Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
૪. અટ્ઠકથાકણ્ડો
4. Aṭṭhakathākaṇḍo
તિકઅત્થુદ્ધારવણ્ણના
Tikaatthuddhāravaṇṇanā
૧૩૮૪. ઇદાનિ નિક્ખેપકણ્ડાનન્તરં ઠપિતસ્સ અટ્ઠકથાકણ્ડસ્સ વણ્ણનાક્કમો અનુપ્પત્તો. કસ્મા પનેતં અટ્ઠકથાકણ્ડં નામ જાતન્તિ? તેપિટકસ્સ બુદ્ધવચનસ્સ અત્થં ઉદ્ધરિત્વા ઠપિતત્તા. તીસુપિ હિ પિટકેસુ ધમ્મન્તરં આગતં અટ્ઠકથાકણ્ડેનેવ પરિચ્છિન્દિત્વા વિનિચ્છિતં સુવિનિચ્છિતં નામ હોતિ. સકલે અભિધમ્મપિટકે નયમગ્ગં મહાપકરણે પઞ્હુદ્ધારં ગણનચારં અસલ્લક્ખેન્તેનાપિ અટ્ઠકથાકણ્ડતોયેવ સમાનેતું વટ્ટતિ.
1384. Idāni nikkhepakaṇḍānantaraṃ ṭhapitassa aṭṭhakathākaṇḍassa vaṇṇanākkamo anuppatto. Kasmā panetaṃ aṭṭhakathākaṇḍaṃ nāma jātanti? Tepiṭakassa buddhavacanassa atthaṃ uddharitvā ṭhapitattā. Tīsupi hi piṭakesu dhammantaraṃ āgataṃ aṭṭhakathākaṇḍeneva paricchinditvā vinicchitaṃ suvinicchitaṃ nāma hoti. Sakale abhidhammapiṭake nayamaggaṃ mahāpakaraṇe pañhuddhāraṃ gaṇanacāraṃ asallakkhentenāpi aṭṭhakathākaṇḍatoyeva samānetuṃ vaṭṭati.
કુતો પભવં પન એતન્તિ? સારિપુત્તત્થેરપ્પભવં. સારિપુત્તત્થેરો હિ એકસ્સ અત્તનો સદ્ધિવિહારિકસ્સ નિક્ખેપકણ્ડે અત્થુદ્ધારં સલ્લક્ખેતું અસક્કોન્તસ્સ અટ્ઠકથાકણ્ડં કથેત્વા અદાસિ. ઇદં પન મહાઅટ્ઠકથાયં પટિક્ખિપિત્વા ઇદં વુત્તં – અભિધમ્મો નામ ન સાવકવિસયો, ન સાવકગોચરો; બુદ્ધવિસયો એસ, બુદ્ધગોચરો. ધમ્મસેનાપતિ પન સદ્ધિવિહારિકેન પુચ્છિતો તં આદાય સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ કથેસિ. સમ્માસમ્બુદ્ધો તસ્સ ભિક્ખુનો અટ્ઠકથાકણ્ડં કથેત્વા અદાસિ. કથં? ભગવા હિ ‘કતમે ધમ્મા કુસલા’તિ પુચ્છિ. ‘કુસલા ધમ્મા નામ કતમે’તિ સલ્લક્ખેસીતિ અત્થો. અથસ્સ તુણ્હીભૂતસ્સ ‘નનુ યં મયા કતમે ધમ્મા કુસલા? યસ્મિં સમયે કામાવચરં કુસલં ચિત્તં ઉપ્પન્નં હોતીતિઆદિના નયેન ભૂમિભેદતો કુસલં દસ્સિતં, સબ્બમ્પિ તં ચતૂસુ ભૂમીસુ કુસલં, ઇમે ધમ્મા કુસલા’તિ ઇમિના નયેન કણ્ણિકં કણ્ણિકં ઘટં ઘટં ગોચ્છકં ગોચ્છકં કત્વા અત્થુદ્ધારવસેન કુસલાદિધમ્મે દસ્સેન્તો કથેત્વા અદાસિ.
Kuto pabhavaṃ pana etanti? Sāriputtattherappabhavaṃ. Sāriputtatthero hi ekassa attano saddhivihārikassa nikkhepakaṇḍe atthuddhāraṃ sallakkhetuṃ asakkontassa aṭṭhakathākaṇḍaṃ kathetvā adāsi. Idaṃ pana mahāaṭṭhakathāyaṃ paṭikkhipitvā idaṃ vuttaṃ – abhidhammo nāma na sāvakavisayo, na sāvakagocaro; buddhavisayo esa, buddhagocaro. Dhammasenāpati pana saddhivihārikena pucchito taṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā sammāsambuddhassa kathesi. Sammāsambuddho tassa bhikkhuno aṭṭhakathākaṇḍaṃ kathetvā adāsi. Kathaṃ? Bhagavā hi ‘katame dhammā kusalā’ti pucchi. ‘Kusalā dhammā nāma katame’ti sallakkhesīti attho. Athassa tuṇhībhūtassa ‘nanu yaṃ mayā katame dhammā kusalā? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotītiādinā nayena bhūmibhedato kusalaṃ dassitaṃ, sabbampi taṃ catūsu bhūmīsu kusalaṃ, ime dhammā kusalā’ti iminā nayena kaṇṇikaṃ kaṇṇikaṃ ghaṭaṃ ghaṭaṃ gocchakaṃ gocchakaṃ katvā atthuddhāravasena kusalādidhamme dassento kathetvā adāsi.
તત્થ ચતૂસૂતિ કામાવચરરૂપાવચરારૂપાવચરઅપરિયાપન્નાસુ. કુસલન્તિ ફસ્સાદિભેદં કુસલં. ઇમે ધમ્મા કુસલાતિ ઇમે સબ્બેપિ તાસુ તાસુ ભૂમીસુ વુત્તા ફસ્સાદયો ધમ્મા કુસલા નામ.
Tattha catūsūti kāmāvacararūpāvacarārūpāvacaraapariyāpannāsu. Kusalanti phassādibhedaṃ kusalaṃ. Ime dhammā kusalāti ime sabbepi tāsu tāsu bhūmīsu vuttā phassādayo dhammā kusalā nāma.
૧૩૮૫. અકુસલાનં પન ભૂમિવસેન ભેદાભાવતો દ્વાદસ અકુસલચિત્તુપ્પાદાતિ આહ. તત્થ ઉપ્પજ્જતીતિ ઉપ્પાદો. ચિત્તમેવ ઉપ્પાદો ચિત્તુપ્પાદો. દેસનાસીસમેવ ચેતં. યથા પન ‘રાજા આગતો’તિ વુત્તે અમચ્ચાદીનમ્પિ આગમનં વુત્તમેવ હોતિ, એવં ‘ચિત્તુપ્પાદા’તિ વુત્તે તેહિ સમ્પયુત્તધમ્માપિ વુત્તાવ હોન્તીતિ. સબ્બત્થ ચિત્તુપ્પાદગ્ગહણેન સસમ્પયુત્તધમ્મં ચિત્તં ગહિતન્તિ વેદિતબ્બં. ઇતો પરં ચતૂસુ ભૂમીસુ વિપાકોતિઆદીનં સબ્બેસમ્પિ તિકદુકભાજનીયપદાનં અત્થો, વેદનાત્તિકાદીસુ ચ સુખાદીનં નવત્તબ્બતા હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ પાળિયત્થં વીમંસિત્વા વેદિતબ્બા. વિસેસમત્તમેવ પન વક્ખામ.
1385. Akusalānaṃ pana bhūmivasena bhedābhāvato dvādasa akusalacittuppādāti āha. Tattha uppajjatīti uppādo. Cittameva uppādo cittuppādo. Desanāsīsameva cetaṃ. Yathā pana ‘rājā āgato’ti vutte amaccādīnampi āgamanaṃ vuttameva hoti, evaṃ ‘cittuppādā’ti vutte tehi sampayuttadhammāpi vuttāva hontīti. Sabbattha cittuppādaggahaṇena sasampayuttadhammaṃ cittaṃ gahitanti veditabbaṃ. Ito paraṃ catūsu bhūmīsu vipākotiādīnaṃ sabbesampi tikadukabhājanīyapadānaṃ attho, vedanāttikādīsu ca sukhādīnaṃ navattabbatā heṭṭhā vuttanayeneva pāḷiyatthaṃ vīmaṃsitvā veditabbā. Visesamattameva pana vakkhāma.
૧૪૨૦. તત્થ પરિત્તારમ્મણત્તિકે તાવ સબ્બો કામાવચરસ્સ વિપાકોતિ એત્થ દ્વિપઞ્ચવિઞ્ઞાણાનિ ચક્ખુપસાદાદયો નિસ્સાય નિયમેનેવ ઇટ્ઠાનિટ્ઠાદિભેદે રૂપસદ્દગન્ધરસફોટ્ઠબ્બધમ્મે આરબ્ભ પવત્તન્તીતિ પરિત્તારમ્મણાનિ. કુસલાકુસલવિપાકા પન દ્વે મનોધાતુયો હદયવત્થું નિસ્સાય ચક્ખુવિઞ્ઞાણાદીનં અનન્તરા નિયમતો રૂપાદીનેવ આરબ્ભ પવત્તન્તીતિ પરિત્તારમ્મણા. કુસલવિપાકાહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુ સોમનસ્સસહગતા પઞ્ચદ્વારે સન્તીરણવસેન છસુ દ્વારેસુ તદારમ્મણવસેનાતિ નિયમતો રૂપાદીનિ છ પરિત્તારમ્મણાનેવ આરબ્ભ પવત્તતીતિ પરિત્તારમ્મણા. કુસલાકુસલવિપાકાહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુદ્વયં પઞ્ચદ્વારે સન્તીરણવસેન છસુ દ્વારેસુ તદારમ્મણવસેન નિયમતો રૂપાદીનિ છ પરિત્તારમ્મણાનેવ આરબ્ભ પવત્તતિ. પટિસન્ધિવસેન પવત્તમાનમ્પિ પરિત્તં કમ્મં કમ્મનિમિત્તં ગતિનિમિત્તં વા આરમ્મણં કરોતિ, પવત્તિયં ભવઙ્ગવસેન, પરિયોસાને ચુતિવસેન પવત્તમાનમ્પિ તદેવ આરમ્મણં કરોતીતિ પરિત્તારમ્મણં. અટ્ઠ પન સહેતુકવિપાકચિત્તુપ્પાદા એત્થ વુત્તનયેનેવ તદારમ્મણવસેન પટિસન્ધિભવઙ્ગચુતિવસેન ચ પરિત્તધમ્મેયેવ આરબ્ભ પવત્તન્તિ. કિરિયમનોધાતુ પઞ્ચદ્વારે રૂપાદીનિ આરબ્ભ પવત્તતિ. સોમનસ્સસહગતાહેતુકકિરિયમનોવિઞ્ઞાણધાતુ છસુ દ્વારેસુ પચ્ચુપ્પન્ને મનોદ્વારે અતીતાનાગતેપિ પરિત્તે રૂપાદિધમ્મેયેવ આરબ્ભ ખીણાસવાનં પહટ્ઠાકારં કુરુમાના પવત્તતીતિ પરિત્તારમ્મણા. એવમિમે પઞ્ચવીસતિ ચિત્તુપ્પાદા એકન્તેનેવ પરિત્તારમ્મણાતિ વેદિતબ્બા.
1420. Tattha parittārammaṇattike tāva sabbo kāmāvacarassa vipākoti ettha dvipañcaviññāṇāni cakkhupasādādayo nissāya niyameneva iṭṭhāniṭṭhādibhede rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbadhamme ārabbha pavattantīti parittārammaṇāni. Kusalākusalavipākā pana dve manodhātuyo hadayavatthuṃ nissāya cakkhuviññāṇādīnaṃ anantarā niyamato rūpādīneva ārabbha pavattantīti parittārammaṇā. Kusalavipākāhetukamanoviññāṇadhātu somanassasahagatā pañcadvāre santīraṇavasena chasu dvāresu tadārammaṇavasenāti niyamato rūpādīni cha parittārammaṇāneva ārabbha pavattatīti parittārammaṇā. Kusalākusalavipākāhetukamanoviññāṇadhātudvayaṃ pañcadvāre santīraṇavasena chasu dvāresu tadārammaṇavasena niyamato rūpādīni cha parittārammaṇāneva ārabbha pavattati. Paṭisandhivasena pavattamānampi parittaṃ kammaṃ kammanimittaṃ gatinimittaṃ vā ārammaṇaṃ karoti, pavattiyaṃ bhavaṅgavasena, pariyosāne cutivasena pavattamānampi tadeva ārammaṇaṃ karotīti parittārammaṇaṃ. Aṭṭha pana sahetukavipākacittuppādā ettha vuttanayeneva tadārammaṇavasena paṭisandhibhavaṅgacutivasena ca parittadhammeyeva ārabbha pavattanti. Kiriyamanodhātu pañcadvāre rūpādīni ārabbha pavattati. Somanassasahagatāhetukakiriyamanoviññāṇadhātu chasu dvāresu paccuppanne manodvāre atītānāgatepi paritte rūpādidhammeyeva ārabbha khīṇāsavānaṃ pahaṭṭhākāraṃ kurumānā pavattatīti parittārammaṇā. Evamime pañcavīsati cittuppādā ekanteneva parittārammaṇāti veditabbā.
