍ਸੂਤਿ ਤਾਨਿ ਰਟ੍ਠਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਤੁਲਨવਸੇਨ ਤੀਰਣવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਕਿਚ੍ਚੇਸੁ વੀਰਿਯਂ ਕਰਸ੍ਸੁ। ਤਤ੍ਥੇવ ਤੇ વਤ੍ਤਪਦਾਤਿ, ਤਾਤ, ਯਂ ਮਂ ਤ੍વਂ ਕਿਂਸੁ ਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤਂ વਰਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ, ਤਤ੍ਥ ਤવ ਪਞ੍ਹੇਯੇવ ਏਤੇ ਮਯਾ ‘‘ਪਠਮੇਨੇવ વਿਤਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਯੋ વੁਤ੍ਤਾ, ਏਤੇ વਤ੍ਤਪਦਾ વਤ੍ਤਕੋਟ੍ਠਾਸਾ, ਏવਂ ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਤਸ੍ਸੁ। ਏਸਾਤਿ ਯਾ ਤੇ ਮਯਾ ਕਥਿਤਾ, ਏਸਾવ ਤવ ਅਨੁਸਾਸਨੀ। ਅਲਨ੍ਤਿ ਏવਂ વਤ੍ਤਮਾਨੋ ਹਿ ਰਾਜਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਿਤ੍ਤੇ ਸੁਖਾਪੇਤੁਂ, ਅਮਿਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਾਯ ਅਲਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤੋ ਸਮਤ੍ਥੋਤਿ।

Soti so tvaṃ. Vāyamassūti tāni raṭṭhakiccāni karonto tulanavasena tīraṇavasena paccakkhakammavasena tesu tesu kiccesu vīriyaṃ karassu. Tattheva te vattapadāti, tāta, yaṃ maṃ tvaṃ kiṃsu kiccaṃ kataṃ varanti pucchi, tattha tava pañheyeva ete mayā ‘‘paṭhameneva vitatha’’ntiādayo vuttā, ete vattapadā vattakoṭṭhāsā, evaṃ tattha vattassu. Esāti yā te mayā kathitā, esāva tava anusāsanī. Alanti evaṃ vattamāno hi rājā attano mitte sukhāpetuṃ, amittānañca dukkhāya alaṃ pariyatto samatthoti.

ਏવਂ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਸਕੁਣੇਨ ਏਕਾਯ ਗਾਥਾਯ ਰਞ੍ਞੋ ਪਮਾਦਂ ਚੋਦੇਤ੍વਾ ਏਕਾਦਸਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਧਮ੍ਮੇ ਕਥਿਤੇ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਲੀਲ਼ਾਯ ਪਞ੍ਹੋ ਕਥਿਤੋ’’ਤਿ ਮਹਾਜਨੋ ਅਚ੍ਛਰਿਯਬ੍ਭੁਤਚਿਤ੍ਤਜਾਤੋ ਸਾਧੁਕਾਰਸਤਾਨਿ ਪવਤ੍ਤੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਮਚ੍ਚੇ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ – ‘‘ਭੋਨ੍ਤੋ! ਅਮਚ੍ਚਾ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੇਨ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰੇਨ ਏવਂ ਕਥੇਨ੍ਤੇਨ ਕੇਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਮਹਾਸੇਨਗੁਤ੍ਤੇਨ, ਦੇવਾਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿਸ੍ਸ ਮਹਾਸੇਨਗੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਂ ਦਮ੍ਮੀ’’ਤਿ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਂ ਠਾਨਨ੍ਤਰੇ ਠਪੇਸਿ। ਸੋ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਹਾਸੇਨਗੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਠਿਤੋ ਪਿਤੁ ਕਮ੍ਮਂ ਅਕਾਸੀਤਿ।

Evaṃ vessantarasakuṇena ekāya gāthāya rañño pamādaṃ codetvā ekādasahi gāthāhi dhamme kathite ‘‘buddhalīḷāya pañho kathito’’ti mahājano acchariyabbhutacittajāto sādhukārasatāni pavattesi. Rājā somanassappatto amacce āmantetvā pucchi – ‘‘bhonto! Amaccā mama puttena vessantarena evaṃ kathentena kena kattabbaṃ kiccaṃ kata’’nti. Mahāsenaguttena, devāti. ‘‘Tena hissa mahāsenaguttaṭṭhānaṃ dammī’’ti vessantaraṃ ṭhānantare ṭhapesi. So tato paṭṭhāya mahāsenaguttaṭṭhāne ṭhito pitu kammaṃ akāsīti.

વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।

Vessantarapañho niṭṭhito.

ਪੁਨ ਰਾਜਾ ਕਤਿਪਾਹਚ੍ਚਯੇਨ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਕੁਣ੍ਡਲਿਨਿਯਾ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਦੂਤਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਮੇ ਦਿવਸੇ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਮਣ੍ਡਪਮਜ੍ਝੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਕੁਣ੍ਡਲਿਨਿਂ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਸੁવਣ੍ਣਪੀਠੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਰਾਜਧਮ੍ਮਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –

Puna rājā katipāhaccayena purimanayeneva kuṇḍaliniyā santikaṃ dūtaṃ pesetvā sattame divase tattha gantvā paccāgantvā tattheva maṇḍapamajjhe nisīditvā kuṇḍaliniṃ āharāpetvā suvaṇṇapīṭhe nisinnaṃ rājadhammaṃ pucchanto gāthamāha –

੧੪.

14.

‘‘ਸਕ੍ਖਿਸਿ ਤ੍વਂ ਕੁਣ੍ਡਲਿਨਿ, ਮਞ੍ਞਸਿ ਖਤ੍ਤਬਨ੍ਧੁਨਿ।

‘‘Sakkhisi tvaṃ kuṇḍalini, maññasi khattabandhuni;

ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਤੁਕਾਮੇਨ, ਕਿਂ ਸੁ ਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤਂ વਰ’’ਨ੍ਤਿ॥

Rajjaṃ kāretukāmena, kiṃ su kiccaṃ kataṃ vara’’nti.

ਤਤ੍ਥ ਸਕ੍ਖਿਸੀਤਿ ਮਯਾ ਪੁਟ੍ਠਪਞ੍ਹਂ ਕਥੇਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਕੁਣ੍ਡਲਿਨੀਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਲਿਙ੍ਗਤੋ ਆਗਤਨਾਮੇਨਾਲਪਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਕਿਰ ਦ੍વੀਸੁ ਕਣ੍ਣਪਿਟ੍ਠੇਸੁ ਕੁਣ੍ਡਲਸਣ੍ਠਾਨਾ ਦ੍વੇ ਲੇਖਾ ਅਹੇਸੁਂ, ਤੇਨਸ੍ਸਾ ‘‘ਕੁਣ੍ਡਲਿਨੀ’’ਤਿ ਨਾਮਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਮਞ੍ਞਸੀਤਿ ਜਾਨਿਸ੍ਸਸਿ ਮਯਾ ਪੁਟ੍ਠਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਿ। ਖਤ੍ਤਬਨ੍ਧੁਨੀਤਿ ਖਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਹਾਸੇਨਗੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਗਿਨਿਭਾવੇਨ ਨਂ ਏવਂ ਆਲਪਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਸ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਸਕੁਣਂ ਏવਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਇਮਮੇવ ਪੁਚ੍ਛਤੀਤਿ? ਇਤ੍ਥਿਭਾવੇਨ। ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਹਿ ਪਰਿਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਚੇ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਨੋ ਚੇ, ਨ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વੀਮਂਸਨવਸੇਨ ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਞ੍ਞੇવ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿ।

Tattha sakkhisīti mayā puṭṭhapañhaṃ kathetuṃ sakkhissasīti pucchati. Kuṇḍalinīti tassā saliṅgato āgatanāmenālapati. Tassā kira dvīsu kaṇṇapiṭṭhesu kuṇḍalasaṇṭhānā dve lekhā ahesuṃ, tenassā ‘‘kuṇḍalinī’’ti nāmaṃ kāresi. Maññasīti jānissasi mayā puṭṭhapañhassa atthanti. Khattabandhunīti khattassa mahāsenaguttassa bhaginibhāvena naṃ evaṃ ālapati. Kasmā panesa vessantarasakuṇaṃ evaṃ apucchitvā imameva pucchatīti? Itthibhāvena. Itthiyo hi parittapaññā, tasmā ‘‘sace sakkoti, pucchissāmi, no ce, na pucchissāmī’’ti vīmaṃsanavasena evaṃ pucchitvā taññeva pañhaṃ pucchi.

ਸਾ ਏવਂ ਰਞ੍ਞਾ ਰਾਜਧਮ੍ਮੇ ਪੁਚ੍ਛਿਤੇ, ‘‘ਤਾਤ, ਤ੍વਂ ਮਂ ‘ਇਤ੍ਥਿਕਾ ਨਾਮ ਕਿਂ ਕਥੇਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ વੀਮਂਸਸਿ ਮਞ੍ਞੇ, ਸਕਲਂ ਤੇ ਰਾਜਧਮ੍ਮਂ ਦ੍વੀਸੁਯੇવ ਪਦੇਸੁ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਆਹ –

Sā evaṃ raññā rājadhamme pucchite, ‘‘tāta, tvaṃ maṃ ‘itthikā nāma kiṃ kathessatī’ti vīmaṃsasi maññe, sakalaṃ te rājadhammaṃ dvīsuyeva padesu pakkhipitvā kathessāmī’’ti vatvā āha –

੧੫.

15.

‘‘ਦ੍વੇવ ਤਾਤ ਪਦਕਾਨਿ, ਯਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਂ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ।

‘‘Dveva tāta padakāni, yattha sabbaṃ patiṭṭhitaṃ;

ਅਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਚ ਯੋ ਲਾਭੋ, ਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਚਾਨੁਰਕ੍ਖਣਾ॥

Aladdhassa ca yo lābho, laddhassa cānurakkhaṇā.

੧੬.

16.

‘‘ਅਮਚ੍ਚੇ ਤਾਤ ਜਾਨਾਹਿ, ਧੀਰੇ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੇ।

‘‘Amacce tāta jānāhi, dhīre atthassa kovide;

ਅਨਕ੍ਖਾਕਿਤવੇ ਤਾਤ, ਅਸੋਣ੍ਡੇ ਅવਿਨਾਸਕੇ॥

Anakkhākitave tāta, asoṇḍe avināsake.

੧੭.

17.

‘‘ਯੋ ਚ ਤਂ ਤਾਤ ਰਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਧਨਂ ਯਞ੍ਚੇવ ਤੇ ਸਿਯਾ।

‘‘Yo ca taṃ tāta rakkheyya, dhanaṃ yañceva te siyā;

ਸੂਤੋવ ਰਥਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹੇ, ਸੋ ਤੇ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਾਰਯੇ॥

Sūtova rathaṃ saṅgaṇhe, so te kiccāni kāraye.

੧੮.

18.

‘‘ਸੁਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਜਨੋ, ਸਯਂ વਿਤ੍ਤਂ ਅવੇਕ੍ਖਿਯ।

‘‘Susaṅgahitantajano, sayaṃ vittaṃ avekkhiya;

ਨਿਧਿਞ੍ਚ ਇਣਦਾਨਞ੍ਚ, ਨ ਕਰੇ ਪਰਪਤ੍ਤਿਯਾ॥

Nidhiñca iṇadānañca, na kare parapattiyā.

੧੯.

19.

‘‘ਸਯਂ ਆਯਂ વਯਂ ਜਞ੍ਞਾ, ਸਯਂ ਜਞ੍ਞਾ ਕਤਾਕਤਂ।

‘‘Sayaṃ āyaṃ vayaṃ jaññā, sayaṃ jaññā katākataṃ;

ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹੇ ਨਿਗ੍ਗਹਾਰਹਂ, ਪਗ੍ਗਣ੍ਹੇ ਪਗ੍ਗਹਾਰਹਂ॥

Niggaṇhe niggahārahaṃ, paggaṇhe paggahārahaṃ.

੨੦.

20.

‘‘ਸਯਂ ਜਾਨਪਦਂ ਅਤ੍ਥਂ, ਅਨੁਸਾਸ ਰਥੇਸਭ।

‘‘Sayaṃ jānapadaṃ atthaṃ, anusāsa rathesabha;

ਮਾ ਤੇ ਅਧਮ੍ਮਿਕਾ ਯੁਤ੍ਤਾ, ਧਨਂ ਰਟ੍ਠਞ੍ਚ ਨਾਸਯੁਂ॥

Mā te adhammikā yuttā, dhanaṃ raṭṭhañca nāsayuṃ.

੨੧.

21.

‘‘ਮਾ ਚ વੇਗੇਨ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ, ਕਰੋਸਿ ਕਾਰਯੇਸਿ વਾ।

‘‘Mā ca vegena kiccāni, karosi kārayesi vā;

વੇਗਸਾ ਹਿ ਕਤਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਮਨ੍ਦੋ ਪਚ੍ਛਾਨੁਤਪ੍ਪਤਿ॥

Vegasā hi kataṃ kammaṃ, mando pacchānutappati.

੨੨.

22.

‘‘ਮਾ ਤੇ ਅਧਿਸਰੇ ਮੁਞ੍ਚ, ਸੁਬਾਲ਼੍ਹਮਧਿਕੋਪਿਤਂ।

‘‘Mā te adhisare muñca, subāḷhamadhikopitaṃ;

ਕੋਧਸਾ ਹਿ ਬਹੂ ਫੀਤਾ, ਕੁਲਾ ਅਕੁਲਤਂ ਗਤਾ॥

Kodhasā hi bahū phītā, kulā akulataṃ gatā.

੨੩.

23.

‘‘‘ਮਾ ਤਾਤ ਇਸ੍ਸਰੋਮ੍ਹੀ’ਤਿ, ਅਨਤ੍ਥਾਯ ਪਤਾਰਯਿ।

‘‘‘Mā tāta issaromhī’ti, anatthāya patārayi;

ਇਤ੍ਥੀਨਂ ਪੁਰਿਸਾਨਞ੍ਚ, ਮਾ ਤੇ ਆਸਿ ਦੁਖੁਦ੍ਰਯੋ॥

Itthīnaṃ purisānañca, mā te āsi dukhudrayo.

੨੪.

24.

‘‘ਅਪੇਤਲੋਮਹਂਸਸ੍ਸ, ਰਞ੍ਞੋ ਕਾਮਾਨੁਸਾਰਿਨੋ।

‘‘Apetalomahaṃsassa, rañño kāmānusārino;

ਸਬ੍ਬੇ ਭੋਗਾ વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਰਞ੍ਞੋ ਤਂ વੁਚ੍ਚਤੇ ਅਘਂ॥

Sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ.

੨੫.

25.

‘‘ਤਤ੍ਥੇવ ਤੇ વਤ੍ਤਪਦਾ, ਏਸਾવ ਅਨੁਸਾਸਨੀ।

‘‘Tattheva te vattapadā, esāva anusāsanī;

ਦਕ੍ਖਸ੍ਸੁਦਾਨਿ ਪੁਞ੍ਞਕਰੋ, ਅਸੋਣ੍ਡੋ ਅવਿਨਾਸਕੋ।

Dakkhassudāni puññakaro, asoṇḍo avināsako;

ਸੀਲવਾਸ੍ਸੁ ਮਹਾਰਾਜ, ਦੁਸ੍ਸੀਲੋ વਿਨਿਪਾਤਿਕੋ’’ਤਿ॥

Sīlavāssu mahārāja, dussīlo vinipātiko’’ti.

ਤਤ੍ਥ ਪਦਕਾਨੀਤਿ ਕਾਰਣਪਦਾਨਿ। ਯਤ੍ਥਾਤਿ ਯੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਪਦੇਸੁ ਸਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਥਜਾਤਂ ਹਿਤਸੁਖਂ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ। ਅਲਦ੍ਧਸ੍ਸਾਤਿ ਯੋ ਚ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਲਾਭਸ੍ਸ ਲਾਭੋ, ਯਾ ਚ ਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਅਨੁਰਕ੍ਖਣਾ। ਤਾਤ, ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਹਿ ਲਾਭਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਂ ਨਾਮ ਨ ਭਾਰੋ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਨ ਅਨੁਰਕ੍ਖਣਮੇવ ਭਾਰੋ। ਏਕਚ੍ਚੋ ਹਿ ਯਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾਪਿ ਯਸੇ ਪਮਤ੍ਤੋ ਪਮਾਦਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦੀਨਿ ਕਰੋਤਿ, ਮਹਾਚੋਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਰਟ੍ਠਂ વਿਲੁਮ੍ਪਮਾਨੋ ਚਰਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਰਾਜਾਨੋ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾવਿਨਾਸਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਰੂਪਾਦੀਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਪਮਤ੍ਤੋ ਅਯੋਨਿਸੋ ਧਨਂ ਨਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਸਾਪਤੇਯ੍ਯੇ ਖੀਣੇ ਕਪਣੋ ਹੁਤ੍વਾ ਚੀਰਕવਸਨੋ ਕਪਾਲਮਾਦਾਯ ਚਰਤਿ। ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ વਾ ਪਨ ਗਨ੍ਥਧੁਰਾਦਿવਸੇਨ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਮਤ੍ਤੋ ਹੀਨਾਯਾવਤ੍ਤਤਿ। ਅਪਰੋ ਪਠਮਝਾਨਾਦੀਨਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾਪਿ ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿਤਾਯ ਤਥਾਰੂਪੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਬਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਝਾਨਾ ਪਰਿਹਾਯਤਿ। ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਯਸਸ੍ਸ વਾ ਝਾਨਾਦਿਲਾਭਸ੍ਸ વਾ ਰਕ੍ਖਣਮੇવ ਦੁਕ੍ਕਰਂ। ਤਦਤ੍ਥਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਪਨ ਦੇવਦਤ੍ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ ਚ, ਮੁਦੁਲਕ੍ਖਣ- (ਜਾ॰ ੧.੧.੬੬) ਲੋਮਸਕਸ੍ਸਪ- (ਜਾ॰ ੧.੯.੬੦ ਆਦਯੋ) ਹਰਿਤਚਜਾਤਕ- (ਜਾ॰ ੧.੯.੪੦ ਆਦਯੋ) ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਜਾਤਕਾਦੀਨਿ (ਜਾ॰ ੧.੩.੧ ਆਦਯੋ) ਚ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਏਕੋ ਪਨ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਮਾਦੇ ਠਤ੍વਾ ਕਲ੍ਯਾਣਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸੋ ਯਸੋ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੇ ਚਨ੍ਦੋ વਿਯ વਡ੍ਢਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤ੍વਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਠਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮੇਨ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੋ ਤવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਯਸਂ ਅਨੁਰਕ੍ਖਾਹੀਤਿ।