૧૪૨૧. વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનનેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનધમ્મા અત્તનો અત્તનો હેટ્ઠિમં સમાપત્તિં આરબ્ભ પવત્તનતો મહગ્ગતારમ્મણા. એવ મગ્ગફલધમ્મા નિબ્બાનારમ્મણત્તા અપ્પમાણારમ્મણા.
1421. Viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanadhammā attano attano heṭṭhimaṃ samāpattiṃ ārabbha pavattanato mahaggatārammaṇā. Eva maggaphaladhammā nibbānārammaṇattā appamāṇārammaṇā.
કુસલતો ચત્તારો કિરિયતો ચત્તારોતિ અટ્ઠ ઞાણવિપ્પયુત્તચિત્તુપ્પાદા સેક્ખપુથુજ્જનખીણાસવાનં અસક્કચ્ચદાનપચ્ચવેક્ખણધમ્મસવનાદીસુ કામાવચરધમ્મે આરબ્ભ પવત્તિકાલે પરિત્તારમ્મણા. અતિપગુણાનં પઠમજ્ઝાનાદીનં પચ્ચવેક્ખણકાલે મહગ્ગતારમ્મણા. કસિણનિમિત્તાદિપઞ્ઞત્તિપચ્ચવેક્ખણકાલે નવત્તબ્બારમ્મણા. અકુસલતો ચત્તારો દિટ્ઠિગતસમ્પયુત્તચિત્તુપ્પાદા પઞ્ચપણ્ણાસાય કામાવચરધમ્માનં ‘સત્તો સત્તો’તિ પરામસનઅસ્સાદનાભિનન્દનકાલે પરિત્તારમ્મણા. તેનેવાકારેન સત્તવીસતિ મહગ્ગતધમ્મે આરબ્ભ પવત્તિકાલે મહગ્ગતારમ્મણા. પણ્ણત્તિધમ્મે આરબ્ભ પવત્તનકાલે સિયા નવત્તબ્બારમ્મણા. દિટ્ઠિવિપ્પયુત્તાનં તેયેવ ધમ્મે આરબ્ભ કેવલં અસ્સાદનાભિનન્દનવસેન, પવત્તિયં પટિઘસમ્પયુત્તાનં દોમનસ્સવસેન, વિચિકિચ્છાસમ્પયુત્તચિત્તુપ્પાદસ્સ અનિટ્ઠઙ્ગતવસેન, ઉદ્ધચ્ચસહગતસ્સ વિક્ખેપવસેન અવૂપસમવસેન ચ પવત્તિયં પરિત્તમહગ્ગતનવત્તબ્બારમ્મણતા વેદિતબ્બા. એતેસુ પન એકધમ્મોપિ અપ્પમાણે આરબ્ભ પવત્તિતું ન સક્કોતિ, તસ્મા ન અપ્પમાણારમ્મણા.
Kusalato cattāro kiriyato cattāroti aṭṭha ñāṇavippayuttacittuppādā sekkhaputhujjanakhīṇāsavānaṃ asakkaccadānapaccavekkhaṇadhammasavanādīsu kāmāvacaradhamme ārabbha pavattikāle parittārammaṇā. Atipaguṇānaṃ paṭhamajjhānādīnaṃ paccavekkhaṇakāle mahaggatārammaṇā. Kasiṇanimittādipaññattipaccavekkhaṇakāle navattabbārammaṇā. Akusalato cattāro diṭṭhigatasampayuttacittuppādā pañcapaṇṇāsāya kāmāvacaradhammānaṃ ‘satto satto’ti parāmasanaassādanābhinandanakāle parittārammaṇā. Tenevākārena sattavīsati mahaggatadhamme ārabbha pavattikāle mahaggatārammaṇā. Paṇṇattidhamme ārabbha pavattanakāle siyā navattabbārammaṇā. Diṭṭhivippayuttānaṃ teyeva dhamme ārabbha kevalaṃ assādanābhinandanavasena, pavattiyaṃ paṭighasampayuttānaṃ domanassavasena, vicikicchāsampayuttacittuppādassa aniṭṭhaṅgatavasena, uddhaccasahagatassa vikkhepavasena avūpasamavasena ca pavattiyaṃ parittamahaggatanavattabbārammaṇatā veditabbā. Etesu pana ekadhammopi appamāṇe ārabbha pavattituṃ na sakkoti, tasmā na appamāṇārammaṇā.
કુસલતો ચત્તારો કિરિયતો ચત્તારોતિ અટ્ઠ ઞાણસમ્પયુત્તચિત્તુપ્પાદા સેક્ખપુથુજ્જનખીણાસવાનં સક્કચ્ચદાનપચ્ચવેક્ખણધમ્મસવનાદીસુ યથાવુત્તપ્પકારે ધમ્મે આરબ્ભ પવત્તિકાલે પરિત્તમહગ્ગતનવત્તબ્બારમ્મણા હોન્તિ. ગોત્રભુકાલે લોકુત્તરધમ્મે પચ્ચવેક્ખણકાલે ચ નેસં અપ્પમાણારમ્મણતા વેદિતબ્બા.
Kusalato cattāro kiriyato cattāroti aṭṭha ñāṇasampayuttacittuppādā sekkhaputhujjanakhīṇāsavānaṃ sakkaccadānapaccavekkhaṇadhammasavanādīsu yathāvuttappakāre dhamme ārabbha pavattikāle parittamahaggatanavattabbārammaṇā honti. Gotrabhukāle lokuttaradhamme paccavekkhaṇakāle ca nesaṃ appamāṇārammaṇatā veditabbā.
યં પનેતં રૂપાવચરચતુત્થજ્ઝાનં તં સબ્બત્થપાદકચતુત્થં આકાસકસિણચતુત્થં આલોકકસિણચતુત્થં બ્રહ્મવિહારચતુત્થં આનાપાનચતુત્થં ઇદ્ધિવિધચતુત્થં દિબ્બસોતચતુત્થં ચેતોપરિયઞાણચતુત્થં યથાકમ્મુપગઞાણચતુત્થં દિબ્બચક્ખુઞાણચતુત્થં પુબ્બેનિવાસઞાણચતુત્થં અનાગતંસઞાણચતુત્થન્તિ કુસલતોપિ કિરિયતોપિ દ્વાદસવિધં હોતિ.
Yaṃ panetaṃ rūpāvacaracatutthajjhānaṃ taṃ sabbatthapādakacatutthaṃ ākāsakasiṇacatutthaṃ ālokakasiṇacatutthaṃ brahmavihāracatutthaṃ ānāpānacatutthaṃ iddhividhacatutthaṃ dibbasotacatutthaṃ cetopariyañāṇacatutthaṃ yathākammupagañāṇacatutthaṃ dibbacakkhuñāṇacatutthaṃ pubbenivāsañāṇacatutthaṃ anāgataṃsañāṇacatutthanti kusalatopi kiriyatopi dvādasavidhaṃ hoti.
તત્થ ‘સબ્બત્થપાદકચતુત્થં’ નામ અટ્ઠસુ કસિણેસુ ચતુત્થજ્ઝાનં. તઞ્હિ વિપસ્સનાયપિ પાદકં હોતિ, અભિઞ્ઞાનમ્પિ, નિરોધસ્સાપિ, વટ્ટસ્સાપિ પાદકં હોતિયેવાતિ સબ્બત્થપાદકન્તિ વુત્તં. ‘આકાસકસિણઆલોકકસિણચતુત્થાનિ’ પન વિપસ્સનાયપિ અભિઞ્ઞાનમ્પિ વટ્ટસ્સાપિ પાદકાનિ હોન્તિ, નિરોધપાદકાનેવ ન હોન્તિ. ‘બ્રહ્મવિહારઆનાપાનચતુત્થાનિ’ વિપસ્સનાય ચેવ વટ્ટસ્સ ચ પાદકાનિ હોન્તિ, અભિઞ્ઞાનં પન નિરોધસ્સ ચ પાદકાનિ ન હોન્તિ. તત્થ દસવિધમ્પિ કસિણજ્ઝાનં કસિણપણ્ણત્તિં આરબ્ભ પવત્તત્તા, બ્રહ્મવિહારચતુત્થં સત્તપણ્ણત્તિં આરબ્ભ પવત્તત્તા, આનાપાનચતુત્થં નિમિત્તં આરબ્ભ પવત્તત્તા પરિત્તાદિવસેન નવત્તબ્બધમ્મારમ્મણતો નવત્તબ્બારમ્મણં નામ હોતિ.
Tattha ‘sabbatthapādakacatutthaṃ’ nāma aṭṭhasu kasiṇesu catutthajjhānaṃ. Tañhi vipassanāyapi pādakaṃ hoti, abhiññānampi, nirodhassāpi, vaṭṭassāpi pādakaṃ hotiyevāti sabbatthapādakanti vuttaṃ. ‘Ākāsakasiṇaālokakasiṇacatutthāni’ pana vipassanāyapi abhiññānampi vaṭṭassāpi pādakāni honti, nirodhapādakāneva na honti. ‘Brahmavihāraānāpānacatutthāni’ vipassanāya ceva vaṭṭassa ca pādakāni honti, abhiññānaṃ pana nirodhassa ca pādakāni na honti. Tattha dasavidhampi kasiṇajjhānaṃ kasiṇapaṇṇattiṃ ārabbha pavattattā, brahmavihāracatutthaṃ sattapaṇṇattiṃ ārabbha pavattattā, ānāpānacatutthaṃ nimittaṃ ārabbha pavattattā parittādivasena navattabbadhammārammaṇato navattabbārammaṇaṃ nāma hoti.
‘ઇદ્ધિવિધચતુત્થં’ પરિત્તમહગ્ગતારમ્મણં હોતિ. કથં? તઞ્હિ યદા કાયં ચિત્તસન્નિસ્સિતં કત્વા અદિસ્સમાનેન કાયેન ગન્તુકામો ચિત્તવસેન કાયં પરિણામેતિ, મહગ્ગતચિત્તે સમોદહતિ, સમારોપેતિ, તદા ઉપયોગલદ્ધં આરમ્મણં હોતીતિ કત્વા રૂપકાયારમ્મણતો પરિત્તારમ્મણં હોતિ. યદા ચિત્તં કાયસન્નિસ્સિતં કત્વા દિસ્સમાનેન કાયેન ગન્તુકામો કાયવસેન ચિત્તં પરિણામેતિ, પાદકજ્ઝાનચિત્તં રૂપકાયે સમોદહતિ, સમારોપેતિ, તદા ઉપયોગલદ્ધં આરમ્મણં હોતીતિ કત્વા મહગ્ગતચિત્તારમ્મણતો મહગ્ગતારમ્મણં હોતિ.
‘Iddhividhacatutthaṃ’ parittamahaggatārammaṇaṃ hoti. Kathaṃ? Tañhi yadā kāyaṃ cittasannissitaṃ katvā adissamānena kāyena gantukāmo cittavasena kāyaṃ pariṇāmeti, mahaggatacitte samodahati, samāropeti, tadā upayogaladdhaṃ ārammaṇaṃ hotīti katvā rūpakāyārammaṇato parittārammaṇaṃ hoti. Yadā cittaṃ kāyasannissitaṃ katvā dissamānena kāyena gantukāmo kāyavasena cittaṃ pariṇāmeti, pādakajjhānacittaṃ rūpakāye samodahati, samāropeti, tadā upayogaladdhaṃ ārammaṇaṃ hotīti katvā mahaggatacittārammaṇato mahaggatārammaṇaṃ hoti.