Tattha padakānīti kāraṇapadāni. Yatthāti yesu dvīsu padesu sabbaṃ atthajātaṃ hitasukhaṃ patiṭṭhitaṃ. Aladdhassāti yo ca pubbe aladdhassa lābhassa lābho, yā ca laddhassa anurakkhaṇā. Tāta, anuppannassa hi lābhassa uppādanaṃ nāma na bhāro, uppannassa pana anurakkhaṇameva bhāro. Ekacco hi yasaṃ uppādetvāpi yase pamatto pamādaṃ uppādetvā pāṇātipātādīni karoti, mahācoro hutvā raṭṭhaṃ vilumpamāno carati. Atha naṃ rājāno gāhāpetvā mahāvināsaṃ pāpenti. Atha vā uppannarūpādīsu kāmaguṇesu pamatto ayoniso dhanaṃ nāsento sabbasāpateyye khīṇe kapaṇo hutvā cīrakavasano kapālamādāya carati. Pabbajito vā pana ganthadhurādivasena lābhasakkāraṃ nibbattetvā pamatto hīnāyāvattati. Aparo paṭhamajhānādīni nibbattetvāpi muṭṭhassatitāya tathārūpe ārammaṇe bajjhitvā jhānā parihāyati. Evaṃ uppannassa yasassa vā jhānādilābhassa vā rakkhaṇameva dukkaraṃ. Tadatthadīpanatthaṃ pana devadattassa vatthu ca, mudulakkhaṇa- (jā. 1.1.66) lomasakassapa- (jā. 1.9.60 ādayo) haritacajātaka- (jā. 1.9.40 ādayo) saṅkappajātakādīni (jā. 1.3.1 ādayo) ca kathetabbāni. Eko pana lābhasakkāraṃ uppādetvā appamāde ṭhatvā kalyāṇakammaṃ karoti, tassa so yaso sukkapakkhe cando viya vaḍḍhati, tasmā tvaṃ, mahārāja, appamatto payogasampattiyā ṭhatvā dhammena rajjaṃ kārento tava uppannaṃ yasaṃ anurakkhāhīti.

ਜਾਨਾਹੀਤਿ ਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕਕਮ੍ਮਾਦੀਨਂ ਕਰਣਤ੍ਥਂ ਉਪਧਾਰੇਹਿ। ਅਨਕ੍ਖਾਕਿਤવੇਤਿ ਅਨਕ੍ਖੇ ਅਕਿਤવੇ ਅਜੁਤਕਰੇ ਚੇવ ਅਕੇਰਾਟਿਕੇ ਚ । ਅਸੋਣ੍ਡੇਤਿ ਪੂવਸੁਰਾਗਨ੍ਧਮਾਲਾਸੋਣ੍ਡਭਾવਰਹਿਤੇ। ਅવਿਨਾਸਕੇਤਿ ਤવ ਸਨ੍ਤਕਾਨਂ ਧਨਧਞ੍ਞਾਦੀਨਂ ਅવਿਨਾਸਕੇ। ਯੋਤਿ ਯੋ ਅਮਚ੍ਚੋ। ਯਞ੍ਚੇવਾਤਿ ਯਞ੍ਚ ਤੇ ਘਰੇ ਧਨਂ ਸਿਯਾ, ਤਂ ਰਕ੍ਖੇਯ੍ਯ। ਸੂਤੋવਾਤਿ ਰਥਸਾਰਥਿ વਿਯ। ਯਥਾ ਸਾਰਥਿ વਿਸਮਮਗ੍ਗਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਂ ਅਸ੍ਸੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਰਥਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਏવਂ ਯੋ ਸਹ ਭੋਗੇਹਿ ਤਂ ਰਕ੍ਖਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਸੋ ਤੇ ਅਮਚ੍ਚੋ ਨਾਮ ਤਾਦਿਸਂ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕਾਦਿਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਾਰਯੇ।

Jānāhīti bhaṇḍāgārikakammādīnaṃ karaṇatthaṃ upadhārehi. Anakkhākitaveti anakkhe akitave ajutakare ceva akerāṭike ca . Asoṇḍeti pūvasurāgandhamālāsoṇḍabhāvarahite. Avināsaketi tava santakānaṃ dhanadhaññādīnaṃ avināsake. Yoti yo amacco. Yañcevāti yañca te ghare dhanaṃ siyā, taṃ rakkheyya. Sūtovāti rathasārathi viya. Yathā sārathi visamamagganivāraṇatthaṃ asse saṅgaṇhanto rathaṃ saṅgaṇheyya, evaṃ yo saha bhogehi taṃ rakkhituṃ sakkoti, so te amacco nāma tādisaṃ saṅgahetvā bhaṇḍāgārikādikiccāni kāraye.

ਸੁਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਜਨੋਤਿ, ਤਾਤ, ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਰਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨ੍ਤੋਜਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਲਞ੍ਜਨਕਪਰਿਜਨੋ ਚ ਦਾਨਾਦੀਹਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਨਿવੇਸਨੇ ਸੁવਣ੍ਣਹਿਰਞ੍ਞਾਦੀਨਿ ਤੇਸਂ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ વਸੇਨ ਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਅਨ੍ਤੋਜਨਾ ਬਹਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤ੍વਂ ਸੁਟ੍ਠੁਸਙ੍ਗਹਿਤਅਨ੍ਤੋਜਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਨਾਮ ਮੇ વਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਸਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਨਂ ਅવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਸੁਕਟ੍ਠਾਨੇ ਨਾਮ ਨਿਧਿਂ ਨਿਧੇਮ, ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਇਣਂ ਦੇਮਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਨ ਕਰੇ ਪਰਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਪਰਪਤ੍ਤਿਯਾਪਿ ਤ੍વਂ ਮਾ ਕਰਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਮੇવ ਕਰੇਯ੍ਯਾਸੀਤਿ વਦਤਿ।

Susaṅgahitantajanoti, tāta, yassa hi rañño attano antojano attano valañjanakaparijano ca dānādīhi asaṅgahito hoti, tassa antonivesane suvaṇṇahiraññādīni tesaṃ asaṅgahitamanussānaṃ vasena nassanti, antojanā bahi gacchanti, tasmā tvaṃ suṭṭhusaṅgahitaantojano hutvā ‘‘ettakaṃ nāma me vitta’’nti sayaṃ attano dhanaṃ avekkhitvā ‘‘asukaṭṭhāne nāma nidhiṃ nidhema, asukassa iṇaṃ demā’’ti idaṃ ubhayampi na kare parapattiyā, parapattiyāpi tvaṃ mā kari, sabbaṃ attapaccakkhameva kareyyāsīti vadati.

ਆਯਂ વਯਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਂ ਆਯਞ੍ਚ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਦਾਤਬ੍ਬਂ વਯਞ੍ਚ ਸਯਮੇવ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾਸੀਤਿ। ਕਤਾਕਤਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਗਾਮੇ વਾ ਨવਕਮ੍ਮੇ વਾ ਅਞ੍ਞੇਸੁ વਾ ਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਇਦਂ ਨਾਮ ਮਯ੍ਹਂ ਕਤਂ, ਇਮਿਨਾ ਨ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਮ੍ਪਿ ਸਯਮੇવ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾਸਿ, ਮਾ ਪਰਪਤ੍ਤਿਯੋ ਹੋਹਿ। ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹੇਤਿ, ਤਾਤ, ਰਾਜਾ ਨਾਮ ਸਨ੍ਧਿਚ੍ਛੇਦਾਦਿਕਾਰਕਂ ਨਿਗ੍ਗਹਾਰਹਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਪੋਰਾਣਕਰਾਜੂਹਿ ਠਪਿਤਦਣ੍ਡਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਦੋਸਾਨੁਰੂਪਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ। ਪਗ੍ਗਣ੍ਹੇਤਿ ਯੋ ਪਨ ਪਗ੍ਗਹਾਰਹੋ ਹੋਤਿ, ਅਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਪਰਬਲਸ੍ਸ ਭੇਦੇਤਾ, ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਸਕਬਲਸ੍ਸ ਆਰਾਧਕੋ, ਅਲਦ੍ਧਸ੍ਸ વਾ ਰਜ੍ਜਸ੍ਸ ਆਹਰਕੋ, ਲਦ੍ਧਸ੍ਸ વਾ ਥਾવਰਕਾਰਕੋ, ਯੇਨ વਾ ਪਨ ਜੀવਿਤਂ ਦਿਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ, ਏવਰੂਪਂ ਪਗ੍ਗਹਾਰਹਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤਂ ਸਕ੍ਕਾਰਸਮ੍ਮਾਨਂ ਕਰੇਯ੍ਯ। ਏવਂ ਹਿਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਉਰਂ ਦਤ੍વਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।

Āyaṃ vayanti tato uppajjanakaṃ āyañca tesaṃ tesaṃ dātabbaṃ vayañca sayameva jāneyyāsīti. Katākatanti saṅgāme vā navakamme vā aññesu vā kiccesu ‘‘iminā idaṃ nāma mayhaṃ kataṃ, iminā na kata’’nti etampi sayameva jāneyyāsi, mā parapattiyo hohi. Niggaṇheti, tāta, rājā nāma sandhicchedādikārakaṃ niggahārahaṃ ānetvā dassitaṃ upaparikkhitvā sodhetvā porāṇakarājūhi ṭhapitadaṇḍaṃ oloketvā dosānurūpaṃ niggaṇheyya. Paggaṇheti yo pana paggahāraho hoti, abhinnassa vā parabalassa bhedetā, bhinnassa vā sakabalassa ārādhako, aladdhassa vā rajjassa āharako, laddhassa vā thāvarakārako, yena vā pana jīvitaṃ dinnaṃ hoti, evarūpaṃ paggahārahaṃ paggahetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ kareyya. Evaṃ hissa kiccesu aññepi uraṃ datvā kattabbaṃ karissanti.

ਜਾਨਪਦਨ੍ਤਿ ਜਨਪਦવਾਸੀਨਂ ਅਤ੍ਥਂ ਸਯਂ ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖੇਨੇવ ਅਨੁਸਾਸ। ਅਧਮ੍ਮਿਕਾ ਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਮ੍ਮਿਕਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾ ਆਯੁਤ੍ਤਕਾ ਲਞ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਨਿਚ੍ਛਯਂ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾ ਤવ ਧਨਞ੍ਚ ਰਟ੍ਠਞ੍ਚ ਮਾ ਨਾਸਯੁਂ। ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਯਮੇવ ਅਨੁਸਾਸ। વੇਗੇਨਾਤਿ ਸਹਸਾ ਅਤੁਲੇਤ੍વਾ ਅਤੀਰੇਤ੍વਾ। વੇਗਸਾਤਿ ਅਤੁਲੇਤ੍વਾ ਅਤੀਰੇਤ੍વਾ ਛਨ੍ਦਾਦਿવਸੇਨ ਸਹਸਾ ਕਤਂ ਕਮ੍ਮਞ੍ਹਿ ਨ ਸਾਧੁ ਨ ਸੁਨ੍ਦਰਂ। ਕਿਂਕਾਰਣਾ? ਤਾਦਿਸਞ੍ਹਿ ਕਤ੍વਾ ਮਨ੍ਦੋ ਪਚ੍ਛਾ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰવਸੇਨ ਇਧ ਲੋਕੇ ਅਪਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨੁਭવਨ੍ਤੋ ਪਰਲੋਕੇ ਚ ਅਨੁਤਪ੍ਪਤਿ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ‘‘ਇਸੀਨਮਨ੍ਤਰਂ ਕਤ੍વਾ, ਭਰੁਰਾਜਾਤਿ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਭਰੁਜਾਤਕੇਨ (ਜਾ॰ ੧.੨.੧੨੫-੧੨੬) ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ ।

Jānapadanti janapadavāsīnaṃ atthaṃ sayaṃ attapaccakkheneva anusāsa. Adhammikā yuttāti adhammikā tattha tattha niyuttā āyuttakā lañjaṃ gahetvā vinicchayaṃ bhindantā tava dhanañca raṭṭhañca mā nāsayuṃ. Iminā kāraṇena appamatto hutvā sayameva anusāsa. Vegenāti sahasā atuletvā atīretvā. Vegasāti atuletvā atīretvā chandādivasena sahasā kataṃ kammañhi na sādhu na sundaraṃ. Kiṃkāraṇā? Tādisañhi katvā mando pacchā vippaṭisāravasena idha loke apāyadukkhaṃ anubhavanto paraloke ca anutappati. Ayaṃ panettha attho ‘‘isīnamantaraṃ katvā, bharurājāti me suta’’nti bharujātakena (jā. 1.2.125-126) dīpetabbo .

ਮਾ ਤੇ ਅਧਿਸਰੇ ਮੁਞ੍ਚ, ਸੁਬਾਲ਼੍ਹਮਧਿਕੋਪਿਤਨ੍ਤਿ, ਤਾਤ, ਤવ ਹਦਯਂ ਕੁਸਲਂ ਅਧਿਸਰਿਤ੍વਾ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੇ ਪਰੇਸਂ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮੇ ਸੁਟ੍ਠੁ ਬਾਲ਼੍ਹਂ ਅਧਿਕੋਪਿਤਂ ਕੁਜ੍ਝਾਪਿਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਮਾ ਮੁਞ੍ਚ, ਮਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯਤੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਤਾਤ, ਯਦਾ ਤੇ વਿਨਿਚ੍ਛਯੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਇਮਿਨਾ ਪੁਰਿਸੋ વਾ ਹਤੋ ਸਨ੍ਧਿ વਾ ਛਿਨ੍ਨੋਤਿ ਚੋਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਤੇ ਪਰੇਸਂ વਚਨੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਕੋਪਿਤਮ੍ਪਿ ਹਦਯਂ ਕੋਧવਸੇਨ ਮਾ ਮੁਞ੍ਚ, ਅਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਾ ਦਣ੍ਡਂ ਪਣੇਹਿ। ਕਿਂਕਾਰਣਾ? ਅਚੋਰਮ੍ਪਿ ਹਿ ‘‘ਚੋਰੋ’’ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਨੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਾਨਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖੇਨ ਤਸ੍ਸ ਚੋਰਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਪવੇਣਿਯਾ ਠਪਿਤਦਣ੍ਡવਸੇਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕਰੋਹਿ। ਰਞ੍ਞਾ ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਪਿ ਕੋਧੇ ਹਦਯਂ ਸੀਤਲਂ ਅਕਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਂ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਯਦਾ ਪਨਸ੍ਸ ਹਦਯਂ ਨਿਬ੍ਬੁਤਂ ਹੋਤਿ ਮੁਦੁਕਂ, ਤਦਾ વਿਨਿਚ੍ਛਯਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਫਰੁਸੇ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਪਕ੍ਕੁਥਿਤੇ ਉਦਕੇ ਮੁਖਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਿਯ ਕਾਰਣਂ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਕੋਧਸਾ ਹੀਤਿ, ਤਾਤ, ਕੋਧੇਨ ਹਿ ਬਹੂਨਿ ਫੀਤਾਨਿ ਰਾਜਕੁਲਾਨਿ ਅਕੁਲਭਾવਂ ਗਤਾਨਿ ਮਹਾવਿਨਾਸਮੇવ ਪਤ੍ਤਾਨੀਤਿ। ਇਮਸ੍ਸ ਪਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਖਨ੍ਤਿવਾਦਿਜਾਤਕ- (ਜਾ॰ ੧.੪.੪੯ ਆਦਯੋ) ਨਾਲ਼ਿਕੇਰਰਾਜવਤ੍ਥੁਸਹਸ੍ਸਬਾਹੁਅਜ੍ਜੁਨવਤ੍ਥੁਆਦੀਨਿ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾਨਿ।

Mā te adhisare muñca, subāḷhamadhikopitanti, tāta, tava hadayaṃ kusalaṃ adhisaritvā atikkamitvā pavatte paresaṃ akusalakamme suṭṭhu bāḷhaṃ adhikopitaṃ kujjhāpitaṃ hutvā mā muñca, mā patiṭṭhāyatūti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – tāta, yadā te vinicchaye ṭhitassa iminā puriso vā hato sandhi vā chinnoti coraṃ dassenti, tadā te paresaṃ vacanehi suṭṭhu kopitampi hadayaṃ kodhavasena mā muñca, apariggahetvā mā daṇḍaṃ paṇehi. Kiṃkāraṇā? Acorampi hi ‘‘coro’’ti gahetvā ānenti, tasmā akujjhitvā ubhinnaṃ attapaccatthikānaṃ kathaṃ sutvā suṭṭhu sodhetvā attapaccakkhena tassa corabhāvaṃ ñatvā paveṇiyā ṭhapitadaṇḍavasena kattabbaṃ karohi. Raññā hi uppannepi kodhe hadayaṃ sītalaṃ akatvā kammaṃ na kātabbaṃ. Yadā panassa hadayaṃ nibbutaṃ hoti mudukaṃ, tadā vinicchayakammaṃ kātabbaṃ. Pharuse hi citte pakkuthite udake mukhanimittaṃ viya kāraṇaṃ na paññāyati. Kodhasā hīti, tāta, kodhena hi bahūni phītāni rājakulāni akulabhāvaṃ gatāni mahāvināsameva pattānīti. Imassa panatthassa dīpanatthaṃ khantivādijātaka- (jā. 1.4.49 ādayo) nāḷikerarājavatthusahassabāhuajjunavatthuādīni kathetabbāni.