‘દિબ્બસોતચતુત્થં’ સદ્દં આરબ્ભ પવત્તત્તા એકન્તપરિત્તારમ્મણમેવ. ‘ચેતોપરિયઞાણચતુત્થં’ પરિત્તમહગ્ગતઅપ્પમાણારમ્મણં હોતિ. કથં? તઞ્હિ પરેસં કામાવચરચિત્તજાનનકાલે પરિત્તારમ્મણં હોતિ, રૂપાવચરારૂપાવચરચિત્તજાનનકાલે મહગ્ગતારમ્મણં, મગ્ગફલજાનનકાલે અપ્પમાણારમ્મણં હોતિ. એત્થ ચ પુથુજ્જનો સોતાપન્નસ્સ ચિત્તં ન જાનાતિ, સોતાપન્નો વા સકદાગામિસ્સાતિ એવં યાવ અરહતો નેતબ્બં. અરહા પન સબ્બેસં ચિત્તં જાનાતિ. અઞ્ઞોપિ ચ ઉપરિમો હેટ્ઠિમસ્સાતિ અયં વિસેસો વેદિતબ્બો. ‘યથાકમ્મુપગઞાણચતુત્થં’ કામાવચરકમ્મજાનનકાલે પરિત્તારમ્મણં હોતિ, રૂપાવચરારૂપાવચરકમ્મજાનનકાલે મહગ્ગતારમ્મણં.
‘Dibbasotacatutthaṃ’ saddaṃ ārabbha pavattattā ekantaparittārammaṇameva. ‘Cetopariyañāṇacatutthaṃ’ parittamahaggataappamāṇārammaṇaṃ hoti. Kathaṃ? Tañhi paresaṃ kāmāvacaracittajānanakāle parittārammaṇaṃ hoti, rūpāvacarārūpāvacaracittajānanakāle mahaggatārammaṇaṃ, maggaphalajānanakāle appamāṇārammaṇaṃ hoti. Ettha ca puthujjano sotāpannassa cittaṃ na jānāti, sotāpanno vā sakadāgāmissāti evaṃ yāva arahato netabbaṃ. Arahā pana sabbesaṃ cittaṃ jānāti. Aññopi ca uparimo heṭṭhimassāti ayaṃ viseso veditabbo. ‘Yathākammupagañāṇacatutthaṃ’ kāmāvacarakammajānanakāle parittārammaṇaṃ hoti, rūpāvacarārūpāvacarakammajānanakāle mahaggatārammaṇaṃ.
‘દિબ્બચક્ખુઞાણચતુત્થં’ રૂપારમ્મણત્તા એકન્તપરિત્તારમ્મણમેવ. ‘પુબ્બેનિવાસઞાણચતુત્થં’ પરિત્તમહગ્ગતઅપ્પમાણનવત્તબ્બારમ્મણં હોતિ. કથં? તઞ્હિ કામાવચરક્ખન્ધાનુસ્સરણકાલે પરિત્તારમ્મણં હોતિ. રૂપાવચરારૂપાવચરક્ખન્ધાનુસ્સરણકાલે મહગ્ગતારમ્મણં. અતીતે અત્તના વા પરેહિ વા ભાવિતમગ્ગં સચ્છિકતફલઞ્ચ અનુસ્સરણકાલે અપ્પમાણારમ્મણં. અતીતે બુદ્ધા મગ્ગં ભાવયિંસુ, ફલં સચ્છાકંસુ, નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયિંસૂતિ છિન્નવટુમકાનુસ્સરણવસેન મગ્ગફલનિબ્બાનપચ્ચવેક્ખણતોપિ અપ્પમાણારમ્મણં. અતીતે ‘વિપસ્સી નામ ભગવા’ અહોસિ . તસ્સ ‘બન્ધુમતી નામ નગરં અહોસિ, બન્ધુમા નામ રાજા પિતા, બન્ધુમતી નામ માતા’તિઆદિના નયેન નામગોત્તપથવીનિમિત્તાદિઅનુસ્સરણકાલે નવત્તબ્બારમ્મણં હોતિ.
‘Dibbacakkhuñāṇacatutthaṃ’ rūpārammaṇattā ekantaparittārammaṇameva. ‘Pubbenivāsañāṇacatutthaṃ’ parittamahaggataappamāṇanavattabbārammaṇaṃ hoti. Kathaṃ? Tañhi kāmāvacarakkhandhānussaraṇakāle parittārammaṇaṃ hoti. Rūpāvacarārūpāvacarakkhandhānussaraṇakāle mahaggatārammaṇaṃ. Atīte attanā vā parehi vā bhāvitamaggaṃ sacchikataphalañca anussaraṇakāle appamāṇārammaṇaṃ. Atīte buddhā maggaṃ bhāvayiṃsu, phalaṃ sacchākaṃsu, nibbānadhātuyā parinibbāyiṃsūti chinnavaṭumakānussaraṇavasena maggaphalanibbānapaccavekkhaṇatopi appamāṇārammaṇaṃ. Atīte ‘vipassī nāma bhagavā’ ahosi . Tassa ‘bandhumatī nāma nagaraṃ ahosi, bandhumā nāma rājā pitā, bandhumatī nāma mātā’tiādinā nayena nāmagottapathavīnimittādianussaraṇakāle navattabbārammaṇaṃ hoti.
‘અનાગતંસઞાણચતુત્થે’પિ એસેવ નયો. તમ્પિ અયં અનાગતે ‘કામાવચરે નિબ્બત્તિસ્સતી’તિ જાનનકાલે પરિત્તારમ્મણં હોતિ. ‘રૂપાવચરે વા અરૂપાવચરે વા નિબ્બત્તિસ્સતી’તિ જાનનકાલે મહગ્ગતારમ્મણં. ‘મગ્ગં ભાવેસ્સતિ ફલં સચ્છિકરિસ્સતિ’ ‘નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયિસ્સતી’તિ જાનનકાલે અપ્પમાણારમ્મણં. અનાગતે ‘‘મેત્તેય્યો નામ ભગવા ઉપ્પજ્જિસ્સતિ, સુબ્રહ્મા નામસ્સ બ્રાહ્મણો પિતા ભવિસ્સતિ, બ્રહ્મવતી નામ બ્રાહ્મણી માતા ભવિસ્સતી’’તિઆદિના નયેન નામગોત્તજાનનકાલે નવત્તબ્બારમ્મણં હોતિ.
‘Anāgataṃsañāṇacatutthe’pi eseva nayo. Tampi ayaṃ anāgate ‘kāmāvacare nibbattissatī’ti jānanakāle parittārammaṇaṃ hoti. ‘Rūpāvacare vā arūpāvacare vā nibbattissatī’ti jānanakāle mahaggatārammaṇaṃ. ‘Maggaṃ bhāvessati phalaṃ sacchikarissati’ ‘nibbānadhātuyā parinibbāyissatī’ti jānanakāle appamāṇārammaṇaṃ. Anāgate ‘‘metteyyo nāma bhagavā uppajjissati, subrahmā nāmassa brāhmaṇo pitā bhavissati, brahmavatī nāma brāhmaṇī mātā bhavissatī’’tiādinā nayena nāmagottajānanakāle navattabbārammaṇaṃ hoti.
અરૂપાવચરચતુત્થં પન આસવાનં ખયચતુત્થઞ્ચ પાળિયં આગતટ્ઠાનેયેવ કથેસ્સામિ. કિરિયાહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુ ઉપેક્ખાસહગતા સબ્બેસમ્પિ એતેસં કુસલાકુસલકિરિયચિત્તાનં પુરેચારિકા. તસ્સા તેસુ વુત્તનયેનેવ આરમ્મણભેદો વેદિતબ્બો. પઞ્ચદ્વારે પન વોટ્ઠબ્બનવસેન પવત્તિયં એકન્તપરિત્તારમ્મણાવ હોતિ. રૂપાવચરતિકચતુક્કજ્ઝાનાદીનિ પરિત્તાદિભાવેન નવત્તબ્બધમ્મં આરબ્ભ પવત્તિતો નવત્તબ્બારમ્મણાનિ. એત્થ હિ રૂપાવચરાનિ પથવીકસિણાદીસુ પવત્તન્તિ, આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉગ્ઘાટિમાકાસે, આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં વિઞ્ઞાણાપગમેતિ.
Arūpāvacaracatutthaṃ pana āsavānaṃ khayacatutthañca pāḷiyaṃ āgataṭṭhāneyeva kathessāmi. Kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu upekkhāsahagatā sabbesampi etesaṃ kusalākusalakiriyacittānaṃ purecārikā. Tassā tesu vuttanayeneva ārammaṇabhedo veditabbo. Pañcadvāre pana voṭṭhabbanavasena pavattiyaṃ ekantaparittārammaṇāva hoti. Rūpāvacaratikacatukkajjhānādīni parittādibhāvena navattabbadhammaṃ ārabbha pavattito navattabbārammaṇāni. Ettha hi rūpāvacarāni pathavīkasiṇādīsu pavattanti, ākāsānañcāyatanaṃ ugghāṭimākāse, ākiñcaññāyatanaṃ viññāṇāpagameti.
૧૪૨૯. મગ્ગારમ્મણત્તિકે આદિમ્હિ વુત્તા અટ્ઠ ઞાણસમ્પયુત્તચિત્તુપ્પાદા સેક્ખાસેક્ખાનં અત્તના પટિવિદ્ધમગ્ગાનં પચ્ચવેક્ખણકાલે મગ્ગારમ્મણા, મગ્ગેન પન અસહજાતત્તા ન મગ્ગહેતુકા, અત્તના પટિવિદ્ધમગ્ગં ગરું કત્વા પચ્ચવેક્ખણકાલે આરમ્મણાધિપતિવસેન મગ્ગાધિપતિનો, અઞ્ઞધમ્મારમ્મણકાલે ન વત્તબ્બા મગ્ગારમ્મણાતિપિ મગ્ગાધિપતિનોતિપિ. ચત્તારો અરિયમગ્ગા મગ્ગસઙ્ખાતસ્સ મગ્ગસમ્પયુત્તસ્સ વા હેતુનો અત્થિતાય એકન્તતો મગ્ગહેતુકાવ. વીરિયં પન વીમંસં વા જેટ્ઠકં કત્વા મગ્ગભાવનાકાલે સહજાતાધિપતિના સિયા મગ્ગાધિપતિનો, છન્દચિત્તાનં અઞ્ઞતરજેટ્ઠકકાલે સિયા ન વત્તબ્બા મગ્ગાધિપતિનોતિ.
1429. Maggārammaṇattike ādimhi vuttā aṭṭha ñāṇasampayuttacittuppādā sekkhāsekkhānaṃ attanā paṭividdhamaggānaṃ paccavekkhaṇakāle maggārammaṇā, maggena pana asahajātattā na maggahetukā, attanā paṭividdhamaggaṃ garuṃ katvā paccavekkhaṇakāle ārammaṇādhipativasena maggādhipatino, aññadhammārammaṇakāle na vattabbā maggārammaṇātipi maggādhipatinotipi. Cattāro ariyamaggā maggasaṅkhātassa maggasampayuttassa vā hetuno atthitāya ekantato maggahetukāva. Vīriyaṃ pana vīmaṃsaṃ vā jeṭṭhakaṃ katvā maggabhāvanākāle sahajātādhipatinā siyā maggādhipatino, chandacittānaṃ aññatarajeṭṭhakakāle siyā na vattabbā maggādhipatinoti.
દ્વાદસવિધે રૂપાવચરચતુત્થજ્ઝાને સબ્બત્થપાદકચતુત્થાદીનિ નવ ઝાનાનિ નેવ મગ્ગારમ્મણાનિ ન મગ્ગહેતુકાનિ ન મગ્ગાધિપતીનિ. ચેતોપરિયઞાણપુબ્બેનિવાસઞાણઅનાગતંસઞાણચતુત્થાનિ પન અરિયાનં મગ્ગચિત્તજાનનકાલે મગ્ગારમ્મણાનિ હોન્તિ, મગ્ગેન પન અસહજાતત્તા ન મગ્ગહેતુકાનિ, મગ્ગં ગરું કત્વા અપ્પવત્તિતો ન મગ્ગાધિપતીનિ. કસ્મા પનેતાનિ ન મગ્ગં ગરું કરોન્તીતિ? અત્તનો મહગ્ગતતાય. યથા હિ રાજાનં સબ્બો લોકો ગરું કરોતિ, માતાપિતરો પન ન કરોન્તિ. ન હિ તે રાજાનં દિસ્વા આસના વુટ્ઠહન્તિ, ન અઞ્જલિકમ્માદીનિ કરોન્તિ, દહરકાલે વોહરિતનયેનેવ વોહરન્તિ. એવમેતાનિપિ અત્તનો મહગ્ગતતાય ન મગ્ગં ગરું કરોન્તિ.