ਮਾ, ਤਾਤ, ਇਸ੍ਸਰੋਮ੍ਹੀਤਿ, ਅਨਤ੍ਥਾਯ ਪਤਾਰਯੀਤਿ, ਤਾਤ, ‘‘ਅਹਂ ਪਥવਿਸ੍ਸਰੋ’’ਤਿ ਮਾ ਮਹਾਜਨਂ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿਅਨਤ੍ਥਾਯ ਪਤਾਰਯਿ ਮਾ ਓਤਾਰਯਿ, ਯਥਾ ਤਂ ਅਨਤ੍ਥਂ ਸਮਾਦਾਯ વਤ੍ਤਤਿ, ਮਾ ਏવਮਕਾਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਾ ਤੇ ਆਸੀਤਿ, ਤਾਤ, ਤવ વਿਜਿਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸਜਾਤਿਕਾਨਂ વਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਜਾਤਿਕਾਨਂ વਾ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਨਂ ਦੁਖੁਦ੍ਰਯੋ ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਮਾ ਆਸਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਅਧਮ੍ਮਿਕਰਾਜੂਨਂ વਿਜਿਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਿ ਕਤ੍વਾ ਨਿਰਯੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤવ ਰਟ੍ਠવਾਸੀਨਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਯਥਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਕਰੋਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

Mā, tāta, issaromhīti, anatthāya patārayīti, tāta, ‘‘ahaṃ pathavissaro’’ti mā mahājanaṃ kāyaduccaritādianatthāya patārayi mā otārayi, yathā taṃ anatthaṃ samādāya vattati, mā evamakāsīti attho. Mā te āsīti, tāta, tava vijite manussajātikānaṃ vā tiracchānajātikānaṃ vā itthipurisānaṃ dukhudrayo dukkhuppatti mā āsi. Yathā hi adhammikarājūnaṃ vijite manussā kāyaduccaritādīni katvā niraye uppajjanti, tava raṭṭhavāsīnaṃ taṃ dukkhaṃ yathā na hoti, tathā karohīti attho.

ਅਪੇਤਲੋਮਹਂਸਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨੁવਾਦਾਦਿਭਯੇਹਿ ਨਿਬ੍ਭਯਸ੍ਸ। ਇਮਿਨਾ ਇਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ – ਤਾਤ, ਯੋ ਰਾਜਾ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਆਸਙ੍ਕਂ ਅਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਾਮਮੇવ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਛਨ੍ਦવਸੇਨ ਯਂ ਯਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤਂ ਤਂ ਕਰੋਤਿ, વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਯਟ੍ਠਿ વਿਯ ਅਨ੍ਧੋ ਨਿਰਙ੍ਕੁਸੋ વਿਯ ਚ ਚਣ੍ਡਹਤ੍ਥੀ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬੇ ਭੋਗਾ વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਭੋਗਬ੍ਯਸਨਂ ਅਘਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

Apetalomahaṃsassāti attānuvādādibhayehi nibbhayassa. Iminā imaṃ dasseti – tāta, yo rājā kismiñci āsaṅkaṃ akatvā attano kāmameva anussarati, chandavasena yaṃ yaṃ icchati, taṃ taṃ karoti, vissaṭṭhayaṭṭhi viya andho niraṅkuso viya ca caṇḍahatthī hoti, tassa sabbe bhogā vinassanti, tassa taṃ bhogabyasanaṃ aghaṃ dukkhanti vuccati.

ਤਤ੍ਥੇવ ਤੇ વਤ੍ਤਪਦਾਤਿ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਦਕ੍ਖਸ੍ਸੁਦਾਨੀਤਿ, ਤਾਤ, ਤ੍વਂ ਇਮਂ ਅਨੁਸਾਸਨਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਦਕ੍ਖੋ ਅਨਲਸੋ ਪੁਞ੍ਞਾਨਂ ਕਰਣੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਰੋ ਸੁਰਾਦਿਪਰਿਹਰਣੇਨ। ਅਸੋਣ੍ਡੋ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅવਿਨਾਸਨੇਨ ਅવਿਨਾਸਕੋ ਭવੇਯ੍ਯਾਸੀਤਿ। ਸੀਲવਾਸ੍ਸੂਤਿ ਸੀਲવਾ ਆਚਾਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਭવ, ਦਸਸੁ ਰਾਜਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਹਿ। ਦੁਸ੍ਸੀਲੋ વਿਨਿਪਾਤਿਕੋਤਿ ਦੁਸ੍ਸੀਲੋ ਹਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਰਯੇ વਿਨਿਪਾਤੇਨ੍ਤੋ વਿਨਿਪਾਤਿਕੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ।

Tattheva te vattapadāti purimanayeneva yojetabbaṃ. Dakkhassudānīti, tāta, tvaṃ imaṃ anusāsaniṃ sutvā idāni dakkho analaso puññānaṃ karaṇena puññakaro surādipariharaṇena. Asoṇḍo diṭṭhadhammikasamparāyikassa atthassa avināsanena avināsako bhaveyyāsīti. Sīlavāssūti sīlavā ācārasampanno bhava, dasasu rājadhammesu patiṭṭhāya rajjaṃ kārehi. Dussīlo vinipātikoti dussīlo hi, mahārāja, attānaṃ niraye vinipātento vinipātiko nāma hotīti.

ਏવਂ ਕੁਣ੍ਡਲਿਨੀਪਿ ਏਕਾਦਸਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਤੁਟ੍ਠੋ ਅਮਚ੍ਚੇ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ – ‘‘ਭੋਨ੍ਤੋ! ਅਮਚ੍ਚਾ ਮਮ ਧੀਤਾਯ ਕੁਣ੍ਡਲਿਨਿਯਾ ਏવਂ ਕਥਯਮਾਨਾਯ ਕੇਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕੇਨ, ਦੇવਾਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿਸ੍ਸਾ ਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕਟ੍ਠਾਨਂ ਦਮ੍ਮੀ’’ਤਿ ਕੁਣ੍ਡਲਿਨਿਂ ਠਾਨਨ੍ਤਰੇ ਠਪੇਸਿ। ਸਾ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕਟ੍ਠਾਨੇ ਠਤ੍વਾ ਪਿਤੁ ਕਮ੍ਮਂ ਅਕਾਸੀਤਿ।

Evaṃ kuṇḍalinīpi ekādasahi gāthāhi dhammaṃ desesi. Rājā tuṭṭho amacce āmantetvā pucchi – ‘‘bhonto! Amaccā mama dhītāya kuṇḍaliniyā evaṃ kathayamānāya kena kattabbaṃ kiccaṃ kata’’nti. Bhaṇḍāgārikena, devāti. ‘‘Tena hissā bhaṇḍāgārikaṭṭhānaṃ dammī’’ti kuṇḍaliniṃ ṭhānantare ṭhapesi. Sā tato paṭṭhāya bhaṇḍāgārikaṭṭhāne ṭhatvā pitu kammaṃ akāsīti.

ਕੁਣ੍ਡਲਿਨਿਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।

Kuṇḍalinipañho niṭṭhito.

ਪੁਨ ਰਾਜਾ ਕਤਿਪਾਹਚ੍ਚਯੇਨ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਜਮ੍ਬੁਕਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਦੂਤਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਮੇ ਦਿવਸੇ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਭવਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਾਗਤੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਮਣ੍ਡਪਮਜ੍ਝੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਮਚ੍ਚੋ ਜਮ੍ਬੁਕਪਣ੍ਡਿਤਂ ਕਞ੍ਚਨਭਦ੍ਦਪੀਠੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਪੀਠਂ ਸੀਸੇਨਾਦਾਯ ਆਗਚ੍ਛਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਿਤੁ ਅਙ੍ਕੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਕੀਲ਼ਿਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਞ੍ਚਨਪੀਠੇਯੇવ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਥ ਨਂ ਰਾਜਾ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –

Puna rājā katipāhaccayena purimanayeneva jambukapaṇḍitassa santikaṃ dūtaṃ pesetvā sattame divase tattha gantvā sampattiṃ anubhavitvā paccāgato tattheva maṇḍapamajjhe nisīdi. Amacco jambukapaṇḍitaṃ kañcanabhaddapīṭhe nisīdāpetvā pīṭhaṃ sīsenādāya āgacchi. Paṇḍito pitu aṅke nisīditvā kīḷitvā gantvā kañcanapīṭheyeva nisīdi. Atha naṃ rājā pañhaṃ pucchanto gāthamāha –

੨੬.

26.

‘‘ਅਪੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹ ਕੋਸਿਯਗੋਤ੍ਤਂ, ਕੁਣ੍ਡਲਿਨਿਂ ਤਥੇવ ਚ।

‘‘Apucchimha kosiyagottaṃ, kuṇḍaliniṃ tatheva ca;

ਤ੍વਂ ਦਾਨਿ વਦੇਹਿ ਜਮ੍ਬੁਕ, ਬਲਾਨਂ ਬਲਮੁਤ੍ਤਮ’’ਨ੍ਤਿ॥

Tvaṃ dāni vadehi jambuka, balānaṃ balamuttama’’nti.

ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਤਾਤ, ਜਮ੍ਬੁਕ, ਅਹਂ ਤવ ਭਾਤਰਂ ਕੋਸਿਯਗੋਤ੍ਤਂ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਂ ਭਗਿਨਿਞ੍ਚ ਤੇ ਕੁਣ੍ਡਲਿਨਿਂ ਰਾਜਧਮ੍ਮਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਂ, ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬਲੇਨ ਕਥੇਸੁਂ, ਯਥਾ ਪਨ ਤੇ ਪੁਚ੍ਛਿਂ, ਤਥੇવ ਇਦਾਨਿ, ਪੁਤ੍ਤ ਜਮ੍ਬੁਕ, ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ, ਤ੍વਂ ਮੇ ਰਾਜਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਬਲਾਨਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਬਲਞ੍ਚ ਕਥੇਹੀਤਿ।

Tassattho – tāta, jambuka, ahaṃ tava bhātaraṃ kosiyagottaṃ vessantaraṃ bhaginiñca te kuṇḍaliniṃ rājadhammaṃ apucchiṃ, te attano balena kathesuṃ, yathā pana te pucchiṃ, tatheva idāni, putta jambuka, taṃ pucchāmi, tvaṃ me rājadhammañca balānaṃ uttamaṃ balañca kathehīti.