Dvādasavidhe rūpāvacaracatutthajjhāne sabbatthapādakacatutthādīni nava jhānāni neva maggārammaṇāni na maggahetukāni na maggādhipatīni. Cetopariyañāṇapubbenivāsañāṇaanāgataṃsañāṇacatutthāni pana ariyānaṃ maggacittajānanakāle maggārammaṇāni honti, maggena pana asahajātattā na maggahetukāni, maggaṃ garuṃ katvā appavattito na maggādhipatīni. Kasmā panetāni na maggaṃ garuṃ karontīti? Attano mahaggatatāya. Yathā hi rājānaṃ sabbo loko garuṃ karoti, mātāpitaro pana na karonti. Na hi te rājānaṃ disvā āsanā vuṭṭhahanti, na añjalikammādīni karonti, daharakāle voharitanayeneva voharanti. Evametānipi attano mahaggatatāya na maggaṃ garuṃ karonti.
કિરિયાહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુપિ અરિયાનં મગ્ગપચ્ચવેક્ખણકાલે પચ્ચવેક્ખણપુરેચારિકત્તા મગ્ગારમ્મણા હોતિ, મગ્ગેન અસહજાતત્તા પન ન મગ્ગહેતુકા, મગ્ગં ગરું કત્વા અપ્પવત્તિતો ન મગ્ગાધિપતિ. કસ્મા ગરું ન કરોતીતિ? અત્તનો અહેતુકતાય હીનતાય જળતાય. યથા હિ રાજાનં સબ્બો લોકો ગરું કરોતિ, અત્તનો પરિજના પન ખુજ્જવામનકચેટકાદયો અત્તનો અઞ્ઞાણતાય પણ્ડિતમનુસ્સા વિય નાતિગરું કરોન્તિ, એવમેવ ઇદમ્પિ ચિત્તં અત્તનો અહેતુકતાય હીનતાય જળતાય મગ્ગં ગરું ન કરોતિ.
Kiriyāhetukamanoviññāṇadhātupi ariyānaṃ maggapaccavekkhaṇakāle paccavekkhaṇapurecārikattā maggārammaṇā hoti, maggena asahajātattā pana na maggahetukā, maggaṃ garuṃ katvā appavattito na maggādhipati. Kasmā garuṃ na karotīti? Attano ahetukatāya hīnatāya jaḷatāya. Yathā hi rājānaṃ sabbo loko garuṃ karoti, attano parijanā pana khujjavāmanakaceṭakādayo attano aññāṇatāya paṇḍitamanussā viya nātigaruṃ karonti, evameva idampi cittaṃ attano ahetukatāya hīnatāya jaḷatāya maggaṃ garuṃ na karoti.
ઞાણવિપ્પયુત્તકુસલાદીનિ ઞાણાભાવેન ચેવ લોકિયધમ્મારમ્મણતાય ચ મગ્ગારમ્મણાદિભાવં ન લભન્તિ, નવત્તબ્બારમ્મણાનેવ હોન્તીતિ વેદિતબ્બાનીતિ.
Ñāṇavippayuttakusalādīni ñāṇābhāvena ceva lokiyadhammārammaṇatāya ca maggārammaṇādibhāvaṃ na labhanti, navattabbārammaṇāneva hontīti veditabbānīti.
૧૪૩૨. અતીતારમ્મણત્તિકે વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનનેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનધમ્મા હેટ્ઠા અતીતસમાપત્તિં આરબ્ભ પવત્તિતા એકન્તેન અતીતારમ્મણાવ.
1432. Atītārammaṇattike viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanadhammā heṭṭhā atītasamāpattiṃ ārabbha pavattitā ekantena atītārammaṇāva.
૧૪૩૩. નિયોગા અનાગતારમ્મણા નત્થીતિ નિયમેન પાટિયેક્કં ચિત્તં અનાગતારમ્મણં નામ નત્થિ. નનુ ચ અનાગતંસઞાણં એકન્તેન અનાગતારમ્મણં, ચેતોપરિયઞાણમ્પિ અનાગતં આરબ્ભ પવત્તતીતિ? નો ન પવત્તતિ. પાટિયેક્કં પન એતં એકં ચિત્તં નામ નત્થિ. રૂપાવચરચતુત્થજ્ઝાનેન સઙ્ગહિતત્તા અઞ્ઞેહિ મહગ્ગતચિત્તેહિ મિસ્સકં હોતિ. તેન વુત્તં ‘નિયોગા અનાગતારમ્મણા નત્થી’તિ.
1433. Niyogā anāgatārammaṇā natthīti niyamena pāṭiyekkaṃ cittaṃ anāgatārammaṇaṃ nāma natthi. Nanu ca anāgataṃsañāṇaṃ ekantena anāgatārammaṇaṃ, cetopariyañāṇampi anāgataṃ ārabbha pavattatīti? No na pavattati. Pāṭiyekkaṃ pana etaṃ ekaṃ cittaṃ nāma natthi. Rūpāvacaracatutthajjhānena saṅgahitattā aññehi mahaggatacittehi missakaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘niyogā anāgatārammaṇā natthī’ti.
૧૪૩૪. દ્વિપઞ્ચવિઞ્ઞાણાનિ , તિસ્સો મનોધાતુયો ચ પચ્ચુપ્પન્નેસુ રૂપાદીસુ પવત્તિતો પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણા નામ. દસ ચિત્તુપ્પાદાતિ એત્થ અટ્ઠ તાવ સહેતુકા દેવમનુસ્સાનં પટિસન્ધિગ્ગહણકાલે કમ્મં વા કમ્મનિમિત્તં વા આરબ્ભ પવત્તિયં અતીતારમ્મણા. ભવઙ્ગચુતિકાલેસુપિ એસેવ નયો. ગતિનિમિત્તં પન આરબ્ભ પટિસન્ધિગ્ગહણકાલે તતો પરં ભવઙ્ગકાલે ચ પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણા. તથા પઞ્ચદ્વારે તદારમ્મણવસેન પવત્તિયં. મનોદ્વારે પન અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નારમ્મણાનં જવનાનં આરમ્મણં ગહેત્વા પવત્તિતો અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નારમ્મણા. ‘કુસલવિપાકાહેતુકઉપેક્ખાસહગતમનોવિઞ્ઞાણધાતુય’મ્પિ એસેવ નયો. કેવલઞ્હિ સા મનુસ્સેસુ જચ્ચન્ધાદીનં પટિસન્ધિ હોતિ. પઞ્ચદ્વારે ચ સન્તીરણવસેનાપિ પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણા હોતીતિ અયમેત્થ વિસેસો. ‘સોમનસ્સસહગતા’ પન પઞ્ચદ્વારે સન્તીરણવસેન તદારમ્મણવસેન ચ પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણા હોતિ. મનોદ્વારે તદારમ્મણવસેન સહેતુકવિપાકા વિય અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નારમ્મણાતિ વેદિતબ્બા.
1434. Dvipañcaviññāṇāni , tisso manodhātuyo ca paccuppannesu rūpādīsu pavattito paccuppannārammaṇā nāma. Dasa cittuppādāti ettha aṭṭha tāva sahetukā devamanussānaṃ paṭisandhiggahaṇakāle kammaṃ vā kammanimittaṃ vā ārabbha pavattiyaṃ atītārammaṇā. Bhavaṅgacutikālesupi eseva nayo. Gatinimittaṃ pana ārabbha paṭisandhiggahaṇakāle tato paraṃ bhavaṅgakāle ca paccuppannārammaṇā. Tathā pañcadvāre tadārammaṇavasena pavattiyaṃ. Manodvāre pana atītānāgatapaccuppannārammaṇānaṃ javanānaṃ ārammaṇaṃ gahetvā pavattito atītānāgatapaccuppannārammaṇā. ‘Kusalavipākāhetukaupekkhāsahagatamanoviññāṇadhātuya’mpi eseva nayo. Kevalañhi sā manussesu jaccandhādīnaṃ paṭisandhi hoti. Pañcadvāre ca santīraṇavasenāpi paccuppannārammaṇā hotīti ayamettha viseso. ‘Somanassasahagatā’ pana pañcadvāre santīraṇavasena tadārammaṇavasena ca paccuppannārammaṇā hoti. Manodvāre tadārammaṇavasena sahetukavipākā viya atītānāgatapaccuppannārammaṇāti veditabbā.
‘અકુસલવિપાકાહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુ’ પન કુસલવિપાકાય ઉપેક્ખાસહગતાહેતુકાય સમાનગતિકા એવ. કેવલઞ્હિ સા આપાયિકાનં પટિસન્ધિભવઙ્ગચુતિવસેન પવત્તતીતિ અયમેત્થ વિસેસો. ‘કિરિયાહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુ’ સોમનસ્સસહગતા ખીણાસવાનં પઞ્ચદ્વારે પહટ્ઠાકારં કુરુમાના પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણા હોતિ. મનોદ્વારે અતીતાદિભેદે ધમ્મે આરબ્ભ હસિતુપ્પાદવસેન પવત્તિયં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નારમ્મણા હોતિ.
‘Akusalavipākāhetukamanoviññāṇadhātu’ pana kusalavipākāya upekkhāsahagatāhetukāya samānagatikā eva. Kevalañhi sā āpāyikānaṃ paṭisandhibhavaṅgacutivasena pavattatīti ayamettha viseso. ‘Kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu’ somanassasahagatā khīṇāsavānaṃ pañcadvāre pahaṭṭhākāraṃ kurumānā paccuppannārammaṇā hoti. Manodvāre atītādibhede dhamme ārabbha hasituppādavasena pavattiyaṃ atītānāgatapaccuppannārammaṇā hoti.
કામાવચરકુસલન્તિઆદીસુ કુસલતો તાવ ચત્તારો ઞાણસમ્પયુત્તચિત્તુપ્પાદા. સેક્ખપુથુજ્જનાનં અતીતાદિભેદાનિ ખન્ધધાતુઆયતનાનિ સમ્મસન્તાનં પચ્ચવેક્ખન્તાનં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નારમ્મણા હોન્તિ. પણ્ણત્તિનિબ્બાનપચ્ચવેક્ખણે નવત્તબ્બારમ્મણા. ઞાણવિપ્પયુત્તેસુપિ એસેવ નયો . કેવલઞ્હિ તેહિ મગ્ગફલનિબ્બાનપચ્ચવેક્ખણા નત્થિ. અયમેવેત્થ વિસેસો.
Kāmāvacarakusalantiādīsu kusalato tāva cattāro ñāṇasampayuttacittuppādā. Sekkhaputhujjanānaṃ atītādibhedāni khandhadhātuāyatanāni sammasantānaṃ paccavekkhantānaṃ atītānāgatapaccuppannārammaṇā honti. Paṇṇattinibbānapaccavekkhaṇe navattabbārammaṇā. Ñāṇavippayuttesupi eseva nayo . Kevalañhi tehi maggaphalanibbānapaccavekkhaṇā natthi. Ayamevettha viseso.
અકુસલતો ચત્તારો દિટ્ઠિસમ્પયુત્તચિત્તુપ્પાદા અતીતાદિભેદાનં ખન્ધધાતુઆયતનાનં અસ્સાદનાભિનન્દનપરામાસકાલે અતીતાદિઆરમ્મણા હોન્તિ. પણ્ણત્તિં આરબ્ભ અસ્સાદેન્તસ્સ અભિનન્દન્તસ્સ ‘સત્તો સત્તો’તિ પરામસિત્વા ગણ્હન્તસ્સ નવત્તબ્બારમ્મણા હોન્તિ. દિટ્ઠિવિપ્પયુત્તેસુપિ એસેવ નયો. કેવલઞ્હિ તેહિ પરામાસગ્ગહણં નત્થિ. દ્વે પટિઘસમ્પયુત્તચિત્તુપ્પાદા અતીતાદિભેદે ધમ્મે આરબ્ભ દોમનસ્સિતાનં અતીતાદિઆરમ્મણા, પણ્ણત્તિં આરબ્ભ દોમનસ્સિતાનં નવત્તબ્બારમ્મણા. વિચિકિચ્છુદ્ધચ્ચસમ્પયુત્તા તેસુ એવ ધમ્મેસુ અનિટ્ઠઙ્ગતભાવેન ચેવ ઉદ્ધતભાવેન ચ પવત્તિયં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નનવત્તબ્બારમ્મણા. કિરિયતો અટ્ઠ સહેતુકચિત્તુપ્પાદા કુસલચિત્તુપ્પાદગતિકા એવ. કિરિયાહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુ ઉપેક્ખાસહગતા પઞ્ચદ્વારે વોટ્ઠબ્બનવસેન પવત્તિયં પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણાવ . મનોદ્વારે અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નારમ્મણાનઞ્ચેવ પણ્ણત્તિનિબ્બાનારમ્મણાનઞ્ચ જવનાનં પુરેચારિકકાલે અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નનવત્તબ્બારમ્મણા.
Akusalato cattāro diṭṭhisampayuttacittuppādā atītādibhedānaṃ khandhadhātuāyatanānaṃ assādanābhinandanaparāmāsakāle atītādiārammaṇā honti. Paṇṇattiṃ ārabbha assādentassa abhinandantassa ‘satto satto’ti parāmasitvā gaṇhantassa navattabbārammaṇā honti. Diṭṭhivippayuttesupi eseva nayo. Kevalañhi tehi parāmāsaggahaṇaṃ natthi. Dve paṭighasampayuttacittuppādā atītādibhede dhamme ārabbha domanassitānaṃ atītādiārammaṇā, paṇṇattiṃ ārabbha domanassitānaṃ navattabbārammaṇā. Vicikicchuddhaccasampayuttā tesu eva dhammesu aniṭṭhaṅgatabhāvena ceva uddhatabhāvena ca pavattiyaṃ atītānāgatapaccuppannanavattabbārammaṇā. Kiriyato aṭṭha sahetukacittuppādā kusalacittuppādagatikā eva. Kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu upekkhāsahagatā pañcadvāre voṭṭhabbanavasena pavattiyaṃ paccuppannārammaṇāva . Manodvāre atītānāgatapaccuppannārammaṇānañceva paṇṇattinibbānārammaṇānañca javanānaṃ purecārikakāle atītānāgatapaccuppannanavattabbārammaṇā.
યથાવુત્તપ્પભેદે રૂપાવચરજ્ઝાને સબ્બત્થપાદકચતુત્થં આકાસકસિણચતુત્થં આલોકકસિણચતુત્થં બ્રહ્મવિહારચતુત્થં આનાપાનચતુત્થન્તિ ઇમાનિ પઞ્ચ નવત્તબ્બારમ્મણાનેવ. ‘ઇદ્ધિવિધચતુત્થં’ કાયવસેન ચિત્તં પરિણામેન્તસ્સ અતીતપાદકજ્ઝાનચિત્તં આરબ્ભ પવત્તનતો અતીતારમ્મણં. મહાધાતુનિધાને મહાકસ્સપત્થેરાદીનં વિય અનાગતં અધિટ્ઠહન્તાનં અનાગતારમ્મણં હોતિ. મહાકસ્સપત્થેરો કિર મહાધાતુનિધાનં કરોન્તો અનાગતે અટ્ઠારસવસ્સાધિકાનિ દ્વે વસ્સસતાનિ ઇમે ગન્ધા મા સુસ્સિંસુ, પુપ્ફાનિ મા મિલાયિંસુ, દીપા મા નિબ્બાયિંસૂતિ અધિટ્ઠહિ. સબ્બં તથેવ અહોસિ. અસ્સગુત્તત્થેરો વત્તનિયસેનાસને ભિક્ખુસઙ્ઘં સુક્ખભત્તં ભુઞ્જમાનં દિસ્વા ‘ઉદકસોણ્ડિ દિવસે દિવસે, પુરેભત્તં દધિરસા હોતૂ’તિ અધિટ્ઠહિ. પુરેભત્તં ગહિતં દધિરસં હોતિ પચ્છાભત્તે પાકતિકમેવ. કાયં પન ચિત્તસન્નિસ્સિતં કત્વા અદિસ્સમાનેન કાયેન ગમનકાલે, અઞ્ઞસ્સ વા પાટિહારિયસ્સ કરણકાલે, કાયં આરબ્ભ પવત્તત્તા પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણં હોતિ.
Yathāvuttappabhede rūpāvacarajjhāne sabbatthapādakacatutthaṃ ākāsakasiṇacatutthaṃ ālokakasiṇacatutthaṃ brahmavihāracatutthaṃ ānāpānacatutthanti imāni pañca navattabbārammaṇāneva. ‘Iddhividhacatutthaṃ’ kāyavasena cittaṃ pariṇāmentassa atītapādakajjhānacittaṃ ārabbha pavattanato atītārammaṇaṃ. Mahādhātunidhāne mahākassapattherādīnaṃ viya anāgataṃ adhiṭṭhahantānaṃ anāgatārammaṇaṃ hoti. Mahākassapatthero kira mahādhātunidhānaṃ karonto anāgate aṭṭhārasavassādhikāni dve vassasatāni ime gandhā mā sussiṃsu, pupphāni mā milāyiṃsu, dīpā mā nibbāyiṃsūti adhiṭṭhahi. Sabbaṃ tatheva ahosi. Assaguttatthero vattaniyasenāsane bhikkhusaṅghaṃ sukkhabhattaṃ bhuñjamānaṃ disvā ‘udakasoṇḍi divase divase, purebhattaṃ dadhirasā hotū’ti adhiṭṭhahi. Purebhattaṃ gahitaṃ dadhirasaṃ hoti pacchābhatte pākatikameva. Kāyaṃ pana cittasannissitaṃ katvā adissamānena kāyena gamanakāle, aññassa vā pāṭihāriyassa karaṇakāle, kāyaṃ ārabbha pavattattā paccuppannārammaṇaṃ hoti.
‘દિબ્બસોતચતુત્થં’ વિજ્જમાનસદ્દમેવ આરબ્ભ પવત્તિતો પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણં હોતિ. ચેતોપરિયઞાણચતુત્થં અતીતે સત્તદિવસબ્ભન્તરે અનાગતે સત્તદિવસબ્ભન્તરે પરેસં ચિત્તં જાનન્તસ્સ અતીતારમ્મણં અનાગતારમ્મણઞ્ચ હોતિ. સત્તદિવસાતિક્કમે પન તં જાનિતું ન સક્કોતિ. અતીતાનાગતંસઞાણાનઞ્હિ એસ વિસયો. ન એતસ્સ પચ્ચુપ્પન્નજાનનકાલે પન પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણં હોતિ.
‘Dibbasotacatutthaṃ’ vijjamānasaddameva ārabbha pavattito paccuppannārammaṇaṃ hoti. Cetopariyañāṇacatutthaṃ atīte sattadivasabbhantare anāgate sattadivasabbhantare paresaṃ cittaṃ jānantassa atītārammaṇaṃ anāgatārammaṇañca hoti. Sattadivasātikkame pana taṃ jānituṃ na sakkoti. Atītānāgataṃsañāṇānañhi esa visayo. Na etassa paccuppannajānanakāle pana paccuppannārammaṇaṃ hoti.
પચ્ચુપ્પન્નઞ્ચ નામેતં તિવિધં – ખણપચ્ચુપ્પન્નં સન્તતિપચ્ચુપ્પન્નં અદ્ધાપચ્ચુપ્પન્નઞ્ચ. તત્થ ઉપ્પાદટ્ઠિતિભઙ્ગપ્પત્તં ‘ખણપચ્ચુપ્પન્નં’. એકદ્વિસન્તતિવારપરિયાપન્નં ‘સન્તતિપચ્ચુપ્પન્નં’. તત્થ અન્ધકારે નિસીદિત્વા આલોકટ્ઠાનં ગતસ્સ ન તાવ આરમ્મણં પાકટં હોતિ; યાવ પન તં પાકટં હોતિ, એત્થન્તરે એકદ્વિસન્તતિવારા વેદિતબ્બા. આલોકટ્ઠાને વિચરિત્વા ઓવરકં પવિટ્ઠસ્સાપિ ન તાવ સહસા રૂપં પાકટં હોતિ; યાવ તં પાકટં હોતિ, એત્થન્તરે એકદ્વિસન્તતિવારા વેદિતબ્બા. દૂરે ઠત્વા પન રજકાનં હત્થવિકારં ઘણ્ડિભેરીઆદિઆકોટનવિકારઞ્ચ દિસ્વાપિ ન તાવ સદ્દં સુણાતિ; યાવ પન તં સુણાતિ, એતસ્મિમ્પિ અન્તરે એકદ્વિસન્તતિવારા વેદિતબ્બા. એવં તાવ મજ્ઝિમભાણકા. સંયુત્તભાણકા પન ‘રૂપસન્તતિ અરૂપસન્તતી’તિ દ્વે સન્તતિયો વત્વા, ‘ઉદકં અક્કમિત્વા ગતસ્સ યાવ તીરે અક્કન્તઉદકલેખા ન વિપ્પસીદતિ, અદ્ધાનતો આગતસ્સ યાવ કાયે ઉસુમભાવો ન વૂપસમ્મતિ, આતપા આગન્ત્વા ગબ્ભં પવિટ્ઠસ્સ યાવ અન્ધકારભાવો ન વિગચ્છતિ, અન્તોગબ્ભે કમ્મટ્ઠાનં મનસિકરિત્વા દિવા વાતપાનં વિવરિત્વા ઓલોકેન્તસ્સ યાવ અક્ખીનં ફન્દનભાવો ન વૂપસમ્મતિ, અયં રૂપસન્તતિ નામ; દ્વે તયો જવનવારા અરૂપસન્તતિ નામા’તિ વત્વા ‘તદુભયમ્પિ સન્તતિપચ્ચુપ્પન્નં નામા’તિ વદન્તિ.
Paccuppannañca nāmetaṃ tividhaṃ – khaṇapaccuppannaṃ santatipaccuppannaṃ addhāpaccuppannañca. Tattha uppādaṭṭhitibhaṅgappattaṃ ‘khaṇapaccuppannaṃ’. Ekadvisantativārapariyāpannaṃ ‘santatipaccuppannaṃ’. Tattha andhakāre nisīditvā ālokaṭṭhānaṃ gatassa na tāva ārammaṇaṃ pākaṭaṃ hoti; yāva pana taṃ pākaṭaṃ hoti, etthantare ekadvisantativārā veditabbā. Ālokaṭṭhāne vicaritvā ovarakaṃ paviṭṭhassāpi na tāva sahasā rūpaṃ pākaṭaṃ hoti; yāva taṃ pākaṭaṃ hoti, etthantare ekadvisantativārā veditabbā. Dūre ṭhatvā pana rajakānaṃ hatthavikāraṃ ghaṇḍibherīādiākoṭanavikārañca disvāpi na tāva saddaṃ suṇāti; yāva pana taṃ suṇāti, etasmimpi antare ekadvisantativārā veditabbā. Evaṃ tāva majjhimabhāṇakā. Saṃyuttabhāṇakā pana ‘rūpasantati arūpasantatī’ti dve santatiyo vatvā, ‘udakaṃ akkamitvā gatassa yāva tīre akkantaudakalekhā na vippasīdati, addhānato āgatassa yāva kāye usumabhāvo na vūpasammati, ātapā āgantvā gabbhaṃ paviṭṭhassa yāva andhakārabhāvo na vigacchati, antogabbhe kammaṭṭhānaṃ manasikaritvā divā vātapānaṃ vivaritvā olokentassa yāva akkhīnaṃ phandanabhāvo na vūpasammati, ayaṃ rūpasantati nāma; dve tayo javanavārā arūpasantati nāmā’ti vatvā ‘tadubhayampi santatipaccuppannaṃ nāmā’ti vadanti.
એકભવપરિચ્છિન્નં પન અદ્ધાપચ્ચુપ્પન્નં નામ. યં સન્ધાય ભદ્દેકરત્તસુત્તે ‘‘યો ચાવુસો, મનો યે ચ ધમ્મા ઉભયમેતં પચ્ચુપ્પન્નં. તસ્મિં ચે પચ્ચુપ્પન્ને છન્દરાગપટિબદ્ધં હોતિ વિઞ્ઞાણં, છન્દરાગપટિબદ્ધત્તા વિઞ્ઞાણસ્સ તદભિનન્દતિ, તદભિનન્દન્તો પચ્ચુપ્પન્નેસુ ધમ્મેસુ સંહીરતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૨૮૪) વુત્તં. સન્તતિપચ્ચુપ્પન્નઞ્ચેત્થ અટ્ઠકથાસુ આગતં. અદ્ધાપચ્ચુપ્પન્નં સુત્તે.
Ekabhavaparicchinnaṃ pana addhāpaccuppannaṃ nāma. Yaṃ sandhāya bhaddekarattasutte ‘‘yo cāvuso, mano ye ca dhammā ubhayametaṃ paccuppannaṃ. Tasmiṃ ce paccuppanne chandarāgapaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ, chandarāgapaṭibaddhattā viññāṇassa tadabhinandati, tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu saṃhīratī’’ti (ma. ni. 3.284) vuttaṃ. Santatipaccuppannañcettha aṭṭhakathāsu āgataṃ. Addhāpaccuppannaṃ sutte.