ਏવਂ ਰਾਜਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਨਿਯਾਮੇਨ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਓਹਿਤਸੋਤੋ ਸੁਣਾਹਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਤੇ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਸਾਰਿਤਹਤ੍ਥੇ ਸਹਸ੍ਸਤ੍ਥવਿਕਂ ਠਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਆਰਭਿ –

Evaṃ rājā mahāsattaṃ pañhaṃ pucchanto aññesaṃ pucchitaniyāmena apucchitvā visesetvā pucchi. Athassa paṇḍito ‘‘tena hi, mahārāja, ohitasoto suṇāhi, sabbaṃ te kathessāmī’’ti pasāritahatthe sahassatthavikaṃ ṭhapento viya dhammadesanaṃ ārabhi –

੨੭.

27.

‘‘ਬਲਂ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਲੋਕੇ, ਪੁਰਿਸਸ੍ਮਿਂ ਮਹਗ੍ਗਤੇ।

‘‘Balaṃ pañcavidhaṃ loke, purisasmiṃ mahaggate;

ਤਤ੍ਥ ਬਾਹੁਬਲਂ ਨਾਮ, ਚਰਿਮਂ વੁਚ੍ਚਤੇ ਬਲਂ॥

Tattha bāhubalaṃ nāma, carimaṃ vuccate balaṃ.

੨੮.

28.

‘‘ਭੋਗਬਲਞ੍ਚ ਦੀਘਾવੁ, ਦੁਤਿਯਂ વੁਚ੍ਚਤੇ ਬਲਂ।

‘‘Bhogabalañca dīghāvu, dutiyaṃ vuccate balaṃ;

ਅਮਚ੍ਚਬਲਞ੍ਚ ਦੀਘਾવੁ, ਤਤਿਯਂ વੁਚ੍ਚਤੇ ਬਲਂ॥

Amaccabalañca dīghāvu, tatiyaṃ vuccate balaṃ.

੨੯.

29.

‘‘ਅਭਿਜਚ੍ਚਬਲਞ੍ਚੇવ, ਤਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਅਸਂਸਯਂ।

‘‘Abhijaccabalañceva, taṃ catutthaṃ asaṃsayaṃ;

ਯਾਨਿ ਚੇਤਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ, ਅਧਿਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋ॥

Yāni cetāni sabbāni, adhigaṇhāti paṇḍito.

੩੦.

30.

‘‘ਤਂ ਬਲਾਨਂ ਬਲਂ ਸੇਟ੍ਠਂ, ਅਗ੍ਗਂ ਪਞ੍ਞਾਬਲਂ ਬਲਂ।

‘‘Taṃ balānaṃ balaṃ seṭṭhaṃ, aggaṃ paññābalaṃ balaṃ;

ਪਞ੍ਞਾਬਲੇਨੁਪਤ੍ਥਦ੍ਧੋ, ਅਤ੍ਥਂ વਿਨ੍ਦਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋ॥

Paññābalenupatthaddho, atthaṃ vindati paṇḍito.

੩੧.

31.

‘‘ਅਪਿ ਚੇ ਲਭਤਿ ਮਨ੍ਦੋ, ਫੀਤਂ ਧਰਣਿਮੁਤ੍ਤਮਂ।

‘‘Api ce labhati mando, phītaṃ dharaṇimuttamaṃ;

ਅਕਾਮਸ੍ਸ ਪਸਯ੍ਹਂ વਾ, ਅਞ੍ਞੋ ਤਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ॥

Akāmassa pasayhaṃ vā, añño taṃ paṭipajjati.

੩੨.

32.

‘‘ਅਭਿਜਾਤੋਪਿ ਚੇ ਹੋਤਿ, ਰਜ੍ਜਂ ਲਦ੍ਧਾਨ ਖਤ੍ਤਿਯੋ।

‘‘Abhijātopi ce hoti, rajjaṃ laddhāna khattiyo;

ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੋ ਹਿ ਕਾਸਿਪਤਿ, ਸਬ੍ਬੇਨਪਿ ਨ ਜੀવਤਿ॥

Duppañño hi kāsipati, sabbenapi na jīvati.

੩੩.

33.

‘‘ਪਞ੍ਞਾવ ਸੁਤਂ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨੀ, ਪਞ੍ਞਾ ਕਿਤ੍ਤਿਸਿਲੋਕવਡ੍ਢਨੀ।

‘‘Paññāva sutaṃ vinicchinī, paññā kittisilokavaḍḍhanī;

ਪਞ੍ਞਾਸਹਿਤੋ ਨਰੋ ਇਧ, ਅਪਿ ਦੁਕ੍ਖੇ ਸੁਖਾਨਿ વਿਨ੍ਦਤਿ॥

Paññāsahito naro idha, api dukkhe sukhāni vindati.

੩੪.

34.

‘‘ਪਞ੍ਞਞ੍ਚ ਖੋ ਅਸੁਸ੍ਸੂਸਂ, ਨ ਕੋਚਿ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤਿ।

‘‘Paññañca kho asussūsaṃ, na koci adhigacchati;

ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਂ ਅਨਾਗਮ੍ਮ, ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਂ ਅવਿਨਿਬ੍ਭੁਜਂ॥

Bahussutaṃ anāgamma, dhammaṭṭhaṃ avinibbhujaṃ.

੩੫.

35.

‘‘ਯੋ ਚ ਧਮ੍ਮવਿਭਙ੍ਗਞ੍ਞੂ, ਕਾਲੁਟ੍ਠਾਯੀ ਅਤਨ੍ਦਿਤੋ।

‘‘Yo ca dhammavibhaṅgaññū, kāluṭṭhāyī atandito;

ਅਨੁਟ੍ਠਹਤਿ ਕਾਲੇਨ, ਕਮ੍ਮਫਲਂ ਤਸ੍ਸਿਜ੍ਝਤਿ॥

Anuṭṭhahati kālena, kammaphalaṃ tassijjhati.

੩੬.

36.

‘‘ਅਨਾਯਤਨਸੀਲਸ੍ਸ, ਅਨਾਯਤਨਸੇવਿਨੋ।

‘‘Anāyatanasīlassa, anāyatanasevino;

ਨ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਿਯਕਾਰਿਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਮਦਤ੍ਥੋ વਿਪਚ੍ਚਤਿ॥

Na nibbindiyakārissa, sammadattho vipaccati.

੩੭.

37.

‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਞ੍ਚ ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਤਥਾਯਤਨਸੇવਿਨੋ।

‘‘Ajjhattañca payuttassa, tathāyatanasevino;

ਅਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਿਯਕਾਰਿਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਮਦਤ੍ਥੋ વਿਪਚ੍ਚਤਿ॥

Anibbindiyakārissa, sammadattho vipaccati.

੩੮.

38.

‘‘ਯੋਗਪ੍ਪਯੋਗਸਙ੍ਖਾਤਂ, ਸਮ੍ਭਤਸ੍ਸਾਨੁਰਕ੍ਖਣਂ।

‘‘Yogappayogasaṅkhātaṃ, sambhatassānurakkhaṇaṃ;

ਤਾਨਿ ਤ੍વਂ ਤਾਤ ਸੇવਸ੍ਸੁ, ਮਾ ਅਕਮ੍ਮਾਯ ਰਨ੍ਧਯਿ।

Tāni tvaṃ tāta sevassu, mā akammāya randhayi;

ਅਕਮ੍ਮੁਨਾ ਹਿ ਦੁਮ੍ਮੇਧੋ, ਨਲ਼ਾਗਾਰਂવ ਸੀਦਤੀ’’ਤਿ॥

Akammunā hi dummedho, naḷāgāraṃva sīdatī’’ti.

ਤਤ੍ਥ ਮਹਗ੍ਗਤੇਤਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕੇ ਮਹਜ੍ਝਾਸਯੇ ਪੁਰਿਸੇ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਬਲਂ ਹੋਤਿ। ਬਾਹੁਬਲਨ੍ਤਿ ਕਾਯਬਲਂ। ਚਰਿਮਨ੍ਤਿ ਤਂ ਅਤਿਮਹਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਲਾਮਕਮੇવ। ਕਿਂਕਾਰਣਾ? ਅਨ੍ਧਬਾਲਭਾવੇਨ। ਸਚੇ ਹਿ ਕਾਯਬਲਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਨਾਮ ਭવੇਯ੍ਯ, વਾਰਣਬਲਤੋ ਲਟੁਕਿਕਾਯ ਬਲਂ ਖੁਦ੍ਦਕਂ ਭવੇਯ੍ਯ, વਾਰਣਬਲਂ ਪਨ ਅਨ੍ਧਬਾਲਭਾવੇਨ ਮਰਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਂ ਜਾਤਂ, ਲਟੁਕਿਕਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣਕੁਸਲਤਾਯ વਾਰਣਂ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੇਸਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇ ‘‘ਨ ਹੇવ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਬਲੇਨ ਕਿਚ੍ਚਂ, ਬਲਞ੍ਹਿ ਬਾਲਸ੍ਸ વਧਾਯ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ (ਜਾ॰ ੧.੫.੪੨) ਆਹਰਿਤਬ੍ਬਂ।

Tattha mahaggateti, mahārāja, imasmiṃ sattaloke mahajjhāsaye purise pañcavidhaṃ balaṃ hoti. Bāhubalanti kāyabalaṃ. Carimanti taṃ atimahantampi samānaṃ lāmakameva. Kiṃkāraṇā? Andhabālabhāvena. Sace hi kāyabalaṃ mahantaṃ nāma bhaveyya, vāraṇabalato laṭukikāya balaṃ khuddakaṃ bhaveyya, vāraṇabalaṃ pana andhabālabhāvena maraṇassa paccayaṃ jātaṃ, laṭukikā attano ñāṇakusalatāya vāraṇaṃ jīvitakkhayaṃ pāpesi. Imasmiṃ panatthe ‘‘na heva sabbattha balena kiccaṃ, balañhi bālassa vadhāya hotī’’ti suttaṃ (jā. 1.5.42) āharitabbaṃ.