તત્થ કેચિ ‘ખણપચ્ચુપ્પન્નં ચિત્તં ચેતોપરિયઞાણસ્સ આરમ્મણં હોતી’તિ વદન્તિ. કિંકારણા? યસ્મા ઇદ્ધિમસ્સ ચ પરસ્સ ચ એકક્ખણે ચિત્તં ઉપ્પજ્જતીતિ. ઇદઞ્ચ નેસં ઓપમ્મં – યથા આકાસે ખિત્તે પુપ્ફમુટ્ઠિમ્હિ અવસ્સં એકં પુપ્ફં એકસ્સ વણ્ટં પટિવિજ્ઝતિ વણ્ટેન વણ્ટં પટિવિજ્ઝતિ, એવં પરસ્સ ચિત્તં જાનિસ્સામીતિ રાસિવસેન મહાજનસ્સ ચિત્તે આવજ્જિતે અવસ્સં એકસ્સ ચિત્તં એકેન ચિત્તેન ઉપ્પાદક્ખણે વા ઠિતિક્ખણે વા ભઙ્ગક્ખણે વા પટિવિજ્ઝતીતિ. તં પન વસ્સસતમ્પિ વસ્સસહસ્સમ્પિ આવજ્જન્તો યેન ચિત્તેન આવજ્જેતિ, યેન ચ જાનાતિ તેસં દ્વિન્નં સહટ્ઠાનાભાવતો આવજ્જનજવનાનઞ્ચ અનિટ્ઠે ઠાને નાનારમ્મણભાવપ્પત્તિદોસતો અયુત્તન્તિ અટ્ઠકથાસુ પટિક્ખિત્તં. સન્તતિપચ્ચુપ્પન્નં પન અદ્ધાપચ્ચુપ્પન્નઞ્ચ આરમ્મણં હોતીતિ વેદિતબ્બં.
Tattha keci ‘khaṇapaccuppannaṃ cittaṃ cetopariyañāṇassa ārammaṇaṃ hotī’ti vadanti. Kiṃkāraṇā? Yasmā iddhimassa ca parassa ca ekakkhaṇe cittaṃ uppajjatīti. Idañca nesaṃ opammaṃ – yathā ākāse khitte pupphamuṭṭhimhi avassaṃ ekaṃ pupphaṃ ekassa vaṇṭaṃ paṭivijjhati vaṇṭena vaṇṭaṃ paṭivijjhati, evaṃ parassa cittaṃ jānissāmīti rāsivasena mahājanassa citte āvajjite avassaṃ ekassa cittaṃ ekena cittena uppādakkhaṇe vā ṭhitikkhaṇe vā bhaṅgakkhaṇe vā paṭivijjhatīti. Taṃ pana vassasatampi vassasahassampi āvajjanto yena cittena āvajjeti, yena ca jānāti tesaṃ dvinnaṃ sahaṭṭhānābhāvato āvajjanajavanānañca aniṭṭhe ṭhāne nānārammaṇabhāvappattidosato ayuttanti aṭṭhakathāsu paṭikkhittaṃ. Santatipaccuppannaṃ pana addhāpaccuppannañca ārammaṇaṃ hotīti veditabbaṃ.
તત્થ યં વત્તમાનજવનવીથિતો અતીતાનાગતવસેન દ્વિતિજવનવીથિપરિમાણકાલે પરસ્સ ચિત્તં, તં સબ્બમ્પિ સન્તતિપચ્ચુપ્પન્નં નામ. અદ્ધાપચ્ચુપ્પન્નં પન જવનવારેન દીપેતબ્બન્તિ યં અટ્ઠકથાયં વુત્તં તં સુવુત્તં. તત્રાયં દીપના – ઇદ્ધિમા પરસ્સ ચિત્તં જાનિતુકામો આવજ્જેતિ. આવજ્જનં ખણપચ્ચુપ્પન્નં આરમ્મણં કત્વા તેનેવ સહ નિરુજ્ઝતિ. તતો ચત્તારિ પઞ્ચ જવનાનિ યેસં પચ્છિમં ઇદ્ધિચિત્તં, સેસાનિ કામાવચરાનિ. તેસં સબ્બેસમ્પિ તદેવ નિરુદ્ધં ચિત્તમારમ્મણં હોતિ. ન ચ તાનિ નાનારમ્મણાનિ હોન્તિ. અદ્ધાપચ્ચુપ્પન્નવસેન પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણત્તા એકારમ્મણાનિ. એકારમ્મણત્તેપિ ચ ઇદ્ધિચિત્તમેવ પરસ્સ ચિત્તં પજાનાતિ, ન ઇતરાનિ; યથા ચક્ખુદ્વારે ચક્ખુવિઞ્ઞાણમેવ રૂપં પસ્સતિ, ન ઇતરાનીતિ. ઇતિ ઇદં સન્તતિપચ્ચુપ્પન્નસ્સ ચેવ અદ્ધાપચ્ચુપ્પન્નસ્સ ચ વસેન પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણં હોતિ. યસ્મા વા સન્તતિપચ્ચુપ્પન્નમ્પિ અદ્ધાપચ્ચુપ્પન્નેયેવ પતતિ, તસ્મા અદ્ધાપચ્ચુપ્પન્નવસેનેતં પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણન્તિ વેદિતબ્બં.
Tattha yaṃ vattamānajavanavīthito atītānāgatavasena dvitijavanavīthiparimāṇakāle parassa cittaṃ, taṃ sabbampi santatipaccuppannaṃ nāma. Addhāpaccuppannaṃ pana javanavārena dīpetabbanti yaṃ aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ taṃ suvuttaṃ. Tatrāyaṃ dīpanā – iddhimā parassa cittaṃ jānitukāmo āvajjeti. Āvajjanaṃ khaṇapaccuppannaṃ ārammaṇaṃ katvā teneva saha nirujjhati. Tato cattāri pañca javanāni yesaṃ pacchimaṃ iddhicittaṃ, sesāni kāmāvacarāni. Tesaṃ sabbesampi tadeva niruddhaṃ cittamārammaṇaṃ hoti. Na ca tāni nānārammaṇāni honti. Addhāpaccuppannavasena paccuppannārammaṇattā ekārammaṇāni. Ekārammaṇattepi ca iddhicittameva parassa cittaṃ pajānāti, na itarāni; yathā cakkhudvāre cakkhuviññāṇameva rūpaṃ passati, na itarānīti. Iti idaṃ santatipaccuppannassa ceva addhāpaccuppannassa ca vasena paccuppannārammaṇaṃ hoti. Yasmā vā santatipaccuppannampi addhāpaccuppanneyeva patati, tasmā addhāpaccuppannavasenetaṃ paccuppannārammaṇanti veditabbaṃ.
‘પુબ્બેનિવાસઞાણચતુત્થં’ નામગોત્તાનુસ્સરણે નિબ્બાનનિમિત્તપચ્ચવેક્ખણે ચ નવત્તબ્બારમ્મણં, સેસકાલે અતીતારમ્મણમેવ. યથાકમ્મુપગઞાણચતુત્થમ્પિ અતીતારમ્મણમેવ. તત્થ કિઞ્ચાપિ પુબ્બેનિવાસચેતોપરિયઞાણાનિપિ અતીતારમ્મણાનિ હોન્તિ, અથ ખો તેસં પુબ્બેનિવાસઞાણસ્સ અતીતક્ખન્ધા ખન્ધપટિબદ્ધઞ્ચ કિઞ્ચિ અનારમ્મણં નામ નત્થિ. તઞ્હિ અતીતક્ખન્ધખન્ધપટિબદ્ધેસુ ધમ્મેસુ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસમગતિકં હોતિ. ચેતોપરિયઞાણસ્સ ચ સત્તદિવસબ્ભન્તરાતીતં ચિત્તમેવ આરમ્મણં. તઞ્હિ અઞ્ઞં ખન્ધં વા ખન્ધપટિબદ્ધં વા ન જાનાતિ, મગ્ગસમ્પયુત્તચિત્તારમ્મણત્તા પન પરિયાયતો મગ્ગારમ્મણન્તિ વુત્તં. યથાકમ્મુપગઞાણસ્સ ચ અતીતચેતનામત્તમેવારમ્મણન્તિ. અયં વિસેસો વેદિતબ્બો. અયમેત્થ અટ્ઠકથાનયો. યસ્મા પન ‘‘કુસલા ખન્ધા ઇદ્ધિવિધઞાણસ્સ ચેતોપરિયઞાણસ્સ પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિઞાણસ્સ યથાકમ્મુપગઞાણસ્સ અનાગતંસઞાણસ્સ આરમ્મણપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિ (પટ્ઠા॰ ૧.૧.૪૦૪) પટ્ઠાને વુત્તં, તસ્મા ચત્તારોપિ ખન્ધા ચેતોપરિયઞાણયથાકમ્મુપગઞાણાનં આરમ્મણં હોન્તિ. તત્રાપિ યથાકમ્મુપગઞાણસ્સ કુસલાકુસલા એવાતિ.
‘Pubbenivāsañāṇacatutthaṃ’ nāmagottānussaraṇe nibbānanimittapaccavekkhaṇe ca navattabbārammaṇaṃ, sesakāle atītārammaṇameva. Yathākammupagañāṇacatutthampi atītārammaṇameva. Tattha kiñcāpi pubbenivāsacetopariyañāṇānipi atītārammaṇāni honti, atha kho tesaṃ pubbenivāsañāṇassa atītakkhandhā khandhapaṭibaddhañca kiñci anārammaṇaṃ nāma natthi. Tañhi atītakkhandhakhandhapaṭibaddhesu dhammesu sabbaññutaññāṇasamagatikaṃ hoti. Cetopariyañāṇassa ca sattadivasabbhantarātītaṃ cittameva ārammaṇaṃ. Tañhi aññaṃ khandhaṃ vā khandhapaṭibaddhaṃ vā na jānāti, maggasampayuttacittārammaṇattā pana pariyāyato maggārammaṇanti vuttaṃ. Yathākammupagañāṇassa ca atītacetanāmattamevārammaṇanti. Ayaṃ viseso veditabbo. Ayamettha aṭṭhakathānayo. Yasmā pana ‘‘kusalā khandhā iddhividhañāṇassa cetopariyañāṇassa pubbenivāsānussatiñāṇassa yathākammupagañāṇassa anāgataṃsañāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.404) paṭṭhāne vuttaṃ, tasmā cattāropi khandhā cetopariyañāṇayathākammupagañāṇānaṃ ārammaṇaṃ honti. Tatrāpi yathākammupagañāṇassa kusalākusalā evāti.
‘દિબ્બચક્ખુઞાણચતુત્થં’ વિજ્જમાનવણ્ણારમ્મણત્તા પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણમેવ. અનાગતંસઞાણચતુત્થં અનાગતારમ્મણમેવ. તઞ્હિ અનાગતક્ખન્ધખન્ધપટિબદ્ધેસુ ધમ્મેસુ પુબ્બેનિવાસઞાણં વિય સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસમગતિકં હોતિ. તત્થ કિઞ્ચાપિ ચેતોપરિયઞાણમ્પિ અનાગતારમ્મણં હોતિ, તં પન સત્તદિવસબ્ભન્તરે ઉપ્પજ્જનકચિત્તમેવ આરમ્મણં કરોતિ. ઇદં અનાગતે કપ્પસતસહસ્સે ઉપ્પજ્જનકચિત્તમ્પિ ખન્ધેપિ ખન્ધપટિબદ્ધમ્પિ. રૂપાવચરતિકચતુક્કજ્ઝાનાદીનિ અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નેસુ એકધમ્મમ્પિ આરબ્ભ અપ્પવત્તિતો એકન્તનવત્તબ્બારમ્મણાનેવાતિ વેદિતબ્બાનિ.
‘Dibbacakkhuñāṇacatutthaṃ’ vijjamānavaṇṇārammaṇattā paccuppannārammaṇameva. Anāgataṃsañāṇacatutthaṃ anāgatārammaṇameva. Tañhi anāgatakkhandhakhandhapaṭibaddhesu dhammesu pubbenivāsañāṇaṃ viya sabbaññutaññāṇasamagatikaṃ hoti. Tattha kiñcāpi cetopariyañāṇampi anāgatārammaṇaṃ hoti, taṃ pana sattadivasabbhantare uppajjanakacittameva ārammaṇaṃ karoti. Idaṃ anāgate kappasatasahasse uppajjanakacittampi khandhepi khandhapaṭibaddhampi. Rūpāvacaratikacatukkajjhānādīni atītānāgatapaccuppannesu ekadhammampi ārabbha appavattito ekantanavattabbārammaṇānevāti veditabbāni.
૧૪૩૫. અજ્ઝત્તત્તિકે અનિન્દ્રિયબદ્ધરૂપઞ્ચ નિબ્બાનઞ્ચ બહિદ્ધાતિ ઇદં યથા ઇન્દ્રિયબદ્ધં પરપુગ્ગલસન્તાને બહિદ્ધાતિ વુચ્ચમાનમ્પિ તસ્સ અત્તનો સન્તાનપરિયાપન્નત્તા નિયકજ્ઝત્તં હોતિ, એવં ન કેનચિ પરિયાયેન અજ્ઝત્તં હોતીતિ નિયકજ્ઝત્તપરિયાયસ્સ અભાવેન બહિદ્ધાતિ વુત્તં, ન નિયકજ્ઝત્તમત્તસ્સ અસમ્ભવતો. નિયકજ્ઝત્તમત્તસ્સ પન અસમ્ભવમત્તં સન્ધાય અજ્ઝત્તારમ્મણત્તિકે બહિદ્ધારમ્મણતા વુત્તા. અજ્ઝત્તધમ્માપગમમત્તતોવ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનારમ્મણસ્સ અજ્ઝત્તભાવમ્પિ બહિદ્ધાભાવમ્પિ અજ્ઝત્તબહિદ્ધાભાવમ્પિ અનનુજાનિત્વા આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ન વત્તબ્બં અજ્ઝત્તારમ્મણન્તિપીતિઆદિ વુત્તં.
1435. Ajjhattattike anindriyabaddharūpañca nibbānañca bahiddhāti idaṃ yathā indriyabaddhaṃ parapuggalasantāne bahiddhāti vuccamānampi tassa attano santānapariyāpannattā niyakajjhattaṃ hoti, evaṃ na kenaci pariyāyena ajjhattaṃ hotīti niyakajjhattapariyāyassa abhāvena bahiddhāti vuttaṃ, na niyakajjhattamattassa asambhavato. Niyakajjhattamattassa pana asambhavamattaṃ sandhāya ajjhattārammaṇattike bahiddhārammaṇatā vuttā. Ajjhattadhammāpagamamattatova ākiñcaññāyatanārammaṇassa ajjhattabhāvampi bahiddhābhāvampi ajjhattabahiddhābhāvampi ananujānitvā ākiñcaññāyatanaṃ na vattabbaṃ ajjhattārammaṇantipītiādi vuttaṃ.
તત્થ ન કેવલં તદેવ નવત્તબ્બારમ્મણં, તસ્સ પન આવજ્જનમ્પિ, ઉપચારચિત્તાનિપિ, તસ્સારમ્મણસ્સ પચ્ચવેક્ખણચિત્તાનિપિ, તસ્સેવ અસ્સાદનાદિવસેન પવત્તાનિ અકુસલચિત્તાનિપિ નવત્તબ્બારમ્મણાનેવાતિ. તાનિ પન તસ્મિં વુત્તે વુત્તાનેવ હોન્તીતિ વિસું ન વુત્તાનિ. કથં વુત્તાનેવ હોન્તીતિ? એતઞ્હિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં, યઞ્ચ તસ્સ પુરેચારિકં આવજ્જનઉપચારાદિવસેન પવત્તં, તેન સહ એકારમ્મણં ભવેય્ય. તં સબ્બં અતીતારમ્મણત્તિકે ‘કામાવચરકુસલં, અકુસલં, કિરિયતો નવ ચિત્તુપ્પાદા, રૂપાવચરચતુત્થજ્ઝાન’ન્તિ એવં વુત્તાનં એતેસં ચિત્તુપ્પાદાનં ‘સિયા ન વત્તબ્બા અતીતારમ્મણાતિપી’તિઆદિના નયેન નવત્તબ્બારમ્મણભાવસ્સ અનુઞ્ઞાતત્તા, આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસ્સ ચ ‘આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં, ચત્તારો મગ્ગા અપરિયાપન્ના, ચત્તારિ ચ સામઞ્ઞફલાનિ, ઇમે ધમ્મા ન વત્તબ્બા અતીતારમ્મણાતિપી’તિ એવં એકન્તેન નવત્તબ્બારમ્મણત્તવચનતો નવત્તબ્બારમ્મણન્તિ વુત્તં. ઇદાનિ તં અજ્ઝત્તારમ્મણત્તિકે એકમ્પિ વુચ્ચમાનં યસ્મા હેટ્ઠા તેન સહ એકારમ્મણભાવમ્પિ સન્ધાય કામાવચરકુસલાદીનં નવત્તબ્બારમ્મણતા વુત્તા, તસ્મા ઇધાપિ તેસં નવત્તબ્બારમ્મણભાવં દીપેતિ. કો હિ તેન સહ એકારમ્મણાનં નવત્તબ્બારમ્મણભાવે અન્તરાયોતિ ? એવં તસ્મિં વુત્તે ‘વુત્તાનેવ હોન્તી’તિ વેદિતબ્બાનિ. સેસમેત્થ અજ્ઝત્તારમ્મણત્તિકે પાળિતો ઉત્તાનમેવ.
Tattha na kevalaṃ tadeva navattabbārammaṇaṃ, tassa pana āvajjanampi, upacāracittānipi, tassārammaṇassa paccavekkhaṇacittānipi, tasseva assādanādivasena pavattāni akusalacittānipi navattabbārammaṇānevāti. Tāni pana tasmiṃ vutte vuttāneva hontīti visuṃ na vuttāni. Kathaṃ vuttāneva hontīti? Etañhi ākiñcaññāyatanaṃ, yañca tassa purecārikaṃ āvajjanaupacārādivasena pavattaṃ, tena saha ekārammaṇaṃ bhaveyya. Taṃ sabbaṃ atītārammaṇattike ‘kāmāvacarakusalaṃ, akusalaṃ, kiriyato nava cittuppādā, rūpāvacaracatutthajjhāna’nti evaṃ vuttānaṃ etesaṃ cittuppādānaṃ ‘siyā na vattabbā atītārammaṇātipī’tiādinā nayena navattabbārammaṇabhāvassa anuññātattā, ākiñcaññāyatanassa ca ‘ākiñcaññāyatanaṃ, cattāro maggā apariyāpannā, cattāri ca sāmaññaphalāni, ime dhammā na vattabbā atītārammaṇātipī’ti evaṃ ekantena navattabbārammaṇattavacanato navattabbārammaṇanti vuttaṃ. Idāni taṃ ajjhattārammaṇattike ekampi vuccamānaṃ yasmā heṭṭhā tena saha ekārammaṇabhāvampi sandhāya kāmāvacarakusalādīnaṃ navattabbārammaṇatā vuttā, tasmā idhāpi tesaṃ navattabbārammaṇabhāvaṃ dīpeti. Ko hi tena saha ekārammaṇānaṃ navattabbārammaṇabhāve antarāyoti ? Evaṃ tasmiṃ vutte ‘vuttāneva hontī’ti veditabbāni. Sesamettha ajjhattārammaṇattike pāḷito uttānameva.
આરમ્મણવિભાગે પન વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનન્તિ ઇમેસં તાવ કુસલવિપાકકિરિયવસેન છન્નં ચિત્તુપ્પાદાનં અત્તનો સન્તાનસમ્બન્ધં હેટ્ઠિમસમાપત્તિં આરબ્ભ પવત્તિતો અજ્ઝત્તારમ્મણતા વેદિતબ્બા. એત્થ ચ કિરિયઆકાસાનઞ્ચાયતનં કિરિયવિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસ્સેવ આરમ્મણં હોતિ, ન ઇતરસ્સ. કસ્મા? આકાસાનઞ્ચાયતનકિરિયસમઙ્ગિનો કુસલસ્સ વા વિપાકસ્સ વા વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસ્સ અભાવતો. કુસલં પન કુસલવિપાકકિરિયાનં તિણ્ણમ્પિ આરમ્મણં હોતિ. કસ્મા? આકાસાનઞ્ચાયતનકુસલં નિબ્બત્તેત્વા ઠિતસ્સ તતો ઉદ્ધં તિવિધસ્સપિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસ્સ ઉપ્પત્તિસમ્ભવતો. વિપાકં પન ન કસ્સચિ આરમ્મણં હોતિ. કસ્મા? વિપાકતો વુટ્ઠહિત્વા ચિત્તસ્સ અભિનીહારાસમ્ભવતો. નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસ્સ આરમ્મણકરણેપિ એસેવ નયો. રૂપાવચરત્તિકચતુક્કજ્ઝાનાદીનં સબ્બેસમ્પિ નિયકજ્ઝત્તતો બહિદ્ધાભાવેન બહિદ્ધાભૂતાનિ પથવીકસિણાદીનિ આરબ્ભ પવત્તિતો બહિદ્ધારમ્મણતા વેદિતબ્બા.
Ārammaṇavibhāge pana viññāṇañcāyatanaṃ nevasaññānāsaññāyatananti imesaṃ tāva kusalavipākakiriyavasena channaṃ cittuppādānaṃ attano santānasambandhaṃ heṭṭhimasamāpattiṃ ārabbha pavattito ajjhattārammaṇatā veditabbā. Ettha ca kiriyaākāsānañcāyatanaṃ kiriyaviññāṇañcāyatanasseva ārammaṇaṃ hoti, na itarassa. Kasmā? Ākāsānañcāyatanakiriyasamaṅgino kusalassa vā vipākassa vā viññāṇañcāyatanassa abhāvato. Kusalaṃ pana kusalavipākakiriyānaṃ tiṇṇampi ārammaṇaṃ hoti. Kasmā? Ākāsānañcāyatanakusalaṃ nibbattetvā ṭhitassa tato uddhaṃ tividhassapi viññāṇañcāyatanassa uppattisambhavato. Vipākaṃ pana na kassaci ārammaṇaṃ hoti. Kasmā? Vipākato vuṭṭhahitvā cittassa abhinīhārāsambhavato. Nevasaññānāsaññāyatanassa ārammaṇakaraṇepi eseva nayo. Rūpāvacarattikacatukkajjhānādīnaṃ sabbesampi niyakajjhattato bahiddhābhāvena bahiddhābhūtāni pathavīkasiṇādīni ārabbha pavattito bahiddhārammaṇatā veditabbā.
સબ્બેવ કામાવચરા કુસલાકુસલાબ્યાકતા ધમ્મા, રૂપાવચરં ચતુત્થં ઝાનન્તિ એત્થ કુસલતો તાવ ચત્તારો ઞાણસમ્પયુત્તચિત્તુપ્પાદા અત્તનો ખન્ધાદીનિ પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ અજ્ઝત્તારમ્મણા. પરેસં ખન્ધાદિપચ્ચવેક્ખણે પણ્ણત્તિનિબ્બાનપચ્ચવેક્ખણે ચ બહિદ્ધારમ્મણા. તદુભયવસેન અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણા. ઞાણવિપ્પયુત્તેસુપિ એસેવ નયો. કેવલઞ્હિ તેસં નિબ્બાનપચ્ચવેક્ખણં નત્થિ. અકુસલતો ચત્તારો દિટ્ઠિસમ્પયુત્તચિત્તુપ્પાદા અત્તનો ખન્ધાદીનં અસ્સાદનાભિનન્દનપરામાસગહણકાલે અજ્ઝત્તારમ્મણા, પરસ્સ ખન્ધાદીસુ ચેવ અનિન્દ્રિયબદ્ધરૂપકસિણાદીસુ ચ તથેવ પવત્તિકાલે બહિદ્ધારમ્મણા, તદુભયવસેન અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણા. દિટ્ઠિવિપ્પયુત્તેસુપિ એસેવ નયો. કેવલઞ્હિ તેસં પરામાસગહણં નત્થિ. દ્વેપિ પટિઘસમ્પયુત્તા અત્તનો ખન્ધાદીસુ દોમનસ્સિતસ્સ અજ્ઝત્તારમ્મણા, પરસ્સ ખન્ધાદીસુ ચેવ અનિન્દ્રિયબદ્ધરૂપપણ્ણત્તીસુ ચ બહિદ્ધારમ્મણા, તદુભયવસેન અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણા. વિચિકિચ્છુદ્ધચ્ચસમ્પયુત્તાનમ્પિ વુત્તપકારેસુ ધમ્મેસુ વિચિકિચ્છનફન્દનભાવવસેન પવત્તિયં અજ્ઝત્તાદિઆરમ્મણતા વેદિતબ્બા.