ਭੋਗਬਲਨ੍ਤਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਹਿਰਞ੍ਞਸੁવਣ੍ਣਾਦਿ ਉਪਭੋਗਜਾਤਂ ਭੋਗਬਲਂ ਨਾਮ, ਤਂ ਕਾਯਬਲਤੋ ਮਹਨ੍ਤਤਰਂ। ਅਮਚ੍ਚਬਲਨ੍ਤਿ ਅਭੇਜ੍ਜਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸੂਰਸ੍ਸ ਸੁਹਦਯਸ੍ਸ ਅਮਚ੍ਚਮਣ੍ਡਲਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਤਾ, ਤਂ ਬਲਂ ਸਙ੍ਗਾਮਸੂਰਤਾਯ ਪੁਰਿਮੇਹਿ ਬਲੇਹਿ ਮਹਨ੍ਤਤਰਂ। ਅਭਿਜਚ੍ਚਬਲਨ੍ਤਿ ਤੀਣਿ ਕੁਲਾਨਿ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲવਸੇਨ ਜਾਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ , ਤਂ ਇਤਰੇਹਿ ਬਲੇਹਿ ਮਹਨ੍ਤਤਰਂ। ਜਾਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਏવ ਹਿ ਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਨ ਇਤਰੇਤਿ। ਯਾਨਿ ਚੇਤਾਨੀਤਿ ਯਾਨਿ ਚ ਏਤਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿਪਿ ਬਲਾਨਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਞ੍ਞਾਨੁਭਾવੇਨ ਅਧਿਗਣ੍ਹਾਤਿ ਅਭਿਭવਤਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਬਲਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਬਲਂ ਸੇਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਚ ਅਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਂਕਾਰਣਾ? ਤੇਨ ਹਿ ਬਲੇਨ ਉਪਤ੍ਥਦ੍ਧੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਅਤ੍ਥਂ વਿਨ੍ਦਤਿ, વੁਡ੍ਢਿਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ । ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਪੁਣ੍ਣਂ ਨਦਿਂ ਯੇਨ ਚ ਪੇਯ੍ਯਮਾਹੂ’’ਤਿ ਪੁਣ੍ਣਨਦੀਜਾਤਕਞ੍ਚ (ਜਾ॰ ੧.੨.੧੨੭ ਆਦਯੋ) ਸਿਰੀਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿਪਞ੍ਹਂ ਪਞ੍ਚਪਣ੍ਡਿਤਪਞ੍ਹਞ੍ਚ ਸਤ੍ਤੁਭਸ੍ਤਜਾਤਕ- (ਜਾ॰ ੧.੭.੪੬ ਆਦਯੋ) ਸਮ੍ਭવਜਾਤਕ- (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੧੩੮ ਆਦਯੋ) ਸਰਭਙ੍ਗਜਾਤਕਾਦੀਨਿ (ਜਾ॰ ੨.੧੭.੫੦ ਆਦਯੋ) ਚ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾਨਿ।

Bhogabalanti upatthambhanavasena sabbaṃ hiraññasuvaṇṇādi upabhogajātaṃ bhogabalaṃ nāma, taṃ kāyabalato mahantataraṃ. Amaccabalanti abhejjamantassa sūrassa suhadayassa amaccamaṇḍalassa atthitā, taṃ balaṃ saṅgāmasūratāya purimehi balehi mahantataraṃ. Abhijaccabalanti tīṇi kulāni atikkamitvā khattiyakulavasena jātisampatti , taṃ itarehi balehi mahantataraṃ. Jātisampannā eva hi sujjhanti, na itareti. Yāni cetānīti yāni ca etāni cattāripi balāni paṇḍito paññānubhāvena adhigaṇhāti abhibhavati, taṃ sabbabalānaṃ paññābalaṃ seṭṭhanti ca agganti ca vuccati. Kiṃkāraṇā? Tena hi balena upatthaddho paṇḍito atthaṃ vindati, vuḍḍhiṃ pāpuṇāti . Tadatthajotanatthaṃ ‘‘puṇṇaṃ nadiṃ yena ca peyyamāhū’’ti puṇṇanadījātakañca (jā. 1.2.127 ādayo) sirīkāḷakaṇṇipañhaṃ pañcapaṇḍitapañhañca sattubhastajātaka- (jā. 1.7.46 ādayo) sambhavajātaka- (jā. 1.16.138 ādayo) sarabhaṅgajātakādīni (jā. 2.17.50 ādayo) ca kathetabbāni.

ਮਨ੍ਦੋਤਿ ਮਨ੍ਦਪਞ੍ਞੋ ਬਾਲੋ। ਫੀਤਨ੍ਤਿ, ਤਾਤ, ਮਨ੍ਦਪਞ੍ਞੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਤ੍ਤਰਤਨਪੁਣ੍ਣਂ ਚੇਪਿ ਉਤ੍ਤਮਂ ਧਰਣਿਂ ਲਭਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਛਮਾਨਸ੍ਸੇવ ਪਸਯ੍ਹਕਾਰਂ વਾ ਪਨ ਕਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੋ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਤਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ। ਮਨ੍ਦੋ ਹਿ ਲਦ੍ਧਂ ਯਸਂ ਰਕ੍ਖਿਤੁਂ ਕੁਲਸਨ੍ਤਕਂ વਾ ਪਨ ਪવੇਣਿਆਗਤਮ੍ਪਿ ਰਜ੍ਜਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਪਾਦਞ੍ਜਲੀ ਸਬ੍ਬੇ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਤਿਰੋਚਤੀ’’ਤਿ ਪਾਦਞ੍ਜਲੀਜਾਤਕਂ (ਜਾ॰ ੧.੨.੧੯੪-੧੯੫) ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ। ਲਦ੍ਧਾਨਾਤਿ ਜਾਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਕੁਲਸਨ੍ਤਕਂ ਰਜ੍ਜਂ ਲਭਿਤ੍વਾਪਿ। ਸਬ੍ਬੇਨਪੀਤਿ ਤੇਨ ਸਕਲੇਨਪਿ ਰਜ੍ਜੇਨ ਨ ਜੀવਤਿ, ਅਨੁਪਾਯਕੁਸਲਤਾਯ ਦੁਗ੍ਗਤੋવ ਹੋਤੀਤਿ।

Mandoti mandapañño bālo. Phītanti, tāta, mandapañño puggalo sattaratanapuṇṇaṃ cepi uttamaṃ dharaṇiṃ labhati, tassa anicchamānasseva pasayhakāraṃ vā pana katvā añño paññāsampanno taṃ paṭipajjati. Mando hi laddhaṃ yasaṃ rakkhituṃ kulasantakaṃ vā pana paveṇiāgatampi rajjaṃ adhigantuṃ na sakkoti. Tadatthajotanatthaṃ ‘‘addhā pādañjalī sabbe, paññāya atirocatī’’ti pādañjalījātakaṃ (jā. 1.2.194-195) kathetabbaṃ. Laddhānāti jātisampattiṃ nissāya kulasantakaṃ rajjaṃ labhitvāpi. Sabbenapīti tena sakalenapi rajjena na jīvati, anupāyakusalatāya duggatova hotīti.

ਏવਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਠਾਨੇਨ ਅਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਅਗੁਣਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਪਞ੍ਞਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਸੁਤਪਰਿਯਤ੍ਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਪਞ੍ਞਾવ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਤਿ। ਕਿਤ੍ਤਿਸਿਲੋਕવਡ੍ਢਨੀਤਿ ਕਿਤ੍ਤਿਘੋਸਸ੍ਸ ਚ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਸ੍ਸ ਚ વਡ੍ਢਨੀ। ਦੁਕ੍ਖੇ ਸੁਖਾਨਿ વਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਪਿ ਨਿਬ੍ਭਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਾਯਕੁਸਲਤਾਯ ਸੁਖਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਤਦਤ੍ਥਦੀਪਨਤ੍ਥਂ –

Evaṃ mahāsatto ettakena ṭhānena apaṇḍitassa aguṇaṃ kathetvā idāni paññaṃ pasaṃsanto ‘‘paññā’’tiādimāha. Tattha sutanti sutapariyatti. Tañhi paññāva vinicchinati. Kittisilokavaḍḍhanīti kittighosassa ca lābhasakkārassa ca vaḍḍhanī. Dukkhe sukhāni vindatīti dukkhe uppannepi nibbhayo hutvā upāyakusalatāya sukhaṃ paṭilabhati. Tadatthadīpanatthaṃ –

‘‘ਯਸ੍ਸੇਤੇ ਚਤੁਰੋ ਧਮ੍ਮਾ, વਾਨਰਿਨ੍ਦ ਯਥਾ ਤવ’’॥ (ਜਾ॰ ੧.੧.੫੭)।

‘‘Yassete caturo dhammā, vānarinda yathā tava’’. (jā. 1.1.57);

ਅਲਮੇਤੇਹਿ ਅਮ੍ਬੇਹਿ, ਜਮ੍ਬੂਹਿ ਪਨਸੇਹਿ ਚਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੨.੧੧੫) –

Alametehi ambehi, jambūhi panasehi cā’’ti. (jā. 1.2.115) –

ਆਦੀਨਿ ਜਾਤਕਾਨਿ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾਨਿ।

Ādīni jātakāni kathetabbāni.

ਅਸੁਸ੍ਸੂਸਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਪੁਗ੍ਗਲੇ ਅਪਯਿਰੁਪਾਸਨ੍ਤੋ ਅਸ੍ਸੁਣਨ੍ਤੋ। ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਸਭਾવਕਾਰਣੇ ਠਿਤਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਂ ਅਨਾਗਮ੍ਮ ਤਂ ਅਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ। ਅવਿਨਿਬ੍ਭੁਜਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਾਨਤ੍ਥਂ ਕਾਰਣਾਕਾਰਣਂ ਅਨੋਗਾਹਨ੍ਤੋ ਅਤੀਰੇਨ੍ਤੋ ਨ ਕੋਚਿ ਪਞ੍ਞਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਾਤਾਤਿ।

Asussūsanti paṇḍitapuggale apayirupāsanto assuṇanto. Dhammaṭṭhanti sabhāvakāraṇe ṭhitaṃ bahussutaṃ anāgamma taṃ asaddahanto. Avinibbhujanti atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ anogāhanto atīrento na koci paññaṃ adhigacchati, tātāti.

ਧਮ੍ਮવਿਭਙ੍ਗਞ੍ਞੂਤਿ ਦਸਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥવਿਭਙ੍ਗਕੁਸਲੋ। ਕਾਲੁਟ੍ਠਾਯੀਤਿ વੀਰਿਯਂ ਕਾਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਕਾਲੇ વੀਰਿਯਸ੍ਸ ਕਾਰਕੋ। ਅਨੁਟ੍ਠਹਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਤਂ ਤਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਫਲਂ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ ਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਤਿ। ਅਨਾਯਤਨਸੀਲਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨਾਯਤਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਲਾਭਯਸਸੁਖਾਨਂ ਅਨਾਕਰੋ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਕਮ੍ਮਂ, ਤਂਸੀਲਸ੍ਸ ਤੇਨ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਕਮ੍ਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ, ਅਨਾਯਤਨਭੂਤਮੇવ ਦੁਸ੍ਸੀਲਪੁਗ੍ਗਲਂ ਸੇવਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਰਣਕਾਲੇ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਿਯਕਾਰਿਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤ੍વਾ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਏવਰੂਪਸ੍ਸ, ਤਾਤ, ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਮਾ ਨ વਿਪਚ੍ਚਤਿ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤੀਣਿ ਕੁਲਗ੍ਗਾਨਿ ਚ ਛ ਕਾਮਸਗ੍ਗਾਨਿ ਚ ਨ ਉਪਨੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਞ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਯਕਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਭਾવਨਾਦਿવਸੇਨ ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਤਥਾਯਤਨਸੇવਿਨੋਤਿ ਤਥੇવ ਸੀਲવਨ੍ਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਸੇવਮਾਨਸ੍ਸ। વਿਪਚ੍ਚਤੀਤਿ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਮਹਨ੍ਤਂ ਯਸਂ ਦੇਤਿ।

Dhammavibhaṅgaññūti dasakusalakammapathavibhaṅgakusalo. Kāluṭṭhāyīti vīriyaṃ kātuṃ yuttakāle vīriyassa kārako. Anuṭṭhahatīti tasmiṃ tasmiṃ kāle taṃ taṃ kiccaṃ karoti. Tassāti tassa puggalassa kammaphalaṃ samijjhati nipphajjati. Anāyatanasīlassāti anāyatanaṃ vuccati lābhayasasukhānaṃ anākaro dussīlyakammaṃ, taṃsīlassa tena dussīlyakammena samannāgatassa, anāyatanabhūtameva dussīlapuggalaṃ sevantassa, kusalassa kammassa karaṇakāle nibbindiyakārissa nibbinditvā ukkaṇṭhitvā karontassa evarūpassa, tāta, puggalassa kammānaṃ attho sammā na vipaccati na sampajjati, tīṇi kulaggāni ca cha kāmasaggāni ca na upanetīti attho. Ajjhattañcāti attano niyakajjhattaṃ aniccabhāvanādivasena payuttassa. Tathāyatanasevinoti tatheva sīlavante puggale sevamānassa. Vipaccatīti sampajjati mahantaṃ yasaṃ deti.

ਯੋਗਪ੍ਪਯੋਗਸਙ੍ਖਾਤਨ੍ਤਿ ਯੋਗੇ ਯੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕੇ ਕਾਰਣੇ ਪਯੋਗਕੋਟ੍ਠਾਸਭੂਤਂ ਪਞ੍ਞਂ। ਸਮ੍ਭਤਸ੍ਸਾਤਿ ਰਾਸਿਕਤਸ੍ਸ ਧਨਸ੍ਸ ਅਨੁਰਕ੍ਖਣਂ। ਤਾਨਿ ਤ੍વਨ੍ਤਿ ਏਤਾਨਿ ਚ ਦ੍વੇ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਚ ਮਯਾ વੁਤ੍ਤਕਾਰਣਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ, ਤਾਤ, ਤ੍વਂ ਸੇવਸ੍ਸੁ, ਮਯਾ વੁਤ੍ਤਂ ਓવਾਦਂ ਹਦਯੇ ਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਘਰੇ ਧਨਂ ਰਕ੍ਖ। ਮਾ ਅਕਮ੍ਮਾਯ ਰਨ੍ਧਯੀਤਿ ਅਯੁਤ੍ਤੇਨ ਅਕਾਰਣੇਨ ਮਾ ਰਨ੍ਧਯਿ, ਤਂ ਧਨਂ ਮਾ ਝਾਪਯਿ ਮਾ ਨਾਸਯਿ। ਕਿਂਕਾਰਣਾ? ਅਕਮ੍ਮੁਨਾ ਹੀਤਿ ਅਯੁਤ੍ਤਕਮ੍ਮਕਰਣੇਨ ਦੁਮ੍ਮੇਧੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਕਂ ਧਨਂ ਨਾਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਦੁਗ੍ਗਤੋ। ਨਲ਼ਾਗਾਰਂવ ਸੀਦਤੀਤਿ ਯਥਾ ਨਲ਼ਾਗਾਰਂ ਮੂਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਜੀਰਮਾਨਂ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਪਤਤਿ, ਏવਂ ਅਕਾਰਣੇਨ ਧਨਂ ਨਾਸੇਤ੍વਾ ਅਪਾਯੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤੀਤਿ।

Yogappayogasaṅkhātanti yoge yuñjitabbayuttake kāraṇe payogakoṭṭhāsabhūtaṃ paññaṃ. Sambhatassāti rāsikatassa dhanassa anurakkhaṇaṃ. Tāni tvanti etāni ca dve purimāni ca mayā vuttakāraṇāni sabbāni, tāta, tvaṃ sevassu, mayā vuttaṃ ovādaṃ hadaye katvā attano ghare dhanaṃ rakkha. Mā akammāya randhayīti ayuttena akāraṇena mā randhayi, taṃ dhanaṃ mā jhāpayi mā nāsayi. Kiṃkāraṇā? Akammunā hīti ayuttakammakaraṇena dummedho puggalo sakaṃ dhanaṃ nāsetvā pacchā duggato. Naḷāgāraṃva sīdatīti yathā naḷāgāraṃ mūlato paṭṭhāya jīramānaṃ appatiṭṭhaṃ patati, evaṃ akāraṇena dhanaṃ nāsetvā apāyesu nibbattatīti.

ਏવਮ੍ਪਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਠਾਨੇਨ ਪਞ੍ਚ ਬਲਾਨਿ વਣ੍ਣੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਬਲਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਂ ਨੀਹਰਨ੍ਤੋ વਿਯ ਕਥੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਦਸਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਰਞ੍ਞੋ ਓવਾਦਂ ਦੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –

Evampi bodhisatto ettakena ṭhānena pañca balāni vaṇṇetvā paññābalaṃ ukkhipitvā candamaṇḍalaṃ nīharanto viya kathetvā idāni dasahi gāthāhi rañño ovādaṃ dento āha –

੩੯.

39.

‘‘ਧਮ੍ਮਂ ਚਰ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾਤਾਪਿਤੂਸੁ ਖਤ੍ਤਿਯ।

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mātāpitūsu khattiya;