Sabbeva kāmāvacarā kusalākusalābyākatā dhammā, rūpāvacaraṃ catutthaṃ jhānanti ettha kusalato tāva cattāro ñāṇasampayuttacittuppādā attano khandhādīni paccavekkhantassa ajjhattārammaṇā. Paresaṃ khandhādipaccavekkhaṇe paṇṇattinibbānapaccavekkhaṇe ca bahiddhārammaṇā. Tadubhayavasena ajjhattabahiddhārammaṇā. Ñāṇavippayuttesupi eseva nayo. Kevalañhi tesaṃ nibbānapaccavekkhaṇaṃ natthi. Akusalato cattāro diṭṭhisampayuttacittuppādā attano khandhādīnaṃ assādanābhinandanaparāmāsagahaṇakāle ajjhattārammaṇā, parassa khandhādīsu ceva anindriyabaddharūpakasiṇādīsu ca tatheva pavattikāle bahiddhārammaṇā, tadubhayavasena ajjhattabahiddhārammaṇā. Diṭṭhivippayuttesupi eseva nayo. Kevalañhi tesaṃ parāmāsagahaṇaṃ natthi. Dvepi paṭighasampayuttā attano khandhādīsu domanassitassa ajjhattārammaṇā, parassa khandhādīsu ceva anindriyabaddharūpapaṇṇattīsu ca bahiddhārammaṇā, tadubhayavasena ajjhattabahiddhārammaṇā. Vicikicchuddhaccasampayuttānampi vuttapakāresu dhammesu vicikicchanaphandanabhāvavasena pavattiyaṃ ajjhattādiārammaṇatā veditabbā.
દ્વિપઞ્ચવિઞ્ઞાણાનિ , તિસ્સો ચ મનોધાતુયોતિ, ઇમે તેરસ ચિત્તુપ્પાદા અત્તનો રૂપાદીનિ આરબ્ભ પવત્તિયં અજ્ઝત્તારમ્મણા, પરસ્સ રૂપાદીસુ પવત્તા બહિદ્ધારમ્મણા, તદુભયવસેન અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણા. સોમનસ્સસહગતઅહેતુકવિપાકમનોવિઞ્ઞાણધાતુ પઞ્ચદ્વારે સન્તીરણતદારમ્મણવસેન અત્તનો પઞ્ચ રૂપાદિધમ્મે, મનોદ્વારે તદારમ્મણવસેનેવ અઞ્ઞેપિ અજ્ઝત્તિકે કામાવચરધમ્મે આરબ્ભ પવત્તિયં અજ્ઝત્તારમ્મણા, પરેસં ધમ્મેસુ પવત્તમાના બહિદ્ધારમ્મણા, ઉભયવસેન અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણા. ઉપેક્ખાસહગતવિપાકાહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુદ્વયેપિ એસેવ નયો. કેવલં પનેતા સુગતિયં દુગ્ગતિયઞ્ચ પટિસન્ધિભવઙ્ગચુતિવસેનાપિ અજ્ઝત્તાદિભેદેસુ કમ્માદીસુ પવત્તન્તિ.
Dvipañcaviññāṇāni , tisso ca manodhātuyoti, ime terasa cittuppādā attano rūpādīni ārabbha pavattiyaṃ ajjhattārammaṇā, parassa rūpādīsu pavattā bahiddhārammaṇā, tadubhayavasena ajjhattabahiddhārammaṇā. Somanassasahagataahetukavipākamanoviññāṇadhātu pañcadvāre santīraṇatadārammaṇavasena attano pañca rūpādidhamme, manodvāre tadārammaṇavaseneva aññepi ajjhattike kāmāvacaradhamme ārabbha pavattiyaṃ ajjhattārammaṇā, paresaṃ dhammesu pavattamānā bahiddhārammaṇā, ubhayavasena ajjhattabahiddhārammaṇā. Upekkhāsahagatavipākāhetukamanoviññāṇadhātudvayepi eseva nayo. Kevalaṃ panetā sugatiyaṃ duggatiyañca paṭisandhibhavaṅgacutivasenāpi ajjhattādibhedesu kammādīsu pavattanti.
અટ્ઠ મહાવિપાકચિત્તાનિપિ તાસંયેવ દ્વિન્નં સમાનગતિકાનિ. કેવલં પનેતાનિ સન્તીરણવસેન ન પવત્તન્તિ. પટિસન્ધિભવઙ્ગચુતિવસેનેવ એતાનિ સુગતિયંયેવ પવત્તન્તિ. સોમનસ્સસહગતાહેતુકકિરિયા પઞ્ચદ્વારે અત્તનો રૂપાદીનિ આરબ્ભ પહટ્ઠાકારકરણવસેન પવત્તિયં અજ્ઝત્તારમ્મણા, પરસ્સ રૂપાદીસુ પવત્તા બહિદ્ધારમ્મણા. મનોદ્વારે તથાગતસ્સ જોતિપાલમાણવમઘદેવરાજકણ્હતાપસાદિકાલેસુ અત્તના કતકિરિયં પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ હસિતુપ્પાદવસેન પવત્તા અજ્ઝત્તારમ્મણા .
Aṭṭha mahāvipākacittānipi tāsaṃyeva dvinnaṃ samānagatikāni. Kevalaṃ panetāni santīraṇavasena na pavattanti. Paṭisandhibhavaṅgacutivaseneva etāni sugatiyaṃyeva pavattanti. Somanassasahagatāhetukakiriyā pañcadvāre attano rūpādīni ārabbha pahaṭṭhākārakaraṇavasena pavattiyaṃ ajjhattārammaṇā, parassa rūpādīsu pavattā bahiddhārammaṇā. Manodvāre tathāgatassa jotipālamāṇavamaghadevarājakaṇhatāpasādikālesu attanā katakiriyaṃ paccavekkhantassa hasituppādavasena pavattā ajjhattārammaṇā .
મલ્લિકાય દેવિયા સન્તતિમહામત્તસ્સ સુમનમાલાકારસ્સાતિ એવમાદીનં કિરિયાકરણં આરબ્ભ પવત્તિકાલે બહિદ્ધારમ્મણા. ઉભયવસેન અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણા. ઉપેક્ખાસહગતકિરિયાહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુ પઞ્ચદ્વારે વોટ્ઠબ્બનવસેન મનોદ્વારે ચ આવજ્જનવસેન પવત્તિયં અજ્ઝત્તાદિઆરમ્મણા. અટ્ઠ મહાકિરિયા કુસલચિત્તગતિકા એવ. કેવલઞ્હિ તા ખીણાસવાનં ઉપ્પજ્જન્તિ, કુસલાનિ સેક્ખપુથુજ્જનાનન્તિ એત્તકમેવેત્થ નાનાકરણં.
Mallikāya deviyā santatimahāmattassa sumanamālākārassāti evamādīnaṃ kiriyākaraṇaṃ ārabbha pavattikāle bahiddhārammaṇā. Ubhayavasena ajjhattabahiddhārammaṇā. Upekkhāsahagatakiriyāhetukamanoviññāṇadhātu pañcadvāre voṭṭhabbanavasena manodvāre ca āvajjanavasena pavattiyaṃ ajjhattādiārammaṇā. Aṭṭha mahākiriyā kusalacittagatikā eva. Kevalañhi tā khīṇāsavānaṃ uppajjanti, kusalāni sekkhaputhujjanānanti ettakamevettha nānākaraṇaṃ.
વુત્તપ્પકારે રૂપાવચરચતુત્થજ્ઝાને સબ્બત્થપાદકચતુત્થાદીનિ પઞ્ચ ઝાનાનિ ઇમસ્મિં તિકે ઓકાસં લભન્તિ. એતાનિ હિ કસિણપણ્ણત્તિનિમિત્તારમ્મણત્તા બહિદ્ધારમ્મણાનિ.
Vuttappakāre rūpāvacaracatutthajjhāne sabbatthapādakacatutthādīni pañca jhānāni imasmiṃ tike okāsaṃ labhanti. Etāni hi kasiṇapaṇṇattinimittārammaṇattā bahiddhārammaṇāni.
‘ઇદ્ધિવિધચતુત્થં’ કાયવસેન ચિત્તં, ચિત્તવસેન વા કાયં પરિણામનકાલે અત્તનો કુમારકવણ્ણાદિનિમ્માનકાલે ચ સકાયચિત્તાનં આરમ્મણકરણતો અજ્ઝત્તારમ્મણં, બહિદ્ધા હત્થિઅસ્સાદિદસ્સનકાલે બહિદ્ધારમ્મણં, કાલેન અજ્ઝત્તં કાલેન બહિદ્ધા, પવત્તિયં અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણં.
‘Iddhividhacatutthaṃ’ kāyavasena cittaṃ, cittavasena vā kāyaṃ pariṇāmanakāle attano kumārakavaṇṇādinimmānakāle ca sakāyacittānaṃ ārammaṇakaraṇato ajjhattārammaṇaṃ, bahiddhā hatthiassādidassanakāle bahiddhārammaṇaṃ, kālena ajjhattaṃ kālena bahiddhā, pavattiyaṃ ajjhattabahiddhārammaṇaṃ.
‘દિબ્બસોતચતુત્થં’ અત્તનો કુચ્છિસદ્દસવનકાલે અજ્ઝત્તારમ્મણં, પરેસં સદ્દસવનકાલે બહિદ્ધારમ્મણં, ઉભયવસેન અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણં. ‘ચેતોપરિયઞાણચતુત્થં’ પરેસં ચિત્તારમ્મણતો બહિદ્ધારમ્મણમેવ. અત્તનો ચિત્તજાનને પન તેન પયોજનં નત્થિ. ‘પુબ્બેનિવાસચતુત્થં’ અત્તનો ખન્ધાનુસ્સરણકાલે અજ્ઝત્તારમ્મણં, પરસ્સ ખન્ધે, અનિદ્રિયબદ્ધરૂપં, તિસ્સો ચ પણ્ણત્તિયો અનુસ્સરણતો બહિદ્ધારમ્મણં, ઉભયવસેન અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણં.
‘Dibbasotacatutthaṃ’ attano kucchisaddasavanakāle ajjhattārammaṇaṃ, paresaṃ saddasavanakāle bahiddhārammaṇaṃ, ubhayavasena ajjhattabahiddhārammaṇaṃ. ‘Cetopariyañāṇacatutthaṃ’ paresaṃ cittārammaṇato bahiddhārammaṇameva. Attano cittajānane pana tena payojanaṃ natthi. ‘Pubbenivāsacatutthaṃ’ attano khandhānussaraṇakāle ajjhattārammaṇaṃ, parassa khandhe, anidriyabaddharūpaṃ, tisso ca paṇṇattiyo anussaraṇato bahiddhārammaṇaṃ, ubhayavasena ajjhattabahiddhārammaṇaṃ.
‘દિબ્બચક્ખુચતુત્થં’ અત્તનો કુચ્છિગતાદિરૂપદસ્સનકાલે અજ્ઝત્તારમ્મણં, અવસેસરૂપદસ્સનકાલે બહિદ્ધારમ્મણં, ઉભયવસેન અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણં. ‘અનાગતંસઞાણચતુત્થં’ અત્તનો અનાગતક્ખન્ધાનુસ્સરણકાલે અજ્ઝત્તારમ્મણં, પરસ્સ અનાગતક્ખન્ધાનં વા અનિન્દ્રિયબદ્ધસ્સ વા રૂપસ્સ અનુસ્સરણકાલે બહિદ્ધારમ્મણં, ઉભયવસેન અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણં. આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસ્સ નવત્તબ્બારમ્મણતાય કારણં હેટ્ઠા વુત્તમેવ.
‘Dibbacakkhucatutthaṃ’ attano kucchigatādirūpadassanakāle ajjhattārammaṇaṃ, avasesarūpadassanakāle bahiddhārammaṇaṃ, ubhayavasena ajjhattabahiddhārammaṇaṃ. ‘Anāgataṃsañāṇacatutthaṃ’ attano anāgatakkhandhānussaraṇakāle ajjhattārammaṇaṃ, parassa anāgatakkhandhānaṃ vā anindriyabaddhassa vā rūpassa anussaraṇakāle bahiddhārammaṇaṃ, ubhayavasena ajjhattabahiddhārammaṇaṃ. Ākiñcaññāyatanassa navattabbārammaṇatāya kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / તિકઅત્થુદ્ધારો • Tikaatthuddhāro
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / તિકઅત્થુદ્ધારવણ્ણના • Tikaatthuddhāravaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / તિકઅત્થુદ્ધારવણ્ણના • Tikaatthuddhāravaṇṇanā